Đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy - Học phần di truyền học và chọn giống.

Lêi c¶m ¬n Trong thêi gian lµm ®Ò tµi ®­îc sù quan t©m cña ban gi¸m hiÖu, tæ chuyªn m«n ®· gióp ®ì t«i hoµn thµnh ®Ò tµi. T«i bµy ktá lßng biÕt ¬n ®èi víi c¸c ®ång chÝ trong b¸n Gi¸m HiÖu, tæ chuyªn m«n, ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong thêi gian t×m hiÓu vµ nghiªn cøu. §Æc biÖt t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n c¸c ®ång chÝ gi¸o viªn trong tr­êng THCS M­êng Bó – M­êng La – S¬n La ®· trao ®æi gãp ý cho t«i trong qu¸ tr×nh lµm ®Ò tµi. Dï ®· cè g¾ng nhøng ®Ò tµi kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. T«i mong nhËn ®­îc ý kiÕn chØ dÉn ®ãng gãp cña c¸c ®ång chÝ gi¸o viªn, c¸c b¹n ®ång nghiÖp. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! M­êng La, th¸ng 12 n¨m 2005 T¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Thuú H­¬ng Môc lôc Tiªu ®Ò Néi dung Trang Lêi c¶m ¬n Môc lôc PhÇn I - më ®Çu Lý do chon ®Ò tµi 1 LÞch sö nghiªn cøu 1 Môc ®Ých nghiªn cøu 2 §èi t­îng nghien cøu 3 Gi¶ thiÕt khoa häc 3 Giíi h¹n nghiªn cøu 3 Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3 Nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi 3 PhÇn II - Néi dung 3 C¬ së lý luËn 3 Nh÷ng kh¸i niÖm 4 Yªu cÇu 4 Thùc tr¹ng 4 §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt l­îng – d¹y – häc phÇn di truyÒn häc chän gièng vµ h­íng vËn dông. 5 §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt l­îng d¹y - häc phÇn di truyÒn häc vµ chän gièng. 11 H­íng vËn dông 11 PhÇn III: kÕt luËn 12 ý nghÜa thùc tiÕn 11 KiÕn nghÞ 12 * Nh÷ng cum tõ viÕt t¾t 11 * Tµi liÖu tham kh¶o 12 2. H­íng vËn dông * Mét sè bµi so¹n mÉu PhÇn III KÕt luËn ý kiÕn thùc tiÔn 2. KiÕn nghÞ. * Nh÷ng côm tõ viÕt t¾t. * Tµi liÖu tham kh¶o. PhÇn I më ®Çu. I/ Lý do chän ®Ò tµi Qua ®iÓm xuyªn suèt cña §¶ng ta coi con ng­ßi lµ môc tiªu, lµ ®éng lùc cña mäi cuéc c¸ch m¹ng, sù nghiÖp CNH – H§H ®Êt n­íc muèn thµnh c«ng ph¶i “Lêy viÖc ph¸t huy nguån lùc ng­êi lµm yÕu tè ¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng”. NghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng VIII. Trong c­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. ®¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh “ Nguån nh©n lùc quý b¸u nhÊt cña chóng ta lµ tiÒm lùc con ng­êi ViÖt Nam trong ®ã cã tiÒm lùc trÝ tuÖ”. NghÞ quyÕt trung ­¬ng II kho¸ VIII vµ luËt gi¸o dôc ®· kh¼ng ®Þnh “gi¸o dôc - ®µo t¹oh lµ quèc s¸ch hµng ®Çu , ®Çu t­ ph¸t triÓn” vµ kh¼ng ®Þnh nhiÖm vô, môc tiªu c¬ b¶n cña gi¸o dôc. “X©y dùng con ng­êi vµ thÕ hÖ g¾n bã víi lý t­ëng ®éc lËp d©n téc vµ CNXH cã ®¹o ®øc trong s¸ng, cã ý trÝ kiªn c­êng g©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. Thùc hiÖn tèt sù nghiÖp CNH-H§H ®Êt n­íc, gi÷ g×n ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc cã n¨ng lùc tiÕp thu nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, cã t­ duy s¸ng t¹o, cã kü n¨ng thùc hµnh giái, cã t¸c phong c«ng nghiÖp, cã tinhd tæ chøc vµ kû luËt, cã søc khoÎ. Lµ ng­êi thõa kÕ sù nghiÖp x©y dùng XHCN võa hång võa chuyªn”. §iÒu II ch­¬ng I luËt gi¸o dôc n¨m 2005 cã ghi “Môc tiªu lµ ®µo t¹o con ng­êi ViÖt Nam ph¸t triÓn toµn diÖn, cã ®¹o ®øc tri thøc , søc khoÎ, thÈm mü vµ ngÒ nghiÖp, trung thµnh víi lý t­ëng ®éc lËp d©n téc vµ CNXH, h×nh thµnh vµ båi d­ìng nh©n c¸ch, phÈm chÊt n¨ng lùc cña c«ng d©n ®¾p øng yªu cÇu x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc”. Kho¶n 1 ®iÒu 27 môc 2 ch­¬ng II luËt gÝo dôc n¨m 2005 cã ghi “Môc tiªu cña luËt gi¸o dôc phæ th«ng lµ gióp häc sinh ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ ®¹o ®øc trÝ tuÖ, thÓ chÊt thÈm mü, vµ c¸c ký n¨ng c¬ b¶n, ph¸t triÓn n¨ng lùc c¸ nh©n, tÝnh n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o, h×nh thµnh nh©n c¸ch con ng­êi ViÖt Nam XHCN, x©y dùng t­ c¸ch vµ tr¸ch nhiÖm c«ng d©n, chuÈn bÞ cho häc sinh tiÕp tôc häc lªn hoÆc ®i vµo cuéc sèng lao ®éng, tham gia x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc”. Gi¸o dôc ®µo t¹o cã nhiÖm vô tham gia ph¸t triÓn nguån xon ng­êi ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn tiÒm lùc trÝ tuÖ con ng­êi ®Ó t¹o ra ®éng lùc æn ®Þnh, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu “D©n giµu n­íc m¹nh – x· héi c«ng b»ng, d©n chñ v¨n minh”. ®Êt n­íc ®ang chuyÓn m×nh víi sù nghiÖp VNH – H§H. Ngµnh gi¸o dôc nãi chung vµ c«ng t¸c qu¶n lý gi¸o dôc còng ph¶i ®æi míi ®Ó ®¸p øng yªu cÇu ®Æt ra cña nÒn kinh tÕ x· héi trong ®iÒu kiÖn míi, ®Æc biÖt trong giai ®o¹n phæ cËp THCS. Víi môc ®Ých gióp häc sinh cñng cè vµ ph¸t triÓn nh÷ng kÕt qu¶ cña gi¸o dôc tiÓu häc, cã tr×nh ®é häc vÊn trung häc phæ th«ng, trung häc chuyªn nghiÖp, häc nghÒ häc ®i vfo cuéc sèng lao ®éng. ThÝ dinh häc cô thÓ lµ THCS ®ãng mét vai trß v« cïng quan träng. M«n sinh häc vµ m«n c«ng nghÖ lµ hai m«n häc gãp phÇn h­íng nghiÖp s¶n xuÊt. M«n sinh lµ m«n khoa häc gÇn nh­ tæng hîp vµ héi tô nh÷ng kiÕn thøc cña m«n khoa häc c¬ b¶n kh¸c. Nh­ng m«n nµy th­êng bÞ coi nhÑ trong kiÕn thøc cña m«n khoa häc c¬ b¶n kh¸c, cho nªn GV th­êng chØ ®­a ra nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n trong s¸ch gi¸o khoa, SGV mµ Ýt t×m hiÓu vµ liªn hÖ thùc tÕ ®Ó lµm cho bµi gi¶ng phong phó hÊp dÉn ®èi víi häc sinh. §Ó gãp phÇn d¹y m«n sinh ë tr­ëng PTCS vµ THCS trong ®ã cã m«n sinh häc 9 cña ch­¬ng tr×nh cò vµ trong ch­¬ng tr×nh sinh häc 9 míi ®­îc tèt h¬n, ®­a bé m«n sinh xøng ®¸ng víi vai trß cña m×nh, ®ßi hái ng­êi GV ph¶i nghiªn cøu kü cã liªn hÖ thùc tÕ gãp phÇn lµm bµi gi¶ng phong phó sinh ®éng, l«i cuèn ®­îc c¸c em trong qu¸ tr×nh häc tËp bé m«n. Sinh häc sÏ gióp gi¶i thÝch nhiÒu sù vËt hiÖn t­ëng diÔn ra xung quanh ta trong ®ã cã di truyÒn vµ chän gièng. NhiÒu hiÖn t­îng trong cuéc sèng nh­ di truyÒn tÝnh tréi, di truyÒn trung gian ®ét biÕt, tËt di truyÒn bÈm sinh, sinh con trai hay con g¸i…nhiÒu vÊn ®Ò trong ch¨n nu«i trång trät nh­: Gièng thuÇn chñng, tho¸i ho¸ gièng, ­u thÕ lai… ®Òu liªn quan ®Õn di truyÒn . VËy di truyÒn lµ g×? HiÓu c¶ nghÜa réng vµ nghÜa hÑp, th× ngµy nay nhiÒu gi¸o viªn cßn m¬ hå, hiÓu ch­a sau, ch­a s¸t, ch­a ký vµ ®iÒu ®ã sÏ mÊt ®i tÝnh thùc nghiÖm ®¨ch tr­ng cña bé m«n, dÉn ®Õn nhiÒu häc sinh kh«ng cßn thÝch hîp häc m«n nµy n÷a. VÒ phÝa häc sinh, qua nhiÒu n¨m t«i gu¶ng d¹y vµ qua ®ång nghiÖp trao ®æi . T«i thÊy r»ng trong qu¸ tr×nh lÜnh héi kiÕn thøc phÇn nµy häc sinh c¶m thÊy trõu t­îng vµ khã n¾m b¾t kÞp thêi. §· tõ l©u mét c©u hái ®Æt ra víi t«i, ph¶i lµm g×? Vµ lµm nh­ thÕ nµo ®Ó häc sinh tiÕp thu kiÕn thøc tèt nhÊt, lµm nh­ thÕ nµo ®Ó n©ng cao chÊt l­îng m«n häc. §©y lµ c©u hái lín mµ lµm t«i ch¨n trë. Qua nghiªn cøu, t×m hiÓu vµ ®­îc b¹n bÒ ®éng viªn t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi. T×m hiÓu thªm mét sè kiÕn thøc vÒ di truyÒn vµ chon gièng H­íng vËn dông trong s¸ch sinh häc 9. Víi ph¹m vi nghiªn cøu chØ lµ mét s¸ng kiÕn kinh nghiÖm, t«i chØ t×m hiÓu thªm vµ s©u mét sè kiÕn thøc vÒ di truyÒn häc – chän gèng vµ chØ ra h­íng vËn dông trong ch­¬ng tr×nh sinh häc t«i ®· lµm. II/ LÞch sö nghiªn cøu. ViÖc nghiªn cøu mét sè kiÕn thøc vÒ di truyÒn vµ chän gièng. H­íng vËn dông trong s¸ch sinh häc 9. §©y lµ vÊn ®Ò ®· cã nhiÒu ng­êi nghiªn cøu, song ë M­êng Bó t«i lµ ng­êi nghiªn cøu ®Çu tiªn. III/ Môc ®Ých nghiªn cøu. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy lµ gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng bé m«n sinh häc cho gi¸o viªn vµ chÊt l­îng häc cho häc sinh ë tr­êng THCS M­êng Bó. §Ò xuÊt h­íng vËn dông trong qu¸ tr×nh cung cÊp vµ lÝnh héi kiÕn thøc. IV/ §èi t­îng nghiªn cøu , ph¹m vi nghiªn cøu. * §èi t­îng nghiªn cøu. C¸c kiÕn thøc vÒ di truyÒn vµ chän gièng. - Thùc tÕ c«ng t¸c gi¶ng d¹y - C¸c ph­¬ng ph¸p vËn dông n©ng cao chÊt l­îng – gi¶ng d¹y – häc m«n sinh häc ë tr­êng THCS M­êng Bó. * Ph¹m vi nghiªn cøu : Tõ th¸ng 9 n¨m 2004 ®Õn n¨m 2006. V/ NhiÖm vô nghiªn cøu - Nghiªn cøu thùc tr¹ng d¹y m«n nµu ë líp 9 cña tr­­ßng THCS M­êng Bó. - Nghiªn cøu c¸c thùc tr¹ng d¹y häc ë ®ã. - ChØ ra nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng. - §Ò xuÊt h­íng vËn dông. VI/ Gi¶i thiÕt khoa häc. - Do ®iÒu kiÖn thêi gian cã h¹n, s¸ng kiÕn nµy chØ tËp trung nghiªn cøu c¸c kiÕn thøc vÒ di truyÒn vµ chän gièng, h­íng vËn dông ë tr­êng THCS M­êng Bó. VII/ Giíi thiÖu nghiªn cøu. Ch­¬ng tr×nh sinh häc 9 thêi gian tõ n¨m häc 2004 – 2005 ®Õn n¨m 