Đề tài Xây dựng các cách tiếp cận và phương pháp sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên sinh học nhìn từ góc độ ngành du lịch
Mở đầu Trong quyết định mục IV/15, Hội nghị các Bên tham gia Công ớc Đa dạng Sinh học (COP) đã đề nghị các quốc gia trình những thông tin về các mối đe dọa hiện tại đối với đa dạng sinh học do các hoạt động du lịch gây ra; các cách tiếp cận, chiến lược và các công cụ nhằm minh chứng cho những nơi có sự tương hỗ giữa du lịch và bảo tồn; sự tham gia của khối tư nhân và của các cộng đồng bản địa vào việc thiết lập các phơng thức bền vững; sự hợp tác cấp vùng và tiểu vùng; qui hoạch cơ sở hạ tầng để gắn kết du lịch với những quan tâm của Công ớc về Đa dạng Sinh học (CBD); và các chính sách cũng nh các hoạt động thích hợp về du lịch bền vững để khởi xướng một tiến trình chia xẻ kinh nghiệm, trao đổi kiến thức cũng như những phương thức tốt nhất. Trong quyết định mục IV/16 về các vấn đề thể chế và chương trình làm việc, Hội nghị lần thứ tư các bên tham gia công ước (COP4) đã đề cập đến việc sử dụng bền vững [tài nguyên sinh học] như là một trong ba lĩnh vực cần tập trung thảo luận trong Hội nghị lần thứ năm các bên tham gia công ước vào tháng 5 năm 2000. Tiểu ban T vấn về Khoa học, Kỹ thuật và Công nghệ 4 (SBSTTA4) sẽ xem xét các cách tiếp cận và các phương thức sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên sinh học trong đó có du lịch. Mặc dù du lịch là trọng tâm của SBSTTA4, IUCN tin rằng sử dụng bền vững là một vấn đề có tính phức hợp cần được quan tâm xem xét trên bình diện tổng hợp. SBSTTA5 sẽ mở rộng phạm vi và sẽ xem xét việc sử dụng bền vững trong một bối cảnh rộng lớn hơn. Du lịch bền vững là hiện thân cho một tập hợp các chế độ trong đó các nguồn tài nguyên sinh học và văn hóa của một quốc gia có thể đợc sử dụng theo cách bền vững. Các tài nguyên sống hoang dã có rất nhiều giá trị có thể cung cấp những khuyến khích vật chất cho công tác bảo tồn. Nếu sử dụng các nguồn tài nguyên này một cách bền vững và hợp lý thì đây sẽ là một công cụ bảo tồn quan trọng bởi vì các lợi ích kinh tế và xã hội thu được từ phương thức sử dụng như vậy có thể đem lại những khuyến khích vật chất cho những người bảo vệ chúng. Tại những nơi mà các giá trị kinh tế, văn hóa và xã hội có thể gắn với nguồn tài nguyên sống hoang dã thì có thể loại bỏ được các khuyến khích vật chất sai trái, và các chi phí và lợi ích nếu được "nội hóa" thì có thể tạo ra các điều kiện thuận lợi để đầu tư vào bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên, nhờ vậy giảm bớt những nguy cơ về suy thoái tài nguyên và biến đổi nơi cư trú. Trên cơ sở phân tích các hệ thống sử dụng trong một số bối cảnh khác nhau, Sáng kiến Sử dụng Bền vững của IUCN đã kết luận rằng các yếu tố kinh tế, văn hóa, xã hội và sinh học là một tập hợp phức tạp, có tương tác với nhau và cùng hoạt động để gây ảnh hưởng đến sự bền vững của việc sử dụng tài nguyên. Mặc dù các yếu tố trên có sự tơng tác phức tạp song những điều kiện sau đây đã bắt đầu xuất hiện như là những điều kiện thiết yếu để tăng cường sử dụng bền vững đa dạng sinh học: · cơ cấu thể chế thích hợp cho các cấp quản lý mà những thể chế này sẽ đem lại cả những khuyến khích vật chất lẫn những hình thức xử phạt và sự cai quản tốt; · những hệ thống quản lý có xem xét đến các yếu tố quyền hưởng dụng đất, quyền tiếp cận tài nguyên, các hệ thống qui định, tri thức bản địa và luật tập tục; · sự tham gia của cộng đồng địa phương vào mọi giai đoạn, từ khi lập kế hoạch đến lúc triển khai thực hiện; · chia sẻ công bằng lợi ích và những lợi ích này được tập trung nhiều hơn cho địa phương; · các cơ chế giám sát, đánh giá và phản hồi thờng xuyên và có hiệu quả; và · khả năng điều chỉnh công tác quản lý dựa vào các kết quả giám sát. Từ những phân tích khu vực và kiểm nghiệm một số trờng hợp cụ thể, điều rõ ràng là quyền hởng dụng đất cũng như đối với các nguồn tài nguyên khác, dù là quyền cá nhân hay tập thể, là một trong những yếu tố quan trọng xác định những biến đổi có tính chất tiến hóa của cảnh quan. Đây cũng là yếu tố qui định cách thức sử dụng và quản lý tài nguyên và phơng thức chia sẻ lợi ích thu được từ việc sử dụng các nguồn tài nguyên đó (Oglethorpe, 1999). Mặc dù việc xác định rõ ràng các trách nhiệm và quyền hưởng dụng sao cho phù hợp với từng hoành cảnh kinh tế, văn hóa, xã hội cụ thể là điều kiện cơ bản để đạt được sử dụng bền vững song bên cạnh đó cũng cần có các chính sách hỗ trợ, cơ cấu thể chế và những khuyến khích kinh tế để tạo ra đợc các mức độ tin cậy khác nhau.
Bạn đang xem nội dung tài liệu Đề tài Xây dựng các cách tiếp cận và phương pháp sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên sinh học nhìn từ góc độ ngành du lịch, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
IUCN Tæ Chøc B¶o Tæn Thiªn nhiªn Quèc TÕ
KhuyÕn nghÞ Th¸ng 6 n¨m 1999
Phiªn häp lÇn thø t ư cña TiÓu ban tư vÊn vÒ Khoa häc, Kü thuËt vµ C«ng nghÖ (Montreal, Canada, 21-25 th¸ng 6 n¨m 1999)
X©y dùng c¸c c¸ch tiÕp cËn vµ phư ¬ng thøc sö dông bÒn v÷ng c¸c nguån tµi nguyªn sinh häc - nh×n tõ gãc ®é ngµnh Du lÞch
(Môc 4.8 cña Ch ¬ng tr×nh nghÞ sù)
Robyn Bushell
IUCN - World Commission on Protected Areas (WCPA) Task Force on Tourism WHO Collaborating Centre for Environmental Health Faculty of Environmental Management and Agriculture University of Western Sydney, Hawkesbury Richmond, NSW 2753, Australia tel: +61 2 4570-1562 fax: +61 2 4570-1207 e-mail: r.bushell@uws.edu.au
Martha Chouchena-Rojas
Biodiversity Policy Coordination Division IUCN- The World Conservation Union Rue Mauverney 28 1196 Gland, Switzerland tel: +41 22 999-0290 fax: +41 22 999-0025 e-mail: mtr@hq.iucn.org
Robert W G Jenkins
IUCN Sustainable Use Initiative C/o Environment Australia GPO Box 787 Canberra, ACT 2601 Australia tel: +612 6274-2392 fax: +612 6274-2243 e-mail: hank.jenkins@ea.gov.au
B¶ng c¸c ch÷ viÕt t¾t
CBD
Héi nghÞ c¸c Thµnh viªn vÒ C«ng ưíc §a d¹ng Sinh häc
CITES
Ban Ph¸t triÓn BÓn v÷ng
COP
TiÓu ban Tư vÊn Khoa häc, Kü thuËt vµ C«ng nghÖ (thuéc C«ng ưíc §a d¹ng Sinh häc)
NGO
Tæ chøc Phi chÝnh phñ
SBSTTA
TiÓu ban t ư vÊn vÒ Khoa häc, Kü thuËt vµ C«ng nghÖ
UNEP
Ch ¬ng tr×nh M«i tr ưêng Liªn HiÖp Quèc
WCPA
Ban Quèc tÕ vÒ c¸c Khu B¶o Tæn
WTO
Tæ chøc Du lÞch ThÕ giíi
WTTC
Héi ®ång Du lÞch vµ L÷ hµnh ThÕ giíi
Më ®Çu
Trong quyÕt ®Þnh môc IV/15, Héi nghÞ c¸c Bªn tham gia C«ng íc §a d¹ng Sinh häc (COP) ®· ®Ò nghÞ c¸c quèc gia tr×nh nh÷ng th«ng tin vÒ c¸c mèi ®e däa hiÖn t¹i ®èi víi ®a d¹ng sinh häc do c¸c ho¹t ®éng du lÞch g©y ra; c¸c c¸ch tiÕp cËn, chiÕn l ưîc vµ c¸c c«ng cô nh»m minh chøng cho nh÷ng n¬i cã sù t ư¬ng hç gi÷a du lÞch vµ b¶o tån; sù tham gia cña khèi tư nh©n vµ cña c¸c céng ®ång b¶n ®Þa vµo viÖc thiÕt lËp c¸c ph ¬ng thøc bÒn v÷ng; sù hîp t¸c cÊp vïng vµ tiÓu vïng; qui ho¹ch c¬ së h¹ tÇng ®Ó g¾n kÕt du lÞch víi nh÷ng quan t©m cña C«ng íc vÒ §a d¹ng Sinh häc (CBD); vµ c¸c chÝnh s¸ch còng nh c¸c ho¹t ®éng thÝch hîp vÒ du lÞch bÒn v÷ng ®Ó khëi xư íng mét tiÕn tr×nh chia xÎ kinh nghiÖm, trao ®æi kiÕn thøc còng như nh÷ng phư ¬ng thøc tèt nhÊt.
