Giá trị lịch sử - Văn hoá của quần thể di tích Phố Hiến

téc, hai quèc gia ViÖt Nam -Trung Hoa. 2.2.2.2. V¨n ho¸ Èm thùc cña Phè HiÕn Phè HiÕn lµ n¬i quÇn tô cña nhiÒu lo¹i h×nh d©n c­ thuéc nhiÒu vïng, nhiÒu quèc gia. Khi ®Õn ®Þnh c­ t¹i ®©y, hä ®· mang theo nh÷ng phong tôc tËp qu¸n, nh÷ng nÐt v¨n ho¸ riªng biÖt cña quª h­¬ng m×nh. ChÝnh ®iÒu nµy ®· t¹o cho v¨n ho¸ Èm thùc ë phè HiÕn phong phó vµ ®a d¹ng. C¸i ®Æc s¾c trong v¨n ho¸ Èm thùc cña ng­êi phè HiÕn kh«ng ph¶i lµ cao l­¬ng mÜ vÞ, lµ nh÷ng mãn ¨n cÇu kú, mµ ë sù b×nh dÞ, ®Ëm ®µ, méc m¹c, ch©n chÊt cña nh÷ng mãn ¨n tù tay ng­êi lao ®éng chÕ biÕn tõ nh÷ng hoa th¬m qu¶ ngät, tõ h¹t lóa cñ khoai vµ còng tõ sù lao ®éng vÊt v¶. Nh÷ng mãn ¨n, ®å uèng ë phè HiÕn lµ sù héi tô h­¬ng cña trêi, h­¬ng cña ®Êt, h­¬ng cña cá c©y vµ h­¬ng cña lßng ng­êi. Bëi vËy, ng­êi ®i xa vÉn lu«n nhí vÒ Phè HiÕn - H­ng Yªn víi nh÷ng mãn ¨n nh­ chÌ sen, long nh·n, nh·n lång, sen, trµ sen… - Nh·n lång H­ng Yªn Nh·n cã mÆt ë kh¾p n¬i tõ miÒn xu«i ®Õn miÒn ng­îc, tõ B¾c ®Õn Nam nh­ng ch¾c ch¾n r»ng ch­a cã n¬i nµo b»ng nh·n lång H­ng Yªn. Nh·n lång H­ng Yªn tõ xa x­a ®· trë thµnh mét ®Æc s¶n næi tiÕng ë vïng ®Êt b·i båi ven s«ng Hång. ë H­ng Yªn, nh·n ®­îc trång ch¹y suèt tõ d¶i ®Êt ven ®ª s«ng Hång, ë ®©u ng­êi ta còng thÊy mét mµu xanh cña nh·n. Nh·n cã nhiÒu lo¹i: nh·n n­íc mäng, n­íc ®­êng ngät lÞm, nh·n cïi cã cïi dµy h¹t rÊt bÐ, nh·n lång cïi trong suèt, nh·n ®iÕc h¹t nhá ®Õn nçi ng­êi ta t­ëng nh­ kh«ng cã h¹t. §¸ng chó ý lµ nh·n tiÕn. Thùc ra ®ã lµ lo¹i nh·n ®­îc chän ra tõ nh÷ng c©y nh·n, lo¹i nh·n, chïm nh·n ngon nhÊt trªn c©y ®Ó d©ng lªn vua, tiÕn chóa. Cho ®Õn b©y giê ng­êi ta vÉn cßn truyÒn tông vÒ qu¶ nh·n ngon ngät cña mét c©y nh·n ®­îc trång ë chïa HiÕn. C©y nh·n tiÕn ngµy nµo chØ cßn mét cµnh chåi v­¬n lªn trªn gèc cæ thô nh­ mét chøng tÝch vÒ qu¸ khø. Ch÷ “lång” trong c¸ch gäi “nh·n lång” ®­îc hiÓu theo nhiÒu nghÜa. Ng­êi th× b¶o r»ng do quý hiÕm nªn mçi mïa qu¶ chÝn sî d¬i ¨n, ng­êi ta ®an nh÷ng chiÕc lång tre ®Ó b¶o vÖ tõng chïm nh·n. Cã ng­êi l¹i b¶o nh·n ®­îc bãc vá lÊy cïi lång h¹t sen nÊu chÌ cho vua chóa ¨n. Còng cã ng­êi b¶o khi ®­a nh·n tiÕn vua ph¶i ®i b»ng ngùa ®Ó khi ®Õn n¬i nh·n vÉn ®­îc t­¬i nguyªn, ng­êi ¸p t¶i nh·n ph¶i ®¸nh ngùa lång thËt m¹nh, ch¹y nhanh. Còng cã mét c¸ch gi¶i thÝch kh¸c dùa vµo c¸c cïi xÕp lªn nhau thµnh tõng líp… Dï cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau, cã nhiÒu lo¹i nh·n kh¸c nhau nh­ng lo¹i nµo còng ngon ngät. Vµo mïa nh·n chÝn vá nh·n nøt ra, to¸ n­íc nh·n ch¶y th¬m lõng c¶ mét vïng. “Dï ®i bu«n B¾c, b¸n §«ng §è ai quªn ®­îc nh·n lång H­ng Yªn” C©u ca dao nh­ mét lêi kh¼ng ®Þnh, mét lêi gäi mêi du kh¸ch vÒ th¨m vµ th­ëng thøc mét chót h­¬ng vÞ quª h­¬ng. - Long nh·n: Long nh·n lµ mét s¶n phÈm ®­îc lµm tõ nh·n. Tr­íc ®©y, ng­êi trång nh·n th­êng g¸nh nh·n ra tØnh b¸n nh­ng khi ng­êi Trung Quèc sang ®Þnh c­ t¹i ®©y, ng­êi ta ®· lÊy nh·n t­¬i sÊy kh« ®Ó lµm long nh·n - mét vÞ thuèc trong thang thuèc b¾c cña ng­êi Hoa. L©u ngµy thµnh quen, ngoµi nh·n t­¬i ®­îc b¸n ë c¸c vïng l©n cËn, nhµ nµo còng ®¾p lß lµm long nh·n. Qu¶ nh·n sau khi ®­îc t¸ch vá, bá h¹t thËt khÐo, ®­îc tr¶i ®Òu sÊy kh« qua than cã mµu vµng n©u ãng, rÊt dÎo. - Sen vµ trµ sen: Phè HiÕn n»m ë vïng quª chiªm tròng, nhiÒu ®Çm l¾m ao hå. Cho nªn m¶nh ®Êt nµy kh«ng chØ trång ®­îc nh·n ngon næi tiÕng mµ cßn cã c¶ sen. Vµo mïa hÌ sen në ré to¶ h­¬ng th¬m ng¸t. Mïi h­¬ng Êy l¹i ®­îc Êp ñ trong chÐn trµ sen nãng hæi. Trµ sen cã 2 c¸ch lµm: C¸ch 1: Cña nh÷ng ng­êi cã ao ®Çm riªng víi mét thó ch¬i cÇu kú kiÓu trµ nho. Trµ ®­îc chän tõ bóp ngon nhÊt. Vµo buæi chiÒu khi n¾ng trêi ®· t¾t, tr­íc khi hoa sen khÐp l¹i, ng­êi ta ®i thuyÒn nan nhá bá chÌ vµo bªn trong hoa sen råi dïng sîi l¹t nhá, mÒm buéc c¸c ®Çu cña c¸nh hoa l¹i. Trµ sÏ hÊp thô nh÷ng h­¬ng th¬m tõ nhÞ sen to¶ ra. Buæi s¸ng khi mÆt trêi mäc ng­êi ta b¬i thuyÒn ra ®Çm sen høng lÊy n­íc do s­¬ng ®äng l¹i trªn l¸ sen ®ùng vµo nh÷ng chiÕc liÔn, b×nh b»ng sø, ®em vÒ dïng lµm n­íc pha trµ. Më b«ng hoa lÊy trµ mang vÒ pha trµ uèng. Trµ sen ®­îc lµm theo c¸ch nµy ®ßi hái sù kiªn nhÉn vµ cã chót cÇu kú nh­ng chØ dïng trong ngµy kh«ng thÓ ®Ó l©u. §©y lµ mét thó ch¬i tao nh· cña ng­êi giµ. C¸ch 2: lµ ph­¬ng ph¸p ­íp chÌ dïng l©u dµi. Víi c¸ch nµy ®Ó cã mét Êm chÌ uèng cÇn ph¶i cã thêi gian l©u h¬n, cÇu kú h¬n vµ còng tèn kÐm h¬n. Ng­êi ta th­êng dïng chÌ Hµ Giang mãc c©u, th©n chÌ xèp, dÔ hÊp thô ®­îc h­¬ng h¬n chÌ B¾c Th¸i. Sau ®ã ng­êi ta bá chÌ vµo mét tói bãng kÝnh vµ cho thªm nhôy sen kh« vµo råi ®em cÊt ®i. Quy tr×nh nµy diÔn ra 3 lÇn, mçi lÇn c¸ch nhau mét tuÇn. ChÌ lµm hµng ®Ó b¸n, mçi mét c©n lÊy nhuþ kho¶ng 300 b«ng hoa, mçi lÇn 100 b«ng. ë nh÷ng vïng lµm chÌ sen tiÕn vua, l­îng hoa ph¶i gÊp 4 - 5 lÇn tøc lµ tõ 1200 - 1500 b«ng hoa cho 1 kg chÌ. Vµo cuèi mïa, sen b¾t ®Çu tµn, c¸c b¸t sen ®Çy h¹t ®­îc ®em b¸n t­¬i hoÆc ng­êi ta t¸ch vá xanh lÊy t©m sen dïng nh­ mét lo¹i chÌ uèng ®Ó ch÷a bÖnh mÊt ngñ cßn h¹t sen t­¬i th× ®­îc dïng khi cßn t­¬i hoÆc ®­îc ph¬i kh« cã mµu tr¾ng vµng. H¹t sen kh« ®­îc x©u thµnh tõng chuçi nh­ chuçi h¹t vßng. Cã hai c¸ch ®Õm h¹t sen: mét c¸ch ®Õm tõng h¹t mét, c¸ch kh¸c dïng bµn tÝnh th­êng lµ 100 h¹t hoÆc 200 h¹t øng víi sè lç ®· ®­îc ®ôc s½n. C¸ch ®Õm h¹t nµy ng­êi ViÖt häc ng­êi Trung Quèc bëi v× c¸ch lµm nµy võa chÝnh x¸c võa nhanh. H¹t sen ®­îc sö dông chÕ biÕn thµnh nhiÒu mãn ¨n kh¸c nhau, nh­ng ë Phè HiÕn næi tiÕng nhÊt lµ chÌ sen long nh·n. - ChÌ sen long nh·n lµ sù kÕt hîp hai ®Æc s¶n næi tiÕng cña ®Êt H­ng Yªn. H¹t sen ®­îc luéc qua, ch¾t n­íc ra ®Ó r¸o sau ®ã ®un s«i kü mét lÇn n÷a. Nh·n ®­îc bãc h¹t, thay h¹t nh·n b»ng mét h¹t sen luéc. Cho ®­êng kÝnh vµ bét ®ao vµo khuÊy ®Òu t¹o cho chÌ cã ®é qu¸nh trong v¾t. ChÌ ®­îc móc ra b¸t. ¨n chÌ cã mïi ngät th¬m, bïi, ngËy cña h¹t sen, vÞ ngät ®Ëm ®µ cña long nh·n. - Bón thang KÎ HiÕn: Bón thang lµ mét ®Æc s¶n cña Phè HiÕn, næi tiÕng kh«ng kÐm g× nh·n long nh·n vµ sen. Bón ®­îc lµm tõ g¹o tr¾ng trong, ng©m, xay, vµ hÊp sau ®ã ®­îc vç thµnh nh÷ng sîi trßn, dµi, nhá sîi mµ dai, ¨n dÎo mÒm. L­¬n ®­îc chän tõ nh÷ng con to, bÐo cßn khoÎ. Trøng tr¸ng máng nh­ giÊy, giß lôa th¸i nhá nh­ sîi chØ. B¸t bón thang ®­îc ¨n víi giß lôa, trøng cïng c¸c gia vÞ kh¸c nh­ hµnh ít, rau mïi, h¹t tiªu vµ mét chót m¾m t«m, cã thªm vµi giät dÇu cµ cuèng, vµ ®Æc biÖt n­íc dïng trong v¾t, ngät lõ, nãng báng l­ìi lµm t¨ng thªm c¸i vÞ ngät mÒm cña bón, mïi th¬m cña m¾m, mïi vÞ ngon ®Ëm cña giß, trøng, c¸i gißn cña l­¬n. TÊt c¶ ®Òu t¹o nªn mét b¸t bón thang khã quªn khi kh¸ch ®· mét lÇn ®­îc nÕm h­¬ng vÞ Êy. - KÑo l¹c S×u Ch©u: KÑo l¹c S×u Ch©u lµ mét lo¹i kÑo cña ng­êi d©n Trung Quèc ®Ó l¹i khi di c­ ®Õn Phè HiÕn. KÑo ®­îc lµm tõ ®­êng kÝnh, nha, l¹c vµ bét nÕp víi tû lÖ: 1kg ®­êng + 1kg l¹c + 0.3kg nha +0.08kg g¹o nÕp. L¹c rang vµng, cho ®­êng vµ nha vµo ®un nhá löa, sau ®ã cho l¹c vµo ®un. Khi nµo l¹c vµ nha qu¸nh l¹i víi nhau t¹o mµu vµng ãng lµ ®­îc. G¹o nÕp còng ®­îc