Hạch toán kinh doanh

PhÇn mét: Më ®Çu H¹ch to¸n kinh doanh cã vai trß rÊt lín ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, nã kh«ng chØ lµ yÕu tè quan träng trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt mµ cßn chi phèi toµn bé qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong kinh doanh th­¬ng m¹i, dÞch vô. H¹ch to¸n kinh doanh kÕt hîp ®­îc sù qu¶n l‎ý tËp trung cña Nhµ n­íc vµ quyÒn chñ ®éng trong kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp Th­¬ng m¹i - dÞch vô ®ång thêi nã cßn b¶o ®¶m sù kÕt hîp hîp lý gi÷a lîi Ých cña doanh nghiÖp vµ lîi Ých cña x· héi. Víi c¸c nguyªn t¾c cña m×nh, h¹ch to¸n kinh doanh buéc c¸c doanh nghiÖp khi tÝnh to¸n lîi Ých cña m×nh ph¶i quan t©m tíi lîi Ých cña toµn x· héi, nÕu ph­¬ng h¹i tíi lîi Ých x· héi th× doanh nghiÖp kh«ng tån t¹i. Ng­îc l¹i Nhµ n­íc khi thÊy lîi Ých cña doanh nghiÖp cã thÓ bÞ thiÖt h¹i khi thùc hiÖn s¶n xuÊt kinh doanh vµ lîi Ých x· héi, th ph¶i tÝnh to¸n vµ bï l¹i tho¶ ®¸ng. H¹ch to¸n kinh doanh b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i tiÕt kiÖm triÖt ®Ó c¸c nguån lùc, vµ hiÖu qña kinh tÕ lµ th­íc ®o tr×nh ®é kinh doanh cña doanh nghiÖp. §Ó ®øng v÷ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng csac doanh nghiÖp ph¶i cã n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cao h¬n møc trung b×nh cña x· héi. MÆt kh¸c, lîi Ých cña doanh nghiÖp phô thuéc vµo kÕt qu¶ sö dông c¸c nguån lùc do vËy doanh nghiÖp ph¶i tÝnh to¸n chi tiÕt vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc. H¹ch to¸n kinh doanh cßn cho phÐp sö dông ®ßn bÈy kinh tÕ nh­ mét ®éng lùc quan träng cña s¶n xuÊt kinh doanh. KhuyÕn khÝch lîi Ých vËt chÊt tho¶ ®¸ng vµ tr¸ch nhiÖm vËt chÊt râ rµng, sÏ ®éng viªn ®­îc ng­êi lao ®éng lµm viÖc hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh, hä còng ph¶i phÊn ®Êu v­¬n lªn kh«ng ngõng nÕu muèn tiÕp tôc lµm viÖc, ®­îc thï lao lao ®éng cao. PhÇn II: néi dung I. B¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm h¹ch to¸n kinh doanh. 1. H¹ch to¸n kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. H¹ch to¸n kinh doanh lµ ph¹m trï kinh tÕ thÓ hiÖn ph­¬ng ph¸p qu¶n lý vµ c¸chtÝnh to¸n kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp . NÒn kinh tÕ quèc d©n lµ mét thÓ thèng nhÊt ®­îc t¹o nªn tõ c¸c doanh nghiÖp ®éc lËp. C¸c doanh nghiÖp Êy g¾n víi nhau tr­íc hÕt vÒ lîi Ých kinh tÕ vµ c¹nh tranh víi nhau còng vÒ lîi Ých kinh tÕ. TÝnh to¸n kÕt qu¶ kinh doanh vµ c¸c chi phÝ bá ra lµ yªu cÇu b¾t buéc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. MÆt kh¸c ngay trong néi bé c¸c doanh nghiÖp còng tån t¹i nh÷ng quan hÖ vÒ lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c bé phËn, gi÷a «ng chñ vµ c«ng nh©n. ë ®©y ph¶i x¸c ®Þnh lîi Ých vËt chÊt vµ tr¸ch nhiÖm vËt chÊt râ rµng. §ã lµ yÕu tè quan träng