Hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự về phiên tòa sơ thẩm theo tinh thần cải cách tư pháp

ph¸p luËt tiªn tiÕn trªn c¬ së tiÕp thu, lùa chän, kÕt hîp hµi hßa phï hîp víi ®iÒu kiÖn, t×nh h×nh nÒn kinh tÕ - x· héi n−íc ta ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn vµ héi nhËp m¹nh mÏ. VÒ mÆt néi dung, tr×nh tù, thñ tôc xÐt xö vô ¸n d©n sù t¹i phiªn tßa s¬ thÈm vÒ c¬ b¶n ®· ®−îc quy ®Þnh t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ, vµ chi tiÕt, ®¸p øng nhu cÇu gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp d©n sù ®ang ngµy cµng gia t¨ng trong ®êi sèng x· héi, gióp cho Tßa ¸n xÐt xö c¸c vô ¸n d©n sù mét c¸ch c«ng b»ng, chÝnh x¸c vµ ®óng thêi h¹n, n©ng cao chÊt l−îng b¶n ¸n còng nh− gi¶m thiÓu sè l−îng ¸n tån ®äng. Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cña ®Êt n−íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ ®æi míi, hÖ thèng ph¸p luËt vÉn kh«ng ngõng hoµn thiÖn, nhiÒu lo¹i quan hÖ ph¸p luËt d©n sù míi tiÕp tôc xuÊt hiÖn vµ ®Þnh h×nh, ý thøc ph¸p luËt cña ng−êi d©n ngµy cµng ®−îc n©ng cao. V× vËy, c¸c quy ®Þnh vÒ phiªn tßa s¬ thÈm ph¶i tiÕp tôc ®−îc hoµn thiÖn. ViÖc söa ®æi, bæ sung BLTTDS nãi chung vµ ch−¬ng XIV nãi riªng trong thêi gian tíi lµ hÕt søc cÇn thiÕt nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña thùc tiÔn. 49 Ch−¬ng 3 Ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông d©n sù vÒ phiªn tßa s¬ thÈm 3.1. Thùc tr¹ng c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt tè tông d©n sù vÒ phiªn tßa s¬ thÈm Cã thÓ nãi sù ra ®êi cña BLTTDS 2004 nh− "mét lµn giã míi" hßa chung vµo bÇu kh«ng khÝ c¶i c¸ch t− ph¸p ®ang diÔn ra s«i ®éng trong giai ®o¹n hiÖn nay, ®¸p øng ®−îc chñ tr−¬ng ®· ®−îc ®Ò ra trong NghÞ quyÕt 08, ®ång thêi gióp cho Tßa ¸n gi¶i quyÕt tèt c¸c tranh chÊp d©n sù ®ang ngµy cµng gia t¨ng vµ cã chiÒu h−íng phøc t¹p. KÓ tõ khi BLTTDS b¾t ®Çu cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/1/2005, c¸c Tßa ¸n ®· cã nhiÒu cè g¾ng ®Ó gi¶i quyÕt mét khèi l−îng c«ng viÖc kh¸ lín. C«ng t¸c gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh: C¸c Tßa ¸n cÊp s¬ thÈm ®· thô lý 134.332 vô viÖc; ®· gi¶i quyÕt 115.186 vô viÖc, ®¹t 86% (trong ®ã c¸c Tßa ¸n cÊp huyÖn ®· gi¶i quyÕt 110.288 vô viÖc; c¸c Tßa ¸n cÊp tØnh ®· gi¶i quyÕt 4.898 vô viÖc)... Tû lÖ c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh bÞ hñy lµ 1,5%, bÞ söa lµ 3,6%. So víi n¨m 2004, tû lÖ c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh bÞ hñy t¨ng 0,2%, bÞ söa gi¶m 0,1% [28, tr. 4]. C«ng t¸c gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh doanh th−¬ng m¹i vµ yªu cÇu tuyªn bè ph¸ s¶n: C¸c Tßa ¸n cÊp s¬ thÈm ®· thô lý 1.260 vô viÖc; ®· gi¶i quyÕt 1.035 vô viÖc, ®¹t 82,1% (trong ®ã c¸c Tßa ¸n cÊp huyÖn gi¶i quyÕt 169 vô viÖc; c¸c Tßa ¸n cÊp tØnh gi¶i quyÕt 866 vô viÖc)... Tû lÖ c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh bÞ hñy lµ 2,5%, bÞ söa lµ 3,9%. So víi n¨m 2004, tû lÖ c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh bÞ hñy t¨ng 0,3%, bÞ söa t¨ng 1,3% [28, tr. 4]. 