rang vµng xay thµnh bét mÞn, dïng bét nµy x¸t khu«n sau ®ã ®æ kÑo vµo khu«n ®Ó kÑo kh«ng dÝnh t¹o thµnh nh÷ng thanh kÑo nh­ ý muèn. KÑo l¹c S×u Ch©u ¨n dßn, th¬m, ngät cña bét nÕp, l¹c, nha, ®­êng. KÑo ®­îc dïng trong nh÷ng ngµy lÔ, tÕt cña ng­êi Hoa. C¸c mãn ¨n ®å uèng ë phè HiÕn tõ x­a ®· kh«ng cÇu kú, nay còng thËt ®¬n gi¶n, nh­ng vÉn t¹o ra ®­îc mét h­¬ng vÞ rÊt riªng, rÊt Phè HiÕn. C¶m nhËn vÒ v¨n ho¸ Èm thùc Phè HiÕn kh«ng ph¶i chØ ë c¸ch chÕ biÕn mãn ¨n, ®å uèng mµ cßn bëi t×nh ng­êi vµ sù khÐo lÐo cña nh÷ng ng­êi lao ®éng n¬i ®©y. Ch­¬ng 3 b¶o tån vµ ph¸t huy t¸c dông cña quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn trong giai ®o¹n hiÖn nay. ---------------- 3.1. hiÖn tr¹ng quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn 3.1.1. HiÖn tr¹ng c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc. QuÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn - mét quÇn thÓ di tÝch kiÕn tróc nghÖ thuËt ®éc ®¸o, nh÷ng di tÝch nµy lµ b»ng chøng vÒ mét thêi ho¹t ®éng c«ng th­¬ng cña §µng ngoµi, lµ dÊu Ên cña mét giai ®o¹n lÞch sö v¨n ho¸, cña sù héi nhËp c¸c nÒn v¨n ho¸ ¸ - ¢u. Sù hoµ ®ång song song cïng tån t¹i cña h¬n 50 vïng quª r¶i r¸c hÇu kh¾p miÒn B¾c cña n­íc ta tô c­ vÒ ®©y vµ c­ d©n n­íc ngoµi Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµ Lan, Anh, Ph¸p, Bå §µo Nha … ë ®©y hiÖn cßn 70 di tÝch, trong ®ã x¸c ®Þnh thuéc ®Þa bµn khu vùc Phè HiÕn x­a cã 51 di tÝch, gåm: 23 ®Òn, miÕu, 14 chïa, 7 ®×nh, 2 nhµ thê hä, 1 v¨n miÕu, 1 vâ miÕu, 1 héi qu¸n, 1 nghÜa ®Þa ng­êi n­íc ngoµi, 1 nhµ thê thiªn chóa gi¸o. HiÖn nay trong quÇn thÓ di tÝch ®ã ®· cã 11 di tÝch ®­îc xÕp h¹ng quèc gia, tuy nhiªn sù quan t©m, ®Çu t­ cho quÇn thÓ di tÝch nµy ch­a ®¸ng kÓ. TÝnh chung, tõ khi x©y dùng tõ thÕ kû XVII ®Õn nay ®· kho¶ng 300 n¨m. Trong kho¶ng 300 n¨m Êy quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn ®· tån t¹i trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn x· héi kh¾c nghiÖt. Thêi tiÕt vµ khÝ hËu lµ nh÷ng yÕu tè th­êng xuyªn cã thÓ g©y ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn t×nh tr¹ng xuèng cÊp vµ lµm h­ háng c¸c di tÝch. C¸c di tÝch kiÕn tróc cæ th­êng kÕt cÊu b»ng gç l¹i ë trong vïng cã ®é Èm kh¸ cao, ®ã lµ m«i tr­êng rÊt thuËn lîi cho mèi, mät ph¸t triÓn g©y ¶nh h­ëng rÊt lín ®èi víi sù tån t¹i cña di tÝch. Do nh÷ng khã kh¨n chung vÒ kinh tÕ, thªm vµo ®ã l¹i ph¶i chÞu hËu qu¶ cña nh÷ng cuéc chiÕn tranh kÐo dµi, mÆc dï thÊy ®­îc yªu cÇu cÇn ph¶i b¶o tån, t«n t¹o nh­ng chóng ta vÉn ch­a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó cho phÐp triÓn khai kÕ ho¹ch b¶o tån, t«n t¹o mét c¸ch quy m« mµ chØ cã thÓ thùc hiÖn kÕ ho¹ch chèng xuèng cÊp ®èi víi nh÷ng di tÝch cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt, v× thÕ ch­a thÓ nµo ng¨n chÆn sù xuèng cÊp hµng lo¹t cña c¸c di tÝch. Mét sè c«ng tr×nh kiÕn tróc t«n gi¸o ch­a ®­îc sö dông ®óng chøc n¨ng: nh­ Vâ MiÕu, ®Òn XÝch §»ng, ®Òn M©y …cßn ®­îc dïng lµm trô së lµm viÖc cña mét sè c¬ quan, ®¬n vÞ. §¹i ®a sè c¸c di tÝch míi chØ ®­îc ph¸t huy ®Ó phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng tÝn ng­ìng, ch­a cã tÝnh tuyªn truyÒn, gi¸o dôc vÒ truyÒn thèng v¨n ho¸ cña quª h­¬ng, do vËy còng Ýt ®­îc quan t©m tu söa mét c¸ch ®óng møc. MÆc dï giai ®o¹n 1996 - 2001, ®­îc sù quan t©m cña Bé VHTT vµ ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, b­íc ®Çu ®· ®Çu t­ phôc håi 5 h¹ng môc trong 11 di tÝch quèc gia vµ mét sè di tÝch kh¸c, song vÉn cßn nhiÒu di tÝch ®ang bÞ xuèng cÊp nghiªm träng, ®Æc biÖt lµ mét sè di tÝch ®· ®­îc xÕp h¹ng cÊp quèc gia, nh­: ®Òn Thiªn HËu (Thiªn HËu Cung), Héi qu¸n (§«ng §« Qu¶ng Héi), Vâ MiÕu, §Òn M©y … c¸c h¹ng môc c«ng tr×nh xuèng cÊp ch¾p v¸, mét sè h¹ng môc tu söa t¹m bî. HiÖn t­îng nhµ d©n ë lÉn trong mét sè di tÝch ch­a ®­îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó, cho nªn vÉn cßn hiÖn t­îng lÊn chiÕm di tÝch. HiÖn t¹i ch­a cã ban qu¶n lý di tÝch chung cho c¶ quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn, hÇu hÕt c¸c di tÝch ë thÞ x· H­ng Yªn ®Òu ®­îc ph©n cÊp qu¶n lý trùc tiÕp cho chÝnh quyÒn cÊp c¬ së lµ c¸c ph­êng. ViÖc qu¶n lý cßn thiÕu chÆt chÏ vµ do cßn h¹n chÕ vÒ c«ng t¸c nghiÖp vô b¶o tån, cho nªn ®«i khi ®Ó cho nh©n d©n tù ý tu söa lµm biÕn d¹ng vµ mÊt ®i gi¸ trÞ cña di tÝch. 3.1.2. HiÖn tr¹ng c¸c di s¶n v¨n ho¸ phi vËt thÓ Tr¶i qua mét thêi gian dµi h¬n 300 n¨m, víi nh÷ng biÕn cè cña lÞch sö vµ ®Æc biÖt lµ sù mÊt ®i vai trß lµ mét trung t©m kinh tÕ lín ë §µng ngoµi; Nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh liªn miªn vµ sau hoµ b×nh lËp l¹i, H­ng Yªn ®­îc s¸t nhËp vµo tØnh H¶i D­¬ng ®Ó råi thuéc H¶i H­ng. Suèt mét kho¶ng thêi gian dµi Phè HiÕn ®· bÞ l·ng quªn ... Nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan ®ã ®· khiÕn nhiÒu gi¸ trÞ v¨n ho¸ phi vËt thÓ ë Phè HiÕn ®· dÇn bÞ mai mét, phai nh¹t. ThËm chÝ, ngµy nay ®Õn víi Phè HiÕn chóng ta chØ cßn thÊy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ phi vËt thÓ cña vïng ®Êt nµy qua sö s¸ch ghi chÐp l¹i, hay nh÷ng lêi kÓ cña ng­êi d©n n¬i ®©y. §ã lµ nh÷ng nÐt sinh ho¹t cña mét ®« thÞ th­¬ng m¹i c¶ng, nh÷ng lµng nghÒ, c¬ së s¶n xuÊt thñ c«ng ... C¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ phi vËt thÓ cßn ®äng l¹i râ nÐt ë ®©y lµ lÔ héi, víi nh÷ng nghÖ thuËt diÔn x­íng d©n gian vµ nh÷ng nÐt v¨n ho¸ Èm thùc ®Æc tr­ng cña mét vïng ®Êt, ®· tõng lµ n¬i tô héi cña c­ d©n kh¸p mäi miÒn ®Êt n­íc vµ c­ d©n n­íc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã, lµ mét quÇn thÓ di tÝch tÝn ng­ìng, t«n gi¸o, ®a d¹ng, phong phó vÒ lo¹i h×nh, chøa ®ùng gi¸ trÞ nghÖ thuËt cao vµ nh÷ng gi¸ trÞ to lín vÒ tinh thÇn. §ã chÝnh lµ nh÷ng g× mµ ngµy nay ng­êi ta cßn c¶m nhËn ®­îc khi hoµi niÖm vÒ mét Phè HiÕn x­a. Tuy nhiªn, hiÖn nay viÖc b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ phi vËt thÓ cña Phè HiÕn cßn ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc. MÆc dï, trong thêi gian qua, kÓ tõ sau khi t¸i lËp tØnh H­ng Yªn, l·nh ®¹o cña tØnh ®· chØ ®¹o cho ngµnh v¨n ho¸ th«ng tin tØnh cã chñ tr­¬ng s­u tÇm, g×n gi÷ vµ kh¬i dËy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ phi vËt thÓ ®Æc s¾c, ®Æc tr­ng cña Phè HiÕn, trong ®ã tËp trung vµo viÖc kh«i phôc l¹i c¸c lÔ héi, c¸c nghÖ thuËt diÔn x­íng d©n gian vµ c¸c mãn ¨n d©n d·, c¸c s¶n phÈm chÕ biÕn tõ ®Æc s¶n cña H­ng Yªn nh­ sen, nh·n …HiÖn nay, do qu¶n lý ch­a tèt nªn néi dung c¸c ho¹t ®éng trong lÔ héi chñ yÕu lµ do tÝnh tù ph¸t nhiÒu, ®«i khi cã phÇn tuú tiÖn: ChØ chó träng vÒ phÇn LÔ, xem nhÑ phÇn Héi. Mét sè trß ch¬i, diÔn x­íng trong lÔ héi ®· mÊt ®i hoÆc biÕn thÓ sang mét sè h×nh thøc míi. Do ®iÒu kiÖn kinh tÕ ph¸t triÓn, c«ng t¸c tæ chøc vµ quy m« lÔ héi cã phÇn chÆt chÏ h¬n. LÔ héi ®­îc tæ chøc lín h¬n, nh­ng trong chõng mùc nµo ®ã c¸i ý nghÜa s©u xa, Èn tµng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng ban ®Çu ®· bÞ thay ®æi nhiÒu, néi dung ®· kh¸c x­a. Nã chØ cßn mang tÝnh chÊt tËp tôc qua c¸c nghi lÔ cóng b¸i vµ ­íc väng mµ th«i. 3.2. b¶o tån vµ ph¸t huy t¸c dông quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn 3.2.1. ý nghÜa cña viÖc b¶o tån, t«n t¹o khu di tÝch Phè HiÕn. Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh dùng n­íc vµ gi÷ n­íc, Tæ quèc cã mét ý nghÜa thiªng liªng ®èi víi ng­êi d©n ViÖt Nam. ý thøc vµ tinh thÇn liªn kÕt céng ®ång cïng ®¹o lý uèng n­íc nhí nguån ®Òn ¬n ®¸p nghÜa nh÷ng ng­êi cã c«ng víi d©n víi n­íc lu«n lu«n chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu trong b¶ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña ViÖt Nam. C¸c thÕ hÖ tiÒn bèi ®· ®Ó l¹i cho chóng ta kho tµng di s¶n v¨n ho¸ v« cïng quý gi¸. Kho tµng di s¶n v¨n ho¸ ®ã ®­îc vËt chÊt ho¸, c« ®äng l¹i ë c¸c di tÝch lÞch sö vµ v¨n ho¸ víi nhiÒu gi¸ trÞ quan träng. Di tÝch lÞch sö lµ biÓu hiÖn cô thÓ nhÊt dÔ nhËn biÕt vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc lµ tµi s¶n v¨n ho¸ cña quèc gia, ®ång thêi lµ bé phËn cÊu thµnh di s¶n v¨n ho¸ nh©n lo¹i. Di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó giao l­u v¨n ho¸ quèc tÕ vµ lµ tiÒm n¨ng du lÞch cã kh¶ n¨ng khai th¸c l©u dµi mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Ho¹t ®éng b¶o tån di tÝch nh»m gi÷ g×n nh÷ng gi¸ trÞ, nh÷ng di s¶n v¨n ho¸. MÆt kh¸c lµ ph¸t huy nh÷ng t¸c dông cña di tÝch trong viÖc sö dông m«i tr­êng v¨n ho¸ míi, x©y dùng nÒn v¨n ho¸ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc, hiÖn ®¹i vµ tiªn tiÕn. Cã thÓ nãi b¶o tån di tÝch chÝnh lµ b¶o vÖ nh÷ng di s¶n v¨n ho¸, khai th¸c gi¸ trÞ nhiÒu mÆt cña di tÝch, gi÷ g×n nh÷ng b¶n th«ng ®iÖp cña c¸c thÕ hÖ «ng cha göi cho hËu thÕ. Cho nªn, c«ng viÖc b¶o vÖ t«n t¹o di tÝch cã ý nghÜa v« cïng quan träng nÕu kh«ng gi÷ l¹i ®­îc nh÷ng di tÝch, di vËt lµ vËt chøng hïng hån nhÊt cho nh÷ng sù kiÖn lÞch sö cña qu¸ khø th× kh«ng thÓ nµo hiÓu ®Çy ®ñ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña d©n téc ta. Chóng ta t×m hiÓu qu¸ khø kh«ng qua c¸c di tÝch, qua c¸c truyÒn thèng lÞch sö nh»m v¹ch ra b­íc ®i ®óng ®¾n cho hiÖn t¹i vµ trong t­¬ng lai. C«ng t¸c b¶o tån vµ ph¸t huy t¸c dông di tÝch ngµy nay ®· trë thµnh mét chuyªn ngµnh ho¹t ®éng v¨n ho¸ quan träng. Trong ®iÒu kiÖn v¨n ho¸ ®· trë thµnh cèt lâi cña qu¸ tr×nh giao l­u vµ hoµ nhËp quèc tÕ th× c«ng t¸c b¶o tån, b¶o tµng vµ ph¸t huy t¸c dông di tÝch trë thµnh bøc thiÕt. Tuy nhiªn ho¹t ®éng b¶o tån di tÝch bao giê còng vÉn cã sù chØ ®¹o, qu¶n lý vÒ mÆt ph¸p lý vµ nghiÖp vô cña ngµnh, c¸c cÊp liªn quan. XÐt d­íi gãc ®é b¶o tµng häc, c¸c di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ lµ kÕt tinh tµi lùc cña d©n téc, lµ biÓu hiÖn cô thÓ vµ dÔ nhËn biÕt vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam: c¸c kiÕn tróc t«n gi¸o tÝn ng­ìng chÝnh lµ nh÷ng kh«ng gian truyÒn thèng ®iÓn h×nh cã søc cuèn hót tõ l©u ®èi víi mäi tÇng líp d©n c­ trong x· héi. Kh«ng gian thÈm mü t¹o ra tõ mét hîp thÓ gi÷a c¶nh trÝ thiªn nhiªn vµ h×nh khèi kiÕn tróc víi c¸c m¶ng ch¹m kh¾c tinh vi. Mçi ng«i ®×nh, ng«i chïa ®Òu lµ "Mét b¶o tµng mü thuËt" sèng ®éng b¶o l­u cho chóng ta nhiÒu cæ vËt quý hiÕm: v¨n b¶n, c©u ®èi, ®¹i tù, t­îng ph¸p, nhang ¸n, long ngai, bµi vÞ, s¾c phong… mµ tõng cæ vËt ®ã l¹i lµ mét t¸c phÈm nghÖ thuËt hoµn chØnh. Kh«ng gian sinh ho¹t v¨n ho¸ céng ®ång mµ biÓu hiÖn râ nÐt nhÊt lµ c¸c lÔ héi v¨n ho¸ truyÒn thèng. §©y chÝnh lµ h×nh thøc sinh ho¹t v¨n ho¸ quÇn chóng mang tÝnh chÊt d©n d· t¹o nªn sù ®a d¹ng phong phó vµ ®éc ®¸o cña tõng di tÝch ë Phè HiÕn. XÐt vÒ b¶n chÊt, di tÝch lÞch sö - v¨n ho¸ lµ mét ng«n ng÷ quèc tÕ dÔ hiÓu cho tÊt c¶ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi, kh«ng cÇn ®Õn viÖc gi¶i nghÜa, phiªn dÞch. Nhê cã kh¶ n¨ng ­u viÖt nh­ trªn, di tÝch lÞch sö - v¨n ho¸ ®· trë thµnh ph­¬ng tiÖn giao l­u v¨n ho¸, gióp cho c¸c d©n téc hiÓu biÕt lÉn nhau th«ng qua h×nh thøc du lÞch v¨n ho¸ vµ trªn thùc tÕ ngµnh du lÞch ®· ®ãng gãp kh«ng nhá viÖc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ v¨n hãa cña nhiÒu quèc gia. Nh÷ng di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ ë Phè HiÕn, lµ nguån sö liÖu quý gi¸ cho nh÷ng ng­êi ®­¬ng ®¹i nhËn thøc vÒ x· héi vµ v¨n ho¸ thêi ®· qua. Cã thÓ nãi r»ng nh÷ng di tÝch nµy gãp phÇn t¹o nªn c¸c chuÈn gi¸ trÞ ®Ó kiÓm chøng, ®¸nh gi¸ vÒ lÞch sö vµ v¨n ho¸ nh©n lo¹i nh»m lµm giµu thªm sù hiÓu biÕt qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ dù b¸o t­¬ng lai, t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi. 3.2.2. T×nh h×nh b¶o tån vµ khai th¸c quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn Tr­íc ®©y do ®iÒu kiÖn kinh tÕ trong tØnh cßn thÊp cho nªn viÖc quan t©m ®Õn c¸c di tÝch ch­a ®­îc chu ®¸o, nguån vèn tu bæ, t«n t¹o di tÝch ®­îc cung cÊp chñ yÕu tõ sè tiÒn c«ng ®øc trong d©n. V× vËy dÉn ®Õn viÖc b¶o tån cßn s¬ sµi, nhiÒu cæ vËt cã gi¸ trÞ bÞ mÊt c¾p, m«i tr­êng c¶nh quan di tÝch bÞ d©n quanh vïng lÊn chiÕm, x©m h¹i nghiªm träng. Sau cuéc héi th¶o quèc tÕ (12/1992) , c¸c c¸n bé nghiªn cøu khoa häc cña Së V¨n ho¸ Th«ng tin tØnh H¶i H­ng vµ nay lµ tØnh H­ng Yªn, ®­îc sù gióp ®ì cña Côc B¶o tån - b¶o tµng Bé V¨n hãa Th«ng tin, Ban qu¶n lý di tÝch thÞ x· H­ng Yªn ®· tiÕn hµnh ®¹c ho¹ hiÖn tr¹ng cña mét sè di tÝch cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt quan träng, b­íc ®Çu ®iÒu tra, ph©n lo¹i cô thÓ c¸c di tÝch cña ®« thÞ cña Phè HiÕn nh»m t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p xö lý phï hîp: ®· cã 11 di tÝch thuéc ®Þa phËn thÞ x· H­ng Yªn vµ 1 di tÝch thuéc huyÖn Tiªn L÷ ®­îc xÕp h¹ng lµ di tÝch quèc gia. Tuy nhiªn, v× ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÊp cho viÖc trïng tu söa ch÷a c¸c di tÝch cßn h¹n chÕ cho nªn viÖc söa ch÷a, b¶o vÖ còng chØ h¹n chÕ ®­îc mét phÇn sù xuèng cÊp cña mét sè di tÝch cã gi¸ trÞ. Bªn c¹nh viÖc thùc hiÖn c¸c c«ng t¸c vÒ nghiÖp vô, vÊn ®Ò cã ý nghÜa trong viÖc b¶o vÖ c¸c di s¶n v¨n ho¸, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng còng rÊt tÝch cùc trong viÖc gi¸o dôc nh©n d©n chÊp hµnh vµ cã ý thøc b¶o vÖ c¸c di s¶n v¨n ho¸. ChÝnh quyÒn thÞ x·, mét mÆt ®­îc sù tham m­u cña phßng V¨n ho¸ Th«ng tin thÞ x· ®· ban hµnh quy chÕ qu¶n lý viÖc x©y dùng söa ch÷a c¸c di tÝch kiÕn tróc trong khu vùc vµ mÆt kh¸c thÞ x· còng ®· ®Ò ra mét sè chñ tr­¬ng nh­ cã kÕ ho¹ch sö dông mét phÇn ng©n s¸ch cña thÞ x· trong viÖc trïng tu mét sè c¸c c«ng tr×nh ®Æc biÖt quan träng ®ang cã nguy c¬ bÞ sôp ®æ, h­ háng do c¸c yÕu tè nhiªn nhiªn g©y ra. C«ng t¸c b¶o vÖ khai th¸c di s¶n v¨n ho¸ phi vËt thÓ ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc, nh÷ng lÔ héi truyÒn thèng cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt hay c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng, mãn ¨n ®Æc s¶n, hµng l­u niÖm, nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng… ch­a ®­îc phôc håi ®Çy ®ñ, cho nªn lÔ héi ch­a ph¸t huy ®­îc hÕt vai trß gi¸o dôc truyÒn thèng vµ cè kÕt céng ®ång cña m×nh trong quÇn chóng nh©n d©n. Cã thÓ nãi r»ng, Phè HiÕn hiÖn nay lµ ®« thÞ cã nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn ngµnh kinh tÕ du lÞch, nh­ng do c¬ së vËt chÊt cßn nghÌo nµn, kh¸ch ®Õn Phè HiÕn hiÖn nay cßn Ýt vµ víi nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau nh­ nghiªn cøu, tham quan, nh­ng chñ yÕu vÉn lµ hµnh h­¬ng cÇu cóng. MÆt kh¸c, c¸c di tÝch còng ch­a thu hót ®­îc nhiÒu kh¸ch du lÞch do ch­a cã ®Çu t­ thÝch ®¸ng vµ c¸c biÖn ph¸p tæ chøc du lÞch cô thÓ. Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng ®iÒu kiÖn phôc vô cho tæ chøc du lÞch cßn qu¸ thiÕu thèn vµ nhá bÐ nh­ c«ng viªn ë Phè HiÕn thiÕt bÞ nghÌo nµn, s©n vui ch¬i nhá hÑp, kh¸ch s¹n ch­a phong phó, giao th«ng xuèng cÊp… lµ mét trë ng¹i ®èi víi du kh¸ch. Phßng V¨n ho¸ thÞ x· ch­a cã biÖn ph¸p cô thÓ ®èi víi c¸c di tÝch cho nªn ch­a cuèn hót ®­îc du kh¸ch vµ dï l­îng du kh¸ch cã t¨ng nh­ng còng ch­a cã biÖn ph¸p thèng kª qu¶n lý, kh¸ch ®Õn tham quan lµ ®Õn trùc tiÕp c¸c di tÝch. HiÖn nay, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng tõ tØnh ®Õn c¬ së, ®­îc sù gióp ®ì cña c¸c nhµ khoa häc vµ c¬ quan chuyªn m«n vÒ vÊn ®Ò b¶o tån-b¶o tµng cña Trung ­¬ng, ®ang tõng b­íc tiÕn hµnh quy ho¹ch b¶o vÖ ®« thÞ cæ Phè HiÕn. Tr­íc m¾t ®ang tËp trung vµo viÖc chèng xuèng cÊp vµ tu t¹o mét sè h¹ng môc c«ng tr×nh thuéc c¸c lo¹i h×nh di tÝch t«n gi¸o tÝn ng­ìng, nh÷ng di tÝch cã gi¸ kiÕn tróc nghÖ thuËt ®· ®­îc xÕp h¹ng cÊp quèc gia trong quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn. C¸c di tÝch kiÕn tróc kh¸c vµ nh÷ng khu vùc cã dÊu vÕt cña c¸c khu phè cæ, th­¬ng ®iÕm cña ng­êi ngo¹i quèc x­a còng ®· ®­îc khoanh vïng b¶o vÖ vµ tiÕn hµnh kiÓm kª, ph©n lo¹i. Theo quy ho¹ch tæng thÓ thÞ x· H­ng Yªn ®Õn n¨m 2010, Phè HiÕn ®­îc b¶o vÖ vµ kh«i phôc nh­ mét nÐt ®Æc tr­ng v¨n hãa cña thÞ x· H­ng Yªn nãi chung. Khi cÇu Yªn LÖnh b¾c qua s«ng Hång ®­îc khai th¸c th× tiÒm n¨ng du lÞch cña Phè HiÕn sÏ ®­îc ph¸t huy ®Çy ®ñ h¬n, m¹nh mÏ h¬n. 3.2.3. Quan ®iÓm, ph­¬ng h­íng vµ nh÷ng biÖn ph¸p trong viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ lÞch sö - v¨n ho¸ cña quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn. 3.2.3.1. Quan ®iÓm C¸c di s¶n v¨n ho¸ ®­îc coi lµ nh÷ng tµi s¶n v« gi¸ cña mäi quèc gia. ë ®ã nã chøa ®ùng nh÷ng tinh hoa vµ truyÒn thèng cña mäi d©n téc, gãp phÇn minh chøng cho nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ cña d©n téc, ®Êt n­íc, ®Þa ph­¬ng qua c¸c giai ®o¹n, c¸c thêi kú lÞch sö. C«ng t¸c b¶o tån di s¶n v¨n ho¸ ë mçi ®Þa ph­¬ng, ®Êt n­íc cßn mang mét ý nghÜa lín lao lµ gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ tµi s¶n v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i. “Trong lý luËn b¶o tµng häc còng nh­ thùc tiÔn ho¹t ®éng cña c«ng t¸c b¶o tån b¶o tµng chóng ta th­êng b¾t gÆp vµ sö dông nh÷ng kh¸i niÖm nh­ “b¶o vÖ”, “b¶o qu¶n”, “b¶o tån”. Kh¸i niÖm “b¶o tån” lµ kh¸i niÖm bao hµm mét ý nghÜa réng trong ®ã kh«ng chØ cã nh÷ng ho¹t ®éng b¶o vÖ, gi÷ g×n cho c¸c ®èi t­îng ®­îc tån t¹i l©u dµi, nguyªn vÑn mµ cßn c¶ ý nghÜa khai th¸c ph¸t huy chóng vµo nh÷ng môc ®Ých phôc vô cho sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé x· héi. ChÝnh v× thÕ trong c¸c ho¹t ®éng b¶o tån c¸c di s¶n v¨n ho¸ (bao gåm c¶ di s¶n v¨n ho¸ lµ vËt thÓ vµ di s¶n v¨n ho¸ phi vËt thÓ) cã hai chøc n¨ng chñ yÕu lµ: chøc n¨ng b¶o qu¶n g×n gi÷ vµ chøc n¨ng khai th¸c sö dông” [16. Tr 22]. Trong t×nh h×nh hiÖn nay, c¸c ho¹t ®éng b¶o tån di s¶n v¨n ho¸ ®­îc coi lµ mét nguyªn t¾c c¬ b¶n, song kh«ng thÓ lµ lµ môc ®Ých duy nhÊt “b¶o tån ®Ó b¶o tån” mµ ®ßi hái cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Ó khai th¸c cã hiÖu qu¶ nhÊt nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ tiÒm tµng chøa ®ùng trong c¸c di s¶n v¨n ho¸ nh»m vµo c¸c môc ®Ých v× sù ph¸t triÓn. C¸c v¨n kiÖn cña nhµ n­íc khi viÕt vÒ c¸c di s¶n v¨n ho¸ còng ®· th­êng sö dông nh÷ng côm tõ nh­: b¶o tån vµ ph¸t huy, b¶o vÖ vµ sö dông, b¶o tån vµ khai th¸c…chÝnh lµ nhÊn m¹nh ®Õn tÇm quan träng vµ vÞ trÝ to lín cña c¸c ho¹t ®éng b¶o tån c¸c di s¶n v¨n ho¸. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi ®Êt n­íc ®ang cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ kinh tÕ, viÖc cÊp ng©n s¸ch cho c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ nãi chung vµ b¶o tån c¸c di s¶n v¨n ho¸ nãi riªng cßn thÊp, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña sù nghiÖp ph¸t triÓn v¨n ho¸ x· héi. V× vËy, nÕu chóng ta biÕt khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ sÏ ®em l¹i nh÷ng nguån thu ®¸ng kÓ, gãp phÇn c¶i thiÖn nguån kinh phÝ chi cho c¸c ho¹t ®éng b¶o tån, t¹o tiÒn ®Ò ®Ó thu hót c¸c ®èi t­îng kh¸ch tham quan ®«ng h¬n. Bªn c¹nh nh÷ng hiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ, viÖc tæ chøc khai th¸c tèt sÏ n©ng cao hiÖu qu¶ x· héi biÓu hiÖn qua viÖc thu nhËn nh÷ng tri thøc mµ c¸c gi¸ trÞ di s¶n v¨n ho¸ ®em l¹i. C¸c du kh¸ch trong n­íc vµ quèc tÕ ®Õn víi c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ ViÖt Nam qua viÖc th­ëng thøc nh÷ng c¶nh trÝ thiªn nhiªn t­¬i ®Ñp, chiªm ng­ìng c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ nghÖ thuËt, nghiªn cøu t×m hiÓu truyÒn thèng lÞch sö ®Êt n­íc vµ con ng­êi ViÖt Nam. Nh­ vËy xÐt trªn b×nh diÖn gi¸ trÞ, râ rµng c¸c di s¶n v¨n ho¸ võa cã nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña chÝnh b¶n th©n nã, võa cã nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ: hai gi¸ trÞ nµy lu«n cã mèi quan hÖ h÷u c¬ cÇn ph¶i ®­îc tr©n träng ®Ó khai th¸c cã hiÖu qu¶ vµ cã thªm nguån kinh phÝ hç trî cho c«ng t¸c b¶o vÖ tèt h¬n. ViÖc khai th¸c c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¸c di s¶n v¨n ho¸ cÇn ph¶i ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c ho¹t ®éng du lÞch. Nh­ vËy, mèi quan hÖ gi÷a viÖc b¶o tån, khai th¸c c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµ du lÞch lµ mèi quan hÖ qua l¹i, thóc ®Èy lÉn nhau. Khai th¸c v¨n ho¸ du lÞch ph¶i g¾n liÒn víi ho¹t ®éng b¶o tån, t«n t¹o, b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ chøa ®ùng trong di s¶n, ®ång thêi, khai th¸c v¨n ho¸ du lÞch cã hiÖu qu¶ sÏ lµ yÕu tè t¹o tiÒn ®Ò ®Ó thu hót kh¸ch tham quan du lÞch ngµy cµng ®«ng, mang l¹i nguån lîi kinh tÕ ®¸ng kÓ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc b¶o vÖ, t«n t¹o di tÝch tèt h¬n. Thùc tiÔn nh÷ng ho¹t ®éng b¶o tån vµ khai th¸c du lÞch nãi chung vµ du lÞch v¨n ho¸ nãi riªng ë ViÖt Nam trong nh÷ng thêi gian qua ®· kh¼ng ®Þnh nh÷ng nhËn ®Þnh trªn. ChÝnh nguån thu nhËp hµng n¨m th«ng qua viÖc khai th¸c du lÞch ®· t¹o c¬ së cho nh÷ng ho¹t ®éng tu söa, b¶o tån vµ t«n t¹o c¸c di tÝch, gãp phÇn g×n gi÷ c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng kh¸c cña d©n téc. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh kinh tÕ du lÞch ®· t¹o nguån thu nhËp ®¸ng kÓ cho nÒn kinh tÕ x· héi th«ng qua c¸c ho¹t ®éng dÞch vô - du lÞch. Do nhËn thøc ®­îc tÇm quan träng còng nh­ nhê xö lý tèt nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a viÖc b¶o tån vµ khai th¸c v¨n ho¸ du lÞch mµ ë c¸c trung t©m v¨n ho¸ - du lÞch lín nh­ di s¶n v¨n ho¸ thiªn nhiªn H¹ Long, quÇn thÓ di tÝch kiÕn tróc ®Æc s¾c ë kinh ®« HuÕ vµ mét sè c¬ së v¨n ho¸ kh¸c ®· b­íc ®Çu lµm tèt c«ng t¸c nµy. Nguån kinh phÝ thu ®­îc th«ng qua viÖc b¸n vÐ tham quan vµ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch kh¸c mçi n¨m ngµy cµng t¨ng gãp phÇn n©ng cao sù ph¸t triÓn kinh tÕ cho c¸c dÞa ph­¬ng vµ vµo viÖc b¶o tån c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng luËn ®iÓm trªn, do trong qu¸ tr×nh tæ chøc khai th¸c nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµ nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¸c di s¶n v¨n ho¸ g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng du lÞch ®· h×nh thµnh nªn mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a b¶o tån vµ khai th¸c v¨n ho¸ du lÞch. Víi ý nghÜa ®ã, v¨n ho¸ du lÞch theo chóng t«i cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng trong kinh doanh du lÞch. Nã nghiªn cøu vÒ nh÷ng ph­¬ng thøc khai th¸c c¸c gi¸ trÞ cña c¸c di s¶n v¨n ho¸ phôc vô cho c«ng t¸c ph¸t triÓn du lÞch. V¨n ho¸ du lÞch ®­îc c¸c nhµ nghiªn cøu kinh doanh quan t©m, coi träng, xem nã nh­ lµ c¬ së ®Ó x©y dùng luËn chøng ph¸t triÓn du lÞch, c«ng t¸c qu¶ng c¸o, x©y dùng c¸c khu du lÞch, c¸c ®iÓm vµ tuyÕn du lÞch …ChØ cã trªn c¬ së th«ng qua viÖc nghiªn cøu v¨n ho¸ du lÞch mét c¸ch khoa häc míi cã thÓ ®Þnh ra nh÷ng ph­¬ng thøc khai th¸c mét c¸ch cã hiÖu qu¶. §©y còng lµ mét trong nh÷ng c¬ së quan träng ®Ó h×nh thµnh nh÷ng quan ®iÓm, chñ tr­¬ng, x©y dùng ph­¬ng h­íng vµ nh÷ng biÖn ph¸p trong c¸c ho¹t ®éng b¶o tån c¸c di s¶n v¨n ho¸ vµ khai th¸c v¨n ho¸ du lÞch [ 6 ], [ 7 ], [ 37 ]. QuÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn cã nh÷ng thÕ m¹nh to lín vÒ v¨n ho¸, nghÖ thuËt, kiÕn tróc, lÞch sö, ­u thÕ vÒ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, ®a d¹ng vµ hÊp dÉn. V× vËy, viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn du lÞch ë ®©y sÏ trë thµnh mét ngµnh kinh tÕ mòi nhän trong c¬ cÊu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña thÞ x· H­ng Yªn. Ph¸t triÓn du lÞch ®« thÞ cæ Phè HiÕn ph¶i nh»m môc ®Ých t¹o ®µ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, n©ng cao d©n trÝ, ®¶m b¶o yªu cÇu gi÷ v÷ng an ninh chÝnh trÞ, trËt tù an toµn x· héi, b¶o vÖ vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng, gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. Trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn du lÞch cÇn ph¶i ®¹t ®­îc yªu cÇu cao nhÊt lµ b¶o vÖ ®­îc c¸c di s¶n v¨n ho¸ lÞch sö, bªn c¹nh ®ã cÇn x©y dùng vµ b¶o vÖ tèt c¶nh quan thiªn nhiªn, b¶o ®¶m sù c©n b»ng sinh th¸i cña m«i tr­êng sèng. Trong qu¸ tr×nh tæ chøc vµ khai th¸c v¨n ho¸ du lÞch ë thÞ x· H­ng Yªn cÇn ph¶i ®Æt trong mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a c¸c vïng du lÞch träng ®iÓm ë ch©u thæ s«ng Hång, nh­: Hµ Néi, H¶i D­¬ng, B¾c Ninh, Th¸i B×nh, Nam §Þnh, Hµ Nam … 3.2.3.2. Ph­¬ng h­íng Qua nghiªn cøu kh¶o s¸t, Phè HiÕn ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét ®iÓm du lÞch cã thÓ thu hót kh¸ch ®Õn tham quan vµ nghiªn cøu khoa häc. Nh÷ng quÇn thÓ di tÝch lÞch sö v¨n ho¸, nh÷ng tµi nguyªn v¨n hãa phi vËt thÓ, lµ mét nguån lùc hÊp dÉn ®Ó phôc vô cho viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng trong ho¹t ®éng du lÞch. Bëi vËy, tØnh H­ng Yªn ®· ®­a ra mét ®Þnh h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ: ThÞ x· H­ng Yªn sÏ kh«ng chØ tiÕp tôc ®Èy m¹nh viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp mµ cßn chó träng vµo viÖc ph¸t triÓn du lÞch vµ dÞch vô vµ ®Èy nã lªn vÞ trÝ cña mét ngµnh kinh tÕ mòi nhän. Trong thêi gian tíi, tØnh vµ thÞ x· H­ng Yªn kÕt hîp víi c¸c ban ngµnh sÏ x©y dùng mét quy ho¹ch ph¸t triÓn du lÞch tæng thÓ cho tõng tuyÕn, ®iÓm du lÞch. Nh­ng tr­íc m¾t ph¶i ®Çu t­ ®Ó b¶o tån c¸c tµi nguyªn nh©n v¨n ë ®©y, æn ®Þnh, hoµn thiÖn bé m¸y tæ chøc tham gia c¸c ho¹t ®éng du lÞch. Bªn c¹nh ®ã tØnh còng cã ®­a ra nh÷ng ®Þnh h­íng nh»m ®a d¹ng ho¸ c¸c s¶n phÈm du lÞch, n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô vµ phôc vô, t¨ng c­êng ®Çu t­ x©y dùng hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô cho c¸n bé c«ng nh©n viªn trong ngµnh th«ng qua con ®­êng ®µo t¹o nh©n lùc. Nh­ng vÊn ®Ò mµ c¸c c¬ quan Nhµ n­íc quan t©m nhÊt trong viÖc khai th¸c tµi nguyªn Phè HiÕn phôc vô cho ho¹t ®éng du lÞch, lµ ph¶i g×n gi÷, ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc g¾n liÒn víi vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng, b¶o ®¶m an toµn x· héi… nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn du lÞch v¨n ho¸ sinh th¸i bÒn v÷ng. §Ó thùc hiÖn ®­îc tèt vÊn ®Ò nµy tr­íc tiªn cÇn ph¶i t¨ng c­êng vai trß qu¶n lý cña Nhµ n­íc trªn ®Þa bµn t¹o ra sù thèng nhÊt, ®ång bé trong viÖc qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng du lÞch vµ c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn di tÝch. Cã kÕ ho¹ch x©y dùng ®Þnh h­íng cho c¸c tæ chøc, doanh nghiÖp khai th¸c du lÞch trªn ®Þa bµn ®Çu t­ vµ ho¹t ®éng theo ®óng quy ho¹ch, chÊp hµnh ®óng theo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ¦u tiªn gi¶i quyÕt c¸c gi¶i ph¸p ®Ó trïng tu b¶o vÖ c¸c di s¶n v¨n ho¸ (vËt thÓ vµ phi vËt thÓ), khai th¸c c¸c ®Æc ®iÓm mµ thiªn nhiªn ­u ®·i, t¨ng c­êng c¸c kh¶ n¨ng kiÓm so¸t nh»m c¶i thiÖn m«i tr­êng ®ång thêi gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸, chÊn h­ng nÒn v¨n ho¸ d©n téc. Cô thÓ nh­ sau: §èi víi c¸c di s¶n v¨n ho¸ vËt thÓ: gi÷ g×n ®Õn møc cao nhÊt sù nguyªn vÑn, thèng nhÊt vµ tÝnh ch©n thùc lÞch sö cña c¸c di tÝch trong quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn, cÇn xem ®ã lµ mét tæng thÓ thiÕt chÕ lÞch sö - nh©n v¨n - kiÕn tróc hµi hoµ kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau víi c¸c lo¹i h×nh kiÕn tróc cÊu thµnh nh­: ®×nh, ®Òn, chïa, miÕu, héi qu¸n … B¶o vÖ tèt nhÊt sù nguyªn vÑn cña c¸c di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸, c¸c di chØ kh¶o cæ häc hiÖn cã trªn ®Þa bµn thÞ x·, ®¶m b¶o sù thèng nhÊt vµ kÕt hîp hµi hoµ gi÷a c¸c di tÝch cæ thuéc khu vùc cña Phè HiÕn x­a, víi sù ph¸t triÓn më réng cña thÞ x· trong t­¬ng lai khi xu h­íng ®« thÞ ho¸ ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ. TËp trung c¸c nguån vèn ®Ó c¶i t¹o vµ n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng song song víi viÖc thiÕt lËp c¶nh quan phï hîp nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c b¶o tån vµ khai th¸c v¨n ho¸ du lÞch. Lµ mét quÇn thÓ di tÝch kiÕn tróc nghÖ thuËt ®éc ®¸o vµ hÊp dÉn, Phè HiÕn - thÞ x· H­ng Yªn cã ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng thu hót kh¸ch du lÞch cao. Tuy nhiªn dï kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vµ khai th¸c du lÞch hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai sau nµy cã lín ®Õn mÊy còng khã cã thÓ bï ®¾p ®Çy ®ñ cho c«ng t¸c chèng xuèng cÊp, b¶o tån vµ t«n t¹o c¸c di tÝch . ChÝnh v× vËy, ®iÒu quan träng lµ ph¶i n©ng cao nhËn thøc cho nh©n d©n ®Þa ph­¬ng mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng gi¸ trÞ cã ý nghÜa nh©n v¨n to lín ®ang Èn m×nh trong ®« thÞ cæ cïng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng kh¸c nh»m b¶o tån mét c¸ch nguyªn vÑn nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ cho c¸c thÕ hÖ t­¬ng lai. §èi víi c¸c di s¶n v¨n ho¸ phi vËt thÓ: cÇn cã kÕ ho¹ch tæ chøc nghiªn cøu, s­u tÇm c¸c gi¸ trÞ nh©n v¨n truyÒn thèng, cÇn ph¶i b¶o tån, kÕ thõa vµ ph¸t huy trªn c¬ së gi÷ g×n b¶n s¾c vµ truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc kÕt hîp víi viÖc tiÕp thu nh÷ng tinh hoa v¨n ho¸ cña nh©n lo¹i. CÇn cã biÖn ph¸p nh»m phôc håi, khai th¸c l¹i nh÷ng lÔ héi d©n téc ®éc ®¸o ®· cã ë Phè HiÕn trªn c¬ së nghiªn cøu vµ chän läc kü. Båi d­ìng n©ng cao chÊt l­îng vµ ph¸t huy tèi ®a nh÷ng lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian truyÒn thèng , t¹o mäi ®iÒu kiÖn, kh¶ n¨ng vµ ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m khuyÕn khÝch sù phôc håi cña c¸c lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng. Nghiªn cøu khai th¸c vµ chÕ biÕn nhiÒu mãn ¨n mang ®Ëm h­¬ng vÞ cña ®Êt Phè HiÕn - H­ng Yªn phôc vô cho viÖc khai th¸c du lÞch. CÇn ph¶i cã kÕ ho¹ch ®Çu t­, x©y dùng c¸c vïng, ®iÓm du lÞch chÊt l­îng cao nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng thu hut kh¸ch tham quan c¶ trong n­íc vµ quèc tÕ. Muèn vËy bªn c¹nh viÖc quan t©m, t¹o ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt cÇn sím cã kÕ ho¹ch më réng c¸c h×nh thøc ®µo t¹o, båi d­ìng ®éi ngò c¸n bé n¾m v÷ng c¸c nguyªn t¾c vÒ b¶o vÖ c¸c di s¶n v¨n ho¸ vµ t¨ng c­êng ®Èy m¹nh c«ng t¸c qu¶ng c¸o, tiÕp thÞ trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, ®Æc biÖt lµ thµnh lËp mét trang Web qu¶ng c¸o trªn m¹ng Internet nh»m môc ®Ých t¹o ra ®­îc mét thÞ tr­êng réng lín n©ng cao hiÖu qu¶ khai th¸c du lÞch. 3.2.3.3. Môc tiªu Môc tiªu tr­íc m¾t: TiÕp tôc ph¸t triÓn du lÞch trªn c¬ së khai th¸c ®Õn møc cao nhÊt kh¶ n¨ng vµ søc thu hót cña ®« thÞ cæ, cè g¾ng kh¾c phôc triÖt ®Ó nh÷ng m©u thuÉn vµ h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nhÊt lµ t¨ng c­êng mäi kh¶ n¨ng nh»m b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c di tÝch v¨n ho¸ nghÖ thuËt trong quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn. Chó träng vµ khuyÕn khÝch viÖc t¨ng c­êng ®Çu t­ khai th¸c c¸c tµi nguyªn du lÞch vµ du lÞch v¨n ho¸ ë ngo¹i vi thÞ x· víi c¸c vïng l©n cËn, nh»m môc ®Ých më réng kh«ng gian ph¸t triÓn du lÞch, ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh vµ s¶n phÈm du lÞch . Môc tiªu l©u dµi: Ph¸t triÓn du lÞch víi chÊt l­îng cao trªn c¬ së liªn kÕt, héi tô c¸c ®iÓm du lÞch, vïng du lÞch trong tØnh vµ c¶ n­íc, thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ viÖc x©y dùng thÞ x· H­ng Yªn trë thµnh mét ®iÓm du lÞch v¨n ho¸. Cïng víi viÖc khai th¸c cã hiÖu qu¶ h¬n tiÒm n¨ng v¨n ho¸ du lÞch cña ®« thÞ cæ Phè HiÕn víi nhiÒu lo¹i h×nh di tÝch, giµu truyÒn thèng vµ mang ®Ëm b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc, viÖc nghiªn cøu c¸c di tÝch lÞch sö v¨n hãa ë ®©y cÇn ®­îc ®Èy m¹nh h¬n n÷a. 3.2.3.4. Nh÷ng biÖn ph¸p c¬ b¶n trong viÖc b¶o vÖ vµ khai th¸c c¸c gi¸ trÞ cña quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn. Trªn c¬ së ®iÒu tra n¾m ®­îc t×nh tr¹ng kü thuËt cña tõng di tÝch cÇn tiÕn hµnh x¸c lËp vµnh ®ai b¶o vÖ cô thÓ, bao gåm c¶ giíi h¹n vÒ mÆt kh«ng gian, ph¹m vi ®Þa giíi cïng nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ trong viÖc tiÕn hµnh c¸c quy tr×nh tu söa, b¶o tån. Cô thÓ lµ: §èi víi c¸c di tÝch thuéc ph¹m vi b¶o vÖ nguyªn tr¹ng cÇn thùc hiÖn mét sè c¸c biÖn ph¸p cô thÓ nh­: - TiÕn hµnh khoanh vïng c¸c ®èi t­îng cÇn ph¶i b¶o vÖ bao gåm toµn bé khung c¶nh cña ®« thÞ cæ Phè HiÕn x­a vµ ®èi víi tõng lo¹i di tÝch cæ. - TiÕn hµnh kiÓm kª lËp hå s¬, ph©n lo¹i cô thÓ c¸c di tÝch theo gi¸ trÞ khoa häc nh»m ®Þnh ra kÕ ho¹ch tu söa, t«n t¹o chèng xuèng cÊp phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh, t×nh tr¹ng cña tõng di tÝch. Quy ®Þnh cô thÓ b»ng c¸c v¨n b¶n mang tÝnh ph¸p quy vÒ viÖc cÊm cho phÐp x©y dùng c¸c c«ng tr×nh trong ph¹m vi khu vùc b¶o vÖ di tÝch khi ch­a ®­îc phÐp cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng: Së v¨n ho¸, B¶o tµng. ViÖc tu söa, x©y dùng ngay t¹i vÞ trÝ cña di tÝch ph¶i ®­îc chÊp hµnh triÖt ®Ó, theo ®óng quy ®Þnh cña “LuËt di s¶n v¨n hãa” ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng lµm biÕn d¹ng, hay ph¸ vì c¶nh quan kiÕn tróc vèn cã cña di tÝch. §èi víi c¸c di tÝch thuéc ph¹m vi cã thÓ ®iÒu chØnh, viÖc x©y dùng, söa ch÷a ®Òu ph¶i cã sù cho phÐp cña c¸c c¬ quan qu¶n lý di tÝch. §Ó phï hîp c¶nh quan chung gi÷a khu vùc b¶o vÖ nguyªn tr¹ng vµ c¸c c«ng tr×nh x©y dùng míi cÇn ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ chiÒu cao cña c¸c c«ng tr×nh, nghiªm cÊm c¸c c¬ së s¶n xuÊt dÞch vô g©y tiÕng ån lµm « nhiÔm m«i tr­êng v­ît giíi h¹n cho phÐp, trong khu vùc vµnh ®ai ®Öm nµy nªn cã kÕ ho¹ch bè trÝ c¸c b·i ®ç xe, x©y dùng c¸c c«ng viªn, v­ên hoa, c¸c kh¸ch s¹n, nhµ nghØ phôc vô cho khai th¸c du lÞch. - Thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p vÒ mÆt kü thuËt tu bæ t«n t¹o di tÝch theo ®óng nguyªn t¾c khoa häc bao gåm mét sè néi dung c¬ b¶n sau ®©y: §èi víi c¸c di tÝch ®· ®­îc c«ng nhËn cÊp quèc gia vµ nh÷ng di tÝch cã gi¸ trÞ nghiªn cøu khoa häc vµ khai th¸c phôc vô c¸c ®èi t­îng kh¸ch tham quan, du lÞch cÇn cã hå s¬ kiÓm kª, b¶n vÏ m« t¶, ¶nh chôp cô thÓ cña c¸c di tÝch ®Ó phôc vô tèt cho c«ng t¸c b¶o vÖ, g×n gi÷ l©u dµi còng nh­ giíi thiÖu phôc vô kh¸ch th¨m quan du lÞch. CÇn xö lý nghiªm nh÷ng hµnh vi g©y h­ háng, ph¸ huû hoÆc lµm biÕn d¹ng di tÝch. §èi víi c¸c di tÝch Ýt cã gi¸ trÞ, kh«ng cßn nguyªn tr¹ng di tÝch nh­ng n»m trong quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn còng cÇn ph¶i ®­îc gi÷ nguyªn chøc n¨ng sö dông, nh÷ng ®Æc ®iÓm kiÕn tróc phï hîp, ph¶i t«n träng c¸c yÕu tè vÒ vËt liÖu x©y dùng. C¨n cø vµo t×nh tr¹ng vµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng h­ háng cña c¸c di tÝch cã thÓ thùc hiÖn mét sè c«ng viÖc nh­: ®¶o ngãi, lîp ngãi ®èi víi c¸c di tÝch bÞ dét n¸t; xö lý b»ng nh÷ng biÖn ph¸p sinh häc, ho¸ häc ®èi víi nh÷ng di tÝch bÞ mèi mät; tu bæ vµ phôc håi c¸c hoa v¨n trang trÝ t¹i c¸c di tÝch. LËp thø tù ­u tiªn vµ tËp trung kinh phÝ ®èi víi c¸c di tÝch bÞ h­ h¹i nghiªm träng cÇn ph¶i ®­îc tu bæ t«n t¹o trong khi ch­a cã ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ kinh phÝ ®Ó tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc tu bæ ®ång lo¹t nh»m h¹n chÕ sù xuèng cÊp vµ nguy c¬ bÞ ph¸ huû mét sè di tÝch cã gi¸ trÞ ®Æc biÖt. T¨ng c­êng c«ng t¸c tuyªn truyÒn qu¶ng c¸o b»ng nhiÒu lo¹i h×nh th«ng tin nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn du lÞch v¨n ho¸, kªu gäi sù hîp t¸c ®Çu t­ vµ c¸c nguån tµi trî, viÖn trî ®Ó t¹o thªm nguån kinh phÝ nh»m tu bæ, t«n t¹o di tÝch. VÒ mÆt tæ chøc vµ qu¶n lý cÇn ph¶i tiÕn hµnh thµnh lËp trung t©m qu¶n lý di tÝch trùc thuéc UBND thÞ x· vµ c¸c c¬ quan v¨n ho¸, b¶o tµng. §©y lµ c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc vµ qu¶n lý viÖc trïng tu, t«n t¹o c¸c di tÝch vµ tham m­u cho c¸c cÊp l·nh ®¹o trong viÖc lùa chän nh÷ng biÖn ph¸p tèi ­u nh»m b¶o tån, ph¸t huy di tÝch. C¸c c¬ quan ban ngµnh ph¶i cã sù kÕt hîp ho¹t ®éng ®ång bé víi nhau v× ®ã lµ lîi thÕ ®Ó cho ngµnh kinh doanh du lÞch võa cã hiÖu qu¶, võa gi÷ ®­îc nÐt v¨n ho¸ trong thêi gian khai th¸c. N©ng cao hiÖu qu¶ vµ t¨ng c­êng c«ng t¸c x· héi ho¸ c¸c ho¹t ®éng b¶o tån, t«n t¹o di tÝch b»ng viÖc tuyªn truyÒn gi¸o dôc nh©n d©n ý thøc, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi trong viÖc b¶o vÖ vµ tæ chøc khai th¸c gi¸ trÞ tõ c¸c di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ cña ®Þa ph­¬ng m×nh. KÕ thõa, ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ phi vËt thÓ trªn c¬ së võa gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng cña d©n téc võa kÕt hîp cã chän läc nh÷ng tinh hoa cña nh©n lo¹i. §èi víi Phè HiÕn cÇn cã nh÷ng nghiªn cøu ®¸nh gi¸, chän läc kü l­ìng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ phi vËt thÓ cã thÓ ®­a vµo khai th¸c trong ho¹t ®éng du lÞch. CÇn sím x©y dùng nh÷ng phßng tr­ng bÇy vÒ Phè HiÕn n»m trong b¶o tµng tØnh H­ng Yªn. cã thÓ dµnh riªng tõ 1 ®Õn 2 gian tr­ng bÇy vÒ Phè HiÕn trong phÇn tr­ng bÇy cña B¶o tµng tæng hîp tØnh. ë ®ã sÏ tr­ng bÇy c¸c hiÖn vËt kh¶o cæ, b¶n ®å vµ tÊt c¶ nh÷ng g× cã liªn quan ®Õn Phè HiÕn víi mét dung l­îng võa ph¶i nh­ng ®Çy ®ñ, hîp lý ®Ó cho du kh¸ch ®Õn tham quan cã thÓ cã mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t, mét c¶m nhËn vÒ vïng v¨n ho¸ mµ hä muèn t×m hiÓu. §µo t¹o mét ®éi ngò c¸n bé nh©n viªn chuyªn ngµnh du lÞch: ®©y lµ mét gi¶i ph¸p nh»m t¹o ra kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu mµ ho¹t ®éng kinh doanh du lÞch ®ßi hái. Bao gåm viÖc ®µo t¹o c¸n bé h­íng dÉn viªn du lich vµ nh©n viªn lµm dÞch vô du lÞch. Gi¸o dôc céng ®ång n©ng cao d©n trÝ vÒ du lÞch. Bëi v× nh©n d©n sÏ lµ ng­êi tÝch cùc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng du lÞch vµ cã nh÷ng ®ãng gãp cô thÓ vµo viÖc b¶o vÖ g×n gi÷ c¶nh quan m«i tr­¬ng, tæ chøc c¸c dÞch vô bæ sung ... §èi víi c¬ së h¹ tÇng, cÇn x©y dùng mét hÖ thèng c¸c kh¸ch s¹n nhµ nghØ, nhµ kh¸ch ®Çy ®ñ c¸c tiÖn nghi, hîp vÖ sinh. Ngoµi ra còng cÇn ph¶i x©y dùng mét khu vui ch¬i gi¶i trÝ l¹ vµ hÊp dÉn ®Ó thu hót kh¸ch du lÞch. §Æc biÖt chó ý ®Õn viÖc khai th¸c tæ chøc c¸c ho¹t ®éng g¾n liÒn víi s«ng n­íc nh­ b¬i thuyÒn, c©u c¸ ... Më réng c«ng t¸c tuyªn truyÒn, qu¶ng c¸o trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh»m giíi thiÖu cho kh¸ch nh÷ng th«ng tin vÒ lÞch sö- v¨n ho¸, vÒ thêi gian tæ chøc lÔ héi, h×nh thøc néi dung ý nghÜa cña c¸c lÔ héi, vÒ ®Æc ®iÓm v¨n ho¸, tµi nguyªn nh©n v¨n, tµi nguyªn nh©n v¨n, tµi nguyªn thiªn nhiªn, còng nh­ c¸c th«ng tin vÒ hÖ thèng c¬ së l­u tró, giao th«ng, ph­¬ng tiÖn vËn chuyÓn. §©y lµ mét biÖn ph¸p hÕt søc quan träng bëi v× cã tuyªn truyÒn qu¶ng c¸o th× du kh¸ch míi cã thÓ biÕt tíi mét Phè HiÕn víi nh÷ng nÐt v¨n ho¸ riªng biÖt ®· cã mét thêi gian dµi ch×m vµo quªn l·ng. Nh÷ng gi¶i ph¸p vµ ®Þnh h­íng trªn ®©y chØ mang tÝnh chÊt tæng thÓ. §Ó triÓn khai thùc hiÖn tèt viÖc b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ lÞch sö, v¨n hãa cña quÇn thÓ di tich Phè HiÕn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cÇn ph¶i cã nh÷ng kÕ ho¹ch cô thÓ chi tiÕt h¬n. Víi nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ kiÕn tróc, lÞch sö cïng víi nh÷ng quan hÖ ®an xen lÉn nhau gi÷a gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn, gi÷a qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai, quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn ch¾c ch¾n sÏ lµ mét ®iÓm du lÞch hÊp dÉn kh¸ch ®Õn tham quan, nghiªn cøu. 3.3. Mét sè kiÕn nghÞ Qua nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ c¸c di tÝch ë H­ng Yªn vµ vÊn ®Ò vÒ b¶o tån, ph¸t huy. Nh»m ph¸t huy tèt c¸c gi¸ trÞ cña quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn, chóng t«i xin kiÕn nghÞ mét sè vÊn ®Ò sau ®©y: 3.3.1. Ngµnh V¨n hãa Th«ng tin tØnh H­ng Yªn cã kÕ ho¹ch nghiªn cøu, ®iÒu tra kh¶o s¸t hiÖn tr¹ng toµn bé sè di tÝch lÞch sö v¨n hãa hiÖn cã trong quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn. X©y dùng ngay qui ho¹ch b¶o tån, t«n t¹o di tÝch, xÕp thø tù ­u tiªn nh÷ng di tÝch quan träng, cã gi¸ trÞ lín vÒ v¨n hãa, lÞch sö ®Ó tæ chøc viÖc khai th¸c, ph¸t huy di tÝch. 3.3.2. Tæ chøc ngay viÖc nghiªn cøu, s­u tÇm c¸c di s¶n v¨n hãa phi vËt thÓ trong khu vùc Phè HiÕn. Nghiªn cøu ®Ó t×m ra c¸c h×nh thøc phæ biÕn phï hîp ®èi víi tõng lo¹i h×nh di s¶n v¨n hãa nµy. 3.3.3. X©y dùng mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn du lÞch cña toµn tØnh H­ng Yªn nãi chung vµ cña Phè HiÕn nãi riªng: §Çu t­ cho du lÞch. Qu¶ng b¸ c¸c s¶n phÈm du lÞch. X©y dùng c¸c tuyÕn ®iÓm du lÞch. Tuyªn truyÒn du lÞch trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng 3.3.4. X©y dùng c¬ së h¹ tÇng phôc vô du lÞch nh­ ®­êng x¸, kh¸ch s¹n, nhµ hµng, c¸c c¬ së dÞch vô … 3.3.5. LËp l¹i trËt tù ®« thÞ, ®Èy m¹nh phong trµo toµn d©n ®oµn kÕt x©y dùng ®êi sèng v¨n hãa, x©y dùng thÞ x· H­ng Yªn xanh, s¹ch, ®Ñp, t¹o m«i tr­êng sinh th¸i bÒn v÷ng ®Ó thu hót kh¸ch du lÞch, tham quan, nghiªn cøu vÒ Phè HiÕn ./. KÕt luËn C¸ch ®©y h¬n 300 n¨m, Phè HiÕn ®· ra ®êi vµ ph¸t triÓn thµnh mét c¶ng thÞ ven s«ng nhê vµo nh÷ng thuËn lîi cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi thêi bÊy giê. Phè HiÕn trë thµnh mét ®« thÞ næi tiÕng ë §µng ngoµi trong mét thêi gian kh«ng dµi nh­ng ®· t¹o cho m×nh mét vÞ thÕ kh¸ quan träng trong lÞch sö kinh tÕ vµ v¨n hãa cña ViÖt Nam. Do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau cuèi thÕ kû XIX, Phè HiÕn ®· lôi tµn vµ bÞ ch×m dÇn vµo quªn l·ng. Tuy nhiªn, Phè HiÕn vÉn lµ mét ®Ò tµi hÊp dÉn thu hót sù chó ý cña nhiÒu nhµ khoa häc. §Æc biÖt sau khi cã cuéc héi th¶o khoa häc vÒ Phè HiÕn ®­îc tæ chøc vµo th¸ng 12/1992 t¹i H­ng Yªn, Phè HiÕn kh«ng chØ ®­îc quan t©m víi t­ c¸ch lµ mét ®« thÞ c¶ng mµ cßn ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét nguån tµi nguyªn nh©n v¨n kh¸ ®Æc s¾c cã thÓ khai th¸c ®Ó ph¸t triÓn du lÞch. Tµi nguyªn nh©n v¨n ë Phè HiÕn bao gåm quÇn thÓ c¸c di tÝch kiÕn tróc vµ mét phøc hîp v¨n ho¸ phi vËt thÓ, ®­îc h×nh thµnh trªn nÒn t¶ng cña v¨n ho¸ d©n téc vµ nh÷ng biÕn ®æi trong c¬ cÊu kinh tÕ vµ d©n c­ n¬i ®©y vµo thêi kú thÞnh ®¹t cña Phè HiÕn. Tuy nhiªn, viÖc khai th¸c nguån tµi nguyªn nµy phôc vô cho du lÞch còng ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®­îc gi¶i quyÕt. Tr­íc m¾t ngµnh v¨n ho¸ th«ng tin cÇn thùc hiÖn tèt viÖc b¶o vÖ, t«n t¹o c¸c di tÝch lÞch sö- v¨n ho¸ hiÖn cã. Chó träng kh«i phôc l¹i mét sè