Giáo trình ôn thi nâng bậc sửa chữa động cơ

­ sau: es = dmax - dN (1.3) ES = Dmax - DN (1.4) ( Ch÷ in hoa dïng ®èi víi chi tiÕt lç , ch÷ th­êng dïng ®èi víi chi tiÕt trôc) - Sai lÖch giíi h¹n d­íi : Lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a kÝch th­íc giíi h¹n nhá nhÊt vµ kÝch th­íc danh nghÜa. Nã ®­îc kÝ hiÖu lµ ei (EI). ei = dmin - dN (1.5) EI = Dmin - DN (1.6) TrÞ sè sai lÖch mang dÊu + khi kÝch th­íc giíi h¹n lín h¬n kÝch th­íc danh nghÜa,mang dÊu ( -) khi nhá h¬n kÝch th­íc danh nghÜa, b»ng 0 khi b»ng kÝch th­íc danh nghÜa, h×nh 1.1. 7.2.5 Dung sai : lµ ph¹m vi cho phÐp cña sai sè. TrÞ sè dung sai b»ng hiÖu sè gi÷a kÝch th­íc giíi h¹n lín nhÊt vµ giíi h¹n nhá nhÊt, hoÆc b»ng hiÖu ®¹i sè gi÷a sai lÖch giíi h¹n trªn vµ sai lÖch giíi d­ãi. Dung sai ®­îc kÝ hiÖu lµ T (Tolerance) vµ ®­îc tÝnh theo c¸c c«ng thøc sau: + Dung sai kÝch th­íc trôc : Td = dmax - dmin (1.7) hoÆc Td = es - ei. (1.8) + Dung sai kÝch th­íc lç : TD = Dmax - Dmin (1.9) hoÆc TD = ES -EI (1.10) Dung sai lu«n cã gi¸ trÞ d­¬ng. TrÞ sè dung sai cµng nhá th× ph¹m vi cho phÕp cña sai sè cµng nhá, yªu cÇu ®é chÝnh x¸c chÕ t¹o cµng cao. Ng­îc l¹i , nÕu dung sai cµng lín th× yªu ®é chÝnh x¸c chÕ t¹o cµng thÊp. Nh­ vËy, dung sai ®Æc tr­ng cho ®é chÝnh x¸c yªu cÇu cña kÝch th­íc hay cßn gäi lµ ®é chÝnh x¸c thiÕt kÕ. VÝ dô 1.1: Mét chi tiÕt trôc cã ®­êng kÝnh danh nghÜa dN = 32mm,kÝch th­íc giíi h¹n lín nhÊt dmax = 32,050 ,kÝch th­íc giíi h¹n nhá nhÊt dmin = 32,034mm. TÝnh c¸c sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai. Gi¶i ; - Sai lÖch giíi h¹n kÝch th­íc trôc ®­îc tÝnh theo c«ng thøc (1.3) vµ (1.5) : es = dmax - dN = 32,050 - 32 = 0,050mm ei = dmin - dN = 32,034 - 32 = 0,034mm. - Dung sai kÝch th­íc trôc tÝnh theo c«ng thøc 1.7 vµ 1.8 Td = dmax - dmin = 32,050 - 32,034 = 0,016mm hoÆc Td = es - ei. = 0,050 - 0,034 = 0,016mm. VÝ dô 1.2: Chi tiÕt lç cã kÝch th­íc danh nghÜa lµ DN = 45mm, kÝch th­íc giíi h¹n lín nhÊt Dmax = 44,992 mm, kÝch th­íc giíi h¹n nhá nhÊt Dmin = 44,967 mm. TÝnh c¸c trÞ sè sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai. Gi¶i ; - Sai lÖch giíi h¹n kÝch th­íc lç ®­îc tÝnh theo c«ng thøc (1.4) vµ (1.6) : ES = Dmax - DN = 44,992 - 45 = -0,008mm EI = Dmin - DN = 44,967 - 45 = -0,033mm. - Dung sai kÝch th­íc lç tÝnh theo c«ng thøc (1.9) vµ (1.10) : Td = Dmax - Dmin = 44,992 - 44,967 = 0,025mm. hoÆc Td = ES - EI. = -0,008-(-0,033) = 0,025mm. VÝ dô 1.3: BiÕt kÝch th­íc danh nghÜa cña trôc lµ dN = 28 mm vµ c¸c sai lÖch giíi h¹n lµ : es = - 0,020 mm, ei - 0,041 mm. TÝnh c¸c kÝch th­íc giíi h¹n vµ dung sai. NÕu sau khi gia c«ng ng­êi thî ®o ®­îc kÝch th­íc thùc lµ: dth = 27,976 mm th× chi tiÕt trôc ®ã cã ®¹t yªu cÇu kh«ng. Gi¶i ; - tõ c¸c c«ng thøc (1.3) vµ (1.5) suy ra : dmax = dN + es = 28 + (-0,020) = 27,980 dmin = dN + ei = 28 + (-0,041) = 27,959 ¸p dông c«ng thøc (1.8) ta tÝnh ®­îc dung sai : Td = es - ei = -0,020 - (-0,041) = 0,021 Ta biÕt chi tiÕt trôc ®¹t yªu cÇu khi KT thùc cña nã tháa m·n bÊt ®¼ng thøc (1.1) : dmin = 27,959 [ dth = 27,967 [ dmax = 27,980 VËy chi tiÕt trôc ®· gia c«ng ®¹t yªu cÇu. VÝ dô 1.4: BiÕt kÝch th­íc danh nghÜa cña lç lµ DN = 25 mm vµ c¸c sai lÖch giíi h¹n lµ : ES = +0,053 mm, EI = +0,020 mm. TÝnh c¸c kÝch th­íc giíi h¹n vµ dung sai. NÕu sau khi gia c«ng ng­êi thî ®o ®­îc kÝch th­íc thùc lµ: Dth = 25,015 mm th× chi tiÕt trôc ®ã cã ®¹t yªu cÇu kh«ng. Gi¶i ; - tõ c¸c c«ng thøc 1.4 vµ 1.6 suy ra : Dmax = DN + ES = 25 + 0,053 = 25,053mm Dmin = DN + EI = 25 + 0,020 = 25,020mm ¸p dông c«ng thøc 1.10 ta tÝnh ®­îc dung sai : TD = ES - EI = 0,053 - 0,020 = 0,033mm Ta biÕt chi tiÕt lç ®¹t yªu cÇu khi kÝch thø¬c thùc cña nã tháa m·n bÊt ®¼ng thøc (1.2) : Dmin [ Dth [ Dmax Trong vÝ dô nµy : Dth = 25,015¢ Dmin = 25,020mm , tøc lµ kh«ng tho¶ m·n bÊt ®¼ng thøc trªn. VËy chi tiÕt lç ®· gia c«ng kh«ng ®¹t yªu cÇu. *Trong thùc tÕ , trªn b¶n vÏ chi tiÕt ng­êi thiÕt kÕ chØ ghi kÝch th­íc danh nghÜa vµ kÒ sau sau ®ã lµ c¸c gi¸ trÞ sai lÖch giíi h¹n (sai lÖch giíi h¹n trªn ghi ë phÝa trªn ,sai lÖch giíi h¹n d­íi ghi phÝa d­íi ). Tr­êng hîp vÝ dô 1.3 vµ 1.4 th× ghi nh­ sau: KÝch th­íc trôc : F28 KÝch th­íc lç : F28 Khi gia c«ng, ng­êi thî ph¶i nhÈm ra c¸c kÝch th­íc giíi h¹n, sau ®ã ®èi chiÕu víi kÝch th­íc ®o ®­îc (kÝch th­íc thùc) cña chi tiÕt ®· gia c«ng vµ ®¸nh gi¸ cã ®¹t yªu cÇu hay kh«ng. D­íi ®©y lµ mét sè vÝ dô vÒ c¸ch nhÈm tÝnh vµ ®¸nh gi¸. KÝch thíc ghi trªn b¶n vÏ KÝch th­íc giíi h¹n KÝch th­íc thùc §¸nh gi¸ kÕt qu¶ dmax = d+ es dmin = dN + ei F30 dmax = 30 + 0,04 = 30,04 dmin = 30 + 0,01 = 30,01 30,025 §¹t F30 dmax = 30 + 0,02 = 30,02 dmin = 30 - 0,01 = 29,99 29,992 §¹t F30 dmax = 30 + 0,07 = 30,07 dmin = 30 - 0,07 = 29,93 29,92 Kh«ng §¹t F30 dmax = 30 + 0,045 = 30,0045 dmin = 30 - 0 = 30 29,995 Kh«ng §¹t F30 dmax = 30 + 0 = 30 dmin = 30 - 0,07 = 29,93 30,01 Kh«ng §¹t F30 dmax = 30 + 0,02 = 30,02 dmin = 30 - 0,04 = 29,96 29,95 Kh«ng §¹t 7.3 Kh¸i niÖm vÒ l¾p ghÐp. Hai hay mét sè chi tiÕt phèi hîp víi nhau mét c¸ch cè ®Þnh (®ai èc vÆn chÆt vµo bu l«ng) hoÆc di ®éng (pit t«ng trong xi lanh) th× t¹o thµnh mèi ghÐp. Nh÷ng bÒ mÆt mµ dùa theo chóng gäi lµ bÒ mÆt l¾p ghÐp. BÒ mÆt l¾p ghÐp th­êng lµ bÒ mÆt bao ngoµi vµ bÒ mÆt bÞ bao bªn trong. VÝ dô : trong l¾p ghÐp gi÷a trôc vµ lç, h×nh 1.2, vµ l¾p ghÐp gi­· con tr­ît vµ r·nh tr­ît, h×nh 1.3, th× bÒ mÆt lç vµ r·nh tr­ît lµ bÒ mÆt bao, cßn bÒ mÆt trôc vµ con trù¬t lµ bÒ mÆt bÞ bao. KÝch th­íc bÒ mÆt bao kÝ hiÖu lµ D, bÒ mÆt bÞ nbao lµ d. KÝch th­íc danh nghÜa cña l¾p ghÐp chung cho c¶ bÒ mÆt lµ : DN = dN . C¸c lo¹i l¾p ghÐp th­êng sö dông trong chÕ t¹o c¬ khÝ cã thÓ ph©n lo¹i theo h×nh d¹ng bÒ mÆt l¾p ghÐp : - L¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n bao gåm : + L¾p ghÐp trô tr¬n : bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ bÒ trô tr¬n, h×nh 1.2. + L¾p ghÐp ph¼ng : bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ hai bÒ mÆt song song ,h×n 1.3. - L¾p ghÐp c«n tr¬n : bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ mÆt nãn côt, h×nh 1.4 . - L¾p ghÐp ren: bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ mÆt xo¾n èc cã d¹ng pr«fin tam gi¸c, h×nh thang , h×nh 1.5. - L¾p ghÐp truyÒn ®éng b¸nh r¨ng : bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ bÒ mÆt tiÕp xóc mét c¸ch chu kú cña c¸c b¸nh r¨ng (th­êng lµ bÒ mÆt th©n khai), h×nh 1.6. Trong sè c¸c l¾p ghÐp trªn th× l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n lµ chiÕm phÇn lín. §Æc tÝnh cña l¾p ghÐp ®­îc x¸c ®Þnh bëi hÖ sè kÝch th­íc bÒ mÆt bao vµ bÞ bao. nÕu hiÖu sè ®ã cã gi¸ trÞ d­¬ng (D - d >0) th× l¾p ghÐp cã ®é h. NÕu hiÖu sè ®ã cã gi¸ trÞ ©m (D - d <0) th× l¾p ghÐp cã ®é d«i. Dùa vµo ®Æc tÝnh ®ã l¾p ghÐp ®­îc ph©n thµnh ba nhãm. 7.3.1 Nhãm l¾p láng Trong nhãm l¾p ghÐp nµy kÝch th­íc bÒ mÆt bao (lç) lu«n lu«n cã ®é lín h¬n bÒ mÆt bÞ bao (trôc), ®¶m b¶o l¾p ghÐp lu«n cã ®é hë, h×nh 1.7. §é hë cña l¾p ghÐp ®­îc kÝ hiÖu lµ S vµ ®­îc tÝnh nh­ sau: S = D - d T­¬ng øng víi c¸c kÝch th­íc giíi h¹n cña lç (Dmax,Dmin) vµ cña trôc (dmax,dmin) , l¾p ghÐp cã ®é hë giíi h¹n: Smax = Dmax - dmin (1.11) Smin = Dmin - dmax (1.12) §é hë trung b×nh cña l¾p ghÐp : Sm = (1.13) Tõ 1.11 vµ 1.12 , ta suy ra: Smax = (Dmax - DN) - (dmin - dN) = ES - ei (1.14) Smin = (Dmin - DN) - (dmax - dN) = EI - es (1.15) (§èi víi mét l¾p ghÐp th× DN = dN) NÕu kÝch th­íc cña lo¹t chi tiÕt ®­îc dao ®éng trong mét kho¶ng Dmax - Dmin ®èi víi lç vµ dmax - dmin ®èi trôc th× ®é hë S cña lo¹t l¾p ghÐp t¹o thµnh còng ®­îc phÐp dao ®éng trong ko¶ng Smax - Smin tøc lµ trong ph¹m vi dung sai cña ®é hë TS : TS = Smax - Smin Tõ 1.11 vµ 1.12 suy ra: TS = (Dmax - dmin) - (Dmin - dmax) TS = (Dmax - Dmin) + (dmax - dmin) TS = TD + Td (1.17) Nh­ vËy dung sai cña ®é hë TS b»ng tæng dung sai kÝch th­íc lç vµ kÝch th­íc trôc. Dung sai cña ®é hë cßn ®­îc gäi lµ dung sai cña l¾p ghÐp láng. Nã ®Æc tr­ng cho ®é chÝnh x¸c yªu cÇu cña l¾p ghÐp. VÝ dô 1.5 Cho kiÓu l¾p ghÐp láng trong ®ã kÝch th­íc lç lµ F30 vµ kÝch th­íc trôc lµ F30 , h·y tÝnh: - KÝch th­íc giíi han vµ dung sai cña chi tiÕt. - §é hë giíi h¹n, ®é hë trung b×nh vµ dung sai cña ®é hë. Gi¶i : Theo sè liÖu ®· cho ,ta cã : Lç f52 : ES = + 0,030 mm ; EI = 0 . Trôc f52 : es = - 0,030 ; ei = - 0,060mm - KÝch th­íc giíi h¹n vµ dung sai ®­îc tÝnh t­¬ng tù nh­ vÝ dô 1.3 vµ 1.4 : +§èi víi lç : Dmax = DN + ES = 52 +0,030 = 52,03mm Dmin = DN + EI = 52 + 0 = 52mm TD = ES - EI = 0,03 - 0 = 0,03mm +§èi víi trôc : dmax = dN + es = 52 + (- 0,030) = 51,03mm dmin = dN + ei = 52 + (- 0,060) = 51,94mm Td = es - ei = - 0,03 - (- 0,06) = 0,03mm - §é hë giíi h¹n , §é hë trung b×nh cña l¾p ghÐp tÝnh theo 1.11 , 1.12 vµ 1.13: Smax = Dmax - dmin = 52,03 - 51,94 = 0,09mm Smin = Dmin - dmax = 52 - 51,97 = 0,03mm Sm = = = 0,06mm - Dung sai ®é hë ®­îc tÝnh theo 1.16 hoÆc 1.17 : TS = Smax - Smin = 0,09 - 0,03 = 0,06mm TS = TD + Td = 0,03 + 0,03 = 0,06mm 7.3.2 Nhãm l¾p chÆt Trong nhãm l¾p chÆt, kÝch th­íc bÒ mÆt bao lu«n lu«n nhá h¬n kÝch th­íc bÒ mÆt bÞ bao, ®¶m b¶o l¾p ghÐp lu«n lu«n cã ®é d«i, h×nh 1.8. §é d«i cña l¾p ghÐp ®­îc kÝ hiÖu lµ N vµ tÝnh nh­ sau : N = d - D T­¬ng øng víi c¸c kÝch th­íc giíi h¹n cña trôc vµ lç ta cã ®é d«i giíi h¹n : Nmax = dmax -Dmin = es - EI (1.18) Nmin = dmin -Dmax = ei - ES (1.19) §é d«i trung b×nh cña l¾p ghÐp : Nm = (1.20) Dung sai ®é d«i, TN : TN = Nmax - Nmin = TD + Td (1.21) Dung sai ®é d«i còng b»ng tæng dung sai kÝch th­íc lç vµ trôc. VÝ dô 1.6 : Cho kiÓu l¾p chÆt, trong ®ã kÝch th­íc lç f 45, kÝch th­íc trôc f45 , h·y tÝnh : - §é d«i giíi h¹n vµ ®é d«i trung b×nh cña kiÓu l¾p - Dung sai kÝch th­íc lç, trôc vµ dung sai ®é d«i . Gi¶i : Víi sè liÖu ®· cho ta cã : Lç f45 : ES = +0,025mm Trôc f45: es = +0,050mm EI = 0 ei = +0,034mm - TÝnh ®é d«i giíi h¹n theo (1.18) vµ (1.19) : Nmax = es - EI = 0,050 - 0 mm Nmin = ei - ES = 0,034 - 0,025 = 0,009mm - TÝnh ®é d«i trung b×nh theo (1.20) : Nmax = = = 0,0295 - TÝnh dung sai kÝch th­íc chi tiÕt : TD = ES - EI = 0,025 - 0 = 0,025mm Td = es - ei = 0,050 -0,034 = 0,016mm - TÝnh dung sai ®é d«i theo (1.21) : TN = TD + Td = 0,025 + 0,016 = 0,041mm 7.3.3 Nhãm l¾p trung gian Trong nhãm l¾p ghÐp nµy miÒn dung sai kÝch th­íc bÒ mÆt bao (lç) bè trÝ xen lÉn miÒn dung sai kÝch th­íc bÒ mÆt bÞ bao (trôc), h×nh 1.9 . Nh­ vËy kÝch th­íc bÒ mÆt bao ®­îc phÐp dao ®éng trong ph¹m vi cã thÓ lín h¬n hoÆc nhá h¬n kÝch th­íc bÒ mÆt bÞ bao vµ l¾p ghÐp nhËn ®­îc cã thÓ lµ ®é hë hoÆc ®é d«i . Tr­êng hîp nhËn ®­îc l¾p ghÐp cã ®é hë th× ®é hë lín nhÊt lµ : Snax = Dmax - dmin Tr­êng hîp nhËn ®­îc l¾p ghÐp cã ®é d«i th× ®é d«i lín nhÊt lµ : Nmax = dmax - Dmin Trong nhãm l¾p ghÐp trung gian th× ®é hë vµ ®é d«i nhá nhÊt øng víi tr­êng hîp thùc hiÖn l¾p ghÐp mµ kÝch th­íc lç b»ng kÝch th­íc trôc, cã nghÜa lµ ®é hë vµ ®é d«i nhá nhÊt b»ng kh«ng. V× vËy dung sai cña l¾p ghÐp trung gian ®­îc tÝnh nh­ sau : TS,N = Smax + Nmax (1.22) TS,N = TD + Td Tr­êng hîp trÞ sè ®é hë giíi h¹n lín nhÊt (Smax) lín h¬n trÞ sè ®é d«i giíi h¹n lín nhÊt (Nmax) th× ta tÝnh ®é hë trung b×nh : Sm = (1.23) Ng­îc l¹i nÕu trÞ sè ®é d«i giíi h¹n lín nhÊt lín h¬n trÞ sè ®é hë giíi h¹n lín nhÊt ta tÝnh ®é d«i trung b×nh : Nm = (1.24) Vi dô 1.7 : Cho kiÓu l¾p ghÐp trung gian, trong ®ã kÝch th­íc lç lµ f82, kÝch th­íc trôc lµ f82 , h·y tÝnh : - TÝnh kÝch th­íc giíi h¹n vµ dung sai kÝch th­íc lç vµ trôc . - TÝnh ®é hë, ®é d«i giíi h¹n vµ ®é hë hoÆc ®é d«i trung b×nh. - TÝnh dung sai cña l¾p ghÐp . Gi¶i : Theo sè liÖu ®· cho ta cã : Lç f82 : ES = +0,035mm Trôc f82: es = +0,045mm EI = 0 ei = +0,023mm - KÝch th­íc giíi h¹n vµ dung sai tÝnh t­¬ng tù nh­ c¸c vÝ dô (1.3) vµ (1.4) : Dmax = DN + ES = 82 + 0.035 =82.035mm Dmin = DN + EI = 82 + 0 = 82mm TD = ES - EI = +0,035 - 0 = 0,035mm dmax = dN + es = 82 + 0,045 = 82,045mm dmin = dN + ei = 82 + 0,023 = 82,023mm Td = es - ei = 0,045-0,023 = 0,022mm - §é hë vµ ®é d«i giíi h¹n lín nhÊt tÝnh theo (1.11) vµ (1.18) : Smax = Dmax - dmin = 82,035 - 82,023 = 0,012mm Nmax = dmax -Dmin = 82,045 - 82,00 = 0,045mm Trong vÝ dô nµy : Nmax = 0,045mm >Smax = 0,012 mm, nªn ta tÝnh ®é d«i trung b×nh theo ( 1.24) Nm = = Nm = = 0,0165mm - Dung sai cña l¾p ghÐp ®­îc tÝnh theo (1.22) : TS,N = Nmax + Smax = 0,045 + 0,012 = 0, 057 mm hoÆc TS,N = TD + Td = 0,035 + 0,022 = 0,057mm. Ch­¬ng 8 Gia c«ng söa ch÷a c¸c chi tiÕt 8.1. Tæng quan vÒ ph­¬ng ph¸p söa ch÷a c¸c chi tiÕt 8.1.1. Ph©n lo¹i c¸c chi tiÕt khi vµo söa ch÷a C¸c lo¹i chi tiÕt khi vµo söa ch÷a ®­îc ph©n lo¹i nh­ sau : - Lo¹i chi tiÕt kh«ng cho phÐp cã l­îng mßn khi l¾p r¸p : §©y lµ nh÷ng chi tiÕt chÝnh, mµ chÊt l­îng cña nã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi c¸c tÝnh n¨ng kinh tÕ kÜ thuËt cña ®éng c¬, gåm : trôc khuûu, trôc cam, thanh truyÒn vµ b¹c cña chóng, xi lanh - pitt«ng - xÐc m¨ng, xu p¸p vµ ®Õ xu p¸p. Nh÷ng chi tiÕt nµy khi vµo söa ch÷a ph¶i ®­îc thay b»ng chi tiÕt míi, hoÆc ph¶i gia c«ng kh¾c phôc hÕt c¸c chç mßn, háng ®Ó ®¹t ®­îc ®é chÝnh x¸c kÝch th­íc b¶o ®¶m khe hë l¾p ghÐp vµ ®é kÝn khÝt nh­ ban ®Çu råi míi l¾p r¸p. - Lo¹i chi tiÕt cho phÐp cã ®é mßn khi l¾p r¸p : Nh÷ng chi tiÕt nµy tuy cã bÞ mßn trong qu¸ tr×nh lµm viÖc, nh­ng l­îng mßn ch­a v­ît qu¸ møc cho phÐp theo quy ®Þnh cña nhµ chÕ t¹o ®èi víi tõng lo¹i , sÏ ®­îc sö dông l¹i mµ kh«ng ph¶i qua bÊt kú mét c«ng viÖc söa ch÷a nµo, vÝ dô : con ®éi xup¸p vµ lç con ®éi, èng dÉn h­íng xup¸p, c¸c cÆp b¸nh r¨ng then hoa, b¸nh xÝch vµ xÝch, vßng bi v.v ... Tr­íc khi l¾p , chóng ph¶i ®­îc kiÓm tra l­îng mßn thùc ®Ó ®èi chiÕu víi l­îng mßn cho phÐp, nÕu v­ît qu¸ møc th× lo¹i bÞ bá ®Ó thay b»ng chi tiÕt míi. - Lo¹i chi tiÕt kh«ng mßn : Gåm c¸c chi tiÕt kh«ng trùc tiÕp ma s¸t nh­ng cã thÓ bÞ h­ háng biÕn d¹ng, nøt, g·y vì do ¶nh h­ëng cña t¶i träng, ¸p suÊt hoÆc nhiÖt ®é cao g©y nªn. PhÇn lín chóng lµ c¸c chi tiÕt th©n hép, c¸c lo¹i lß xo, bu l«ng ... NÕu cã söa ch÷a, chØ ¸p dông cho c¸c chi tiÕt th©n hép phøc t¹p khã cã ®iÒu kiÖn thay thÕ, c¸c chi tiÕt kh«ng quan träng khi kiÓm tra cã h­ háng th­êng ®­îc thay b»ng chi tiÕt míi. 8.1.2. Ph©n lo¹i c¸c ph­¬ng ph¸p söa ch÷a Toµn bé c«ng viÖc ch¨m sãc kÜ thuËt ®éng c¬ « t« trong qu¸ tr×nh sö dông chóng, kÓ tõ khi xuÊt x­ëng ®Õn khi lo¹i bá, ®­îc chia thµnh nhiÒu cÊp ®é b¶o d­ìng vµ söa ch÷a, bao g«m : - Ch¨m sãc kÜ thuËt hµng ngµy - B¶o d­ìng c¸c cÊp 1, 2, 3 - Söa ch÷a nhá - Söa ch÷a lín Nh×n chung, c¸c c«ng viÖc ch¨m sãc vµ b¶o d­ìng ®Òu ®­îc quy ®Þnh cô thÓ nh÷ng néi dung c«ng viÖc ph¶i tiÕn hµnh sau tõng thêi gian ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh cña ph­¬ng tiÖn. NhiÖm vô c¬ b¶n cña b¶o d­ìng kü thuËt lµ : - Lµm s¹ch bªn ngoµi, bªn trong - TÈy röa hoÆc thay thÕ c¸c lo¹i läc : Läc nhiªn liÖu, dÇu , kh«ng khÝ . - KiÓm tra ®iÒu chØnh chÊt l­îng lµm viÖc cña hÖ thèng ®iÖn, nhiªn liÖu, phèi khÝ , b«i tr¬n, lµm m¸t ... trªn ®éng c¬ còng nh­ c¸c côm hép sè, cÇu, phanh, l¸i treo..... cña « t« theo c¸c th«ng sè kÜ thuËt do nhµ kÜ thuËt cung cÊp; - Thay thÕ c¸c chi tiÕt cã tuæi thä ng¾n trong côm m¸y (thÝ dô xÐc m¨ng), nÕu khi vµo cÊp b¶o d­ìng, chóng võa hÕt thêi gian ho¹t ®éng; - KiÓm tra xiÕt chÆt c¸c mèi ghÐp quan träng trong côm vµ gi÷a c¸c côm víi nhau. Nhê b¶o d­ìng kü thuËt mµ mäi trôc trÆc xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh vËn hµnh ®­îc ph¸t hiÖn, söa ch÷a kÞp thêi nªn ®¶m b¶o ®é an toµn, tin cËy vµ n©ng cao tuæi thä lµm viÖc cho ph­¬ng tiÖn. - Kh¸c víi b¶o d­ìng, c«ng viÖc söa ch÷a nhá nh»m xö lý c¸c h­ háng ®ét xuÊt x¶y ra trong qu¸ tr×nh vËn hµnh, do ®ã kh«ng quy ®×nh thêi gian cô thÓ còng nh­ khèi l­îng c«ng viÖc ph¶i lµm. Söa ch÷a lín ¸p dông cho côm m¸y hoÆc « t« ®· ho¹t ®éng hÕt thêi gian (hoÆc qu·ng ®­êng) lµm viÖc cho phÐp gi÷a 2 k× ®¹i tu. Kho¶ng thêi gian hay qu·ng ®­êng nµy ®­îc nªu cô thÓ cho tõng lo¹i xe, m¸y kh¸c nhau do nhµ chÕ t¹o quy ®Þnh, cã thÓ tõ 200 000 - 300000 km l¨n b¸nh cña « t« t­¬ng øng víi 4000-6000 giê ho¹t ®éng cña ®éng c¬. §èi víi c¸c ph­¬ng tiÖn lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt (ë miÒn rõng nói, trªn nh÷ng lo¹i ®­êng xÊu ...) th­êng rót ng¾n tõ 10-15% thêi gian so víi ®Þnh møc. Sè lÇn ph­¬ng tiÖn ®­îc söa ch÷a lín phô thuéc vµo ®é bÒn cña c¸c chi tiÕt quan träng bao gåm kh¶ n¨ng chÞu lùc , ®é bÒn mái vµ bÒ dµy líp t«i cøng trªn bÒ mÆt, mÆt kh¸c còng phô thuéc vµo tÝnh hiÖn ®¹i vµ hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông l¹i ph­¬ng tiÖn. Tr­íc ®©y mét « t« cã thÓ söa ch÷a lín tíi 6 lÇn, nay th­êng tõ 3-4 lÇn. Néi dung cña viÖc söa ch÷a lín lµ th¸o toµn bé côm m¸y, thùc hiÖn viÖc söa ch÷a, thay thÕ tÊt c¶ c¸c chi tiÕt h­ háng, ®¶m b¶o khi l¾p r¸p ®¹t khe hë hoÆc ®é kÝn khÝt cña c¸c cÆp chi tiÕt nh­ míi, khiÕn côm m¸y ®¹t ®­îc nh÷ng tÝnh n¨ng kinh tÕ kü thuËt gÇn nh­ ban ®Çu. HiÖn nay, do ®iÒu kiÖn cung cÊp phô tïng kh¸ thuËn lîi, nªn viÖc thay thÕ c¸c chi tiÕt h­ háng b»ng chi tiÕt míi trë nªn phæ biÕn. Tuy nhiªn víi nh÷ng chi tiÕt cã gi¸ thµnh cao thuéc nhãm c¸c chi tiÕt th©n hép hoÆc c¸c chi tiÕt chÝnh nh­ : xi lanh, trôc khuûu, thanh truyÒn, trôc cam, xu p¸p vµ ®Õ ... nÕu cßn ®é bÒn chÞu lùc vµ ®ñ bÒ dµy líp t«i cøng bÒ mÆt, th× viÖc gia c«ng söa ch÷a kh¾c phôc hÕt chç háng, sÏ cho phÐp sö dông l¹i chi tiÕt, qua nhiÒu lÇn söa ch÷a lín mµ vÉn ®¶m b¶o ®­îc chÊt l­îng cÇn thiÕt, nhê ®ã gi¶m ®­îc gi¸ thµnh söa ch÷a mét c¸ch ®¸ng kÓ. Nh÷ng chi tiÕt ®­îc gia c«ng c¬ khÝ chØ nh»m kh¾c phôc c¸c sai lÖch h×nh d¸ng, nÕu chóng bÞ h­ háng nøt, g·y vì ... th­êng bÞ lo¹i bá hoÆc ph¶i phôc håi chç háng råi míi ®em gia c«ng. Cã 2 d¹ng söa ch÷a nh­ sau : - Söa ch÷a h×nh d¸ng : C¸c chi tiÕt bÞ mßn ®­îc bï ®¾p l­îng mßn b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p : hµn, ®¾p, m¹, phun ®¾p hoÆc biÕn d¹ng dÎo v.v... Sau ®ã chi tiÕt ®­îc gia c«ng c¾t gät ®¹t ®é chÝnh x¸c vÒ h×nh d¸ng vµ ®é bãng cÇn thiÕt, cßn kÝch th­íc ®­îc gi÷ nguyªn theo thiÕt kÕ ban ®Çu. - Söa ch÷a kÝch th­íc : C¸c chi tiÕt ®­îc ®em gia c«ng ®Ó kh¾c phôc hÕt c¸c sai lÖch h×nh d¹ng : c«n, mÐo, cong vªnh... do mßn kh«ng ®Òu hoÆc bÞ biÕn d¹ng g©y ra, nh­ vËy kÝch th­íc sau gia c«ng tÊt nhiªn sÏ bÞ thay ®æi, c¸c chi tiÕt l¾p ghÐp víi nã còng ph¶i cã kÝch th­íc thay ®æi t­¬ng øng ®Ó ®¶m b¶o khe hë l¾p r¸p gi÷a chóng nh­ míi. Ph­¬ng ph¸p söa ch÷a kÝch th­íc do kh«ng ph¶i ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phôc håi phøc t¹p v× vËy kh«ng lµm thay ®æi c¬ tÝnh chi tiÕt, chÊt l­îng söa ch÷a kh¸ tèt vµ gi¸ thµnh rÎ, nªn ®­îc ¸p dông réng r·i trong söa ch÷a lín ®éng c¬ - « t«. Tuy nhiªn do cã sù thay ®æi kÝch th­íc chi tiÕt khi söa ch÷a, khiÕn cho sè l­îng kÝch th­íc khi gia c«ng cña cïng mét lo¹i chi tiÕt cã thÓ rÊt nhiÒu, lµm phøc t¹p cho viÖc ®iÒu chØnh dao cô c¾t gät còng nh­ chÕ t¹o chi tiÕt l¾p ghÐp víi nã. §Ó gi¶m bít khã kh¨n nµy, c¸c nhµ chÕ t¹o quy ®Þnh kÝch th­íc cña mét lo¹i chi tiÕt mçi lÇn vµo gia c«ng ®­îc thay ®æi (t¨ng hoÆc gi¶m) theo tõng l­îng nhÊt ®Þnh. C¸ch lµm nµy gäi lµ söa ch÷a theo cèt, l­îng t¨ng hoÆc gi¶m kÝch th­íc chi tiÕt sau mçi lÇn söa ch÷a gäi lµ gi¸ trÞ cña mét cèt söa ch÷a. 8.1.3. Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña mét cèt söa ch÷a §èi víi mét cæ trôc cã kÝch th­íc nguyªn thñy lµ Do, khi vµo söa ch÷a lín, cã kÝch th­íc tr­íc khi söa ch÷a lµ D', gäi d lµ l­îng mßn tæng cña trôc, sÏ tÝnh ®­îc gi¸ trÞ d = Do - D' (h×nh 10-1). Do mßn kh«ng ®Òu nªn l­îng mßn ph©n phèi sang 2 phÝa cña cæ trôc d1 vµ d2 kh«ng b»ng nhau, víi d2 > d1 vµ d = d1 + d2. §Ó b¶o ®¶m ®é ®ång t©m cæ trôc, ®ång thêi cã ®ñ l­îng d­ c¾t gät cÇn thiÕt, kÝch th­íc cæ trôc D1 khi gia c«ng ®­îc x¸c ®Þnh theo bªn mßn nhiÒu nhÊt : D1 = Do -2(a + d2) trong ®ã : a- l­îng d­ c¾t gät phô thuéc vµo ph­¬ng ph¸p gia c«ng. Do gi¸ trÞ d2 th­êng khã x¸c ®Þnh trùc tiÕp nªn ®­îc tinh theo hÖ sè ph©n bè l­îng mßn r, víi r = , tõ ®ã suy ra d2 = r.d Gi¸ trÞ cña r ®­îc chän theo kinh nghiÖm tuú theo tõng lo¹i chi tiÕt, cã thÓ thay ®æi trong ph¹m vi 0,5≤ r ≤ 1. Thay d2 = r.d sÏ ®­îc : D1 = Do -2(a + r.d) - lóc nµy c¸c gi¸ trÞ ®Òu ®· x¸c ®Þnh. §Æt g = 2(a + r.d) , ta cã D1 = Do - g . LÇn söa ch÷a tiÕp theo, t­¬ng tù nh­ trªn ta còng cã : D2 = D1- g = D1 = Do - 2g. Tæng qu¸t ë lÇn söa ch÷a thø n : Dn = D0 -n g. §èi víi chi tiÕt lç sau mçi lÇn söa ch÷a, kÝch th­íc sÏ t¨ng mét l­îng g , do ®ã ®­êng kÝnh lç sau lÇn söa ch÷a th­ n sÏ b»ng : Dn = D0 +n g. Nh­ vËy g chÝnh lµ gi¸ trÞ cña mét cèt söa ch÷a, cßn n lµ sè lÇn söa ch÷a cña chi tiÕt. Th«ng th­êng g ®­îc chän sao cho tËn dông ®­îc tèi ®a kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña ph­¬ng tiÖn mµ kh«ng vi ph¹m nhiÒu ®Õn tÝnh n¨ng kinh tÕ kü thuËt cña côm m¸y. NÕu chän g qu¸ nhá, ph¶i ®­a côm m¸y vµo söa ch÷a sím sÏ khã ®¶m b¶o tÝnh kinh tÕ, ng­îc l¹i nÕu chän qu¸ lín côm m¸y ph¶i lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn c¸c chi tiÕt ®· bÞ mßn nhiÒu l¹i khã ®¶m b¶o c¸c tÝnh n¨ng kü thuËt. Sè lÇn söa ch÷a n bÞ giíi h¹n bëi ®é bÒn chÞu lùc vµ chiÒu dµy thÊm t«i cña líp bÒ mÆt chi tiÕt. Cã thÓ x¸c ®Þnh sè lÇn söa ch÷a phô thuéc vµo chiÒu dµy cña líp thÊm t«i theo c«ng thøc : n = trong ®ã : - chiÒu dµy hiÖu qu¶ cña líp thÊm t«i, ®¶m b¶o cho chi tiÕt vÉn cßn ®ñ ®é cøng khi lµm viÖc ; - l­îng gi¶m (hoÆc t¨ng) kÝch th­íc sau mçi lÇn gia c«ng. Nh×n chung sè lÇn söa ch÷a lín ®éng c¬ - « t« hiÖn nay n»m trong ph¹m vi tõ 3-4 lÇn. Gi¸ trÞ tïy theo chñng lo¹i vµ kÝch th­íc chi tiÕt, mét sè chi tiÕt chÝnh trong ®éng c¬ cã nh­ sau : Lo¹i chi tiÕt Gi¸ trÞ cña (mm) §éng c¬ x¨ng §éng c¬ Diesel Xi lanh cã ®­êng kÝnh 100mm 0,25 0,5 0, 5 0,7 Xi lanh cã ®­êng kÝnh 40mm 0,20 0,25 Trôc khuûu lµm viÖc víi b¹c 0,25 0,25 Mét sè ®éng c¬ kh«ng quy ®Þnh cèt söa ch÷a, mµ chñ yÕu dïng ph­¬ng ph¸p thay thÕ c¸c chi tiÕt mßn háng b»ng chi tiÕt míi khi vµo söa ch÷a lín, tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh lam viÖc, vÉn cã c¸c chi tiÕt (nh­ b¹c lãt) ®­îc t¨ng hoÆc gi¶m mét l­îng kÝch th­íc nhá gäi lµ kÝch th­íc söa ch÷a ®Ó thay nh÷ng chi tiÕt mßn, nh»m ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn kü thuËt mèi ghÐp, viÖc thay thÕ nµy thùc hiÖn trong c¸c k× b¶o d­ìng hoÆc söa ch÷a nhá. 8.2. Ph­¬ng ph¸p gia c«ng c¬ khÝ söa ch÷a chi tiÕt Gia c«ng c¬ khÝ trong söa ch÷a chØ ¸p dông cho c¸c chi tiÕt bÞ mßn do ma s¸t trong khi lµm viÖc vµ chÕ t¹o c¸c chi tiÕt l¾p ghÐp víi nã thuËn lîi nh­ : xi lanh, trôc khuûu, trôc cam, b¹c lãt, nhãm chi tiÕt xup¸p phanh « t« v. v... C¸c lo¹i b¸nh r¨ng, then hoa, xÝch vµ b¸nh xÝch khi bÞ mßn v­ît qu¸ chi tiªu cho phÐp, th­êng ®­îc thay thÕ ®ång bé b»ng c¸c chi tiÕt míi. 8.2.1. Ph­¬ng ph¸p gia c«ng c¬ khÝ söa ch÷a xi lanh Tr­íc khi ®­a vµo gia c«ng, ®èi víi lo¹i lãt ­ít th­êng ®­îc Ðp ra khái th©n ®éng c¬ ®Ó tiÖn cho viÖc g¸ ®Æt xi lanh lªn m¸y còng nh­ vÖ sinh ®­êng n­íc lµm m¸t trong th©n; Víi lãt kh«, do kh«ng thÓ th¸o lãt nªn vÉn gi÷ nguyªn trªn th©n song ph¶i th¸o c¸c vÝt cÊy(gu gi«ng) ë c¸c mÆt l¾p ghÐp gi÷a th©n víi n¾p m¸y, ®¸y dÇu (cac te) vµ n¾p æ chÝnh, nh­ vËy míi cã thÓ ®Æt th©n ®éng c¬ lªn m¸y gia c«ng. Xi lanh ®­îc söa ch÷a theo tr×nh tù sau : 1. Doa xi lanh C«ng viÖc doa thùc hiÖn trªn c¸c m¸y doa ®øng, thùc chÊt nh­ mét m¸y tiÖn trong, ®Ó c¾t gät hÕt líp bÒ mÆt mßn kh«ng ®Òu tr­íc khi mang ®i ®¸nh bãng. C¸c c«ng ®o¹n doa gåm : G¸ ®Æt xi lanh lªn m¸y doa : Lãt xi lanh ­ít ®­îc g¸ lªn ®å g¸ víi c¸c mÆt ®Þnh vÞ lµ mÆt tùa vµ mÆt trô gièng nh­ l¾p trªn th©n. Víi lãt kh« chØ cÇn ®Æt th©n ®éng c¬ lªn bµn m¸y. ViÖc g¸ ®Æt cÇn ph¶i ®¶m b¶o ®é ®ång t©m cña xi lanh víi trôc dao, do ®ã chuÈn rµ g¸ lµ phÇn kh«ng mßn phÝa trªn cïng cña xi lanh. Sö dông 3 chèt tù ®Þnh t©m g¾n trªn trôc dao , ®iÒu chØnh ®é nh« ra cña 3 chèt vµ tiÕn trôc ®Ó lång chèt vµo xi lanh ë phÇn kh«ng mßn, ®iÒu chØnh vÞ trÝ cña xi lanh trªn bµn m¸y sao cho 3 chèt tiÕp xóc võa khÝt víi thµnh xi lanh lµ ®· ®¹t ®­îc ®é ®ång t©m. S¬ ®å rµ g¸ vµ doa xi lanh thÓ hiÖn trªn h×nh 10.2. Khi xi lanh bÞ mßn mÐo kh¸ nhiÒu, viÖc rµ ®ång t©m cã thÓ dÉn ®Õn c¾t gät kh«ng ®Òu g©y ra sai sè h×nh d¹ng hoÆc tr­ît dao, thËm chÝ cã chç kh«ng ®­îc c¾t gät. HiÖn t­îng nµy sÏ ®­îc h¹n chÕ nÕu ¸p dông ph­¬ng ph¸p rµ lÖch t©m nh­ sau : G¾n lªn trôc dao mét chèt rµ hoÆc ®ång hå so, cho ch©n ®ång hå t× lªn thµnh xi lanh ë phÇn mßn nhiÒu nhÊt, quay trôc dao mét vßng vµ ®iÒu chØnh vÞ trÝ xi lanh, nÕu ë c¸c phÝa ®èi diÖn kim ®ång hå so kh«ng chØ sai lÖch lµ ®¹t yªu cÇu. Sau khi rµ g¸ xong, kÑp chÆt xi lanh vµ ®å g¸ trªn bµn m¸y, chó ý tr¸nh kÑp ngang th©n xi lanh, v× sÏ g©y ra biÕn d¹ng lµm bÒ mÆt xi lanh sau gia c«ng mÊt chÝnh x¸c. - Doa xi lanh : Doa xi lanh th­êng g¾n mòi dao b»ng hîp kim cøng hoÆc kim c­¬ng. Khi l¾p dao trªn trôc cÇn kiÓm tra kÝch th­íc K ®o tõ ®Ønh mòi dao tíi ®­êng kÝnh ngoµi phÝa ®èi diÖn trôc. KÝch th­íc K®­îc x¸c ®Þnh nh­ sau: K = , trong ®ã : D lµ ®­êng kÝnh ®o ë phÇn kh«ng mßn, phÝa trªn cïng cña xi lanh dt lµ ®­êng kÝnh trôc dao.