50 C«ng t¸c gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp, yªu cÇu vÒ lao ®éng: C¸c Tßa ¸n cÊp s¬ thÈm ®· thô lý 950 vô viÖc; ®· gi¶i quyÕt 812 vô viÖc, ®¹t 86% (trong ®ã c¸c Tßa ¸n cÊp huyÖn gi¶i quyÕt 497 vô viÖc; c¸c Tßa ¸n cÊp tØnh gi¶i quyÕt 315 vô viÖc)... Tû lÖ c¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh bÞ hñy lµ 2,2%, bÞ söa lµ 5,2%. So víi n¨m 2004, tû lÖ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh bÞ hñy t¨ng 1,2%, bÞ söa t¨ng 2% [28, tr. 5]. Tuy nhiªn, c¸c quy ®Þnh cña BLTTDS còng nh− thùc tiÔn ¸p dông Bé luËt nµy vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ®ßi hái cña tiÕn tr×nh c¶i c¸ch t− ph¸p, ch−a ngang tÇm víi yªu cÇu vµ ®ßi hái cña x· héi. Thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ tr×nh tù, thñ tôc xÐt xö t¹i phiªn tßa s¬ thÈm cßn næi lªn mét vµi tån t¹i nh− sau: §èi víi tr−êng hîp thay ®æi ®Þa vÞ tè tông t¹i phiªn tßa, §iÒu 219 quy ®Þnh cßn chung chung, thiÕu cô thÓ vµ ch−a tiªn liÖu ®−îc hÕt c¸c t×nh huèng cã thÓ x¶y ra. NÕu tr−êng hîp nguyªn ®¬n rót yªu cÇu khëi kiÖn, bÞ ®¬n rót yªu cÇu ph¶n tè nh−ng ng−êi cã quyÒn lîi nghÜa vô liªn quan vÉn gi÷ nguyªn yªu cÇu ®éc lËp cña m×nh, Tßa ¸n ®×nh chØ xÐt xö ®èi víi yªu cÇu vµ ph¶n yªu cÇu ®ã còng ®ång nghÜa víi viÖc ®×nh chØ vÒ mÆt néi dung vô ¸n theo nh− vô ¸n t¹i thêi ®iÓm thô lý. Nh− vËy, nÕu nh− phiªn toµ vÉn tiÕp tôc th× néi dung ¸nvô ¸n sau khi ®· thay ®æi ®Þa vÞ tè tông sÏ kh«ng gièng nh− néi dung vô ¸n t¹i thêi ®iÓm thô lý ban ®Çu, trong khi vô ¸n (theo sè thô lý ban ®Çu) vÉn lµ vô ¸n ®ang ®−îc gi¶i quyÕt t¹i phiªn tßa. Trªn thùc tÕ c¸c Tßa ¸n ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Cã Tßa ¸n ®· ®×nh chØ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n vµ h−íng dÉn cho ng−êi cã quyÒn lîi nghÜa vô liªn quan khëi kiÖn l¹i, cã Tßa ¸n kÎ thªm c¸c cét trong biÓu mÉu sæ thô lý ®Ó vµo c¸c th«ng tin sau khi cã sù thay ®æi vµ tiÕp tôc gi¶i quyÕt vô ¸n. VÒ c¸c tr−êng hîp ®−¬ng sù v¾ng mÆt t¹i phiªn tßa quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu 199, 200, 201 BLTTDS vÉn cßn thÓ hiÖn nhiÒu bÊt cËp. C¸c ®iÒu luËt quy ®Þnh nÕu ®−¬ng sù v¾ng mÆt lÇn thø nhÊt cã lý do chÝnh ®¸ng lµ c¨n cø ho·n phiªn tßa nh−ng kh«ng gi¶i thÝch thÕ nµo lµ cã lý do chÝnh ®¸ng. §iÒu luËt còng 51 kh«ng ®−a ra hËu qu¶ ph¸p lý ®èi víi tr−êng hîp ®−¬ng sù v¾ng mÆt lÇn thø nhÊt kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng. V× vËy, tr−êng hîp ®−¬ng sù v¾ng mÆt lÇn thø nhÊt dï cã hay kh«ng cã lý do chÝnh ®¸ng th× vÉn ph¶i ho·n phiªn tßa. C¸ch quy ®Þnh nh− vËy ®· kh«ng kh¾c phôc ®−îc h¹n chÕ tr−íc kia cña PLTTGQCVADS. Thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho phiªn tßa s¬ thÈm bÞ ho·n nhiÒu lÇn. VÒ quy ®Þnh nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n, ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan ®· ®−îc triÖu tËp hîp lÖ ®Õn lÇn thø hai mµ vÉn v¾ng mÆt còng cßn nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau. Theo c¸ch hiÓu thø nhÊt: "TriÖu tËp hîp lÖ ®Õn lÇn thø hai mµ vÉn v¾ng mÆt lµ hai lÇn Tßa triÖu tËp vµ c¶ hai lÇn ®−¬ng sù v¾ng mÆt. Víi quan ®iÓm nµy, mçi ®−¬ng sù ®−îc v¾ng mÆt mét lÇn. Do ®ã mét vô ¸n cã bao nhiªu ®−¬ng sù th× cã kh¶ n¨ng ph¶i ho·n phiªn tßa bÊy nhiªu lÇn" [30, tr. 13]. Quan ®iÓm