Giải quyết tranh chấp ở nước ta hiện nay – Thực trạng và giải pháp

vµo quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ (H§KT), mét trong nh÷ng vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt ®èi víi c¸c bªn trong hîp ®ång lµ khi cã tranh chÊp x¶y ra th× ph¶i chän ®­îc c¸ch gi¶i quyÕt tranh chÊp nhanh nhÊt, tiÕt kiÖm chi phÝ vµ ®¸ng tin cËy. Mét ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp (khiÕu n¹i, hoµ gi¶i hay ®i kiÖn ra toµ ¸n hoÆc träng tµi) kh«ng thÓ lu«n lµ ph­¬ng ¸n tèi ­u ®èi víi mäi tranh chÊp mçi ph­¬ng ph¸p ®Òu cã ­u ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm riªng. Tuú tõng tr­êng hîp cô thÓ mµ ng­êi ta chän ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp nµy hay ph­¬ng ph¸p kia. 1. ¦u ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm cña c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp tr­íc khi ®i kiÖn: Nh­ ®· nªu, c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp tr­íc khi ®i kiÖn gåm cã: khiÕu n¹i vµ hoµ gi¶i. C¸c ph­¬ng ph¸p nµy cã nh÷ng ­u ®iÓm sau: Tr­íc tiªn, chóng tho¶ m·n t©m lý phæ biÕn cña c¸c nhµ kinh doanh lµ kh«ng muèn dùa vµo tµi ph¸n (Toµ ¸n hay Trung t©m träng tµi) ®Ó ph©n xö c¸c tranh chÊp ngay tõ ban ®Çu. Khi tranh chÊp ph¸t sinh, c¸c bªn muèn m×nh hoÆc th«ng qua ng­êi thø 3 ®Ó dµn xÕp tranh chÊp theo con ®­êng h÷u nghÞ. C¸c ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc tiÕn hµnh dùa trªn c¬ së ý chÝ tù nguyÖn cña c¸c bªn ®­¬ng sù, kh«ng ai cã thÓ hiÓu râ mäi t×nh tiÕt, nguyªn nh©n tranh chÊp b»ng chÝnh c¸c bªn tranh chÊp, do vËy hä ®­îc quyÒn tù do lùa chän c¸ch gi¶i quyÕt hîp t×nh hîp lý b»ng chÝnh nh÷ng cè g¾ng vµ nç lùc cña b¶n th©n hä. V× lý do nµy, c¸c ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng trùc tiÕp cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch nhanh chãng. Mét ­u ®iÓm n÷a cña c¸c ph­¬ng ph¸p nµy lµ nh÷ng ng­êi trung gian (c¸c hoµ gi¶i viªn) nÕu ®­îc lùa chän th­êng lµ nh÷ng ng­êi am hiÓu lÜnh vùc kinh tÕ, th­¬ng m¹i. Hä n¾m b¾t ®­îc nguyÖn väng gi¶i quyÕt tranh chÊp nhanh chãng cña c¸c nhµ kinh doanh cïng víi kh¶ n¨ng th«ng th¹o nghiÖp vô kinh doanh, l¹i kh«ng bÞ rµng buéc bëi nh÷ng quy t¾c ph¸p lý cøng nh¾c, v× vËy ng­êi trung gian cã thÓ dµnh toµn bé thêi gian cÇn thiÕt, nhanh chãng t×m ra ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp cã tÝnh thuyÕt phôc vµ cã tÝnh kh¶ thi. BÝ mËt th«ng tin vµ b¶o toµn uy tÝn ®· trë thµnh mét yªu cÇu cã tÝnh chÊt sèng cßn cña c¸c nhµ kinh doanh trªn th­¬ng tr­êng. C¸c ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng trùc tiÕp víi c¸ch gi¶i quyÕt kÝn ®¸o, kh«ng c«ng khai, kh«ng ån µo, kh«ng nghi thøc r­êm rµ ®· ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña c¸c nhµ kinh doanh. H¬n n÷a, c¸c thµnh viªn tham gia ®ãng vai trß chñ ®éng tÝch cùc trong viÖc xóc tiÕn c¸c b­íc tiÕn hµnh nªn hä cã ®iÒu kiÖn biÕn c¸c cuéc th­¬ng l­îng thµnh nh÷ng cuéc ®µm ph¸n cã ý nghÜa vµ s½n sµng chÊm døt viÖc th­¬ng l­îng v« Ých. Víi tÝnh chÊt linh ho¹t nh­ vËy, khiÕu n¹i vµ hoµ gi¶i gióp c¸c bªn gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch nhanh chãng vµ thùc sù cã hiÖu qu¶. VÒ khÝa c¹nh ph¸p lý, c¸c ph­¬ng ph¸p nµy kh«ng Ðp buéc c¸c bªn tranh chÊp tõ bá hoÆc tr× ho·n viÖc ®i kiÖn ra Toµ ¸n kinh tÕ hay c¸c trung t©m träng tµi. MÆt kh¸c, khiÕu n¹i cßn lµ b­íc b¾t buéc khi ®i kiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt nam vµ trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp ë Toµ ¸n kinh tÕ, trung t©m träng tµi th× viÖc ®¹t ®­îc tho¶ thuËn b»ng con ®­êng th­¬ng l­îng ®­îc c¸c c¬ quan nµy rÊt hoan nghªnh. C¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp tr­íc khi ®i kiÖn gióp c¸c bªn tranh chÊp tù do lùa chän ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt hîp t×nh, hîp lý phï hîp víi thùc tiÔn kinh doanh. Tuy nhiªn, c¸c ph­¬ng ph¸p nµy còng béc lé mét sè nh­îc ®iÓm nh­ c¸c ph­¬ng ph¸p nµy chØ nªn ®­îc ¸p dông vµ cã thÓ mang l¹i kÕt qu¶ tèt khi c¸c bªn tranh chÊp cã th¸i ®é hîp t¸c, t«n träng lÉn nhau ®Ó cïng nhanh chãng gi¶i quyÕt tranh chÊp. NÕu mét bªn thiÕu nhiÖt t×nh, kh«ng cã thiÖn chÝ th× viÖc vËn dông ph­¬ng ph¸p nµy sÏ tèn thêi gian v« Ých. Vai trß cña ng­êi trung gian chØ dõng l¹i ë vai trß cña ng­êi gãp ý kiÕn, kh«ng cã thÈm quyÒn ra quyÕt ®Þnh ph©n xö. Nh­îc ®iÓm lín nhÊt cña c¸c ph­¬ng ph¸p nµy lµ ph­¬ng ¸n gi¶i quyÕt tranh chÊp ®­îc c¸c bªn nhÊt trÝ kh«ng cã gi¸ trÞ rµng buéc c¸c bªn vµ kh«ng ®­îc ph¸p luËt c­ìng chÕ thi hµnh. C¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp mang l¹i cho c¸c nhµ kinh doanh c¬ héi lùa chän ph­¬ng ph¸p theo ®óng tr×nh tù logic, phï hîp víi nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng kinh doanh. §ã lµ khi gÆp ph¶i tranh chÊp, c¸c bªn liªn quan ®Çu tiªn nªn tù gi¶i quyÕt tranh chÊp. NÕu ch­a mang l¹i kÕt qu¶, c¸c bªn cã thÓ nhê mét ng­êi thø 3 ®øng ngoµi cuéc, s¸ng suèt gãp ý kiÕn hoÆc víi nç lùc cña ng­êi thø ba hoµ gi¶i viªn mµ tranh chÊp vÉn ch­a ®­îc gi¶i quyÕt th× c¸c bªn míi giao tranh chÊp cho c¬ quan tµi ph¸n (toµ ¸n hay c¸c trung t©m träng tµi). Phæ biÕn trong kinh doanh hiÖn nay, c¸c nhµ kinh doanh cã xu h­íng lùa chän c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp tr­íc khi ®i kiÖn theo tr×nh tù logic trªn, tuú thuéc vµo mèi quan hÖ kinh doanh gi÷a hai bªn vµ tÝnh chÊt vô ¸n tranh chÊp. Song c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp tr­íc khi ®i kiÖn nµy chØ cã thÓ mang l¹i mét ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý, kh«ng ®­îc ph¸p luËt c­ìng chÕ thi hµnh vµ râ rµng viÖc chÊp hµnh ph­¬ng ¸n gi¶i quyÕt ®ã phô thuéc vµo ý chÝ tù nguyÖn cña c¸c bªn. ChÝnh v× vËy, c¸c nhµ kinh doanh vÉn cã nhu cÇu t×m ®Õn c¸c ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp cã kh¶ n¨ng mang l¹i kÕt qu¶ ph©n xö cã hiÖu lùc ph¸p lý, rµng buéc c¸c bªn thi hµnh, vÒ mÆt lý thuyÕt, c¶ toµ ¸n vµ träng tµi ®Òu cã thÓ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ®ã. 2. Nh­îc ®iÓm cña ®i kiÖn ë Toµ ¸n so víi ®i kiÖn ë c¸c Trung t©m träng tµi: Toµ ¸n vµ c¸c Tung t©m träng tµi ®Òu lµ c¸c c¬ quan tµi ph¸n cã thÈm quyÒn xÐt xö c¸c tranh chÊp kinh tÕ, mçi c¬ quan tµi ph¸n cã mét c¸ch thøc tæ chøc héi ®ång xÐt xö, c¸ch thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ ph¶i tu©n theo c¸c quy t¾c tè tông kh¸c nhau. VËy toµ ¸n hay c¸c Trung t©m träng tµi sÏ lµ c¬ quan tµi ph¸n cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu gi¶i quyÕt tranh chÊp nhanh, tiÕt kiÖm chi phÝ vµ cã ®é tin cËy cao cña c¸c nhµ kinh doanh. Thùc tiÔn gi¶i quyÕt tranh chÊp ë toµ ¸n kinh tÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y (tõ 1994 ®Õn nay) ®· chøng tá c¸c nhµ kinh doanh gÆp nhiÒu bÊt lîi khi ®i kiÖn t¹i toµ ¸n kinh tÕ, nh÷ng bÊt lîi ®ã lµ: a. QuyÒn tù do lùa chän cña c¸c bªn ®­¬ng sù bÞ h¹n chÕ: Th«ng th­êng khi kiÖn ra toµ ¸n, nguyªn ®¬n ph¶i tiÕn hµnh kiÖn bÞ ®¬n t¹i toµ ¸n n¬i bÞ ®¬n cã trô së kinh doanh hay c­ tró. Nguyªn ®¬n kh«ng ®­îc tù do chän Toµ ¸n kinh tÕ TØnh nµy hay toµ ¸n kinh tÕ TØnh kia ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp mµ ph¶i tu©n theo nh÷ng quy ®Þnh vÒ thÈm quyÒn theo l·nh thæ ®èi víi Toµ ¸n c¸c cÊp, ng­îc l¹i, khi c¸c bªn quyÕt ®Þnh giao vô viÖc cho träng tµi gi¶i quyÕt c¸c bªn cã quyÒn quyÕt ®Þnh tæ chøc träng tµi nµo sÏ xö tranh chÊp gi÷a c¸c bªn. Toµ ¸n lµ c¬ quan t­ ph¸p cña nhµ n­íc, c¸c quy ®Þnh vÒ Héi ®ång xÐt xö rÊt phøc t¹p, cè ®Þnh, khã cã thÓ thay ®æi ®­îc, c¸c bªn kh«ng ®­îc quyÒn tù do chän c¸c ThÈm ph¸n, Héi thÈm, KiÓm s¸t viªn, Th­ ký toµ ¸n... theo ý cña m×nh. Nh÷ng ng­êi nµy ®Òu do toµ ¸n chØnh ®Þnh. Trong khi ®ã c¸c trung t©m träng tµi cho phÐp c¸c bªn ®­¬ng sù chän ®Ých danh ng­êi mµ m×nh cho lµ v« t­, cã uy tÝn vµ am hiÓu chuyªn m«n lµm träng tµi viªn. §iÒu nµy kh«ng thÓ t×m thÊy trong tè tông toµ ¸n. Héi ®ång xÐt xö t¹i toµ ¸n cã thÈm quyÒn ph¶i tu©n thñ c¸c thñ tôc cøng nh¾c vµ c¸c bªn ®­¬ng sù kh«ng ®­îc phÐp thay ®æi c¸c thñ tôc ®ã. Ng­îc l¹i, c¸c bªn tham gia tè tông träng tµi cã thÓ lùa chän vµ hoµn toµn cã thÓ lËp nªn mét quy t¾c tè tông träng tµi thÝch hîp cho t×nh tiÕt cña vô viÖc. Ph¶i thõa nhËn r»ng quyÒn tù do trong c«ng viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp mét trong nh÷ng bé phËn cña quyÒn tù do kinh doanh ®­îc ph¸p luËt b¶o ®¶m l¹i bÞ h¹m chÕ khi c¸c bªn giao tranh chÊp cho toµ ¸n xÐt xö. b. Nhu cÇu gi¶i quyÕt tranh chÊp nhanh, tiÕt kiÖm chi phÝ khã ®­îc ®¸p øng: Dùa vµo ph­¬ng ph¸p träng tµi ®Ó ph©n xö tranh chÊp c¸c bªn tranh chÊp ®­îc b¶o ®¶m nguyªn t¾c tù do lùa chän, do vËy hä cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t tr×nh tù tiÕn hµnh cña träng tµi vµ cã thÓ ®Èy nhanh tèc ®é gi¶i quyÕt tranh chÊp cña träng tµi nh»m tho¶ m·n yªu cÇu kinh doanh cña m×nh. Nhu cÇu gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch nhanh chãng khã cã thÓ ®¸p øng ®­îc b»ng h×nh thøc tè tông toµ ¸n vèn lµ lo¹i tè tông ®­îc ®Æc tr­ng bëi nhiÒu cÊp xÐt xö kh¸c nhau tõ s¬ thÈm, phóc thÈm ®Õn gi¸m ®èc thÈm, quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n cã thÈm quyÒn cã thÓ bÞ kh¸ng ¸n lªn Ýt nhÊt mét hoÆc ®«i lÇn khi hai toµ ¸n ë cÊp cao h¬n, do ®ã kÐo dµi thêi gian th­a kiÖn cña c¸c bªn tranh chÊp. Còng do ph¶i qua nhiÒu cÊp xÐt xö trong mét vô kiÖn nªn chi phÝ cho vô tranh chÊp còng t¨ng lªn. VÒ ®iÓm nµy träng tµi víi nguyªn t¾c xÐt xö mét lÇn cã thÓ ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu cña c¸c nhµ kinh doanh. c Nhu cÇu gi¶i quyÕt tranh chÊp bÝ mËt cña doanh nghiÖp kh«ng ®­îc ®¸p øng: Nguyªn t¾c xÐt xö c«ng khai trong tè tông toµ ¸n: Phiªn häp xÐt xö tiÕn hµnh c«ng khai, quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n ®­îc c«ng bè réng r·i lµ ®iÒu mµ c¸c nhµ kinh doanh tèi kþ. Kinh doanh trªn th­¬ng tr­êng kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ viÖc ký kÕt giao dÞch trao ®æi hµng ho¸ nh»m thu lîi nhuËn mµ gÇn nh­ lµ tham gia vµo chiÕn tr­êng th­¬ng m¹i. §èi víi c¸c nhµ kinh doanh, bÝ mËt th«ng tin vµ uy tÝn kinh doanh lµ vÊn ®Ò sèng cßn, nªn hä muèn tranh chÊp ®­îc gi¶i quyÕt mét c¸ch kÝn ®¸o kh«ng c«ng khai. ChØ cã träng tµi víi t­ c¸ch lµ mét c¬ quan xÐt xö kh«ng c«ng khai, ph¸n quyÕt kh«ng ®­îc c«ng khai réng r·i míi ®¸p øng ®­îc nhu cÇu chÝnh ®¸ng nµy cña c¸c nhµ kinh doanh. d. KiÕn thøc chuyªn m«n cña c¸c ThÈm ph¸n cßn h¹n chÕ: ViÖc ph©n xö c¸c tranh chÊp kinh tÕ do tÝnh chÊt phøc t¹p, ®a d¹ng vµ nhiÒu khÝa c¹nh mang tÝnh chÊt nghiÖp vô kinh doanh ®ßi hái ng­êi ph©n xö ph¶i cã tr×nh ®é ph¸p luËt cã kiÕn thøc chuyªn m«n vµ bÒ dµy kinh nghiÖm vÒ lÜnh vùc th­¬ng m¹i vµ c¶ nh÷ng tiªu chuÈn vÒ ®¹o ®øc. Trong tè tông ë toµ ¸n, c¸c thÈm ph¸n ®­îc ®µo t¹o vµ tuyÓn dông theo nh÷ng tiªu chuÈn chÆt chÏ cã hiÓu s©u vÒ ph¸p luËt nh­ng th­êng bÞ h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc ®èi víi lÜnh vùc kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c kiÕn thøc vÒ nghiÖp vô kinh doanh. §iÒu ®ã h¹n chÕ phÇn nµo n¨ng lùc ®¸nh gi¸ cña hä, nh­îc ®iÓm nµy ®­îc kh¾c phôc ë tè tông träng tµi. Träng tµi viªn lµ c¸c chuyªn gia giái vÒ tranh chÊp ®­îc c¸c bªn ®­¬ng sù tÝn nhiÖm, ®Ò cö ra ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vô tranh chÊp cô thÓ. B»ng n¨ng lùc chuyªn m«n cña m×nh nh­: am hiÓu vÒ nghiÖp vô kinh doanh; hiÓu biÕt chuyªn s©u vÒ ph¸p luËt c¸c träng tµi viªn cã kh¶ n¨ng xem xÐt, ®¸nh gi¸ sù viÖc ®óng ®¾n, kh¸ch quan h¬n. Trung t©m träng tµi yªu cÇu träng tµi viªn cña m×nh ph¶i cã phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt trung thùc, v« t­ kh¸ch quan cã kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm trong lÜnh vùc ph¸p luËt, kinh tÕ vµ ph¶i ®­îc cÊp thÎ träng tµi viªn theo quy ®Þnh cña Bé tr­ëng Bé T­ ph¸p. Bªn c¹nh nh÷ng nh­îc ®iÓm trªn, gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng toµ ¸n cßn cã nh÷ng ¦u ®iÓm nhÊt ®Þnh. ¦u ®iÓm lín nhÊt cña tranh chÊp b»ng toµ ¸n: Toµ ¸n lµ c¬ quan cña nhµ n­íc nªn c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n ®­îc b¶o ®¶m thi hµnh b»ng søc m¹nh c­ìng chÕ cña ph¸p luËt. II. C¸c biÖn ph¸p phßng ngõa vµ n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ 1. C¸c biÖn ph¸p phßng ngõa tranh chÊp kinh tÕ: a. X©y dùng mét H§KT hoµn chØnh: Tranh chÊp cã thÓ ph¸t sinh ngay trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n, ký kÕt còng nh­ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn H§KT. C¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh lµ c¬ së ph¸p lý rµng buéc c¸c bªn tham gia H§KT. C¸c bªn trong H§KT chØ cã thÓ dïng H§KT, quy ®Þnh cña ph¸p luËt cã liªn quan ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh vµ buéc bªn kia thùc hiÖn nghÜa vô quy ®Þnh trong H§KT. §ång thêi, khi cã tranh chÊp ph¸t sinh, c¸c bªn c¨n cø tr­íc hÕt vµo H§KT ®Ó gi¶i quuyÕt tranh chÊp, Râ rµng, H§KT cã vai trß rÊt quan träng trong ho¹t ®éng kinh tÕ. Tranh chÊp ph¸t sinhh trong quan hÖ H§KT lµ mét trong c¸c bªn vi ph¹m nghÜa vô H§KT vµ g©y thiÖt h¹i cho bªn kia. NÕu c¸c nghÜa vô ®· ®­îc quy ®Þnh râ rµng vµ cô thÓ trong H§KT mµ c¸c bªn vÉn vi ph¹m th× viÖc quy tr¸ch nhiÖm kh«ng khã kh¨n. Song tranh chÊp ph¸t sinh sÏ phøc t¹p vµ khã gi¶i quyÕt nÕu H§KT kh«ng quy ®Þnh cô thÓ, râ rµng nh÷ng néi dung liªn quan. Do ®ã biÖn ph¸p phßng ngõa tranh chÊp tèt nhÊt lµ x©y dùng mét H§KT hîp ph¸p, chÆt chÏ ®Çy ®ñ vµ râ rµng. Mét H§KT hoµn h¶o lµ mét H§KT kÕt hîp chÆt chÏ ®­îc c¶ hai yÕu tè, vÒ mÆt nghiÖp vô còng nh­ ph¸p luËt, bao gåm c¸c yÕu tè vÒ h×nh thøc, chñ thÓ, néi dung c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång vµ ch÷ ký, con dÊu cña c¸c bªn. a.1 VÒ h×nh thøc hîp ®ång H§KT chØ cã hiÖu lùc khi nã ®­îc thÓ hiÖn d­íi h×nh thøc v¨n b¶n. Do vËy, viÖc quy ®Þnh h×nh thøc v¨n b¶n cho H§KT lµ c¸ch tèt nhÊt ®Ó tr¸nh ph¸t sinh tranh chÊp. Song cã nh÷ng th­¬ng vô kh«ng cho phÐp so¹n th¶o ®Çy ®ñ mäi tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn b»ng mét v¨n b¶n. Trong tr­êng hîp nµy, ®Ó tr¸nh tranh chÊp c¸c bªn cã thÓ ký kÕt