2006. VIII/ Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. Sö dông ph­¬ng ph¸p thèng kª rót kinh nghiÖm lµ chÝnh. Ph­¬ng ph¸p hç trî: - Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra. - Ph­¬ng ph¸p thu nhËp – Ph©n tÝch tµi liÖu. IX/ Nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi. Bæ sung thªm c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ di truyÒn vµ chän gèng cho gi¸o viªn tr­êng THCS M­êng Bó. Lµm phong phó thªm lý luËn bé m«n cho gi¸o viªn vµ c¸n bé qu¶n lý tr­êng. PhÇn ii: néi dung I/ C¬ së lý luËn. Di truyÒn vµ biÕn dÞ lµ hai tÝnh chÊt c¬ b¶n cña mäi sinh vËt. Di truyÒn ®¶m b¶o sù t¸i b¶n mäi tÝnh tr¹ng vµ ®Æc tÝnh cña sinh vËt tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c dÉn ®Õn ®Æc tÝnh ®Æc tr­ntg vµ æn ®Þnh cña c¸c loµi vËt. BiÕn dÞ dÉn tíi nh÷ng biÕn ®æi cña sinh vËt ®¶m b¶o cho sinh vËt cã kh¶ n¨ng thÝch nghi ph¸t triÓn tiÕn ho¸. Ngµnh khoa häc nghiªn cøu c¸c hiÖn t­îng vµ quy luËt di truyÒn vµ biÕn dÞ ®­îc gäi lµ ngµnh di truyÒn häc, x©y dùng c¬ së lý luËn ®Ó ®iÒu khiÓn ®Þnh h­ãng tÝnh di truyÒn cña méi sinh vËt, chñ ®éng ®iÒu khiÓn ®Þnh h­íng di truyÒn c¸c loµi theo h­íng cã lîi, phôc vô ®êi sèng con ng­êi. Hai hiÖn t­îng di truyÒn vµ biÕn dÞ ®­îc loµi ng­êi biÕt ®Õn tõ x­a, nh­ng chØ ®Õn thÕ kû nµi di truyÒn häc míi trë thµnh mét khoa häc thùc sù, khi cã t¸c dông kh¸m ph¸ ®Çu tiªn cña nhµ di truyÒn häc Men®en (Grªgo Men®en: 1822 – 1882) Trªn c¬ së c¸c nghiªn cøu thùc nghiÖm. Men ®en ®· x©y dùng c¸c ®Þnh luËt di truyÒn c¬ b¶n. Tõ ®ã ®Õn nay, do c¸c thµnh tù nèi tiÕp m¹nh mÏ , di truyÒn häc ®· trë thµnh mét ngµnh khoa häc cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong toµn bé ngµnh sinh häc, lµm c¬ së cho sinh häc hiÖn ®¹i. §Æc biÖt lµ trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y nhê cã sù x©m nhËp ngµy cµng s©u cña kü thuËt nghiªn cøu hiÖn ®¹i, di truyÒn häc ngµy cµng s©u cña c¸c ngµnh khoa häc c¬ b¶n (To¸n, lý, hãa..) Cïng víi sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p, kü thuËt nghiªn cøu hiÖn ®¹i, di truyÒn häc ngµy c¸ng ®i s©u, ph¸t hiÖn ®­îc c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña sù sèng. Nghiªn cøu s©u b¶n chÊt cÊu tróc vµ ph¸t hiÖn ®­îc b¶n chÊt cña vËt chÊt c¬ chÕ di truyÒn ¬t cÊp ®é tæ chøc ph©n tö ®Õn tÒ bµo, c¬ chÕ quÇn thÓ. C¸c thµnh tù vÒ lý thuyÕt cña di truyÒn häc ®· ®­îc øng dông vµ thùc tiÔn, phôc vô rÊt nhiÒu mÆt cña cuéc sèng. Di truyÒn häc cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu vÒ con ng­êi, nh÷ng n¨m gÇn ®Êy ®· ®i s©u, nghiªn cøu vÒ con ng­êi, di truyÒn vÒ ng­êi nghiªn cøu b¶o vÖ con ng­êi vÒ mÆt di truyÒn, chèng l¹i hËu qu¶ di truyÒn tai h¹i g©y nªn do t×nh h×nh « nhiÔm m«i tr­êng, « nhiªm sinh quyÓn. Di truyÒn hoc ®· øng dông lµ nÒn t¶ng cña khoa häc hiÖn ®¹i trong lÜnh vùc chuÈn ®o¸n, phßng ngõa vµ ®iÒu trÞ c¸c bÖnh tËt di truyÒn. Bªn c¹nh ®ã di truyÒn häc cßn ®­îc øng dông trong c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu d©n téc häc , nh©n chñng häc, luËt häc, y ph¸p häc, c¸c lÜnh vùc t©m lý, s­ ph¹m, n¨ng khiÕu, c¸ tÝnh…. §èi víi n«ng nghiÑp, di truyÒn häc lµ c¬ së cho c«ng t¸c chän gièng gãp phÇn gi¶i quyÕt vÇn ®Ò l­¬ng thùc, thùc phÈm t¹o ra c¸c giièng míi cã n¨ng xuÊt cao, phÈm chÊt tèt trong ®éng vËt, thùc vËt, ci sinh vËt dÉn tíi nhiÒu nh¶y vät trong n¨ng xuÊt në ra c¸c cuéc c¸cch m¹ng vÒ gièng trong n«ng nghiÖp , ®iÓn h×nh lµ cuéc c¸ch m¹nh xanh trªn thÕ giíi. ChØ trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y víi nh÷ng ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ lý thuyÕt øng dông, di truyÒn häc ®· cã vÞ trÝ trung t©m trong cuéc c¸ch m¹ng sinh häc, trùc tiÕp gãp phÇn vµo c¸ch m¹ng c«ng nghÖ , trong ®ã cã c«ng nghÖ sinh häc. Cïng víi c«ng nghÖ vi sinh, c«ng nghÖ tÕ bµo vµi chôc n¨m trë l¹i ®©y c«ng nghÖ di truyÒn (C«ng nghÖ sinh häc hiÖn ®¹i), sö dông chñ yÕu c¸c kü thuËt di truyÒn, kü thuËt gen ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm sinh häc quan träng phôc vô cho y häc, ch¨n nu«i tréng trät…c«ng nghÖ di truyÒn häc t¹o ra gièng míi kh«ng chØ b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p cæ truyÒn, truyÒn thèng mµ b»ng kü thuËt chuyÓn ghÐp ghe, l¹i tÕ bµo, t¹o AND l¹i do ghep nèi c¸c ®o¹n