liªn kÕt ®­îc c¸c bé phËn kh¸c nhau, gi÷a nh÷ng ng­êi kh¸c nhau vµo mét môc ®Ých chung vµ tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. Nh­ vËy, c¶ ph­¬ng diÖn x· héi vµ néi bé ®Òu ®Æt ra yªu cÇu kh¸ch quan cho c¸c doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn sù tÝnh to¸n kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Song, ph­¬ng thøc tÝnh to¸n ®ã kh«ng gièng nhau ë c¸c lo¹i doanh nghiÖp, dùa trªn c¸c chÕ ®é së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. H¹ch to¸n kinh doanh tr­íc hÕt lµ xuÊt ph¸t tõ lîi Ých xña doanh nghiÖp. Song, kh«ng ph¶i chØ cã nh­ vËy, nã ph¶i tu©n thñ c¶ yªu cÇu ®¶m b¶o lîi Ých chung cña x· héi. Trong mét sè tr­êng hîp doanh nghiÖp cã nghÜa vô mét phÇn lîi Ých cña m×nh ®Ó ®¶m b¶o lîi Ých cña Nhµ n­íc. H¹ch to¸n kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶n ¸nh nh÷ng quan hÖ phøc t¹p ®an xen vµo nhau: Thø nhÊt, quan hÖ gi÷a Nhµ n­íc víi doanh nghiÖp. §©y lµ mèi quan hÖ gi÷a chñ së h÷u vèn, tµi s¶n vµ tËp thÓ lao ®éng cã quyÒn chñ ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh. §ã còng lµ mèi quan hÖ gi÷a ng­êi ®¹i diÖn cho lîi Ých x· héi víi lîi Ých cña mét bé phËn lao ®éng x· héi. Thø hai, quanh hÖ trong néi bé doanh nghiÖp kh«ng chØ lµ quan hÖ gi÷a «ng chñ víi ng­êi lµm thuª. §©y lµ mèi quan hÖ b×nh ®¼ng, hai bªn cïng cã lîi. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc còng chÞu sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng nh­ c¸c doanh nghiÖp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Thø ba, quan hÖ trong néi bé doanh nghiÖp kh«ng chØ lµ quan hÖ gi÷a «ng chñ víi ng­êi lµm thuª. §ã lµ quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi. HÖ thèng ba lîi Ých: lîi Ých cña ng­êi lao ®éng, lîi Ých cña tËp thÓ vµ lîi Ých cña Nhµ n­íc ph¶i ®­îc kÕt hîp hµi hoµ. Tr¸ch nhiÖm vËt chÊt cña ng­êi lao ®éng võa theo nh÷ng quy ®Þnh chugn, võa cã tÝnh ®Æc thï cña tõng doanh nghiÖp. 2. T¸c dông cña h¹ch to¸n kinh doanh. H¹ch to¸n kinh doanh cã t¸c dông to lín ®èi víi c¸c doanh nghiÖp vµ ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. H¹c to¸n kinh doanh kÕt hîp ®­îc sù qu¶n lý tËp trung cña Nhµ n­íc vµ quyÒn chñ ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Kh¸c víi chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, ë ®ã doanh nghiÖp ho¹t ®éng nhÊt nhÊt theo sù chØ ®¹o cña Nhµ n­íc qua c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh c¶ ®Çu vµo vµ ®Çu ra, h¹ch to¸n kinh doanh chØ lµ h×nh thøc, l·i gi¸, lç thËt. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, thùc hiÖn h¹ch to¸n kinh doanh Nhµ n­íc chØ can thiÖp vµo ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trùc tiÕp trong rÊt Ýt tr­êng hîp cÇn thiªts. Doanh nghiÖp thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo yªu cÇu cña thÞ tr­êng vµ phï hîp víi luËt ph¸p Nhµ n­íc. Thùc chÊt h¹ch to¸n kinh doanh ®· ph©n ®Þnh râ hai chøc n¨ng: chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ kinh tÕ vµ chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh. H¹ch to¸n kinh doanh b¶o ®¶m sù kÕt hîp lý gi÷a lîi Ých cña doanh nghiÖp víi lîi Ých cña x· héi. Víi c¸c nguyªn t¾c cña m×nh, h¹ch to¸n kinh doanh buéc c¸c doanh nghiÖp khi tÝnh to¸n lîi Ých cña m×nh ph¶i quan t©m tíi lîi Ých cña toµn x· héi, nÕu ph­¬ng h¹i tíi lîi Ých cña x· héi th× doanh nghiÖp kh«ng tån t¹i. MÆt kh¸c, Nhµ n­íc khi thÊy lîi Ých cña doanh nghiÖp cã thÓ bÞ thiÖt h¹i khi thùc hiÖn nhiÖm vô vµ lîi Ých x· héi, th× ph¶i tÝnh to¸n vµ bï lo¹i tho¶ ®¸ng. H¹ch to¸n kinh doanh b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i tiÕt kiÖm ®Ó c¸c nguån lùc, vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ th­íc ®o tr×nh ®é s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc còng lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸, kinh doanh hµng ho¸ cña nÒn kinh tÕ. ThÞ tr­êng quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña doanh nghiÖp. §Ó ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i cã n¨ng suÊt chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cao h¬n møc trung b×nh cña x· héi. MÆt kh¸c, lîi Ých cña doanh nghiÖp phô thuéc vµo kÕt qu¶ sö dông c¸c nguån lùc. Do ®ã doanh nghiÖp ph¶i tÝnh to¸n chi tiÕt vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc. H¹ch to¸n kinh doanh cho phÐp sö dông ®ßn bÈy kinh tÕ nh­ mét ®éng lùc quan träng cña s¶n xuÊt kinh doanh. KhuyÕn khÝch lîi Ých vËt chÊt tho¶ ®¸ng vµ tr¸ch nhiÖm vËt chÊt râ rµng, sÏ ®éng viªn ®­îc ng­êi lao ®éng lµm viÖc hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh. Hä còng ph¶i phÊn ®Çu v­¬n lªn kh«ng ngõng nÕu muèn tiÕp tôc ®­îc lµm viÖc, ®­îc thï lao ®éng cao. 3. §Æc ®iÓm h¹ch to¸n kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp kinh doanh th­¬ng m¹i. Khi ¸p dông chÕ ®é h¹ch to¸n kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i cÇn ph¶i thÊy nh÷ng ®Æc thï cña lo¹i doanh nghiÖp nµy. §©y lµ doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc l­u th«ng hµng ho¸, chuyªn lµm nhiÖm vô mua b¸n hµng ho¸. Doanh nghiÖp kinh doanh th­¬ng m¹i qua ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh võa thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng ho¸, võa cã c¸c ho¹t ®éng tiÕp tôc s¶n xuÊt kh©u l­u th«ng. Ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp th­¬ng m¹i ¶nh h­ëng tíi c¸c s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, v× nã lµ ®¬n vÞ trung gian. