Dự báo các bước phát triển của PL về bảo tồn Đa dạng sinh học ở nước ta

MỤC LỤC Nội dung Trang MỤC LỤC……………………………………………………………………..1 BẢNG TỪ VIẾT TẮT………………………………………………………..2 LỞI MỞ ĐẦU…………………………………………………………………3 NỘI DUNG CHÍNH Phần I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐA DẠNG SINH HỌC VÀ PHÁP LUẬT VỀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC VIỆT NAM………………..4 Một số vấn đề chung về Đa dạng sinh học………………………...4 Khái niệm Đa dạng sinh học…………………………………………….4 Vai trò của Đa dạng sinh học……………………………………………6 Sơ lược về pháp luật bảo tồn ĐDSH của Việt Nam………………6 Phần II. MỘT SỐ CƠ SỞ CHO VIỆC PHÁT TRIỂN PHÁP LUẬT BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC VIỆT NAM…………………………………..8 Những cơ sở khoa học……………………………………………...8 Những cơ sở lý luận………………………………………………...9 Những cơ sở thực tiễn áp dụng pháp luật……………………….11 Phần III. NHỮNG BƯỚC ĐI TRONG TƯƠNG LAI CỦA PHÁP LUẬT BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC VIỆT NAM Về hệ thống văn bản pháp luật………………………………………13 Sự ra đời của Luật Đa dạng sinh học…………………………….13 Một số nội dung chính của Dự thảo Luật ĐDSH……………………...13 Những hạn chế của Dự thảo Luật ĐDSH hiện nay…………………….14 Một số vấn đề khác………………………………………………..18 Vấn đề tổ chức thực hiện trong thực tế……………………………..19 KẾT LUẬN…………………………………………………………………..20 TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………..21 PHỤ LỤC: Đánh giá tiếp cận môi trường - công cụ hiệu quả hỗ trợ quản lý môi trường…………………………………………………………………….22 BẢNG TỪ VIẾT TẮT ABS: Tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích. BLHS: Bộ Luật Hình Sự. BLDS: Bộ Luật Dân sự. BVMT: Bảo vệ Môi trường. ĐDSH: Đa dạng sinh học. PL: Pháp Luật TN & MT: Tài Nguyên và Môi Trường. VN: Việt Nam. LỜI MỞ ĐẦU Ngày nay, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thế giới đã gây những tác động không nhỏ đến môi trường sống của nhân loại. Thiên nhiên đang gióng lên những hồi chuông cảnh bảo con người trước những hiểm họa vô hình và hữu hình. Các khu hệ sinh thái với những giống, loài đa dạng là nguồn sống, thể hiện sự phong phú của môi trường toàn cầu thường được gọi với thuật ngữ “Đa dạng sinh học”. Vấn đề bảo tồn đa dạng sinh học đã được phát triển qua nhiều giai đoạn, nhiều thời kỳ khác nhau với những thăng trầm, thay đổi theo sự biến động của môi trường. Việt Nam là một trong những nước có tính đa dạng sinh học cao nhất trên thế giới nên việc bảo tồn ĐDSH là một vấn đề cần thiết và quan trọng. Hiện tại, chúng ta chưa có hệ thống pháp luật thống nhất, đồng bộ về bảo tồn ĐDSH nhưng với điều kiện hội nhập thế giới đang mở rộng từng ngày và với việc nâng cao hiệu quả của quá trình xây dựng luật, chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng ở một tương lai gần, Việt Nam sẽ đạt được những bước tiến xa hơn nữa. Phần I MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐA DẠNG SINH HỌC VÀ PHÁP LUẬT VỀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC I. Một số vấn đề chung về Đa dạng sinh học: 1. Khái niệm Đa dạng sinh học: 1.1. Khái niệm Đa dạng sinh học: Con người đã sống hàng nghìn năm trong sự ĐDSH, phụ thuộc vào sự ĐDSH. Tuy nhiên, không phải ở giai đoạn lịch sử nào con người mới nhận thức được tầm quan trọng sống còn của ĐDSH. Khái niệm ĐDSH là một khái niệm mới trong nền tri thức nhân loại( Giáo trình Luật Môi Trường, ĐH Luật Hà Nội, trang 95, NXB. CADN năm 2006. ). Thuật ngữ này lần đầu tiên được xuất hiện trong tác phẩm “Biodiversity” của nhà sinh học E.O Wilson và sau đó lần đầu tiên được Norse and MacManus (1980) định nghĩa, bao hàm 2 khái niệm có liên quan với nhau là: đa dạng di truyền (tính đa dạng về mặt di truyền trong một loài) và đa dạng sinh thái (số lượng các loài trong một quần xã sinh vật). Hiện nay có ít nhất 25 định nghĩa nữa cho thuật ngữ ĐDSH ví dụ như: Toàn bộ gen, các loài và các hệ sinh thái trong một vùng hay trên toàn thế giới. Tính đa dạng của sự sống mới dưới mọi hình thức, mức độ và mọi tổ hợp, bao gồm đa dạng gen, đa dạng loài và đa dạng hệ sinh thái (FAO). Tính đa dạng, trạng thái khác nhau về đặc tính hoặc chất lượng (R.Patrick, 1983). Sự phong phú về sự sống trên trái đất, bao gồm hàng triệu loài thực vật, động vật và vi sinh vật cũng như các thông tin di truyền mà chúng lưu giữ và các hệ sinh thái mà chúng tạo nên (AID, 1989). Như vậy, §a d¹ng sinh häc (biodiversity) lµ kh¸i niÖm ®­îc hiÓu kh¸c nhau nÕu tiÕp cËn tõ nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau. C«ng ­íc quèc tÕ vÒ §DSH 1993 ®· ®­a ra ®Þnh nghÜa sau ®©y: “§a d¹ng sinh häc cã nghÜa lµ tÝnh ®a d¹ng biÕn thiªn gi÷a c¸c sinh vËt sèng cña tÊt c¶ c¸c nguån bao gåm c¸c sinh th¸i tiÕp gi¸p, trªn c¹n, biÓn, c¸c hÖ sinh th¸i thñy vùc kh¸c vµ c¸c tËp hîp sinh th¸i mµ chóng lµ mét phÇn. TÝnh ®a d¹ng nµy thÓ hiÖn ë trong mçi loµi, gi÷a c¸c loµi vµ c¸c hÖ sinh th¸i”. Cßn trong LuËt B¶o vÖ m«i tr­êng (BVMT) 2005 cña ViÖt Nam th× ®Þnh nghÜa: “§a d¹ng sinh häc lµ sù phong phó vÒ nguån gen, loµi sinh vËt vµ hÖ sinh th¸i” (kho¶n 16 ®iÒu 3). NhËn xÐt: Dï tiÕp cËn ë gãc ®é nµo th× ®Þnh nghÜa vÒ ®a d¹ng sinh häc ®Òu thõa nhËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸c gièng loµi, sù phô thuéc vµo nhau gi÷a chóng trong qu¸ tr×nh tiÕn hãa vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng sinh häc - cÊu thµnh