thø hai th× cho r»ng: "Ph¶i lÊy sè lÇn tèng ®¹t hîp lÖ giÊy triÖu tËp ®Ó tÝnh. NÕu ®−¬ng sù ®· ®−îc triÖu tËp hîp lÖ ®Õn lÇn thø hai, th× dï phiªn tßa lÇn thø nhÊt ®−¬ng sù cã mÆt hay kh«ng cã mÆt, mµ phiªn tßa lÇn thø hai v¾ng mÆt th× vÉn ®−îc coi lµ triÖu tËp hîp lÖ lÇn thø hai mµ vÉn v¾ng mÆt ®Ó ra quyÕt ®Þnh ®×nh chØ gi¶i quyÕt vô ¸n hay xÐt xö v¾ng mÆt ®−¬ng sù" [30, tr. 13]. §Ó viÖc ¸p dông luËt ®−îc thèng nhÊt, cÇn cã sù gi¶i thÝch, h−íng dÉn c¸c quy ®Þnh nµy. Kho¶n 1 vµ 2 §iÒu 201 BLTTDS quy ®Þnh b¶n ¸n vµ c¸c quyÕt ®Þnh nh− quyÕt ®Þnh thay ®æi ng−êi tiÕn hµnh tè tông, ng−êi gi¸m ®Þnh, ng−êi phiªn dÞch, chuyÓn vô ¸n, t¹m ®×nh chØ hoÆc ®×nh chØ gi¶i quyÕt vô ¸n, ho·n phiªn tßa ®−îc th¶o luËn vµ th«ng qua phßng nghÞ ¸n mµ kh«ng quy ®Þnh cho tr−êng hîp ra quyÕt ®Þnh c«ng sù tháa thuËn cña ®−¬ng sù. Trong khi ®ã quyÕt ®Þnh nµy còng kh«ng thÓ th«ng qua t¹i phßng xö ¸n theo kho¶n 3 cña ®iÒu nµy. §©y còng lµ mét thiÕu sãt khiÕn cho c¸c tßa ¸n gÆp khã kh¨n vµ cã nhiÒu c¸ch vËn dông kh¸c nhau. Ngoµi nh÷ng tån t¹i cô thÓ nªu trªn, mét sè quy ®Þnh vÒ phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù theo BLTTDS 2004 cßn béc lé nh÷ng h¹n chÕ, ch−a tho¸t khái t− duy lËp ph¸p cña c¸c giai ®o¹n tr−íc, thÓ hiÖn th¸i ®é dÌ dÆt, ngËp ngõng trong tiÕn tr×nh c¶i c¸ch t− ph¸p vèn ®· ®−îc ®Ò ra tõ NghÞ quyÕt 08: 52 Thñ tôc hái t¹i phiªn tßa (thay cho thñ tôc xÐt hái t¹i phiªn tßa tr−íc kia) ®· ®¸nh gi¸ ®óng b¶n chÊt cña quan hÖ TTDS t¹i tßa ¸n, ®Ò cao vai trß, vÞ trÝ cña ®−¬ng sù trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp d©n sù. Tuy nhiªn, thùc tiÔn xÐt xö cho thÊy c¸c quy ®Þnh vÒ nghe lêi tr×nh bµy vµ hái c¸c bªn ®−¬ng sù (t¹i c¸c tõ §iÒu 221 ®Õn §iÒu 225 BLTTDS) cßn r−êm rµ vµ kh«ng cÇn thiÕt. §èi víi nguyªn ®¬n, c¸c yªu cÇu vµ chøng cø kÌm theo ®Ó chøng minh cho yªu cÇu cña hä ®· ®−îc lµm râ trong qu¸ tr×nh khëi kiÖn, thô lý, hßa gi¶i vµ chuÈn bÞ xÐt xö. BÞ ®¬n vµ ng−êi cã quyÒn lîi nghÜa vô liªn quan ®· ®−îc tßa ¸n th«ng b¸o vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n (§iÒu 174), hä cã quyÒn ®−a ra ý kiÕn, kÌm theo tµi liÖu, chøng cø, quyÒn yªu cÇu ph¶n tè, yªu cÇu ®éc lËp, quyÒn yªu cÇu tßa ¸n cho xem, ghi chÐp, sao chôp ®¬n khëi kiÖn vµ tµi liÖu, chøng cø kÌm theo ®¬n khëi kiÖn cña phÝa bªn kia tr−íc khi më phiªn tßa. Nh− vËy, t¹i phiªn tßa s¬ thÈm, c¸c bªn ®−¬ng sù ®· n¾m ®−îc toµn bé néi dung vô kiÖn vµ cã sù chuÈn bÞ tr−íc ®Ó b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh. NÕu cã ®−¬ng sù vÉn gi÷ nguyªn yªu cÇu cña m×nh vµ c¸c ®−¬ng sù vÉn kh«ng tù tháa thuËn ®−îc víi nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n, kh«ng ®−a ra tµi liÖu, chøng cø míi th× viÖc nghe lêi tr×nh bµy vµ hái ®−¬ng sù chØ nªn tiÕn hµnh nÕu xÐt thÊy cÇn thiÕt. Theo tinh thÇn c¶i c¸ch t− ph¸p, ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa ®ãng vai trß quan träng, lµ c¬ së ®Ó tßa ¸n ®−a ra ph¸n quyÕt cuèi cïng. RÊt tiÕc BLTTDS 2004 ®· kh«ng quy ®Þnh tranh tông lµ mét nguyªn t¾c cña TTDS. C¸c quy ®Þnh vÒ tranh luËn t¹i phiªn tßa cßn ch−a nhiÒu vµ ch−a ®−îc h−íng dÉn cô thÓ. Ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa theo quy ®Þnh cña BLTTDS 2004 trªn thùc tÕ ch−a cã nhiÒu chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ, ch−a t¹o ®−îc sù "®ét ph¸" ®−a phÇn tranh luËn trë thµnh trung t©m cña phiªn tßa xÐt xö. Trong thêi gian tíi, c¸c quy ®Þnh vÒ tranh luËn t¹i phiªn tßa nªn tiÕp tôc ®−îc quy ®Þnh ®Çy ®ñ vµ cô thÓ h¬n, kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng tranh tông ph¶i ®−îc ph¶n ¸nh râ trong ph¸n quyÕt cña tßa ¸n. BLTTDS 2004 x¸c ®Þnh viÖc giao nép chøng cø lµ quyÒn vµ nghÜa vô cña ®−¬ng sù, nÕu ®−¬ng sù kh«ng nép hoÆc nép kh«ng ®Çy ®ñ th× ph¶i chÞu 53 hËu qu¶ cña viÖc kh«ng nép hoÆc kh«ng nép ®Çy ®ñ ®ã (§iÒu 84). Tuy nhiªn, viÖc kh«ng Ên ®Þnh thêi ®iÓm giao nép chøng cø dÉn ®Õn viÖc c¸c ®−¬ng sù chØ cung cÊp chøng cø vµo thêi ®iÓm cã lîi cho hä. NhiÒu tr−êng hîp, ®−¬ng sù kh«ng bæ sung thªm chøng cø t¹i phiªn tßa s¬ thÈm mµ chê ®Õn phiªn tßa phóc thÈm míi giao nép chøng cø v× cho r»ng thµnh phÇn Héi ®ång xÐt xö còng nh− diÔn biÕn vô ¸n t¹i phiªn tßa s¬ thÈm kh«ng cã lîi cho hä. §iÒu nµy ®· ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng xÐt xö cña tßa ¸n, kÐo dµi thêi gian gi¶i quyÕt vô kiÖn, thËm chÝ vi ph¹m nguyªn t¾c hai cÊp xÐt xö. Theo §iÒu 211 kho¶n 4 BLTTDS, ng−êi tham gia tè tông cã quyÒn ®−îc xem biªn b¶n phiªn tßa ngay sau khi kÕt thóc phiªn tßa, yªu cÇu ghi nh÷ng söa ®æi, bæ sung vµo biªn b¶n vµ ký tªn x¸c nhËn. §©y lµ nh÷ng quy ®Þnh rÊt khã thùc hiÖn trong thùc tÕ. HÇu nh− t¹i c¸c phiªn tßa s¬ thÈm, th− ký phiªn tßa kh«ng thÓ theo hÕt ®−îc c¸c t×nh huèng diÔn ra t¹i phiªn tßa vµ th−êng ghi bót ký phiªn tßa sau khi kÕt thóc viÖc xÐt xö. NÕu nh− c¸c ®−¬ng sù yªu cÇu ®−îc xem biªn b¶n phiªn tßa ngay t¹i chç th× Héi ®ång xÐt xö sÏ ®−a ra nhiÒu lý do kh¸c nhau ®Ó tõ chèi yªu cÇu nµy. 3.2. Thùc tiÔn ho¹t ®éng ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông d©n sù vÒ phiªn tßa s¬ thÈm BLTTDS kÓ tõ khi ®i vµo cuéc sèng ®· trë thµnh c«ng cô ph¸p lý hÕt søc quan träng gióp cho c«ng t¸c xÐt xö cña Tßa ¸n ®−îc c¶i thiÖn mét c¸ch ®¸ng kÓ. MÆc dï c¸c vô viÖc d©n sù mµ c¸c Tßa ¸n ph¶i thô lý, gi¶i quyÕt t¨ng h¬n 8.231 vô so víi cïng kú n¨m tr−íc, nh−ng do n¾m v÷ng vµ thùc hiÖn ®óng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ®Æc biÖt lµ Bé luËt tè tông d©n sù, …gióp cho viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n nhanh chãng, døt ®iÓm, gãp phÇn gi¶i quyÕt m©u thuÉn trong néi bé nh©n d©n. gi÷ g×n vµ t¨ng c−êng sù ®oµn kÕt trong mçi gia ®×nh vµ céng ®ång d©n c−… HÇu hÕt c¸c lo¹i ¸n nµy ®Òu ®−îc gi¶i quyÕt ®¹t vµ v−ît chØ tiªu xÐt xö ®· ®Ò ra. C«ng t¸c gi¶i quyÕt c¸c vô viÖc d©n sù nãi 54 chung thùc hiÖn ®óng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, vÒ c¬ b¶n ®¶m b¶o c¸c quyÒn, lîi Ých cña c¸c ®−¬ng sù [28, tr. 5]. Trong ho¹t ®éng ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù theo Bé luËt míi. C¸c Tßa ¸n ®· cã sù chuÈn bÞ, chñ ®éng, n¾m v÷ng nh÷ng ®ßi hái, yªu cÇu cña c«ng cuéc c¶i c¸ch t− ph¸p. Ngµnh Tßa ¸n ®· tæ chøc nhiÒu ®ît tËp huÊn cho c¸n bé, thÈm ph¸n nh»m nhËn thøc vµ qu¸n triÖt s©u s¾c trong qu¸ tr×nh ¸p dông, gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù. VÒ c¬ b¶n c¸c Tßa ¸n ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c ®−¬ng sù trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô kiÖn nh−: H−íng dÉn hä thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô tè tông, h−íng dÉn ®−¬ng sù ®i thu thËp tµi liÖu, chøng cø, ®¶m b¶o cho c¸c bªn ®−¬ng sù ph¸t huy quyÒn d©n chñ cña m×nh. T¹i phiªn tßa xÐt xö thÓ hiÖn kh«ng khÝ d©n chñ, cëi më, Héi ®ång xÐt xö ®· lµm ®óng vai trß lµ ng−êi träng tµi ®øng gi÷a ®iÒu khiÓn phiªn tßa, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c bªn ®−¬ng sù ph¸t huy vai trß chñ ®éng s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh chøng minh hay ph¶n b¸c yªu cÇu, ®Æc biÖt lµ trong ho¹t ®éng tranh tông víi nhiÒu vô ¸n cã sù tham gia cña luËt s−. Tuy nhiªn, thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù vÉn cßn mét sè khã kh¨n vµ tån t¹i nhÊt ®Þnh, lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû lÖ ¸n s¬ thÈm bÞ hñy, söa cao h¬n so víi cïng kú n¨m tr−íc. Cã thÓ nªu ra mét sè sai sãt trong ho¹t ®éng ¸p dông luËt nh− sau: VÝ dô: Tr−êng hîp x¸c ®Þnh sai t− c¸ch ng−êi tham gia tè tông. Vô ¸n kiÖn ®ßi nhµ 61 NguyÔn C«ng Trø - Hµ Néi thô lý sè 13 ngµy 24/2/2005, phiªn tßa xÐt xö s¬ thÈm tõ ngµy 18/5/2005 ®Õn ngµy 23/5/2005 cña TAND quËn Hai Bµ Tr−ng gi÷a nguyªn ®¬n lµ c¸c bµ D−¬ng ThÞ NguyÖt, D−¬ng ThÞ NghÜa vµ c¸c bÞ ®¬n lµ «ng NguyÔn V¨n Duyªn, «ng NguyÔn V¨n TØnh, bµ NguyÔn ThÞ HiÕu, bµ NguyÔn ThÞ Chung vµ bµ NguyÔn ThÞ Thóy. Ban ®Çu khi ®i kiÖn, c¸c nguyªn ®¬n kiÖn c¸c bÞ ®¬n nh− ®· nªu trªn. Trong qu¸ tr×nh ghi lêi khai cña bµ HiÕu, bµ tr×nh bµy hiÖn em ruét bµ HiÕu lµ bµ NguyÔn ThÞ Hång (còng lµ anh chÞ em ruét cña c¸c bÞ ®¬n) hiÖn ®ang sinh sèng cïng bµ HiÕu t¹i mét phÇn diÖn tÝch nhµ 61 NguyÔn C«ng Trø. T¹i phÇn nhËn ®Þnh cña B¶n ¸n 55 s¬ thÈm, Héi ®ång xÐt xö ®· kh«ng x¸c ®Þnh bµ Hång lµ bÞ ®¬n mµ x¸c ®Þnh bµ Hång lµ ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan. ViÖc x¸c ®Þnh t− c¸ch tè tông cña bµ Hång nh− vËy lµ ch−a chÝnh x¸c, thay v× nhËn ®Þnh bµ Hång vµ gia ®×nh bµ HiÕu ®Òu lµ nh÷ng ng−êi ®ang qu¶n lý sö dông nhµ 61 NguyÔn C«ng Trø, Héi ®ång xÐt xö l¹i nhËn ®Þnh bµ Hång chØ lµ mét nh©n khÈu sèng trong phÇn nhµ cña bµ HiÕu ®ang qu¶n lý sö dông. B¶n ¸n phóc thÈm sè 193 ngµy 26/9/2005 cña Tßa d©n sù TAND thµnh phè Hµ Néi ®· quyÕt ®Þnh hñy B¶n ¸n s¬ thÈm sè 09 ngµy 23/5/2005 cña TAND quËn Hai Bµ Tr−ng ®Ó xÐt xö l¹i theo thñ tôc chung. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu tr−êng hîp Tßa ¸n bá sãt ng−êi ng−êi tham gia tè tông, vi ph¹m nghiªm träng tè tông dÉn ®Õn viÖc hñy toµn bé ¸n s¬ thÈm nh− vô ¸n: "D−¬ng ThÞ S kiÖn D−¬ng R tranh chÊp di s¶n thõa kÕ, ¸n s¬ thÈm do ®iÒu tra kh«ng ®Çy ®ñ x¸c ®Þnh c¸c thõa kÕ gåm 3 ng−êi con nh−ng thùc tÕ «ng Y vµ bµ P cã ®Õn 5 ng−êi con" [31, tr. 6]. Hay: Vô NguyÔn TÊn P kiÖn NguyÔn Ngäc T tranh chÊp thõa kÕ nhµ ®Êt, xÐt thÊy trong giai ®o¹n ®iÒu tra, cÊp s¬ thÈm kh«ng ph¸t hiÖn lµ bµ L vµ bµ C lµ ng−êi cã quyÒn vµ nghÜa vô liªn quan, viÖc chøng minh thu thËp chøng cø ch−a ®Çy ®ñ mµ cÊp phóc thÈm kh«ng thÓ bæ sung ®−îc, do ®ã hñy ¸n s¬ thÈm vµ chuyÓn hå s¬ cho tßa ¸n cÊp s¬ thÈm ®Ó gi¶i quyÕt l¹i theo thñ tôc chung [31, tr. 6]. VÒ viÖc thay ®æi, bæ sung, rót yªu cÇu theo §iÒu 218 BLTTDS, thùc tÕ cho thÊy quy ®Þnh nµy ch−a tiªn liÖu ®−îc hÕt c¸c t×nh huèng cã thÓ x¶y ra g©y khã kh¨n cho ho¹t ®éng xÐt xö cña tßa ¸n. VÝ dô: Vô kiÖn yªu cÇu chia tµi s¶n chung thô lý sè 57 ngµy 11/9/2003, phiªn tßa s¬ thÈm ngµy 18 vµ 26/8/2005 cña TAND quËn Hoµn KiÕm gi÷a nguyªn ®¬n lµ bµ L−¬ng ThÞ NghÜa vµ c¸c bÞ ®¬n lµ «ng L−¬ng Nguyªn KÕ, bµ L−¬ng BÝch H¹nh vµ bµ L−¬ng Ngäc Oanh. Theo yªu cÇu trong ®¬n khëi kiÖn, bµ NghÜa yªu cÇu phÝa bÞ ®¬n chia ng«i nhµ 19A - 19B phè HuÕ vµ hoa lîi ph¸t 56 sinh do cho thuª nhµ tõ tr−íc ®Õn nay. T¹i thñ tôc hái t¹i phiªn tßa phÝa nguyªn ®¬n rót yªu cÇu ®èi víi phÇn hoa lîi. Sau khi kÕt thóc phÇn tranh luËn vµ trong khi Héi ®ång xÐt xö nghÞ ¸n, bµ NghÜa ®· xin rót yªu cÇu ®ßi chia nhµ 19A - 19B phè HuÕ. Nh− vËy, nÕu Héi ®ång xÐt xö kh«ng chÊp nhËn viÖc rót yªu cÇu vµ ®×nh chØ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n sÏ vi ph¹m ®iÓm c kho¶n 1 §iÒu 59 vµ ®iÓm c kho¶n 1 §iÒu 192 BLTTDS, vi ph¹m quyÒn quyÕt ®Þnh vµ tù ®Þnh ®o¹t cña ®−¬ng sù. Tuy nhiªn, trong tr−êng hîp nµy râ rµng th«ng qua qu¸ tr×nh xem xÐt, ®¸nh gi¸ chøng cø vµ tranh luËn t¹i phiªn tßa, phÝa nguyªn ®¬n thÊy ch−a ®ñ chøng cø chøng minh cho yªu cÇu cña m×nh nªn ®· rót yªu cÇu t¹i thêi ®iÓm nghÞ ¸n (nÕu viÖc rót yªu cÇu ®−îc chÊp nhËn th× nguyªn ®¬n cã quyÒn khëi kiÖn l¹i theo §iÒu 193 kho¶n 1 BLTTDS). T¹i phÇn nhËn ®Þnh cña b¶n ¸n s¬ thÈm, Héi ®ång xÐt xö lËp luËn viÖc bµ NghÜa rót ®¬n khëi kiÖn t¹i thêi ®iÓm nghÞ ¸n lµ kh«ng ®óng thñ tôc tè tông v× vÊn ®Ò thay ®æi, rót yªu cÇu cña ®−¬ng sù ®· ®−îc xem xÐt gi¶i quyÕt t¹i phÇn hái t¹i phiªn tßa vµ viÖc rót yªu cÇu trªn kh«ng ph¶i lµ c¨n cø ®Ó trë l¹i viÖc hái vµ tranh luËn theo §iÒu 237 BLTTDS. Héi ®ång xÐt xö tiÕp tôc viÖc nghÞ ¸n vµ ra b¶n ¸n b¸c yªu cÇu cña bµ NghÜa. Nªn ch¨ng cÇn giíi h¹n thêi ®iÓm thay ®æi, bæ sung, rót yªu cÇu ®Ó viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n ®¹t chÊt l−îng cao h¬n. Thùc tiÔn gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù cßn cho thÊy cã nhiÒu tranh chÊp d©n sù ®¬n gi¶n, chøng cø râ rµng, bÞ ®¬n thõa nhËn yªu cÇu cña nguyªn ®¬n nh−ng v× lý do nµo ®ã kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh. RÊt tiÕc BLTTDS ®· kh«ng quy ®Þnh thñ tôc rót gän ®Ó ¸p dông cho lo¹i tranh chÊp nµy mÆc dï ®· cã chñ tr−¬ng theo tinh thÇn NghÞ quyÕt sè 08. VÝ dô: Vô ¸n tranh chÊp hîp ®ång vay tµi s¶n thô lý sè 22 ngµy 22/4/2005, phiªn tßa xÐt xö s¬ thÈm ngµy 12/8/2005 cña TAND quËn Hai Bµ Tr−ng gi÷a nguyªn ®¬n lµ anh Lª Ngäc Minh vµ bÞ ®¬n lµ chÞ §ç ThÞ YÕn vµ anh Lª Long Giang. Néi dung vô ¸n nh− sau: anh Minh cã cho chÞ YÕn vµ anh Giang vay sè tiÒn lµ 48.000.000 ®ång theo giÊy vay nî ngµy 8/4/2001 vµ tháa thuËn l·i suÊt 2% mét th¸ng. Tõ khi vay nî, chÞ YÕn vµ anh Giang ®· tr¶ l·i ®Õn th¸ng 9/2003 sau ®ã th«i kh«ng tr¶ c¶ gèc lÉn l·i. Anh Minh sau nhiÒu lÇn ®Õn ®ßi 57 nh−ng chÞ YÕn, anh Giang kh«ng tr¶ nªn ®· khëi kiÖn ra tßa ¸n. T¹i phiªn tßa, anh Minh yªu cÇu chÞ YÕn vµ anh Giang tr¶ cho anh sè tiÒn 48.000.000 ®ång mµ kh«ng cÇn tr¶ l·i. Gia ®×nh chÞ YÕn tr×nh bµy do hoµn c¶nh khã kh¨n nªn xin tr¶ dÇn anh Minh sè nî trªn lµ 