H§KT b»ng c¸c tµi liÖu giao dÞch mang tÝnh v¨n b¶n, cã ch÷ ký cña c¸c bªn x¸c nhËn néi dung trao ®æi, tho¶ thuËn nh­ c«ng v¨n, ®¬n chµo hµng, ®ît ®Æt hµng, giÊy chÊp nhËn.... a.2 VÒ chñ thÓ hîp ®ång Néi dung vÒ chñ thÓ hîp ®ång lµ néi dung kh«ng thÓ thiÕt ®­îc trong H§KT. Chñ thÓ HDKT ph¶i hîp ph¸p, theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, chØ cã ph¸p nh©n vµ c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh míi ®­îc phÐp ký kÕt H§KT. Tr­íc khi ký kÕt hîp ®ång, c¸c bªn ph¶i t×m hiÓu kü t­ c¸ch chñ thÓ cña nhau. ViÖc kh«ng t×m hiÓu kü t­ c¸ch chñ thÓ cña c¸c bªn cã thÓ dÉn ®Õn hËu qu¶ nghiªm träng. C¸c bªn cã thÓ t×m hiÓu t­ c¸ch chñ thÓ cña nhau mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc th«ng qua c¸c c¬ quan qu¶n lý. Th«ng th­êng, c¸c th«ng tin vÒ chñ thÓ ®­îc nªu ngay ë phÇn ®Çu cña H§KT, bao gåm tªn, ®Þa chØ, ®iÖn tÝn cña c¸c bªn. X¸c minh râ nh÷ng th«ng tin nµy, c¸c bªn cã thÓ gi¶m bít kh¶ n¨ng x¶y ra tranh chÊp. a.3 VÒ c¸c ®iÒu kho¶n hîp ®ång H§KT cã rÊt nhiÒu lo¹i, mçi lo¹i cã nh÷ng nÐt ®Æc ®Æc thï riªng nªn rÊt khã cã thÓ ®­a ra c¸ch phßng ngõa tranh chÊp phï hîp víi tÊt c¶ c¸c lo¹i. Tuy nhiªn, dï lµ lo¹i nµy hay lo¹i kia th× mét H§KT vÉn cã nh÷ng ®iÒu kho¶n b¾t buéc, ®ã lµ c¸c ®iÒu kho¶n chñ yÕu cña H§KT, nh÷ng ®iÒu kho¶n nµy quyÕt ®Þnh gÝa trÞ ph¸p lý cña H§KT. V× vËy, ®Ó tr¸nh tranh chÊp x¶y ra, tr­íc tiªn c¸c bªn ph¶i ký kÕt c¸c ®iÒu kho¶n chñ yÕu mét c¸ch hoµn chØnh. - §iÒu kho¶n vÒ ngµy, th¸ng ký kÕt vµ c¸c chñ thÓ cña H§KT: Ngµy, th¸ng ký kÕt hîp ®ång lµ ®iÒu kho¶n rÊt quan träng vµ nhÊt thiÕt ph¶i cã trong H§KT v× nã th­êng liªn quan ®Õn thêi h¹n hiÖu lùc cña hîp ®ång, cã nhiÒu c¸ch quy ®Þnh thêi h¹n hiÖu lùc cña hîp ®ång kh¸c nhau nh­ng c¸ch tèt nhÊt vµ hay ®­îc ¸p dông nhÊt lµ c¨n cø vµo thêi ®iÓm ký kÕt hîp ®ång. H§KT cã thÓ cã hiÖu lùc tõ khi ký kÕt hoÆc c¸c bªn còng cã thÓ quy ®Þnh nh­ sau: H§KT nµy b¾t ®Çu cã hiÖu lùc ngay sau khi ký kÕt. Do vËy, ®Ó h¹n chÕ kh¶ n¨ng x¶y ra tranh chÊp, c¸c bªn nªn ghi râ ngµy, th¸ng ký kÕt trong H§KT. - §iÒu kho¶n vÒ ®èi t­îng H§KT ®­îc tÝnh b»ng sè l­îng, khèi l­îng hoÆc gi¸ trÞ quy ­íc. §èi víi ®iÒu kho¶n nµy, tr­íc hÕt c¸c bªn cÇn l­u ý ®Õn tªn ®èi t­îng, cã nhiÒu c¸ch x¸c ®Þnh tªn ®èi t­îng trong hîp ®ång, tuú vµo tõng lo¹i ®èi t­îng cô thÓ mµ trong hîp ®ång cã c¸ch ghi phï hîp. NÕu ®èi t­îng trong hîp ®ång cã nhiÒu c«ng dông, th× c¸c bªn nªn ghi c«ng dông hay môc ®Þch sö dông ®Ýnh kÌm theo tªn cña ®èi t­îng. Nh­ vËy, ®Ó tr¸nh c¸c tranh chÊp vÒ sau, khi quy ®Þnh tªn ®èi t­îng, c¸c bªn ghi tªn ®èi t­îng (cã thÓ lµ tªn khoa häc, tªn th­¬ng m¹i hay tªn th«ng th­êng) kÌm theo mét ®Æc ®iÓm nµo ®ã g¾n víi ®èi t­îng nh­ c«ng dông, nh·n hiÖu, n¬i s¶n xuÊt, nhµ s¶n xuÊt (®èi víi hµng ho¸) ... nh»m x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®èi t­îng mµ c¸c bªn muèn ®Ò cËp tíi trong H§KT. - §iÒu kho¶n vÒ sè l­îng, khèi l­îng hoÆc gi¸ trÞ: C¸c bªn trong quan hÖ H§KT cã thÓ quy ®Þnh mét c¸ch cô thÓ sè l­îng, khèi l­îng hoÆc gi¸ trÞ cña ®èi t­îng hîp ®ång, cã nghÜa lµ, c¸c bªn cã thÓ quy ®Þnh 1000 tÊn than hay 10.000 m¸y b¬m... trong mét H§KT. Tuy nhiªn, quy ®Þnh nh­ vËy th× tranh chÊp sÏ x¶y ra khi mét bªn vi ph¹m tho¶ thuËn nµy vÝ dô: giao thiÕu 0,05 tÊn than. C¸c quy ®Þnh nµy chØ phï hîp khi ®èi t­îng hîp ®ång cã thÓ tÝnh ®­îc theo c¸i, chiÕc... Kh¶ n¨ng x¶y ra tranh chÊp sÏ gi¶m ®i khi c¸c bªn ¸p dông c¸ch quy ®Þnh pháng chøng vÒ sè l­îng, khèi l­îng vµ gi¸ trÞ cña ®èi t­îng hîp ®ång. C¸c quy ®Þnh cã dung sai nh­ vËy phï hîp víi hµng rêi, trong thùc tiÔn ký kÕt H§KT ë ViÖt Nam, c¸c bªn ¸p dông c¸ch quy ®Þnh cã dung sai ch­a nhiÒu nh­ng nÕu c¸c bªn sö dông ph­¬ng ph¸p nµy, ch¾c ch¾n kh¶ n¨ng x¶y ra tranh chÊp sÏ gi¶m ®i. - §iÒu kho¶n vÒ chÊt l­îng, chñng lo¹i, quy c¸ch, tÝnh ®ång bé cña hµng ho¸ hoÆc yªu cÇu kü thuËt: VÊn ®Ò chÊt l­îng lµ vÊn ®Ò t­¬ng ®èi phøc t¹p, ng­êi ta cã thÓ quy ®Þnh chÊt l­îng b»ng nhiÒu c¸ch. Trong thùc tÕ, ba ph­¬ng ph¸p quy ®Þnh chÊt l­îng sau ®©y ®­îc ¸p dông phæ biÕn nhÊt, ®ã lµ: ¨ C¨n cø vµo tiªu chuÈn ®Ó tho¶ thuËn chÊt l­îng, cã thÓ lµ tiªu chuÈn nhµ n­íc hoÆc tiªu chuÈn ®Þa ph­¬ng. ¨ Tho¶ thuËn chÊt l­îng b»ng sù m« t¶ tØ mØ; ¨ Tho¶ thuËn chÊt l­îng theo mÉu hµng, th­êng ®­îc ¸p dông ®èi víi hµng ho¸ cã chÊt l­îng æn ®Þnh. Chän ph­¬ng ph¸p quy ®Þnh chÊt l­îng nµo lµ tuú thuéc vµo c¸c bªn vµ lo¹i ®èi t­îng trong quan hÖ H§KT, nh­ng sù quy ®Þnh cña c¸c bªn vÒ chÊt l­îng trong hîp ®ång cµng chi tiÕt bao nhiªu th× kh¶ n¨ng x¶y ra tranh chÊp cµng gi¶m ®i bÊy nhiªu. - §iÒu kho¶n vÒ gi¸ c¶: Khi quy ®Þnh gi¸ c¶ trong hîp ®ång c¸c bªn cÇn ph¶i nªu râ ®¬n vÞ tÝnh gi¸ vµ ph­¬ng ph¸p ®Þnh gi¸, chän ®¬n vÞ tÝnh gi¸ cÇn c¨n cø vµo tÝnh chÊt cña ®èi t­îng vµ th«ng lÖ giao dÞch ®ã trªn thÞ tr­êng. Gi¸ trong hîp ®ång cã thÓ ®­îc quy ®Þnh theo ®¬n vÞ khèi l­îng hay ®¬n vÞ th­êng dïng trong giao dÞch ®èi t­îng ®ã nh­: träng l­îng, ®é dµi, diÖn tÝch, c¸i, chiÕc.. hä¨c nh÷ng ®¬n vÞ kh¸c nh­ tr¨m, t¸, chôc. HoÆc gi¸ còng cã thÓ ®­îc tÝnh theo träng l­îng ®èi víi ®èi t­îng lµ hµng ho¸ nh­ quÆng, tinh dÇu, ho¸ chÊt.. Khi quy ®Þnh gi¸ c¸c bªn cßn cã thÓ quy ®Þnh theo tû lÖ t¹p chÊt trong ®èi t­îng, vÝ dô gi¸ cña g¹o 5% tÊm lµ 2200 ®/Kg. Khi ®· chän mét ®¬n vÞ tÝnh gi¸ nµo ®ã, c¸c bªn còng cÇn qui ®Þnh râ thªm trong hîp ®ång: VÝ dô trong mét hîp ®ång mua b¸n, gi¸ ®­îc tÝnh theo träng l­îng th× ph¶i quy ®Þnh r»ng ®ã lµ träng l­îng c¶ b×, träng l­îng tÞnh hay träng l­îng c¶ b× coi nh­ tÞnh hoÆc ph¶i tho¶ thuËn xem gi¸ bao b× cã ®­îc tÝnh trong gi¸ hµng hay kh«ng. Ph­¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ lµ do c¸c bªn lùa chän. §èi víi nh÷ng mÆt hµng mµ nhµ n­íc qu¶n lý th× ph¶i ®Þnh gi¸ phï hîp víi quy ®Þnh cña c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn, tÊt c¶ c¸c tho¶ thuËn cña c¸c bªn ph¶i ®­îc ghi mét c¸ch chi tiÕt, râ rµng trong hîp ®ång ®Ó h¹n chÕ tranh chÊp x¶y ra. Trªn ®©y lµ mét sè l­u ý khi c¸c bªn ký kÕt c¸c ®iÒu kho¶n chñ yÕu cña H§KT, tuú vµo tõng lo¹i hîp ®ång cô thÓ mµ c¸c bªn ký kÕt thªm c¸c ®iÒu kho¶n kh¸c phï hîp víi ®Æc thï riªng cña lo¹i H§KT ®ã. VÝ dô trong hîp ®ång liªn kÕt kinh tÕ: Do tÝnh chÊt ®Æc thï cña chñng lo¹i hîp ®ång liªn kÕt ®ßi hái c¸c bªn ph¶i quy ®Þnh chÆc chÏ, râ rµng vÒ nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña mçi bªn trong liªn kÕt kinh tÕ, nªn trong hîp ®ång ph¶i cã thªm c¸c ®iÒu kho¶n vÒ ph­¬ng thøc ¨n chia hay ph©n phèi lîi nhuËn gi÷a c¸c bªn ... §èi víi tr­êng hîp liªn kÕt kinh tÕ trªn quy m« lín, trong mét thêi gian æn ®Þnh, l©u dµi, cÇn ph¶i thµnh lËp Héi ®ång qu¶n trÞ ®Ó ®iÒu hµnh s¶n xuÊt kinh doanh, th× ph¶i quy ®Þnh râ trong hîp ®ång liªn kÕt (hoÆc quy chÕ ®Ýnh kÌm) vÒ thµnh phÇn Héi ®ång qu¶n trÞ, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña Héi ®ång qu¶n trÞ, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña Héi ®ång qu¶n trÞ, quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ víi Héi ®ång qu¶n trÞ ... a.4 VÒ ch÷ ký vµ con dÊu: Toµn bé nh÷ng