nÒn t¶ng cña cuéc sèng trªn tr¸i ®Êt, cuéc sèng cña con ng­êi lÉn c¸c thùc thÓ kh¸c. §Þnh nghÜa cña C«ng ­íc ®a d¹ng sinh häc thiªn vÒ mÆt sinh häc cßn ®Þnh nghÜa cña LuËt BVMT 2005 ViÖt Nam th× thiªn vÒ néi dung chÝnh cña b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu h¬n. 1.2. Thành phần của Đa dạng sinh học: ĐDSH bao gồm các thành phần sau đây: Đa dạng về gen: là toàn bộ các gen chứa trong tất cả cá thể thực vật, động vật, nấm, vi sinh vật. Đa dạng loài: là toàn bộ những sự khác nhau trong một nhóm và giữa các nhóm loài cũng như giữa các loài trong tự nhiên. Đa dạng hệ sinh thái: là sự phong phú về trạng thái và loại hình của các hệ sinh thái khác nhau. Những thành phần trên sẽ hình thành nên những nội dung của bảo tồn đa dạng sinh học như: bảo tồn và phát triển đa dạng sinh học trên cạn, đất ngập nước và biển, tài nguyên sinh vật, tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích… Vai trò của Đa dạng sinh học: Vai trò của Đa dạng sinh học cũng chính là những lý do để phải bảo tồn ĐDSH, được đặt ra từ những góc độ khác nhau và tùy thuộc vào các yếu tố văn hóa và kinh tế. Rất nhiều lý do của việc bảo tồn ĐDSH đã được đưa ra và có xu hướng trở nên khó nắm bắt. Nhưng tựu chung lại, việc bảo tồn ĐDSH sẽ mang đến những vai trò chính là: giá trị kinh tế, giá trị y học – môi sinh, gía trị về khoa học nói chung, việc thỏa mãn nhu cầu nghỉ ngơi, giải trí của con nguời. Các mục tiêu bảo tồn khác nhau có các đối tượng và quy mô được bảo tồn khác nhau. Trong những mục tiêu đó có thể kể đến: Phục vụ cho mục đích sử dụng trong hiện tại và tương lai các nhân tố của ĐDSH như các nguồn tài nguyên sinh học. Phục vụ cho việc duy trì sinh quyển tromg trạng thái có thể hỗ trợ cho cuộc sống con người. Phục vụ bảo tồn bản thân ĐDSH mà không vì một mục đích nào khác, đặc biệt tất các loài đang sống hiện nay. II. Sơ luợc về Pháp luật bảo tồn ĐDSH của Việt Nam: ë ViÖt Nam, ph¸p luËt vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ®­îc h×nh thµnh tõ kh¸ sím. S¾c lÖnh sè 142 do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ký ngµy 21/12/1949 quy ®Þnh viÖc kiÓm so¸t lËp biªn b¶n c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt b¶o vÖ rõng cã thÓ coi lµ v¨n b¶n ph¸p luËt (VBPL) ®Çu tiªn ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Sù ph¸t triÓn cña ph¸p luËt vÒ ®a d¹ng sinh häc g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña ph¸p luËt vÒ m«i tr­êng vµ vÒ tõng yÕu tè m«i tr­êng nãi riªng. Tuy nhiªn, sù g¾n kÕt gi÷a ph¸p luËt vÒ m«i tr­êng vµ ®a d¹ng sinh häc ë n­íc ta b¾t nguån tõ mèi liªn hÖ tù nhiªn gi÷a da d¹ng sinh häc vµ m«i tr­êng.( Xem Gi¸o tr×nh LuËt M«i tr­êng, Tr­êng §H LuËt Hµ Néi, NXB.CAND n¨m 2006, trang 114. ) Nh÷ng n¨m 60, 70 cña thÕ kû XX chñ yÕu quan t©m ®Õn tµi nguyªn rõng. ChØ tõ khi ViÖt Nam tham gia C«ng ­íc quèc tÕ ®a d¹ng sinh häc th× chóng ta míi nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ t­¬ng ®èi toµn diÖn vÒ ®a d¹ng sinh häc. HiÖn t¹i, chóng ta cã thÓ kÓ ®Õn mét sè c¸c v¨n b¶n quan träng nh­ sau: - LuËt §Êt ®ai 2003. - LuËt Thñy s¶n 2003. - LuËt B¶o vÖ m«i tr­êng 2005. - NghÞ ®Þnh 109/2003/N§-CP vÒ b¶o tån vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt ngËp n­íc. - KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vÒ ®a d¹ng sinh häc 1995. - Quy chÕ qu¶n lý vµ b¶o tån nguån gen 1997. - Quy chÕ qu¶n lý An toµn sinh häc sinh vËt biÕn ®æi gen 2005. - KÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vÒ ®a d¹ng sinh häc ®Õn n¨m 2010 vµ ®Þnh h­íng ®Õn n¨m 2020 thùc hiÖn C«ng ­íc §a d¹ng sinh häc vµ NghÞ ®Þnh th­ Cartagena vÒ An toµn sinh häc. §¸nh gi¸ tæng quan: Mét c¸ch tæng quan nhÊt th× ViÖt Nam ch­a cã mét lÜnh vùc ph¸p luËt vÒ §DSH mét c¸ch ®éc lËp. Cô thÓ: + B¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc ®ang ®­îc ®Ò cËp trong nhiÒu VBPL cã gi¸ trÞ ph¸p lý kh¸c nhau. + Mçi v¨n b¶n chØ ®Ò cËp ®Õn mét, mét vµi khÝa c¹nh cña §DSH. + NhiÒu néi dung ch­a ®­îc ®iÒu chØnh (vÝ dô quyÒn ®èi víi gièng vËt nu«i, kiÓm so¸t c¸c loµi l¹...). Nhìn chung, Pháp luật về bảo tồn đa dạng sinh học của Việt Nam còn khá non trẻ, chưa có hệ thống Pháp Luật chung về bảo tồn ĐDSH và chưa đáp ứng được nhu cầu của xã hội. Phần II MỘT SỐ CƠ SỞ CHO VIỆC PHÁT TRIỂN PHÁP LUẬT BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC Ở VIỆT NAM Muốn dự báo được những bước phát triển của pháp luật, chúng ta cần đánh giá thực trạng hiện tại và nêu ra những cơ sở cơ bản để xem xét những vấn đề trong tương lai. I. Những cơ sở khoa học: Chúng ta có thể đánh giá những cơ sở khoa học trên nhiều góc cạnh, nhưng có 2 vấn đề chính có thể nêu ra ở đây như sau: 1. Thực trạng Đa dạng sinh học ở Việt Nam hiện nay: 1.1. Việt Nam được đánh giá là một trong 16 quốc gia có tính ĐDSH cao nhất trên thế giới. - Việt Nam có sự đa dạng về hệ sinh thái kể cả trên đất liền lẫn trên biển. - Có sự đa dạng loài rất lớn: hiện nay có khoảng 12.973 loài thực vật, 828 loài chim, 2038 loài cá biển… 1.2. Đa dạng sinh học Việt Nam hiện đang có những suy thoái lớn: - Sự giảm sút diện tích rừng. Ví dụ: năm 1943 có 14 triệu 325.000 ha rừng (mức độ che phủ là 43,7 %), đến năm 1993 thì chỉ còn 7 – 9 triệu ha (26,05%). Để đảm bảo cân bằng sinh thái thì mức độ che phủ phải đạt 35%. Năm 2007, mức độ che phủ là 38 – 39% (tuy