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm ®ã, c¸c chØ tiªu c¬ b¶n trong h¹ch to¸n kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i cu·ng mang néi dung kh¸c víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ n«ng nghiÖp. Tr­íc hÕt lµ, chi phÝ kinh doanh. Chi phÝ kinh doanh lµ toµn bé nh÷ng chi phÝ ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô mua, b¸n dù tr÷ hµng ho¸ cña doanh nghiÖp trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Trong tæng chi phÝ kinh doanh cã chi phÝ cè ®Þnh vµ chi phÝ biÕn ®æi. Chi phÝ cè ®Þnh lµ nh÷ng chi phÝ kh«ng phô thuéc vµo khèi l­îng hµng ho¸ kinh doanh. NÕu xÐt mét thêi gian dµi th× cã thÓ nh÷ng chi phÝ nµy còng biÕn ®éng, nh­ng trong mét thêi gian ng¾n doanh nghiÖp kh«ng thay ®æi c¸c yÕu tè ®Çu vµo. V× vËy, chi phÝ cña mét sè yÕu tè ®­îc gi÷ nguyªn ë møc ®é kh«ng ®æi, bÊt kÓ khèi l­îng hµng ho¸ kinh doanh trong thêi gian ®ã ®æi, bÊt kÓ khèi l­îng hµng ho¸ kinh doanh trong thêi gian ®ã lµ nh­ thÕ nµo? Ch¼ng h¹n tiÒn thuª ®Êt ®ai, nhµ cöa, tiÒn khÊu hao m¸y mãc thiÕt bÞ vµ c¸c tµi s¶n cè ®Þnh kh¸c, tiÒn l­¬ng cña c¸n bé qu¶n lý, nh©n viªn gi¸n tiÕp. Chi phÝ biÕn ®æi lµ nh÷ng chi phÝ mµ khèi l­îng cña chóng sÏ t¨ng gi¶m cïng víi sù t¨ng gi¶m cña khèi l­îng hµng ho¸ kinh doanh. §ã lµ nh÷ng chi phÝ vÒ vËn chuyÓn, xÕp dì, b¶o qu¶n, chi phÝ giao dÞch, thuÕ, phÝ tæn hao hôt, tiÒn l­¬ng cña ng­êi trùc tiÕp kinh doanh hµng ho¸. Th­ hai lµ, tæng doanh thu cña doanh nghiÖp kinh doanh th­¬ng m¹i. Tæng doanh thu cña doanh nghiÖp nµy bao gåm doanh thu tõ b¸n hµng, doanh thu cña dÞch vô th­¬ng m¹i, c¸c nguån thu nhËp kh¸c. Thø ba: Thu nhËp cña doanh nghiÖp lµ chªnh lÖch gi÷a tæng doanh sè b¸n trõ ®i doanh sè mua vµo. Thø t­: Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp lµ chªnh lÖch gi÷a doanh thu vµ chi phÝ kinh doanh, thuÕ, c¸c kho¶n kh¸c hoÆc gi÷a thu nhËp vµ chi phÝ l­u th«ng. II. nguyªn t¾c h¹ch to¸n kinh doanh. 1. B¶o ®¶m quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh. Doanh nghiÖp th­¬ng m¹i ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. §Ó thùc sù lµ ®¬n vÞ h¹ch to¸n kinh doanh, Nhµ n­íc ph¶i ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp quyÒn chñ ®éng kinh doanh. Trªn thÞ tr­êng, doanh nghiÖp lµ ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp (trõ mét vµi tr­êng hîp thùc sù cÇn thiÕt th× Nhµ n­íc trùc tiÕp t¸ ®éng vµo doanh nghiÖp, quyÕt ®Þnh viÖc kinh doanh hµng ho¸ g×?) bao nhiªu? vµ cho ai? Theo quy ®Þnh cña luËn ph¸p, doanh nghiÖp ®­îc quyÒn chñ ®éng vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt. Cô thÓ lµ: + Chñ ®éng x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch s¶n phÈm kinh doanh ng¨n h¹n vµ dµi h¹n. Víi mét sè s¶n phÈm quan träng thiÕt yÕu hoÆc lÜnh lùc Nhµ n­íc cÇn qu¶n lý tËp trung th× cã thÓ theo ®Þnh h­íng kÕ ho¹ch Nhµ n­íc. + Chñ ®éng vÒ tuyÓn dông, bè trÝ, s¾p xÕp lao ®éng. Ph¶i khuyÕn khÝch viÖc n©ng cao tay nghÒ, tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô cña c¸n bé, c«ng nh©n viªn. + Chñ ®éng tÝnh to¸n vµ c©n ®èi c¸c nguån lùc vËt chÊt cho ho¹t ®éng kinh doanh nh­ m¸y mãc thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu vµ c¸c yÕu tè kh¸c. + Chñ ®éng b¶o ®¶m vèn kinh doanh. Vèn vña Nhµ n­íc giao ch c¸c doanh nghiÖp qu¶n lý , sö dông theo ®óng ph¸p luËt, ®ång thêi Nhµ n­íc quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn. Trong qu¸ tr×nh kinh doanh, nÕu thiÕu vèn doanh nghiÖp ®­îc quyÒn ®i vay ®Ó kinh doanh hµng ho¸: Doanh nghiÖp cã thÓvay cña ng©n hµng, vay t­ nh©n trong n­íc, vay vèn n­íc ngoµi, vay cña doanh nghiÖp kh¸c… hoÆc lµ vèn liªn doanh vµ c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn kh¸c. B¶o ®¶m ®ñvèn kinh doanh ®ã míi chØ lµ mÆt l­îng, mÆt chÊt ph¶i lµ t¨ng c­êng hiÖu qu¶ sö dông vèn. + Doanh nghiÖp ®­îc chñ ®éng ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, sau khi ®· hoµn thµnh c¸c nghÜa vô víi Nhµ n­íc víi c¸c ®¬n vÞ kh¸c. Gi¶i quyÕt quan hÖ hîp lý gi÷a chñ së h÷u Nhµ n­íc vµo ng­êi trùc tiÕp kinh doanh, lµ doanh nghiÖp, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ réng h¬n lµ sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. 2. Doanh nghiÖp tù bï ®¾p chi phÝ vµ cã doanh lîi. Lîi nhuËn lµ môc ®Ých cña kinh doanh. Doanh nghiÖp còng ph¶i lÊy lîi nhuËn lµm môc ®Ých ho¹t ®éng vµ tån t¹i cña m×nh. Lîi nhuËn ë ®©y ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån chÝnh ®¸ng, tøc lµ thu nhËp cña chÝnh doanh nghiÖp vµ hîp ph¸p. Víi doanh nghiÖp, lîi nhuËn thu ®­îc kh«ng ph¶i chi tÝnh trªn mét ®¬n vÞ hµng ho¸ kinh doanh cao lµ ®­îc mµ lµ tæng lîi nhuËn tèi ®a. Lîi nhuËn tèi ®a thu ®­îc do b¸n ®­îc nhiÒu hµng ho¸, do thu ®­îc tõ nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c. Sau khi ®· tÝnh to¸n tæng lîi nhuËn, doanh nghiÖp cÇn x¸c ®Þnh møc doanh thu ®Ó ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh doanh, hiÖn nay cã ba c¸ch tÝnh møc doanh lîi. + C¸ch tÝnh thø nhÊt: Møc doanh lîi (%) = ChØ tiªu nµy cho biÕt mét ®ång vèn kinh doanh mang l¹i bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. + C¸ch tÝnh thø hai: Møc doanh lîi (%) = ChØ tiªu nµy x¸c ®Þnh mçi ®ång doanh thu sè b¸n ra thùc hiÖn mang l¹i bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. + C¸c tÝnh thø ba: Møc doanh lîi (%) = ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ cña chi phÝ. Mét ®ång chi phÝ ®em l¹i bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. Trong tr­êng hîp v× thùc hiÖn yªu cÇu nhiÖm vô cña Nhµ n­íc, mµ lîi Ých cña doanh nghiÖp bÞ ¶nh h­ëng, th× Nhµ n­íc ph¶i bï lç phÇn thiÕu hôt Êy hoÆc thùc hiÖn mét sè kho¶n miÔn gi¶m (nép thuÕ ch¼ng h¹n) cho doanh nghiÖp. 