Giáo dục học đại cương - Chương 2 - Giáo dục và sự phát triển nhân cách

ĐẠI HỌC SÀI GÒN KHOA: QUẢN LÝ GIÁO DỤC MÔN: GIÁO DỤC HỌC ĐẠI CƯƠNG CHAPTER 1: BIỆN LUẬN HÃY LÀM SÁNG TỎ QUAN ĐIỂM VỀ GIÁO DỤC VÀ SỰ PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCH TRONG 2 CÂU THƠ : “Hiền, dữ phải đâu là tính sẵn Phần nhiều do giáo dục mà nên” “Nửa đêm” – trích trong tập “Nhật kí trong tù” Hồ Chí Minh DẠ BÁN Thụy thì đô tượng thuần lương hán Tỉnh hậu tài phân thiện, ác nhân Thiện, ác nguyên lai vô định tính Đa do giáo dục đích nguyên nhân NỬA ĐÊM Ngủ thì ai cũng như lương thiện Tỉnh dậy phân ra kẻ dữ, hiền Hiền, dữ phải đâu là tính sẵn Phần nhiều do giáo dục mà nên Với 4 câu thơ Đường luật “thất ngôn tứ tuyệt”, bài thơ “nửa đêm” (trích trong tập “Nhật kí trong tù” – Hồ Chí Minh) là 1 tác phẩm văn học có tính triết lý sâu sắc, bởi đó bộc lộ rõ những chiêm nghiệm, đúc kết của Bác về con người và việc giáo dục con người. 2 câu thơ sau thể hiện quan điểm duy vật biện chứng trong việc xem xét bản tính con người và nhận diện rõ xem yếu tố nào có vai trò quan trọng. Bản tính con người vốn tính thiện hay tính ác? Ác hay thiện có phải là tiền định hay cố hữu? Ở đây ta tìm hiểu: thế nào là hiền, dữ? Thế nào là thiện, ác? Trong bản dịch, dịch giả cho rằng “Thiện, ác” là tương đương với “Hiền, dữ”. Thật sự hai ý niệm đó hoàn toàn khác nhau, nhưng phần chung được hiểu là những tâm tính của con người, được hình thành trong quá trình phát triển trong xã hội Ta biết rằng, quá trình hình thành và phát triển nhân cách được diễn ra dưới sự ảnh hưởng của nhiều yếu tố: bẩm sinh, di truyền, hoàn cảnh sống, việc giáo dục và tự giáo dục. Trong đó yếu tố bẩm sinh – di truyền được coi là tiền đề vật chất có ảnh hưởng nhất định đến các yếu tố tâm lý như tính cách, năng lực, trí nhớ.... “Con nhà tông không giống lông cũng giống cánh” Trong lịch sử đã có nhiều bậc vĩ nhân có cấu trúc bộ não khác thường, với những tố chất đặc biệt, hoặc đã có nhiều tài năng thừa hưởng những tinh hoa của cha mẹ qua gen di truyền. Yếu tố môi trường và hoàn cảnh sống cũng có những ảnh hưởng quan trọng tới nhân cách con người. Chuyện người mẹ của Mạnh Tử xưa quyết rời nhà 3 lần để tìm cho được 1 môi trường thuận lợi, trong sạch hơn, cốt để cho con mình được “thành người” tử tế, có thể được coi là như 1 sự minh họa tiêu biểu. Trong lịch sử phát triển tâm lý học, cũng có không ít quan niệm sai lầm về vai trò của các yếu tố bên ngoài trong việc hình thành và phát triển nhân cách con người “Hiền, dữ phải đâu là tính sẵn” “Tính sẵn” ở đây mang tính tiền định, có trước, từng hiện hữu trong những đúc kết kinh nghiệm trong dân gian Những yếu tố ấy làm cơ sở cho những luận thuyết mang đậm tính giai cấp, phục vụ giai cấp thống trị “Con vua thì lại làm vua, con sãi ở chùa lại quét lá đa” Hồ Chí Minh không đề cao quan điểm cho rằng yếu tố sinh học có vai trò tất thảy. Bác phủ định để rồi khẳng định “Phần nhiều do giáo dục mà nên” Ý của Bác rằng tuy yếu tố sinh học không có vai trò hết thảy, nhưng không có nghĩa là các yếu tố ấy