AND tõ c¸c ph©n tö AND trong c¬ thÓ c¸c loµi, cã thÓ hoµn toµn kh¸c nhau, xa nhau trong hÖ thèng loµi. II/ Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n. Di truyÒn häc lµ ngµnh khoa häc nghiªn cøu c¬ së vËt chÊt, c¬ chÕ vµ tÝnh quy luËt cña hiÖn t­îng di truyÒn vµ biÕn dÞ. HiÖn t­îng di truyÒn: Lµ hiÖn t­îng ®¹t c¸c ®Æc tÝnh cña bè mÑ, tæ tiªn cho c¸c thÕ hÖ con ch¸u th«ng qua sinh s¶n. BiÕn dÞ: Con sinh ra kh¸c víi bè mÑ vµ kh¸c nhau ë nhiÒu chi tiÕt, ®«i khi thªm nh÷ng ®Æc ®iÓm míi hoÆc kh«ng biÓu hiÖn cc¸c ®Æc ®iÓm ®· cã ë bè mÑ. Gen: Lµ mét ®o¹n AND mang th«ng tin di truyÒn quy ®inh cÊu tróc cña mét lo¹i Pr«tªin nhÊt ®Þnh (Mét tÝnh tr¹ng nhÊt ®Þnh). §ét biÕn: Lµ nh÷ng biÕn ®æi trong NST hoÆc AND, ph¸t sinh do c¸c t¸c nh©n lý ho¸ träng ngaäi c¶nh hoÆc do nh÷ng rèi lo¹n trong tÕ bµo g©y ra nh÷ng biÕn bæi bÈm sinh di truyÒn cho thÕ hÖ sau. Cã hai d¹ng ®ét biÕt: §ét biÕn §ét biÕn gen §ét biÕn NST §ét biÕn gen lµ nh÷ng ®ét biÕt vÒ sè l­îng, thµnh phÇn vµ trËt tù cña c¸c cÆp Nuclª«tÝt. §ay lµ nh÷ng biÕn ®æi cña vËt chÊt di truyÒn ë cÊp ®é ph©n tö. C¸c d¹ng ®ét biÕt th­êng gÆp lµ thay thÕ. ®¶o vÞ trÝ, mÊt hoÆc thªm mét cÆp Nuclª«tÝt. Nuclª«tÝt: Lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o cña AND. Mçi Nuclª«tÝt gåm 3 thµnh phÇn. + Mét ph©n tö ®­êng ®ª«xirib« + Mét ph©n tö axÝt phètphoric. + Mét ph©n tö baz¬ nitrÝc. Cã 4 lo¹i baz¬ nitrÝc chia thµnh 2 nhãm cã kÝch th­íc kh¸c nhau: - A®ªnin(A) vµ guanin (G) cã kÝch th­íc lín h¬n - Timin (T) vµ xitozin (X) cã kÝch th­íc nhá h¬n * NhiÔm s¾c thÓ: Lµ nh÷ng cÊu tróc trong nh©n tÕ bµo b¾t mÇu khi nhuém tÕ bµo ®ét biÕn nhiÔm s¾c thÓ: Lµ nh÷ng biÕn ®æi trong cÊu tróc hoÆc sè l­îng NST chia thµnh 2 lo¹i: + ®ét biÕn cÊu tróc NST . (MÊt ®o¹n, lÆp ®än, ®¶o ®o¹n, chuyÓn ®o¹n). + §ét biÕn sè l­îng NST:ThÓ dÞ béi, thÓ ®a béi. Th­êng biÕn: Lµ nh÷ng biÕn ®æi ë kiÓu h×nh trªn ¶nh h­ëng trùc tiÕp cña m«i tr­êng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸ thÓ. - L« cót: ChØ vÞ vÝ c¸c lo¹i gen. - KiÓu gen: Lµ toµn bé c¸c gen trong tÕ bµo cña c¸ thÓ sinh vËt nhËn ®­îc tõ bè mÑ truyÒn l¹i. - KiÓu h×nh: Lµ tæ hîp toµn bé c¸c tÝnh tr¹ng cña mét c¸ thÓ, kiÓu h×nh lµ sù biÓu hiÖn ra ngoµi cña kiÓu gen trong mét ®iÒu kiÖn m«i tr­êng nhÊt ®Þnh. - TÝnh tr¹ng: (Cßn gäi lµ dÊu hiÖu) Lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cô thÓ vÒ h×nh th¸i, cÊu t¹o, sinh lý riªng cho c¬ thÓ nµo ®ã, gióp ph©n biÖt dÔ dµng nã víi c¬ thÓ kh¸c. - Ng­êi ta chia: + TÝnh tr¹ng t­¬ng ph¶n. + TÝnh tr¹ng t­¬ng øng. * C¬ së khoa häc cña c¶i tiÐn gièng, t¹o gièng míi. Ph¶i lµm thay ®æi tÝnh di truyÒn , t¹o nguån biÕn dÞ cho chän gièng trong ®ã lao gièng vÉn lµ ph­¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó t¹o nguån biÕn dÞ cho chän gièng, ngoµi ra cã thÓ dïng ph­¬ng ph¸p g©y ®ét biÕn nh©n to¹ b»ng c¸c t¸c nh©n lý ho¸, tõ ®ã lùa chän ra nh÷ng bÝen dÞ mong muèn, båi d­ìng ®Ó t¹o ra nh÷ng gièng ®¹t tiªu chuÈn råi nh©n gièng ®­a vµo ®¹i trµ. * T¹o dßng chuÈn cho lai gièng: §Þnh luËt 1,3 Men®en ®Òu xuÊt ph¸t tõ lai c¸c cÆp bè mÑ kh¸c nhau vÒ c¸c cÆp tÝnh tr¹ng thuÈn chñng t­¬ng ph¶n, nªn t¹o dßng thuÇn, cã c¸c cÆp gen ®ång hîp b»ng c¸ch tiÕn hµnh tù thô phÊn b¾t buéc (®èi víi thùc vËt) vµ giao phèi gÇn (giao phèi cËn huyÕt) ®Ó lµm gi¶m dÇn tû lÖ dÞ hîp vµ t¨ng tû lÖ ®ång hîp, t¹o ra dßng thuÇn chñng bÞ cho lai kh¸c dßng t¹o ­u thÓ lai. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ trång trät vµ ch¨n nu«i, tù thô phÊn vµ giao phèi gÇn sÏ dÉn tíi tho¸i ho¸ gièng. * ­u thÕ lai: Khi lai gi÷a hai dßng thuÇn cã c¸c kiÓu gen kh¸c nhau, c¬ thÓ lai F1 th­êng cã c¸c ®Æc ®iÓm v­ît bè mÑ vÒ søc sèng, sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, chèng chÞi bÖnh tèt, n¨ng xuÊt cao. §ã lµ hiÖn t­îng ­u thÕ lai. V× vËy, t¹o ra c¸c dßng thuÇn lµ kh©u quan träng, cÇn thiÕt ®Ó nhËn c¸c d¹ng cã ­u thÕ lai. ­u thÕ lai biÓu hiÖn râ nhÊt ë F1, sau ®ã th­êng gi¶m dÇn ë c¸c thÕ hÖ sau (do tû lÖ dÞ hîp gi¶m dÇn). Trong ch¨n nu«i, ng­êi ta sö dông ­u thÕ lai trong lai kinh tÕ nghÜa lµ cho giao phèi gi÷a cÆp vat¹ nu«i bè mÑ thuéc hai phÇn gièng kh¸c nhau, råi dïng con lai F1 lµm s¶n phÈm cung cÊp cho thÞ tr­êng mµ kh«ng dïng ®ª nh©n gièng. III/ Nh÷ng