Trong quyÕt ®Þnh môc IV/16 vÒ c¸c vÊn ®Ò thÓ chÕ vµ chư ¬ng tr×nh lµm viÖc, Héi nghÞ lÇn thø tư c¸c bªn tham gia c«ng ư íc (COP4) ®· ®Ò cËp ®Õn viÖc sö dông bÒn v÷ng [tµi nguyªn sinh häc] như lµ mét trong ba lÜnh vùc cÇn tËp trung th¶o luËn trong Héi nghÞ lÇn thø n¨m c¸c bªn tham gia c«ng ưíc vµo th¸ng 5 n¨m 2000.
TiÓu ban T vÊn vÒ Khoa häc, Kü thuËt vµ C«ng nghÖ 4 (SBSTTA4) sÏ xem xÐt c¸c c¸ch tiÕp cËn vµ c¸c phư ¬ng thøc sö dông bÒn v÷ng c¸c nguån tµi nguyªn sinh häc trong ®ã cã du lÞch.
MÆc dï du lÞch lµ träng t©m cña SBSTTA4, IUCN tin r»ng sö dông bÒn v÷ng lµ mét vÊn ®Ò cã tÝnh phøc hîp cÇn ® ưîc quan t©m xem xÐt trªn b×nh diÖn tæng hîp. SBSTTA5 sÏ më réng ph¹m vi vµ sÏ xem xÐt viÖc sö dông bÒn v÷ng trong mét bèi c¶nh réng lín h¬n. Du lÞch bÒn v÷ng lµ hiÖn th©n cho mét tËp hîp c¸c chÕ ®é trong ®ã c¸c nguån tµi nguyªn sinh häc vµ v¨n hãa cña mét quèc gia cã thÓ ® îc sö dông theo c¸ch bÒn v÷ng.
C¸c tµi nguyªn sèng hoang d· cã rÊt nhiÒu gi¸ trÞ cã thÓ cung cÊp nh÷ng khuyÕn khÝch vËt chÊt cho c«ng t¸c b¶o tån. NÕu sö dông c¸c nguån tµi nguyªn nµy mét c¸ch bÒn v÷ng vµ hîp lý th× ®©y sÏ lµ mét c«ng cô b¶o tån quan träng bëi v× c¸c lîi Ých kinh tÕ vµ x· héi thu ® ưîc tõ ph ư¬ng thøc sö dông như vËy cã thÓ ®em l¹i nh÷ng khuyÕn khÝch vËt chÊt cho nh÷ng ng ưêi b¶o vÖ chóng. T¹i nh÷ng n¬i mµ c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ, v¨n hãa vµ x· héi cã thÓ g¾n víi nguån tµi nguyªn sèng hoang d· th× cã thÓ lo¹i bá ®ư îc c¸c khuyÕn khÝch vËt chÊt sai tr¸i, vµ c¸c chi phÝ vµ lîi Ých nÕu ®ư îc "néi hãa" th× cã thÓ t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ®Çu tư vµo b¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn, nhê vËy gi¶m bít nh÷ng nguy c¬ vÒ suy tho¸i tµi nguyªn vµ biÕn ®æi n¬i cư tró.
Trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c hÖ thèng sö dông trong mét sè bèi c¶nh kh¸c nhau, S¸ng kiÕn Sö dông BÒn v÷ng cña IUCN ®· kÕt luËn r»ng c¸c yÕu tè kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi vµ sinh häc lµ mét tËp hîp phøc t¹p, cã t ư¬ng t¸c víi nhau vµ cïng ho¹t ®éng ®Ó g©y ¶nh hư ëng ®Õn sù bÒn v÷ng cña viÖc sö dông tµi nguyªn. MÆc dï c¸c yÕu tè trªn cã sù t ¬ng t¸c phøc t¹p song nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn như lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu ®Ó t¨ng c ưêng sö dông bÒn v÷ng ®a d¹ng sinh häc:
c¬ cÊu thÓ chÕ thÝch hîp cho c¸c cÊp qu¶n lý mµ nh÷ng thÓ chÕ nµy sÏ ®em l¹i c¶ nh÷ng khuyÕn khÝch vËt chÊt lÉn nh÷ng h×nh thøc xö ph¹t vµ sù cai qu¶n tèt;
nh÷ng hÖ thèng qu¶n lý cã xem xÐt ®Õn c¸c yÕu tè quyÒn hư ëng dông ®Êt, quyÒn tiÕp cËn tµi nguyªn, c¸c hÖ thèng qui ®Þnh, tri thøc b¶n ®Þa vµ luËt tËp tôc;
sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph ư¬ng vµo mäi giai ®o¹n, tõ khi lËp kÕ ho¹ch ®Õn lóc triÓn khai thùc hiÖn;
chia sÎ c«ng b»ng lîi Ých vµ nh÷ng lîi Ých nµy ® ưîc tËp trung nhiÒu h¬n cho ®Þa ph ư¬ng;
c¸c c¬ chÕ gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ vµ ph¶n håi th êng xuyªn vµ cã hiÖu qu¶; vµ
kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh c«ng t¸c qu¶n lý dùa vµo c¸c kÕt qu¶ gi¸m s¸t.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch khu vùc vµ kiÓm nghiÖm mét sè tr êng hîp cô thÓ, ®iÒu râ rµng lµ quyÒn h ëng dông ®Êt còng như ®èi víi c¸c nguån tµi nguyªn kh¸c, dï lµ quyÒn c¸ nh©n hay tËp thÓ, lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng x¸c ®Þnh nh÷ng biÕn ®æi cã tÝnh chÊt tiÕn hãa cña c¶nh quan. §©y còng lµ yÕu tè qui ®Þnh c¸ch thøc sö dông vµ qu¶n lý tµi nguyªn vµ ph ¬ng thøc chia sÎ lîi Ých thu ®ư îc tõ viÖc sö dông c¸c nguån tµi nguyªn ®ã (Oglethorpe, 1999).
MÆc dï viÖc x¸c ®Þnh râ rµng c¸c tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h ưëng dông sao cho phï hîp víi tõng hoµnh c¶nh kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi cô thÓ lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó ®¹t ® ưîc sö dông bÒn v÷ng song bªn c¹nh ®ã còng cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch hç trî, c¬ cÊu thÓ chÕ vµ nh÷ng khuyÕn khÝch kinh tÕ ®Ó t¹o ra ® îc c¸c møc ®é tin cËy kh¸c nhau.
§Þnh nghÜa Du lÞch BÒn v÷ng
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã kh¸ nhiÒu bµi viÕt vÒ du lÞch bÒn v÷ng. Du lÞch/l÷ hµnh/gi¶i trÝ lµ mét trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp ®ang ph¸t triÓn nhanh vµ m¹nh nhÊt trªn thÕ giíi. §©y lµ mét ho¹t ®éng phøc t¹p, ®a ngµnh nghÒ, vµ do ®ã kh«ng dÔ ®Þnh nghÜa. C¸c t¸c ®éng m«i tr êng, kinh tÕ vµ x· héi cña du lÞch - c¶ t¸c ®éng tÝch cùc vµ tiªu cùc - ë qui m« toµn cÇu, khu vùc vµ ®Þa ph ¬ng rÊt réng lín vµ phøc t¹p. N¨m 1995, Tæ chøc Du lÞch ThÕ giíi, Héi ®ång Du lÞch vµ L÷ hµnh ThÕ giíi vµ Héi ®ång Tr¸i ®Êt ®· th«ng qua mét tuyªn bè chung "Ch ¬ng tr×nh nghÞ sù 21 cho ngµnh C«ng nghiÖp Du lÞch vµ L÷ hµnh: Hư íng tíi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng phï hîp vÒ m«i tr ưêng". §©y lµ dù th¶o cña chư ¬ng tr×nh hµnh ®éng cho ngµnh du lÞch bao gåm nh÷ng nguyªn t¾c sau:
du lÞch cÇn ph¶i gióp cho con ng ưêi cã mét cuéc sèng lµnh m¹nh, cã n¨ng suÊt vµ hµi hßa víi thiªn nhiªn;
du lÞch cÇn gãp phÇn cho sù nghiÖp b¶o tån, b¶o vÖ vµ phôc håi c¸c hÖ sinh th¸i;
b¶o vÖ m«i trư êng cÇn ph¶i lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu trong ph¸t triÓn du lÞch;
du lÞch cÇn ® îc qui ho¹ch tõ cÊp ®Þa ph ¬ng vµ cho phÐp sù tham gia cña mäi c«ng d©n;
du lÞch cÇn ph¶i thõa nhËn vµ hç trî tÝnh ®ång nhÊt, b¶n s¾c v¨n hãa vµ quyÒn lîi cña ng ưêi b¶n ®Þa;
c¸c tháa thuËn quèc tÕ vÒ b¶o vÖ m«i trư êng cÇn ®ư îc ngµnh du lÞch coi träng (WTO, 1995).
