Diện và hàng thừa kế theo pháp luật dân sự Việt Nam

i cao, Bé T− ph¸p h−íng dÉn thi hµnh NghÞ quyÕt sè 35/ 2000/ QH10 ngµy 09/6/2000 cña Quèc héi, th× kh¸i niÖm "h«n nh©n thùc tÕ" còng chØ ¸p dông ®èi víi c¸c quan hÖ vî chång ®−îc x¸c lËp tr−íc ngµy 03/01/1987 ch−a cã ®¨ng ký kÕt h«n, nh−ng hä cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®i ®¨ng ký kÕt h«n. Tr−êng hîp bµ Lan chung sèng víi «ng Toµn, trong khi «ng Toµn vÉn ®ang cã vî hîp ph¸p lµ bµ Ph−¬ng. Bµ Ph−¬ng vµ «ng Toµn tuy cã m©u thuÉn nh−ng ch−a cã quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n, cã hiÖu lùc ph¸p luËt cho hä ly h«n. Nªn quan hÖ h«n nh©n hîp ph¸p cña bµ Ph−¬ng vµ «ng Toµn vÉn ®ang tån t¹i, ®−îc ph¸p luËt b¶o vÖ. Do ®ã, viÖc bµ Lan chung sèng víi «ng Toµn, kh«ng chØ vi ph¹m kh«ng ®¨ng ký kÕt h«n mµ cßn vi ph¹m chÕ ®é h«n nh©n mét vî mét chång, kh«ng thÓ x¸c ®Þnh lµ h«n nh©n thùc tÕ ®−îc. V× thÕ, bµ Lan kh«ng ®−îc ph¸p luËt thõa nhËn lµ vî «ng Toµn, nªn kh«ng ®−îc h−ëng di s¶n cña «ng Toµn. 96 Tßa ¸n cÊp phóc thÈm gi÷ nguyªn quyÕt ®Þnh cña Tßa ¸n cÊp s¬ thÈm, b¸c yªu cÇu xin chia thõa kÕ cña bµ Lan ®èi víi di s¶n cña «ng Toµn ®Ó l¹i. * NhËn xÐt: Kh¸i niÖm "h«n nh©n thùc tÕ" chØ ¸p dông ®èi víi c¸c quan hÖ vî chång ®−îc x¸c lËp tr−íc 03/01/1987( ngµy LuËt HN&G§ n¨m 1986 cã hiÖu lùc thi hµnh) ch−a cã ®¨ng ký kÕt h«n, nh−ng hä cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®i ®¨ng ký kÕt h«n (kh«ng vi ph¹m c¸c ®iÒu cÊm kÕt h«n). Trong tr−êng hîp trªn, bµ Lan chØ ®−îc x¸c ®Þnh lµ vî cña «ng Toµn vµ ®−îc h−ëng di s¶n cña «ng Toµn nÕu bµ Ph−¬ng (vî hîp ph¸p cña «ng Toµn) vµ «ng Toµn ®· cã quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n cã hiÖu lùc ph¸p luËt cho hä ly h«n. Vô ¸n thø n¨m: Tãm t¾t néi dung vô ¸n nh− sau: ¤ng NguyÔn V¨n Hïng sinh n¨m 1939 vµ bµ Ph¹m ThÞ Nga sinh n¨m 1946 lµ vî chång tõ n¨m 1969, chung sèng t¹i sè nhµ 15 ngâ Thæ Quan, quËn §èng §a, Hµ Néi. Vî chång cã hai ng−êi con lµ anh NguyÔn V¨n TiÕn vµ chÞ NguyÔn ThÞ Thªm. N¨m 2001, «ng Hïng chÕt kh«ng cã di chóc ®Ó l¹i. Ngµy 21/5/2004, bµ TrÇn ThÞ T¸m sinh n¨m 1940, cã ®¬n khëi kiÖn xin chia thõa kÕ di s¶n cña «ng Hïng ®Ó l¹i göi TAND quËn §èng §a víi lý do: Bµ lµ vî cña «ng Hïng tõ n¨m 1960, vî chång chung sèng t¹i tØnh BÕn Tre vµ ®· cã mét con chung lµ NguyÔn V¨n T©n sinh n¨m 1962. N¨m 1965, «ng Hïng lµ c¸n bé tËp kÕt ra B¾c nªn lÊy vî lµ bµ Nga vµ sinh sèng t¹i Hµ Néi. T¹i b¶n ¸n sè 53/ DSST ngµy 15/12/2004 cña TAND quËn §èng §a ®· quyÕt ®Þnh: ChÊp nhËn yªu cÇu xin chia thõa kÕ cña bµ T¸m ®èi víi di s¶n cña «ng Hïng ®Ó l¹i. Di s¶n cña «ng Hïng lµ 1/2 gi¸ trÞ ng«i nhµ sè 15 ngâ Thæ Quan, quËn §èng §a, Hµ Néi (nhµ 15 ngâ Thæ Quan lµ tµi s¶n chung cña «ng Hïng vµ bµ Nga) cã trÞ gi¸ b»ng 700.000.000®. TrÝch c«ng søc cho bµ Nga, anh TiÕn, chÞ Thªm h−ëng chung trÞ gi¸ 100.000.000®. TrÞ gi¸ di s¶n cßn l¹i cña «ng Hïng ®−îc chia ®Òu cho bµ Nga, bµ T¸m, anh TiÕn, chÞ Thªm, anh T©n. Mçi kû phÇn trÞ gi¸ 120.000.000®. 97 Ngµy 18/12/2004 bµ Nga, anh TiÕn, chÞ Thªm cã ®¬n kh¸ng c¸o vµ nép dù phÝ kh¸ng c¸o theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. T¹i cÊp phóc thÈm, bµ Nga, anh TiÕn, chÞ Thªm kh¸ng c¸o cho r»ng: Bµ T¸m chung sèng víi «ng Hïng n¨m 1960, kh«ng cã ®¨ng ký kÕt h«n. N¨m 1969, bµ Nga vµ «ng Hïng chung sèng cã ®¨ng ký kÕt h«n theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. H¬n n÷a, ph¸p luËt qui ®Þnh chÕ ®é h«n nh©n mét vî mét chång nªn chØ cã bµ Nga lµ vî hîp ph¸p cña «ng Hïng vµ ®−îc h−ëng di s¶n cña «ng Hïng ®Ó l¹i. Bµ T¸m kh«ng ph¶i lµ vî hîp ph¸p cña «ng Hïng nªn kh«ng ®−îc h−ëng di s¶n cña «ng Hïng ®Ó l¹i. Héi ®ång xÐt xö phóc thÈm c¨n cø vµo c¸c tµi liÖu cã trong hå s¬ vµ qu¸ tr×nh thÈm vÊn t¹i phiªn tßa nhËn ®Þnh: «ng NguyÔn V¨n Hïng vµ bµ TrÇn ThÞ T¸m chung sèng tõ n¨m 1960 ®· cã mét con chung lµ anh NguyÔn v¨n T©n, mÆc dï hai ng−êi kh«ng kh«ng ®i ®¨ng ký kÕt h«n nh−ng hä cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó kÕt h«n. Quan hÖ vî chång cña «ng Hïng vµ bµ T¸m ®−îc x¸c lËp tr−íc ngµy 03/01/1987, ngµy LuËt HN&G§ n¨m 1986 cã hiÖu lùc thi hµnh. C¨n cø NghÞ quyÕt sè 01/ NQ-H§TP ngµy 20/01/1988 cña Héi ®ång thÈm ph¸n TANDTC vÒ viÖc "H−íng dÉn thi hµnh LuËt HN&G§ n¨m 1986" vµ NghÞ quyÕt sè 35/ 2000/ QH10 ngµy 09/ 6/2000 cña Quèc héi khãa 10 kú häp thø 7 "VÒ viÖc thi hµnh LuËt HN&G§ n¨m 2000" x¸c ®Þnh quan hÖ vî chång gi÷a «ng Hïng bµ T¸m lµ h«n nh©n thùc tÕ, ®−îc ph¸p luËt thõa nhËn vµ b¶o vÖ. Sau khi chung sèng vµ cã con chung víi bµ T¸m, n¨m 1965 «ng Hïng lµ c¸n bé trong Nam tËp kÕt ra B¾c vµ n¨m 1969 «ng Hïng lÊy bµ Nga cã ®¨ng ký kÕt h«n theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. C¨n cø Th«ng t− sè 60-TATC ngµy 22/02/1978 cña TANDTC h−íng dÉn gi¶i quyÕt c¸c viÖc tranh chÊp vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh cña c¸n bé, bé ®éi cã vî, cã chång trong Nam, tËp kÕt ra B¾c lÊy vî lÊy chång kh¸c th× ph¸p luËt thõa nhËn c¶ hai ng−êi lµ bµ T¸m vµ bµ Nga lµ vî hîp ph¸p cña «ng Hïng. V× lÏ trªn, cÊp s¬ thÈm chÊp nhËn yªu cÇu xin chia thõa kÕ cña bµ T¸m vµ ®−a bµ T¸m vµo hµng thõa kÕ thø nhÊt cïng bµ Nga vµ c¸c con cña «ng Hïng lµ cã c¨n cø , ®óng ph¸p luËt. B¶n ¸n phóc thÈm 98 sè 132/ DSPT ngµy 16/4/2005 cña TAND thµnh phè Hµ Néi ®· gi÷ nguyªn quyÕt ®Þnh cña b¶n ¸n s¬ thÈm. * NhËn xÐt: Tõ n¨m 1959, LuËt HN&G§ cña n−íc ta qui ®Þnh thùc hiÖn chÕ ®é h«n nh©n mét vî mét chång. Tuy nhiªn, c¨n cø vµo hoµn c¶nh ®Æc biÖt cña ®Êt n−íc Th«ng t− sè 60-TANDTC ngµy 22/02/1978 ®· thõa nhËn viÖc c¸n bé, bé ®éi trong Nam tËp kÕt ra B¾c cïng tån t¹i hai gia ®×nh ë trong Nam vµ ë ngoµi B¾c. V× vËy, bµ T¸m vµ bµ Nga ®Òu ®−îc ph¸p luËt thõa nhËn lµ vî hîp ph¸p cña «ng Hïng, c¸n bé miÒn Nam tËp kÕt ra B¾c vµ ®Òu thuéc diÖn h−ëng thõa kÕ cña «ng Hïng. Vô ¸n thø s¸u: Tãm t¾t néi dung vô ¸n nh− sau: ChÞ §ç thÞ T©m sinh ngµy 18/5/1965 vµ anh NguyÔn V¨n S¬n sinh ngµy 20/7/1963 tr−íc ®©y lµ vî chång vµ ®· cã quyÕt ®Þnh ly h«n ngµy 30/8/2000. Tõ th¸ng 12/2000 anh S¬n sang sinh sèng t¹i Céng hßa Liªn bang §øc. Ngµy 10/11/2003 anh S¬n vÒ ViÖt Nam gÆp l¹i chÞ T©m vµ hai bªn tù nguyÖn tiÕp tôc chung sèng vµ ®i ®¨ng ký kÕt h«n l¹i t¹i UBND ph−êng Trung Tù ngµy 23/11/2003. Sau khi ®¨ng ký kÕt h«n l¹i, anh S¬n vµ chÞ T©m cã mua chung mét ng«i nhµ t¹i 42 ngâ 21 lµng ThÞnh Quang, quËn §èng §a, Hµ Néi ®Ó ë; sau mét thêi gian anh S¬n quay vÒ §øc sinh sèng. Ngµy 15/7/2004 anh S¬n bÞ èm vµ chÕt t¹i §øc vµ kh«ng ®Ó l¹i di chóc.Sau khi anh S¬n chÕt, gia ®×nh anh S¬n vµ chÞ T©m x¶y ra tranh chÊp nhµ ®Êt t¹i 42 ngâ 21 lµng ThÞnh Quang, quËn §èng §a, Hµ Néi. ChÞ T©m ®· lµm ®¬n khëi kiÖn xin ph©n chia tµi s¶n chung cña vî chång vµ chia thõa kÕ di s¶n cña anh S¬n t¹i ng«i nhµ t¹i 42 ngâ 21 lµng ThÞnh