không quan trọng trong vấn đề hình thành nhân cách của con người. Chỉ là đối với Bác, mỗi yếu tố đóng vai trò khác nhau: là tiền đề, là dẫn dắt, là chủ đạo...... Và ở đây đối với Bác, vai trò chủ đạo chính là Giáo Dục. Ta thấy có nhiều vấn đề được làm rõ: Thứ nhất, nêu bật được vai trò của yếu tố giáo dục đối với sự hình thành và phát triển nhân cách con người Vì có những đặc điểm và tính chất ưu việt sau: Là sự tác động có mục đích, có hệ thống, theo 1 tổ chức chặt chẽ , định hướng cho sự phát triển mô hình nhân cách Giáo dục truyền thụ lại những thành tựu của nền văn minh xã hội theo con đường ngắn nhất, hiệu quả nhất Thứ hai, không chỉ chỉ ra “định tính” mà còn xác định “định lượng” cho vai trò của giáo dục đối với sự hình thành và phát triển nhân cách con người Vì: Giáo dục ở đây không là “tất cả”, mà chỉ là “phần nhiều”, phần chủ đạo trong các yếu tố trên Giáo dục phát huy những lợi thế của các yếu tố bẩm sinh di truyền, hoàn cảnh sống, bù đắp sự thiếu hụt và khiếm khuyết của các yếu tố trên. “Định tính” chính là tính chất của giáo dục, là định nghĩa, mục tiêu mà giáo dục cần đạt được; còn “Định lượng” chính là giá trị thật sự của giáo dục trong việc ảnh hưởng tới nhân cách của con người, là chất lượng của giáo dục Thứ ba, con người sinh ra đã có phần thiên tính bản năng. Nhưng cái “tính sẵn” không phải thuộc tính cố hữu, bất biến. Nó có thể cải biến Luận điểm triết học của Bác rất gần gũi với quan niện dân gian : “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” Nó cũng rất tương đồng với quan điểm của nhà tư tưởng lớn của dân tộc – Nguyễn Trãi: “Nên thợ nên thầy vì có học” Có thể nói, bài thơ “Nửa đêm” cho thấy một nhãn quan đúng đắn và khoa học theo quan điểm duy vật biện chứng về nhân cách con người ở Bác. Tác phẩm thật ngắn gọn, súc tích, nhưng lại “ý tại ngôn ngoại”. Nó hàm chúa nhiều vấn đề có nhiều ý nghĩa. Từ nội dung tác phẩm toát lên giá trị tư tưởng lớn lao. Không chỉ có vậy. giá trị tác phẩm còn ở chỗ, nhà thơ nói tới một vấn đề lớn bằng một cách diễn đạt thật rõ ràng và mạch lạc, nhưng hết sức giản dị và dễ hiểu. Sự bình dị, đó là cốt cách trong cuộc đời Hồ Chí Minh, cũng là phong cách thơ nổi bật trong văn chương của Người. CHAPTER 2: CHỨNG MINH NHÂN CÁCH Khái niệm Về mặt từ điển Là tư cách, phẩm chất có riêng trong từng người, không có trong loài vật Phụ thuộc vào khoảng 5% di truyền và 95% môi trường sống Đặc trưng cho mỗi con người Mang tính xã hội Thể hiện những phẩm chất bên trong con người Về mặt giáo dục học Là 1 hệ thống những phẩm giá của 1 người được đánh giá qua các mối quan hệ giữa người đó với những người khác, tập thể, xã hội...... Là 1 thứ giá trị được xây dựng và hình thành trong toàn bộ thời gian con người tồn tại trong xã hội Hình thành từ rất sớm (ngay từ khi chào đời) và tiếp tục hình thành và phát triển đến lúc mất đi Là năng lực tự phát triển của mỗi cá nhân con người Là khả năng “đổi mới” trong quá trình học hỏi trong xã hội và nhà trường Tóm lại Nhân cách là tổ hợp những đặc điểm, những thuộc tíh tâm lý của cá