cè g¾ng cña c¸c bªn nh»m so¹n th¶o mét H§KT chÆt chÏ vµ râ rµng nh­ nªu ë trªn sÏ kh«ng cßn gi¸ trÞ nÕu H§KT kh«ng ®­îc ký vµ ®ãng dÊu hîp ph¸p. V¨n b¶n hîp ®ång ph¶i do hai bªn chñ thÓ ký vµ ®ãng dÊu, ng­êi ký vµo H§KT ph¶i lµ ng­êi cã ®ñ thÈm quyÒn ®èi víi hîp ®ång vµ con dÊu ph¶i lµ con dÊu cã gi¸ trÞ hiÖu lùc. Tuy ®©y lµ kh©u cuèi cïng cña sù h×nh thµnh mét H§KT nh­ng nã l¹i cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh. Do vËy, c¸c bªn ph¶i rÊt l­u ý vÊn ®Ò nµy. Còng nh­ ®èi víi vÊn ®Ò chñ thÓ H§KT, viÖc thÈm ®Þnh t­ c¸ch, thÈm quyÒn cña ng­êi ký tªn vµo hîp ®ång vµ gi¸ trÞ cña con dÊu lµ rÊt cÇn thiÕt b¶o ®¶m an toµn cho c¸c bªn trong giao dÞch. Trªn ®©y lµ mét sè ®iÓm mµ c¸c bªn cÇn l­u ý khi ký kÕt H§KT ®Ó cã ®­îc mét hîp ®ång chÆt chÏ, cã kh¶ n¨ng ng¨n ngõa vµ h¹n chÕ tranh chÊp ë møc cao nhÊt. b. B¶o ®¶m tr×nh ®é cÇn thiÕt cña ng­êi tham gia ®µm ph¸n: Trong mçi giao dÞch kinh tÕ, ng­êi tham gia ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång cã vai trß v« cïng quan träng, quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña giao dÞch ®ã. Ng­êi tham gia ®µm ph¸n ký kÕt hîp ®ång kh«ng chØ ph¶i cã ®ñ t­ c¸ch, thÈm quyÒn vÒ mÆt ph¸p lý mµ cßn ph¶i b¶o ®¶m kiÕn thøc vÒ nghiÖp vô vµ ph¸p luËt nhÊt ®Þnh còng nh­ n¾m ®­îc nghÖ thuËt ®µm ph¸n, giao dÞch cÇn thiÕt ®Ó ®i ®Õn mét tho¶ thuËn cã lîi cho m×nh. KiÕn thøc vÒ nghiÖp vô b¶o ®¶m c¸c bªn sÏ kh«ng cã s¬ hë ®¸ng tiÕc vÒ nghiÖp vô khi ký kÕt hîp ®ång nh­: ký kÕt hîp ®ång khi ch­a t×m ®­îc nguån hµng hoÆc nguån tiªu thô dÉn ®Õn ph¶i huû hîp ®«ng hay ký hí vÒ gi¸ ... KiÕn thøc vÒ mÆt nghiÖp vô gãp phÇn b¶o ®¶m tÝnh kh¶ thi cña hîp ®ång ®­îc ký kÕt. HiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt còng lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu, nhiÒu khi giao dÞch bÞ ®æ vì hoµn toµn do c¸c bªn kh«ng n¾m ®­îc c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Mét sè nhµ kinh doanh ®· kh«ng ph©n biÖt ®­îc bªn ký kÕt vµ ng­êi ký hîp ®ång dÉn ®Õn ký kÕt víi ng­êi kh«ng cã ®ñ t­ c¸ch, thÈm quyÒn, hoÆc ®· cã H§KT ®­îc ký kÕt ®Ó mua b¸n ®èi t­îng cÊm cña ph¸p luËt... Mäi kiÕn thøc vÒ nghiÖp vô vµ ph¸p luËt sÏ kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ ®Ých thùc cña nã nÕu ng­êi tham gia ®µm ph¸n, ký kÕt kh«ng n¾m ®­îc nghÖ thuËt ®µm ph¸n, nghÖ thuËt giao dÞch. Hîp ®ång cã thÓ ®­îc h×nh thµnh tõ viÖc giao dÞch qua th­ tÝn hay gÆp gì trùc tiÕp gi÷a c¸c bªn. Mçi mét h×nh thøc yªu cÇu mét nghÖ thuËt riªng, vÝ dô khi sö dông th­ tÝn, c¸c bªn ph¶i chuyÓn t¶i ®­îc nh÷ng néi dung, th«ng tin cÇn thiÕt, ®ång thêi ph¶i thÓ hiÖn tÝnh lÞch sù, chÝnh x¸c qua ng«n ng÷ diÔn ®¹t vµ h×nh thøc cña l¸ th­. Nh­ vËy, ®Ó cã ®­îc sù thµnh c«ng nhµ kinh doanh cÇn ph¶i héi tô ®­îc nh÷ng yÕu tè nh­ kiÕn thøc vÒ nghiÖp vô, hiÓu biÕt vÒ ph¸p luËt vµ nghÖ thuËt trong ®µm ph¸n, giao dÞch. §Ó ®¹t ®­îc nh­ vËy cÇn cã c¸c ch­ong tr×nh ®µo t¹o nghiÖp vô vµ giíi thiÖu nghÖ thuËt kinh doanh thÝch hîp cho c¸c doanh nghiÖp. Ngoµi ra, còng cÇn ph¶i cã c¸c ch­¬ng tr×nh tuyªn truyÒn, gi¶i thÝch, h­íng dÉn thùc hiÖn ph¸p luËt ®èi víi c¸c c¸n bé kinh doanh, ®Æc biÖt lµ c¸c gi¸m ®èc hoÆc c¸c c¸n bé chñ chèt trong doanh nghiÖp bëi v× hä th­êng lµ nh÷ng ng­êi trùc tiÕp hoÆc ®­îc uû quyÒn ký kÕt H§KT. c. Hoµn thiÖn Ph¸p lÖnh Hîp ®ång kinh tÕ (H§KT): Sù ®èi lËp vÒ quyÒn lîi gi÷a c¸c bªn, sù h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc nghiÖp vô vµ ý thøc ph¸p luËt cña c¸c chñ thÓ lu«n lµ c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn tranh chÊp trong H§KT. Kh«ng chØ cã vËy, nh÷ng quy ®Þnh ch­a râ rµng, ch­a s¸t víi thùc tiÔn cña ph¸p luËt còng lµm gia t¨ng kh¶ n¨ng s¶y ra tranh chÊp. Sau khi ra ®êi vµ ®­îc ¸p dông, Ph¸p lÖnh H§KT còng ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc æn ®Þnh quan hÖ kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp, tuy nhiªn, do sù thay ®æi nhanh chãng cña t×nh h×nh kinh tÕ – x· héi, nÒn kinh tÕ hµng hoµ nhiÒu thµnh phÇn ph¸t triÓn râ nÐt nªn mét sè quy ®Þnh trong Ph¸p lÖnh H§KT kh«ng cßn phï hîp n÷a. §Ó t¹o ra c¬ së ph¸p lý v÷ng ch¾c cho sù ph¸t triÓn æn ®Þnh cña quan hÖ H§KT, thiÕt nghÜ mét sè ®iÒu sau ®©y trong Ph¸p lÖnh H§KT cÇn ph¶i ®­îc söa ®æi, bæ sung. c.1 VÒ chñ thÓ H§KT Theo §iÒu 2 Ph¸p lÖnh H§KT th× H§KT chØ ®­îc h×nh thµnh gi÷a ph¸p nh©n víi ph¸p nh©n hoÆc ph¸p nh©n víi c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh. §iÒu nµy lµ ch­a phï hîp trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi mµ sè l­îng c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n ngµy cµng nhiÒu vµ nhu cÇu vÒ quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn chñ thÓ ngµy cµng cao. V× vËy, ®Ó b¶o ®¶m quyÒn b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt gi÷a c¸c thµnh phÇn chñ thÓ H§KT, ®Ó phï hîp víi yªu cÇu n¨ng ®éng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ tr­êng nªn më réng chñ thÓ H§KT nh­ sau: Chñ thÓ cña H§KT bao gåm ph¸p nh©n vµ c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh, C«ng ty hîp danh. §iÒu nµy cã nghÜa lµ hîp ®ång gi÷a hai c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doµnh nh»m môc ®Ých kinh doanh thu lîi nhuËn ph¶i ®­îc coi lµ H§KT. §ång thêi còng cÇn bæ sung §iÒu 42, 43 mét c¸ch t­¬ng øng. Tøc lµ: c¸c quy ®Þnh cña Ph¸p lÖnh H§KT ®­îc ¸p dông trong viÖc ký kÕt vµ thùc hiÖn H§KT gi÷a ph¸p nh©n, c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh víi ng­êi lµm c«ng t¸c khoa häc kü thuËt, NghÖ nh©n, Hé kinh tÕ gia ®×nh, Tæ hîp t¸c vµ c¸c Tæ chøc c¸ nh©n n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam. c.2 VÒ H§KT v« hiÖu §iÒu 8 Ph¸p lÖnh H§KT quy ®Þnh mét H§KT bÞ coi lµ v« hiÖu toµn bé khi: · Néi dung H§KT vi ph¹m ®iÒu cÊm cña ph¸p luËt; · Mét trong c¸c bªn ký kÕt H§KT kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc ®· tho¶ thuËn trong hîp ®ång; · Ng­êi ký kÕt H§KT kh«ng ®óng thÈm quyÒn hoÆc cã hµnh vi lõa ®¶o; VËy th× th­êng hîp H§KT ®­îc ký sai h×nh thøc hay do bÞ c­ìng Ðp, ®e do¹ th× sao? ®ã cã ph¶i lµ H§KT v« hiÖu kh«ng? Theo chóng t«i nªn söa Kho¶n 1 §iÒu 8 Ph¸p lªnh H§KT nh­ sau ®Ó phï hîp víi thùc tÕ h¬n: ¨ Néi dung hîp ®ång vi ph¹m ®iÒu cÊm cña ph¸p luËt hoÆc tr¸i víi ®¹o ®øc x· héi. ¨ Mét trong c¸c bªn ký kÕt H§KT kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc ®· tho¶ thuËn trong hîp ®ång. ¨ Bªn ký kÕt hoÆc ng­êi ký kÕt hîp ®ång kh«ng ®óng thÈm quyÒn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 2 C¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp: Nh­ ®· ph©n tÝch ë c¸c phÇn trªn, tranh chÊp kinh tÕ x¶y ra lµ ®iÒu khã tr¸nh khái, khi tranh chÊp x¶y ra c¸c bªn tranh chÊp cã thÓ gi¶i quyÕt b»ng c¸ch khiÕu n¹i, hoµ gi¶i hay ®i kiÖn, nh­ng ®iÒu mµ c¸c bªn chó ý h¬n c¶ lµ lµm thÓ nµo ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt. Sau ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp: a. §Æc biÖt l­u ý ®Õn ®iÒu kho¶n vÒ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp Khi ký kÕt H§KT kh«ng bªn nµo muèn