Quang, quËn §èng §a göi TAND thµnh phè Hµ Néi. T¹i b¶n ¸n sè 36/ DSST ngµy 20/8/2005 cña TAND thµnh phè Hµ Néi ®· nhËn ®Þnh: ChÞ §ç ThÞ T©m vµ anh NguÔn V¨n S¬n tr−íc ®©y lµ vî chång nh−ng ®· cã quyÕt ®Þnh ly h«n cã hiÖu lùc ph¸p luËt ngµy 30/8/2000 nªn gi÷a hai ng−êi kh«ng cßn quan hÖ h«n nh©n n÷a. Sau ®ã anh S¬n sang Céng hßa Liªn bang §øc sinh sèng æn ®Þnh t¹i §øc. Th¸ng 11/2003, nh©n dÞp vÒ n−íc 99 anh S¬n vµ chÞ T©m cã gÆp nhau vµ tù nguyÖn ®¨ng ký kÕt h«n l¹i. C¨n cø kho¶n 1 §iÒu 102; kho¶n 4 §iÒu 100 LuËt HN&G§ n¨m 2000 th× viÖc ®¨ng ký kÕt h«n l¹i gi÷a anh S¬n vµ chÞ T©m (trong ®iÒu kiÖn anh S¬n ®ang sinh sèng æn ®Þnh t¹i §øc) thuéc thÈm quyÒn cña UBND cÊp tØnh, v× vËy ®¨ng ký kÕt h«n do UBND ph−êng Trung Tù cÊp cho anh S¬n, chÞ T©m ngµy 23/11/2003 lµ kh«ng ®óng thÈm quyÒn , kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý. C¨n cø ®iÓm b, NghÞ quyÕt 02/ H§TP-TANDTC ngµy 23/12/2000; ¸p dông kho¶n 1 §iÒu 11 LuËt HN&G§ n¨m 2000 kh«ng c«ng nhËn chÞ §ç ThÞ T©m vµ anh NguyÔn V¨n S¬n lµ vî chång. V× lÏ trªn, Héi ®ång xÐt xö ®· quyÕt ®Þnh: ChÊp nhËn yªu cÇu ph©n chia tµi s¶n chung gi÷a chÞ T©m vµ anh S¬n vµ b¸c yªu cÇu xin chia thõa kÕ cña chÞ T©m ®èi víi di s¶n cña anh S¬n ®Ó l¹i. * NhËn xÐt: H«n nh©n lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh diÖn h−ëng thõa kÕ theo quan hÖ h«n nh©n. ChØ cã h«n nh©n hîp ph¸p míi trë thµnh c¨n cø x¸c ®Þnh diÖn h−ëng thõa kÕ theo quan hÖ h«n nh©n. H«n nh©n hîp ph¸p ®ßi hái ph¶i tu©n thñ ®Çy ®ñ c¸c qui ®Þnh cña LuËt HN&G§ còng nh− c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thùc hiÖn. KÓ tõ sau ngµy 01/01/2003 nam n÷ chung sèng víi nhau nh− vî chång ®Òu ph¶i ®¨ng ký kÕt h«n theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. Cã nh− vËy ph¸p luËt míi thõa nhËn hä cã quan hÖ h«n nh©n hîp ph¸p vµ trë thµnh diÖn thõa kÕ cña nhau. Ngay c¶ viÖc cã ®i ®¨ng ký kÕt h«n (nh− vÝ dô ë trªn) nh−ng kh«ng tu©n thñ c¸c qui ®Þnh t¹i v¨n b¶n h−íng dÉn vÒ thÈm quyÒn cÊp ®¨ng ký kÕt h«n còng kh«ng ®−îc c«ng nhËn lµ vî chång. Tõ nh÷ng vô ¸n vô ¸n nªu trªn, diÖn thõa kÕ theo quan hÖ h«n nh©n rÊt ®a d¹ng g¾n víi mçi giai ®o¹n lÞch sö cña ®Êt n−íc. Kh¸i niÖm "h«n nh©n thùc tÕ" cã ý nghÜa quan träng ®Ó x¸c ®Þnh diÖn thõa kÕ theo quan hÖ h«n nh©n. Do ®ã cÇn ph¶i cã sù nhËn thøc ®óng vµ ®Çy ®ñ c¸c qui ®Þnh t¹i NghÞ quyÕt sè 01/ NQ-H§TP ngµy 20/ 01/ 1988 cña Héi ®ång thÈm ph¸n TANDTC vÒ viÖc "H−íng dÉn thi hµnh LuËt HN&G§ n¨m 1986", NghÞ quyÕt sè 35/ 2000/ QH10 ngµy 09/6/2000 cña Quèc héi khãa X kú häp thø 7 vÒ viÖc thi hµnh LuËt HN&G§ n¨m 2000, Th«ng t− liªn tÞch sè 01/2001/ TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP ngµy 03/01/2001 100 cña TANDTC, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, Bé T− ph¸p h−íng dÉn thi hµnh NghÞ quyÕt sè 35/ 2000/ QH10 Ngµy 09/6/2000 cña Quèc héi "VÒ viÖc thi hµnh LuËt HN&G§" n¨m 2000 ®Ó hiÓu ®óng kh¸i niÖm "h«n nh©n thùc tÕ" ¸p dông chÝnh x¸c vµo c«ng t¸c xÐt xö vµ trong thùc tiÔn ®êi sèng. Nh÷ng qui ®Þnh nªu ë trªn lµ c¬ së cho viÖc c«ng nhËn vî chång cho c¸c tr−êng hîp nam n÷ chung sèng cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®¨ng ký kÕt h«n theo luËt ®Þnh mµ kh«ng ®i ®¨ng ký, hoÆc ®i ®¨ng ký kh«ng ®óng thêi gian mµ ph¸p luËt ®· Ên ®Þnh. §©y lµ c¨n cø x¸c ®Þnh quan hÖ h«n nh©n cã ®−îc ph¸p luËt coi lµ hîp ph¸p hay kh«ng trong tr−êng hîp nam n÷ chung sèng nh− vî chång, ®ñ ®iÒu kiÖn ®¨ng ký kÕt h«n mµ kh«ng ®i ®¨ng ký kÕt h«n, hoÆc tuy cã ®i ®¨ng ký kÕt h«n nh−ng kh«ng ®óng thêi gian theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. X¸c ®Þnh h«n nh©n hîp ph¸p hay kh«ng hîp ph¸p lµ tiÒn ®Ò cho viÖc x¸c ®Þnh diÖn thõa kÕ theo quan hÖ h«n nh©n. VÒ thêi ®iÓm ®−îc ph¸p luËt c«ng nhËn ngµy h«n nh©n cã hiÖu lùc: Theo qui ®Þnh t¹i Th«ng t− liªn tÞch sè 01/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP ngµy 03/01/2001 h−íng dÉn thi hµnh NghÞ quyÕt sè 35/2000/QH10 ngµy 09/6/2000 cña Quèc héi "VÒ viÖc thi hµnh LuËt HN&G§" qui ®Þnh: §èi víi tr−êng hîp nam n÷ chung sèng víi nhau nh− vî chång tõ ngµy 03/01/1987 ®Õn tr−íc ngµy 01/01/2001 mµ cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®¨ng ký kÕt h«n theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt nh−ng ch−a ®¨ng ký kÕt h«n th× hä cã nghÜa vô ®¨ng ký kÕt h«n ®Õn hÕt ngµy 01/01/2003. Tr−êng hîp hä ®i ®¨ng ký kÕt h«n trong thêi gian nªu trªn th× quan hÖ vî chång cña hä ®−îc ph¸p luËt c«ng nhËn kÓ tõ ngµy hä b¾t ®Çu chung sèng víi nhau nh− vî chång, chø kh«ng ph¶i kÓ tõ ngµy ®¨ng ký kÕt h«n. KÓ tõ sau ngµy 01/01/2003 hä míi ®i ®¨ng ký kÕt h«n, trong tr−êng hîp nµy quan hÖ vî chång cña hä chØ ®−îc c«ng nhËn lµ ®· x¸c lËp kÓ tõ ngµy hä ®¨ng ký kÕt h«n. Theo nghÞ ®Þnh sè 77/2001/N§-CP ngµy 22/10/2001 cña ChÝnh phñ qui ®Þnh chi tiÕt vÒ ®¨ng ký kÕt h«n theo NghÞ quyÕt sè 35/2000/QH10 ngµy 09/6/2000 101 cña Quèc héi vÒ viÖc thi hµnh LuËt HN&G§, t¹i kho¶n 1 §iÒu 2, khuyÕn khÝch ®¨ng ký kÕt h«n vµ nghÜa vô ®¨ng ký kÕt h«n qui ®Þnh: Nh÷ng tr−êng hîp quan hÖ vî chång x¸c lËp tr−íc ngµy 03/ 01/1987, mµ ch−a ®¨ng ký kÕt h«n, th× ®−îc nhµ n−íc khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn tiÖn cho ®¨ng ký kÕt h«n. ViÖc ®¨ng ký kÕt h«n ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp nµy kh«ng bÞ h¹n chÕ vÒ thêi gian. T¹i §iÒu 3, c«ng nhËn ngµy h«n nh©n cã hiÖu lùc qui ®Þnh: Quan hÖ h«n nh©n cña nh÷ng ng−êi ®¨ng ký kÕt h«n theo NghÞ ®Þnh nµy, ®−îc c«ng nhËn kÓ tõ ngµy c¸c bªn x¸c lËp quan hÖ vî chång hoÆc chung sèng víi nhau nh− vî chång trªn thùc tÕ. Nh− vËy theo qui ®Þnh t¹i kho¶n 1, §iÒu 2 vµ §iÒu 3 NghÞ ®Þnh sè 77/ N§-CP ngµy 22/10/2001 th× nh÷ng quan hÖ vî chång ®−îc x¸c lËp tr−íc ngµy 03/01/1987 ph¸p luËt khuyÕn khÝch vî chång ®¨ng ký kÕt h«n vµo bÊt cø thêi gian nµo; nh÷ng quan hÖ vî chång ®−îc x¸c lËp tõ ngµy 03/01/1987 ®Õn ngµy 01/01/2001 ph¸p luËt h¹n chÕ thêi gian vî chång ®i ®¨ng ký kÕt h«n cho ®Õn hÕt ngµy 01/01/2003. Trong thêi h¹n nµy, hä ®i ®¨ng ký kÕt h«n, ph¸p luËt sÏ c«ng nhËn ngµy h«n nh©n cã hiÖu lùc kÓ tõ ngµy c¸c bªn x¸c lËp quan hÖ vî chång hoÆc chung sèng víi nhau nh− vî chång trªn thùc tÕ. §iÒu nµy còng ¸p dông ®èi víi tr−êng hîp quan hÖ vî chång ®−îc x¸c lËp tr−íc ngµy 03/01/1987 sau nµy míi ®i ®¨ng ký kÕt h«n( ph¸p luËt kh«ng h¹n chÕ thêi gian ®¨ng ký kÕt h«n trong tr−êng hîp nµy). Riªng tr−êng hîp kÓ tõ sau ngµy 01/01/2003 hä míi ®i ®¨ng ký kÕt h«n th× ngµy ngµy h«n nh©n cã hiÖu lùc kh«ng ®−îc tÝnh nh− trªn mµ ®−îc ph¸p luËt c«ng nhËn kÓ tõ ngµy hä ®¨ng ký kÕt h«n. HiÓu râ thêi ®iÓm ®−îc ph¸p luËt c«ng nhËn ngµy h«n nh©n cã hiÖu lùc cã ý nghÜa quan träng kh«ng chØ x¸c ®Þnh diÖn thõa kÕ trong quan hÖ h«n nh©n mµ cßn lµ c¨n cø x¸c ®Þnh tµi s¶n cña vî chång trong thêi kú h«n nh©n hîp