1.000.000 ®ång/th¸ng. Do anh Minh kh«ng ®ång ý víi tháa thuËn trªn nªn Héi ®ång xÐt xö ®· xö buéc chÞ YÕn vµ anh Giang ph¶i tr¶ kho¶n nî 48.000.000 ®ång cho anh Minh. Thùc tÕ trong ®êi sèng x· héi cã rÊt nhiÒu lo¹i quan hÖ d©n sù gièng víi vô kiÖn nªu trªn nh− yªu cÇu thanh to¸n c−íc phÝ b−u chÝnh viÔn th«ng, tiÒn ®iÖn n−íc… sè l−îng c¸c quan hÖ d©n sù kiÓu nh− thÕ nµy còng chiÕm tØ lÖ kh«ng nhá. NÕu quy ®Þnh thñ tôc rót gän ®Ó ¸p dông cho c¸c tr−êng hîp nµy th× sÏ gi¶m bít c«ng søc, phiÒn hµ cho ng−êi d©n, gi¶m bít c«ng viÖc cho tßa ¸n. T×nh tr¹ng ho·n phiªn tßa s¬ thÈm vÉn cßn diÔn ra phæ biÕn xuÊt ph¸t tõ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ ho·n phiªn tßa do ®−¬ng sù v¾ng mÆt, vÒ triÖu tËp hîp lÖ. Cã tr−êng hîp ho·n v× luËt s− kh«ng cã mÆt t¹i phiªn tßa, hay ho·n phiªn tßa v× ®−¬ng sù yªu cÇu gi¸m ®Þnh, ®Þnh gi¸, cã tr−êng hîp ho·n v× kh«ng cã ng−êi phiªn dÞch thËm chÝ phiªn tßa ph¶i ho·n v× ®−¬ng sù v¾ng mÆt kh«ng cã lý do. ViÖc tèng ®¹t hîp lÖ theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt còng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, nhÊt lµ c¸c ®−¬ng sù ë vïng s©u, vïng xa, ®−¬ng sù kh«ng nhËn ®−îc giÊy b¸o qua ®−êng b−u ®iÖn. ViÖc ho·n phiªn tßa lµm gi¶m tèc ®é gi¶i quyÕt ¸n, g©y phiÒn hµ cho c¸c bªn ®i kiÖn, kh«ng b¶o vÖ kÞp thêi quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù. VÒ B¶n ¸n s¬ thÈm, vÉn cßn t×nh tr¹ng mét sè b¶n ¸n tuyªn kh«ng râ rµng, g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c thi hµnh ¸n d©n sù. Cã tr−êng hîp trong mét vô ¸n, nh−ng Tßa ¸n ra hai b¶n ¸n cïng sè, ngµy nh−ng néi dung kh¸c nhau dÉn ®Õn kh«ng biÕt thi hµnh b¶n ¸n nµo... Cã tr−êng hîp b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh kh«ng viÖn dÉn ®iÒu luËt hoÆc viÖn dÉn kh«ng chÝnh x¸c; cã tr−êng hîp phÇn quyÕt ®Þnh cña b¶n ¸n giao ®Êt cho mét bªn, nh−ng tµi s¶n trªn ®Êt 58 nh− c©y, t−êng rµo…kh«ng giao cho ai dÉn ®Õn khã kh¨n khi thi hµnh ¸n [29, tr. 6]. VÒ tr×nh tù tiÕn hµnh phiªn tßa, nhiÒu Tßa ¸n cßn ch−a thùc hiÖn ®óng c¸c tr×nh tù thñ tôc ®−îc quy ®Þnh t¹i ch−¬ng XIV BLTTDS. Mét sè thñ tôc b¾t ®Çu phiªn tßa cßn bÞ bá qua, thùc hiÖn kh«ng ®óng hay lµm t¾t, lµm qua loa. ViÖc xem xÐt, ®¸nh gi¸ tµi liÖu, chøng cø t¹i phiªn tßa cßn ch−a ®¶m b¶o vÒ mÆt tè tông, nhiÒu tµi liÖu, chøng cø cã tÝnh chÊt quan träng, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n chØ lµ photocopy kh«ng cã chøng thùc, kh«ng cã ký x¸c nhËn ®· ®èi chiÕu b¶n chÝnh cña thÈm ph¸n ®−îc ®em ra xem xÐt t¹i phiªn tßa. Thñ tôc tranh tông t¹i phiªn tßa ch−a ®−îc ®Ò cao ®óng møc, h¹n chÕ sù chñ ®éng, s¸ng t¹o cña ®−¬ng sù trong viÖc chøng minh b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh. Ch−a thùc sù t«n träng vµ ®¸nh gi¸ cao vai trß cña luËt sù, "ch−a t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó luËt s− ®äc hå s¬ vô kiÖn, viÖc triÖu tËp phiªn tßa qu¸ gÊp lµm luËt s− kh«ng kÞp bè trÝ thêi gian ®Ó thùc hiÖn c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh tr−íc khi më phiªn tßa hoÆc t¹i phiªn tßa", thËm chÝ cã tr−êng hîp "Héi ®ång xÐt xö ch−a t«n träng, l¾ng nghe ý kiÕn cña luËt s−, c¸ biÖt cßn t− t−ëng coi th−êng vai trß cña