(h×nh 10.2b) Tõ vÞ trÝ l¾p ban ®Çu cña dao sÏ ®iÒu chØnh cho dao tiÕn ra b»ng vÝt vi chØnh víi ®é tiÕn dao b»ng ®é s©u cña lÇn c¾t gät ®· ®­îc lùa chän. LÇn c¾t ®Çu tiªn ë chÕ ®é doa th«, nªn ®iÒu chØnh chiÒu s©u c¾t lín h¬n ®Ó tr¸nh hiÖn t­îng tr­ît dao, sau khi ®· ®Ó l­îng d­ cho doa tinh tõ 0,04 - 0,1 mm vµ cho ®¸nh bãng tõ 0,03 - 0,05 mm. BÒ mÆt xi lanh sau doa tinh ph¶i ®¹t ®iÒu kiÖn kü thuËt d­íi ®©y : - §é bãng RZ = 1,25(Ñ 7); - §é c«n, mÐo [ 0,02 mm - V¸t mÐp xi lanh 2x75o; - Kh«ng cã c¸c khu vùc lâm do dao kh«ng c¾t tíi trªn bÒ mÆt. ChÕ ®é c¾t gät cña c¸c b­íc doa th« vµ doa tinh nh­ sau : ChÕ ®é c¾t gät Doa th« Doa tinh ChiÒu s©u c¾t t (mm) 0,08 0,12 0,05 0,18 B­íc tiÕn däc s (mm/ vßng) 0,1 0,17 0,05 0,1 Tèc ®é c¾t (vßng/phót) 100 200 100 200 2. §¸nh bãng xi lanh §¸nh bãng xi lanh, nh»m n©ng cao ®é bãng, do nguyªn c«ng doa khã cã thÓ ®¹t ®é bãng cao theo yªu cÇu. ViÖc ®¸nh bãng xi lanh cã thÓ ®­îc thùc hiÖn b»ng ph­¬ng ph¸p mµi kh«n hoÆc b»ng ®Çu c¸n l¨n ®Æc biÖt l¾p trªn m¸y tiÖn cho phÐp n©ng cao ®é bãng vµ t¨ng ®é bÒn bÒ mÆt. §Çu mµi kh«n (h×nh 10.3) gåm mét gi¸, trªn ®ã g¸ tù do tõ 4 - 6 thanh ®¸ mµi 2, ®Çu mµi l¾p tù lùa trong xi lanh (nhê kÕt cÊu khíp c¸c ®¨ng 4 nèi ®Çu mµi vµ trôc dÉn ®éng 5) . Trong qu¸ tr×nh mµi, ®Çu mµi thùc hiÖn 2 chuyÓn ®éng : võa tÞnh tiÕn suèt chiÒu cao xi lanh , võa quay, khi quay nhê lùc li t©m lµm c¸c thanh ®¸ bung ra Ðp vµo thµnh xi lanh t¹o nªn lùc c¾t cña ®¸. Tr­íc khi mµi cÇn ®iÒu chØnh ®é Ðp ban ®Çu cña ®¸ trªn thµnh xi lanh kh¸ nhÑ theo quy ®Þnh trªn ®ång hå ®o tæn thÊt c«ng suÊt cña thiÕt bÞ. ViÖc ®iÒu chØnh ®é Ðp cña ®¸ thùc hiÖn b»ng c¸ch vÆn c¸c vÝt c«n 3 trªn trôc ®Çu mµi. Hµnh tr×nh tÞnh tiÕn ®Çu mµi ®­îc ®iÒu chØnh sao cho thanh ®¸ nh« ra khái ®Çu xi lanh tõ 0,2 - 0,3 chiÒu dµi ®¸, ®iÒu ®ã tr¸nh cho h×nh d¹ng xi lanh bi loe hoÆc ph×nh tang trèng(h×nh 10.4). Hµnh trinh toµn bé ®Çu mµi ®­îc tÝnh : S = L + 2k + l trong ®ã : L : chiÒu dµi xi lanh k : kho¶ng nh« ra cña ®¸ l : chiÒu dµi thanh ®¸. VÒ nguyªn t¾c tèc ®é chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn vµ tèc ®é quay cña ®Çu mµi ph¶i chän lµ mét sè v« tØ víi nhau ®Ó tr¸nh hiÖn t­îng trïng vÕt ®¸ trªn bÒ mÆt xi lanh. C¸c chÕ ®é tèc ®é th­êng trong ph¹m vi sau : - Tèc ®é quay : v = 60 - 75 m/phót, giai ®o¹n cuèi v = 45 - 60 m/phót. - Tèc ®é tÞnh tiÕn : s = 1/4 - 1/5 tèc ®é quay. §Ó ®¶m b¶o lµm m¸t, tÈy röa h¹t mµi vµ lam t¨ng ®é bãng, trong khi ®Çu mµi lµm viÖc cã hÖ thèng 1 th­êng xuyªn phun dung dÞch Na2CO3 3 - 5% hoÆc hçn hîp 15 % dÇu nhên + 85 % dÇu diesel lªn thµnh xi lanh. Do kh«ng thÓ ®iÒu chØnh ®­îc l­îng mµi, nªn sau vµi phót ®¸nh bãng ph¶i dïng ®ång hå ®o lç kiÓm tra kÝch th­íc xi lanh mét lÇn. KÝch th­íc xi lanh sau ®¸nh bãng ph¶i ®¶m b¶o khe hë l¾p ghÐp pit t«ng vµ xi lanh tõ 0,02 - 0,03 mm cho ®éng c¬ x¨ng, tõ 0,05 - 0,08 mm cho ®«ng c¬ diesel. BÒ mÆt xi lanh ®¹t ®é bãng Rz = 0.02 - 0,08 (Ñ9 -Ñ11), c«n mÐo ≤ 0,02 mm. Lãt xi lanh ­ít khi hÕt cèt söa ch÷a ®­îc thay b»ng lãt míi, khi thay chó ý kiÓm tra ®é d«i cña mÆt ®Çu lãt so víi mÆt th©n m¸y trong ph¹m vi 0,02 - 0,03 mm, vµ ®ång ®Òu gi÷a tÊt c¶ c¸c lãt xi lanh. §èi víi lãt xi lanh kh« ®· hÕt cèt söa ch÷a ph¶i thay míi, quy tr×nh c«ng nghÖ thay lãt nh­ sau : - Doa hÕt lãt cò; - §¸nh bãng lç trªn th©n; - ChÕ t¹o lãt míi, tiÖn vµ ®¸nh bãng mÆt ngoµi lãt; - Ðp lãt vµo th©n m¸y; - Doa vµ ®¸nh bãng lãt míi; C¸c tiªu chuÈn kü thuËt khi gia c«ng còng t­¬ng tù nh­ trªn. 8.2.2. Gia c«ng c¬ khÝ söa ch÷a trôc khuûu Trôc khuûu ®­îc söa ch÷a theo cèt, tuy nhiªn trong tr­êng hîp b¹c lãt míi ®ang ë d¹ng b¸n thµnh phÈm, cã thÓ söa ch÷a kh«ng theo cèt, chØ cÇn mµi cæ trôc theo mét kÝch th­íc thèng nhÊt nµo ®ã cho hÕt c¸c chç mßn kh«ng ®Òu, sau ®ã tiÖn b¹c theo cæ trôc ®Ó ®¶m b¶o khe hë l¾p ghÐp lµ ®­îc. Lµm nh­ vËy cã phøc t¹p h¬n, song tiÕt kiÖm ®­îc kÝch th­íc trôc. Tr×nh tù gia c«ng trôc khuûu : 1. KiÓm tra vµ n¾n cong S¬ ®å kiÓm tra cong trôc ®­îc giíi thiÖu ë ch­¬ng 2. Trong tr­êng hîp trôc bÞ cong qu¸ møc cho phÐp th× ph¶i n¾n l¹i. §é cong cho phÐp Dc ®­îc x¸c ®Þnh : Dc [ 1/2 (D' - Di - a) trong ®ã : D' - kÝch th­íc trôc tr­íc khi gia c«ng; Di - kÝch th­íc trôc sau khi gia c«ng; a - l­îng d­ tèi thiÓu dµnh cho mµi, a = 0,02 - 0,04 mm. Thùc chÊt hiÖn t­îng cong trôc khuûu lµ do biÕn d¹ng m¸ g©y ra khi chÞu t¶i träng lín, lµm c¸c cæ chÝnh mÊt ®ång t©m, v× vËy cã thÓ dïng c¸c ph­¬ng ph¸p sau ®Ó n¾n cong trôc: - N¾n trªn thiÕt bÞ Ðp thuû lùc : Trôc ®­îc ®Æt trªn 2 khèi V2 (h×nh 10.5) ë c¸c cæ chÝnh ®Çu vµ ®u«i, gi÷a trôc cã ®ßng hå so 6 ®Ó kiÓm tra l­îng biÕn d¹ng. ThiÕt bÞ Ðp dïng kÝch thñy lùc víi ¸p kÕ 4 chØ thÞ lùclùc n¾n. Khi n¾n, ph¶i Ðp trôc cong theo h­íng ng­îc l¹i víi chiÒu cong ban ®Çu mét lùc biÕn d¹ng ®ñ lín ®Ó trôc cã biÕn d¹ng d­ míi lµm cho trôc th¼ng trë l¹i, ®ång thêi kh«ng g©y cong theo chiÒu míi vµlµm gÉy trôc. NÕu trôc khuûu lµm b»ng gang cÇu, l­îng biÕn d¹ng rÊt h¹n chÕ v× gang cÇu kh¸ rßn so víi trôc thÐp, do ®ã khã cã thÓ thµnh c«ng b»ng c¸ch n¾n d­íi ¸p lùc. Víi trôc khuûu b»ng thÐp, kinh nghiÖm cho thÊy l­îng biÕn d¹ng khi n¾n cã thÓ gÊp 10 - 20 lÇn ®é cong th× míi ®¹t hiÖu qu¶. Nªn chia lµm nhiÒu lÇn Ðp ®Ó trôc tõ tõ th¼ng ra, ë lÇn Ðp cuèi cïng, duy tr× lùc Ðp trong nhiÒu giê nh»m t¹o ra øng suÊt d­ khö hÕt øng suÊt biÕn d¹ng ban ®Çu. -N¾n b»ng ph­¬ng ph¸p gâ t¹o øng suÊt d­ : Ph­¬ng ph¸p nµy sö dông ®Çu bóa nhá dÉn ®éng b»ng ®iÖn, cho gâ liªn tôc vµo c¸c vÞ trÝ m¸ khuûu theo chiÒu cong ban ®Çu (h×nh 10.6) nh»m t¹o ra øng suÊt d­ ng­îc víi øng suÊt biÕn d¹ng, do ®ã lµm m¸ vµ trôc khuûu th¼ng l¹i. Sau mét thêi gian gâ, kiÓm tra kho¶ng c¸ch gi÷a 2 m¸ phÝa trªn vµ d­íi hoÆc kiÓm tra ®é ®ång t©m cæ chÝnh b»ng ®ång hå so ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶. 2. KiÓm tra vµ söa lç t©m NÕu lç t©m bÞ háng do qu¸ tr×nh sö dông kh«ng cÈn thËn g©y ra ph¶i thùc hiÖn viÖc söa ch÷a l¹i cho chÝnh x¸c, v× ®©y sÏ lµ chuÈn ®Þnh vÞ trôc trong qu¸ tr×nh gia c«ng c¬ sau nµy. Khi söa lç t©m , trôc ®­îc g¸ lªn 2 cæ chÝnh 2 ®Çu b»ng khèi V. 3. Mµi c¸c cæ chØnh vµ cæ biªn Thùc hiÖn mµi cæ khuûu trªn m¸y mµi chuyªn dïng theo tr×nh tù : mµi cæ chÝnh tr­íc , cæ biªn sau, mµi tõ cæ gi÷a sang 2 bªn. Trôc ®­îc chèng t©m 2 ®Çu b»ng c¸c mòi t©m g¾n trªn bµn tr­ît cña m©m cÆp ô ®éng vµ bÞ ®éng, ®ång thêi cã cÆp tèc ®Ó truyÒn m«men vµ cã gi¸ ®ì (luy nÐt) ë cæ gi÷a ®Ó tr¸nh vâng trôc khi mµi. Khi mµi cæ chÝnh , bµn tr­ît ®­îc ®iÒu chØnh ®Ó ®­êng t©m trôc ®ång t©m víi t©m quay cña ô dÉn ®éng . Khi mµi cæ biªn , bµn tr­ît ®­îc ®¸nh tôt mét ®o¹n b»ng b¸n kÝnh khuûu R ®Ó t©m cæ biªn cÇn mµi ®ång t©m víi t©m quay. Lóc nµy ë phÝa ®èi diÖn trªn m©m cÆp, ph¶i g¾n thªm c¸c ®èi träng c©n b»ng víi khèi l­îng trôc khuûu ®· ®¸nh lÖch ®Ó chèng rung ®éng cho bÖ m¸y. §¸ mµi dïng lo¹i cã ®é cøng CM3 vµ ®é h¹t 28. §Ó ®¶m b¶o mµi hÕt chiÒu dµi cæ trôc , ®¸ mµi ph¶i võa tiÕp xóc víi 2 bªn m¸ khuûu , ®ång thêi ®Ó t¹o gãc