Hiện tượng thao túng giá trên thị trường chứng khoán Việt Nam - Thực trạng và giải pháp

65 | P a g e HIỆN TƯỢNG THAO TÚNG GIÁ TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP Kiều Thị Phượng – K13NHTMD Nguyễn Thị Đông– K13NHTMD I. Vài nét về thị trường chứng khoán 1. Thế nào là thị trường chứng khoán Thị trường Chứng khoán là thị trường mua bán, trao đổi các loại chứng khoán giữa các chủ thể tham gia. Các chứng khoán dài hạn là các công cụ có thời gian đáo hạn ngay từ khi phát hành dài hơn 1 năm. Chứng khoán là bằng chứng xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc phần vốn của tổ chức phát hành. Chứng khoán được thể hiện dưới hình thức chứng chỉ, bút toán ghi sổ hoặc dữ liệu điện tử, bao gồm các loại: - Cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ; - Quyền mua cổ phần, chứng quyền, quyền chọn mua, quyền chọn bán, hợp đồng tương lai nhóm chứng khoán hoặc chỉ số chứng khoán; - Hợp đồng góp vốn đầu tư; - Các loại chứng khoán khác theo quy định của Bộ tài chính; 2. Vai trò, hạn chế của thị trường chứng khoán Đối với nền kinh tế, thị trường chứng khoán đóng vai trò rất quan trọng, vì đây là kênh huy động vốn và phân bổ nguồn vốn cho các hoạt động sản xuất kinh doanh; là công cụ để ổn định kinh tế vĩ mô; Cung cấp khả năng thanh khoản cho các chứng khoán; Cung cấp môi trường đầu tư cho công chúng; giúp đánh giá hoạt động của doanh nghiệp… Bên cạnh những vai trò to lớn của TTCK, thì thị trường còn tồn tại những hạn chế làm giảm tính hấp dẫn của nó, mà đáng phải kể đến là yếu tố đầu cơ, mua bán nội gián, phao tin đồn không chính xác, mua bán ngầm và đặc biệt là thao túng thị trường. * Yếu tố đầu cơ: Đầu cơ là yếu tố có tính toán của người chấp nhận rủi ro. Họ có thể mua cổ phiếu ngay với hy vọng giá cổ phiếu sẽ tăng trong tương lai và thu hồi được lợi nhuận trong 66 | P a g e từng thương vụ. Yếu tố này gây ảnh hưởng lan truyền làm cho giá cổ phiếu có thể tăng giả tạo. Tuy nhiên thị trường không cấm yếu tố này. Điểm yếu của thị trường chứng khoán là giá của các chứng khoán có thể bị đẩy lên hoặc dìm xuống bởi các thương gia chứng khoán lớn để nhằm mục đích kiếm lợi. Các nhà đầu tư nhỏ sẽ bị thiệt hại. Ví dụ như các nhà đầu cơ thường đưa ra những thông tin lệch lạc làm rối loạn thông tin tới công chúng đầu tư từ đó làm rối loạn mất ổn định quan hệ cung cầu chứng khoán trên thị trường nhân cơ hội đó mà kiếm lợi. Tình trạng đầu cơ có thể dẫn tới sự khan hiếm giả tạo trên thị trường, làm cho giá chứng khoán tăng vọt lên so với giá trị thực của nó. Lúc này hàng loạt chứng khoán này được tung ra trên thị trường nhưng giá quá cao nên không có người mua dễ dẫn đến sự sụp đổ của thị trường chứng khoán. * Mua bán nội gián: Mua bán nội gián là việc một cá nhân nào đó lợi dụng vị trí công việc của mình, nắm được những thông tin nội bộ của đơn vị phát hành để mua hoặc bán cổ phiếu của đơn vị đó một cách không bình thường nhằm thu lợi cho mình và làm ảnh hưởng tới giá của cổ phiếu trên thị trường. Đây là hành vi phi đạo đức thương mại và bị cấm ở các nước. * Phao tin đồn không chính xác hay thông tin lệch lạc: Đây là việc đưa ra các thông tin sai sự thật về tình hình tài chính, tình hình nội bộ của công ty hay về môi trường kinh doanh của công ty nhằm tăng hay giảm giá cổ phiếu để thu lợi nhuận cho cá nhân. Ảnh hưởng tới số đông các nhà đầu tư * Mua bán cổ phiếu ngầm Mua bán cổ phiếu ngầm là việc mua bán không qua thị trường chứng khoán. Điều này có thể gây áp lực cho các nhà đầu tư khác đưa tới việc khống chế hay thay thế lãnh đạo. Trong phạm vi bài viết này chỉ đề