ph¸p, liªn quan trùc tiÕp ®Õn viÖc x¸c ®Þnh di s¶n trong vô ¸n chia thõa kÕ. 102 3.3.3. Nh÷ng vô ¸n cô thÓ liªn quan ®Õn diÖn vµ hµng thõa kÕ theo quan hÖ ch¨m sãc, nu«i d−ìng vµ nh÷ng néi dung ph¸p lý cÇn quan t©m DiÖn vµ hµng thõa kÕ theo quan hÖ ch¨m sãc, nu«i d−ìng ®−îc qui ®Þnh t¹i c¸c §iÒu 676 (con nu«i, cha mÑ nu«i ®−îc h−ëng thõa kÕ cña nhau); §iÒu 679 (con riªng vµ cha d−îng, mÑ kÕ ®−îc h−ëng thõa kÕ cña nhau) BLDS n¨m 2005. C¸c vô ¸n sau ®©y sÏ minh häa cho qui ®Þnh vÒ diÖn, hµng thõa kÕ theo quan hÖ huyÕt thèng. Vô ¸n thø nhÊt: Vô ¸n chia thõa kÕ do TAND huyÖn Gia L©m xÐt xö thÈm t¹i b¶n ¸n sè 26A/ DSST ngµy 27, 28/2003. Nguyªn ®¬n: chÞ Hµ ThÞ Ph−¬ng, sinh n¨m 1959 BÞ ®¬n: chÞ KiÒu ThÞ Nga, sinh n¨m 1968 Sau khi cã quyÕt ®Þnh b¶n ¸n s¬ thÈm, chÞ Nga cã ®¬n kh¸ng c¸o kh«ng ®ång ý chia thõa kÕ. T¹i cÊp phóc thÈm «ng Lý Xu©n Hïng cã ®¬n ®Ò nghÞ tßa ¸n xem xÐt quyÒn lîi v× anh lµ con nu«i cña ng−êi ®Ó l¹i di s¶n lµ cô Nguyªn vµ cô Khoa. C¸c ®−¬ng sù trong vô ¸n ®Òu x¸c nhËn néi dung nµy, h¬n n÷a t¹i quyÓn sæ phông sao gia ph¶ do chÞ Nga xuÊt tr×nh cã dßng ghi «ng Lý Xu©n Hïng lµ con nu«i cña cô Nguyªn, cô Kháa. Do thu thËp chøng cø kh«ng ®Çy ®ñ, cÊp s¬ thÈm kh«ng lµm râ ®−îc cã ph¶i «ng Hïng lµ con nu«i cña cô Nguyªn, cô Kháa hay kh«ng nªn ®· bá sãt kh«ng ®−a «ng Hïng tham gia tè tông víi t− c¸ch lµ ng−êi cã quyÒn lîi nghÜa vô liªn quan trong vô ¸n, vi ph¹m nghiªm träng thñ tông tè tông. B¶n ¸n sè 15/ DSPT ngµy 27/02/2004 cña TAND thµnh phè Hµ Néi ®· quyÕt ®Þnh hñy b¶n ¸n s¬ thÈm nªu trªn, giao hå s¬ vô ¸n vÒ TAND huyÖn Gia L©m xÐt xö l¹i theo tr×nh tù s¬ thÈm víi thµnh phÇn Héi ®ång xÐt xö kh¸c. NhËn xÐt: Cïng víi tr−êng hîp bá sãt, chÞ Hoa cã ph¶i lµ «ng con nu«i cña «ng ThiÒm, bµ Tóy hay kh«ng (vô ¸n thø hai môc 3.1.1), «ng Hïng 103 trong vô ¸n nµy còng lµ tr−êng hîp t−¬ng tù. C¶ hai vô ¸n, cïng mét lý do nh− nhau, cho cïng mét kÕt qu¶ lµ tßa ¸n cÊp phóc thÈm ®· hñy ¸n s¬ thÈm, giao hå s¬ vô ¸n vÒ tßa ¸n cÊp s¬ thÈm ®Ó xÐt xö l¹i nh»m lµm râ néi dung chÞ Hoa cã ph¶i lµ con nu«i cña «ng ThiÒm, bµ Tóy hay kh«ng; «ng Hïng cã ph¶i lµ con nu«i cña cô Khoa, cô Nguyªn hay kh«ng. NÕu chÞ Hoa, «ng Hïng cã ®ñ c¬ së x¸c ®Þnh lµ con nu«i th× hä ®−îc h−ëng di s¶n cña bè, mÑ nu«i. Ng−îc l¹i, nÕu chÞ Hoa, «ng Hïng kh«ng ®ñ c¬ së x¸c ®Þnh lµ con nu«i th× hä kh«ng thuéc diÖn h−ëng thõa kÕ theo quan hÖ ch¨m sãc, nu«i d−ìng. Kh¸c víi viÖc x¸c ®Þnh quan hÖ huyÕt thèng, c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh quan hÖ nu«i con nu«i lu«n lµ vÊn ®Ò phøc t¹p, cã nhiÒu lóng tóng, bÊt cËp trong thùc tiÔn gi¶i quyÕt tranh chÊp thõa kÕ. Hai vô ¸n nªu trªn, cïng liªn quan ®Õn vÊn ®Ò con nu«i kÕt qu¶ gi¶i quyÕt lµ kh«ng triÖt ®Ó, ®Òu bÞ cÊp phóc thÈm hñy ¸n s¬ thÈm, phÇn nµo nãi nªn tÝnh phøc t¹p cña néi dung nµy. Nh÷ng c¬ së ph¸p lý liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nu«i con nu«i kh«ng cã nhiÒu, cã rÊt Ýt v¨n b¶n d−íi luËt h−íng dÉn vÒ vÊn ®Ò nµy. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù bÊt cËp trong qu¸ tr×nh xÐt xö liªn quan ®Õn néi dung nµy. Trong thêi gian tíi, c¸c nhµ lµm c«ng t¸c x©y dùng ph¸p luËt cÇn cã sù bæ sung kÞp thêi, nh»m ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ nu«i con nu«i trong thùc tÕ (gièng nh− c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®· h−íng dÉn vÒ h«n nh©n thùc tÕ). ChØ cã nh− vËy míi xãa bá ®−îc nh÷ng bÊt cËp ®ang tån t¹i hiÖn nay, gióp cho c«ng t¸c xÐt xö lo¹i ¸n nµy cã sù thèng nhÊt vµ thuËn tiÖn h¬n. Vô ¸n thø hai: Tranh chÊp chia thõa kÕ th«n Héi, x· Cæ Bi, huyÖn Gia L©m, HµNéi. Nguyªn ®¬n: bµ Vò ThÞ TiÖp, sinh n¨m 1946. HiÖn ë t¹i: sè 10 d·y M6A khu dù ¸n B¾c Linh §µm, quËn Hoµng Mai, Hµ Néi. BÞ ®¬n: «ng Vò v¨n Hßa, sinh n¨m 1955. HiÖn tró t¹i: th«n Héi, X· Cæ Bi, huyÖn Gia L©m, Hµ Néi. 104 Néi dung ¸n s¬ thÈm Cô Vò V¨n M·o kÕt h«n víi vô NguyÔn ThÞ Tþ cã 4 ng−êi con lµ «ng Th×n, «ng DiÖp, bµ BÐ vµ bµ TiÖp. N¨m 1951, cô Tþ chÕt, cô M·o lÊy vî hai lµ cô TrÞnh ThÞ Th©n, hai cô sinh ®−îc «ng Hßa. Cô M·o chÕt n¨m 1977, cô Th©n chÕt n¨m 1997. Ngµy 28/4/2003 bµ TiÖp cã ®¬n khëi kiÖn xin chia di s¶n thõa kÕ cña cô M·o, cô Th©n göi TAND huyÖn Gia L©m vµ nép dù phÝ theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. VÒ di s¶n: Cô M·o, cô Th©n cã 01 gian nhµ cÊp 4 trªn 695 m2 ®Êt t¹i th«n Héi, x· Cæ Bi, huyÖn Gia L©m, Hµ Néi hiÖn do vî chång «ng Hßa ®ang qu¶n lý, sö dông. T¹i b¶n ¸n sè 10/ DSSTngµy 24/8/2004 cña TAND huyÖn Gia L©m ®· quyÕt ®Þnh: ChÊp nhËn mét phÇn yªu cÇu xin chia thõa kÕ cña bµ TiÖp ®èi víi di s¶n cña cô M·o, cô Th×n ®Ó l¹i. X¸c ®Þnh nhµ ®Êt t¹i th«n Héi, x· Cæ Bi, huyÖn Gia L©m, Hµ Néi lµ tµi s¶n chung cña cô M·o, cô Th©n. X¸c ®Þnh thêi ®iÓm më thõa kÕ phÇn di s¶n cña cô M·o lµ n¨m 1977, thêi hiÖu khëi kiÖn xin chia thõa kÕ tÝnh ®Õn hÕt ngµy 10/3/2003. Bµ TiÖp nép ®¬n khëi xin chia thõa kÕ t¹i TAND huyÖn Gia l©m ngµy 28/4/2003, nªn ®· hÕt thêi hiÖu khëi kiÖn. PhÇn di s¶n cña cô M·o t¹m giao cho vî chång «ng Hßa tiÕp tôc qu¶n lý, sö dông. X¸c ®Þnh thêi ®iÓm më thõa kÕ phÇn di s¶n cña cô Th©n n¨m 1997. PhÇn di s¶n cña cô Th©n ®−îc chia cho «ng Hßa, bµ TiÖp mçi ng−êi ®−îc h−ëng 174 m2 gi¸ trÞ sö dông ®Êt. Kh«ng ®ång ý víi quyÕt ®Þnh cña b¶n ¸n s¬ thÈm, ngµy 01/9/2004 «ng Hßa lµm ®¬n kh¸ng c¸o vµ nép dù phÝ kh¸ng c¸o. ¤ng Hßa kh¸ng c¸o cho r»ng, 105 bµ TiÖp kh«ng ph¶i lµ con ®Î cña cô Th©n vµ còng kh«ng c«ng ch¨m sãc, nu«i d−ìng cô Th©n nªn «ng kh«ng ®ång ý chia di s¶n cña cô Th©n cho bµ TiÖp. T¹i cÊp phóc thÈm, Héi ®ång xÐt xö phóc thÈm c¨n cø vµo c¸c tµi liÖu cã trong hå s¬ vµ qu¸ tr×nh thÈm vÊn t¹i phiªn tßa nhËn thÊy: Sau khi vî c¶ (mÑ ®Î cña bµ TiÖp chÕt), n¨m 1953 cô M·o lÊy vî hai lµ cô Th©n, khi ®ã bµ TiÖp míi cã 07 tuåi. Cô Th©n coi bµ TiÖp nh− con ®Î, ch¨m sãc, nu«i d−ìng bµ TiÖp tõ nhá cho ®Õn khi tr−ëng thµnh l¹i ®øng ra x©y dùng gia ®×nh cho bµ TiÖp. Khi bµ TiÖp lÊy chång ë riªng, cô Th©n ®· nhiÒu lÇn ®Õn nhµ bµ TiÖp ë hµng th¸ng. B¶n th©n bµ TiÖp vÉn th−êng xuyªn ®i l¹i, ch¨m sãc, nu«i d−ìng vµ ®ãng gãp tiÒn nu«i d−ìng cô Th©n nhÊt lµ nh÷ng lóc cô Th©n bÞ ®au èm. Khi cô Th©n chÕt, bµ TiÖp vÒ chÞu tang vµ tham gia ®Çy ®ñ c¸c lÇn cóng giç theo tËp qu¸n chung. Nh− vËy, gi÷a bµ TiÖp vµ cô Th©n ®· thÓ hiÖn mèi quan hÖ nh− mÑ con ®Î. Hai bªn cã mèi quan hÖ ch¨m sãc, nu«i d−ìng nhau nh− mÑ con. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m ch©n thµnh, tù nguyÖn vµ cã tÝnh bæn phËn cña hai ng−êi ®èi víi nhau. CÊp s¬ thÈm c¨n cø vµo §iÒu 682 BLDS n¨m 1995 chÊp nhËn yªu cÇu xin chia thõa kÕ cña bµ TiÖp ®èi víi di s¶n cña cô Th©n (con riªng h−ëng di s¶n cña mÑ kÕ) lµ cã c¨n cø, ®óng ph¸p luËt. T¹i b¶n ¸n d©n sù phóc thÈm sè 232/ 2005/ DSPT ngµy 31/10/2005 cña TAND thµnh phè Hµ Néi ®· quyÕt ®Þnh gi÷ nguyªn néi dung trªn cña b¶n ¸n s¬ thÈm. Vô ¸n thø ba: tranh chÊp chia thõa kÕ t¹i xãm Chî, x· §¹i Mç, huyÖn Tõ Liªm, Hµ Néi Néi dung ¸n s¬ thÈm Cô Lª V¨n Hîp chÕt n¨m 1976 cã vî c¶ lµ cô §µm ThÞ Ca chÕt n¨m 1946. Hai cô cã hai con chung lµ «ng Giao vµ bµ Hoan. N¨m 1948 cô Hîp lÊy vî hai lµ cô NguyÔn ThÞ Hµ (cô Hµ chÕt n¨m 2002). Hai cô cã n¨m ng−êi con lµ bµ Th×n, bµ H−êng, bµ Vinh, bµ HiÓn vµ «ng Th¾ng. 106 C¸c cô chÕt ®Òu kh«ng cã di chóc. VÒ di s¶n: Cô Hîp, cô Hµ cã 01 mét ng«i nhµ 4 gian trªn 600 m2 ®Êt t¹i xãm Chî, x· §¹i Mç, huyÖn Tõ Liªm, Hµ Néi. HiÖn «ng Th¾ng, bµ Th×n, bµ Vinh ®ang qu¶n lý, sö dông. Th¸ng 4/ 2005 «ng Giao cã ®¬n xin chia thõa kÕ di s¶n cña cô Hîp, cô Hµ ®Ó l¹i göi TAND huyÖn Tõ Liªm vµ nép dù phÝ theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. T¹i b¶n ¸n d©n sù s¬ thÈm sè 08/ 2006/ DSST ngµy 23/01/2006 cña TAND huyÖn Tõ Liªm ®· quyÕt ®Þnh: ChÊp nhËn mét phÇn yªu cÇu xin chia thõa kÕ cña «ng Giao ®èi víi di s¶n cña cô Hîp, cô Hµ ®Ó l¹i. X¸c ®Þnh thêi ®iÓm më thõa kÕ di s¶n cña cô Hîp lµ n¨m 1976. Thêi hiÖu quyÒn khëi kiÖn thõa kÕ ®èi víi di s¶n cña cô Hîp ®−îc tÝnh ®Õn hÕt ngµy 10/3/2003. ¤ng Giao nép ®¬n xin chia di s¶n thõa kÕ göi TAND huyÖn Tõ Liªm th¸ng 4/2005 lµ ®· hÕt thêi hiÖu. PhÇn di s¶n cña cô Hîp tiÕp tôc giao cho «ng Th¾ng, bµ Th×n, bµ Vinh qu¶n lý, sö dông. X¸c ®Þnh thêi ®iÓm më thõa kÕ di s¶n cña cô Hµ lµ n¨m 2002. PhÇn di s¶n cña cô Hµ ®−îc chia ®Òu cho «ng Th¾ng, bµ Th×n, bµ Vinh, bµ H−êng, bµ HiÓn vµ «ng Giao, bµ Hoan. Kh«ng ®ång ý víi quyÕt ®Þnh cña b¶n ¸n s¬ thÈm, bµ H−êng, bµ HiÓn cã ®¬n kh¸ng c¸o vµ nép dù phÝ kh¸ng c¸o theo luËt ®Þnh. Néi dung kh¸ng c¸o cña bµ H−êng, bµ HiÓn cho r»ng: «ng Giao, bµ Hoan víi cô Hµ kh«ng hÒ cã quan hÖ ch¨m sãc, nu«i d−ìng nhau nh− mÑ con. §Ò nghÞ cÊp phóc thÈm b¸c yªu cÇu xin chia thõa kÕ cña «ng Giao, bµ Hoan ®èi víi di s¶n cña cô Hµ T¹i cÊp phóc thÈm, Héi ®ång xÐt xö phóc thÈm c¨n cø vµo c¸c tµi liÖu cã trong hå s¬ vµ qu¸ tr×nh thÈm vÊn t¹i phiªn tßa nhËn thÊy: Sau khi cô Ca (mÑ cña «ng Giao, bµ Hoan) chÕt n¨m 1946; «ng Giao, bµ Hoan cïng bè lµ cô 107 Hîp ra Hµ Néi sinh sèng. §Õn n¨m 1950 cô Hµ míi ra ë cïng, lóc nµy «ng Giao ®· 11 tuæi, bµ Hoan ®· 9 tuæi. Tr−íc khi «ng Giao lÊy vî cã thêi gian dµi ë nhµ b¸c ruét lµ «ng Hßa; cßn bµ Hoan ë nhµ c« Thoa. Tõ n¨m 1958 «ng Giao lÊy vî; n¨m 1960 bµ Hoan lÊy chång vµ ®Òu ë riªng t¹i Hµ Néi. B¶n th©n «ng Giao, bµ Hoan ®Òu thõa nhËn do ®iÒu kiÖn c«ng t¸c rÊt Ýt khi «ng, bµ vÒ th¨m cô Ca. MÆc dï cô Ca bÞ èm kÐo dµi 7- 8 n¨m nh−ng chØ cã mét lÇn «ng Giao ®¹i diÖn mua quµ ®Õn viÖn th¨m. ViÖc cóng giç cô Hîp, «ng Giao, bµ Hoan ®Òu thùc hiÖn riªng t¹i nhµ m×nh ë Hµ Néi. Víi nh÷ng néi dung trªn, kh«ng ®ñ c¬ së x¸c ®Þnh gi÷a «ng Giao, bµ Hoan vµ cô Hµ cã sù ch¨m sãc, nu«i d−ìng nhau nh− mÑ con. V× vËy, t¹i b¶n ¸n d©n sù phóc thÈm sè 114/ 2006/ DSPT ngµy 19/5/2006 Héi ®ång xÐt xö phóc thÈm TAND thµnh phè Hµ Néi ®· quyÕt ®Þnh söa ¸n s¬ thÈm, xö b¸c yªu cÇu xin chia thõa kÕ cña «ng Giao, bµ Hoan ®èi víi di s¶n cña cô Hµ ®Ó l¹i. NhËn xÐt: DiÖn thõa kÕ theo quan hÖ ch¨m sãc nu«i d−ìng (con nu«i bè mÑ nu«i h−ëng thõa kÕ cña nhau; con riªng, cha d−îng, mÑ kÕ h−ëng thõa kÕ cña nhau) còng lµ mét trong nh÷ng diÖn thõa kÕ tån t¹i cïng diÖn thõa kÕ theo quan hÖ h«n nh©n vµ diÖn thõa kÕ theo quan hÖ huyÕt thèng. Song diÖn thõa kÕ theo quan hÖ ch¨m sãc nu«i d−ìng ngoµi qui ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu 676 vµ 679 BLDS cßn l¹i rÊt Ýt cã c¸c v¨n b¶n ph¸p lý h−íng dÉn thùc hiÖn. Còng nh− néi dung nu«i con nu«i, vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a con riªng víi bè d−îng, mÑ kÕ; mèi quan hÖ thõa kÕ gi÷a hä víi nhau ®ang lµ mét néi dung phøc t¹p, hiÖn cßn tån t¹i nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau trong viÖc x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo th× hä ®−îc h−ëng thõa kÕ cña nhau. ViÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh cña mét b¶n ¸n ®èi víi lo¹i quan hÖ nµy trong thùc tiÔn xÐt xö gÆp nhiÒu khã kh¨n. Nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn t×nh tr¹ng trªn lµ v¨n b¶n ph¸p luËt h−íng dÉn vÒ néi dung nµy qu¸ máng, kh«ng ®Çy ®ñ; thiÕu sù kÕt hîp ®ång bé víi nh÷ng qui ®Þnh cña LuËt HN&G§. Trong thêi gian tíi, nh÷ng nguyªn nh©n nªu trªn cÇn sím ®−îc kh¾c phôc, t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng t¸c xÐt xö c¸c vô ¸n cã mèi quan hÖ nµy ®−îc thèng nhÊt vµ thuËn tiÖn. 108 3.4. Nh÷ng ®Ò xuÊt vÒ h−íng hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh vÒ diÖn vµ hµng thõa kÕ theo ph¸p luËt Qua nhiÒu n¨m lµm c«ng t¸c xÐt xö c¸c tranh chÊp vÒ thõa kÕ, th−êng xuyªn nghiªn cøu c¸c qui ph¹m ph¸p luËt vÒ néi dung nµy ®Ó ¸p dông vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n cô thÓ. Qua viÖc nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn vÒ ph¸p luËt thõa kÕ cña n−íc ta tõ n¨m 1945 cho ®Õn nay. Trong ph¹m vi môc ®Ých cña ®Ò tµi, nh»m gãp phÇn nhá bÐ vµo viÖc hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh vÒ diÖn vµ hµng thõa kÕ theo ph¸p luËt; gãp phÇn nhá bÐ gióp mäi ng−êi dÔ hiÓu, hiÓu thèng nhÊt vÒ diÖn vµ hµng thõa kÕ theo ph¸p luËt. T¸c gi¶ luËn v¨n m¹nh d¹n ®Ò xuÊt mét sè ý kiÕn nh»m hoµn thiÖn c¸c qui ®Þnh vÒ diÖn vµ hµng thõa kÕ theo ph¸p luËt nh− sau: Thø nhÊt: CÇn thiÕt ®−a kh¸i niÖm "DiÖn nh÷ng ng−êi thõa kÕ theo luËt" thµnh mét ®iÒu trong ch−¬ng thõa kÕ cña BLDS. Trong thùc tÕ, mäi ng−êi th−êng dïng kh¸i niÖm "DiÖn h−ëng thõa kÕ theo ph¸p luËt" song kh«ng ph¶i ai còng hiÓu ®−îc ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c diÖn h−ëng thõa kÕ theo ph¸p luËt gåm nh÷ng ai? X¸c ®Þnh dùa trªn nh÷ng mèi quan hÖ nµo? Th«ng t− sè 81/ TANDTC ngµy 24/7/1981 cña TANDTC h−íng dÉn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ thõa kÕ; PLTK n¨m 1990; BLDS n¨m 1995 tr−íc ®©y vµ BLDS n¨m 2005 hiÖn nay, diÖn nh÷ng ng−êi thõa kÕ theo luËt ®−îc nªu r¶i r¸c ë c¸c ®iÒu luËt, kh«ng qui ®Þnh tËp trung vµo mét ®iÒu luËt riªng. Trong BLDS n¨m 2005, diÖn nh÷ng ng−êi h−ëng thõa kÕ theo luËt ®−îc qui ®Þnh t¹i §iÒu 676 ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt; §iÒu 678 quan hÖ thõa kÕ gi÷a con nu«i vµ cha nu«i, mÑ nu«i vµ cha ®Î, mÑ ®Î; §iÒu 679 quan hÖ thõa kÕ gi÷a con riªng vµ bè d−îng, mÑ kÕ. Nh÷ng ®iÒu luËt ®· nªu, còng ®· ghi nhËn ®Çy ®ñ diÖn h−ëng thõa kÕ theo ph¸p luËt dùa trªn ba mèi quan hÖ h«n nh©n, quan hÖ huyÕt thèng vµ quan hÖ ch¨m sãc, nu«i d−ìng. Song ®Ó mäi ng−êi dÔ t×m hiÓu, hiÓu nhanh chãng vµ chÝnh x¸c nh÷ng ai thuéc diÖn ®−îc h−ëng thõa 109 kÕ theo ph¸p luËt, còng nh− t¹o ra mét sù dÉn d¾t cã tÝnh l«gic trong viÖc x©y dùng c¸c qui ph¹m ph¸p luËt th× viÖc ®−a kh¸i niÖm "DiÖn nh÷ng ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt" thµnh mét ®iÒu luËt riªng trong ch−¬ng thõa kÕ cña BLDS n¨m 2005 (vÞ trÝ ®Æt tr−íc §iÒu 676 ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt) lµ sù cÇn thiÕt. Trong Th«ng t− 81/ TANDTC ngµy 24/7/1981 cña TANDTC h−íng dÉn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ thõa kÕ cã ghi: C¬ së ph¸p lý cña viÖc thõa kÕ theo ph¸p luËt lµ quan hÖ h«n nh©n, quan hÖ huyÕt thèng vµ quan hÖ nu«i d−ìng. diÖn nh÷ng ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt gåm nh÷ng ng−êi th©n gÇn gòi cña nh÷ng ng−êi chÕt theo ba quan hÖ nµy. Trªn tinh thÇn ®ã, ®iÒu luËt cÇn bæ sung xin ®Ò xuÊt cã néi dung nh− sau: Tªn cña ®iÒu luËt: DiÖn nh÷ng ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt. Néi dung cña ®iÒu luËt: DiÖn nh÷ng ng−êi thõa kÕ theo ph¸p luËt bao gåm: nh÷ng ng−êi cã mèi quan hÖ h«n nh©n hîp ph¸p, quan hÖ huyÕt thèng hoÆc quan hÖ ch¨m sãc, nu«i d−ìng víi ng−êi ®· chÕt. Thø hai: CÇn thiÕt cã sù ®ång bé, thèng nhÊt khi so¹n th¶o c¸c v¨n b¶n d−íi luËt ®Ó h−íng dÉn thùc hiÖn luËt h«n nh©n gia ®×nh n¨m 2000 víi BLDS n¨m 2005 nãi chung, ch−¬ng thõa kÕ nãi riªng. Nh− chóng ta ®· biÕt, diÖn nh÷ng ng−êi h−ëng thõa kÕ theo ph¸p luËt bao gåm: quan hÖ h«n nh©n, quan hÖ huyÕt thèng vµ quan hÖ ch¨m sãc nu«i d−ìng. T−¬ng øng víi diÖn thõa kÕ theo quan hÖ h«n nh©n lµ c¸c ch−¬ng kÕt h«n; ch−¬ng quan hÖ gi÷a vî vµ chång; ch−¬ng ly h«n trong LuËt HN&G§. T−¬ng øng víi diÖn thõa kÕ theo quan hÖ huyÕt thèng vµ diÖn thõa kÕ theo quan hÖ ch¨m sãc, nu«i d−ìng lµ c¸c ch−¬ng quan hÖ gi÷a cha, mÑ vµ con; ch−¬ng x¸c ®Þnh cha, mÑ, con; ch−¬ng con nu«i; ch−¬ng cÊp d−ìng... Do cã mèi liªn quan chÆt chÏ nh− vËy, nªn khi so¹n th¶o c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thùc hiÖn LuËt HN&G§ n¨m 2000 hay v¨n b¶n h−íng dÉn thùc hiÖn néi dung liªn quan ®Õn diÖn ng−êi h−ëng thõa kÕ theo ph¸p luËt trong ch−¬ng thõa kÕ cña BLDS n¨m 2005 cÇn cã sù nghiªn cøu toµn diÖn, ®ång bé vµ thèng nhÊt gi÷a 110 LuËt HN&G§ n¨m 2000 vµ ch−¬ng thõa kÕ cña BLDS n¨m 2005. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn râ nÐt trong NghÞ quyÕt sè 01/ 2003/ NQ-H§TP ngµy 16/4/2003 cña Héi ®ång thÈm ph¸n TANDTC h−íng dÉn ¸p dông ph¸p luËt trong viÖc gi¶i quyÕt mét sè lo¹i tranh chÊp d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh t¹i ®iÓm 1, môc II qui ®Þnh vÒ "Thõa kÕ trong tr−êng hîp ch−a cã ®¨ng ký kÕt h«n" nh− sau: a) Tr−êng hîp quan hÖ vî chång ®−îc x¸c lËp tr−íc ngµy 03/01/1987 (ngµy LuËt HN&G§ n¨m 1986 cã hiÖu lùc), nÕu cã mét bªn chÕt tr−íc, th× bªn vî hoÆc chång cßn sèng ®−îc h−ëng di s¶n cña bªn chÕt ®Ó l¹i theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ thõa kÕ. §iÒu nµy phï hîp qui ®Þnh vÒ "h«n nh©n thùc tÕ" quan hÖ vî chång ®−îc x¸c lËp tr−íc ngµy 03/01/1987 nh−ng kh«ng ®i ®¨ng ký kÕt h«n mÆc dï hä ®ñ ®Òu kiÖn kÕt h«n, th× ®−îc ph¸p luËt thõa nhËn lµ h«n nh©n thùc tÕ, v× vËy hä ®−îc h−ëng di s¶n cña nhau (NghÞ quyÕt sè 01/ NQ-H§TP ngµy 20/01/1988 vµ NghÞ quyÕt sè 35/ 2000/QH10 ngµy 09/6/2000 h−íng dÉn thi hµnh LuËt HN&G§ n¨m 2000). b) Tr−êng hîp nam n÷ chung sèng víi nhau nh− vî chång tõ ngµy 03/01/1987 ®Õn ngµy 01/01/2001 mµ cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®¨ng ký kÕt h«n theo qui ®Þnh cña LuËt HN&G§ n¨m 2000 th× cã nghÜa vô ®¨ng ký kÕt h«n trong thêi h¹n hai n¨m, kÓ tõ ngµy 01/01/2001 ®Õn ngµy 01/01/2003; do ®ã cho ®Õn tr−íc ngµy tr−íc ngµy 01/01/2003 mµ cã mét bªn vî hoÆc chång chÕt tr−íc th× bªn chång hoÆc vî cßn sèng ®−îc h−ëng di s¶n cña bªn chÕt ®Ó l¹i theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ thõa kÕ. Trong tr−êng hîp sau ngµy 01/01/2003 hä vÉn ch−a ®¨ng ký kÕt h«n mµ cã mét bªn vî hoÆc chång chÕt tr−íc vµ cã tranh chÊp vÒ thõa kÕ th× trong khi ch−a cã qui ®Þnh míi cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn, tïy tõng tr−êng hîp mµ toµ ¸n xö lý nh− sau: - NÕu ch−a thô lý vô ¸n th× kh«ng thô lý. - NÕu ®· thô lÝ vô ¸n vµ ®ang gi¶i quyÕt th× ra quyÕt ®Þnh t¹m ®×nh chØ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n. 111 Víi qui ®Þnh t¹i ®iÓm b nªu ë trªn th× tr−êng hîp nam n÷ chung sèng víi nhau nh− vî chång tõ ngµy 03/ 01/1987 ®Õn ngµy 01/01/2001 cã ®ñ ®iÒu kiÖn kÕt h«n mµ ch−a ®i ®¨ng ký kÕt h«n nÕu ®Õn tr−íc ngµy 01/01/2003 mµ cã mét bªn vî hoÆc chång chÕt tr−íc th× bªn vî hoÆc chång cßn sèng ®−îc h−ëng di s¶n cña bªn chÕt ®Ó l¹i theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt thõa kÕ. §iÒu nµy phï hîp víi c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thùc hiÖn LuËt HN&G§ n¨m 2000 quy ®Þnh: ®èi víi tr−êng hîp nam n÷ chung sèng trong ®iÒu kiÖn nh− nªu ë trªn nÕu cã mét bªn xin ly h«n th× tßa ¸n ¸p dông c¸c qui ®Þnh vÒ ly h«n cña LuËt HN&G§ n¨m 2000 ®Ó gi¶i quyÕt, ®ång nghÜa víi viÖc coi h«n nh©n cña hä lµ h«n nh©n thùc tÕ ®−îc ph¸p luËt b¶o hé. Riªng qui ®Þnh trong tr−êng hîp sau ngµy 01/ 01/2003 hä vÉn ch−a ®¨ng ký kÕt h«n mµ cã mét bªn vî hoÆc chång chÕt vµ cã tranh chÊp vÒ thõa kÕ th× chê qui ®Þnh míi cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn vÒ c¸ch gi¶i quyÕt. §iÒu nµy kh«ng phï hîp víi qui ®Þnh, tõ sau ngµy 01/01/2003 mµ hä kh«ng ®i ®¨ng ký kÕt h«n th× ph¸p luËt kh«ng c«ng nhËn hä lµ vî chång (nghÞ quyÕt sè 35/ 2000/ QH 10 ngµy 09/6/2000 h−íng dÉn thùc hiÖn LuËt HN&G§ n¨m 2000). NÕu ph¸p LuËt HN&G§ ®· kh«ng c«ng nhËn kh«ng c«ng nhËn hä lµ vî chång th× trong tr−êng hîp nµy nghÞ quyÕt sè 01/ 2003/ NQ-H§TP ngµy 16/4/2003 còng nªn qui ®Þnh hä kh«ng ph¶i lµ vî chång hîp ph¸p nªn kh«ng ®−îc h−ëng thõa kÕ cña nhau. Cã nh− vËy míi cã sù thèng nhÊt gi÷a c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thùc hiÖn luËt h«n nh©n gia ®×nh n¨m 2000 víi c¸c néi dung liªn quan ®Õn diÖn ng−êi h−ëng thõa kÕ theo ph¸p luËt trong ch−¬ng thõa kÕ cña BLDS n¨m 2005. Thø ba: CÇn cã v¨n b¶n h−íng dÉn vÒ viÖc nu«i con nu«i theo LuËt HN&G§ n¨m 2000, lµm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh cho h−ëng thõa kÕ theo ph¸p luËt trong tr−êng hîp ng−êi d−îc h−ëng di s¶n thõa kÕ lµ con nu«i. Kh¸c víi viÖc x¸c ®Þnh quan hÖ huyÕt thèng, c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh quan hÖ nu«i con nu«i lu«n lµ vÊn ®Ò phøc t¹p, cã nhiÒu lóng tóng, bÊt cËp trong thùc tiÔn gi¶i quyÕt tranh chÊp thõa kÕ. 112 B¶n chÊt cña viÖc nhËn nu«i con nu«i lµ xuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m,tõ t×nh th−¬ng, sù nh−êng c¬m xÎ ¸o cho nhau. §èi t−îng nhËn lµm con nu«i th−êng lµ trÎ må c«i, trÎ bÞ bá r¬i, trÎ tµn tËt hoÆc nh÷ng ®øa trÎ cña gia ®×nh cã hä hµng víi ng−êi nhËn nu«i cã hoµn c¶nh kinh tÕ khã kh¨n. Do vËy, trong thùc tÕ viÖc nhËn nu«i con nu«i th−êng kh«ng tu©n thñ qui ®Þnh ph¶i ®¨ng ký vµ ghi vµo sæ hé tÞch theo qui ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu 24; 37; 72 LuËt HN&G§ n¨m 1959; 1986 vµ 2000. Nh− vËy, kh¸i niÖm nu«i con nu«i thùc tÕ cÇn ph¶i ®−îc ®Æt ra vµ cÇn ph¶i ®−îc lµm râ. So s¸nh víi quan hÖ h«n nh©n, theo qui ®Þnh cña LuËt HN&G§ n¨m 1959; 1986 vµ 2000 ®Òu cã ®iÒu qui ®Þnh: ViÖc kÕt h«n ph¶i ®−îc ®¨ng ký vµ do c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn thùc hiÖn. Tuy nhiªn trong thùc tÕ, cã rÊt nhiÒu cÆp vî chång chung sèng, ®ñ ®iÒu kiÖn kÕt h«n mµ kh«ng ®¨ng ký kÕt h«n. Kh¸i niÖm "H«n nh©n thùc tÕ" ®−îc ®Æt ra vµ ®· ®−îc gi¶i quyÕt c¬ b¶n, triÖt ®Ó b»ng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt: NghÞ quyÕt sè 01/ NQ- H§TP TANDTC ngµy 20/10/1988; NghÞ quyÕt sè 35/ 2000/ QH10 ngµy 09/ 6/ 2000; Th«ng t− liªn tÞch sè 01/ 2001/ TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP ngµy 03/01/2001 (néi dung ®· ®−îc nªu t¹i phÇn 3.3.2). Trong khi ®ã, kh¸i niÖm "Nu«i con nu«i thùc tÕ" míi chØ ®−îc nh¾c ®Õn t¹i hai v¨n b¶n ph¸p luËt, ®ã lµ: T¹i Th«ng t− sè 81/ TANDTC ngµy 24/7/1981 cña TANDTC h−íng dÉn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ thõa kÕ, qui ®Þnh: Con nu«i ®−îc thõa kÕ ph¶i lµ con nu«i hîp ph¸p, tøc lµ viÖc nu«i con nu«i ph¶i ®−îc UBND c¬ së n¬i tró qu¸n cña ng−êi nu«i hoÆc cña ®øa trÎ c«ng nhËn vµ ghi vµo sæ hé tÞch. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ cã nh÷ng tr−êng hîp nh©n d©n ch−a hiÓu ph¸p luËt nªn ch−a xin chÝnh quyÒn c«ng nhËn vµ ®¨ng ký vµo sæ hé tÞch viÖc nu«i con nu«i. Trong tr−êng hîp nµy, nÕu viÖc nhËn nu«i con nu«i lµ ngay th¼ng, cha mÑ ®Î cña ®øa trÎ hoµn toµn tù nguyÖn, viÖc nu«i d−ìng 113 ®øa trÎ ®−îc ®¶m b¶o, th× coi lµ con nu«i thùc tÕ. Con nu«i vµ bè mÑ nu«i cã quyÒn thõa kÕ lÉn nhau [46]. NghÞ quyÕt sè 01/ NQ-H§TP ngµy 20/01/1988 cña Héi ®ång thÈm ph¸n TANDTC h−íng dÉn ¸p dông mét sè qui ®Þnh cña LuËt HN&G§ n¨m 1986, t¹i ®iÓm 6 cã nªu: "NÕu viÖc nu«i con nu«i tr−íc ®©y ch−a ®−îc ghi vµo sæ hé tÞch nh−ng viÖc nu«i con nu«i ®· ®−îc mäi ng−êi c«ng nhËn vµ cha mÑ nu«i ®· thùc hiÖn nghÜa vô víi con nu«i th× viÖc nu«i con nu«i vÉn cã nh÷ng hËu qu¶ ph¸p lý nhÊt ®Þnh" [47]. Ngoµi hai v¨n b¶n ph¸p luËt nªu trªn cã nh¾c ®Õn kh¸i niÖm "Nu«i con nu«i thùc tÕ" th× hiÖn kh«ng cßn v¨n b¶n ph¸p luËt nµo nh¾c ®Õn kh¸i niÖm nµy. Do v¨n b¶n ph¸p luËt thiÕu, néi dung ch−a cô thÓ, ch−a râ rµng dÉn ®Õn viÖc ¸p dông trong thùc tiÔn gÆp nhiÒu lóng tóng, bÊt cËp. §©y còng lµ h¹n chÕ trong c«ng t¸c x©y dùng, hoµn thiÖn ph¸p luËt ®ang ®ßi hái ph¶i cã tÝnh ®ång bé, tÝnh ph¸p chÕ nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay LuËt HN&G§ n¨m 2000 ®ang cã hiÖu lùc thi hµnh mµ ch−a cã v¨n b¶n ph¸p luËt nµo h−íng dÉn vÒ néi dung nµy. Thø t−: CÇn cã v¨n b¶n h−íng dÉn vÒ mèi quan hÖ gi÷a con riªng víi cha d−îng, mÑ kÕ lµm c¬ së cho viÖc xem xÐt hä cã ®−îc h−ëng thõa kÕ di s¶n cña nhau hay kh«ng? DiÖn thõa kÕ theo quan hÖ ch¨m sãc nu«i d−ìng (con nu«i bè mÑ nu«i h−ëng thõa kÕ cña nhau; con riªng, cha d−îng, mÑ kÕ h−ëng thõa kÕ cña nhau) còng lµ mét trong nh÷ng diÖn thõa kÕ tån t¹i cïng diÖn thõa kÕ theo quan hÖ h«n nh©n vµ diÖn thõa kÕ theo quan hÖ huyÕt thèng. Song diÖn thõa kÕ theo quan hÖ ch¨m sãc nu«i, d−ìng ngoµi qui ®Þnh t¹i §iÒu 676 vµ §iÒu 679 BLDS cßn l¹i rÊt Ýt cã c¸c v¨n b¶n ph¸p lý h−íng dÉn thùc hiÖn. Cô thÓ vÒ néi dung nµy duy nhÊt cã nghÞ quyÕt sè 02/ H§TP ngµy 19/10/1990 cña Héi ®ång thÈm ph¸n TANDTC h−íng dÉn ¸p dông mét sè qui ®Þnh cña PLTK, cã nªu: nãi chung, con riªng vµ cha kÕ, mÑ kÕ kh«ng ®−îc thõa kÕ tµi s¶n cña nhau, v× kh«ng cã quan hÖ huyÕt thèng víi nhau. Tuy nhiªn, nÕu cha kÕ, mÑ 114 kÕ ch¨m sãc, nu«i d−ìng con riªng th× cha kÕ, mÑ kÕ lµ ng−êi thõa kÕ hµng thø nhÊt cña con riªng; nÕu con riªng ch¨m sãc, nu«i d−ìng cha kÕ, mÑ kÕ th× con riªng lµ ng−êi thõa kÕ hµng thø nhÊt cña cha kÕ, mÑ kÕ; nÕu cha kÕ, mÑ kÕ ch¨m sãc, nu«i d−ìng con riªng vµ con riªng còng ch¨m sãc, nu«i d−ìng cha kÕ, mÑ kÕ th× hä lµ ng−êi thõa kÕ hµng thø nhÊt cña nhau. Ngoµi néi dung h−íng dÉn trªn th× kh«ng cßn v¨n b¶n nµo h−íng dÉn vÒ néi dung nµy. §Æc biÖt trong thêi ®iÓm cã sù ra ®êi cña BLDS n¨m 1995; BLDS n¨m 2005 th× v¨n b¶n h−íng dÉn vÒ néi dung nµy cµng trë lªn cÇn thiÕt v× néi dung h−íng dÉn tr−íc ®ã kh«ng cßn gi¸ trÞ ph¸p lý n÷a. ChÝnh v× vËy, trong thùc tiÔn xÐt xö c¸c vô ¸n thõa kÕ liªn quan ®Õn lo¹i quan hÖ nµy gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc ®¸nh gi¸ thÕ nµo lµ ch¨m sãc, thÕ nµo lµ nu«i d−ìng? Møc ®é ch¨m sãc, nu«i d−ìng nh− thÕ nµo lµ ®ñ ®Ó chÊp nhËn yªu cÇu xin chia thõa kÕ cña con riªng ®èi víi cha d−îng, mÑ kÕ vµ ng−îc l¹i cña cha d−îng, mÑ kÕ ®èi víi con riªng. ViÖc ch¨m sãc, nu«i d−ìng trong tr−êng hîp hä ë cïng víi nhau cã kh¸c biÖt g× so víi tr−êng hîp hä kh«ng ë cïng víi nhau? §iÒu nµy rÊt cÇn ®−îc h−íng dÉn b»ng c¸c v¨n b¶n d−íi luËt ®Ó cã sù ¸p dông thèng nhÊt trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n thuéc lo¹i quan hÖ nµy t¹i c¸c cÊp tßa ¸n. Thø n¨m: CÇn cã v¨n b¶n h−íng dÉn vÒ viÖc thõa kÕ thÕ vÞ trong mèi quan hÖ nu«i con nu«i vµ con riªng víi bè d−îng, mÑ kÕ. §iÒu 678 cña BLDS n¨m 2005 qui ®Þnh: Con nu«i vµ cha nu«i, mÑ nu«i ®−îc thõa kÕ di s¶n cña nhau vµ cßn ®−îc thõa kÕ di s¶n theo qui ®Þnh t¹i §iÒu 676 vµ §iÒu 677 cña Bé luËt nµy. §iÒu 679 BLDS n¨m 2005 qui ®Þnh: Con riªng vµ bè d−îng, mÑ kÕ nÕu cã quan hÖ ch¨m sãc, nu«i d−ìng nhau nh− cha con, mÑ con th× ®−îc thõa kÕ di s¶n cña nhau vµ cßn ®−îc thõa kÕ di s¶n theo qui ®Þnh t¹i §iÒu 676 vµ §iÒu 677 cña Bé luËt nµy. §iÒu 677 BLDS n¨m 2005 qui ®Þnh: Trong tr−êng hîp con cña ng−êi ®Ó l¹i di s¶n chÕt tr−íc hoÆc cïng mét thêi ®iÓm víi ng−êi ®Ó l¹i di s¶n th× 115 ch¸u ®−îc h−ëng phÇn di s¶n mµ cha hoÆc mÑ cña ch¸u ®−îc h−ëng nÕu cßn sèng; nÕu ch¸u còng chÕt tr−íc hoÆc cïng mét thêi ®iÓm víi ng−êi ®Ó l¹i di s¶n th× ch¾t ®−îc h−ëng phÇn di s¶n mµ cha hoÆc mÑ cña ch¾t ®−îc h−ëng nÕu cßn sèng. Trªn c¬ së quy ®Þnh cña c¸c ®iÒu luËt ®· nªu ng−êi con nu«i vµ ng−êi con riªng nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× ngoµi viÖc ®−îc h−ëng di s¶n thõa kÕ cña cha nu«i, mÑ nu«i; cña cha d−îng, mÑ kÕ cßn ®−îc thõa kÕ di s¶n theo qui ®Þnh t¹i §iÒu 677 thõa kÕ thÕ vÞ. Tr−êng hîp con riªng ®èi víi cha d−îng, mÑ kÕ x¶y ra c¸c tr−êng hîp sau: 1. Ng−êi con riªng cã sinh con (con ®Î). Trong tr−êng hîp ng−êi con riªng chÕt tr−íc cha d−îng, mÑ kÕ cña m×nh, theo §iÒu 677 thõa kÕ thÕ vÞ th× ng−êi con ®Î cña ng−êi con riªng sÏ ®−îc h−ëng phÇn di s¶n mµ cha hoÆc mÑ ®Î cña m×nh ®−îc h−ëng tõ cha d−îng, mÑ kÕ nÕu cßn sèng. 2. NÕu ng−êi con riªng kh«ng cã con ®Î mµ chØ cã con nu«i hoÆc chØ cã con riªng th× ng−êi con nu«i hoÆc ng−êi con riªng ®ã cã ®−îc h−ëng thõa kÕ di s¶n theo qui ®Þnh t¹i ®iÒu §iÒu 677 cña Bé luËt nµy hay kh«ng? 3. Còng trong hoµn c¶nh nh− nªu trªn x¶y ra ®èi víi tr−êng hîp lµ ch¾t th× sÏ ®−îc gi¶i quyÕt nh− thÕ nµo? Tr−êng hîp nu«i con nu«i x¶y ra c¸c tr−êng hîp sau: 1. Mét ng−êi ch−a cã vî (chång) hoÆc ®· gãa vî (chång) nhËn con nu«i. Sau ng−êi nµy míi lÊy vî (chång) th× ng−êi con nu«i cã d−îc coi lµ con nu«i cña vî chång hay kh«ng? QuyÒn h−ëng thõa kÕ cña ng−êi con nu«i ®−îc thùc hiÖn nh− thÕ nµo? 2. Ng−êi con nu«i cã sinh con (con ®Î). Trong tr−êng hîp ng−êi con nu«i chÕt tr−íc cha nu«i, mÑ nu«i cña m×nh, theo §iÒu 677 thõa kÕ thÕ vÞ th× ng−êi con ®Î cña ng−êi con nu«i sÏ ®−îc h−ëng phÇn di s¶n mµ cha hoÆc mÑ ®Î cña m×nh ®−îc h−ëng tõ cha nu«i, mÑ nu«i nÕu cßn sèng. 116 3. NÕu ng−êi con nu«i kh«ng cã con ®Î mµ chØ cã con nu«i hoÆc chØ cã con riªng th× ng−êi con nu«i hoÆc ng−êi con riªng ®ã cã ®−îc h−ëng thõa kÕ di s¶n theo qui ®Þnh t¹i ®iÒu §iÒu 677 cña Bé luËt nµy hay kh«ng? Tr−êng hîp nµy nÕu x¶y ra víi ng−êi con ®Î cña ng−êi cã di s¶n ®Ó l¹i th× c¸ch gi¶i quyÕt cã g× kh¸c kh«ng? 4. Còng trong hoµn c¶nh nh− nªu trªn x¶y ra ®èi víi tr−êng hîp lµ ch¾t th× sÏ ®−îc gi¶i quyÕt nh− thÕ nµo? Mèi quan hÖ nu«i con nu«i; con riªng víi cha d−îng, mÑ kÕ trong thùc tiÔn xÐt xö lu«n lµ néi dung phøc t¹p, cÇn cã c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt h−íng dÉn ®Ó h−íng dÉn c«ng t¸c xÐt xö, ®¶m b¶o cã quan ®iÓm thèng nhÊt gi÷a c¸c cÊp xÐt xö. Thõa kÕ thÕ vÞ trong c¸c mèi quan hÖ nµy cµng phøc t¹p h¬n, ®ång thêi còng lµ lÜnh vùc cã nhiÒu míi mÎ, rÊt cÇn ®Õn sù h−íng dÉn cña c¸c v¨n b¶n d−íi luËt. Thø s¸u: CÇn ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c tuyªn truyÒn ph¸p luËt nãi chung, ph¸p luËt vÒ thõa kÕ nãi riªng. BÊt cø v¨n b¶n ph¸p luËt nµo ra ®êi mµ kh«ng ®i vµo thùc tÕ, kh«ng phï hîp víi thùc tÕ th× kh«ng nh÷ng kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß cña ph¸p luËt trong viÖc ®Þnh h−íng hµnh vi xö sù cña mçi ng−êi mµ tù th©n nã sÏ bÞ mÊt ®i theo qui luËt tù ®µo th¶i. §Ó v¨n b¶n ph¸p luËt ®i vµo thùc tÕ, ngoµi chÊt l−îng cña v¨n b¶n ph¸p luËt ®ã th× viÖc tuyªn truyÒn ph¸p luËt ®ãng vai trß hÕt søc quan träng. KiÕn thøc vÒ ph¸p luËt thõa kÕ g¾n liÒn víi mçi gia ®×nh, h¬n n÷a nã còng cã c¸ch gi¶i quyÕt mang tÝnh c«ng thøc nhÊt ®Þnh, rÊt thuËn tiÖn cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn réng r·i trong nh©n d©n. H×nh thøc tuyªn truyÒn cã thÓ b»ng tê r¬i, b»ng hÖ thèng truyÒn thanh, b¸o chÝ... Khi ng−êi d©n hiÓu biÕt kiÕn thøc ph¸p luËt vÒ thõa kÕ th× tranh chÊp vÒ thõa kÕ, sè l−îng còng nh− tÝnh chÊt phøc t¹p cña nã sÏ gi¶m trong thùc tÕ ®êi sèng x· héi. 117 KÕt luËn Nh÷ng tranh chÊp trong quan hÖ thõa kÕ ngµy cµng trë lªn phæ biÕn vµ phøc t¹p h¬n. ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c diÖn vµ hµng thõa kÕ cã ý nghÜa ph¸p lý quan träng trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ quyÒn thõa kÕ. ViÖc nghiªn cøu nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ diÖn vµ hµng thõa kÕ gióp chóng ta hiÓu ®óng, hiÓu râ h¬n vÒ nh÷ng ng−êi thõa kÕ cña ng−êi chÕt gåm nh÷ng ng−êi th©n thÝch cña ng−êi ®Ó l¹i di s¶n còng nh− thø tù −u tiªn h−ëng di s¶n thõa kÕ theo ph¸p luËt. §èi víi nh÷ng nhµ nghiªn cøu, nh÷ng häc gi¶ say mª lÜnh vùc nµy lu«n nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ nh÷ng g× ®¹t ®−îc trong khoa häc ph¸p lý vÒ quyÒn thõa kÕ theo ph¸p luËt cña c«ng d©n. Tõ ®ã cã nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp x¸c ®¸ng nh»m hoµn thiÖn h¬n n÷a chÕ ®Þnh thõa kÕ nãi chung vµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ diÖn vµ hµng thõa kÕ nãi riªng ®Ó nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña nh÷ng quy ®Þnh nµy. §èi víi c¸n bé trong ngµnh tßa ¸n, nh÷ng c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn, viÖc x¸c ®Þnh ®óng diÖn vµ hµng thõa kÕ sÏ cho nh÷ng kÕt luËn vµ c¸ch gi¶i quyÕt hîp t×nh, hîp lý, n©ng cao vai trß cña Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt ®èi víi ®êi sèng cña nh©n d©n. §èi víi mäi c«ng d©n viÖc t×m hiÓu vµ nhËn thøc tèt vÊn ®Ò nµy sÏ gióp cho hä cïng víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng b¶o vÖ tèt nhÊt quyÒn thõa kÕ cña mäi ng−êi ®−îc triÖt ®Ó vµ tu©n thñ ph¸p luËt. QuyÒn thõa kÕ ®· ®−îc ghi nhËn t¹i HiÕn ph¸p n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, lµ quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n, cã ý nghÜa c¶ vÒ mÆt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Bëi quyÒn thõa kÕ lu«n g¾n víi quyÒn së h÷u, gãp phÇn t¹o t©m lý yªn t©m, æn ®Þnh cho mäi c«ng d©n trong qu¸ tr×nh lao ®éng, s¶n xuÊt, kinh doanh. 118 C¸c quy ®Þnh vÒ thõa kÕ trong BLDS cña n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· ®¸nh dÊu b−íc ph¸t triÓn míi cña ngµnh luËt d©n sù nãi chung vµ ph¸p luËt thõa kÕ nãi riªng. BLDS 2005 lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸p ®iÓn hãa nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt d©n sù ë ViÖt Nam nãi chung trong ®ã cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ thõa kÕ trong h¬n n¨m m−¬i n¨m qua. Tuy nhiªn, thùc tiÔn lu«n phøc t¹p vµ cã nh÷ng biÕn ®æi khã l−êng. V× vËy, yªu cÇu hoµn thiÖn nh÷ng quy ®Þnh vÒ ph¸p luËt thõa kÕ trong ®ã cã néi dung diÖn vµ hµng thõa kÕ lu«n lµ vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra ë bÊt cø giai ®o¹n nµo trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc. 119 danh môc Tµi liÖu tham kh¶o 1. Ph. ¡ngghen (1972), Nguån gèc cña gia ®×nh cña chÕ ®é t− h÷u vµ cña Nhµ n−íc, Nxb Sù thËt, Hµ Néi. 2. NguyÔn M¹nh B¸ch (1993), ChÕ ®é h«n s¶n vµ thõa kÕ trong luËt ViÖt Nam, Nxb Thµnh phè Hå ChÝ Minh. 3. TrÇn H÷u BiÒn vµ §inh V¨n Thanh (1995), Hái ®¸p vÒ ph¸p luËt thõa kÕ, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 4. Bé D©n luËt B¾c kú n¨m 1931. 5. Bé D©n luËt Trung kú n¨m 1936. 6. Bé luËt D©n sù cña Céng hßa Ph¸p n¨m 1998. 7. Bé luËt D©n sù vµ Th−¬ng m¹i Th¸i Lan (1995), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 8. Bé luËt D©n sù cña n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1995. 9. Bé luËt D©n sù cña n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 2005. 10. Bé luËt d©n sù NhËt B¶n n¨m 1995. 