chuyÓn tiÕp gi÷a cæ vµ m¸ , cÇn ph¶i söa gãc ®¸ chÝnh x¸c theo quy ®Þnh nhµ thiÕt kÕ. Trong qu¸ tr×nh mµi, th­êng xuyªn phun dung dÞch Na2CO3 (3 - 5% ) hoÆc hçn hîp 85 % dÇu diesel vµ 15 % dÇu nhít ®Ó tÈy röa h¹t mµi vµ lµm bãng trôc. C¸c chÕ ®é mµi nh­ sau : Th«ng sè gia c«ng Mµi th« Mµi tinh Tèc ®é ®¸ (m/s) 25 30 2530 Tèc ®é trôc (m/phót) 12 15 15 25 ChiÒu s©u c¾t (mm) 0,02 0,025 0,005 0,1 B­íc tiÕn däc ®¸ (mm/vßng) 0,3 0,7 0,2 0,3 Yªu cÇu kü thuËt khi mµi : - §é c«n mÐo cæ trôc 0,01; - §é kh«ng song song c¸c cæ trôc 0,03; - §é bãng bÒ mÆt RZ = 0,16 I0,08 (Ñ10 I Ñ11); - Kh«ng cã c¸c vÐt lâm trªn bÒ mÆt trôc do kh«ng ®­îc mµi tíi; - C¸c mÐp lç dÇu b«i tr¬n ®­îc khoÐt c«n hoÆc Ðp bi ®Ó khö hÕt c¹nh s¾c; - C¸c cæ biªn ph¶i cã cïng mét kÝch th­íc, c¸c cæ chÝnh cho phÐp chªnh lÖch kÝch th­íc nÕu cÇn. 4. §¸nh bãng cæ trôc NÕu ®iÒu kiÖn cho phÐp, viÖc ®¸nh vãng cæ trôc sau khi mµi sÏ cã t¸c dông lµm t¨ng ®é bãng vµ khö bít c¸c vÕt x­íc tÕ vi do mµi ®Ó l¹i trªn bÒ mÆt trôc. §Æc biÖt dïng ph­¬ng ph¸p c¸n l¨n sÏ cho phÐp t¨ng bÒn vµ t¨ng kh¶ n¨ng chÞu mái cña trôc. Cã thÓ ¸p dông c¸c c¸ch lµm bãng sau ®©y : - §¸nh b»ng bét nghiÒn trªn m¸y ®¸nh bãng hoÆc b»ng thñ c«ng, nÕu ®¸nh bãng b»ng tay ph¶i chÕ t¹o c¸c bé kÑp gç trong cã lãt d¹ mÒm bao quanh cæ trôc, sö dông lo¹i bét cã ®é h¹t 0,05 mm xoa lªn miÕng d¹ ®Ó ®¸nh. - C¸n l¨n b»ng dông cô l¨n Ðp, g¸ trùc tiÕp lªn trôc, c¸c con l¨n ®­îc dÉn ®éng c¬ khÝ hay thñy lùc, cã cÊu t¹o hîp lý ®Ó cã thÓ ®¸nh bãng c¶ gãc chuyÓn tiÕp gi÷a m¸ vµ cæ. - Nãi chung viÖc ®¸nh bãng chØ lµm t¨ng ®é bãng mµ kh«ng ¶nh h­ëng tíi ®é chÝnh x¸c vÒ h×nh d¸ng vµ kÝch th­íc cæ trôc. 8.2.3. Gia c«ng c¬ khÝ söa ch÷a thanh truyÒn Thanh truyÒn th­êng bÞ biÕn d¹ng cong xo¾n, bÞ mßn mÐo lç ®Çu to do hiÖn t­îng xoay b¹c trong lç hoÆc lùc qu¸n tÝnh tÞnh tiÕn cña nhãm pit t«ng g©y ra. V× vËy cÇn kiÓm tra vµ söa ch÷a c¸c h­ háng vÒ h×nh d¹ng råi míi gia c«ng c¸c b¹c thanh truyÒn. D­íi ®©y nªu c¸c b­íc söa ch÷a nh­ sau : 1. N¾n cong thanh truyÒn §èi víi thanh truyÒn cña ®éng c¬ c«ng suÊt nhá hoÆc võa cã kÝch th­íc kh«ng lín , cã thÓ dïng ®å g¸ n¾n cong vµ xo¾n g¸ trùc tiÕp lªn th©n thanh truyÒn ®Ó n¾n , tr­êng hîp thanh truyÒn cã kÝch th­íc kh¸ lín ph¶i ®­a lªn c¸c bµn Ðp míi cã ®ñ lùc n¾n cÇn thiÕt. Trong qu¸ tr×nh n¾n cÇn th­êng xuyªn kiÓm tra h×nh d¹ng ®Ó tr¸nh n¾n qu¸ møc g©y ra biÕn d¹ng míi cho thanh truyÒn. Sau khi n¾n sai lÖch cho phÐp nh­ sau : ®é xo¾n 0,04 mm, ®é cong 0,03 mm trªn 100 mm chiÒu dµi thanh truyÒn (h×nh 10.7) 2. Söa ch÷a ®Çu to bÞ biÕn d¹ng Tr­êng hîp lç bÞ « van theo ph­¬ng chiÒu cao thanh truyÒn, cã thÓ mµi bít mÆt ph¼ng l¾p ghÐp gi÷a n¾p vµ th©n thanh truyÒn, sau ®ã doa l¹i lç ®Ó ®¹t ®­êng kÝnh chÝnh x¸c. Mét ph­¬ng ¸n kh¸c lµ doa réng lç vµ sö dông b¹c cã bÒ dµy lín h¬n. 3. Gia c«ng b¹c ®Çu nhá B¹c ®Çu nhá thanh truyÒn th­êng lµ b¹c ®ång liÒn, còng cã khi lµ b¹c hai kim lo¹i (Bimªtan). §Ó Ðp b¹cvµo lç ®Çu nhá thanh truyÒn an toµn vµ ®¹t ®é chÆt cÇn thiÕt nªn dïng dông cô Ðp b»ng thñy lùc hay trôc vÝt Ðp, víi c¸c chèt Ðp lång vµo b¹c ®Ó tr¸nh hiÖn t­îng b¹c bÞ chån bãp l¹i. Tiªn b¹c ®Çu nhá trªn c¸c m¸y chuyªn dïng (H×nh 10.8), lóc nµy ®­îc ®Þnh vÞ b»ng khèi V låi g¾n trªn mét bµn tr­ît däc, ®iÒu chØnh cho kho¶ng c¸ch t©m ®Çu to vµ t©m trôc dao b»ng kho¶ng c¸ch t©m hai ®Çu thanh truyÒn ltt , nh­ vËy nÕu thanh truyÒn cã bÞ sai lÖch kho¶ng c¸ch t©m do biÕn d¹ng d·n dµi hoÆc co ng¾n l¹i, th× b¹c ®Çu to vÉn ®¶m b¶o ®Òu bÒ dµy líp hîp kim chèng mßn, mäi sai lÖch sÏ do b¹c ®Çu nhá chÞu. §iÒu nµy chØ ¸p dông khi b¹c ®Çu nhá cã bÒ dµy kh¸ lín. Víi c¸ch g¸ ®Æt trªn , ®Çu nhá thanh truyÒn chØ cÇn ®iÒu chØnh theo ph­¬ng ngang sao cho c¸ch ®Òu t©m trôc dao, cßn ph­¬ng th¼ng ®øng ®Ó tù do. Trong tr­êng hîp ®Çu nhá ph¶i tiÖn ®ång t©m , cã thÓ sö dông c«n ®Þnh t©m g¾n trªn trôc dao hoÆc rµ b»ng mòi dao. Chó ý lùc kÑp ngang lç ®Çu nhá ph¶i xiÕt võa ®ñ ®Ó kh«ng lµm biÕn d¹ng lç. KÝch th­íc b¹c ®Çu nhá khi gia c«ng ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh theo kÝch th­íc chèt pit t«ng míi, ®¶m b¶o khe hë b¹c vµ chèt tõ 0,002 - 0,007 mm tuú theo tõng lo¹i. 4. Gia c«ng b¹c ®Çu to B¹c lãt tr­íc khi l¾p vµo æ ph¶i ®­îc kiÓm tra ®é d«i mÐp b¹c so víi mÆt ph¼ng l¾p ghÐp d­íi ¸p lùc Ðp phï hîp, ®Æc biÖt khi sö dông b¹c cò ®· phôc håi l¹i líp hîp kim chèng mßn , ®å g¸ kiÓm tra ®é d«i b¹c tr×nh bµy trªn h×nh 10.9 B¹c ®­îc l¾p vµo æ trªn ®å g¸, mét ®Çu Ðp dÉn ®éng b»ng khÝ nÐn sÏ nÐn b¹c víi mét lùc cÇn thiÕt ( cã thÓ tíi 1500 kg), trªn ®Çu Ðp g¾n ®ång hå so ®Ó kiÓm tra ®é d«i b¹c so víi mÆt ph¼ng chuÈn cña æ. Khi ®Çu Ðp ®i lªn , mét thanh ®Èy l¾p tren trôc sÏ t× vµo chèt ®Èy b¹c ra khái æ. §é d«i cÇn thiÕt cña b¹c trong ph¹m vi 0,1 - 0,3 mm, nÕu ®é d«i qu¸ nhiÒu sÏ lµm b¹c bÞ bãp l¹i thµnh h×nh sè 8 ë vïng mÆt ph¼ng l¾p r¸p khi xiÕt chÆt. Sau khi kiÓm tra, b¹c ®­îcl¾p vµo lç vµ xiÕt n¾p ®Çu to thanh truyÒn víi m« men nh­ khi l¾p thËt. B¹c ®Çu to còng ®­îc gia c«ng b»ng m¸y tiÖn b¹c nãi trªn, lóc nµy ®Çu nhá ®­îc ®Þnh vÞ b»ng chèt pitt«ng, t× 2 ®Çu trªn gèi V l¾p trªn bµn tr­ît ngang. §iÒu chØnh bµn tr­ît sao cho kho¶ng c¸ch t©m trôc dao vµ t©m lç ®Çu nhá ®óng b»ng ltt, nh­ vËy ®Çu to sÏ ®­îc g¸ ®ång t©m trôc dao. Sö dông bÝch ®Þnh t©m ®ång thêi kÑp chÆt ®Çu to khi gia c«ng. KÝch th­íc ®Çu to thanh truyÒn nµo ®­îc lÊy theo kÝch th­íc chèt khuûu D cña thanh truyÒn Êy, ®¶m b¶o khe hë gi÷a chóng trong ph¹m vi (0,0006 - 0,0008)D. C¸c tham sè c«ng nghÖ khi gia c«ng b¹c ®Çu to vµ ®Çu nhá thanh truyÒn cã thÓ chän trong ph¹m vi sau : Tèc ®é c¾t (m/phót) 180 - 200; B­íc tiÕn däc (mm/vßng) 0,04 - 0,05; ChiÒu s©u c¾t lÇn cuèi (mm) 0,01 - 0,02. KÕt thóc gia c«ng thanh truyÒn ph¶i ®¹t c¸c yªu cÇu kü thuËt d­íi ®©y : - §é c«n mÐo ®Çu nhá [ 0,0025 mm; - §é c«n mÐo ®Çu to [ 0,01 mm; - §é kh«ng song song t©m lç ®Çu nhá vµ ®Çu to [ 0,03mm/100mm chiÒu dµi; - §é bãng bÒ mÆt Rz = 1,25 - 0,63 mm (Ñ7 -Ñ8 ); - Sai lÖch bÒ dµy líp hîp kim chèng mßn b¹c ®Çu to [ 0,2 mm; - Sai lÖch träng l­îng c¸c thanh truyÒn trong mét ®éng c¬ [ 12g; - V¸t mÐp b¹c 1x450. 