cập đến hành vi thao túng thị trường chứng khoán. II. Hiện tượng thao túng trên thị trường Chứng khoán ở Việt Nam 1. Thế nào là thao túng thị trường Chứng khoán Theo Điều 70 khoản 2 của Nghị định 58/2012/NĐ- CP, giao dịch thao túng thị trường chứng khoán, bao gồm các giao dịch sau: - Sử dụng một hoặc nhiều tài khoản giao dịch của mình hoặc của người khác hoặc thông đồng với nhau liên tục mua bán, bán chứng khoán nhằm tạo ra cung cầu giả tạo. 67 | P a g e - Một người hay một nhóm người thông đồng với nhau đặt lệnh mua và bán bán cùng loại chứng khoán trong cùng ngày giao dịch hoặc thông đồng với nhau giao dịch mua bán chứng khoán mà không dẫn đến chuyển nhượng thực sự quyền sở hữu hoặc quyền sở hữu chỉ luân chuyển giữa các thành viên trong nhóm nhằm tạo giá chứng khoán, cung cầu giả tạo. - Liên tục mua hoặc bán chứng khoán với khối lượng chi phối vào thời điểm mở cửa hoặc đóng cửa thị trường nhằm tạo ra mức giá đóng cửa hoặc giá mở cửa mới cho loại chứng khoán đó trên thị trường. - Giao dịch chứng khoán bằng hình thức cấu kết, lôi kéo người khác liên tục đặt lệnh mua, bán chứng khoán gây ảnh hưởng lớn đến cung cầu và giá chứng khoán, thao túng giá chứng khoán. - Đưa ra ý kiến một cách trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua phương tiện thông tin đại chúng về một loại chứng khoán, về tổ chức phát hành chứng khoán nhằm tạo ảnh hưởng đến giá của loại chứng khoán đó sau khi đã thực hiện giao dịch và nắm giữ vị thế đối với loại chứng khoán đó. - Sử dụng các phương thức hoặc thực hiện các hành vi giao dịch khác để tạo cung cầu giả tạo, thao túng giá chứng khoán. 2. Điểm lại một số hành vi thao túng thị trường chứng khoán Việt Nam Việc buôn bán cổ phiếu ở Việt Nam đã diễn ra sôi động kể từ sau khi các doanh nghiệp thực hiện cổ phần hóa, nhưng TTCK nước ta mới chính thưc hoạt động từ năm 2000, kể từ khi ra đời Trung tâm giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh ngày 28/7/2000. Khi đó mới có một vài cổ phiếu được giao dịch với tổng số vốn 27 tỷ đồng và 6 công ty chứng khoán thành viên. Hơn 6 năm đầu, mức vốn hóa của thị trường mới chỉ tăng lên 0.5 tỷ USD. Sau đó mức vốn hóa thị trường đã tăng đột biến, tháng 12/2006 đạt 13,8 tỷ USD (chiếm 22.7% GDP) và đến cuối tháng 4/2007, đạt 24.4 tỷ USD (chiếm 38% GDP), tăng hơn 1400 lần so với năm 2000, và nếu tính cả trái phiếu thì đạt mức 46% GDP. Số lượng doanh nghiệp niêm yết tăng 704% so với năm 2000. Vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài (FPI) đổ vào TTCK Việt Nam cũng tăng đáng kể. Tính đến nay, các nhà đầu tư nước ngoài đã đổ vào khoảng 4 tỷ USD. Chỉ số VN-Index cũng đã chứng minh sự tăng trưởng nhanh chóng của thị trường. Nếu trong phiên giao dịch đầu tiên ngày 28-7-2000, VN-Index ở mức 100 điểm thì tháng 3/2007, chỉ số này đã đạt ở mức kỷ lục trên 1170 điểm. Đặc biệt, số lượng nhà đầu tư mới tham gia thị trường ngày càng đông, tính đến cuối tháng 12/2006, có trên 120.000 tài khoản giao dịch chứng khoán được mở, trong đó gần 2000 tài khoản của nhà đầu tư nước ngoài. Số lượng các nhà đầu tư có tổ chức cũng tăng lên đáng kể,… 68 | P a g e Đây cũng là thời kỳ mà người dân đổ xô vào đầu tư, đầu cơ chứng khoán, chứng khoán phổ biến đến nỗi cả những người bán rau, bán thịt, những người gần như không có chút hiểu biết gì về thị trường lao vào. Và đây cũng chính là cơ hội cho những hành vi xấu, hành vi thao túng thị trường xuất hiện. Chúng ta thử nhìn lại một số vụ việc điển hình: a) Vụ thao túng giá đầu tiên Nhà đầu tư đầu tiên bị phát hiện và xử phạt vì vi phạm hành vi thao túng thị trường là