nhân, biểu hiện bản sắc và giá trị xã hội của con người Là sự tổng hòa của những đặc điểm quy định con người như là một thành viên của xã hội, nói là bộ mặt tâm lý – xã hội, giá trị và cốt cách làm người của mỗi cá nhân Phân biệt Nhân cách con người có 3 mức độ Mức độ thấp: thể hiện dưới dạng cá tính, để phân biệt người này với người khác Mức độ trung bình: thể hiện trong các mối quan hệ giữa cá nhân với cá nhân Mức độ cao nhất: một chủ thể đang thực hiện một cách tích cực những hoạt động ảnh hưởng đến người khác, đến xã hội Đặc điểm Tính ổn định: Luôn ổn định trong thời gian và không gian nhất định Sự thay đổi trong giới hạn cho phép thì nhân cách còn tồn tại Khi có sự thay đổi lớn, các phẩm chất biến đổi vượt qua ngoài giới hạn dẫn đến mất nhân cách Tính thống nhất trọn vẹn: Tạo thành hệ thống cân bằng động – thống nhất trọn vẹn trong sự vận động và phát triển Khi hệ thống này bị phá vỡ, nhân cách sẽ bị chia cắt nhân cách bị tổn thương, không bình thường Tính tích cực: Thể hiện khả năng chủ động tích cực của chủ thể nhân cách nhằm cải tạo thế giới và hoàn thiện bản thân Tính giao lưu: Giữa các nhân cách có sự giao lưu và tác động và qua lại Thông qua hoạt động và giao tiếp, nhân cách dần trưởng thành và hoàn thiện, không ngừng phát triển VAI TRÒ CỦA DI TRUYỀN TRONG SỰ PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCH Vai trò của di truyền Khái niệm Sự tái tạo những thuộc tính sinh học ở trẻ có ở cha mẹ Sự truyền lại từ cha mẹ đến con cái những phẩm chất và đặc điểm nhất định được ghi lại trong hệ thống gen Vai trò Tạo ra sức sống trong bản chất tự nhiên con người Tạo khả năng cho người đó hoạt động có kết quả trong 1 lĩnh vực nhất định Cần phát huy các bản chất tự nhiên của con người Cần khai thác những tư chất và năng lực vốn có Không được hạ thấp vai trò của các yếu tố sinh học trong hoạt động sống của con người Không quyết định những giới hạn tiến bộ của xã hội loài người Đặc trưng cho những lĩnh vực hoạt động chung mà không định hướng vào bất kì một hoạt động cụ thể nào Khẳng định rằng “con người từ khi sinh ra không hề có sẵn một chương trình định trước về hành vi của mình” Quá trình hình thành và phát triển nhân cách của con người từ khi sinh ra bắt đầu từ số “0”, mỗi người đều được phát triển theo một hướng riêng, theo kiểu riêng của mình Không kết luận nhân cách của con người đã được định sẵn và không thể thay đổi Quá trình phát triển nhân cách của một con người là một quá trình phức tạp là một khó khăn trong việc thay đổi Quá trình thay đổi chủ yếu dựa vào công tác giáo dục vai trò của giáo dục Tổng kết Không thể bỏ qua nhân tố di truyền Là nhân tố tiền đề, yếu tố tư chất rất thuận lợi cho sự phát triển nhân cách Không tuyệt đối hóa hay đánh giá quá cao Sự sai lầm về mặt nhận thức luận hạ thấp vai trò của giáo dục và tự giáo dục Sưu tầm ca dao tục ngữ Nòi nào giống nấy Con nhà tông không giống lông cũng giống cánh Sóng trước đổ đâu, sóng sau đổ đấy Cha nào con nấy VAI TRÒ CỦA MÔI TRƯỜNG TRONG SỰ PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCH Vai trò của môi trường Khái niệm Là hệ thống các hoàn cảnh bên ngoài, các diều kiện tự nhiên và xã hội xung quanh, cần thiết cho hoạt động sống và phát triển của con người. Bao gồm: + Mội trường tự nhiên (điều kiện tự nhiên, hệ sinh thái…) + Môi trường xã hội (môi trường chính trị, môi trường kinh tế - xã hội, môi trường sinh hoạt xã hội và môi trường văn hoá…) Vai trò Là điều kiện giúp tư chất con người có thể phát triển Sự hình thành và phát triển nhân cách chỉ có thể thực hiện trong một môi trường nhất định Môi trường tạo nên mục đích, động cơ ...giúp cá nhân tiếp thu kinh nghiệm hình thành và phát triển nhân cách Mức độ ảnh hưởng tùy thuộc vào lập trường, quan điểm của cá nhân đó Mang tính đa chiều Hoàn cảnh môi trường Nhân cách Cần cải tiến việc giáo dục cho phù hợp với yêu cầu của xã hội Định hướng và tạo điều kiện cho con người xây dựng bản lĩnh, giúp cải tạo môi trường xung quanh Chính là con đường để phát triển nhân cách cho con người Tổng kết Cần đánh giá đúng lại mức vai trò của môi trường Xem xét lại 2 thuyết + Thuyết định mệnh do hoàn cảnh (tuyệt đối hóa vai trò của hoàn cảnh) + Thuyết giáo dục vạn năng (phủ nhận tính quy địnyh của xã hội đối với sự hình thành và phát triển nhân cách VAI TRÒ CỦA GIÁO DỤC TRONG SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCH CON NGƯỜI Vai trò của giáo dục Khái niệm Là 1 hoạt động đặc trưng của xã hội. Là quá trình tác động tự giác, chủ động đến con người nhằm hình thành và phát triển con người theo yêu cầu của xã hội. Là toàn bộ sự tác động của xã hội, nhà trường đến thế hệ trẻ Bao gồm: Dạy tri thức Dạy tác phong, hành vi, ứng xử Vai trò Vạch ra chiều hướng cho sự hình thành và phát triển nhân cách của học sinh, và tổ chức, dẫn dắt học sinh theo hướng đó Thực hiện thông qua mục tiêu đào tạo của nhà trường, các cấp, các cơ quan ngoài nhà trường Mang lại những tiến bộ mà các nhân tố khác không thể mang lại Có tầm quan trọng đặc biệt đối với những người bị khuyết tật. Nó có thể bù đắp những thiếu hụt, mất mát do bệnh tật gây ra Phục hồi ở họ những chức năng đã mất, và phát triển trí tuệ như người bình thường Có thể uốn nắn những phẩm chất tâm lí bị môi trường tác động theo hướng xấu, và làm nó phát triển theo chiều hướng mong muốn của xã hội Không chỉ thích ứng mà còn đi trước và thúc đẩy sự phát triển Định hướng cho việc xây dựng mô hình nhân cách , với tư cách là mục tiêu Động lực của sự phát triển kinh tế xã hội Là điều kiện tất yếu trong việc hình thành và phát triển tâm lý của trẻ em Là 1 trong những giái pháp hữu hiệu trong việc khắc phục hiểm họa “bùng nổ dân số” Tăng cường “giáo dục truyền thống”, đặc biệt là giáo dục dân số Tổng kết Nói tóm lại, giáo dục có ích cho việc phát triển những thái dộ và các giá trị nhằm góp phần hình thành và phát triển nhân cách con người Giáo dục chỉ vạch ra đường hướng cho sự hình thành và phát triển nhân cách và thúc đẩy theo hướng đó Đây là mối quan hệ đa chiều Người giáo dục Người được giáo dục Để giáo dục giữ vai trò chủ đạo, cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục và tự giáo dục Giáo dục chỉ có thể đảm bảo sự phát triển nhân cách nếu có được chỗ dựa là các tư chất vốn có ở con người Hoạt động cá nhân mới là con đường quyết định trực tiếp đối với việc hình thành và phát triển nhân cách, mà giáo dục có nhiệm vụ chính là giáo dục ý thức theo “tự thân vận động” Họ phải biết cụ thể hóa những yêu cầu giáo dục thành hoạt động hằng ngày của bản thân, và từ đó tự rèn luyện phẩm chất và nhân cách của bản thân VAI TRÒ CỦA HOẠT ĐỘNG – GIAO LƯU TRONG SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN NHÂN CÁCH Vai trò của hoạt động – giao lưu Khái niệm Hoạt động Hành dộng vận động có mục đích, có ý thức, có tính tự nhiên và tính xã hội nhằm đáp ứng nhu cầu của chính mình, được thể hiện bằng những thao tác công cụ xác định tong một lĩnh vực nhất định Là bản năng, phương thức tồn tại của con người Là nhân tố trực tiếp quyết định sự hình thành và phát triển nhân cách Giao lưu Hoạt động tiếp xúc, trao đổi qua lại giữa hai đối tượng khác nhau Là điều kiện tồn tại của cá nhân và của xã hội loài người Là điều kiện phát huy tình chủ động, bản sắc cá nhân, hình thành những bản chất phù hợp với yêu cầu của xã hội Là hình thức đặc trưng cho mối quan hệ giữa con người với tự nhiên và giữa con người với con người Vai trò Hoạt động Gồm có : Hoạt động hướng nội: nhằm cải tạo bản than Hoạt động hướng ngoại: nhằm cải tạo thiên nhiên – xã hội Muốn hình thành nhân cách, trước hết con người phải là một cá nhân có khả năng tham gia vào các hoạt đông khác nhau Quá trình tham gia hoạt động giúp con người hình thành và phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết Nhân cách được hình thành và phát triển toàn diện Giao lưu Quá trình giao lưu giúp con người nhận thức được người khác, nhận thức các mối quan hệ xã hội, mà còn nhận thức được chính bản thân mình Tự so sánh đối chiếu mình với người khác Hoàn thiện nhân cách của bản thân Là nhân tố cơ bản của việc hình thành và phát triển tâm sinh lý, ý thức cá nhân Phát triển nhân cách Tổng kết Hoạt động – giao lưu là yếu tố giúp con người tự hình thành và phát triển cho mình một bộ mặt nhân cách riêng Là một quá trình giúp nhân cách con người được bộc lộ, thể hiện rõ nét cùng với những phẩm chất, năng lực riêng, phong phú và đa dạng Đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển và tiến tới hoàn thiện nhân cách của bản than TỔNG KẾT TOÀN BÀI Những yếu tố ảnh hưởng phát triển nhân cách Yếu tố cơ thể: bao gồm di truyền, bẩm sinh, đặc điểm sinh lý giải phẫu cơ thể Là tiền đề, là cơ sở vật chất cho sự hình thành và phát triển nhân cách Yếu tố hoàn cảnh sống: yếu tố tự nhiên (đất đai, thổ nhưỡng, khí trời…), yếu tố xã hội (dân tộc, tôn giáo, giáo dục, chính trị, hoạt động, giao lưu…) Giữ vai trò quan trọng, quyết định sự phát triển nhân cách Giáo dục giữ vai trò chủ đạo Hoạt động – giao lưu đóng vai trò cơ bản quyết định sự hình thành và hoàn thiện nhân cách Yếu tố tâm lý xã hội: ý thức hoạt động cá nhân Đóng vai trò trực tiếp quyết định sự hình thành và phát triển nhân cách