nhiên đa số là rừng trồng, ít diện tích rừng tự nhiên) – theo số liệu của Viện Điều tra quy hoạch, phát triển rừng. - Sự suy giảm nhiều hệ sinh thái, các loài động thực vật hoang dã cũng đứng trước nguy cơ suy thoái về số lượng và nhiều loài đang sống trong tình trạng bị đe dọa tuyệt chủng. - Sự hủy hoại sinh thái khác như: đất ngập nước, sự suy giảm các hệ sinh thái biển. Tác động suy giảm ĐDSH của Việt Nam là rất đáng báo động theo ý kiến của nhiều chuyên gia. Kế hoạch hành động quốc gia cũng khẳng định điều này và đang đặt ra những yêu cầu mới trong kế hoạch của mình. 2. Nguyên nhân của những quy thoái Đa dạng sinh học ở Việt Nam: - Mang tính ảnh hưởng của những nguyên nhân mang tính toàn cầu như: sự gia tăng dân số, tác động của thương mại nông sản, việc hoạch định các chính sách kinh tế không thấy hết được giá trị của môi trường và tài nguyên môi trường, sự bất bình đẳng trong việc sở hữu, quản lý các nguồn lợi… - Hậu quả nặng nề của chiến tranh để lại cho môi trường ở Việt Nam. Những cơ sở trên đây đã đặt ra yêu cầu cấp thiết là phải thay đổi ngay ý thức bảo tồn và kế hoạch phát triển ĐDSH của Việt Nam. II. Những cơ sở lý luận: Chúng ta có thể có thể đánh giá một cách khái quát hệ thống pháp luật Việt Nam về bảo tồn đa dạng sinh học hiện nay như sau: 1. B¶o vÖ ®a d¹ng hÖ sinh th¸i: VÊn ®Ò nµy ®­îc quy ®Þnh trong nhiÒu v¨n b¶n nh­: LuËt BVMT 2005 (kh¸i niÖm hÖ sinh th¸i, b¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i th«ng qua c¸c quy ®Þnh vÒ ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ ®Ó lËp quy ho¹ch b¶o vÖ d­íi h×nh thøc c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn…); LuËt B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng quy ®Þnh b¶o vÖ hÖ sinh th¸i rõng; LuËt thñy s¶n quy ®Þnh b¶o vÖ hÖ sinh th¸i r¹n san h«; NghÞ ®Þnh 109/2003 cña ChÝnh Phñ ban hµnh ngµy 23/09/2003 vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn c¸c vïng ®Êt ngËp n­íc... Nh÷ng v¨n b¶n trªn ®· b­íc ®Çu ®iÒu chØnh c¸c c¸c ho¹t ®éng cã ¶nh h­ëng lín ®Õn §DSH nh­: du lÞch, nghiªn cøu khoa häc... Tuy nhiªn, c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c nhau ®­îc ®iÒu chØnh b»ng c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c nhau nªn h¹n chÕ hiÖu qu¶ ¸p dông. 2. B¶o vÖ ®a d¹ng loµi: B¶o vÖ ®a d¹ng loµi vµ b¶o vÖ ®a d¹ng nguån gen g¾n liÒn víi nhau. Kh«ng cã ®a d¹ng loµi th× kh«ng cã ®a d¹ng nguån gen vµ ng­îc l¹i. ChÝnh v× vËy viÖc b¶o tån ®a d¹ng sinh häc tr­íc hÕt ph¶i h­íng ®Õn viÖc b¶o vÖ c¸c loµi. B¶o vÖ ®a d¹ng loµi ®­îc ph¸p luËt n­íc ta quan t©m rÊt sím d­íi d¹ng c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ c¸c nguån tµi nguyªn vµ c¸c lo¹i ®éng thùc vËt quý hiÕm, ®­îc quy ®Þnh trong LuËt BVMT, LuËt b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng, LuËt Thñy s¶n...bªn c¹nh ®ã còng giíi h¹n c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d· quý hiÕm cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. C¸c loµi ®éng vËt hiÖn ®ang ®­îc ph©n chia theo m«i tr­êng sèng kh¸c nhau, viÖc qu¶n lý chóng thuéc thÈm quyÒn cña c¸c c¬ quan kh¸c nhau cho nªn: + §uîc ®iÒu chØnh b»ng c¸c VBPL kh¸c nhau. + Ch­a cã sù thèng nhÊt vÒ qu¶n lý vµ b¶o vÖ c¸c loµi trªn c¹n còng nh­ ë d­íi n­íc. Ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn c¸c loµi thùc vËt míi tËp trung ®iÒu chØnh mét nhãm c¸c s¶n phÈm thùc vËt rõng mµ ch­a cã c¸c quy ®Þnh mang tÝnh tæng thÓ. ViÖc quy ®Þnh lÊy mÉu tµi nguyªn sinh vËt trong rõng ch­a chÆt chÏ. Thªm n÷a, danh môc ®éng thùc vËt hoang d·, quý hiÕm béc lé mét sè ®iÓm bÊt cËp so víi t×nh h×nh thùc tÕ: ch­a x©y dùng ®Çy ®ñ c¸c tiªu chÝ ®Ó x©y dùng møc ®é quý hiÕm cña c¸c loµi ®éng thùc vËt, ch­a cËp nhËt th­êng xuyªn c¸c th«ng tin khoa häc. Nh­ vËy, chóng ta cÇn cã c¨n cø ph¸p lý chÆt chÏ h¬n trong viÖc ®iÒu tra, nghiªn cøu khoa häc, ®¸nh gi¸ tiªu chÝ vµ møc ®é quý hiÕm cña c¸c loµi vËt. 3. B¶o vÖ ®a d¹ng nguån gen: HiÖn nay ®· cã mét sè ®Þnh nghÜa vÒ nguån gen: nguån gen thùc vËt, nguån gen ®éng vËt, vi sinh vËt, nguån gen c©y trång, nguån gen vËt nu«i. ViÖt Nam ®· ban hµnh quy chÕ qu¶n lý vµ b¶o tån nguån gen thùc vËt, ®éng vËt vµ vi sinh vËt nh­ng gi¸ trÞ thùc hiÖn ch­a cao bëi c¸c lý do: hiÖu lùc ph¸p lý thÊp, thiÕu tÝnh quy ph¹m nªn khã ®Þnh h­íng hµnh vi. Chóng ta còng ch­a cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ gièng c©y thuèc cã nguån gèc tõ tù nhiªn, viÖc ®iÒu chØnh chung víi gièng c©y trång lµ ch­a hîp lý. Bªn c¹nh ®ã, ph¸p lÖnh vÒ gièng c©y trång vµ gièng vËt nu«i cã ý nghÜa lín ®èi víi b¶o vÖ ®a d¹ng nguån gen nh­ng ph¹m vi ®iÒu chØnh cßn h¹n chÕ. 4. An toµn sinh häc: Quy chÕ qu¶n lý An toµn sinh häc ban hµnh kÌm quyÕt ®Þnh 212/2005 cña Thñ t­íng chÝnh Phñ lµ c¬ së ph¸p lý quan träng vÒ qu¶n lý an toµn sinh häc. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ ph¸p lý cña v¨n b¶n nµy ch­a cao nªn h¹n chÕ gi¸ trÞ ¸p dông. C¸c quy ®Þnh vÒ kiÓm so¸t loµi l¹ lµ m¶ng Ýt ®­îc chó ý nhÊt trong lÜnh vùc ph¸p luËt vÒ ®a d¹ng sinh häc. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc ch­a ®Çy ®ñ vÒ loµi l¹ vµ t¸c h¹i cña chóng ®èi víi §DSH. VÊn ®Ò kiÓm so¸t loµi l¹ ®­îc quy ®Þnh kh¸ ®Çy ®ñ trong Ph¸p lÖnh vÒ gièng c©y trång vµ Ph¸p lÖnh vÒ gièng vËt nu«i. Tuy kh«ng ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ loµi l¹ nh­ quy ®Þnh trong C«ng ­íc §DSH song nhiÒu quy ®Þnh trong 2 ph¸p lÖnh trªn ®· dùa trªn c¸c yªu cÇu cña kiÓm so¸t loµi l¹... §èi víi ViÖt Nam, c¸c gièng vËt nu«i, c©y trång míi ®Òu ®­îc coi lµ loµi l¹ (theo kho¶n 2 ®iÒu 3 Ph¸p lÖnh gièng c©y trång, kho¶n 22 ®iÒu 3 Ph¸p lÖnh gièng vËt nu«i 2004..). ViÖc kiÓm so¸t lan truyÒn c¸c loµi sinh vËt l¹ trong l·nh thæ míi chØ giíi h¹n trong c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn, c¸c vïng ®Êt ngËp n­íc... Nh÷ng yÕu kÐm nµy ®· g©y ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn viÖc b¶o ®¶m an toµn sinh häc, g©y mèi ®e däa cho c¸c loµi néi ®Þa... 5. VÊn ®Ò ph©n c«ng, ph©n cÊp qu¶n lý Nhµ n­íc: NghÞ ®Þnh 109/2003/N§-CP ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm cña tõng Bé, ngµnh trong lÜnh vùc qu¶n lý Nhµ N­íc vµ b¶o tån, ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt ngËp n­íc: - Bé Tµi nguyªn M«i tr­êng lËp kÕ ho¹ch tæng thÓ vÒ ®iÒu tra c¬ b¶n, nghiªn cøu vµ §TM c¸c vïng ®Êt ngËp n­íc trªn ph¹m vi c¶ n­íc. - Bé NN vµ PTNN tæ chøc ®iÒu tra, nghiªn cøu c¸c vïng ®Êt ngËp n­íc cã tÝnh chÊt chuyªn ngµnh; lËp quy ho¹ch b¶o tån vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c vïng ®Êt ngËp n­íc (§NN) chuyªn ngµnh, chØ ®¹o vµ tæ chøc qu¶n lÝ c¸c khu b¶o tån §NN chuyªn ngµnh. Tuy nhiªn h¹n chÕ lµ: kh«ng gi¶i thÝch thuËt ng÷ §NN chuyªn ngµnh lµ g×? HiÖn t¹i, mçi tµi nguyªn do 1 c¬ quan qu¶n lÝ NN thùc hiÖn nghÜa vô b¶o tån, trong khi vÒ b¶n chÊt tù nhiªn, chóng lµ mét chØnh thÕ thèng nhÊt cã sù g¾n kÕt néi t¹i cao. III. Nh÷ng c¬ së thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt: 1. Ch­a ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi cao: - Mét sè quy ®Þnh cßn mang tÝnh tuyªn ng«n hay ë møc chung chung, thiÕu cô thÓ (vÝ dô nh­ nh÷ng quy ®Þnh trong LuËt B¶o VÖ M«i Tr­êng 2005 vÒ §DSH). - NhiÒu quy ®Þnh thiÕu tÝnh ®Þnh h­íng hµnh vi. - NhiÒu quy ®Þnh ch­a tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè kh¸ch quan cña ®êi sèng kinh tÕ – x· héi. - C¸c quy ®Þnh vÒ §DSH do nhiÒu v¨n b¶n cã gi¸ trÞ ph¸p lý kh¸c nhau, do nhiÒu c¬ quan so¹n th¶o, chØ ®Ò cËp ®Õn 1 hay 1 vµi khÝa c¹nh cña §DSH (chóng ta ch­a cã mét hÖ thèng PL chung cho vÊn ®Ò nµy). - C¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ nguån gen, kiÕn thøc b¶n ®Þa, di truyÒn c©y thuèc... cßn mê nh¹t (chØ ®­îc thÓ hiÖn ë mét sè v¨n b¶n vµ ch­a ®Þnh h×nh ®­îc b¶n chÊt cña vÊn ®Ò, cßn thiÕu vµ ch­a ¸p dông ®­îc trong thùc tÕ). 2. Ch­a ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt: - Mét sè quy ®Þnh ch­a hîp lý, thiÕu tÝnh ®ång bé: * Trong tÊt c¶ c¸c quy ®Þnh cña Ph¸p lÖnh gièng vËt nu«i kh«ng ®Ò cËp ®Õn thuËt ng÷ còng nh­ néi dung cña quyÒn t¸c gi¶ ®èi víi vËt nu«i, nh­ng ®iÒu 31 l¹i quy ®Þnh gi¶i quyÕt tranh chÊp quyÒn t¸c gi¶ gièng vËt nu«i. §iÒy nµy g©y khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ¸p dông luËt, dÔ g©y ra t×nh tr¹ng suy ®o¸n kh¸i niÖm. * Bé LuËt D©n sù 2005 míi chØ cã c¸c quy ®Þnh vÒ quyÒn ®èi víi gièng c©y trång mà kh«ng cã quy ®Þnh vÒ quyÒn ®èi víi gièng vËt nu«i. §iÒu nµy ®· g©y ¶nh h­ëng ®Õn c¸c v¨n b¶n kh¸c cã liªn quan. - Mét sè thuËt ng÷ ®­îc sö dông thèng nhÊt: b¶o tån t¹i chç víi b¶o tån néi vi, b¶o tån nguyªn vi; b¶o tån ngo¹i vi víi b¶o tån chuyÓn vÞ nªn viÖc gi¶i thÝch vµ ¸p dông ph¸p luËt gÆp khã kh¨n. - ThiÕu mét sè quy ®Þnh quan träng: * C¸c quy ®Þnh vÒ tiÕp cËn nguån gen vµ chia sÎ lîi Ých, quyÒn ®èi víi gièng vËt nu«i. * B¶o hé c¸c gièng c©y, con truyÒn thèng cña céng ®ång; c¸c quy ®Þnh vÒ c¬ chÕ kiÓm so¸t c¸c loµi sinh vËt l¹ x©m h¹i, c¸c quy ®Þnh h×nh thøc b¶o tån ngo¹i vi; c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o tån thiªn nhiªn hay b¶o tån loµi hÇu nh­ chØ míi ®­îc ®Ò cËp trong c¸c VBPL vÒ b¶o vÖ, ph¸t triÓn rõng, ch­a ®­îc ®Ò cËp trong c¸c lÜnh vùc kh¸c. - ViÖc ph©n c«ng, ph©n cÊp qu¶n lý cßn nhiÒu bÊt cËp, ch­a thÓ hiÖn ®­îc tÝnh thèng nhÊt./. Phần IIINHỮNG BƯỚC ĐI TRONG TƯƠNG LAI CỦA PHÁP LUẬT VỀ BẢO TỒN ĐA DẠNG SINH HỌC VIỆT NAM A. Về hệ thống văn bản pháp luật: Đánh giá chung: Sẽ có nhiều văn bản pháp luật (số lượng và chất lượng) điều chỉnh các vấn đề rộng lớn và đầy đủ hơn so với hiện tại. Định hướng: khắc phục và sửa đổi những yếu kém của những văn bản hiện thời cho phù hợp với thực tiễn áp dụng pháp luật về bảo tồn ĐDSH; gia nhập nhiều điều ước quốc tế về ĐDSH hơn, thể hiện quan điểm Việt Nam muốn hòa hợp cùng thế giới, nâng cao hiệu quả và chất lượng bảo tồn ĐDSH hơn nữa bởi sẽ học được nhiều kinh nghiệm các nước và nâng cao trách nhiệm hơn. Cụ thể một số vấn đề như sau: I. Sự ra đời của Luật Đa dạng sinh học: Với những phân tích ở trên. Việc xây dựng Luật ĐDSH là một vấn đề vô cùng quan trọng đối với Việt Nam (VN) hiện nay. Từ giữa năm 2006, Vụ Môi trường thuộc Bộ TN&MT đã được giao nhiệm vụ xây dựng Luật Đa dạng sinh học, trong khuôn khổ chương trình xây dựng luật của Quốc hội khoá X. Bản dự thảo luật đầu tiên được đưa ra lấy ý kiến đóng góp của các chuyên gia trong nước vào tháng 4 năm 2007. Nỗ lực xây dựng Luật Đa dạng sinh học của chính phủ Việt Nam đã nhận được sự hoan nghênh của cộng đồng bảo tồn quốc tế. IUCN và các tổ chức thành viên tại Việt Nam đã tích cực đóng góp vào việc xây dựng luật. IUCN hiện đang hỗ trợ kỹ thuật cho việc xây dựng bộ luật này thông qua việc điều phối chuyên gia về luật môi trường từ các mạng lưới toàn cầu của IUCN, cung cấp thông tin và các khuyến nghị cho Dự thảo luật. “Việc xây dựng Luật Đa dạng sinh học là một nỗ lực lớn của chính phủ Việt Nam, nhằm giải quyết các vấn đề về quản lý và bảo tồn đa dạng sinh học. Đây là lần đầu tiên cộng đồng bảo tồn quốc tế có cơ hội tham gia tích cực vào quá trình xây dựng Luật Đa dạng sinh học của Việt Nam”.  