bà Nguyễn Diễm Phương Khanh ngụ tại số nhà 31 Trương Định, phường 6, quận 3 Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Hồ Nam - Tổng giám đốc Công ty chứng khoán SBS, giao dịch của bà Khanh với Lili là “tình ngay lý gian”. Vậy chính xác vụ việc là như thế nào? Bà Khanh cùng một số người bạn quyết định thành lập công ty tài chính Lili, và muốn góp vốn bằng cổ phiếu. Khi biết bà Khanh muốn góp vốn vào Lili bằng cổ phiếu, phía SBS đã “tư vấn” hai bên nên giao dịch thỏa thuận để hợp thức hóa việc chuyển quyền sở hữu mà vẫn không làm ảnh hưởng đến giá thị trường của các loại cổ phiếu này (hơn 3 triệu cổ phiếu bao gồm nhiều mã). Như vậy, bà Khanh bán cổ phiếu cho Lili nhưng không lấy tiền vì toàn bộ số cổ phiếu này chính là phần vốn góp của bà để thành lập Công ty Lili. Hành vi giao dịch này bị đưa vào “tầm ngắm” và bị xử phạt vì Ủy ban chứng khoán Nhà nước cho rằng bà Khanh đã tạo ra cung, cầu giả tạo. Tức thực chất chẳng có vụ mua bán, thanh toán nào diễn ra trên thực tế cả. Theo quyết định của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, bà vi phạm quy định tại Điểm a, Khoản 1, Điều 28, Nghị định 36/2007/ NĐ-CP: “thông đồng trong giao dịch chứng khoán, nhằm tạo ra cung cầu giả tạo”. Theo đó, ngày 30/5/2007 Bà đã bị xử phạt 30 triệu đồng vì hành vi này. Câu hỏi đặt ra: liệu mức phạt đối với Bà Diễm Khanh là quá ít so với số tiền mà Bà lấy được sau vụ làm giá?. b) Thao túng giá chứng chỉ quỹ VF1 Khi hành vi thao túng giá của bà Diễm Khanh chưa kịp lắng xuống, ngày 18/7/2007 UBCKNN đã ra quyết định phạt hai ông Huỳnh Thanh Minh (địa chỉ tại 3/33 tổ 148, P.Tân Quý, Q.Tân Phú, TP.HCM) và ông Bùi Quang Thành (địa chỉ tại 270/60 Phan Đình Phùng, phường 1, quận Phú Nhuận, TP.HCM) với tổng số tiền phạt 160 triệu đồng vì thao túng giá chứng chỉ quỹ VF1. Theo những thông tin thu thập được, ông Thành mở tài khoản (TK) tại Công ty chứng khoán (CTCK) Sài Gòn, ông Minh mở TK tại CTCK Thăng Long nhưng ông Minh ủy quyền cho ông Thành giao dịch. Theo nhận định của nhiều chuyên gia, về bản chất, giao dịch này chỉ có một người là ông Thành thực hiện, ông Minh chỉ là người đứng tên hộ. Đây là việc giao dịch bằng 2 tài khoản mà không vi phạm quy định một NĐT không được mở 2 TK. Một số nguồn tin cho rằng số tiền phạt 160 triệu đồng thực chất sẽ do ông Thành trả, còn ông Minh chỉ là người đứng ra nộp tiền trên danh 69 | P a g e nghĩa. Nhìn từ nội dung bị phạt, ông Thành là người đã thực hiện hành vi: tạo cung cầu giả tạo và cấu kết, liên tục mua bán VF1 để thao túng giá. Thế nhưng, khá hài hước là tuy thao túng giá nhưng tổng số lỗ của ông Thành và ông Minh (người đứng tên giúp ông Thành) lại lên tới gần 1 tỉ đồng; hành vi thao túng giá lại chọn đúng vào VF1 - một loại chứng khoán mà theo đánh giá của hầu hết các chuyên gia hàng đầu về TTCK thời điểm bấy giờ- là gần như không thể thực hiện được. c) Thao túng giá cổ phiếu STB Ngay sau đó một năm, ngày 21/05/2008, Chánh thanh tra UBCKNN đã ký Quyết định số 47/QĐ-TT về việc xử phạt vi phạm hành chính đối với ông Trương Đình Khởi, chủ tài khoản số 006C002819 mở tại công ty ACBS vì giao dịch thao túng thị trường chứng khoán. Việc thao túng giá này cụ thể như thế nào? Từ ngày 20/02/2008 đến ngày 22/02/2008, ông Trương Đình Khởi đã liên tiếp đặt bán cổ phiếu STB với tổng khối lượng là 1.252.100cp, chiếm tỷ trọng 13,32% khối lượng đặt bán trên toàn thị trường, tần suất đặt lệnh bán là 107 lượt, với mức giá giảm dần từ 56.000đ/cp xuống 51.000đ/cp để chuyển từ giao dịch lô lớn, theo phương thức thỏa thuận sang phương thức giao dịch khớp lệnh