8.2.4. Gia c«ng c¬ khÝ söa ch÷a c¬ cÊu phèi khÝ C¸c chi tiÕt trong c¬ cÊu phèi khÝ cÇn ®­îc gia c«ng söa ch÷a lµ xu p¸p vµ ®Õ xu p¸p, trôc cam vµ b¹c, trôc ®ßn bÈy vµ b¹c ®ßn bÈy (cß mæ). C¸c chi tiÕt kh¸c nÕu h­ háng th­êng ®­îc thay thÕ b»ng chi tiÕt míi. Quy tr×nh söa ch÷a mét sè chi tiÕt chñ yÕu trong c¬ cÊu phèi khÝ nh­ sau : 1. Söa ch÷a xu p¸p vµ ®Õ xu p¸p - KiÓm tra vµ thay thÕ èng dÉn h­íng xu p¸p : NÕu lç èng dÉn h­íng mßn qu¸ 0,1 mm cÇn ph¶i thay míi. ViÖc nµy ®­îc lµm tr­íc tiªn do èng dÉn h­íng ®­îc sö dông lµm chuÈn ®Þnh vÞ khi mµi ®Õ vµ rµ xu p¸p víi ®Õ. - KiÓm tra xu p¸p tr­íc khi mµi : Xu p¸p do va ®Ëp m¹nh cã thÓ bÞ cong, lµm bÒ mÆt lµm viÖc kh«ng vu«ng gãc víi ®­êng t©m th©n xu p¸p, g©y lät khÝ, lµm m¸y yÕu, thËm chÝ bá m¸y. §å g¸ kiÓm tra xu p¸p ®­îc giíi thiÖu trªn h×nh 10.11. Xu p¸p ®­îc ®Æt trªn khèi V dµi cña ®å g¸ vµ kÑp b»ng lß xo l¸, ®u«i xu p¸p lu«n t× vµo viªn bi trong tÊm c÷ 5 ®Ó cè ®Þnh vÞ trÝ däc trôc. §ång hå so 7 t× vµo bÒ mÆt lµm viÖc cña t¸n xu p¸p, ®ång hå so 6 t× vµo ®iÓm gi÷a th©n. Khi quay xu p¸p 1 vßng, sù dao ®éng cña kim c¸c ®ång hå so thÓ hiÖn ®é cong th©n hoÆc ®é kh«ng vu«ng gãc vµ ®é kh«ng ®ång t©m cña bÒ mÆt lµm viÖc so víi th©n. §é kh«ng vu«ng gãc (hoÆc kh«ng ®ång t©m) kh«ng ®­îc v­ît qu¸ 0,025mm. Xu p¸p ph¶i lo¹i bá nÕu ®é mßn th©n ≥ 0,03 mm. - Mµi bÒ mÆt lµm viÖc xu p¸p trªn thiÕt bÞ mµi chuyªn dïng: ThiÕt bÞ gåm mét ®Çu ®éc lËp dÉn ®éng xu p¸p vµ mét ®Çu dÉn ®éng ®¸ mµi. §Çu dÉn ®éng xu p¸p ®­îc g¾n trªn bµn ch¹y ngang, bµn nµy l¹i ®­îc ®Æt trªn bµn ch¹y däc cña thiÕt bÞ. §Çu dÉn ®éng kÑp chÆt xu p¸p b»ng c¸c c«n kÑp ®µn håi vµ ®­îc ®¸nh lÖch lªn mét gãc b»ng gãc nghiªng cña bÒ mÆt lµm viÖc xu p¸p, cïng víi viÖc phèi hîp hai bµn ch¹y cho phÐp ®iÒu chØnh bÒ mÆt cÇn mµi cña xu p¸p tiÕp xóc víi ®¸ mµi mét c¸ch chÝnh x¸c. §¸ mµi ®­îc ®iÒu chØnh tÞnh tiÕn däc trôc ®Ó mµi hÕt bÒ mÆt xu p¸p. Hµnh tr×nh chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cña ®¸ cã thÓ ®iÒu khiÓn tù ®éng hoÆc b»ng tay. Kinh nghiÖm cho thÊy nÕu gãc nghiªng xu p¸p ®­îc mµi nhá h¬n quy ®Þnh kho¶ng 1/20 - 1/30 th× khi rµ xu p¸p víi ®Õ sÏ mau kÝn khÝt. Xu p¸p ®­îc mµi hÕt vÕt rç, lâm trªn bÒ mÆt th× th«i, ë giai ®o¹n cuèi kh«ng ®iÒu chØnh ®¸ song vÉn cho ®¸ mµi lµm viÖc ®Õn khi kh«ng cßn tia löa míi ngõng ®¸, lµm nh­ vËy bÒ mÆt ®¸ sÏ cã ®é bãng cao h¬n. - Mµi ®Õ xup¸p : §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng mßn réng æ ®Õ xup¸p cÇn ph¶i doa c¸c gãc kÒ hai phÝa cña bÒ mÆt lµm viÖc xup¸p mét c¸ch hîp lý (gãc 150 - 750 hoÆc 300 - 600), do ®ã sÏ ®iÒu chØnh ®­îc bÒ réng mÆt ®Õ phï hîp ( 2mm) vµ n»m lät vµo vïng gi÷a cña bÒ mÆt t¸n xup¸p (nÕu ®Õ thiÕt kÕ mÒm h¬n xup¸p) ho¨c xup¸p n»m lät trong ®Õ (khi ®Õ cøng h¬n xup¸p). H×nh 10.12 giíi thiÖu s¬ ®å x¸c ®Þnh c¸c gãc ®Õ cÇn mµi theo ®­êng kÝnh cña bÒ mÆt lµm viÖc xup¸p. Bé doa hay ®¸ mµi ®­îc chÕ t¹o ®Þnh h×nh cã gãc nghiªng vµ ®­êng kÝnh phï hîp víi c¸c kÝch th­íc xup¸p kh¸c nhau. Tr×nh tù c¾t c¸c gãc ®Õ lµ : 300 (450) - 150 - 750 - 300 (450). Nh­ vËy bÒ mÆt lµm viÖc ®­îc c¾t ®Çu tiªn vµ söa lÇn cuèi ®Ó khö hÕt c¸c bavia do b­íc gia c«ng tr­íc ®Ó l¹i (h×nh 10.13). Cã thÓ mµi ®Õ b»ng thiÕt bÞ mµi cÇm tay hoÆc c¾t b»ng thiÕt bÞ doa cÇm tay, trong c¶ hai tr­êng hîp ®Òu sö dông lç èng dÉn h­íng xup¸p ®Ó lång trôc ®Þnh vÞ ®¸ mµi hay ®Çu doa doa. H×nh 10.14 giíi thiÖu thiÕt ®Õ cÇm tay ®­îc sö dông phæ biÕn trong c¸c gara söa ch÷a. - Rµ xup¸p vµ ®Õ : Sau khi c¶ xup¸p vµ ®Õ ®· ®­îc mµi hÕt c¸c chç mßn, cÇn ph¶i thùc hiÖn rµ chóng víi nhau nh»m ®¶m b¶o ®é kÝn khÝt. Rµ xup¸p ®­îc thùc hiÖn b»ng tay hoÆc b»ng thiÕt bÞ rµ. Lång xuèng phÝa d­íi mçi xup¸p mét lß xo nhÑ ®Ó n©ng xup¸p c¸ch mÆt ®Õ 5 - 10 mm, ®Çu dÉn ®éng xup¸p trªn m¸y rµ cã gê ¨n khíp víi r·nh xÎ trªn bÒ mÆt t¸n nÊm ®· ®­îc lµm s½n cho môc ®Ých nµy, nÕu kh«ng cã r·nh, ph¶i khoan hai lç n«ng trªn bÒ mÆt nÊm ®Ó dÉn ®éng. Khi rµ b»ng tay cã thÓ dïng chôp cao su hay dïng ®Çu vÆn quay tay nh­ h×nh 10.15. Khi rµ, ®Çu rµ sÏ thùc hiÖn hai chuyÓn ®éng : xoay mét gãc 450 - 600 vµ ®Ëp xup¸p xuèng bÒ mÆt ®Õ. BÒ mÆt xu p¸p ®­îc b«i líp bét rµ nh·o cã ®é h¹t 30m cho rµ th« vµ lo¹i cã ®é h¹t 20m cho rµ tinh. §Ó tr¸nh bét rµ kh«ng lät xuèng th©n xup¸p g©y mßn, cã thÓ dïng mét chôp cao su «m khÝt th©n xup¸p vµ phñ lªn ®Çu èng dÉn h­íng. Trong c¸c xÝ nghiÖp söa ch÷a, ®Ó b¶o ®¶m n¨ng suÊt th­êng sö dông thiÕt bÞ rµ b»ng m¸y, cho phÐp rµ ®ång thêi c¶ lo¹t xup¸p cña mét ®éng c¬. §Çu dÉn ®éng cã l­ìi thÐp ®­îc cµi vµo r·nh phay s½n trªn ®Ønh t¸n nÊm phôc vô cho môc ®Ých nµy. Trong tr­êng hîp kh«ng cã s½n r·nh, ph¶i khoan hai lç n«ng cã ®­êng kÝnh 4 - 6 mm trªn ®Ønh xup¸p vµ chÕ t¹o ®Çu dÉn ®éng phï hîp. ThiÕt bÞ rµ xup¸p thÓ hiÖn trªn h×nh 10.16. - KiÓm tra ®é kÝn xup¸p vµ ®Õ : Sau khi thùc hiÖn xong viÖc rµ xup¸p víi ®Õ , cÇn kiÓm tra ®é kÝn b»ng mét trong nh÷ng c¸ch sau ®©y : Quan s¸t vÕt tiÕp xóc : B«i lªn bÒ mÆt xu p¸p mét líp bét mµu máng, ®Æt lªn ®Õ vµ xoay 600, vÕt tiÕp xóc tèt gi÷a xu p¸p vµ ®Õ ph¶i bao kÝn quanh chu vi, cã bÒ réng thÝch hîp vµ n»m gi÷a bÒ mÆt lµm viÖc cña xup¸p vµ ®Õ (h×nh 10.17). Thö b»ng dÇu : L¾p xup¸p vµo ®Õ cã ®Çy ®ñ lß xo, mãng h·m. LËt nghiªng n¾p m¸y vµ ®æ dÇu háa hay dÇu diesel ®Çy ®­êng n¹p, th¶i. §Ó kho¶ng 1 phót, nÕu kh«ng thÊy dÇu rß rØ ra bÒ mÆt xup¸p lµ xup¸p kÝn. (h×nh 10.18). Dông cô thö b»ng ¸p suÊt : §Æt xup¸p kiÓm tra 4 lªn ®Õ, vá chôp 2 cña dông cô phñ kÝn mÆt xup¸p, dïng tay ®Ì chÆt dông cô vµ b¬m kh«ng khÝ vµo (b»ng bãng b¬m cao su l¾p vµo lç 3). §Ó kho¶ng 1 phót, nÕu kim ¸p kÕ 1 trªn dông cô kh«ng ®æi lµ ®­îc. ¸p suÊt nÐn th­êng ®¹t kho¶ng 0,3 Kg/cm2. S¬ ®å thö ®é kÝn b»ng ¸p suÊt giíi thiÖu trªn h×nh 10.19. 8.2.5. Gia c«ng nguéi söa ch÷a c¸c chç háng 1. LÊy vÝt g·y ch×m Thùc tÕ th­êng gÆp nh÷ng h­ háng nh­ g·y vÝt cÊy (gu gi«ng) ch×m trong th©n m¸y, nøt, thñng bÒ mÆt, v.v ... nh÷ng h­ háng nµy th­êng ph¶i xö lý b»ng söa nguéi. Trªn h×nh 10.21 giíi thiÖu mét sè ph­¬ng ph¸p lÊy vÝt gÉy ch×m ®­îc ¸p dông cã hiÖu qu¶. C¸c kü thuËt lÊy vÝt g·y cô thÓ nh­ sau : - Khoan ph¸ : S­ dông mòi khoan cã ®­êng kÝnh kho¶ng 0,85M (M - ®­êng kÝnh ren cña vÝt) khoan su«t chiÒu dµi vÝt g·y, sau ®ã dïng ta r« söa ch÷a l¹i lç ren. Yªu cÇu khoan chÝnh t©m vÝt ®Ó tr¸nh lµm háng ren lç, v× vËy nªn dïng b¹c dÉn h­íng mòi khoan. Ph­¬ng ph¸p nµy ®¹t hiÖu qu¶ cao song kh©u chuÈn bÞ kh¸ phøc t¹p. - Dïng chèt th¸o : Khoan chÝnh t©m vÝt g·y víi mòi khoan f 0,6M. ChÕ t¹o mét c¹nh ë phÇn trung b×nh b»ng ®­êng kÝnh lç khoan, t«i cøng 30 - 35 HRC. Cã thÓ lµm chèt d¹ng trô c«n, trªn bÒ mÆt khÝa nhiÒu r·nh däc suèt chiÒu dµi. §ãng chÆt chèt vµo lç khoan trªn vÝt, sau ®ã dïng cê lª