yªu cÇu cÇn ®¹t trong d¹y häc di truyÒn häc vµ chän gièng: 1/ KiÕn thøc: Häc sinh ph¶i n¾m ®­îc. - HiÖn t­îng di truyÒn, tÝnh quy luËt cña hiÖn t­îng ®ã ®­îc ph¸t hiÖn qua thùc nghiÖm vµ ®­îc diÔn ®¹t thµnh mét sè quy luËt c¬ b¶n cã ý nghÜa ®¹i c­¬ng chung cho thùc vËt, ®éng vËt vµ c¶ ng­êi, gióp chóng ta chñ ®éng lùa chän c¸c cÆp giao phèi cã nh÷ng tæ hîp tÝnh tr¹ng mong muèn ë con lai. - TÝnh quy luËt cña c¸c hiÖn t­îng di truyÒn. - C¸c lo¹i biÕn dÞ, nguyªn nh©n ph¸t sinh, tÝnh chÊt, vai trß. - C¬ së di truyÒn cña c«ng ¸c chän gièng, nhiÖm vô, ph­¬ng ph¸p nguyªn t¾c. - HiÓu ®­îc mèi quan hÖ gi÷a di truyÒn häc víi con ng­êi vµ nh÷ung øng dông cña nã trong lÜnh vùc c«ng nghÖ sinh häc, y häc vµ chän gièng, gi¶i thÝch ®­îc mèi quan hÖ gi÷a c¸ thÓ víi m«i tr­êng th«ng qua sù t­¬ng t¸c gi÷a c¸c nh©n tè sinh th¸i vµ sinh vËt. 2/ Kü n¨ng: - TiÕp tôc ph¸t triÓn kü n¨ng quan s¸t thÝ nghiÖm vµ kü n¨ng häc tËp ®Æc biÖt lµ tù häc (biÕt thu thËp, sö lý th«ng tin, lËp b¶ng, biÓu, s¬ ®å, lµm viÖc c¸ nh©n. lµm viÖc theo nhãm, lµm b¸o c¸o nhá, tr×nh bµy tr­íc tæ, líp). - Ph¸t triÓn t­ duy thùc nghiÖm, quy n¹p chó träng ph¸t triÓn t­ duy lý luËn (Ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸. §Æc biÖt lµ kü n¨ng nhËn d¹ng, ®Æt vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph¸i trong häc tËp vµ trong thùc tiÔn cuéc sèng). 3/ T­ t­ëng: Cñng cè quan ®iÓm duy vËt vµ ph­¬ng ph¸p t­ duy biÖn chøng. - Häc sinh hiÓu kh¸i qu¸t r»ng hiÖn t­îng di truyÒn vµ biÕn dÞ tuy phøc t¹p song còng lµ ph­¬ng thøc vËn ®éng cña vËt chÊt. - Häc sinh hiÓu c¸c ®Æc tÝnh di truyÒn cña mçi loµi lµ bÊt biÕn mµ biÕn ®æi trong nh÷ng mèi liªn hÖ phøc t¹p víi ngo¹i c¶nh. - Häc sinh t¨ng lßng tin vµo kh¶ n¨ng nhËn thøc cña con ng­êi b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p hiÖn ®¹i. Cñng cè niÒm tin vµo kh¶ n¨g cña khoa häc hiÖn ®¹i trong viÖc nhËn thøc b¶n chÊt vµ tÝnh quy luËt cña c¸c hiÖn t­îng sinh häc. - Cã ý thøc vËn dông c¸c tri thøc kxy n¨ng häc ®­îc vµo cuéc sèng, lao ®éng, häc tËp. - X©y dùng ý thøc tù gi¸c vµ thãi quen b¶o vÖ thiªn nhiªn, b¶o vÖ m«i tr­êng sèng, cã th¸i ®é vµ hµnh vi ®óng víi chÝnh s¸ch cña ®¶ng vµ nhµ n­íc vÒ d©n sè vµ m«i tr­êng. IV/ Thùc tr¹ng d¹y – Häc bé m«n sinh häc 9 phÇn di truyÒn vµ chän gièng: 1/ Kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh chuyªn m«n tr­êng THCS M­êng Bó. Tr­êng THCS M­êng Bó cã 3 tæ: Tæ: To¸n - Lý Tæ: V¨n – Sö. Tæ: Sinh ho¸ - M«n chung. Tæ sinh ho¸ vµ m«n chung cã: 1- Sinh , Kü. 1- Sinh, Ho¸, §Þa, Kü. 3- Ho¸, Sinh. 2- ThÓ dôc. 3- Ngo¹i ng÷. 1- Nh¹c. 1- Ho¹ (mü thuËt). Lµ mét tæ míi ®­îc thµnh lËp n¨m häc 2004-2005, c¸c thµnh viªn trong tæ tuæi ®êi, tuæi nghÒ ®Òu rÊt trÎ cã ®Õn qu¸ nöa míi ra tr­êng, kinh nghiÖm ch­a nhiÒu. §Æc biÖt cã m«n chuyªn (ThÓ dôc, ngo¹i ng÷, mü thuËt, ©m nh¹c) nªn viÖc ®¸nh gi¸ rót kinh nghiÖm cßn h¹n chÕ. 2/ Thùc tr¹ng qu¶n lý mchuyªn m«n: Ho¹t ®éng chuyªn m«n tuy ®­îc qu¶n lý chÆt chÏ nh÷ng ch­a sau, tæ tr­ëng míi chØ qu¶n lý vÒ hå s¬n sæ s¸ch, ch­a chó ý nhiÒu ®Õn d¹y vµ häc. a. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn trªn líp. ChØ chó ý ®Õn tËp trung séan ®ñ bµi, ®óng ph­¬ng ph¸p, ®ñ thêi gian. Do ®ã bµi so¹n chÊt l­îng ch­a cao, ch­a cã nhiÒu tÝnh s¸nh t¹o phï hîp víi häc sinh. Hå s¬ ®óng mÉu nh­ng ch­a chi tiÕt, s¹ch sÏ. N¨ng lùc chuyªn m«n nhiÒu ®ång chÝ cßn h¹n chÕ nªn ph­¬ng ph¸p ch­a thèng nhÊt kü dÉn ®Õn chÊt l­îng d¹y cã xu h­íng ®i xuèng. b- Ho¹t ®éng cña häc sinh: XuÊt ph¸t tõ gi¸o viªn do ®ã ý thøc cña häc sinh kÐm, tû lÖ häc sinh giái cña m«n häc ch­a cao, nhiÒu em cßn yÕu kÐm. 3/ KÕt luËn thùc tr¹ng. a) Thµnh c«ng: Ho¹t ®éng d¹y cña tæ ®· thµnh c«ng ë viÖc chÊt hµnh ®óng môc tiªu kÕ ho¹ch d¹y, cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña thµnh phÇn. Gi¸o viªn ®· so¹n, gi¶ng ®Çy ®ñ. §©y lµ phÇn kiÕn thøc khã-> gi¸o viªn ch­a thËt sù chuyªn t©m cßn hêi hît do ®ã häc sinh tiÕp thu bµi thô ®éng, ch­a høng thó häc tËp, kh¶ n¨ng l­u gi÷ th«ng tin yÕu, vËn dông cßn h¹n chÕ. Gi¸o viªn ch­a m¹nh d¹n c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p, d¹y häc cßn ®¬n ®éc. V- §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt l­îng d¹y – Häc phÇn di truyÒn häc vµ chän gièng; H­íng vËn dông. 1- §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p n©ng cao chÊt l­îng d¹y – Häc phÇn di truyÒn häc vµ chän gièng. a) Trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ d¹y häc m«n sinh: CÇn truyÒn thÞ cho häc sinh tr­íc hÕt lµ c¸c tri thøc sau: - Nh÷ng hiÓu biÕt ®¹i c­¬ng vÒ di truyÒn häc vµ chän gièng. - Nh÷ng tri thøc c¬ b¶n vÒ môc ®Ých, néi dung, c¸c nguyªn t¾c vµ ph­¬ng ph¸p d¹y häc sinh . §Æc biÖt lµ ng­êi thÇy ph¶i n¾m v÷ng ch­¬ng tr×nh SGK. - Nh÷ng tri thøc cô thÓ vÒ viÖc lËp kÕ ho¹ch d¹y häc, chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh tõng b­íc lªn líp. b) RÌn luyÖn nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n vÒ d¹y häc m«n sinh. CÇn rÌn luyÖn cho häc sinh tr­íc hÕt lµ kÜ n¨ng : - T×m hiÓu ch­¬ng tr×nh SGK, c¸c s¸ch tham kh¶o. - LËp kÕ ho¹ch d¹y – Häc, chuÈn bÞ tõng tiÕt lªn líp, tiÕn hµnh mét giê d¹y, thùc hiÖn kiÓm tra ®¸nh gi¸. - TiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng ngo¹i kho¸. c) Båi d­ìng t×nh c¶m nghÒ nghiÖp. PhÈm chÊt ®¹o ®øc cho häc sinh: Ngoµi viÖc lµm cho häc sinh thÊy râ vai trß, vÞ trÝ cña c¸c tri thøc vµ kü n¨ng cÇn luyÖn cho häc sinh nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc cÇn thiÕt; Kiªn tr×, v­ît khã, cÈn thËn, chÝnh x¸c, tÝnh kÕ ho¹ch, thãi quen kiÓm tra. d) Ph¸t triÓn n¨ng lùc ®µo t¹o, t­ duy nghiªn cøu cña gi¸o viªn: N¨ng lùc nµy thÓ hiÖn tr­íc hÕt ë kh¶ n¨ng, kÕt hîp víi qu¸ tr×nh ®µo t¹o, t¨ng c­êng yÕu tè tù häc, tù ®µo t¹o trong häc tËp vµ trong rÌn luyÖn. d) D¹y cho häc sinh kiÕn t¹o tri thøc, rÌn luyÖn kü n¨ng theo tinh thÇn s½n sµng øng dông. e) T¨ng c­êng vËn dông thùc hµnh. f)Thùc hiÖn d¹y häc ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Trong qu¸ trinh thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p nµy gi¸o viªn cÇn n¾m v÷ng c¸c nguyªn t¾c d¹y häc nh­ sau: - Nguyªn t¾c ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a tÝnh khoa häc vµ tÝnh gi¸o dôc. - Nguyªn t¾c ®¶m b¶o gi÷a c¸i cô thÓ vµ c¸i trõu t­îng. - Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh v÷ng ch¾c cña tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o vµ tÝnh mÒn dÎo cña t­ duy. - Nguyªn t¾c ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a vai trß chñ ®¹o cña ng­êi thÇy vµ vai trß tù gi¸c, tÝch cùc ®éc lËp cña trß. 2- H­íng vËn dông - XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng viÖc gi¶ng d¹y bé m«n häc sinh ë tr­êng THCS do ®ã m«n sinh häc lµ bém«n cïng m«n c«ng nghÖ chñ c«ng trùc tiÕp cho vÊn ®Ò lao ®éng, h­íng nghiÖp, d¹y nghÒ, lao ®éng s¶n xuÊt. Nã lµ bé m«n khoa häc tæng hîp c¶ kiÕn thøc khoa häc cë b¶n cña m«n ®Þa lý, ho¸ häc, c«ng nghÖ. - Nh­ vËy bé m«n C«ng nghÖ cã vai trß quan träng nh­ng bé m«n sinh häc cßn quan träng h¬n. Nh­ng c¸ch nh×n nhËn chung, viÖc gi¶ng d¹y bé m«n cßn qua loa chiÕu lÖ ch­a x¸c thùc, lµm cho c¸c em kh«ng thÝch häc bé m«n, kh«ng cã lßng yªu thÝch bé m«n vµ nh­ vËy sÏ khã ¸p dông vµo thùc tÕ. - Muèn h­íng c¸c em vµo häc tËp th× ®ßi hái mçi ng­êi gi¸o viªn ph¶i cã sù hiÓu biÕt khoa häc, thùc tÕ víi vèn kiÕn thøc s½n cã th× qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y míi ®¹t kÕt qu¶ cao. C¨n cø vµo néi dung kiÕn thøc, kinh nghiÖm sèng trªn c¬ së n¾m ch¾c kiÕn thøc bé m«n còng nh­ n¾m v÷ng ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y bé m«n sinh häc ë THCS mµ mçi gi¸o viªn cã thÓ vËn dông vµo. + Dïng ®Ó lÜnh héi kiÕn thøc b»ng c¸ch më réng c¬ së khoa häc. + Dïng ®Ó cñng cè + Dïng ®Ó kÕt thóc bµi. + Dïng ®Ó ngo¹i kho¸. VËn dông nh­ vËy ch¾c ch¾n r»ng sÏ n©ng cao chÊt l­îng bµi gi¶ng, t¹o lßng yªu thÝch bé m«n ë c¸c em, ®¹t ®­îc môc ®Ých, yªu cÇu bµi d¹y. * Mét sè bµi so¹n mÉu: TiÕt 2: Lai mét cÆp tÝnh tr¹ng. A- PhÇn chuÈn bÞ: I- Môc tiªu - KiÕn thøc: + Häc sinh tr×nh bµy vµ ph©n tÝch ®­îc thÝ nghiÖm lai mét cÆp tÝnh tr¹ng cña menden. + Häc sinh hiÓu biÕt vµ ghi nhí c¸c kh¸i niÖm kiÓu h×nh, kiÒu gen, thÓ ®ång hîp, thÓ dÞ hîp. + Häc sinh hiÓu vµ ph¸t biÓu ®­îc néi dung vµ quy luËt ph©n ly. + Gi¶i thÝch ®­îc kÕt qu¶ thÝ nghiÖm theo quan ®iÓm cña menden. - Kü n¨ng : + Ph¸t triÓn kü n¨ng ph©n tÝch kªnh h×nh. + rÌn luyÖn kü n¨ng ph©n tÝch sè liÖu, t­ duy l«gic vµ kü n¨ng ho¹t ®éng nhãm. - Th¸i ®é: Cñng cè niÒm tin vµo khoa häc khi nghiªn cøu tÝnh quy luËt cña hiÖn t­îng sinh häc. II- ChuÈn bÞ: GV: Tranh phãng to H2.1;2.2;2.3 trong SGK . KÎ b¶ng phô (b¶ng 2 SGK). HS: §äc tr­íc bµi. KÎ b¶ng 2 trang 8 trong SGK vµo vë bµi tËp. B- PhÇn lªn líp: I- KiÓm tra (5’). ? Tr×nh bµy néi dung c¬ b¶n cña ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c thÕ hÖ lai cña men®en? HS: - Lai c¸c cÆp bè mÑ kh¸c nhau vÒ mét hoÆc mét sè cÆp tÝnh tr¹ng, thuÇn chñng, t­¬ng ph¶n, råi theo dâi sù di truyÒn riªng rÏ cña tõng cÆp tÝnh tr¹ng. - Dïng to¸n thèng kª ®Ó ph©n tÝch c¸c sè liÖu thu ®­îc. II- bµi míi. * Vµo bµi: GV sö dông phÇm kiÓm tra bµi cò. VËy: Sù dØtuyÒn c¸c tÝnh tr¹ng cña bè mÑ cho con ch¸u thÓ hiÖn nh­ thÕ nµ. §Ó tr¶ lêi c©u hái ®ã chóng ta nghiªn cøu bµi h«m nay. Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß T Néi dung häc sinh ghi G H G G ? H ? ? G H G ? H ? * H§1: T×m hiÓu thÝ nghiÖm cña Men®en. - TiÕn hµnh: Ho¹t ®éng ®éc lËp - ho¹t ®éng nhãm.. H­íng dÉn häc sinh quan s¸t tranh h×nh 2.1 -> giíi thiÖu sù thô phÊn nh©n t¹o trªn hoa ®Ëu Hµ Lan. Quan s¸t tranh theo dâi vµ ghi nhí c¸ch tiÕn hµnh. Sö dông b¶ng ®Ó ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm: KiÓu h×nh, tÝnh tr¹ng tréi , tÝnh tr¹ng lÆn. Y/c HS nghiªn cøu b¶ng 2 trong SGK => th¶o luËn nhãm vÒ kiÓu h×nh ë F1. NhËn xÐt kiÓu h×nh g× ë F1? KiÓu h×nh ë F1 mang tÝnh tr¹ng tréi (cña bè hoÆc cña mÑ) ThÕ nµo lµ kiÓu h×nh vµ tinh tr¹ng tréi. Tr×nh bµy thÝ nghiÖm cña Men®en dùa trªn s¬ ®å H2.1. Y/c HS th¶o luËn nhãm x¸c ®Þnh tØ lÖ kiÓu h×nh ë F2. B¸o c¸o kÕt qu¶ th¶o luËn – NhËn xÐt – Bæ sung. ChuÈn kiÕn thøc. Hoa ®á/Hoa tr¾ng = 705/224 = 3,14/1 = 3/1. Th©n cao /Th©n lïn = 484/277 = 2,8/1 = 3/1. Qu¶ lôc/Qu¶ vµng = 428/152 = 2,8/1 = 3/1. Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n -> rót ra tØ lÖ kiÓu h×nh ë F2. KiÒu h×nh ë F2 lµ 3:1 Dùa vµo H2.2 trong SGK -> tr×nh bµy thÝ nghiÖm. Y/c HS lµm bµi tËp ®iÒn tõ trong SGK/9. Lùa chän tõ cÇn ®iÒn Côm tõ cÇn ®iÒn: mét ®ång tÝnh Yªu cÇu häc sinh nh¾c l¹i néi dung quy luËt ph©n ly. VËy men®en gi¶i thÝch kÕt qu¶ nµy nh­ thÕ nµo ta sang phÇn 2. * H§2: T×m hiÓu vÒ viÖc gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cña Men®en. - TiÕn hµnh: Ho¹t ®éng ®éc lËp . Gi¶i thÝch quan niÖm ®­¬ng thêi cña Men®en vÒ di truyÒn hoµ hîp. Y/C HS lµm bµi tËp môc /9SGK. Tû lÖ c¸c lo¹i giao tö F1 vµ tû lÖ c¸c lo¹i hîp tö ët F2? - GF1:1A:1a - Hîp tö F2 cã tû lÖ 3 hoa ®á vµ 1 hoa tr¾ng? V× hîp tö A a biÓu hiÖn kiÓu h×nh tréi gièng hîp tö AA. Gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm theo men®en? HS tr¶ lêi – NhËn xÐt - kÕt luËn Yªu cÇu häc sinh ®äc kÕt luËn trong s¸ch gi¸o khoa. §äc kÕt luËn trong s¸ch gi¸o khoa. 15 I- ThÝ nghiÖm cña men®en. a. C¸c kh¸i niÖm: - KiÓu h×nh: Lµ tæ hîp c¸c tÝnh tr¹ng cña CT - TÝnh tr¹ng tréi: Lµ tÝnh tr¹ng biÓu hiÖn ë F1. - TÝnh tr¹ng lÆn: Lµ tÝnh tr¹ng ®Õn F2 míi ®­îc biÓu hiÖn. b. ThÝ nghiÖm: - Lai hai gièng ®Ëu Hµ lan kh¸c nhau vÒ mét cÆp tÝnh tr¹ng thuÇn chñng t­¬ng ph¶n. VD: P hoa ®á x hoa tr¾ng F1: Hoa ®á F2: 3 hoa ®á: 1 hoa tr¾ng (kiÓu h×nh cã tØ lÖ 3 tréi 1 l¨n) c. Néi dung quy luËt ph©n ly: - Khi lai hai bè mÑ kh¸c nhau vÒ mét cÆp tÝnh tr¹ng t­¬ngph¶n th× F2 ph©n ly tÝnh trang theo tØ lÖ trung b×nh 3 tréi 1 lÆn. II -Men®en gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm. - Theo ®Þnh luËt Men®en: + Mçi tÝnh tr¹ng do cÆp nh©n tè di truyÒn quy ®Þnh. + trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö cã sù ph©n ly cña cÆp nh©n tè di truyÒn. + C¸c nh©n tè tæ hîp l¹i trong thu tinh * KiÓm tra ®¸nh gi¸: (5phót) ? Tr×nh bµy thÝ nghiÖm lai mét cÆp tÝnh tr¹ng vµ gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm theo men®en? Ph©n biÖt tÝnh tr¹ng tréi, tÝnh tr¹ng lÆn vµ cho vÝ dô minh ho¹? III/ H­íng dÉn hä bµi ë nhµ: (5 phót) Häc bµi vµ tr¶ lêi c©u hái 1,2,3 trong SGK. - §äc tr­íc bµi “Lai mét cÆp tÝnh tr¹ng” (tiÕp) - Lµm bµi tËp 4 (GV h­ãng dÉn häc sinh c¸ch quy ­íc gen vµ viÕt s¬ ®å lai). TiÕt 24: §ét biÕn sè l­îng nhiÔm s¾c thÓ. A/ PhÇn chuyÓn môc. I/ Môc tiªu. - KiÕn thøc. + HS tr×nh bµy sù biªns ®æi sè l­îng th­êng thÊy cã ¬ mét sè cÆp NST. + Gi¶i thÝch ®­îc c¬ chÕ h×nh thµnh thÓ (2n + 1) vµ thÓ (2n – 1). + Nªn ®­îc hËu qu¶ cña ®ét biÕn sè ­l­îng opö tõng cÆp NST - Kü n¨ng. + RÌn kü n¸­ng qan s¸t h×nh vµ ph¸t hiÖn kiÕn thøc. + Ph¸t triÓn t­ duy ph©n tÝch so s¸nh. - Th¸i ®é: + Cã ý thøc t×m tßi trong m«n häc. II/ ChuÈn bÞ: GV: Tranh phãng to h×nh 23.1,2 trong SGK HS: ¤n l¹i NTS t­¬ng ®ång, NST l­ìng béi, NST ®¬n béi. B/ PhÇn trªn líp I/ KiÕm tra (5 phót). ? §ét biÕn cÊu tróc NST lµ g×? cã nh÷ng d¹ng ®ét biÕt cÊu tróc NTS nµo? H: §ét biÕn cÊu tróc NST lµ nh÷ng biÕn ®æi trong cÊu tróc NST. - C¸c d¹ng: MËt ®o¹n. l¾p ®o¹n, ®¶o ®o¹n. II/ Bµi míi. * Vµo bµi: §ét biÕn NTS x¶y ra ë mét hoÆc sè cÆp NST: HiÖn t­îng dÞ béi thÓ. TÊt c¶ bèNT: hiÖn t­îng ®a béi thÓ. VËy hiÖn t­îngbæi thÓ lµ g×? Vµ cã c¬ chÕ ph¸t sinh nh­ thÕ nµo? Ta cïng nghiªn cøu bµi h«m nay? Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß T Néi dung häc sinh ghi G ? H ? H ? H G ? H G ? G G ? H ? H G ? H G ? H ? H ? H ? G *H§1: T×m hiÓu hiÖn t­îng dÞ béi thÓ? Môc tiªu:Tr×nh bµy ®­îc c¸c d¹ng ®ét biÕn sè l­îng ë mét sè cÆp NST. GV kiÓm tra kiÕn thøc cña HS. NST t­êng ®ång lµ gi? Tån t¹i thµnh tõng cÆp t­¬ng ®ång kh¸c nhau vÒ h×nh th¸i, kÝch th­íc. Bé NST l­ìng béi lµ g×? Lµ bé (2n) chøa c¸c cÆp NST t­¬ng ®ång. Bé nhiÔm s¾t thÓ ®¬n béi lµ g×? Lµ NST chøa 1 NST cña mçi cÆp t­¬ng ®ång. Y/c HS nghiªn cøu th«ng tin trong SGK vµ tr¶ lêi c©u hái? Sù biÕn ®æi sè l­îng NST ë 1 cÆp NST thÊy ë nh÷ng d¹ng nµo? C¸c d¹ng: 2n + 1, 2n - 1 Gi¶i thÝch c¸c d¹ng trªn ThÓ nµo lµ hiÖn t­êng dÞ béi thÓ? VD: ë cµ chua, cµ ®éc ®­îc, lóa… Yªu cÇu häc sinh quan s¸t H23.1 NX vÒ kÝch th­íc cña thÓ (2n + 1) qu¶ nµo to h¬n hoÆc qu¶ nµo nhá h¬n so víi thÓ l­ìng béi?. - Lín: VI - Nhá: V, XI NhËn xÐt vÒ ®Æc ®iÓm cña gai? Gai dµi h¬n: IX Qu¶ cña c¸c thÓ dÞ béi kh¸c nhau vµ kh¸c víi qu¶ l­ìng béi vÒ kÝch th­íc (To h¬n hoÆc nhá h¬n); h×nh d¹ng (trßn hoÆc bÇu dôc) ®é dµi cña gai (dµi h¬n hoÆc ng¾n h¬n). DÞ béi thÓ d©y biÕn ®æi vÒ mÆt nµo? KÝch th­íc, h×nh d¹ng… * H§2: T×m hiÓu sù ph¸t sinh thÓ dÞ béi. -Môc tiªu: Gi¶i thÝch ®­îc c¬ chÕ ph¸t sinh thÓ (2n + 1 vµ thÓ 2n – 1) Yªu cÇu HS quan s¸t H23.2 vµ th¶o luËn nhãm tr¶ lêi. X¸c ®Þnh sù ph©n lý cÆp NST h×nh thµnh giao tö trong tr­êng hîp b×nh th­ßng vµ rèi lo¹n? - B×nh th­êng: Mçi giao tö cã 1 NST - BÞ rèi lo¹n: + 1 giao tö cã 2 NST + 1 giao tö kh«ng cã NST nµo? C¸c giao tö nãi trªn tham gia thô tinh dÉn ®Õn hîp tö cã è l­îng NST cã sè l­îng NST nh­ thÕ nµo? Hîp tö cã: 3NST hoÆc cã 1 NST cña cÆp t­¬ng ®ång. Tr×nh bµy c¬ chÕ ph¸t sinh thÓ dÞ béi. ë ng­êi t¨ng thªm 1 NST ë cÆp NST sè 21 dÉn ®Õn g©y bÖnh ®¹o. Toocno (gi¸o viªn gi¶ng vÒ bÖnh §ao). Nªu hËu qu¶ hiÖn t­îng dÞ béi thÓ? Gäi HS ®äc kÕt luËn chung trong SGK. I/ HiÖn t­îng dÞ béi thÓ - HiÖn t­îng dÞ béi thÓ: Lµ ®ét biÕn thªm hoÆc mÊt 1 NST ë mét c¨p NST nµo ®ã. - C¸c d¹ng NST: 2n + 1, 2n – 1 II. Sù ph¸t sinh thÓ dÞ béi - C¬ thÓ ph¸t sinh thÓ dÞ béi: - Trong gi¶m ph©n cã cÆp NST t­¬ng ®ång kh«ng ph©n ly t¹o thµnh 1 giao tö m¨ng 2 NST vµ 1 giao tö kh«ng mang NST. HËu qña: G©y biÕn ®æi h×nh th¸i (h×nh d¹ng, kÝch th­íc, mau s¾c) ë thùuc vËt hoÆc g©y bÖnh NST. * KiÓm tra ®¸nh gi¸: (7 phót) ? Sù biÕn ®æi sè l­îng NST ë mét cÆp th­êng thÊy nh÷ng d¹ng nµo? H: th­êng thÊy ë d¹ng (2n + 1 vµ thÓ (2n - 1). ? NÕu hËu qu¶ cña hiÖn t­îng dÞ béi thÓ? H: ë thùc vËt g©y biÕn ®æi vÒ h×nh th¸i: H×nh d¹ng, mµu s¾c kÝch th­íc. G©y bÖnh NST ë ng­ßi: §ao, Tãcn¬. III/ H­íng dÉn häc bµi ë nhµ (3 phót) Häc bµi theo néi dung trong SGK. S­u tÇm t­ liÖu vµ miªu t¶ mét gièng c©y trång da béi. §äc tr­íc bµi 24 phÇn tiÕp theo. PhÇn III: KÕt luËn 1/ ý nghÜa thùc tiÕn: - Gi¸o viªn trong tr­íc nhËn thøc ®óng ®¾n, ®Çy ®ñ tÇm quan träng cña viÖc n©ng cao chÊt l­îng chuyªn m«n. - Gi¸o viªn ®· x©y dùng kÕ ho¹ch d¹y häc cô thÓ, s¸t thùc. - Gi¸o viªn ®· v¶i tiÕn ph­u¬ng ph¸p d¹y häc. - Häc sinh ®· høng thó häc tËp. 2/ KiÕn nghÞ: - Nhµ tr­êng cÇn t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho gÝo viªn trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi. - Nhµ tr­êng cÇn tuyÒn truyªng réng r·i ý nghÜa cña viÖc viÕt s¸ng kiÕn kinh nghiÖm. - Mçi gi¸o viªn cÇn ph¶i tù ý thøc tr¸ch nhiÖm trong qu¸ tr×nh fi¶ng d¹y ®ã lµ viÕt s¸ng kiÕn. M­êng La, th¸ng 12 n¨m 2006 T¸c gi¶