trên HoSE. Các giao dịch này gây biến động giá của cổ phiếu STB và chỉ số VN-Index. Theo quy định tại điểm d khoản 1.11 mục II Thông tư số 97/2007/TT-BTC ngày 8/8/2007 của Bộ Tài chính hướng dẫn thi hành một số điều của Nghị định 36/2007/NĐ-CP ngày 8/3/2007 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán, hành vi của ông Trương Đình Khởi là hành vi giao dịch thao túng thị trường chứng khoán. Đoàn kiểm tra UBCKNN đã quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với ông Trương Đình Khởi số tiền 100 triệu đồng. Trong đó, phạt tiền 50.000.000 đồng do vi phạm quy định tại điểm a khoản 1 Điều 28 Nghị định số 36/2007/NĐ-CP; phạt tiền 50.000.000 đồng do vi phạm quy định tại điểm c khoản 1 Điều 28 Nghị định số 36/2007/NĐ-CP. Được biết, hình thức phạt tiền 100 triệu đồng đối với một cá nhân vi phạm là mức phạt nặng nhất từ trước đến thời điểm bấy giờ. Khối lượng cổ phiếu STB trong ngày 20/02/2008 khớp lệnh thành công là hơn 1,4 triệu cổ phiếu, giá mở cửa là 58.500 đồng/cổ phiếu, giá cao nhất là 59.000 đồng/cổ phiếu. Tuy nhiên kết thúc phiên giao dịch, STB đóng cửa ở mức giá sàn là 56.000 đồng/cổ phiếu. Khối lượng giao dịch ngày 21/02/2008 của mã STB là 837 nghìn cổ phiếu, trong cả phiên giao dịch, giá STB chỉ được khớp tại mức giá sàn là 53.500 đồng/cổ phiếu. Sang đến ngày thứ Sáu 22/02/2008, giá cổ phiếu STB tiếp tục được khớp ở giá sàn là 51.000 đồng/cổ phiếu. Tuy nhiên, về cuối phiên, do lực mua mạnh mẽ khiến giá STB tăng lên 53.000 đồng/cổ phiếu. 70 | P a g e Tính từ đầu năm 2008 từ mức giá 64.500 đồng/cổ phiếu, kết thúc phiên giao dịch sáng nay 21/05/2008, giá cổ phiếu STB chỉ còn 26.400 đồng/cổ phiếu, giảm hơn 59,07% về giá trị. d) Thao túng giá cổ phiếu PVA Nguyên trong năm 2010 UBCK nhà nước đã xử phạt lên tới trên 50 vụ. Thao túng giá cổ phiếu PVA là một ví dụ điển hình. TTCK VN năm 2010 đã khắc tên PVA (Công ty cổ phần Xây dựng dầu khí Nghệ An) vào bảng phong thần nhờ tốc độ tăng trưởng chóng mặt của cổ phiếu này (trên 400%) so với mức độ tăng ì ạch của VN-Index (15,5%). Người ta có thể đổ lỗi cho toàn thị trường tăng trưởng chậm khi nguồn vốn ngân hàng bị siết chặt hơn do lo ngại lạm phát. Với cổ phiếu PVA, xu thế tăng hoàn toàn nổi trội hơn xu thế chung của toàn thị trường nhờ vào tiềm lực tài chính của đội lái. Thông tin hỗ trợ để PVA tăng giá mạnh là kế hoạch tăng vốn tỉ lệ 1:4 để đáp ứng nhu cầu vốn đầu tư của doanh nghiệp này. Giá của PVA cũng “bốc hỏa” theo phương án tăng vốn khủng, pha loãng hết quyền lợi cổ đông khi giá tăng từ 30.000đ/cp lên đến 120.000đ/cp (tính từ đầu năm 2010). Đội lái PVA áp dụng chiến thuật mới trong việc đẩy giá cổ phiếu: mua bán thông tin hỗ trợ. Nếu để ý kỹ sẽ thấy mỗi khi cổ phiếu PVA rớt giá, ngay lập tức sẽ có thông tin hỗ trợ được công bố nhịp nhàng để nâng đỡ giá khiến cho guồng quay tăng giá không bị trật khớp. Ví dụ như tin PVA triển khai những dự án lớn như gạch không nung, khu du lịch Cửa Lò hay nhà máy sản xuất sắt xốp Kobelco. Ngoài ra, sự thao túng giá diễn ra thuận lợi, vào đúng thời điểm toàn thị trường gần như đi ngang. Cổ phiếu PVA là một điểm sáng “làm giá” của năm 2010 nhờ vào sự phối hợp chặt chẽ giữa CTCK và nhà đầu tư cùng đánh lên. Số lượng chứng khoán PVA do 2 CTCK lớn nắm giữ lên tới 6 triệu cổ phần trong đợt phát hành riêng lẻ. Sự tin tưởng vào độ minh bạch của TTCK ngày càng giảm sút khi hoạt động thanh tra của UBCKNN hay những xử phạt về hành chính không có tác dụng răn đe quyết liệt trước những hành vi trục lợi có quy mô tổ chức này! Theo chân PVA là một loạt cổ phiếu khác như VSP, SRB, AGC… tạo