3. KhuyÕn khÝch lîi Ých vËt chÊt vµ tr¸ch nhiÖm vËt chÊt. Lîi Ých vËt chÊt lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña c¸c quan hÖ kinh tÕ. Nã lµ ®éng c¬ cña hµnh ®éng, ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn cña x· héi; ph¶i thèng nhÊt vÒ lîi Ých vËt chÊt míi cã sù thèng nhÊt vÒ môc ®Ých vµ hµnh ®éng. Trong c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, chóng ta ®· kh«ng chó ý ®óng møc tíi lîi Ých vËt chÊt cña tËp thÓ vµ c¸ nh©n ng­êi lao ®éng, do ®ã ®· thñ tiªu mÊt ®éng lùc cña s¶n xuÊt kinh doanh. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, lîi Ých vËt chÊt ®­îc quan t©m tho¶ ®¸ng. Nhµ n­íc ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p kinh tÕ lµ chñ yÕu. Nhµ n­íc sö dông c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ ®Ó c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. §ång thêi, còng quy ®Þnh cho c¸c doanh nghiÖp ®­îc thùc hiÖn chÕ ®é khuyÕn khÝch lîi Ých vËt chÊt ®èi víi ng­êi lao ®éng. Doanh nghiÖp ®­îc sö dông c¸c ph¹m trï tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng, gi¸ c¶, vèn phÝ, lîi nhuËn ®Ó kÝch thÝch ng­êi lao ®éng quan t©m tíi kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña m×nh. MÆt kh¸c, kh«ng cã quyÒn lîi nµo mµ kh«ng cã tr¸ch nhiÖm. QuyÒn lîi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o ®¶m. Tr¸ch nhiÖm ph¶i cã quyÒn lîi t­¬ng xøng ®Ó khuyÕn khÝch thùc hiÖn. Cïng víi viÖc khuyÕn kÝch lîi Ých vËt chÊt c¸c tËp thÓ vµ c¸ nh©n ng­êi lao ®éng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ vËt chÊt. Mäi ng­êi lµm tèt th× ®­îc th­ëng, lµm xÊu th× bÞ ph¹t. Th­ëng ph¹t c«ng minh râ rµng, khuyÕn khÝch lîi Ých vËt chÊt vµ tr¸ch nhiÖm vËt chÊt cµng cã ý nghÜa khi mµ c¸c nguån lùc ngµy cµng trë nªn khan hiÕm. Sö dông cã hiÖu qña c¸c nguån lùc vµ g©y dùng c¸c nguån lùc lµ yªu cÇu cña kinh tÕ thÞ tr­êng. 4. Thùc hiÖn sù gi¸m ®èc b»ng ®ång tiÒn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp H¹ch to¸n kinh doanh ®ßi hái ph¶i dïng ®ång tiÒn lµm th­íc ®o ®Ó tÝnh to¸n c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Doanh nghiÖp ph¶i tÝnh to¸n c¸c chi phÝ, doanh thu vµ kÕt qu¶ cuèi cïng cña doanh nghiÖp b»ng ®ång tiÒn. Gi¸m ®èc b»ng ®ång tiÒn còng cã nghÜa lµ sö dông quan hÖ tiÒn tÖ ®Ó theo dâi qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ qua ®ã kiÓm tra viÖc thùc hiÖn c¸c chØ tiªu kinh tÕ. Sù kiÓm tra nµy ph¶i ®­îc thùc hiÖn th­êng xuyªn trong néi bé doanh nghiÖp. Nhµ n­íc giao tr¸ch nhiÖm cho bé phËn tµi chÝnh, kÕ to¸n chuyªn m«n cña doanh nghiÖp thùc hiÖn gi¸m ®èc b»ng ®ång tiÒn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ë doanh nghiÖp, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña doanh nghiÖp ®Òu g¾n víi ho¹t ®éng tµi chÝnh. Do vËy, qua ho¹t ®éng tµi chÝnh ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng kinh tÕ. C¸c c¬ quan tµi chÝnh cña Nhµ n­íc sÏ thùc hiÖn viÖc kiÓm tra, thanh tra c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña doanh nghiÖp theo luËt ph¸p ®· quyÕt ®Þnh. 5. Liªn hÖ thùc tÕ. C¹nh tranh trªn thÞ tr­êng hµng thùc phÈm chÕ biÕn ngµy cµng m¹nh mÏ víi sù gia t¨ng c¸c nhµ s¶n xuÊt, sù ph¸t triÓn chñng lo¹i mÆt hµng, vµ sù c¹nh tranh cña hµng ngo¹i. Tuy vËy doanh sè hµng chÕ biÕn cña C«ng ty VISSAN vÉn t¨ng tr­ëng m¹nh, b×nh qu©n t¨ng tõ 10 - 15% n¨m, 6 th¸ng ®Çu n¨m ®¹t 85 tû ®ång, chiÕn 24% trong tæng doanh sè vµ t¨ng 27 % so víi cïng kú n¨m 2001. C«ng ty vËn dông m« h×nh h¹ch to¸n kinh doanh theo thu nhËp: Sè liÖu C«ng ty h¹ch to¸n kinh doanh n¨m 2002 C«ng ty nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp: 1.327.580.000 VN§ Nép tiÒn thu vÒ do sö dông vèn ng©n s¸ch Nhµ n­íc: 76.950.000 VN§ Trõ do ph¹t hµnh chÝnh, vi ph¹m hîp ®ång , kû luËn: 85.000.000 VN§ Lç tõ viÖc chÕ biÕn hµng kh«ng ®ñ chÊt l­îng mµ ch­a khÊu trõ vµo lîi nhuËn tr­íc thuÕ: 970.000.000VN§ TrÝch vµo quü ®Çu t­ ph¸t triÓn: 2.500.000.000VN§ TrÝch vµo quü phóc lîi: 200.000.000 VN§ TrÝch vµo quü khen th­ëng: 1.000.000.000 VN§ TrÝch vµo quü dù tr÷ tµi chÝnh: 2.000.000.000VN§ Trî cÊp mÊt viÖc lµm: 500.000.000 VN§ Tæng thu nhËp tr­íc thuÕ lµ: 85.532.580.000 VN§ III. M« h×nh h¹ch to¸n kinh doanh. 1. M« h×nh h¹ch to¸n theo chi phÝ. §©y lµ c¸ch tæ chøc h¹ch to¸n kinh doanh dùa trªn c¬ së ®Þnh møc c¸c chi phÝ. C¸c kho¶n chi phÝ th­êng xuyªn ph¸t sinh vµ cã thÓ tÝnh to¸n ®­îc ®Þnh møc. Trªn c¬ së ®Þnh møc chi phÝ cho viÖc thùc hiÖn khèi l­îng c«ng viÖc hay mét ®¬n vÞ doanh sè b¸n, tiÕn hµnh kho¸n chi phÝ. Trong khèi l­îng chi phÝ ®· ®­îc duyÖt, ng­êi nhËn kho¸n chñ ®éng thùc hiÖn. V­ît møc chi phÝ th× ph¶i chÞu bï ®¾p, gi¶m chi phÝ th× ®­îc h­ëng phÇn tiÕt kiÖm ®ã. §èi víi doanh nghiÖp, tr­íc hÕt tÝnh to¸n ph©n bæ c¸c chi phÝ vµo c¸c môc ®Ých t­¬ng øng, phÇn lîi nhuËn thuÇn tuý ®­îc ®em ph©n phèi theo quy ®Þnh. M« h×nh nµy cã ­u ®iÓm lµ kiÓm so¸t ®­îc c¸c chi phÝ, môc tiªu cña c¸c ho¹t ®éng. Song cã nh­îc ®iÓm lín lµ kh«ng g¾n chi phÝ víi kÕt qu¶ cuèi cïng nhiÒu khi v× chÕ ®é ®Þnh møc chi phÝ mµ bá lì thêi c¬ kinh doanh. 2. M« h×nh h¹ch to¸n kinh doanh theo thu nhËp. §©y lµ m« h×nh h¹ch to¸n c¨n cø vµo kÕt qu¶ kinh doanh cuèi cïng cña doanh nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh thu nhËp vµ h×nh thµnh c¸c quü. Doanh nghiÖp kh«ng ®Þnh møc c¸c kho¶n chi phÝ mét c¸c cøng nh¾c, mµ c¨n cø vµo hiÖu qu¶ cña chi phÝ. NÕu cã thÓ thu ®­îc doanh lîi (tÊt nhiªn ph¶i hîp ph¸p) th× cã thÓ m¹nh d¹n chi phÝ. Trong néi bé doanh nghiÖp thùc hiÖn viÖc kho¸n thu nhËp cho c¸c bé phËn. Lîi nhuËn cña doanh nghiÖp ®­îc ph©n phèi theo thø tù sau: a. Nép thuÕ lîi tøc theo luËt ®Þnh b. Nép tiÒn thu vÒ sö dông vèn ng©n s¸ch Nhµ n­íc c. Trõ c¸c kho¶n tiÒn ph¹t vi ph¹m kû luËt thu nép ng©n s¸ch, vi ph¹m hµnh chÝnh, hîp ®ång… d. Trõ c¸ kho¶n lç ch­a ®­îc trõ vµo lîi nhuËn tr­íc thuÕ lîi tøc. PhÇn cßn l¹i lîi nhuËn cña doanh nghiÖp ®­îc ph©n phèi cho c¸c quü: Quü khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh doanh, quü phóc lîi, quü khen th­ëng, quü dù tr÷ tµi chÝnh vµ quü dù phßng vÒ trî cÊp mÊt viÖc lµm. VÊn ®Ò h×nh thµnh vµ sö dông c¸c quü nµy theo quy ®Þnh cña luËt ph¸p Nhµ n­íc. 3. M« h×nh h¹ch to¸n theo kho¸n thÇu. Kho¸n thÇu lµ ph­¬ng ph¸p mµ chñ thÇu ®­a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cho mét khèi l­îng c«ng viÖc nµo ®ã vµ tæ chøc cho c¸c ®¬n vÞ cã kh¶ n¨ng ®Êu thÇu ®Ó chän lùa ng­êi thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ nhÊt. Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc ¸p dông tr­íc hÕt trong ngµnh x©y dùng, sau ®ã ®­îc më réng sang c¸c lÜnh vùc kh¸c. Cã hai c¸ch ®Êu thÇu lµ: + §Çu thÇu kÝn: C¸c bªn tham gia thÇu lµm v¨n b¶n göi ®Õn chñ thÇu vµ chñ thÇu kh«ng c«ng bè néi dung ghi thÇu cña c¸c ®¬n vÞ ®ã. + §Çu thÇu c«ng khai: lµ c¸ch thøc chñ thÇu mêi c¸c ®¬n vÞ tham gia mét buæi häp ®Ó ®Æt thÇu. C¸c bªn ®­îc tr×nh bµy néi dung nhËn thÇu tr­íc chñ thÇu vµ nh÷ng ng­êi tham gia thÇu kh¸c. §Êu thÇu cã thÓ ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch réng r·i, tøc lµ tÊt c¶ nh÷ng ai cã kh¶ n¨ng nhËn thÇu ®Òu ®­îc tham gia hoÆc cïng cã thÓ thùc hiÖn víi nh÷ng ®èi t­îng ®­îc lùa chän ®Ó b¶o ®¶m chuyªn m«n vµ chÊt l­îng cña c«ng viÖc. ë ®©y c¸c doanh nghiÖp ph¶i h¹ch to¸n thªm chi phÝ ®Êu thÇu. KÕt luËn Nh­ vËy h¹ch to¸n kinh doanh ®ãng vai trß rÊt quan träng trong quyÕt ®Þnh ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nãi chïng vµ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong th­¬ng m¹i dÞch vô nãi riªng. Nã chi phèi toµn bé qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých tiÕt kiÖm vµ vËn dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc cña doanh nghiÖp. C©n ®èi gi÷a lîi Ých x· héi vµ lîi Ých doanh nghiÖp kÕt hîp ®­îc sù qu¶n lý tËp trung cña Nhµ n­íc vµ quyÒn chñ ®éng trong kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Qua c¸c ph­¬ng ph¸p h¹ch to¸n kinh doanh trªn, c¸c doanh nghiÖp tù c©n ®èi ®­îc c¸c kho¶n chi phÝ bá ra t­¬ng øng ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých kinh tÕ vµ x· héi. Tõ ®ã ®iÒu chØnh c¬ cÊu vµ ph­¬ng ph¸p kinh doanh sao cho doanh nghiÖp ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao nhÊt, ®ång thêi ®iÒu chØnh nguån vèn sao cho phï hîp ®Ó doanh nghiÖp mang l¹i lîi nhuËn tèi ®a. §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i nãi riªng ph¶i hÕt søc nghiªm tóc trong c«ng t¸c h¹ch to¸n kinh doanh vµ thËt chi tiÕt ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng ph­¬ng ¸n ®èi phã kÞp thêi víi sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng. C¸c doanh nghiÖp ph¶i cã ®­îc n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cao h¬n møc trung b×nh cña x· héi th× míi cã thÓ ®øng v÷ng ®­îc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay. Môc lôc Trang