TS Vũ Văn Triệu, Trưởng Đại diện của IUCN tại Việt Nam phát biểu: “IUCN tin tưởng chắc chắn rằng đây là cơ hội để Việt Nam củng cố khung pháp lý về môi trường, từ đó có điều kiện thực hiện những cam kết trong các công ước quốc tế về môi trường mà Việt Nam đã tham gia”. Bản dự thảo Luật Đa dạng sinh học lần hai, chủ đề thảo luận trong cuộc hội thảo quốc tế này, đã tổng hợp những ý kiến đóng góp từ các lần tham vấn trước của rất nhiều chuyên gia về luật và đa dạng sinh học. Bản dự thảo này đã được sửa đổi hơn nữa sau cuộc hội thảo, và dự kiến Dự thảo Luật Đa dạng sinh học cuối cùng sẽ được trình lên Quốc hội vào đầu năm 2008. Qua mỗi lần soạn thảo dự thảo mới, Việt Nam đều tổ chức những buổi Hội thảo để học hỏi và hoàn thiện những thiếu sót của mình. Hy vọng rằng, trong tương lai, khi Luật Đa dạng sinh học ra đời sẽ phát huy được tác dụng mạnh mẽ như mong đợi. Một số nội dung chính của Dự thảo Luật ĐDSH I - 6: Dự thảo có 10 chương với 95 điều gồm những nội dung chính như sau: Những quy định chung (khái niệm, nguyên tắc và chính sách bảo tồn ĐDSH…) Quy hoạch bảo tồn Đa dạng sinh học. Bảo vệ, phục hồi các hệ sinh thái tự nhiên. Bảo vệ các loài, động thực vật hoang dã. Bảo tồn lưư giữ nguồn gen và chia sẻ lợi ích từ nguồn gen. An toàn sinh học. Hợp tác quốc tế về an toàn sinh học. Trách nhiệm quản lý Nhà nước về bảo tồn đa dạng sinh học. Thanh tra, xử lí vi phạm, giải quyết khiếu nại, tố cáo và bồi thường thiệt hại về ĐDSH. Những hạn chế của Dự thảo Luật ĐDSH: Nhìn chung, dự thảo đã có những tiến bộ qua các lần sửa đổi, bổ sung và học hỏi kinh nghiệm nước ngoài. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, theo phân tích của người viết thì dự thảo vẫn còn một số khuyết điểm sau: Một số quy định còn chưa hợp lý: Khoản 3 - Điều 8 về Báo cáo hiện trạng ĐDSH Quốc gia có quy định: “Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường ở Trung ương có trách nhiệm tổ chức lập báo cáo hiện trạng đa dạng sinh học quốc gia để Thủ tướng Chính phủ trình Quốc hội vào kỳ họp đầu nhiệm kỳ của Quốc hội”. Như vậy, việc lập báo cáo sẽ phụ thuộc vào nhiệm kỳ của Quốc hội. Điều này sẽ gây ra những bất cập và phụ thuộc quá mức vào hoạt động của Quốc Hội, không tạo ra cơ hội thông thoáng cho những hoạt động báo cáo hiện trạng này. Về quản lý sinh vật biến đổi gen còn chưa đề cập đến những sinh vật biến đổi gen tự nhiên (không có tác động nhân tạo). Cần quy định rõ ràng hơn vấn đề này vì sẽ phát sinh nhiều bật cập trong việc áp dụng. Khoản 2&3 Điều 54 chưa nêu rõ cơ quan nào có thẩm quyền hướng dẫn thủ tục thông báo, chế độ kiểm tra việc nhập nội các nguồn gen hoang dã. 2.1.4. Theo Khoản 6 điều 59, các tranh chấp, khiếu nại tố cáo liên quan đến sử dụng và chia sẻ lợi ích từ việc tiếp cận nguồn gen được giải quyết theo quy định của pháp luật Việt Nam và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Quy định này chưa cụ thể và không khả thi trong tình hình hiện nay khi mà Việt Nam chưa có đầy đủ các văn bản điều chỉnh vấn đề này, đặc biệt là xử lý vi phạm. Bộ Luật Hình sự 1999 cũng chưa có tội danh liên quan đến vấn đề sử dụng và chia sẻ lợi ích từ việc tiếp cận nguồn gen (ABS). 2.1.5. Vấn đề tên của Chương về Tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích chưa hợp lý. Hiện nay có 2 ý kiến khác nhau như sau: Ý kiến 1: “Tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích” (thu được từ việc tiếp cận nguồn gen). Điều này phù hợp với tình hình chung của Công ước ĐDSH và thực tiễn Luật Đa dạng sinh học của các nước, đồng thời cũng thống nhất với tư tưởng chính của Dự thảo Luật ĐDSH đang được soạn thảo. Ý kiến 2: “Tiếp cận ĐDSH và chia sẻ lợi ích” (thu được từ việc tiếp cận ĐDSH). Bởi chương này nằm trong Luật ĐDSH nên cần đề cập tới việc tiếp cận đối với toàn bộ ĐDSH và do đó cũng phải đề cập đến việc chia sẻ lợi ích thu được từ ĐDSH. Bằng cách này có thể đáp ứng yêu cầu thực tế của Việt Nam, là một sáng tạo của của Việt Nam. Hai ý kiến nêu trên một mặt phản ánh các quan điểm chưa thống nhất trong cách xây dựng về tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích, mặt khác làm nảy sinh nhiều phương án khác nhau trong việc soạn thảo và trình bày các nội dung này. Hiện tại, đa số học giả đều theo ý kiến thứ nhất nhưng có mở rộng đối tượng tiếp cận sang loài và hệ sinh thái, cụ thể là: “Tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích mở rộng”. Có lẽ, đây là tên gọi hợp lý hơn cả bởi nó sẽ làm hài hòa lợi ích các bên hơn là chỉ đề cập đến nguồn gen. 2.1.6. Phần quy định Quản lý Nhà Nước về đa dạng sinh học chỉ mới đi theo bề ngang, chưa giải quyết được bề dọc. Điều cần thiết ở đây là phải có một cơ quan chịu trách nhiệm chính trong quản lý và bảo tồn ĐDSH, các cơ quan khác chỉ phối hợp, hợp tác với cơ quan này. Trong khi đó, dự thảo vẫn đi theo hướng phân cấp quản lí theo bề ngang. Quy định này không giải quyết được hạn chế hiện tại của pháp luật Việt Nam. 2.2. Chưa bao quát hết được các vấn đề cơ bản: Dự thảo tuy đã cố gắng đưa ra được những vấn đề cơ bản và cần thiết trong bảo tồn đa dạng sinh học nhưng vẫn có những vấn đề chưa nêu ra hay nêu mà chưa kỹ, còn sơ sài... Một số vấn đề còn nổi cộm như: 2.2.1. Điều 3 của Dự thảo không nêu khái niệm “Tiếp cận nguồn gen” là gì. 2.2.2. Chỉ giới hạn việc bảo tồn, lưu giữ và chia sẻ lợi ích từ nguồn gen hoang dã. 2.2.3. Chưa nêu rõ cách thức chia sẻ lợi ích, đề cập đến hình thức thoả thuận mà không nêu cụ thể, trong khi đây là một vấn đề rất nhạy cảm và khó giải quyết. Hình thức chia sẻ còn nêu sơ sài, chưa cụ thể (phải phân loại thành lợi ích tiền tệ và phi tiền tệ). Làm thế nào để kiểm tra được lợi ích thực tế thu được của cá nhân, tổ chức tiếp cận nguồn gen? Làm thế nào để đảm bảo được quyền lợi của người dân địa phương, chủ sỡ hữu nguồn gen và bảo tồn, phát triển nguồn gen đó? Những điều này Dự thảo chưa thể hiện được. 2.2.4. Cần có thêm các quy định rõ ràng, chi tiết về cá nhân, tổ chức nước ngoài thực hiện hoạt động ABS (tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích) tại Việt Nam. 2.2.5. Vấn đề Hợp đồng chia sẻ lợi ích còn chưa được nêu cụ thể. Đây phải là một điểm nhấn của Dự thảo về vấn đề ABS. 2.2.6. Nên quy định chi trả dịch vụ hệ sinh thái (PES): “PES là một thoả thuận để đi đến một hợp đồng có tính pháp lý giữa bên mua và bên bán, về một loại hình dịch vụ sinh thái được bên bán cung cấp liên tục trong khoảng thời gian đã được 2 bên thống nhất. Bên mua chi trả bằng cách cung cấp tài chính hoặc vật chất cho bên bán” (định nghĩa của IUCN). Theo chủ quan của người viết thì chúng ta nên quy định PES trong Luật Đa dạng sinh học bởi những lý do sau: Thứ nhất, Tại Việt Nam, suy thoái đa dạng sinh học do nhiều nguyên nhân. Tuy nhiên, thiếu tài chính là trở ngại lớn cản trở Việt Nam đạt được các mục tiêu về bảo tồn và phát triển bền vững. Do vậy, việc tạo nguồn tài chính cho các hoạt động bảo tồn đa dạng sinh học là vô cùng quan trọng và cần thiết. PES sẽ là một trong những công cụ giúp giải quyết hiệu quả vấn đề này. Đồng thời nó còn đóng góp vào việc xoá đói giảm nghèo. Bởi vậy Luật Đa dạng sinh học đang được xây dựng cần có điều khoản quy định về PES. Thứ hai, PES là một khái niệm khá mới mẻ ở Việt Nam, bởi vậy vẫn còn nhiều tranh luận về vấn đề này. Tuy nhiên, khái niệm này đang ngày càng được nhắc đến nhiều ở nước ta; nhận thức về sự cần thiết phải có khung pháp lý để giúp thực hiện PES đang ngày càng được nâng cao. Một số nghiên cứu rà soát các khung pháp lý hiện hành và thái độ của người dân về PES tiến hành gần đây cho thấy, Việt Nam có thể thực hiện được PES. Ngoài ra, việc tạo khung pháp lý cho PES cũng đã nhận được sự quan tâm của chính phủ Việt Nam. Đây chính là thời điểm tốt để luật hoá, tạo điều kiện để PES được thực hiện ở Việt Nam. IUCN hiện đang huy động tất cả nguồn lực và kinh nghiệm về PES để hỗ trợ chính phủ Việt Nam trong tiến trình này. Thứ ba, Trong luật pháp Việt Nam cũng đã tồn tại nguyên tắc này, nguyên tắc người thụ hưởng phải trả tiền cho sự thụ hưởng đó. Ví dụ như Quy định phí sử dụng khu bảo tồn thiên nhiên; thuế tài nguyên; hoặc phí môi trường. Luật môi trường 2005 cũng đã công nhận nguyên tắc này. 2.2.7. Chưa xây dựng được cơ chế giải quyết tranh chấp trong bảo tồn đa dạng sinh học, đặc biệt là trong Tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích. 2.2.8. Phần quy định về hợp tác với nước ngoài còn sơ sài, chung chung, thiếu những quy định cụ thể, rõ ràng để có thể thuận lợi áp dụng với các cá nhân, tổ chức nước ngoài. Dự kiến Dự thảo Luật ĐDSH sẽ được đưa ra trình Quốc Hội đầu năm 2008 và có hiệu lực vào 2009, mở ra một hành lang pháp lý chung cho việc bảo tồn Đa dạng sinh học ở Việt Nam hiện nay. II. Một số vấn đề khác : 1. Xây dựng những quy định về quyền đối với giống vật nuôi (một hạn chế hiện nay là không những không có khái niệm mà quy định của nó còn sơ sài). 2. Quy chế quản lý các khu bảo tồn thiên nhiên, trung tâm đa dạng sinh học (Hoàng Liên Sơn, Bắc Trung Trường Sơn, Tây Nguyên và Đông Nam Bộ). Quy chế này phải xác định rõ ràng những quyền và nghĩa vụ của các bên có liên quan. Việc bảo tồn các khu sinh thái, rừng đặc dụng, rừng quốc gia... bằng cách mở rộng quy chế về nội dung. 3. Hoàn thiện quy định về bảo hộ quyền sở hữu đối với Đa dạng sinh học và nguồn gen (một vấn đề khá nhạy cảm và quan trọng). Đây là vấn đề có tầm quan trọng vì chỉ khi nơi tồn tại của nguồn gen, loài, hệ sinh thái được đảm bảo thì mới có thể bảo tồn, phát triển chúng được. 4. Xây dựng những quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích. Hoàn chỉnh, bổ sung các tội phạm về ĐDSH trong Bộ Luật Hình sự đầy đủ và rõ ràng về cách xác định tội hơn. Thực tế hiện nay, những quy định trong các tội này còn chung chung, chưa thể hiện rõ ràng bản chất của tội, những căn cứ xác định đôi khi chưa thống nhất. B. Vấn đề tổ chức, thực hiện trong thực tế : 1. Pháp luật về bảo tồn Đa dạng sinh học sẽ đi vào cuộc sống nhiều hơn (do đuợc quy định rõ quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan...). 2. Tăng cường khả năng tổ chức, triển khai, đào tạo đội ngũ cán bộ. 3. Nhưng quy định của Pháp Luật ĐDSH còn đáp ứng được lợi ích cộng đồng một cách thích hợp (ví dụ như về Tiếp cận nguồn gen...) 4. Sử dụng công cụ Đánh giá tiếp cận Môi trường trong việc quản lý việc bảo tồn ĐDSH. Đây là một công cụ mới và hiệu quả cao trong quản lý môi trường nói chung và Đa dạng sinh học nói riêng. 