11. Bé T− ph¸p (1956), Th«ng t− sè 1742-BNC ngµy 18/9 quy ®Þnh mét sè vÊn ®Ò vÒ thõa kÕ, Hµ Néi. 12. Bé T− ph¸p (1998), B¸o c¸o tæng kÕt 8 n¨m thùc hiÖn LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 1986, Hµ Néi. 13. Bé T− ph¸p (2002), B×nh luËn khoa häc LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 2000, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 14. ChÝnh phñ (1950) S¾c lÖnh sè 97/ SL cña Chñ tÞch n−íc ngµy 22/5 söa ®æi mét sè quy lÖ vµ chÕ ®Þnh trong D©n luËt. 15. ChÝnh phñ (1960), S¾c lÖch sè 02/SL cña Chñ tÞch n−íc ngµy 13/1 vÒ viÖc c«ng bè LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh ngµy 29/12/1959, Hµ Néi. 120 16. ChÝnh phñ (1998), NghÞ ®Þnh sè 83/N§-CP ngµy 10/10 vÒ ®¨ng ký hé tÞch, Hµ Néi. 17. ChÝnh phñ (2000), ChØ thÞ sè 15/2000 ngµy 9/8 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc tæ chøc thi hµnh LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 2000, Hµ Néi. 18. ChÝnh phñ (2000), NghÞ ®Þnh sè 70/N§-CP ngµy 03/10 quy ®Þnh chi tiÕt vÒ thi hµnh LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 2000, Hµ Néi. 19. ChÝnh phñ (2001), NghÞ ®Þnh sè 77/N§-CP ngµy 22/10 quy ®Þnh chi tiÕt vÒ ®¨ng ký kÕt h«n theo NghÞ quyÕt sè 35/2000/NQ-QH10, Hµ Néi. 20. ChÝnh phñ (2004), NghÞ ®Þnh sè 181/2004/N§-CP ngµy 29/10 vÒ h−íng dÉn thùc hiÖn LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003, Hµ Néi. 21. NguyÔn Ngäc §iÖn (1999), Mét sè suy nghÜ vÒ thõa kÕ trong Bé luËt d©n sù ViÖt Nam, Nxb TrÎ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. 22. NguyÔn Ngäc §iÖn (2001), B×nh luËn khoa häc vÒ thõa kÕ trong Bé luËt D©n sù, Nxb TrÎ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. 23. HiÕn ph¸p n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1992. 24. HiÕn ph¸p n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa n¨m 1946. 25. Hoµng ViÖt luËt lÖ n¨m 1812. 26. Lª H−¬ng Lan (1996), "T×m hiÓu c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam trong thêi kú phong kiÕn", Tßa ¸n nh©n d©n, (6). 27. LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003. 28. LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 1959. 29. LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 1986. 30. LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 2000. 31. LuËt Hång §øc. 32. Phan Trung Lý (2000), "VÊn ®Ò tµi s¶n gi÷a vî vµ chång trong Dù th¶o LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh söa ®æi", Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, (3). 121 33. Nhµ ph¸p luËt ViÖt - Ph¸p (1998), Bé luËt D©n sù cña Céng hßa Ph¸p, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 34. Lª Kim QuÕ (2001), 110 c©u hái vÒ thõa kÕ trong Bé luËt D©n sù, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 35. Quèc héi (2000), NghÞ quyÕt sè 35/2000/NQ-QH10 ngµy 09/6 vÒ viÖc thi hµnh LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 2000, Hµ Néi. 36. T¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt (2001), Sè chuyªn ®Ò vÒ LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 2000. 37. Phïng Trung TËp (2004), Thõa kÕ theo ph¸p luËt cña c«ng d©n tõ n¨m 1945 ®Õn nay, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 38. Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi (2001), B¸o c¸o tæng kÕt ngµnh Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi n¨m 2000, Hµ Néi 39. Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi (2002), B¸o c¸o tæng kÕt ngµnh Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi n¨m 2001. 40. Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi (2003), B¸o c¸o tæng kÕt ngµnh Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi n¨m 2002. 41. Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi (2004), B¸o c¸o tæng kÕt ngµnh Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi n¨m 2003. 42. Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi (2005), B¸o c¸o tæng kÕt ngµnh Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi n¨m 2004. 43. Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi (2006), B¸o c¸o tæng kÕt ngµnh Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi n¨m 2005. 44. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1968), Th«ng t− sè 594-TANDTC ngµy 27/8 h−íng dÉn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ thõa kÕ, Hµ Néi. 45. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1978), Th«ng t− sè 60-TANDTC ngµy 22/2 h−íng dÉn gi¶i quyÕt c¸c tr−êng hîp cña c¸n bé, bé ®éi cã vî, cã chång trong Nam ra B¾c tËp kÕt lÊy vî, lÊy chång kh¸c, Hµ Néi 122 46. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1981), Th«ng t− sè 81-TANDTC ngµy 24/7 h−íng dÉn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ thõa kÕ, Hµ Néi. 47. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1988), NghÞ quyÕt sè 01/NQ-H§TP ngµy 20/12 h−íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 1986, Hµ Néi. 48. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1990), NghÞ quyÕt sè 02/NQ-H§TP ngµy 19/10 h−íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña ph¸p lÖnh thõa kÕ 1990, Hµ Néi. 49. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (2003), NghÞ quyÕt sè 01/NQ-H§TP ngµy 06/4 h−íng dÉn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ h«n nh©n vµ gia ®×nh, Hµ Néi. 50. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao - ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao - Bé T− ph¸p (2001), Th«ng t− liªn tÞch sè 01/2001/TTLT ngµy 03/01 h−íng dÉn thi hµnh NghÞ quyÕt sè 35/2000/NQ-QH10, Hµ Néi. 51. Trung t©m Tõ ®iÓn häc (1994), Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 52. Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi (1999), Tõ ®iÓn gi¶i thÝch tõ ng÷ LuËt häc, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 53. Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, (2000), Quèc triÒu H×nh luËt, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 54. Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, (1998), Gi¸o tr×nh LuËt D©n sù, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 55. Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, (2001), Gi¸o tr×nh LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 56. §inh Trung Tông (2001), "Kh¸i qu¸t mét sè ®iÓm míi cña LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 2000", D©n chñ vµ ph¸p luËt, Sè chuyªn ®Ò vÒ LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh. 57. §inh Trung Tông (2001), "Nh÷ng quan ®iÓm chØ ®¹o x©y dùng LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh n¨m 2000", D©n chñ vµ ph¸p luËt, Sè chuyªn ®Ò vÒ LuËt H«n nh©n vµ Gia ®×nh. 123 58. ñy ban Th−êng vô Quèc héi (1990), Ph¸p lÖnh thõa kÕ, Hµ Néi. 59. ñy ban Th−êng vô Quèc héi (2006), NghÞ quyÕt sè 1037/2006/NQ- UBTVQH11 ngµy 27/7 vÒ giao dÞch d©n sù vÒ nhµ ë ®−îc x¸c lËp tr−íc ngµy 1/7/1991 cã ng−êi ViÖt Nam ®Þnh c− ë n−íc ngoµi tham gia, Hµ Néi. 60. ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc ph¸p lý, Bé T− ph¸p (1996), Th«ng tin chuyªn ®Ò vÒ LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh, Hµ Néi. 61. ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc ph¸p lý, Bé T− ph¸p (1996), Mét sè vÊn ®Ò vÒ ph¸p luËt d©n sù ViÖt Nam tõ thÕ kû XV ®Õn thêi Ph¸p thuéc, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.