§Æc biÖt phï hîp víi c¸c môc tiªu cña C«ng ư íc §a d¹ng Sinh häc (CBD) lµ ngµnh du lÞch vµ nghØ ng¬i dùa vµo thiªn nhiªn, mét lo¹i h×nh ho¹t ®éng phô thuéc trùc tiÕp vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ang cßn ë tr¹ng th¸i ch a mÊy ph¸t triÓn. §Æc biÖt, du lÞch sinh th¸i lµ mét ngµnh quan träng, ® ưîc ®Þnh nghÜa lµ "mét kiÓu tham quan cã tÝnh tr¸ch nhiÖm víi m«i tr êng ®Õn nh÷ng n¬i thiªn nhiªn cßn t ¬ng ®èi hoang s¬ ®Ó tËn h ưëng thiªn nhiªn (còng nh tËn h ëng bÊt kú nh÷ng ®Æc tÝnh v¨n hãa nµo kh¸c - c¶ cña qu¸ khø còng như hiÖn t¹i). KiÓu du lÞch nµy sÏ khuyÕn khÝch b¶o tån, cã Ýt t¸c ®éng cña du kh¸ch vµ l«i cuèn sù tham gia tÝch cùc vµ cã lîi cña ng ưêi d©n ®Þa phư ¬ng" (Ceballos-Lascurain, 1996).
Du lÞch sinh th¸i lµ mét h×nh thøc du lÞch ® ưîc ưa chuéng trong c¸c khu b¶o tån vµ lµ mét bé phËn cña mét kh¸i niÖm réng h¬n vÒ du lÞch bÒn v÷ng. §©y lµ mét trong sè vµi lùa chän mµ c¸c chÝnh phñ (ë mäi cÊp), c¸c NGO vµ céng ®ång ®Þa ph ¬ng ®ang th¶o luËn réng r·i trªn kh¾p thÕ giíi. Du lÞch sinh th¸i ®ư îc xem nh lµ mét phư ¬ng thøc thay thÕ chÊp nhËn ® ưîc nh»m t¹o thu nhËp tõ m«i tr ưêng mµ g©y Ýt t¸c ®éng h¬n so víi c¸c ph ¬ng thøc sö dông ®Êt truyÒn thèng cã tÝnh "khai th¸c" như trư íc ®©y.
C¸c môc tiªu vµ nh÷ng h íng dÉn vÒ kiÓu du lÞch cã tÝnh chÊt t¨ng cư êng tÝnh bÒn v÷ng m«i tr ưêng, lµm giµu cã t©m hån con ng êi vµ n©ng cao chÊt l ưîng cuéc sèng cña c¶ du kh¸ch vµ ng êi d©n n¬i ®ãn kh¸ch hoµn toµn cã thÓ gãp phÇn cho du lÞch bÒn v÷ng vµ gia t¨ng lîi Ých kinh tÕ.
Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ c¸c h Ưíng dÉn hiÖn hµnh vÒ du lÞch bÒn v÷ng
NhiÒu diÔn ®µn cña c¸c tæ chøc b¶o tån quèc gia vµ quèc tÕ, c¸c tæ chøc du lÞch vµ c¸c chÝnh phñ ®· x©y dùng nhiÒu lo¹i ®iÒu luËt, hư íng dÉn vµ nh÷ng tuyªn bè vÒ nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau cña du lÞch bÒn v÷ng, trong ®ã cã c¶ du lÞch sinh th¸i (ECONETT). Trong khi c¸c v¨n b¶n trªn ®Òu cã ý tèt th× hÇu hÕt l¹i kh«ng dùa trªn c¬ së nghiªn cøu hoÆc chØ do ngo¹i suy tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· cã cña c¸c lÜnh vùc kh¸c.
Héi nghÞ quèc tÕ cÊp Bé trư ëng vÒ §a d¹ng sinh häc vµ Du lÞch, tæ chøc th¸ng 3 n¨m 1997, ®· ra "Tuyªn bè Berlin" gåm c¸c khuyÕn nghÞ vÒ ®a d¹ng sinh häc vµ du lÞch bÒn v÷ng. C¸c khuyÕn nghÞ nµy dùa vµo viÖc tu©n thñ c¸c môc tiªu, nguyªn t¾c vµ nghÜa vô cña CBD. Chóng khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng du lÞch cã thÓ hç trî trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp cho viÖc b¶o tån thiªn nhiªn vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc, cho nhu cÇu ph¶i b¶o vÖ tÝnh toµn vÑn c¸c hÖ sinh th¸i vµ n¬i c ư tró, cho nhu cÇu ph¶i ngõng ph¸t triÓn thªm c¸c ho¹t ®éng du lÞch t¹i nh÷ng n¬i vèn ®ang chÞu nhiÒu søc Ðp, cho nhu cÇu ph¶i cã qui ho¹ch vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng ®Õn m«i tr êng, cho nhu cÇu ph¶i ph¸t triÓn vµ sö dông c¸c c«ng nghÖ du lÞch phï hîp víi m«i tr êng vµ cho viÖc n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc quèc tÕ, khèi t nh©n vµ c¸c tæ chøc m«i tr êng trong lÜnh vùc du lÞch (UNEP, 1998).
Uû ban Ph¸t triÓn BÒn v÷ng sÏ ®Ò cËp ®Õn du lÞch trong phiªn häp lÇn thø b¶y vµo th¸ng 4 n¨m 1999. Hy väng r»ng nh÷ng mèi quan t©m vÒ ®a d¹ng sinh häc cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn du lÞch trong khu«n khæ CBD sÏ ® ưîc quan t©m ®Çy ®ñ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng h×nh thøc du lÞch hay nghØ ng¬i phô thuéc trùc tiÕp vµo c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ang cßn hoang s¬.
NghÞ quyÕt sè 10.6 cña c«ng íc CITES ®· nªu lªn c¸c mèi quan t©m vÒ t¸c ®éng cña viÖc bu«n b¸n hµng lư u niÖm trong ho¹t ®éng du lÞch ®Õn quÇn thÓ c¸c loµi ®éng thùc vËt, vµ ®· dù kiÕn mét sè qui tr×nh cñng cè thÝch hîp. NghÞ quyÕt nµy còng kªu gäi c¸c chÝnh phñ hµnh ®éng vµ yªu cÇu ph¶i n©ng cao nhËn thøc quÇn chóng. CITES kiÓm so¸t vµ khuyÕn khÝch sù hîp t¸c gi÷a c¸c chÝnh phñ, ngµnh c«ng nghiÖp du lÞch vµ c¸c ngµnh kh¸c (CITES, 1997). IUCN tin r»ng SBSTTA cÇn tiÕp tôc ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng c«ng viÖc ®ang tiÕn hµnh vµ tin r»ng c¸c khuyÕn nghÞ cña TiÓu ban nµy t¹i COP5 sÏ ®¶m b¶o mäi nç lùc lµ kh«ng bÞ trïng lÆp.
C¸c vÊn ®Ò
Khi quan t©m xem xÐt du lÞch vµ ®a d¹ng sinh häc, SBSTTA nªn l ưu ý ®Õn nh÷ng ®iÓm sau:
Du lÞch vµ l÷ hµnh lµ mét trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn lín nhÊt vµ nhanh nhÊt. BÊt chÊp sù sa sót trÇm träng vÒ kinh tÕ ë ch©u ¸, ®ãng gãp cho GDP cña ngµnh c«ng nghiÖp nµy trong n¨m 1998 võa qua vÉn duy tr× ë møc 11,6%, íc tÝnh trÞ gi¸ kho¶ng 3.447,5 tû ®«la Mü (WTTC, 1999).