5. Hợp tác bảo tồn Đa dạng sinh học mang tính khu vực và toàn cầu. Đây là vấn đề đã và đang phát triển, sẽ tạo nhiều hiệu quả tích cực hơn trong việc thực hịên những công tác bảo vệ Đa dạng sinh học. Chỉ có đoàn kết, hợp tác thì chúng ta mới có cơ hội phát triển chính bản thân mình và thúc đẩy môi trưởng xung quanh tốt hơn. Hiện nay, một số dự án khu vực đã đi vào hoạt động với nhiều hiệu quả tích cực (ví dự như Dự án phát triển vùng đất ngập nước sông Mê Kông)./. KẾT LUẬN Việt Nam từng được đánh già là một trong những nước có khả năng bảo tồn Đa dạng sinh học tốt nhất thế giới. Tính ĐDSH của Việt Nam thể hiện ở sự phong phú đa dạng nhiều chủng loài và hệ sinh thái, tạo điều kiện cho các yếu tố tự nhiên khác phát triển. Trong tương lai, một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, đồng bộ sẽ là một cơ hội để phát triển môi trường bền vững. Vì một Châu Á năng động, vì một Việt Nam xanh./. ---*--- TÀI LIỆU THAM KHẢO ***&*** Bộ Luật Dân sự 2005. Bộ Luật Hình sự 1999. Báo cáo hiện trạng môi trường 2005, chuyên đề Đa dạng sinh học, Bộ Tài Nguyên và Môi trường. Dự thảo Luật Đa dạng sinh học số I - 6. Đánh giá thực trạng pháp luật về Đa dạng sinh học tại Việt Nam, TS. Vũ Thu Hạnh, Đại Lải, 2007. Giáo trình Luật Môi Trường ĐH Luật Hà Nội, NXB.CAND năm 2006. Giáo trình Luật Môi Trường ĐH Huế, NXB. CAND năm 2007. Luật Bảo vệ Môi trường 2005. Luật Đất Đai 2003. Luật Tài Nguyên Nước 1998. Luật Bảo vệ và phát triển rừng 2004. Luật Thủy Sản 2003. Pháp lệnh giống cây trồng năm 2004. Pháp lệnh giống vật nuôi 2004. Kế hoạch hành động Quốc gia về Đa dạng sinh học. WEBSITE: nea.gov.vn, vovnews.vn, vietnamnet.vn, vnexpress.net, vibonline.com.vn, monre.gov.vn, vista.gov.vn. ***&*** PHỤ LỤC Bài viết: ĐÁNH GIÁ TIẾP CẬN MÔI TRƯỜNG - CÔNG CỤ HIỆU QUẢ HỖ TRỢ QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG (Trần Ngọc Hải - Tạp chí Khoa học Môi trường - Bộ Tài Nguyên Môi Trường) Sự ra đời của Chương trình Đánh giá tiếp cận môi trường (TAI) Hội nghị Thượng đỉnh trái đất tại Rio de Janeiro 1992 đã ra Tuyên bố Rio về môi trường và phát triển, trong đó Nguyên tắc 10 nêu rõ tầm quan trọng quyền của công chúng tiếp cận thông tin môi trường, đồng thời tham gia vào các quyết định về môi trường và tiếp cận tư pháp. Thấy rằng việc thực hiện Nguyên tắc 10 đòi hỏi phải có các chính sách và hệ thống có hiệu quả, năm 2001 một số tổ chức xã hội dân sự của các nước Chile, Hungary, Thái Lan, Uganda và Mỹ đã khởi xướng thành lập Liên minh về tiếp cận môi trường nhằm mục tiêu đánh giá kết quả thực hiện Nguyên tắc 10 và hiệu quả giữa các cam kết quốc tế và việc thực hiện cam kết đó tại các quốc gia. Từ 5 nước khởi xướng ban đầu, ngày nay tại mỗi quốc gia đã có các Liên minh xã hội dân sự đang thực hiện đánh giá hoặc lập kế hoạch cho đánh giá tiếp cận môi trường (The Access Initiative - TAI). Các đánh giá này đã có ảnh hưởng tích cực đến một số chính sách và giải pháp cho các vấn đề môi trường ở các quốc gia.Năm 2002, Hội nghị Thượng đỉnh thế giới về phát triển bền vững tại Johannesburg, các Chính phủ đã tái khẳng định cam kết thực hiện Nguyên tắc 10. Tuy nhiên việc thực hiện các quyền này vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của các Tuyên bố nói trên. Nhằm hỗ trợ hoạt động của TAI, tại Hội nghị này, tổ chức “Hoạt động về Nguyên tắc 10” (PP10) đã được thành lập với sự tham gia của các cơ quan chính phủ, các nhóm xã hội dân sự và các tổ chức quốc tế nhằm hợp tác thực hiện trên thực tế Nguyên tắc 10 của tuyên bố Rio 1992. Chỗ dựa cho hoạt động của PP10 chính là các kết quả nghiên cứu của các Liên minh tiếp cận môi trường. Đến nay thành viên của PP10 bao gồm 8 chính phủ, 4 tổ chức quốc tế, và 22 tổ chức phi chính phủ của 16 nước. Sự tham gia của các chính phủ vào PP10 hỗ trợ rất nhiều cho các chương trình đánh giá tiếp cận môi trường, đặc biệt trong việc phổ biến và áp dụng các kiến nghị của các đánh giá tiếp cận môi trường quốc gia. Mục tiêu của TAI Mục tiêu của TAI nhằm đánh giá và khuyến khích hành động của các quốc gia trong các lĩnh vực: Tăng cường quyền tiếp cận thông tin môi trường của công chúng; Thúc đẩy sự tham gia của công chúng vào các quá trình ra quyết định về môi trường; Cải thiện quyền được tiếp cận tư pháp của công chúng; Nâng cao năng lực của công chúng thực hiện các quyền tiếp cận của họ.Khung đánh giá của TAI gồm 148 chỉ thị dưới dạng câu hỏi. Đây cũng là cơ sở cho quá trình phân tích chung của chương trình TAI. Bước đầu thực hiện ở Việt Nam Vừa qua tại Huế, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) phối hợp với Đại học Huế tổ chức một hội thảo khoa học nhằm giới thiệu Chương trình TAI như là một phương pháp hiệu quả hỗ trợ quản lý môi trường.Tại Hội thảo, 2 ví dụ thực tiễn trong công tác bảo vệ môi trường áp dụng TAI được các đại biểu hết sức quan tâm. Thứ nhất là: Đề tài nghiên cứu điển hình phục vụ cho việc xây dựng chính sách và các kế hoạch hoạt động đa dạng sinh học (ĐDSH). Một trong những nghiên cứu Dự án TAI do VACNE chủ trì. Mục tiêu nghiên cứu nhằm: Thực hiện theo phương pháp của dự án TAI với bộ công cụ gồm 148 chỉ thị để đánh giá sự tham