tranh chÊp ph¸t sinh, do vËy ®iÒu kho¶n vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®­îc coi lµ ®iÒu kho¶n dù phßng. NÕu hîp ®ång ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch tèt ®Ñp nhÊt th× c¸c bªn d­êng nh­ cã thÓ bá qua ®iÒu kho¶n vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp ghi trong hîp ®ång, song khi tranh chÊp ph¸t sinh th× ®iÒu kho¶n vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp l¹i ®Æc biÖt cã ý nghÜa vµ cÇn thiÕt. Trªn thùc tÕ, bªn cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m cã quyÒn ®ßi l¹i quyÒn lîi ®· bÞ vi ph¹m b»ng c¸ch th­¬ng l­îng trùc tiÕp víi bªn vi ph¹m hoÆc ®i kiÖn ra toµ ¸n hoÆc träng tµi. Do tranh chÊp lµ vÊn ®Ò liªn quan ®Õn quyÒn lîi nªn kh«ng ph¶i lóc nµo c¸c bªn còng cã thÓ dÔ dµng tho¶ m·n khi gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng c¸ch th­¬ng l­îng trùc tiÕp, mÆc dï ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng trùc tiÕp th«ng th­êng lµ c¸c gi¶i ph¸p ®Çu tiªn ®­îc ®Ò cËp ®Õn ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp, khi kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc b»ng con ®­êng th­¬ng l­îng trùc tiÕp th× c¸c bªn ph¶i nhê ®Õn toµ ¸n hoÆc träng tµi vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp lµ mét yªu cÇu thùc tÕ. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ: cã ph¶i hÔ cã tranh chÊp x¶y ra mµ kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc b»ng th­¬ng l­îng th× ®­¬ng nhiªn ®­îc ®­a ra toµ ¸n hoÆc träng tµi kh«ng? Hoµn toµn kh«ng ph¶i nh­ vËy, toµ ¸n vµ c¸c trung t©m träng tµi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång, nh­ng thÈm quyÒn ®ã kh«ng ph¶i lµ ®­¬ng nhiªn. NghÜa lµ, toµ ¸n hoÆc c¸c trung t©m träng tµi chØ cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ hîp ®ång khi gi÷a hai bªn trong hîp ®ång cã tho¶ thuËn giao tranh chÊp ®ã cho toµ ¸n hoÆc träng tµi. Tho¶ thuËn nµy cã thÓ ®­îc lµm thµnh v¨n b¶n riªng hoÆc nªu thµnh mét ®iÒu kho¶n trong hîp ®ång. §iÒu kho¶n vÒ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh cã thÓ ®­îc nªu ra tr­íc hoÆc sau khi tranh chÊp ph¸t sinh, song c¸ch tèt nhÊt mµ c¸c bªn cÇn ¸p dông lµ ®­a ®iÒu kho¶n vÒ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp thµnh mét ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång ngay tõ khi ký kÕt hîp ®ång. Së dÜ nh­ vËy, lµ do sau khi tranh chÊp ph¸t sinh c¸c bªn th­êng Ýt ®ñ b×nh tÜnh ®Ó suy xÐt vµ lùa chän c¬ quan nµo sÏ gi¶i quyÕt tranh chÊp sù bÊt ®ång vÒ quyÒn lîi sau khi tranh chÊp x¶y ra sÏ khiÕn cho c¸c bªn khã cã thiÖn chÝ tho¶ thuËn lùa chän mét c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp phï hîp. V× vËy, c¸c bªn nªn lùa chän vµ quy ®Þnh c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp ngay khi ký kÕt hîp ®ång, khi mµ tranh chÊp ch­a ph¸t sinh. Theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam c¸c tranh chÊp vÒ hîp ®ång cã thÓ ®­îc Toµ ¸n, c¸c Trung t©m träng tµi gi¶i quyÕt, khi chän mét trong ba c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp trªn, c¸c bªn ph¶i ghi râ tªn cña c¬ quan ®ã cïng víi Quy t¾c tè tông cña nã (trõ toµ ¸n). §iÒu nµy rÊt quan träng v× nÕu kh«ng ghi râ nh­ vËy tranh chÊp sÏ kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt. VÝ dô: Khi ký kÕt hîp ®ång c«ng ty A vµ c«ng ty B ®· tho¶ thuËn trong ®iÒu kho¶n gi¶i quyÕt tranh chÊp hîp ®ång nh­ sau: “TÊt c¶ c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång tranh chÊp nµy sÏ ®­îc gi¶i quyÕt bëi Trung t©m Träng tµi kinh tÕ Hµ néi theo quy t¾c tè tông cña Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam bªn c¹nh Phßng th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam”. Khi cã tranh chÊp x¶y ra, nÕu hai bªn ®­a tranh chÊp ra Trung t©m träng tµi kinh tÕ Hµ néi th× sÏ bÞ tõ chèi v× Trung t©m träng tµi kinh tÕ Hµ Néi kh«ng ¸p dông Quy t¾c tè tông cña Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam. Cuèi cïng, do tho¶ thuËn vÒ c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp tr¸i ph¸p luËt mµ tranh chÊp kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt. b. Cè g¾ng gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng trùc tiÕp: MÆc dï c¸c ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng trùc tiÕp cã thÓ kh«ng tho¶ m·n ®­îc yªu cÇu cña c¸c bªn nh­ng bªn cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m vÉn nªn tiÕn hµnh th­¬ng l­îng tr­íc khi ®i kiÖn. Së dÜ nh­ vËy lµ do bªn ®­¬ng sù lµ nh÷ng ng­êi hiÓu râ tranh chÊp nªn dÔ dµng nh©n nh­îng víi nhau, rót ng¾n thêi gian gi¶i quyÕt tranh chÊp, kh«ng bÞ ®äng vèn vµ lÖ phÝ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®ì tèn kÐm. ViÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng con ®­êng th­¬ng l­îng cã ý nghÜa rÊt quan träng trong ho¹t ®éng kinh tÕ, Tr­íc hÕt c¸c ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng gãp phÇn ®¶m b¶o qu¸ tr×nh kinh doanh cña c¸c bªn tiÕn hµnh ®­îc b×nh th­êng, ViÖc khiÕu n¹i hay hoµ gi¶i kÞp thêi b¶o vÖ ®­îc quyÒn lîi cho bªn bÞ vi ph¹m. Khi bªn vi ph¹m tho¶ m·n toµn bé hay mét phÇn yªu cÇu cña bªn bÞ vi ph¹m th× cã nghÜa lµ quyÒn lîi cña bªn bÞ vi phËm ®· ®­îc phôc håi. NÕu quyÒn lîi kh«ng ®­îc ®¶m b¶o, phôc håi sÏ ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña bªn bÞ vi ph¹m. Thø hai: KhiÕu n¹i lµ c¬ së ®Ó toµ ¸n hoÆc träng tµi chÊp nhËn ®¬n kiÖn Thø ba: Th«ng qua khiÕu n¹i, c¸c bªn cã thÓ hiÓu râ vÒ b¹n hµng, tõ ®ã cã quyÕt ®Þnh tiÕp tôc kinh doanh víi ®èi t¸c ®ã n÷a kh«ng. Ph­¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng con ®­¬ng th­¬ng l­îng cã nhiÒu ®iÓm thuËn lîi cho c¶ hai bªn. Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng khiÕu n¹i vµ hoµ gi¶i cã thµnh c«ng, cã hiÖu qu¶ hay kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo c¸c bªn chñ thÓ hîp ®ång. Dï lµ víi t­ c¸ch ng­êi vi ph¹m hay ng­êi bÞ vi ph¹m th× c¸c chñ thÓ còng cÇn cã sù hiÓu biÕt vÒ nghiÖp vô còng nh­ luËt ph¸p vµ thiÖn chÝ víi b¹n hµng. Khi tranh chÊp ph¸t sinh c¸c bªn cè g¾ng b»ng mäi c¸ch gi¶i quyÕt tranh chÊp th«ng qua c¸c ph­¬ng ph¸p th­¬ng l­îng, c¸c bªn chØ nªn ®i kiÖn khi ®· cè g¾ng hÕt søc mµ tranh chÊp vÉn kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc b»ng con ®­êng th­¬ng l­îng trùc tiÕp. c. N©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña tßa ¸n: §Ó cã thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña toµ ¸n, tr­íc hÕt cÇn ph¶i n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña c¸n bé toµ ¸n, ®Æc biÖt lµ ë c¸c toµ ¸n ®Þa ph­¬ng (CÊp TØnh, HuyÖn) Toµ ¸n nh©n d©n c¸c cÊp trong qu¸ tr×nh thô lý vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ trong nh÷ng n¨m võa qua vÒ c¬ b¶n lµ thùc hiÖn ®óng thÈm quyÒn luËt ®Þnh. Tuy nhiªn, còng cã kh«ng Ýt tr­êng hîp toµ ¸n nh©n d©n thô lý sai thÈm quyÒn vµ tiÕn hµnh hoµ gi¶i thµnh vµ ra quyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tho¶ thuËn cña c¸c ®­¬ng sù thiÕu c¨n cø vµ kh«ng phï hîp ph¸p luËt. Sau ®©y lµ mét vµi vÝ dô: Vô ¸n "Tranh chÊp nghÜa vô gãp vèn tr¶ nî" gi÷a Nguyªn ®¬n lµ ¤ng TrÇn V¨n Ng - gi¸m ®èc C«ng ty th­¬ng m¹i Hoµi Nam, Quy Nh¬n vµ BÞ ®¬n lµ c¸c ¤ng Hå §¨ng T, Qu¸ch §×nh N vµ Lª H÷u Ph. Ngµy 29/5/1995 ¤ng TrÇn V¨n Ng ký hîp ®ång liªn doanh s¶n xuÊt thuû s¶n ®«ng l¹nh sè 04 cïng c¸c ¤ng §¨ng T, §×nh N, H÷u Ph lµ c¸c c¸ nh©n kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña c«ng ty TNHH Hoµi Nam. §Ó thùc hiÖn hîp ®ång liªn doanh, ¤ng TrÇn V¨n Ng ®· lËp 3 khÕ ­íc vay cña chi nh¸nh Ng©n hµng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn B×nh §Þnh 130 triÖu ®ång ®Ó thµnh lËp x­ëng chÕ biÕn thuû, h¶i s¶n. Do lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ nªn kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n, Ng©n hµng yªu cÇu ¤ng Ng thanh to¸n nî, c¶ vèn vµ l·i. Sau nhiÒu lÇn yªu cÇu c¸c ¤ng T, N, Ph cïng t×m c¸ch tr¶ nî cho ng©n hµng nh­ng kh«ng ®­îc c¸c bªn hîp t¸c thùc hiÖn, ngµy 29/11/1995 ¤ng Ng göi ®¬n kiÖn ®Õn Toµ ¸n kinh tÕ Toµ ¸n Nh©n d©n tØnh B×nh §Þnh yªu cÇu phÝa liªn doanh lµ c¸c ¤ng T, N, Ph cïng c«ng ty cã tr¸ch nhiÖm tr¶ nî cho ng©n hµng. Toµ kinh tÕ Toµ ¸n Nh©n d©n TØnh B×nh §Þnh ®· thô lý vµ gi¶i quyÕt vô ¸n theo thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. Sau khi tiÕn hµnh hoµ gi¶i thµnh, toµ ¸n kinh tÕ ®· ra quyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tho¶ thuËn cña c¸c ®­¬ng sù sè 211 ngµy 12/2/1995. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao ®· kh¸ng nghÞ gi¸m ®èc thÈm quyÕt ®Þnh trªn. An gi¸m ®èc thÈm sè 05/KT ngµy 15/10/1996 cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao xö chÊp nhËn kh¸ng nghÞ, huû quyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tho¶ thuËn cña c¸c ®­¬ng sù t¹i toµ ¸n nh©n d©n TØnh B×nh §Þnh, giao hå s¬ vÒ Toµ ¸n nh©n d©n TØnh B×nh §Þnh thô lý gi¶i quyÕt theo thñ tôc c¸c vô ¸n d©n sù. Hîp ®ång gi÷a c¸c bªn kÓ trªn kh«ng ph¶i lµ H§KT mµ lµ hîp ®ång d©n sù bëi v× c¸c c¸ nh©n T, N, Ph lµ c¸c c¸ nh©n kh«ng cã ®¨ng ký kinh doanh, còng kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña c«ng ty TNHH Hoµi nam, viÖc thô lý gi¶i quyÕt vô tranh chÊp cña Toµ ¸n Nh©n d©n TØnh B×nh §Þnh lµ sai thÈm quyÒn vµ tr¸i ph¸p luËt. Vô tranh chÊp vÒ hîp ®ång tÝn dông gi÷a kho b¹c nhµ n­íc TØnh Thanh Ho¸ víi c«ng ty chÌ - cµ phª Thanh Ho¸: Ngµy 29/12/1992, C«ng ty chÌ - cµ phª Thanh Ho¸ ký hîp ®ång vay cña kho b¹c Thanh Ho¸ 150 triÖu ®ång víi l·i suÊt 0,6%/th¸ng trong 36 th¸ng, thêi h¹n tr¶ nî lµ 30/12/1995. §Õn h¹n tr¶ nî, C«ng ty chÌ - cµ phª Thanh Ho¸ vÉn kh«ng tr¶ ®­îc nî, nªn ngµy 18/6/1996 gi¸m ®èc Kho b¹c göi ®¬n kiÖn ®Õn Toµ ¸n kinh tÕ TØnh Thanh Ho¸ yªu cÇu C«ng ty chÌ - cµ phª Thanh Ho¸ tr¶ nî gèc vµ l·i theo hîp ®ång tÝn dông ®· ký gi÷a hai bªn. Gi¸m ®èc Kho b¹c uû quyÒn cho ¤ng Bïi §×nh Chung tham gia tè tông tr­íc Toµ ¸n nh©n d©n TØnh Thanh Ho¸, Toµ ¸n kinh tÕ TAND TØnh Thanh Ho¸ ®· tiÕn hµnh hoµ gi¶i thµnh vµ lËp biªn b¶n hoµ gi¶i thµnh. Néi dung biªn b¶n hoµ gi¶i thµnh lµ C«ng ty chÌ - cµ phª Thanh Ho¸ tr¶ cho Kho b¹c Thanh Ho¸ 150.000.000 ®ång theo hîp ®ång tÝn dông, kh«ng kÌm theo l·i. Ng­êi ký vµo biªn b¶n hoµ gi¶i thµnh phÝa kho b¹c Nhµ n­íc Thanh Ho¸ lµ ¤ng NguyÔn TÊn Vinh, lµ ng­êi kh«ng ®­îc gi¸m ®èc Kho b¹c uû quyÒn. Ngµy 2/8/1996, TAND TØnh Thanh Ho¸ ra quyÕt ®Þnh sè 2120/TA c«ng nhËn sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c ®­¬ng sù. QuyÕt ®Þnh nµy sai c¶ vÒ néi dung lÉn h×nh thøc: - VÒ néi dung: QuyÕt ®Þnh nµy kh«ng ®óng theo yªu cÇu cña gi¸m ®èc Kho b¹c Nhµ n­íc Thanh Ho¸, ®ßi C«ng ty chÌ - cµ phª Thanh Ho¸ tr¶ 150.000.000 ®ång tiÒn gèc kÌm theo l·i tÝnh theo hîp ®ång tÝn dông ®· ký kÕt gi÷a hai bªn. QuyÕt ®Þnh nµy còng kh«ng nªu râ thêi gian, ph­¬ng thøc tr¶ nî ®Ó hai bªn thùc hiÖn. - VÒ h×nh thøc: ¤ng Bïi §×nh Chung lµ ng­êi ®­îc gi¸m ®èc Kho b¹c uû quyÒn tham gia tè tông nh­ng ¤ng Chung kh«ng ký vµo biªn b¶n hoµ gi¶i thµnh mµ biªn b¶n hoµ gi¶i thµnh l¹i do ¤ng Vinh ký. ¤ng Vinh lµ ng­êi kh«ng ®­îc Gi¸m ®èc Kho b¹c uû quyÒn nªn quyÕt ®Þnh nµy vi ph¹m kho¶n 1 §iÒu 22 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. Nh­ vËy, trong mét sè tr­êng hîp c¸c C¸n bé cña Toµ ¸n c¸c cÊp, nh÷ng ng­êi ®øng ra b¶o ®¶m ph¸p luËt ®­îc thùc hiÖn l¹i kh«ng n¾m v÷ng ph¸p luËt hoÆc v× lý do nµo ®ã mµ ®· thùc hiÖn tr¸i ph¸p luËt. Muèn n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña Toµ ¸n th× tr­íc hÕt ph¶i gi¶m mét c¸ch tèi ®a nh÷ng tr­êng hîp nh­ vËy. Gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng toµ ¸n hiÖn nay cßn gÆp nhiÒu trë ng¹i kh¸c. Tæng kÕt hai n¨m ho¹t ®éng cña toµ kinh tÕ c¸c cÊp cho thÊy sè vô viÖc mµ toµ ¸n gi¶i quyÕt gi¶m ®i rÊt nhiÒu so víi sè vô mµ Träng tµi kinh tÕ gi¶i quyÕt tr­íc ®©y. VÝ dô trong n¨m 2001 Toµ ¸n gi¶i quyÕt 684 vô ¸n kinh tÕ (trong ®ã tranh chÊp H§KT chiÕm phÇn lín). Con sè nµy chØ t­¬ng ®­¬ng víi 1/5 sè vô viÖc mµ Träng tµi kinh tÕ gi¶i quyÕt tr­íc ®©y. Sè vô viÖc Toµ ¸n kinh tÕ c¶ n­íc thô lý gi¶i quyÕt hiÖn nay ch­a b»ng sè vô trong mét TØnh, Thµnh phè trung b×nh mµ Träng tµi kinh tÕ gi¶i quyÕt tr­íc ®©y. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña thùc tÕ nµy lµ ë ViÖt Nam hiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp ch­a quen t¸c phong ®­a c¸c tranh chÊp kinh tÕ ra toµ ¸n gi¶i quyÕt, mµ th­êng coi ®©y lµ vÊn ®Ò rÊt nÆng nÒ, kiÖn nhau ®Õn toµ lµ viÖc bÊt ®¾c dÜ, hÕt t×nh hÕt nghÜa víi nhau. Hä cho r»ng toµ ¸n lµ c¬ quan xÐt xö ®èi víi nh÷ng viÖc lµm ph¹m ph¸p chø kh«ng coi ®ã lµ n¬i gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp hoÆc vi ph¹m vÒ hîp ®ång. Trong thùc tÕ, c¸c bªn tranh chÊp ®· dùa vµo c¸c thÕ lùc kh¸c ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp nh­ nhê C¬ quan C«ng an, ViÖn kiÓm s¸t kÓ c¶ dïng nh÷ng biÖn ph¸p nh­ khëi tè, truy tè, b¾t giam ®Ó thu håi nî.... cã khi c¸c chi phÝ kh«ng chÝnh thøc mµ c¸c doanh nghiÖp ph¶i tr¶ ®Ó c¸c C¬ quan C«ng an, ViÖn kiÓm s¸t gi¶i quyÕt vô viÖc cho m×nh cßn tèn kÐm h¬n c¶ c¸c chi phÝ ph¶i bá ra khi ®­a vô viÖc ra c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt (toµ ¸n, träng tµi) nh­ng nã cã ­u ®iÓm lµ nhanh, hiÖu qu¶, kh«ng bÞ phiÒn hµ, kh«ng bÞ phª ph¸n vÒ nh÷ng sai sãt vÒ phÝa m×nh, kh«ng cÇn c«ng khai tranh chÊp. MÆt kh¸c, thñ tôc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ cña toµ kinh tÕ hiÖn nay cßn nhiÒu phiÒn phøc, chËm chÔ, kh«ng g¾n víi hiÖu qu¶. Tõ thñ tôc nép ®¬n, t¹m øng ¸n phÝ, cung cÊp c¸c chøng lý, lµm viÖc, ®èi chÊt, hoµ gi¶i, phiªn toµ s¬ thÈm, phiªn toµ phóc thÈm vµ nhiÒu vô viÖc kh¸c vµ nhiÒu khi Gi¸m ®èc thÈm cã khi kÐo dµi hµng n¨m, cuèi cïng xÐt xö xong l¹i ph¶i chuyÓn sang bé phËn thi hµnh ¸n. Khi ®· chuyÓn sang bé phËn nµy råi, lóc nµo thi hµnh cßn tuú thuéc ë c¬ quan thi hµnh ¸n. Víi thêi gian nh­ vËy, ®èi ph­¬ng cã khi còng kh«ng cßn tµi s¶n ®Ó thu håi mµ thiÖt h¹i ph¸t sinh th× kh«ng biÕt tíi møc nµo. §èi víi c¸c nhµ kinh doanh, viÖc quan t©m ®Çu tiªn khi gi¶i quyÕt tranh chÊp lµ hiÖu qu¶, cô thÓ lµ nhanh, gän, sím thu håi vèn, tr¸nh