T¹i Hoa Kú, kho¶ng tõ 10 ®Õn 24% sè du kh¸ch trong n¨m 1995 lµ cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn c¸c khu b¶o vÖ (TWAC, 1996).
T¹i hÇu hÕt c¸c quèc gia, du lÞch vµ nghØ ng¬i, gi¶i trÝ néi ®Þa l«i cuèn mét l îng lín nh©n c«ng vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, h¬n h¼n tõ 2 ®Õn 10 lÇn so víi du lÞch n ưíc ngoµi. Du lÞch néi ®Þa còng kÐo theo nh÷ng yªu cÇu vÒ h¹ tÇng c¬ së, nh÷ng ho¹t ®éng tư ¬ng tù vµ tõ ®ã cã thÓ g©y nªn nh÷ng t¸c ®éng t ư¬ng tù. V× vËy cÇn quan t©m ®Õn mäi lo¹i h×nh nghØ ng¬i, gi¶i trÝ bÊt kÓ lµ du kh¸ch ®i du lÞch n íc ngoµi hay chØ trong ®Êt n ưíc cña hä, bÊt kÓ lµ chuyÕn ®i mét ngµy hay dµi ngµy. Nh ư vËy, trong trư êng hîp nµy dïng thuËt ng÷ "du kh¸ch" phï hîp h¬n lµ thuËt ng÷ "kh¸ch du lÞch".
Nh÷ng thuËt ng÷ như "du lÞch sinh th¸i" hay "du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn" cã thÓ sÏ h¹n chÕ viÖc ¸p dông tµi liÖu nµy chØ ®èi víi nh÷ng ho¹t ®éng du lÞch diÔn ra trong c¸c khu b¶o tån. Trong khi ®ã yªu cÇu vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc v ît xa khái khu«n khæ c¸c khu b¶o vÖ vµ thËm chÝ c¸c vïng thiªn nhiªn rÊt nhiÒu. V× lý do ®ã, ®iÒu quan träng lµ ph¶i ®¹t ® îc du lÞch bÒn v÷ng ®èi víi mäi lo¹i h×nh du lÞch, kÓ c¶ du lÞch ®¹i chóng t¹i nh÷ng b·i biÓn vµ c¸c thµnh phè lín. §ång thêi, mäi h×nh thøc du lÞch ®Òu phô thuéc rÊt lín vµo thiªn nhiªn - ®ã lµ c¸c th¾ng c¶nh, ®éng thùc vËt hoang d·, s«ng suèi..., vµ du lÞch thu ®ư îc lîi nhuËn ®¸ng kÓ tõ nh÷ng gi¸ trÞ thùc cña c¸c lo¹i "hµng hãa thiªn nhiªn" ®ã. V× vËy lîi nhuËn tõ du lÞch cÇn ® îc t¸i ®Çu tư vµo c¶nh quan thiªn nhiªn lµ nh÷ng g× mµ du lÞch cßn phô thuéc.
MÆc dï ®· cã biÕt bao hiÕn chư ¬ng, tuyªn ng«n vµ nh÷ng h ưíng dÉn vÒ Du lÞch BÒn v÷ng song c¸c ho¹t ®éng cña ngµnh c«ng nghiÖp toµn cÇu nµy chua thay ®æi ® ưîc lµ bao. Ch a cã c¸c hÖ thèng qu¶n lý vµ kiÓm so¸t th êng xuyªn nh»m dù b¸o, ®o ®¹c hay gi¸m s¸t c¸c t¸c ®éng tÝch lòy, tinh vi vµ phøc t¹p lªn ®a d¹ng sinh häc, dï lµ t¸c ®éng tøc thêi hay dµi h¹n. C¸c gi¸ ph¶i tr¶ vÒ m«i tr ưêng phÇn lín lµ bÞ lo¹i ra ngoµi.
Lµ mét ho¹t ®éng toµn cÇu phøc t¹p, du lÞch ®ßi hái ph¶i cã qui ho¹ch vµ qu¶n lý mµ nh÷ng viÖc nµy cÇn ® ưîc thùc hiÖn trong khu«n khæ c¸c yªu cÇu vÒ sinh th¸i häc còng như thùc tiÔn chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi cña n¬i kh¸ch ®Õn vµ c¸c lo¹i thÞ tr ưêng kh¸c. ThÝ dô:
"Céng ®ång chñ" n¬i kh¸ch ®Õn lµ kh«ng ®ång nhÊt; kh«ng nhÊt thiÕt lµ tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong céng ®ång ®Òu ®· sèng t¹i ®ã tõ hµng thÕ hÖ; hä kh«ng ë tr¹ng th¸i "tÜnh" mµ lu«n chuyÓn ®éng; hä cã thÓ kh«ng quan t©m l¾m ®Õn sù toµn vÑn cña m«i tr ưêng thiªn nhiªn hay x· héi; vµ cã thÓ quan ®iÓm cña häc vÒ du lÞch kh«ng gièng nhau. Nh ư vËy chØ víi mét nguyªn t¾c lín lµ "lÊy ý kiÕn cña céng ®ång ®Þa ph ư¬ng" ®Ó ®¶m b¶o mét nÒn du lÞch bÒn v÷ng h¬n lµ ch ua ®ñ. CÇn ph¶i cã nhiÒu qu¸ tr×nh lÊy ý kiÕn kh¸c nhau cho phÐp sù tham gia réng r·i cña mäi ngư êi, mäi thµnh phÇn trong céng ®ång.
"Du kh¸ch" còng lµ mét nhãm ng ưêi rÊt ®a d¹ng. Hä kh«ng ®ång ®Òu vÒ tr×nh ®é häc vÊn, ®éng c¬ ®i du lÞch, nhËn thøc vµ tÝnh nh¹y c¶m ®èi víi c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn viÖc sö dông hîp lý tµi nguyªn sinh häc. C¸c c¸ch tiÕp cËn nh»m qu¶n lý vµ gi¸o dôc du kh¸ch cÇn ph¶i l ưu ý ®Õn sù ®a d¹ng nµy vµ cÇn ®ư îc lµm riªng cho tõng ®èi tư îng kh¸c nhau.
C¸c vÊn ®Ò như "sö dông theo truyÒn thèng" c¸c nguån tµi nguyªn sinh häc, quyÒn vÒ ®Êt ®ai vµ sù së h÷u lµ trung t©m cña c¸c ý niÖm vÒ tµi s¶n du lÞch. V× thÕ cÇn xem xÐt cÈn thËn khi lËp kÕ ho¹ch vµ ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng du lÞch nµo cã liªn quan ®Õn céng ®ång cæ truyÒn ®Ó ®¶m b¶o r»ng hä ®· ®ư îc hái ý kiÕn vµ chÊp thuËn, hä ® ưîc tham gia vµo mäi qu¸ tr×nh, còng như ®¶m b¶o truyÒn thèng ®ư îc t«n träng, quyÒn lîi ® ưîc chia sÎ vµ xem xÐt ®Õn mäi nhãm cã c¸c mèi quan t©m kh¸c nhau trong céng ®ång.
Kh¸i niÖm vÒ "thiªn nhiªn" lµ do x· héi t¹o ra vµ nã biÕn ®æi theo thêi gian, v ưît qua c¸c tÝn ng ưìng vÒ chÝnh trÞ, v¨n hãa vµ x· héi còng như t×nh tr¹ng kinh tÕ. §iÒu nµy cã ¶nh h ëng ®Õn c¸c gi¸ trÞ chóng ta ®Æt ra cho thiªn nhiªn vµ nh÷ng g× ® ưîc coi lµ ưu tiªn b¶o vÖ hay møc sö dông cã thÓ chÊp nhËn ®ư îc.
HÇu hÕt c¸c ho¹t ®éng du lÞch ®Òu dùa vµo m«i trư êng thiªn nhiªn bÊt kÓ ®Þa ®iÓm ë ®©u - thµnh thÞ, n«ng th«n, miÒn duyªn h¶i hay vïng hoang d·, vµ bÊt kÓ lo¹i h×nh du lÞch nµo - du lÞch thiªn nhiªn, du lÞch sinh th¸i hay du lÞch ®¹i chóng. NÕu kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm du lÞch th× c¸c ®Æc tÝnh cña thiªn nhiªn còng th êng lµ tiÒn ®Ò, lµ c¬ së ®Ó t¹o ra nã. Mäi lo¹i h×nh du lÞch ®Òu cã t¸c ®éng ®Õn viÖc b¶o tån thiªn nhiªn vµ ®a d¹ng sinh häc.