quay chèt ®Ó th¸o vÝt. Còng víi nguyªn t¾c trªn, song sö dông chèt trô c«n tiÖn ren tr¸i chiÒu nhiÒu ®Çu mèi víi kÝch th­íc, ®é c«n, ®é cøng t­¬ng tù. VÆn chèt vµo lç theo chiÒu tr¸i ®Õn khi chÆt, vÝt sÏ ®­îc xoay ra theo chèt. - Hµn : §Æt lªn trªn mÆt lç vÝt g·y mét vßng ®Öm (long ®en) dµy 2 - 3 mm ®Ó b¶o vÖ lç khái h­ háng. Dïng hµn ®iÖn ®Ó hµn chÆt ®Çu mét thanh thÐp víi ®Çu vÝt g·y, sau ®ã quay thanh thÐp sÏ th¸o ®­îc vÝt ra. - Lµm l¹i lç ren : Trong tr­êng hîp vÝt g·y b¸m qu¸ chÆt, kh«ng thÓ th¸o ra b»ng c¸c biÖn ph¸p trªn, dïng mòi khoan cã ®­êng kÝnh = 0,85M (M- lµ ®­êng kÝnh phÇn ch©n ren cña vÝt cÊy sÏ ®­îc chÕ t¹o míi) khoan suèt chiÒu dµi lç, dïng ta r« M lµm ren lç khoan. ChÕ t¹o vÝt cÊy míi cã kÝch th­íc phÇn trªn nh­ cò, riªng phÇn ch©n ren b¾t vµo th©n m¸y cã ®­êng kÝnh M phï hîp víi lç ®· söa. Chó ý kiÓm tra phÇn ô lç cã ®ñ dµy ®Ó khoan më réng hay kh«ng tr­íc khi thùc hiÖn ph­¬ng ¸n nµy. 2. V¸ vÕt nøt Trong tr­êng hîp kh«ng cho phÐp hµn v¸ (cã thÓ g©y ra biÕn d¹ng hoÆc nøt tiÕp chi tiÕt do nhiÖt ®é hµn cao, ®Æc biÖt víi chi tiÕt lµm b»ng gang), th­êng ph¶i ¸p dông ph­¬ng ph¸p söa nguéi. Tuy nhiªn ph­¬ng ph¸p nµy chØ thÝch hîp khi chç nøt vì kh«ng n»m ë nh÷ng vÞ trÝ phøc t¹p, s©u trong th©n hoÆc ë nh÷ng vïng ®ßi hái chÞu lùc vµ ¸p suÊt lín, nh÷ng ®­êng dÉn dÇu, khi cÇn ®é kÝn cao. Cã nh÷ng c¸ch v¸ th­êng ®­îc ¸p dông nh­ sau : a) CÊy ®inh Lµ ph­¬ng ph¸p b¾t mét chuçi vÝt liªn tiÕp nhau ngay trªn vÕt nøt ®Ó lÊp l¹i (h×nh 10.22). Tr×nh tù cÊy ®inh gåm c¸c b­íc : Khoan chÆn hai ®Çu vÕt nøt xuyªn suèt bÒ dµy th©n hép, víi f = 0,85 M ( M- ®­êng kÝnh ren vÝt tõ 8- 10 mm). Khoan c¸c lç c¸ch ®Òu nhau kho¶ng c¸ch t©m b»ng 4/3 M trªn vÕt nøt. Ta r« c¸c lç ®· khoan víi M ®· chän. ChÕ t¹o c¸c vÝt trô b»ng ®ång, chiÒu dµi lín h¬n bÒ dµy thµnh 2 mm, cã xÎ r·nh ®Ó vÆn. B¾t vÝt vµo c¸c lç hÕt bÒ dµy th©n. Khoan tiÕp c¸c lç cßn l¹i trªn vÕt nøt vµo kho¶ng hë gi÷a c¸c lç ®· b¾t vÝt , thùc hiÖn viÖc ta r« ren vµ b¾t vÝt nh­ trªn Dïng bóa t¸n tße ®Çu chuçi vÝt võa b¾t ®Ó ®¶m b¶o ®é kÝn vµ mü thuËt chç v¸. b) CÊy ®inh t¨ng bÒn §èi víi nh÷ng vÕt nøt ph¶i chÞu lùc kÐo, ®Ó b¶o ®¶m kh¶ n¨ng chÞu lùc cña chç v¸, cã thÓ dïng ph­¬ng ph¸p cÊy ®inh t¨ng bÒn d­íi ®©y : Sau khi ®· cÊy chuçi ®inh lÊp vÕt nøt, chia vÕt nøt thµnh mét sè kho¶ng c¸ch ®Òu, t¹i tõng vÞ trÝ ®· chia, khoan 4 ®Õn 6 lç thµnh mét hµng th¼ng c¾t ngang vÕt nøt. (h×nh 10.23b). ChÕ t¹o mét chuçi ®inh hµn hoÆc ®óc liÒn nhau ë mét ®Çu nh­ mét cÇu liªn kÕt, kho¶ng c¸ch c¸c ®inh trong chuçi nhá h¬n kho¶ng c¸ch lç khoan trªn th©n 0,2mm (h×nh 10.23a,c). §Æt mét tÊm kª trªn chuçi ®inh vµ lÊy bóa ®ãng cho chuçi ®inh ngËp hÕt xuèng th©n. Cuèi cïng sö dông keo d¸n nhá vµo chç cÊy ®Ó lµm kÝn. c) èp b¶n NÕu th©n bÞ vì t¹o thµnh lç hæng, ph¶i dïng ph­¬ng ph¸p èp b¶n kim lo¹i ®Ó bÞt kÝn. C¸c b­íc lµm nh­ sau : ChÕ t¹o mét tÊm èp b»ng ®ång hoÆc thÐp tÊm, cã bÒ dµy tõ 3 - 5 mm, tÊm cã d¹ng ch÷ nhËt hoÆc vu«ng sao cho réng h¬n c¸c chiÒu vÕt vì kho¶ng 25 mm vµ gß theo d¹ng cong ë chç vì cña th©n cho võa khÝt. Khoan 4 lç ë c¸c gãc, t©m lç c¸ch mÐp tÊm 10 mm, víi f = 0,85 M (M = 8-10 mm). §Æt tÊm èp phñ ®Òu chç vì, lÊy dÊu sau ®ã khoan 4 lç trªn th©n cïng víi còng víi f = 0,85 M. Ta r« 4 lç trªn th©n vµ khoan më réng 4 lç trªn tÊm èp víi f = 1,1M. B¾t chÆt tÊm èp vµo th©n, lÊy dÊu t©m c¸c lç c¸ch nhau 20 - 25 mm theo toµn bé chu vi tÊm, khoan c¸c lç xuyªn hÕt tÊm èp vµ th©n víi f = 0,85M. Th¸o tÊm èp, ta r« toµn bé c¸c lç trªn th©n, khoan më réng c¸c lç trªn tÊm èp vµ khoÐt c¸c lç theo tiªu chuÈn b¾t vÝt ch×m. §Æt sîi tÈm nhùa bao quanh chu vi chç vì, l¾p chÆt tÊm èp vµo th©n, nÕu cÇn thùc hiÖn viÖc b¶ mat tÝt vµ s¬n tÊm èp ®Ó b¶o ®¶m mü thuËt cho chç v¸. 3. Thªm chi tiÕt §©y lµ ph­¬ng ph¸p ghÐp bæ xung mét chi tiÕt phô ®Ó söa ch÷a mét lç ren háng (vÝ dô lç l¾p buji trªn ®éng c¬ x¨ng), hoÆc ®ãng b¹c vµo trôc hay lç ®Ó bï ®¾p l­îng mßn mµ kh«ng ph¶i dïng c¸c ph­¬ng ph¸p hµn ®¾p ®Ó lµm ph¸ ho¹i c¬ tÝnh cña chi tiÕt. Mét vµi vÝ dô vÒ ph­¬ng ph¸p nµy nh­ sau : a) Söa lç bÞ chên ren Tr­íc hÕt chÕ t¹o mét vÝt (h×nh 10.24) cã ®­êng kÝnh ren lín h¬n lç cò tõ 5 - 6 mm, sau ®ã khoan më réng vµ ta r« lç háng theo ®­êng kÝnh ren vÝt ®· lµm. VÆn vÝt võa hÕt chiÒu s©u lç trªn th©n, c¾t ®øt vÝt võa s¸t víi bÒ mÆt th©n, khoan mét lç f = 2 - 3 mm vµo mÐp ren vÝt vµ ®ãng chèt cã ®­êng kÝnh phï hîp vµo lç ®Ó h·m chÆt vÝt. Khoan, ta r« lç míi trªn vÝt võa cÊy. NÕu lç ë vÞ trÝ ch×m s©u, chÕ t¹o vÝt cã lç tr­íc råi míi vÆn vµo th©n, sau ®ã còng h·m chèng xoay b»ng chèt nh­ trªn. b) §ãng b¹c Khi cæ trôc mßn hÕt cèt s÷a ch÷a, hay khi æ bi hoÆc b¹c bÞ xoay trong lç, lµm lç bÞ mßn mÐo ... viÖc phôc håi l¹i kÝch th­íc nguyªn thuû lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Cã thÓ dïng c¸c biÖn ph¸p phôc håi nh­ hµn ®¾p, m¹ thÐp sau ®ã gia c«ng l¹i bÒ mÆt, song nh÷ng ph­¬ng ph¸p nµy lµm ¶nh h­ëng ®Õn c¬ tÝnh cña chi tiÕt do bÞ ®èt nãng khi hµn, hoÆc cã ®é b¸m vµ ®é bÒn c¬ häc kÐm nÕu m¹. ViÖc ®ãng b¹c lªn trôc vµ lç cho phÐp phôc håi l¹i chi tiÕt mµ kh«ng g¨p ph¶i nh÷ng nh­îc ®iÓm trªn. Tuy nhiªn víi trôc khuûu, chØ ®ãng ®­îc b¹c lªn cæ ®Çu trôc (®Ó cã thÓ lång b¹c vµo trôc). Mét sè øng dông ®ãng b¹c, thay mét phÇn hoÆc thªm chi tiÕt thÓ hiÖn trªn h×nh 10.25. §Ó ®ãng b¹c lªn trôc ph¶i thùc hiÖn c¸c b­íc sau : TiÖn trôc cho hÕt c¸c vÕt mßn mÐo, mµi cæ trôc ®¹t ®é bãng Rz = 1,25 - 0,63 (Ñ7 - Ñ8), ®é mÐo [ 0,01 mm, ë 1/5 chiÒu dµi phÝa ®Çu trôc ®­îc mµi c«n víi ®é c«n 1/15 - 1/20 ®Ó dÔ dµng cho viÖc Ðp b¹c sau nµy. §­êng kÝnh trôc sau tiÖn nhá h¬n ®­êng kÝnh sÏ ®¹t tíi tõ 4 - 6 mm ( ®Ó b¶o ®¶m chiÒu dµy b¹c trong ph¹m vi 2 - 3 mm ). ChÕ t¹o b¹c b»ng thÐp tÊm cuèn råi hµn mÐp, b¶o ®¶m mèi hµn ch¾c ch¾n kh«ng rç khÝ hay rç xØ. KÝch th­íc trong vµ ngoµi b¹c theo ®­êng kÝnh cæ trôc ®· tiÖn nhá vµ kÝch th­íc ph¶i ®¹t tíi céng víi l­îng d­ dµnh cho tiÖn vµ mµi kho¶ng 0,3 - 0,5 mm. Gia c«ng bÒ mÆt trong lç b¹c ®¹t yªu cÇu vÒ ®é c«n mÐo vµ ®é bãng nh­ trôc, kÝch th­íc lç trong b¹c nhá h¬n h¬n kÝch th­íc trôc ®· gia c«ng, sao cho cã ®é d«i theo tiªu chuÈn chÆt 2 - chÆt 3. Ðp b¹c vµo trôc b»ng thiÕt bÞ Ðp thñy lùc hay c¬ khÝ, tiÖn vµ mµi mÆt ngoµi ®¹t kÝch th­íc còng nh­ c¸c tiªu chuÈn kü thuËt ®· quy ®Þnh. Ph­¬ng ph¸p ®ãng b¹c lªn lç còng t­¬ng tù, b¹c lµm d¹ng trô hoÆc cã vai, ®Ó chèng xoay cã thÓ dïng chèt h·m. 4.1. 4.2.