một bức tranh méo mó về đầu tư chứng khoán niêm yết trong năm nay: đầu tư mà không cần xét tới yếu tố cơ bản. e) Thao túng cổ phiếu DHT và DVD Mức độ và tính chất cũng như số lượng của các vụ thao túng này ngày càng nghiêm trọng. Sang năm 2012, một sự kiện gây “sock” đầu tư khi hàng ngàn cổ phiếu DVD trở thành mớ giấy lộn, và vụ án thao túng chứng khoán đầu tiên ở Việt Nam được khởi tố điều tra, xét sử hình sự. Cụ thể sự việc là như thế nào? Giao dịch ảo và tạo giá trị ảo cho cổ phiếu DVD: Để giữ và nâng giá, cũng như tăng tính thanh khoản giả cho cổ phiếu DVD, Lê Văn Dũng đã trực tiếp mở tài khoản và mượn tư cách pháp nhân và danh nghĩa của một số tổ chức, cá nhân là người nhà, 71 | P a g e người thân và bạn của Dũng mở 12 tài khoản tại các Công ty chứng khoán để tiến hành giao dịch mua, bán cổ phiếu DVD. Cụ thể, 3 tài khoản mở tại Cty cổ phần chứng khoán Bảo Việt (BVSC); 6 tài khoản mở tại Cty cổ phần chứng khoán Ngân hàng Sài Gòn Thương Tín (SBS); 3 tài khoản tại Cty cổ phần chứng khoán Sài Gòn - Hà Nội (SHS). Sau khi mở các tài khoản trên, trong thời gian từ 1.1.2010 đến ngày 30.9.2010, Lê Văn Dũng đã tiến hành nhiều phiên giao dịch mua bán cổ phiếu DVD, trong đó có 119 phiên với 1.725 lần giao dịch khớp chéo giữa các tài khoản trong nhóm với nhau. (Đồ thị giá cổ phiếu DVD – nguồn Cafef) Tại công ty BVSC, 13 phiên, 41 lần giao dịch khớp chéo giữa các tài khoản trong nhóm với nhau; tại Công ty SBS 102 phiên, 1.569 lần giao dịch khớp chéo giữa các tài khoản trong nhóm với nhau; có 28 lần tài khoản bán chuyển tiền sang tài khoản mua (tài sản bán thực hiện ứng trước tiền bán chứng khoán tại Công ty SBS, ngay sau đó số tiền này được chuyển sang tài khoản mua để thanh toán cho tài khoản bán), với số tiền tổng cộng là 221.571.200.000 đồng...Về nguồn tiền nộp vào các tài khoản, theo Cơ quan ANĐT, tất cả đều là tiền của cá nhân Lê Văn Dũng. Ngoài ra, Lê Văn Dũng đã cùng các Công ty chứng khoán ký các hợp đồng mà trong đó các Công ty chứng khoán góp vốn vào các tài khoản của nhóm Lê Văn Dũng dưới hình thức là hợp đồng hỗ trợ giao dịch ký quỹ chứng khoán giữa Công ty chứng khoán và khách hàng (tại Công ty SBS) và hợp đồng hợp tác kinh doanh đầu tư chứng khoán niêm yết (tại Công ty SHS). Ngoài việc mở các tài khoản để tiến hành các giao dịch ảo, làm tăng tính thanh khoản, tăng giá và tạo giá trị ảo cho cổ phiếu DVD để thu hút nhà đầu tư, cũng như phục vụ việc niêm yết, chào bán chứng khoán, theo Cơ quan An ninh điều tra, Lê Văn 72 | P a g e Dũng cùng đồng bọn còn đề ra mục tiêu thâu tóm, sáp nhập một số Cty dược phẩm vào Cty DVD. Điển hình như công ty dược phẩm hà Tây (DHT). Theo Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước, thì hành vi của Lê Văn Dũng và các đối tượng liên quan trên gây hậu quả nghiêm trọng, tạo ra cung cầu giả tạo với loại cổ phiếu DVD, DHT trên thị trường, làm mất an toàn trong hoạt động của thị trường... Có 13 nhà đầu tư tố cáo hành vi thao túng giá chứng khoán của Lê Văn Dũng gây thiệt hại cho họ tổng cộng 1.972.350.000 đồng... Mặc dù cơ quan chức năng đã vào cuộc rất gay gắt, nhưng sự ảnh hưởng là rất thấp. Vậy nguyên nhân do đâu mà hiện tượng này vẫn cứ tiếp tục diễn ra? Giải pháp nào cho hiện tượng thao túng giá trên thị trường này? III. Nguyên nhân và giải pháp 1. Nguyên nhân Các hiện tượng thao túng giá trên thị trường chứng khoán hiện không còn xa lạ với các nhà đầu tư, nhỏ có, lớn xuất hiện không ít. Mức độ vi phạm ngày một nghiêm trọng và tinh vi hơn. Vậy nguyên nhân nào làm cho mức độ vi phạm ngày một tăng? - Trước hết TTCK: Bị thao túng