C¸c lîi Ých cña Du lÞch BÒn v÷ng
Du lÞch tu©n theo c¸c nguyªn t¾c ®a d¹ng sinh häc cã thÓ ®em l¹i nhiÒu Ých lîi nh sau:
khuyÕn khÝch sö dông bÒn v÷ng c¸c vïng ®Êt giµu cã vÒ ®a d¹ng sinh häc như ng Ýt tiÒm n¨ng n«ng l©m nghiÖp, nhê ®ã cho phÐp nhiÒu kho¶nh ®Êt ®ưîc gi÷ nguyªn t×nh tr¹ng cã líp thùc vËt tù nhiªn che phñ;
t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm vµ doanh thu theo mét chiÒu h ưíng l©u dµi vµ bÒn v÷ng, ®Æc biÖt ë nh÷ng vïng n«ng th«n, lµm gi¶m ¸p lùc lªn nh÷ng vïng ®Êt cã nguy c¬ suy tho¸i vµ gi¶m sù di cư ®Õn c¸c vïng ®« thÞ ®«ng ®óc;
khuyÕn khÝch hµnh ®éng b¶o tån th«ng qua viÖc n©ng cao nhËn thøc quÇn chóng còng như cña c¸c nhµ ra quyÕt ®Þnh vÒ vai trß cña c¸c vïng thiªn nhiªn giµu cã vÒ ®a d¹ng sinh häc ®èi víi viÖc t¹o ra thu thËp;
kÝch thÝch ®Çu tư vµo c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c ph ¬ng c¸ch qu¶n lý du lÞch cã tÝnh chÊt phï hîp víi m«i tr êng t¹i c¸c khu thiªn nhiªn;
x©y dùng c¸c hµnh vi phï hîp víi m«i tr ưêng th«ng qua diÔn gi¶i vµ gi¸o dôc m«i trư êng;
x©y dùng mét lùc l ưîng b¶o tån trong x· héi b»ng c¸ch t¹o c¬ héi cho hä ® îc thư ëng thøc c¸c vïng thiªn nhiªn
n©ng cao gi¸ trÞ gia t¨ng cña ®a d¹ng sinh häc th«ng qua c¸c kiÓu du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn kh¸c nhau.
C¸c vÊn ®Ò sau ®©y cÇn ®ư îc quan t©m ®Ó ®¶m b¶o cã sù ph©n phèi hiÖu qu¶ vµ c«ng b»ng c¸c quyÒn lîi:
Mét tû lÖ thÝch hîp tõ lîi tøc cña du lÞch cÇn ® îc quay tr¶ l¹i cho "vïng ®ư îc th¨m quan" ®Ó chi cho viÖc b¶o vÖ m«i tr êng vµ phóc lîi x· héi. B¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc sÏ ®em l¹i lîi nhuËn cho c¶ du kh¸ch lÉn chñ nªn thu nhËp cÇn ® ưîc chia sÎ c«ng b»ng.
Ngoµi nh÷ng lîi Ých kinh tÕ trùc tiÕp nh t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ thu nhËp cho ng ưêi d©n ®Þa ph ư¬ng, c¸c lîi Ých kh¸c còng cÇn ®ư îc chia sÎ bao gåm quyÒn sö dông c¸c con ® ưêng tèt, nguån nư íc, hÖ thèng viÔn th«ng vµ c¸c thiÕt bÞ y tÕ, gi¸o dôc. Ngoµi ra cßn cã c¸c lîi Ých kh¸c n÷a mµ kh«ng thÓ qui ra b»ng gi¸ trÞ ®ång tiÒn như nhiÒu ngư êi biÕt ®Õn gi¸ trÞ cña khu vùc, niÒm kiªu h·nh vÒ tri thøc ®Þa phư ¬ng vµ viÖc g×n gi÷ c¸c nÕp x a.
§Çu tư dµi h¹n vµo nguån nh©n lùc ®Þa phư ¬ng th«ng qua viÖc t¹o ra c¸c n¨ng lùc ®Þa ph ư¬ng ®Ó ®¶m b¶o hä cµng ngµy cµng cã kh¶ n¨ng qu¶n lý c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña du lÞch, gi÷ l¹i nhiÒu tiÒn h¬n cho céng ®ång chñ vµ t¨ng cư êng kü n¨ng ®Þa ph êng cã liªn quan ®Õn qu¶n lý, c¸c dÞch vô vµ c¸c ho¹t ®éng, vÝ dô như kü n¨ng h íng dÉn du lÞch ch¼ng h¹n.
C¸c mèi ®e däa do du lÞch g©y ra
C¸c ho¹t ®éng du lÞch cã thÓ ®ång thêi g©y ra võa t¸c ®éng tèt võa t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr ưêng. Mäi ban ngµnh cã liªn quan cÇn t¹o ®iÒu kiÖn vµ khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp du lÞch sao cho ngµnh nµy hç trî cho viÖc b¶o tån vµ cã kh¶ n¨ng trî gióp tµi chÝnh ®Ó phßng tr¸nh c¸c mèi ®e däa sau ®©y:
V× c¸c vïng thiªn nhiªn cã chÊt l ưîng tèt ®ang ngµy cµng Ýt ®i nªn chóng trë nªn cã gi¸ trÞ. Tõ ®ã sè kh¸ch ®Õn th¨m quan t¨ng lªn, ®e däa tÝnh hÊp dÉn cña nh÷ng khu vùc nµy v× sù qu¸ t¶i cña søc chøa sinh häc còng như søc chøa x· héi.
Nh÷ng yªu cÇu vÒ h¹ tÇng c¬ së nh s©n bay, ® êng s¸, b·i ®ç xe vµ kh¸ch s¹n cã thÓ cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i trư êng vµ cã thÓ lµm ®¶o lén c¸c nguån tµi nguyªn trong c¸c khu b¶o tån. Ngoµi ra, nhu cÇu vÒ ®Êt cã thÓ g©y "sèt" gi¸ ®Êt vµ gi¸ nhµ khiÕn cho ng êi d©n ®Þa phư ¬ng gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ kinh tÕ.
H¹ tÇng c¬ së còng cã thÓ g©y nªn nh÷ng t¸c ®éng x· héi nh sù thay ®æi lín vÒ kiÓu kiÕn tróc cña mét n¬i nµo ®ã, hay c¸c tßa nhµ chäc trêi cã thÓ ch¾n tÇm nh×n hoÆc lµm khuÊt bãng, vµ giao th«ng gia t¨ng sÏ g©y « nhiÔm tiÕng ån.
D©n ®Þa phư ¬ng cã thÓ mÊt høng thó vµo c¸c nç lùc b¶o tån nÕu nh hä thÊy r»ng m×nh phÇn lín bÞ lîi dông ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho du kh¸ch.
C¸c cÊp cã thÈm quyÒn cã thÓ t×m mäi c¸ch tèi ®a hãa c¸c kho¶n lîi nhuËn kinh tÕ ng¾n h¹n tõ c¸c khu b¶o tån giµu cã vÒ ®a d¹ng sinh häc b»ng viÖc ph¸t triÓn kh«ng phï hîp, hñy ho¹i c¸c gi¸ trÞ ®a d¹ng sinh häc vµ chuyÓn dÞch h ưíng u tiªn tõ b¶o tån sang du lÞch.
Nhu cÇu tiªu thô cña ngµnh du lÞch ®èi víi tµi nguyªn sinh häc, như h¶i s¶n lµm thøc ¨n, c¸c lo¹i ®éng thùc vËt hoang d· vµ c¸c vËt l ưu niÖm cã thÓ thóc ®Èy viÖc sö dông kh«ng bÒn v÷ng.
Nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña du lÞch ®èi víi n«ng s¶n ®Þa ph ư¬ng cã thÓ sÏ dÉn ®Õn viÖc t¨ng gi¸ l ư¬ng thùc thùc phÈm ë ®Þa ph ¬ng. §iÒu nµy cµng dÔ x¶y ra t¹i nh÷ng vïng ®Êt vèn ®· bÞ nghÌo kiÖt (McNeely, 1997). Tư ¬ng tù, du kh¸ch cã thÓ cã nh÷ng nhu cÇu qu¸ møc vÒ nguån n ưíc g©y søc Ðp vÒ gi¸ c¶ lªn céng ®ång ®Þa ph ư¬ng.
V× du lÞch lµ mét ngµnh c«ng nghiÖp cã tÝnh c¹nh tranh cao, trong khi mäi ngµnh vµ mäi ng ưêi ®Òu cã g¾ng ®¹t ®ư îc lîi nhuËn cao nhÊt nªn viÖc ®ãng gãp cho b¶o tån ®a d¹ng sinh häc thư êng kh«ng ph¶i lµ ư u tiªn. Mét sè quèc gia, ®Æc biÖt lµ nh÷ng quèc gia ®¶o nhá, næi tiÕng vÒ du lÞch vµ ngµy cµng phô thuéc vµo nguån ngo¹i tÖ tõ du lÞch th× m«i trư êng thiªn nhiªn lµ bÞ ®e däa nhiÒu nhÊt tõ c¸c quyÕt ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ ng¾n h¹n. VÝ dô nguån n ưíc cã h¹n sÏ bÞ ®e däa bëi sù ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së du lÞch, bëi viÖc sö dông n íc cña du kh¸ch còng nh hÖ thèng nư íc th¶i. Du lÞch cßn cã thÓ dÉn ®Õn sù du nhËp c¸c loµi ngo¹i lai, ®e däa tÝnh ®a d¹ng sinh häc b¶n ®Þa. C¸c thñ tôc h¶i quan vµ kiÓm dÞch, ® îc dïng ®Ó phßng chèng bÖnh dÞch ë ngư êi vµ c¸c s©u bÖnh h¹i kinh tÕ, vÉn ch a ®ñ an toµn ®Ó chèng l¹i c¸c loµi ngo¹i lai.
C¸c nç lùc nh»m qu¶n lý t¸c ®éng cña du kh¸ch ®· dÉn ®Õn sù ra ®êi cña nh÷ng kh¸i niÖm h÷u Ých như "C¸c giíi h¹n cña viÖc sö dông ë møc chÊp nhËn ® ưîc". Tuy nhiªn x¸c ®Þnh ® ưîc nh÷ng giãi h¹n nµy l¹i kh«ng dÔ dµng v× rÊt nhiÒu lý do kh¸c nhau. Du lÞch hiÕm khi lµ ho¹t ®éng duy nhÊt cña con ng êi t¸c ®éng lªn m«i tr êng, nã cßn phô thuéc vµo nhiÒu thuéc tÝnh cña m«i trư êng vµ nã cã liªn quan ®Õn nhiÒu ®èi t ưîng sö dông còng như nhiÒu t×nh huèng, môc ®Ých sö dông kh¸c nhau. TÊt c¶ c¸c yÕu tè trªn ®Òu biÕn ®éng. NÕu kh«ng cã mét hÖ thèng gi¸m s¸t vµ c¸c chØ thÞ thÝch hîp th× kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ® ưîc møc ®é cã lîi còng như ®e däa, trong khi c¸c t¸c ®éng kinh tÕ cã thÓ dÔ dµng ® îc ®¸nh gi¸.
C¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o
Tæ ®Æc tr¸ch vÒ Du lÞch cña Héi ®ång quèc tÕ vÒ C¸c khu b¶o vÖ (WCPA) thuéc IUCN ®· x©y dùng c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o sau ®©y:
Thiªn nhiªn lµ cã giíi h¹n, song c¸c mèi tư ¬ng t¸c l¹i phøc t¹p vµ c¸c thiÖt h¹i hay mÊt m¸t cña nã kh«ng dÔ ®¸nh gi¸ ® ưîc trong mét thêi gian ng¾n. Cã mét sè m«i tr ưêng vèn ®· lµ máng manh, dÔ bÞ hñy ho¹i h¬n nh÷ng m«i trư êng kh¸c.
Qui ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch cÇn ® îc lång ghÐp víi c¸c qui ho¹ch kh¸c t¹i mét vÞ trÝ nµo ®ã (vÝ dô như khu b¶o vÖ), hoÆc ë cÊp vïng (vÝ dô qui ho¹ch sö dông ®Êt trong vïng) hay cÊp quèc gia (vÝ dô ChiÕn l ưîc §a d¹ng Sinh häc Quèc gia), trong ®ã cã øng dông c¸c c«ng cô như ®¸nh gi¸ m«i trư êng chiÕn lưîc vµ qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn.
ViÖc sö dông mét vÞ trÝ nµo ®ã cho du lÞch cÇn ph¶i ® îc qu¶n lý trong nh÷ng giíi h¹n qui ho¹ch dùa trªn c¬ së nh÷ng íc tÝnh vÒ sö dông bÒn v÷ng vµ gi¸m s¸t thư êng xuyªn ®Ó b¶o vÖ sù lµnh m¹nh cña m«i tr êng.
ViÖc x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch du lÞch trong t ư¬ng lai cÇn cã c¸ch tiÕp cËn phi tËp trung hãa trong c«ng t¸c qui ho¹ch vµ qu¶n lý; tøc lµ cñng cè sù tham gia tÝch cùc cña chÝnh quyÒn vµ céng ®ång ®Þa phư ¬ng trong c¸c qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vµ quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn viÖc thóc ®Èy mèi quan hÖ ®èi t¸c gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ ng êi d©n ®Þa ph ¬ng, c¸c chñ ®Êt vµ/hoÆc c¸c céng ®ång.
Du lÞch bÒn v÷ng yªu cÇu ph¶i cã ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr ưêng, mét qu¸ tr×nh nh»m xem xÐt c¸c khÝa c¹nh sinh häc vµ kinh tÕ x· héi, vµ ®ßi hái ph¶i cã c¸c c¬ chÕ gÝam s¸t vµ ph¶n håi cã hiÖu qu¶.
Du lÞch t¹o ra rÊt nhiÒu c¸c t¸c ®éng ®Õn m«i tr ưêng vµ x· héi. C¸c t¸c ®éng nµy th ưêng v ưît xa ra khái ph¹m vi cña n¬i mµ cã ho¹t ®éng du lÞch diÔn ra. Ngµnh c«ng nghiÖp du lÞch cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ® ưîc c¸c t¸c ®éng tiªu cùc vµ t¨ng c ưêng c¸c t¸c ®éng tÝch cùc ®Ó ®¶m b¶o r»ng c¸c tµi nguyªn c¨n b¶n ® ưîc g×n gi÷ trong m«i tr ưêng tù nhiªn cña nã. Cã thÓ ph¶i cÇn ®Õn viÖc ®iÒu tiÕt ë cÊp hÖ sinh th¸i/vïng sinh häc vµ th êng lµ ë cÊp tiÓu vïng. VÝ dô sù « nhiÔm cña mét dßng suèi cã thÓ cã t¸c ®éng ®Õn du lÞch sinh th¸i ngoµi biÓn, vÝ dô như c¸c ho¹t ®éng ng¾m c¸ voi hay c¸c tuyÕn lÆn d ưíi biÓn.
CÇn cã c¸c thñ tôc nh»m phßng tr¸nh sù du nhËp v« t×nh cña c¸c loµi xuyªn ranh giíi ®Þa sinh häc. CÇn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy khi nh÷ng hßn ®¶o hay nh÷ng vïng cã tÝnh ®Æc h÷u loµi cao lµ nh÷ng ®iÓm nãng vÒ du lÞch (xem phÇn vÒ sù x©m lÊn cña c¸c loµi ngo¹i lai trong lo¹t b¸o c¸o nµy cña IUCN).
Kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng ph©n lo¹i c¸c khu b¶o vÖ cña IUCN vµ kh¸i niÖm vÒ khu b¶o tån sinh quyÓn cña UNESCO lµ nh÷ng c«ng cô qu¶n lý h÷u Ých nh»m ®¹t ® ưîc c¸c môc tiªu b¶o tån ë c¸c møc ®é b¶o vÖ kh¸c nhau trong khi vÉn ®¶m b¶o c¸c ho¹t ®éng du lÞch bÒn v÷ng.
Du lÞch triÓn khai ë qui m« vïng sinh häc hay hÖ sinh th¸i vµ viÖc qui ho¹ch ë cÊp nµy cã thÓ gióp dµn tr¶i t¸c ®éng cña du kh¸ch kh«ng chØ lªn c¸c khu b¶o vÖ mµ cßn tíi c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c nhau trªn nh÷ng vïng ®Êt c«ng vµ tư .
Du lÞch bÒn v÷ng cÇn gãp phÇn vµo sù nghiÖp b¶o tån ®a d¹ng sinh häc th«ng qua viÖc c¶i tiÕn qu¶n lý, tr¶ l¹i vÒ tµi chÝnh vµ n©ng cao nhËn thøc vµ quan hÖ hîp t¸c.
Cã thÓ t¹o dùng nªn sù chÊp nhËn vµ nhËn thøc cña céng ®ång vÒ lîi Ých b¶o tån cña du lÞch bÒn v÷ng b»ng c¸ch l«i kÐo sù tham gia tháa ®¸ng cña hä vµo mäi giai ®o¹n ph¸t triÓn du lÞch.
Du lÞch bÒn v÷ng cã kh¶ n¨ng cïng tån t¹i h¬n lµ c¹nh tranh hoÆc thay thÕ c¸c tËp qu¸n vµ c¸c ph ¬ng thøc sö dông ®a d¹ng sinh häc truyÒn thèng. CÇn cã c¸c qui ®Þnh thÝch hîp cña ®Þa phư ¬ng ®Ó b¶o vÖ c¸c ph ¬ng thøc sö dông ®Êt truyÒn thèng chèng l¹i sù t¨ng gi¸ ®Êt do c¸c ho¹t ®éng du lÞch thµnh c«ng ®em l¹i.