c¸c thiÖt h¹i ph¸t sinh tiÕp trong thêi gian gi¶i quyÕt ®Ó cã ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh th­¬ng vô kh¸c, thËm chÝ kÓ c¶ cã thiÖt h¹i so víi quyÒn lîi ®­îc h­ëng mét phÇn hä vÉn s½n sµng. H¬n n÷a, mÆc dï tranh chÊp quyÕt liÖt víi nhau song c¸c bªn vÉn muèn cã mét c¬ quan uy tÝn gi¶i quyÕt trªn c¬ së cã lý, cã t×nh ®Ó khi gi¶i quyÕt xong hä võa rót ®­îc ra cho m×nh nh÷ng bµi häc nh­ng vÉn c¶m thÊy tho¶i m¸i, thËm chÝ tiÕp tôc lµm ¨n víi nhau. §©y lµ t©m lý chung cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cã x¶y ra tranh chÊp kinh tÕ. §Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh vµ n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña m×nh, toµ ¸n cÇn ph¶i x©y dùng mét ®éi ngò c¸n bé gi¶i quyÕt tranh chÊp cã kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt kinh tÕ, c«ng t©m ®øc ®é, cã thÓ ®¸p øng tèt ®­îc nh÷ng yªu cÇu thùc t¹i cña x· héi. Theo chóng t«i cÇn ph¶i ®µo t¹o mét ®éi ngò thÈm ph¸n, viÖc ®µo t¹o nµy nªn giao cho toµ ¸n tèi cao v×: ¨ Toµ ¸n tèi cao lµ c¬ quan xÐt xö cao nhÊt vµ tËp trung nhiÒu ThÈm ph¸n cã n¨ng lùc, tr×nh ®é, cã qu¸ tr×nh c«ng t¸c l©u n¨m ®óc kÕt ®­îc nhiÒu kinh nghiÖm. ¨ NhiÒu ho¹t ®éng kinh tÕ míi ph¸t sinh trong c¬ chÕ thÞ tr­êng nh­, tranh chÊp vÒ th­¬ng hiÖu, c¸c lo¹i h×nh c«ng ty, thÞ tr­êng chøng kho¸n, ho¹t ®éng ly-x¨ng.. cÇn ®­îc båi d­ìng kiÕn thøc mµ c¸c toµ ¸n ®Þa ph­¬ng khã thùc hiÖn ®­îc. d. Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ: ë n­íc ta hiÖn t¹i, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ ®­îc quy ®Þnh trong mét sè v¨n b¶n d­íi luËt nh­: Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ ngµy 16/3/1994; NghÞ ®Þnh 116 - CP cña ChÝnh phñ ngµy 5/9/1994 vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Träng tµi kinh tÕ; quyÕt ®Þnh sè 91/PTM - TT cña Chñ tÞch Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam ngµy 4/4/1996 phª chuÈn Quy t¾c tè tông träng tµi trong n­íc cña trung t©m Träng tµi Quèc tÕ ViÖt Nam. Ph¸p lÖnh Träng tµi Th­¬ng m¹i sè 08/PL UBTVQH11 ngµy 25/02/2003.. thùc tÕ nghiªn cøu vµ ¸p dông c¸c v¨n b¶n nµy cho thÊy mét sè vÊn ®Ò sau ®©y ch­a phï hîp, cÇn cã sù söa ®æi bæ sung: Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ ch­a cã quy ®Þnh vÒ thêi hiÖu khëi kiÖn ®èi víi tranh chÊp ph¸t sinh tõ H§KT. Thêi hiÖu khëi kiÖn chØ ®­îc quy ®Þnh trong §iÒu 31 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ lµ 06 th¸ng, cã nghÜa lµ vÒ mÆt nguyªn t¾c thêi hiÖu nµy chØ ®­îc ¸p dông khi ®­a tranh chÊp ra gi¶i quyÕt taÞ Toµ ¸n. §iÒu nµy quy ®Þnh kh«ng hîp lý v× cã nh÷ng vô ¸n phøc t¹p cÇn thêi gian ®Ó hai bªn tù gi¶i quyÕt hoÆc thu thËp chøng cø, ®iÒu 21 Ph¸p lÖnh Träng tµi Th­¬ng m¹i sè 08/PL UBTVQH11 quy ®Þnh thêi hiÖu khëi kiÖn gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi lµ 02 n¨m kÓ tõ ngµy x¶y ra tranh chÊp. ThiÕt nghÜ, quy ®Þnh nµy nªn ®­îc ®­a sang Ph¸p lÖnh H§KT vµ ®­îc ¸p dông cho c¶ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp theo tè tông träng tµi. d.1 Tuyªn bè H§KT v« hiÖu ?Xö lý hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu Theo kho¶n3, §iÒu 8 Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ th× tuyªn bè H§KT v« hiÖu lµ thuéc thÈm quyÒn cña Träng tµi kinh tÕ Nhµ n­íc. Tõ khi tæ chøc nµy chÊm døt ho¹t ®éng trong n¨m 1994 ®Õn nay, vÊn ®Ò nµy cßn bá trèng, ch­a cã mét v¨n b¶n ph¸p luËt nµo ®Ò cËp tíi, g©y trë ng¹i cho viÖc xö lý H§KT v« hiÖu mçi khi x¶y ra. §Ó viÖc xö lý H§KT v« hiÖu diÔn ra nhanh chãng, hiÖu qu¶, Ph¸p lÖnh H§KT nªn cã quy ®Þnh míi vÒ vÊn ®Ò nµy. Xö lý H§KT v« hiÖu: Kho¶n 2 ®iÒu 39 Ph¸p lÖnh H§KT quy ®Þnh I” C¸c bªn cã nghÜa vô hoµn tr¶ cho nhau tÊt c¶ tµi s¶n ®· nhËn ®­îc tõ viÖc thùc hiÖn H§KT trong tr­êng h¬p kh«ng thÓ tr¶ b»ng hiÖn vËt th× ph¶i tr¶ b»ng tiÒn” nh­ vËy th× gi¸ trÞ tµi s¶n ®­îc tÝnh ra tiÒn t¹i thêi ®iÓm nµo?. Theo quan ®iÓm cña chóng t«i cã thÓ quy ®Þnh nh­ sau: · Trong tr­êng hîp kh«ng cã tµi s¶n ®Ó hoµn tr¶ th× ®­îc tr¶ b»ng tiÒn theo gi¸ ë thêi ®iÓm xö lý tµi s¶n. · Tr­êng hîp mét bªn ®· nhËn tiÒn tr­íc vµ ®· giao ®­îc mét phÇn hµng ®èi trõ tiÒn hµng, phÇn tiÒn cßn l¹i c¸c bªn hoµn tr¶ cho nhau kh«ng tÝnh l·i suÊt ®èi víi sè tiÒn ch­a thanh to¸n víi nguyªn t¾c thiÖt h¹i ph¸t sinh c¸c bªn ph¶i chÞu. d.2 VÒ hoµ gi¶i Theo §iÒu 5 vµ §iÒu 36 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ th× hoµ gi¶i lµ thñ tôc b¾t buéc cña mäi tranh chÊp H§KT. NÕu ch­a hoµ gi¶i th× kh«ng ®­îc ®­a vô tranh chÊp ra xÐt xö. Trong thùc tÕ kinh doanh, nhiÒu doanh nghiÖp biÕt ®­îc quy ®Þnh nµy ®· cè t×nh tr× ho·n viÖc hoµ gi¶i ®Ó thùc hiÖn xong viÖc hoµ gi¶i ®Ó thùc hiÖn xong viÖc chiÕm dông vèn hoÆc kÐo dµi viÖc chiÕm gi÷ tµi s¶n cña phÝa bªn kia. Sau ®©y lµ mét vÝ dô vÒ vÊn ®Ò nµy: §Çu n¨m 1995, C«ng ty xuÊt nhËnp khÈu (XNK) Hång Bµng, H¶i phßng ký hîp ®ång liªn doanh víi c«ng ty TNHH H¶i ViÖt, theo ®ã Hång Bµng gãp mét cöa hµng ®Ó cho H¶i ViÖt b¸n hµng xuÊt khÈu, viÖc h¹ch to¸n lç l·i diÔn ra hµng th¸ng vµ bªn H¶i ViÖt ®­îc h­ëng 70% cßn phÝa Hång Bµng ®­îc 30%. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång bªn H¶i ViÖt liªn tiÕp vi ph¹m hîp ®ång, kh«ng chia tiÒn cho phÝa Hång Bµng. C«ng ty XNK Hång Bµng ®· cã ®¬n kiÖn ®Õn Toµ ¸n Nh©n d©n Thµnh phè H¶i phßng yªu cÇu H¶i ViÖt tr¶ tiÒn vµ ®ßi l¹i nhµ. TAND Thµnh phè H¶i phßng ®· thô lý vô ¸n vµ ®· nhiÒu lÇn triÖu tËp c«ng ty TNHH ®Ó hoµ gi¶i nh­ng phÝa H¶i ViÖt lu«n tr× ho·n b»ng c¸c lý do: gi¸m ®èc ®i c«ng t¸c, gi¸m ®èc ®ang ë n­íc ngoµi... Sau ®ã 3 th¸ng th× gi¸m ®èc c«ng ty TNHH H¶i ViÖt bÞ b¾t v× lµm ¨n ph¹m ph¸p. ThÕ lµ vô ¸n kÐo dµi cho tíi th¸ng 3/1996 mµ phÝa c«ng ty XNK Hång Bµng vÉn ch­a ®ßi ®­îc tiÒn vµ còng ch­a lÊy l¹i ®­îc nhµ, vÉn bÞ H¶i ViÖt chiÕm dông. VÝ dô trªn cho thÊy: Quy ®Þnh vÒ hoµ gi¶i nh­ vËy lµ ch­a kÝn kÏ, vÉn cã chç hë cho c«ng ty H¶i ViÖt lîi dông, lµm ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty XNK Hång Bµng nãi riªng, ®Õn sù æn ®Þnh kinh tÕ cña toµn x· héi nãi chung. Quy ®Þnh nµy nªn ®­îc thay ®æi nh­ sau: Hoµ gi¶i vÉn lµ thñ tôc quan träng tr­íc khi ®­a tranh chÊp ra xÐt xö. Tuy nhiªn, trong tr­êng hîp mµ hµnh vi vi ph¹m hîp ®ång, vi ph¹m ph¸p luËt qu¸ râ rµng th× Toµ ¸n ph¶i ®­a ra xÐt xö ®Ó ®×nh chØ ngay c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt. Khi triÖu tËp c¸c bªn ®­¬ng sù ®Õn ®Ó hoµ gi¶i, nÕu bÞ ®¬n ®­îc triÖu tËp ®Õn lÇn thø 2 mµ vÉn v¾ng mÆt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng, th× Toµ ¸n ®­a vô viÖc ra xÐt xö. e. VÒ viÖc c«ng nhËn vµ thi hµnh quyÕt ®Þnh hay ph¸n quyÕt cña träng tµi: §Ó ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng ho¸ c¸c c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ, bªn c¹nh Toµ ¸n kinh tÕ, ChÝnh phñ ViÖt nam ®· cho phÐp thµnh lËp Träng tµi kinh tÕ vµ cho phÐp më réng thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c vô tranh chÊp kinh tÕ cña Tung t©m träng tµi Quèc tÕ ViÖt Nam. Gi¶i quyÕt tranh chÊp H§KT b»ng con ®­êng träng tµi cã nhiÒu ­u ®iÓm so