bởi một số bàn tay hữu hình Những hành vi thao túng giá chứng khoán, mua bán chui cổ phiếu… thu lợi lớn nhưng mức phạt lại chỉ như giơ cao đánh khẽ. Vì thế, tuần nào, nhà đầu tư cũng đọc được thông tin về quyết định xử phạt của Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) nhưng dường như người vi phạm không ngán sợ. Đã vậy, các chiêu mua bán, làm giá ngày càng tinh vi hơn. Từ đầu tháng 8 năm 2012 đến nay, nhiều cá nhân lãnh đạo và công ty chứng khoán bị bắt và khởi tố. Thị trường chứng khoán rung động nhưng nhà đầu tư không ngạc nhiên. Bởi từ lâu nay, hầu hết họ ít nhiều đều biết đến khả năng thao túng thị trường của vài bàn tay hữu hình. - Mức phạt quá nhẹ Một lý do quan trọng khiến các vi phạm và tái phạm trên thị trường chứng khoán ngày càng nhiều, là mức chế tài chưa đủ, xử phạt quá nhẹ. Dù cuộc thâu tóm Sacombank đã ngã ngũ, thị trường vẫn còn thắc mắc về mức phạt quá nhẹ dành cho hai đơn vị và một cá nhân do vi phạm quy định giao dịch cổ phiếu Sacombank. Tính theo mức giá 22.000 đồng/cổ phiếu vào thời điểm đó, nhóm này đã bỏ ra khoảng 1.200 tỉ đồng để mua vào cổ phiếu ngân hàng này, trở thành cổ đông lớn mà không công bố thông tin. Quy mô vi phạm, xét theo giá trị giao dịch, thuộc loại lớn, 73 | P a g e mức độ ảnh hưởng không hề nhỏ vì nó đóng vai trò quan trọng tạo nên sự thay đổi trong hội đồng quản trị nhưng mức xử phạt đồng đều ở mức 60 triệu đồng. Có lẽ do mức xử phạt nhẹ như vậy nên ngay sau đó một trong ba thành viên này, ông Trần Phát Minh, tiếp tục vi phạm qua việc bán ra, giảm tỷ lệ sở hữu mà không công bố. Mức phạt lần này nặng hơn một chút, ở mức 70 triệu đồng. Nếu tính lãi suất cho quãng thời gian năm tháng kể từ lúc vi phạm đến khi bị xử phạt, giá trị món tiền đóng phạt còn thấp hơn. Năm 2010, SSC đã xử phạt bà Nguyễn Kim Phượng, cổ đông lớn của công ty cổ phần vật tư và vận tải xi măng (VTV) 170 triệu đồng do “phi vụ” làm giá cổ phiếu. Mức phạt này so với hai trường hợp kể trên xem ra khá nặng. Tuy nhiên, người nộp phạt hẳn thấy vui vẻ bởi số tiền thu về vào khoảng 1,6 tỉ đồng. Nếu xem mức phạt như trên là một án lệ thì nhà đầu tư rõ ràng có động cơ để vi phạm. - Chưa có giám sát độc lập Trong lúc chất lượng quản trị chưa cao, chất lượng nguồn nhân lực không đều, hệ thống kiểm soát, giám sát chưa hoạt động hữu hiệu, thông tin không minh bạch, thì môi trường giám sát chưa hữu hiệu khiến các hành vi trục lợi như một bàn tay hữu hình vô hiệu hoá khả năng của bàn tay vô hình. Ông Alan Phan, chủ tịch quỹ đầu tư Viasa, cho rằng, khi tác nhân tham gia thị trường gian lận trong một thời gian dài sẽ khiến tính minh bạch của thị trường càng yếu trong khi cơ chế giám sát còn yếu kém. Theo ông, “trên thế giới, tình trạng thao túng làm giá vẫn diễn ra, song họ có những chế tài nghiêm khắc. Còn tại Việt Nam, không phải gần đây, mà tình trạng thao túng, làm giá chứng khoán đã diễn ra từ lâu, nhưng chế tài như giơ cao đánh khẽ chẳng làm cho người chơi ngán sợ” . Ông Alan ví von: “giống như việc vượt đèn đỏ, người đi đường thấy việc vượt đèn đỏ để đến đúng giờ một cuộc hẹn làm ăn có lợi nhiều hơn thiệt hại vài trăm ngàn nếu bị công an phạt”. Ông Nguyễn Hoàng Hải, tổng thư ký hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) cho rằng, một lý do khiến thị trường bị thao túng là biện pháp chế tài không cụ thể, không nghiêm khắc. Quan trọng hơn, hoạt động thanh tra giám sát đã bị hạn chế, cơ quan thanh tra không độc lập, khi SSC vừa là quản lý, vừa là người cấp phép, lại vừa người thổi còi, nên các sự vụ gian lận được phát hiện mới còn lẻ tẻ, đầy tính chất xin