C¸c lo¹i h×nh chuyªn biÖt cña du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn cÇn ph¶i phï hîp víi mäi nguyªn t¾c cña du lÞch bÒn v÷ng. VÝ dô du lÞch liªn quan ®Õn ®éng vËt hoang d· cÇn gãp phÇn vµo b¶o tån sù ®a d¹ng loµi chø kh«ng ph¶i ®e däa chóng.
Du lÞch bÒn v÷ng cÇn gãp phÇn c¶i thiÖn vµ n©ng cao phóc lîi cña ng êi d©n ®Þa ph ¬ng b»ng c¸ch t¹o nguån thu nhËp, quyÒn tiÕp cËn tµi nguyªn vµ c¸c dÞch vô, trong khi vÉn thõa nhËn vµ t«n träng tÝnh ®ång nhÊt, b¶n s¾c v¨n hãa vµ c¸c mèi quan t©m cña hä.
§iÒu quan träng lµ ph¶i qu¶n lý du lÞch sao cho cã thÓ tèi ®a hãa c¶ sù tháa m·n cña du kh¸ch vµ sù chia sÎ lîi Ých t¹i ®Þa ph ¬ng trong khi gi¶m thiÓu ®ư îc ®Õn møc thÊp nhÊt c¸c t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr ưêng vµ x· héi.
Du lÞch bÒn v÷ng cÇn thóc ®Èy sù tham gia cña mäi thµnh phÇn cã liªn quan, ®Æc biÖt lµ céng ®ång ®Þa ph ư¬ng, vµo giai ®o¹n ®Ò xuÊt, lËp kÕ ho¹ch, thùc thi vµ ®¸nh gi¸ c¸c s¸ng kiÕn ph¸t triÓn du lÞch.
CÇn ph¶i t¹o ngµy cµng nhiÒu c¬ héi cho c¸c qu¸ tr×nh th¶o luËn gi÷a mäi thµnh phÇn cã liªn quan ®Ó x¸c ®Þnh vµ thèng nhÊt vÒ vai trß, quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña mçi bªn trong c¸c s¸ng kiÕn ph¸t triÓn du lÞch.
Sù ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng cña du lÞch dùa vµo thiªn nhiªn cÇn ®ư îc kiÓm ®iÓm th ưêng xuyªn b»ng h×nh thøc ph¶n håi thÝch hîp, b»ng c¸c c¬ chÕ gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ ®Ó ®¶m b¶o r»ng tÝnh toµn vÑn cña c¸c thµnh phÇn thiªn nhiªn kh«ng bÞ tæn thư ¬ng. Nguyªn t¾c nµy cÇn ® îc ¸p dông mäi n¬i, kh«ng kÓ ®ã lµ khu b¶o vÖ hay kh«ng. ViÖc qu¶n lý cÇn cã tÝnh thÝch nghi, kÕt hîp gi¸m s¸t vµ cã kh¶ n¨ng thay ®æi ®Ó l u t©m tíi nh÷ng rñi ro vµ sù kh«ng ch¾c ch¾n.
C¸c chØ thÞ cho mét nÒn du lÞch thµnh c«ng, tøc lµ c¸c t¸c ®éng tèt, cÇn ®ưîc më réng v ît ra khái ph¹m vi c¸c chØ thÞ th«ng th ưêng nh sù gia t¨ng sè l îng du kh¸ch, ®ãng gãp cña ngµnh vµo GDP vµ sè c«ng ¨n viÖc lµm do du lÞch t¹o ra. ThÝ dô như cÇn ph¶i cã thªm c¸c chØ thÞ:
gia t¨ng diÖn tÝch c¸c kh«ng gian tho¸ng;
t¨ng thªm kinh phÝ cho viÖc qu¶n lý b¶o tån c¸c c¶nh quan, hÖ sinh th¸i vµ ®éng vËt hoang d·;
viÖc sö dông c¸c loµi b¶n ®Þa hoÆc c¸c loµi ®Æc h÷u cho t¹o lËp c¶nh quan ® ưîc t¨ng lªn;
thiÕt lËp c¸c hµnh lang xanh t¹i nh÷ng n¬i ph¸t triÓn ®« thÞ;
sö dông c¸c ph ư¬ng tiÖn giao th«ng, nhµ nghØ vµ c¸c thiÕt bÞ tiÕt kiÖm n¨ng l ưîng;
t¨ng cư êng dïng c¸c s¶n phÈm, c«ng nghÖ hay c¸c ph ư¬ng thøc bÒn v÷ng trong ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng cho du lÞch;
gia t¨ng håi phôc vµ t¸i t¹o c¸c vïng vèn ®· bÞ suy tho¸i;
céng ®ång ®Þa ph ¬ng vµ ng êi b¶n ®Þa còng nhËn ® îc lîi Ých tõ du lÞch (thu nhËp, c«ng ¨n viÖc lµm, v.v.);
sö dông c¸c tµi nguyªn cã thÓ t¸i t¹o cña ®Þa phư ¬ng ®Ó x©y dùng vµ duy tr×;
n©ng cao nhËn thøc vµ mèi quan t©m ®Õn lÞch sö x· héi vµ tù nhiªn cña ®Þa phư ¬ng.
C¸c khuyÕn nghÞ cho c«ng viÖc trong t ¬ng lai
IUCN khuyÕn nghÞ r»ng TiÓu ban T vÊn vÒ Khoa häc, Kü thuËt vµ C«ng nghÖ SBSTTA4 cÇn ph¶i:
xem xÐt c¸c kÕt qu¶ cña CSD7 ®Ó tr¸nh trïng lÆp vµ cÇn x¸c ®Þnh ® ưîc nh÷ng ®ãng gãp cô thÓ cña du lÞch bÒn v÷ng vµo qu¸ tr×nh CSD vÒ c¸c khÝa c¹nh ®a d¹ng sinh häc bao gåm c¶ c¸c nguyªn t¾c vµ c¸c ph ư¬ng thøc du lÞch tèt nhÊt. Khi xem xÐt ®Õn c¸c nguyªn t¾c, b¶n th¶o vÒ c¸c nguyªn t¾c du lÞch bÒn v÷ng cña UNEP cÇn ® ưîc tham kh¶o còng nh c¸c nguyªn t¾c ®ư îc tr×nh bµy trong tµi liÖu nµy. §èi víi c¸c ph ư¬ng thøc du lÞch tèt nhÊt, SBSTTA4 cÇn khuyÕn nghÞ COP5 nªn tiÕp tôc c¸c ho¹t ®éng nh ư ®· nªu trong quyÕt ®Þnh sè IV/15 ®o¹n 14 nh»m thóc ®Èy trao ®æi kinh nghiÖm vµ rót ra c¸c bµi häc vÒ nh÷ng yªu cÇu ph¸p chÕ, gi¸o dôc vµ thÓ chÕ ®èi víi du lÞch bÒn v÷ng. Nh÷ng th«ng tin nµy cÇn ® îc ® a vµo mét c¬ chÕ th«ng tin sao cho lóc nµo còng s½n cã ®Ó cã thÓ tiÕp cËn dÔ dµng.
Ngoµi ra, IUCN kªu gäi SBSTTA4 h·y khuyÕn nghÞ COP5 cÇn:
®¶m b¶o r»ng khi tiÕn hµnh c«ng viÖc x©y dùng c¸c chØ thÞ vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng trong khu«n khæ cña CBD sÏ l u t©m ®Õn nhu cÇu ph¶i ®¸nh gi¸ sù thµnh c«ng/thÊt b¹i cña du lÞch khi nç lùc ®¹t ® îc c¸c môc tiªu cña CBD. ViÖc nµy cÇn phèi hîp víi c¸c tæ chøc cã liªn quan nh Tæ chøc Du lÞch Quèc tÕ vµ Tæ ®Æc tr¸ch vÒ Du lÞch cña IUCN-WCPA.
l u ý r»ng n¨m 2002 lµ n¨m Quèc tÕ vÒ Du lÞch Sinh th¸i vµ x¸c ®Þnh ® îc c¸c c¬ chÕ ®ãng gãp cho sù kiÖn nµy trong sù phèi hîp víi c¸c tæ chøc cã liªn quan vÝ dô nh c¸c tæ chøc võa nªu ë trªn.