lÔ héi cã gi¸ trÞ g¾n liÒn víi viÖc khuyÕn khÝch tiÕp tôc lµm c¸c nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng, ngµy cµng n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm. §ång thêi phæ biÕn réng r·i nh÷ng mãn ¨n ®Æc s¶n cña vïng. Tuú thuéc vµo viÖc ph¸t triÓn cña tõng lo¹i h×nh du lÞch, ®èi t­îng du lÞch mµ c¸c ban ngµnh cña H­ng Yªn x©y dùng nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé, h÷u hiÖu trªn mäi ph­¬ng diÖn trong viÖc tæ chøc, qu¶n lý, khai th¸c ®Ó dÇn dÇn ®­a Phè HiÕn trë thµnh trung t©m du lÞch v¨n ho¸ cña tØnh . Nh­ng nh÷ng gi¶i ph¸p nµy cÇn ph¶i ®­îc nghiªn cøu kü l­ìng tØ mØ vµ ph¶i x©y dùng theo h­íng kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a du lÞch vµ v¨n ho¸, ®¶m b¶o m«i tr­êng sinh th¸i vµ tÝnh l©u bÒn. Nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ lich sö cña quÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn cÇn ®­îc giíi thiÖu dùa trªn c¬ së ®¸nh gi¸ chung c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ vËt chÊt còng nh­ v¨n ho¸ tinh thÇn cña ®« thÞ cæ. Còng cÇn ph¶i cã ph­¬ng ¸n kh¶ thi ®Ó tËp trung khai th¸c cã träng ®iÓm c¸c di tÝch lµm h¹t nh©n t¹o nªn c¸c tuyÕn ®iÓm du lÞch hÊp dÉn vµ bæ Ých. Vïng ®Êt ®« thÞ cæ Phè HiÕn ®ang ®ßi hái sù quan t©m vµ ®Çu t­ lín ®Ó trë thµnh mét nguån tµi nguyªn, mét nguån lùc bÒn v÷ng, mét khu du lÞch ®Çy triÓn väng ë khu vùc ch©u thæ B¾c Bé./. danh môc Tµi liÖu tham kh¶o 1. §µo Duy Anh (1998), ViÖt Nam V¨n hãa sö c­¬ng, Nxb §ång Th¸p 2. §µo Duy Anh (19956), §Êt n­íc ViÖt Nam V¨n qua c¸c ®êi, Nxb ThuËn Ho¸ 3. Anthony Farrington (1994), Nh÷ng tµi liÖu cña c«ng ty §«ng Ên Anh liªn quan ®Õn phè HiÕn vµ §µng Ngoµi, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng 4. Toan ¸nh (1992), NÕp cò tÝn ng­ìng ViÖt Nam, Nxb TP Hå ChÝ Minh 5. Toan ¸nh (1992), Héi hÌ ®×nh ®¸m (quyÓn th­îng, h¹), Nxb Thµnh phè Hå ChÝ Minh 6. §Æng V¨n Bµi (1994), Suy nghÜ vÒ viÖc b¶o vÖ vµ khai th¸c c¸c di tÝch lÞch sö vµ v¨n ho¸ ë Phè HiÕn, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng 7. §Æng V¨n Bµi (1994), Di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn du lÞch, T¹p chÝ v¨n ho¸ nghÖ thuËt, Hµ Néi. 8. §ç Bang (1994), Mèi quan hÖ gi÷a c¸c phè c¶ng §µng Trong víi Phè HiÕn thÕ kû 17, 18. Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng. 9. TrÇn L©m BiÒn (1994), C©y cá trong nghÖ thuËt t¹o h×nh cña ng­êi ViÖt, Kû yÕu b¶o tµng Mü thuËt Hµ Néi, Hµ Néi. 10. TrÇn L©m BiÒn (1996), Chïa ViÖt, Nxb V¨n ho¸ th«ng tin, Hµ Néi. 11. TrÇn L©m BiÒn (2001), Trang trÝ trong mü thuËt truyÒn thèng cña ng­êi ViÖt, Nxb V¨n hãa d©n téc, Hµ Néi. 12. TrÇn L©m BiÒn (2000), Mét con ®­êng tiÕp cËn lÞch sö , Nxb V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi. 13. Phan KÕ BÝnh (1992), ViÖt Nam phong tôc, Nxb TP Hå ChÝ Minh 14. TrÇn B¸ ChÝ (1994), Qu¸ tr×nh th«ng th­¬ng gi÷a XÝch §»ng - Phè HiÕn víi Cµn H¶i – Phï Th¹ch, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng 15. Phan Huy Chó (1992), LÞch triÒu hiÕn ch­¬ng lo¹i chÝ, 3 tËp, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 16. NguyÔn §¨ng Duy – TrÞnh Minh §øc (1993), B¶o tån di tÝch lÞch sö v¨n ho¸, Tr­êng §¹i häc V¨n Ho¸, Hµ Néi. 17. §¹i Nam nhÊt thèng chÝ (1971), tËp 3. Hµ Néi 18. §¹i Nam thùc lôc tiÒn biªn (1962), quyÓn 1, ViÖn sö häc Hµ Néi, Hµ Néi. 19. §¹i ViÖt sö ký toµn th­ (1991), tËp 4, Hµ Néi. 20. §ç ThÞ H¶o - Mai Ngäc Thóc (1993), C¸c n÷ thÇn ViÖt Nam, Nxb Phô n÷, Hµ Néi. 21. Ch©u H¶i (1994), Ng­êi Hoa ë Phè HiÕn trong mèi quan hÖ víi ng­êi Hoa ë c¸c ®« thÞ ViÖt Nam cïng thêi kú, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng. 22. NguyÔn Duy Hinh (1994), ThÇn ®iÖn Phè HiÕn, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng. 23. T¨ng B¸ Hoµnh (1994), Di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ ë Phè HiÕn, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng 24. T¨ng B¸ Hoµnh (1994), Phè HiÕn qua kÕt qu¶ nghiªn cøu kh¶o cæ häc, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng 25. H­ng Yªn n¨m th¸ng vµ sù kiÖn (2000 - 2001), B¸o c¸o khoa häc, Sæ VHTT H­ng Yªn, H­ng Yªn. 26. H­ng Yªn 170 n¨m (2001), Së VHTT H­ng Yªn, H­ng Yªn. 27. Phan Khanh (1992), B¶o tµng di tÝch vµ lÔ héi, Nxb Th«ng tin, Hµ Néi. 28. TrÇn Träng Kim ( ), ViÖt Nam PhËt gi¸o sö luËn, Nxb VHTT, Hµ Néi. 29. Ng« B¸ L¨ng (1972), KiÕn tróc phËt gi¸o ë ViÖt Nam, Nxb V¹n H¹nh 30. Phan Huy Lª (1994), Phè HiÕn nh÷ng vÊn ®Ò khoa häc ®ang ®Æt ra, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng 31. Phan Huy Lª, V­¬ng Hoµng Tuyªn, Chu Thiªn, §inh Xu©n L©m (1965) LÞch sö chÕ ®é phong kiÕn, tËp 3, Nxb Hµ Néi. 32. LÞch sö §¶ng Bé tØnh H­ng Yªn (1998) tËp 1, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 33. LÞch sö §¶ng bé thÞ x· H­ng Yªn (1994), H­ng Yªn 34. LuËt di s¶n v¨n ho¸ (2001), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 35. NguyÔn §øc Minh - TrÇn V¨n Nh©n (1991), Mét sè lÔ héi n­íc ë Héi An, §« thÞ cæ Héi An, Nxb KHXH, Hµ Néi. 36. Momoki Shiro (1994), ViÖt Nam trong hÖ thèng bu«n b¸n ch©u ¸ vµo thÕ kû 17 - 18, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng. 37. TrÇn Nh¹n (1996), Du lÞch vµ kinh doanh du lÞch, Nxb V¨n ho¸ th«ng tin, Hµ Néi. 38. Phè HiÕn lÞch sö – v¨n ho¸ (1998). Së VHTT H­ng Yªn, H­ng Yªn. 39. Lª Xu©n Quang (1996), Thê thÇn ë ViÖt Nam, tËp 1, 2, Nxb H¶i Phßng 40. Ng« Huy Quúnh (1986), KiÕn tróc ViÖt Nam, Nxb TP Hå ChÝ Minh 41. Tr­¬ng H÷u Quýnh (1994), Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña Phè HiÕn, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng 42. TrÞnh Nh­ TÊu (1934), H­ng Yªn ®Þa chÝ, in t¹i nhµ in Ng« Tö H¹. 43. Lª B¸ Th¶o (1994), Nh÷ng khÝa c¹nh ®Þa lý cña vÊn ®Ò Phè HiÕn, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng. 44. NguyÔn ThÞnh (1994), Bia Chïa Chu«ng vµ bãng d¸ng Phè HiÕn x­a, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng. 45. Ng« §øc Thä (1994), §i t×m t­ liÖu Bi ký vÒ Phè HiÕn, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng. 46. NguyÔn Tµi Th­ (1988), LÞch sö PhËt gi¸o ViÖt Nam, Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi. 47. Ph¹m Nh­ Tiªn – Hoµng V¨n TrÞ (1968), S¬ l­îc lÞch sö ®Êt H­ng Yªn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng. 48. L©m B×nh T­êng (1986), Sæ tay c«ng t¸c b¶o tån, Nxb V¨n hãa Th«ng tin, Hµ Néi. 49. Chu Quang Trø (1994), Phè HiÕn qua mét sè di tÝch mü thuËt, Kû yÕu héi th¶o khoa häc Phè HiÕn, Së VHTT H¶i H­ng, H¶i H­ng. 50. Thµnh - ThÕ - Vü (1961) Ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam håi thÕ kû XVII, XVIII vµ ®Çu XIX, NXB Sö häc, Hµ Néi. 51. Lª Träng Vò ( ), LÔ héi cæ truyÒn.... Tõ 2004 ThÞ x· H­ng yªn më réng ®Þa giíi hµnh chÝnh, diÖn tÝch lµ 46.8km2; d©n sè trªn 100.000 ng­êi bao gåm 7 ph­êng vµ 5 x·. QuÇn thÓ di tÝch Phè HiÕn gåm 128 di tÝch, 17 di tÝch xÕp h¹ng cÊp Quèc gia, 04 di tÝch xÕp h¹ng cÊp tØnh. TËp trung chñ yÕu ë Ph­êng Quang Trung, Hång Ch©u, HiÕn Nam, Lam S¬n, Trung NghÜa, B¶o Khª.