cho. Nghị định, quyết định, thông tư liên tiếp ra đời, bổ sung và sửa đổi để ngày một hoàn thiện hơn khung pháp lý cho việc xử phạt và giám sát các vi phạm trên thị trường này. Vậy giải pháp ở đây cụ thể là gì? 2. Những giải pháp hạn chế hành vi thao túng thị trường đã và đang được thực hiện 74 | P a g e Với mục đích nhằm lấy lại sự minh bạch của thị trường, tạo sự công bằng cho những nhà đầu tư, nhiều Nghị định, quyết định, thông tư đã được soạn thảo, không ngừng sửa đổi bổ sung để hoàn thiện hơn khung pháp lý giúp ngăn chặn những hành vi vi phạm có thể xảy ra trên thị trường chứng khoán VN. Sau vụ thao túng giá cố phiếu của CTCP Dược phẩm Hà Tây (DHT), UBCK đã khẩn trương hoàn chỉnh Nghị định 85/2010/NĐ- CP về một số quy định pháp lý quan trọng và triển khai nhằm đấu tranh có hiệu quả với tình trạng thao túng giá. Nghị định 85/2010/ NĐ- CP đã mở rộng một số hành vi bị xử lý vi phạm hành chính điển hình như các vi phạm về phát hành riêng lẻ. Một nội dung quan trọng trong dự thảo Thông tư này là quy định chi tiết các hình thức xử phạt bổ sung đối với những hành vi thao túng giá trong đó đáng chú ý nhất là đưa ra công thức tính khoản thu lời bất chính mà đối tượng vi phạm có được nhờ thao túng giá, để làm cơ sở cho việc thu hồi toàn bộ khoản thu lời bất chính. Nguyên tắc xác định khoản thu lời bất chính là căn cứ vào thời điểm NĐT bắt đầu tiến hành các giao dịch có dấu hiệu vi phạm đến khi kết thúc các giao dịch này. Trong khoảng thời gian này, khoản chênh lệch giữa giá mua và giá bán chứng khoán là khoản thu lời bất chính mà nếu cơ quan chức năng chứng minh được sẽ thu hồi toàn bộ. Tuy thế nhưng trong năm 2011 vẫn tiếp tục xẩy ra thêm nhiều vụ thao túng, làm giá. Tinh vi hơn, các đối tượng còn tìm cách lách luật để có thể kiếm lời trong môi trường không minh bạch này. Do vậy trong năm 2012, các cơ quan quản lý nhà nước đã tiếp tục có những sửa đổi bổ sung lớn trong Nghị định 85/2010/NĐ- CP đó là: xử lý hành vi vi phạm chào bán chứng khoán riêng lẻ; vi phạm quy định về chào bán cổ phiếu và chứng chỉ lưu ký chứng khoán tại nước ngoài của DN Việt Nam; vi phạm quy định về niêm yết chứng khoán của tổ chức phát hành Việt Nam tại Sở GDCK nước ngoài; vi phạm về quản trị công ty đại chúng; vi phạm về hoạt động của CTCK, công ty quản lý quỹ và vi phạm quy định về chào mua công khai. Đặc biệt đối với hành vi thao túng giá chứng khoán, hành vi nghiêm trọng trên TTCK đã được UBCK cho vào tầm ngắm để đưa ra các biện pháp xử lý và ngăn ngừa. Đối với hành vi này Bộ Tài chính đề xuất Chính phủ nâng mức phạt tối đa lên 400 triệu đồng, thay cho mức phạt tối đa là 300 triệu đồng tại điều 27 của Nghị định này. Ngoài ra UBCK cũng đang tích cực trao đổi, hợp tác với các TTCK, tổ chức có nhiều kinh nghiệm trong đấu tranh với tình trạng thao túng giá, để tổ thức các hình thức đào tạo nhằm nâng cao nghiệp vụ cho cán bộ thanh tra, giám sát thị trường. Bên cạnh đó thêm quyền chủ động giám sát cho các sở GDCK để nâng cao năng lực phát hiện từ đầu các giao dịch có nghi vấn thao túng giá, hiện đại hóa hệ thống giám sát thị trường để có thể nhanh chóng “lọc” ra các giao dịch có nghi vấn nhằm xử lý kịp thời. Đặc biệt, ngày 08/03/2013, thông tư 13/2013/TT- BTC chính thức có hiệu lực với nhiều nội dung nghiêm ngặt về giám sát các giao dịch bất thường trên thị trường 75 | P a g e chứng khoán. Với sự điều chỉnh của thông tư này, các nhà đầu tư chân chính kỳ vọng hiện tượng làm giá, đội lái, thao túng giá cổ phiếu sẽ được giảm thiểu, tạo ra sự công bằng trong các giao dịch mua, bán. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước sẽ thực hiện việc giám sát giao dịch dựa trên các nguồn tin từ các phương tiện thông tin đại chúng, tin đồn và các nguồn thông tin khác. Đồng thời, UBCKNN sẽ kiểm tra đột xuất đối với các đối tượng giám sát thông qua việc phát hiện các dấu hiệu giao dịch bất thường theo báo cáo của Sở GDCK và của các tổ chức, cá nhân tham gia giao dịch và cung cấp các dịch vụ chứng khoán. Trên cơ sở đó, cơ quan này sẽ phân tích sâu để phát hiện các giao dịch thao túng thị trường, các giao dịch sử dụng thông tin nội bộ và các hành vi vi phạm quy định pháp luật để có biện pháp ngăn chặn, xử lý kịp thời. Trong các ngày giao dịch bình thường, Sở GDCK có trách nhiệm giám sát diễn biến các giao dịch, định kỳ, phân tích, đánh giá và chịu trách nhiệm xác định rõ dấu hiệu vi phạm pháp luật. Đặc biệt, các Sở có quyền yêu cầu cổ đông nội bộ, lãnh đạo các doanh nghiệp và cả ngân hàng thương mại giải trình những thông tin liên quan để làm rõ thêm các dấu hiệu giao dịch bất thường. Một vấn đề khác cũng cần được quan tâm, đó là hiện nay mức hình phạt chính thức cho những trường hợp vi phạm còn quá nhẹ. Số tiền phạt không đáng gì so với số tiền mà những đối tượng thao túng giá nhận được. Vì vậy bất chấp rủi ro họ vẫn lao vào, với hy vọng biết đâu lại thoát và sẽ giàu lên chỉ sau một lần mạo hiểm. Do đó hình thức xử phạt cần phải dứt khoát, mạnh tay mới có khả năng răn đe được những nhà đầu tư không chân chính. Mức phạt cao đi liền với sự linh hoạt trong khâu xử lý, căn cứ theo mức độ nghiêm trọng, xác định chính xác khoản tiền kiếm được để đưa ra hình phạt hợp lý. Có như vậy thì mới có thể trấn át được lòng tham. Theo Ông Trần Xuân Hà - Thứ trưởng Bộ Tài chính, công tác giám sát năm 2013 sẽ tiếp tục được tập trung nhằm tạo ra sự công bằng cho thị trường và phần nào lấy lại niềm tin của nhà đầu tư. Ngoài ra, có thể thấy rằng, trong những đợt làm giá, hầu hết những nhà đầu tư không chuyên thường là đối tượng chịu nhiều thiệt hại nhất. Tầng lớp những nhà đầu tư này luôn chịu tác động tâm lý bầy đàn, không hiểu rõ về thị trường. Họ có thể là bất kỳ ai có thể là công chức, là tiểu thương, là người về hưu, là cán bộ quản lý doanh nghiệp, thậm chí là nông dân và công nhân. Mỗi người lại có cả một đội hình ăn theo, trước tiên là gia đình, bè bạn và tất cả những người “thấy người ta ăn khoai vác mai đi đào”, thường được gọi là những nhà đầu tư ăn theo. Đa phần những nhà đầu tư kiểu này có thể hiểu hoặc không hiểu một tí gì về TTCK nhưng đều chịu sức hút kỳ lạ của thị trường. Họ không suy nghĩ kỹ trước khi quyết định tung vốn vào chứng khoán. Đây chính là cơ hội cho những “đội lái” trên thị trường này hoạt động. 76 | P a g e Vì vậy không chỉ cơ quan chức năng như Chính phủ, UBCK, công an.... của nhà nước vào cuộc, mà chính các nhà đầu tư cũng phải tự trang bị cho mình những kiến thức chuyên sâu để có thể biết và am hiểu nguyên tắc hoạt động của thị trường này, biết rõ về dấu hiệu của các hiện tượng xấu như làm giá để rồi có những biện pháp phòng tránh kịp thời. Mặt khác, thị trường cần được cung cấp những thông tin có tính minh bạch cao để cho những nhà đầu tư không trung thực không còn cơ hội biểu diễn, khống chế giá mua, giá bán trên thị trường này. Vấn đề này tuy khó đối với cả nhà đầu tư và các cơ quan chức năng, nhưng cần phải can thiệp một cách nghiêm túc. Tài liệu tham khảo: 1. Giáo trình Thị trường chứng khoán - Học viện Ngân hàng 2. Luật chứng khoán 2006 3. Một số tài liệu Nguồn Vneconomy, 4. Nguồn ACNielsen Ngân hàng phát triển Châu Á- ADB 5. SSC.gov.vn 6. 7. www.gso.gov.vn 8. 9.