IUCN khuyÕn nghÞ c¸c bªn tham gia c«ng íc cÇn quan t©m ®Õn c¸c hµnh ®éng sau ë cÊp quèc gia:
lång ghÐp qui ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch vµo NBSAP vµ c¸c kÕ ho¹ch kh¸c ® îc x©y dùng trong khu«n khæ cña CBD víi sù quan t©m ®Æc biÖt ®Õn c¸c kÕ ho¹ch vÒ khu b¶o vÖ;
nghiªn cøu ®Ó lång ghÐp mét c¸ch hiÖu qu¶ du lÞch vµ b¶o tån vµo qu¸ tr×nh qui ho¹ch ph¸t triÓn vïng;
® a c¸c mèi quan t©m vÒ ®a d¹ng sinh häc vµo c¸c kÕ ho¹ch du lÞch quèc gia, vµ chuÈn bÞ c¸c h íng dÉn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng kÕ ho¹ch ®ã (nh»m hç trî viÖc thùc hiÖn §iÒu 6b cña CBD);
lµm viÖc víi ngµnh du lÞch ®Ó gi¸o dôc céng ®ång còng nh ngµnh nµy vÒ nh÷ng lîi Ých b¶o tån thu ® îc tõ ho¹t ®éng du lÞch cã tr¸ch nhiÖm, vµ vÒ yªu cÇu ph¶i cã qui ho¹ch vµ qu¶n lý ë cÊp vïng sinh häc;
nghiªn cøu c¸c giíi h¹n cña viÖc sö dông ë møc cã thÓ chÊp nhËn ® îc (c¶ vÒ mÆt sinh häc vµ x· héi), x¸c ®Þnh c¸c chØ thÞ phï hîp cho c¸c t¸c ®éng cña du lÞch vµ nghØ ng¬i gi¶i trÝ trong c¸c m«i tr êng vµ ®iÒu kiÖn sö dông kh¸c nhau, thiÕt lËp c¸c ch ¬ng tr×nh gi¸m s¸t cã hiÖu qu¶ vµ ®¸ng tin cËy vµ x¸c ®Þnh ® îc c¸c c¬ chÕ kiÓm so¸t thÝch hîp;
nghiªn cøu c¸c xu h íng vµ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm gÇn ®©y tõ nhiÒu kiÓu thu xÕp hay c¸c d¹ng liªn doanh kh¸c nhau gi÷a khèi nhµ n íc, t nh©n vµ céng ®ång nh»m sö dông du lÞch sinh th¸i nh lµ mét d¹ng bÒn v÷ng cña ho¹t ®éng kinh tÕ;
khi x¸c ®Þnh c¸c chiÕn l îc du lÞch cÇn ®¶m b¶o ®¹t ® îc c¸c môc tiªu b¶o tån t¹i c¸c khu b¶o vÖ,vÝ dô nh nh÷ng khu ® îc ph©n h¹ng theo chØ tiªu vÒ Qu¶n lý Khu b¶o vÖ cña IUCN; bÊt kú mét ho¹t ®éng du lÞch nµo bÞ c¶n trë bëi c¸c møc ®é b¶o vÖ kh¸c nhau ®Òu ® îc xÕp vµo nh÷ng thø h¹ng khu b¶o vÖ kh¸c;
khai th¸c vµ ph¸t triÓn c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch kinh tÕ cho kiÓu du lÞch mµ cã thÓ tèi ®a hãa c¸c lîi Ých b¶o tån trong khi gi¶m thiÓu ® îc c¸c t¸c ®éng bÊt lîi;
xem xÐt qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c h íng dÉn/tiªu chuÈn/c¸c c¬ chÕ ñy nhiÖm dùa trªn c¸c nghiªn cøu theo lèi kinh nghiÖm mµ nh÷ng yÕu tè nµy sÏ khuyÕn khÝch h×nh thøc du lÞch cã hç trî cho b¶o tån ®a d¹ng sinh häc;
xem xÐt viÖc x©y dùng c¸c h íng dÉn nh»m khuyÕn khÝch h×nh thøc du lÞch b¶o vÖ ®éng vËt hoang d·;
khai th¸c, x©y dùng vµ gi¸m s¸t c¸c c¬ chÕ l«i kÐo sù tham gia vµ sù giao quyÒn ®èi víi mäi thµnh phÇn cã vai trß trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn du lÞch;
t¨ng c êng vµ më réng c¸c thñ tôc ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr êng (ph¸p chÕ/qui ®Þnh) ®Ó bao hµm c¶ c¸c t¸c ®éng v¨n hãa, kinh tÕ vµ x· héi trong mäi dù ¸n ph¸t triÓn du lÞch, bÊt kÓ lµ ë ®Þa ®iÓm/vÞ trÝ nµo, thiÕt lËp mét bé c¸c chØ thÞ thÝch hîp cho nh÷ng ho¹t ®éng du lÞch thµnh c«ng, vµ l u ý ®Õn nh÷ng t¸c ®éng n»m ngoµi ®Þa ®iÓm, nh÷ng t¸c ®éng tÝch luü vµ dµi h¹n; n©ng cao n¨ng lùc chuyªn m«n trong nư íc vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr êng; vµ
lµm viÖc víi c¸c hiÖp héi c«ng nghiÖp quèc tÕ cã liªn quan víi môc tiªu lµ gi¶m ®¸ng kÓ nguy c¬ x©m nhËp cña c¸c loµi ngo¹i lai do du lÞch mang l¹i.
C¸c bªn tham gia c«ng ư íc còng cã thÓ quan t©m xem xÐt ®ªn c¸c c¬ chÕ nh "Quü ®¶m b¶o m«i tr êng" (viÕt t¾t lµ EGF) nh lµ mét yªu cÇu ph¸p chÕ cña ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr ưêng hoÆc c¸c hÖ thèng cÊp phÐp kh¸c dµnh cho c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn du lÞch. ý ®Þnh lµ nh»m gióp c¸c nhµ qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn/®a d¹ng sinh häc thu l¹i ® ưîc lîi Ých kinh tÕ kh«ng chØ trong giai ®o¹n ph¸t triÓn ban ®Çu mµ cßn tiÕp tôc trong suèt qu¸ tr×nh triÓn khai ho¹t ®éng du lÞch. §iÒu nµy bao gåm viÖc tiÕn hµnh "nh÷ng cuéc mÆc c¶ ®Ó tháa thuËn theo kiÓu doanh nghiÖp" nh»m t¹o ra mét khu«n khæ linh ho¹t, mÒm dÎo t¹i cÊp c¬ së gi÷a tõng ®èi tư îng tham gia ph¸t triÓn tïy theo vÞ trÝ, qui m«, lo¹i ho¹t ®éng dù kiÕn, møc ®é kh¸ch th¨m viÕng vµ ®Æc tr ưng cña lo¹i h×nh ho¹t ®éng.
C¸c th«ng sè trªn cã thÓ chia nhá ra n÷a. ThÝ dô, vÞ trÝ cßn cã thÓ chia ra thµnh:
møc ®é cña ®a d¹ng sinh häc
tÝnh ®éc nhÊt v« nhÞ cña di s¶n v¨n hãa hay thiªn nhiªn
kho¶ng c¸ch ®èi víi mét khu b¶o vÖ hay khu Di s¶n ThÕ giãi
®iÒu kiÖn khÝ hËu
§Ó cã thÓ x¸c ®Þnh "nhu cÇu vµ gi¸ trÞ sinh häc" cña sù ph¸t triÓn, Quü §¶m b¶o M«i tr êng EGF cã thÓ ® a ra gi¸ trÞ vÒ mÆt tµi chÝnh do ®Þa ph ư¬ng Ên ®Þnh; gi¸ trÞ nµy sÏ ® îc chi tr¶ vµo quü b¶o tån hoÆc ® ưîc ®Òn bï bëi viÖc ®¹t ® îc c¸c ho¹t ®éng du lÞch thµnh c«ng trªn c¬ së liªn tôc hµnh n¨m ®èi víi c¸c chØ thÞ do ®Þa ph ¬ng x¸c ®Þnh dùa theo c«ng ư íc CBD.
TµI liÖu tham kh¶o
Ceballos-Lascurain, H. 1996. Tourism, Ecotourism & Protected Areas, IUCN, Gland
CITES 1997 Resolution Conf 10.6
European Community Network for Environmental Travel and Tourism (ECONETT) has a comprehensive listing.
McNeely. J.A. 1997. Tourism & Biodiversity: a natural partnership. Symposium on Tourism & Biodiversity, Utrecht
Ogelthorpe, J.A.E. 1999. Tenure and Sustainable Use, IUCN Gland, Switzerland and Cambridge
Tourism Works for American Council. 1996. Annual Report. Washington DC., USA
UNEP/CBD/COP/4/Inf.21. 1998. Biological Diversity and Sustainable Tourism: preparation of global guidelines – submission by Germany.
UNEP 1999. Tourism and the Environment: enemies or allies? News Release 1999/112
World Tourism Organisation. 1995. Agenda 21 for the Travel and Tourism Industry: towards environmentally sustainable development. World Tourism Organisation, World Travel and Tourism Council, and the Earth Council
World Travel and Tourism Council, 1999
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Xây dựng các cách tiếp cận và phương pháp sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên sinh học nhìn từ góc độ ngành du lịch.doc