víi viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng Toµ ¸n (nh­ ®· ph©n tÝch ë phÇn tr­íc) nh­ng hiÖn nay c¸c nhµ kinh doanh vÉn ch­a yªn t©m khi giao tranh chÊp kinh tÕ cho Träng tµi gi¶i quyÕt. Trë ng¹i lín nhÊt nµy ®· ®­îc Ph¸p lÖnh Träng tµi Th­¬ng m¹i sè 08/PL UBTVQH11 quy ®Þnh t¹i ®iÒu 57 thi hµnh quyÕt ®Þnh träng tµi. Sau 30 ngµy, kÓ tõ ngµy hÕt thêi h¹n thi hµnh quyÕt ®Þnh träng tµi c¸c bªn ph¶i thi hµnh quyÕt ®Þnh träng tµi. Bªn ®­îc thi hµnh quyÕt ®Þnh träng tµi cã quyÒn lµm ®¬n yªu cÇu c¬ quan thi hµnh ¸n cÊp tØnh n¬i cã trô së, n¬i c­ tró hoÆc n¬i cãn tµi s¶n cña bªn ph¶i thi hµnh, thi hµnh quyÕt ®Þnh träng tµi. g. VÒ c¸c biÖn ph¸p khÈn cÊp t¹m thêi ViÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p khÈn cÊp tam thêi nãi chung lµ nªn hÕt søc thËn träng v× nã liªn quan trùc tiÕp ®Õn quyÒn lîi còng nh­ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ®­¬ng sù. Nh­ ®· tr×nh bµy ë ch­¬ng 2 theo quan ®iÓm cña chóng t«i nªn ®Ó thÈm ph¸n phô tr¸ch gi¶i quyÕt vô ¸n thùc thi quyÒn nµy. V× b¶n th©n ThÈm ph¸n cã quyÒn thay ®æi, huû bá nã tr­íc khi Toµ ®­îc tiÕn hµnh, nh­ vËy ®¶m b¶o nguyªn t¾c ai cã quyÒn thay ®æi ng­êi ®ã cã quyÒn huû bá c¸c biÖn ph¸p khÈn cÊp t¹m thêi. h. B¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n ®ang ®­îc thi hµnh th× toµ ¸n thô lý gi¶i quyÕt viÖc tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp: Trong thùc tiÔn viÖc ph¸ s¶n doanh nghiÖp c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cßn nhiÒu m©u thuÉn, kh«ng ®ång nhÊt. Nh­ trong tr­êng hîp b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh kinh tÕ cña toµ ¸n ®ang ®­îc thi hµnh th× toµ ¸n thô lý gi¶i quyÕt viÖc tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp nh÷ng khã kh¨n v­íng m¾c cña quy ®Þnh nµy ®· ®­îc tr×nh bµy ë Ch­¬ng 2 chóng t«i xin phÐp ®­îc nªu gi¶i ph¸p nh­ sau: § C¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n ®ang ®­îc thi hµnh th× tiÕp tôc thi hµnh kh«ng dõng l¹i ®Ó chê thñ tôc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n doanh nghiÖp, kh«ng xem xÐt c¸c kho¶n chi tr¶ cho b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n lµ mét kho¶n nî ®Ó gi¶i quyÕt theo thñ tôc ph¸ s¶n doanh nghiÖp. § C¸c quyÕt ®Þnh cña b¶n ¸n vÒ tr¶ l­¬ng, cÊp d­ìng, båi th­êng tÝnh m¹ng søc khoÎ... tiÕp tôc thi hµnh cßn c¸c kho¶n chi tr¶ kh¸c chê thñ tôc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n doanh nghiÖp vµ sÏ thanh to¸n theo tû lÖ víi c¸c kho¶n nî kh¸c. NÕu viÖc ph¸ s¶n ®­îc dõng th× b¶n ¸n tiÕp tôc thi hµnh. § C¸c kho¶n chi tr¶ theo b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n coi nh­ mét kho¶n nî cã ®¶m b¶o trong thñ tôc ph¸ s¶n doanh nghiÖp. KÕt luËn. ë ViÖt Nam, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ ®­îc ra tõ khi ®Êt n­íc giµnh ®éc lËp, tuy nhiªn ë giai ®o¹n ®Çu c¸c tranh chÊp kinh tÕ ch­a ®a d¹ng vµ phøc t¹p. Sù ra ®êi c¬ chÕ míi lµ yªu cÇu kh¸ch quan, §iÒu 15 HiÕn ph¸p 1992 ®· kh¼ng ®Þnh : “ Nhµ n­íc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng..” Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®· ph¸t sinh c¸c quan hÖ kinh tÕ míi, song song víi chóng lµ c¸c tranh chÊp míi, c¸c tranh chÊp kinh tÕ nµy rÊt ®a d¹ng vÒ chñ thÓ, phong phó vÒ néi dung, quyÕt liÖt vÒ tÝnh chÊt tranh chÊp mµ tr­íc ®©y ch­a cã. ChÝnh v× vËy c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cò kh«ng cßn phï hîp vÒ h×nh thøc còng nh­ c¸ch thøc gi¶i quyÕt. Tr­íc yªu cÇu ®ã nhµ n­íc ®· thµnh lËp toµ kinh tÕ n»m trong hÖ thèng Toµ ¸n Nh©n d©n vµ c¸c trung t©m träng tµi kinh tÕ (Phi ChÝnh phñ), c¸c c¬ quan tµi ph¸n nµy cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh tÕ ph¸t sinh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng c¸c c¬ quan tµi ph¸n ®· ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh, gãp phÇn thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn, æn ®Þnh x· héi, tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, néi dung vµ t×nh h×nh tranh chÊp trong kinh tÕ ngµy cµng biÕn ®éng vµ ph¸t triÓn, viÖc gi¶i quyÕt kinh tÕ tranh chÊp kinh tÕ cßn h¹n chÕ c¶ vÒ v¨n b¶n ph¸p luËt kinh tÕ vµ c¬ quan trùc tiÕp gi¶i quyÕt tranh chÊp. Do ®ã, nhu cÇu hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ ®­îc ®Æt ra, lµ cÇn ph¶i söa ®æi bæ sung nh­ng quy ®Þnh kh«ng cßn phï hîp ®· ®­îc ph©n tÝch kü ë Ch­¬ng II. Gåm mét sè vÊn ®Ò sau: - H×nh thøc cña hîp ®ång kinh tÕ; - Chñ thÓ cña hîp ®ång kinh tÕ; - Môc ®Ých ký kÕt hîp ®ång kinh tÕ; - Hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu vµ c¸ch gi¶i quyÕt hîp ®ång kinh tÕ v« hiÖu. - Thêi hiÖn khëi kiÖn... - Thµnh lËp Trung t©m träng tµi th­¬ng m¹i. - QuyÕt ®Þnh träng tµi. - Thi hµnh quyÕt ®Þnh cña träng tµi. - M«i tr­êng ph¸p lý. Tãm l¹i, trªn c¬ së nghiªn cøu thùc tiÔn ng­êi viÕt xin m¹nh d¹n nªu mét sè kiÕn nghÞ vÒ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ nh»m gãp phÇn hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ kinh tÕ vµ ®¸p øng ngµy cµng cao nhu cÇu gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ ë n­íc ta hiÖn nay. Tµi liÖu tham kh¶o. 1. HiÕn ph¸p 1992. 2. Bé luËt D©n sù 3. Bé luËt Hµng H¶i 4. LuËt doanh nghiÖp t­ nh©n. 5. LuËt c«ng ty 6. LuËt doanh nghiÖp t­ nh©n. 7. luËt tæ chøc toµ ¸n nh©n d©n söa ®æi n¨m 1993. 8. Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. 9. Ph¸p lÖnh gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù . 10. Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ. 11. Ph¸p lÖnh thÈm ph¸n vµ héi thÈm. 12. NghÞ ®Þnh 116/Cp ngµy 5/9/1994 vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña trung t©m träng tµi kinh tÕ . 13. NghÞ ®Þnh 69/CP ngµy 16/10/1993 vÒ thñ tôc thi hµnh ¸n d©n sù . 14. QuyÕt ®Þnh 204/TTG ngµy 28/4/1993 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ tæ chøc trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt nam. 15. QuyÕt ®Þnh 114/TTG ngµy 26/2/1996 cña Thñ t­íng ChØnh phñ vÒ më réng thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp cña trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt nam. 16. QuyÕt ®Þnh 305/BTC ngµy 9/8 /1990 cña Bé Tµi chÝnh. 17. Th«ng t­ liªn ngµnh 04/TTLN ngµy 7/1/1995 cña VKSDNTC vµ TANDTC. 18. C«ng v¨n 11/KHXX ngµy 23/1/1996 cña TAND. 19. C«ng v¨n 442/KHXX ngµy 18/1/1994 cña TANDTC. 20. V¨n b¶n sè 16/1999/HKXX ngµy 01-02-1999 cña TANDTC. 21. NghÞ ®Þnh sè 57/1998/N§-CP ngµy 31-07-1999 cña ChÝnh phñ. 22. Ph¸p lÖnh c«ng nhËn vµ thi hµnh t¹i ViÖt nam quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµi. 23. Gi¸o tr×nh LuËt kinh tÕ1998 cña §¹i häc luËt Hµ Néi. 24. Gi¸o tr×nh ph¸p luËt trong ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i 1997 cña TiÕn sü NguyÔn ThÞ M¬ vµ TS Hoµng Ngäc ThiÕt. 25. T¹p chÝ kinh doanh vµ ph¸p luËt 2001, 2002 26. C¸c nguån tµi liÖu tham kh¶o kh¸c ®­îc thu thËp tõ Bé T­ Ph¸p vµ Bé Th­¬ng m¹i. 27. Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp tõ hîp ®ång XNK ¸n lÖ träng tµi vµ kinh nghiªm cña PGS.TS Hoµng ngäc ThiÕt.