gia của cộng đồng trong công tác BVMT; Kế hoạch hành động bảo vệ ĐDSH đến 2010 và tầm nhìn đến 2015 đã được xây dựng và trình Chính phủ; Nghiên cứu, đánh giá sự tham gia của công chúng về mặt luật pháp, hiệu quả việc tham gia trong quá trình triển khai kế hoạch và hành động bảo vệ ĐDSH. Từ năm 1990 thuật ngữ ĐDSH và vấn đề ĐDSH đã được quan tâm ở Việt Nam. Năm 1995, Chính phủ đã ban hành Kế hoạch hành động bảo vệ ĐDSH theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Năm 1998, Bộ Chính trị đã ra chỉ thị yêu cầu Chính phủ phải “tạo điều kiện và khuyến khích để người dân thường xuyên nhận được các thông tin về môi trường như một biện pháp cơ bản để BVMT và bảo vệ ĐDSH”. Từ năm 2000, chương trình nâng cao nhận thức ĐDSH giai đoạn 2001 – 2010 được Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường phê duyệt với mục tiêu: “Giáo dục và truyền thông cho mọi thành viên trong xã hội nâng cao hiểu biết chung về ĐDSH, biết và sử dụng một cách bền vững ĐDSH, sự cần thiết phải tham gia vào công cuộc bảo tồn ĐDSH, có thái độ và hành động phù hợp để giải quyết các vấn đề liên quan đến bảo tồn ĐDSH”. Sau đó trước tình hình môi trường và ĐDSH suy giảm, gây nên những tổn thất cho tài nguyên thiên nhiên và nền kinh tế Việt Nam, Bộ Chính trị đã ra Nghị quyết 41 (11-2004) bảo vệ môi trường trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Đồng thời năm 2004 Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam được ban hành trong đó nhấn mạnh những hoạt động ưu tiên cần được thực hiện trong lĩnh vực bảo tồn ĐDSH. Thủ tướng Chính phủ cũng ra quyết định: “Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện nghị quyết 41/NQ-TƯ của Bộ Chính trị”. Nâng cao nhận thức về ĐDSH cho cộng đồng là điều rất cần thiết. Từ đó mọi người hiểu rõ và ý thức được về giá trị ĐDSH, cũng như trách nhiệm đối với tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Mọi việc đã tốt hơn, thể hiện qua các biện pháp tiết kiệm trong các hoạt động khai thác và sử dụng ĐDSH; Sự tham gia của cộng đồng vào các tổ chức xã hội ở địa phương ngày càng nhiều hơn và có hiệu quả. Sự phối hợp giữa các tổ chức từ TƯ đến địa phương ngày càng chặt chẽ, các hình thức giáo dục phong phú và sinh động hơn.Báo cáo thứ 2 là “Đánh giá vai trò của công chúng trong việc thay đổi dự án xây dựng khách sạn trên đồi Vọng Cảnh tình Thừa Thiên - Huế” (Đại học Huế thực hiện). Đây là một đề tài nhậy cảm và được cả xã hội quan tâm.Vì vậy việc tìm hiểu vai trò của công chúng là rất cần thiết và có ý nghĩa đối với quyền được tiếp cận thông tin của công chúng trong công tác bảo vệ môi trường và các khu vực danh thắng. Đồi Vọng Cảnh nằm ở phía Tây Nam Thành phố Huế - cách trung tâm Thành phố khoảng 7km đường bộ, 12,4 km đường sông, có độ cao 43m, diện tích 77.655m2 – là điểm để ngắm nhìn bao quát phong cảnh sông Hương, nơi có thể dừng chân nghỉ ngơi sau khi tham quan các lăng tẩm của cố đô Huế. Dự án xây dựng khách sạn Life Resort dự kiến thực hiện trên khu vực đồi Vọng Cảnh được sự nhất trí của lãnh đạo tỉnh Thừa Thiên - Huế, Công ty du lịch Hương Giang đã phối hợp với các ban ngành liên quan tiến hành khảo sát, lập các hồ sơ về quy hoạch, thiết kế dự án khả thi, đền bù giải tỏa, đo đạc, cắm mốc khu đất tại thực địa, cấp phép đầu tư. Sau ngày động thổ 29/1/2005, nhiều bài báo đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng, đã tạo dự luận và sự chú ý của đông đảo nhân dân trong cũng như ngoài tỉnh với hai luồng ý kiến trái ngược nhau. Một bên nêu những lý do ủng hộ, bên kia nêu những lý do phản đối; Vì vậy đến nay, dự án này vẫn chưa được triển khai xây dựng. Theo kết quả điều tra từ phía các cơ quan tham mưu và cộng đồng người dân quanh khu vực dự án thì thấy các nỗ lực từ phía chính quyền trong việc tạo điều kiện và cơ hội cho cộng đồng còn ít được quan tâm. Đa số người dân chủ yếu tiếp cận được thông tin về dự án thông qua các phương tiện thông tin đại chúng. Qua những nguồn tin từ đài báo được phản ánh, Chính phủ đã chỉ đạo lãnh đạo tỉnh Thừa Thiên - Huế cần nghiên cứu xem xét dự án này cùng các cơ quan chức năng và nhà đầu tư. Chính phủ yêu cầu phải làm đúng các quy trình pháp lý đồng thời phải tạo ra được dư luận đồng nhất trước khi tiến hành triển khai xây dựng dự án. Mặc dù cộng đồng xung quanh đã gặp nhiều hạn chế và bị động trong việc tiếp cận thông tin ở giai đoạn đầu của dự án, nhưng sau khi dự án công khai thì sự tham gia của công chúng đã mang lại hiệu quả trong việc làm thay đổi quá trình ra quyết định của chính quyền địa phương đối với dự án theo chiều hướng có lợi cho cảnh quan thiên nhiên và môi trường tự nhiên của tỉnh. Kết quả này đã làm thỏa mãn ý nguyện và mong muốn của cộng đồng và những ai quan tâm đến dự án này. Thay lời kết Việt Nam đã và đang bước đầu áp dụng một phương pháp hiện đại nghiên cứu về hành vi và hiệu quả hoạt động bảo vệ môi trường. TS. Nguyễn Ngọc Sinh, Chủ tich VACNE nhấn mạnh: “Chương trình TAI ở Việt Nam đang áp dụng Phiên bản mới nhất của công cụ đánh giá này. Có thể nói đây là một phương pháp rất khó, cả về nội dung (liên quan đến việc áp dụng các chỉ thị) lẫn kỹ thuật”. Hy vọng việc áp dụng thành công phương pháp này sẽ đem lại cho các Hội ở Việt Nam có được một công cụ hiệu quả để thúc đẩy việc thực hiện nguyên tắc 10 của Tuyên bố Rio ở Việt Nam./.