luËt s− t¹i phiªn tßa, lµm phiªn tßa thiÕu d©n chñ" [16, tr. 27]. ChÊt l−îng cña phiªn tßa xÐt xö s¬ thÈm phô thuéc rÊt nhiÒu vµo vai trß cña thÈm ph¸n víi t− c¸ch lµ chñ täa phiªn tßa. Thùc tÕ cho thÊy: Tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô, n¨ng lùc xÐt xö… cña thÈm ph¸n cßn h¹n chÕ; tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, ý thøc tæ chøc kû luËt vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc… ch−a thùc sù ®¸p øng ®−îc yªu cÇu vµ ®ßi hái nhiÖm vô trong t×nh h×nh hiÖn nay, cßn thiÕu ý thøc cÇu thÞ, phÊn ®Êu häc tËp vµ rÌn luyÖn ®Ó n¨ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô vµ rÌn luyÖn t− c¸ch, phÈm chÊt ®¹o ®øc… viÖc nghiªn cøu c¸c tµi liÖu chøng cø cña vô ¸n kh«ng ®Çy ®ñ, ®¸nh gi¸ chøng cø thiÕu kh¸ch quan, toµn diÖn, dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh sai lÇm; thËm chÝ cã nh÷ng tr−êng hîp c¸ biÖt tiªu cùc vi ph¹m ph¸p luËt [28, tr. 17]. 59 T¹i phiªn tßa s¬ thÈm, cßn nhiÒu thÈm ph¸n vÉn ®iÒu hµnh phiªn tßa dùa trªn thãi quen mµ Ýt chó ý ®Õn tÝnh c¨n cø cña ®iÒu luËt, viÖc ¸p dông c¸c tr×nh tù, thñ tôc t¹i phiªn tßa cßn s¬ sµi, tïy tiÖn, nhiÒu thÈm ph¸n cã biÓu hiÖn lång ghÐp lîi Ých c¸ nh©n, thiªn vÞ trong qu¸ tr×nh xÐt xö. T×nh tr¹ng thØnh ¸n, duyÖt ¸n vÉn cßn tån t¹i lµm cho phiªn tßa xÐt xö s¬ thÈm r¬i vµo h×nh thøc, viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n kh«ng minh b¹ch, thiÕu kh¸ch quan vµ c«ng b»ng, ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù, g©y nghi ngê vµ mÊt niÒm tin trong nh©n d©n ®èi víi ho¹t ®éng xÐt xö cña tßa ¸n. Vai trß cña héi thÈm nh©n d©n trong Héi ®ång xÐt xö s¬ thÈm ®ang lµ vÊn ®Ò nãng báng c¶ vÒ mÆt lý luËn còng nh− thùc tiÔn. Héi thÈm nh©n d©n th−êng lµ c¸c c¸n bé vÒ h−u, ng−êi lµm c«ng t¸c phong trµo kh«ng ®ñ tr×nh ®é, kiÕn thøc ph¸p luËt còng nh− kü n¨ng nghiÖp vô xÐt xö, kh«ng giµnh nhiÒu thêi gian nghiªn cøu hå s¬ vô ¸n. T¹i phiªn tßa xÐt xö, héi thÈm nh©n d©n th−êng kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß cña m×nh, bÞ ®éng vµ phô thuéc vµo thÈm ph¸n. ViÖc hái ®−¬ng sù, xem xÐt, ®¸nh gi¸ tµi liÖu chøng cø bÞ sa vµo h×nh thøc, chiÕu lÖ. Trong giai ®o¹n nghÞ ¸n héi thÈm nh©n d©n Ýt khi thÓ hiÖn quan ®iÓm cña m×nh vµ th−êng quyÕt ®Þnh theo h−íng cña thÈm ph¸n. Nh×n chung quy ®Þnh héi thÈm nh©n d©n tham gia xÐt xö lµm gi¶m ®i tÝnh chuyªn nghiÖp vµ chÊt l−îng cña ho¹t ®éng xÐt xö. Quan ®iÓm héi thÈm nh©n d©n tham gia xÐt xö lµ ®Ó gÇn d©n h¬n hiÖn nay kh«ng cßn phï hîp n÷a. ViÖc gÇn d©n ph¶i ®−îc x©y dùng b»ng thiÕt chÕ nh− luËt s−, luËt s− c«ng, luËt s− cho ng−êi nghÌo... Trong thêi gian tíi cÇn ph¶i n©ng cao vÞ trÝ, vai trß cña héi thÈm nh©n d©n nh»m ®¸p øng yªu cÇu cña c¶i c¸ch t− ph¸p. ViÖc triÖu tËp bÞ ®¬n, ng−êi cã quyÒn lîi nghÜa vô liªn quan, ng−êi lµm chøng tham gia phiªn tßa s¬ thÈm lµ mét trong nh÷ng khã kh¨n næi cém trong giai ®o¹n hiÖn nay. Do ch−a thµnh lËp c¬ quan c¶nh s¸t t− ph¸p, sù ph©n c«ng phèi hîp nhiÖm vô quyÒn h¹n gi÷a chÝnh quyÒn c¬ së víi tßa ¸n trong lÜnh vùc hç trî t− ph¸p còng ch−a ®−îc quy ®Þnh râ rµng, ch−a cã chÕ tµi ¸p dông cho c¸c tr−êng hîp kh«ng ®Õn tßa ¸n theo giÊy triÖu tËp. Cã nhiÒu tr−êng hîp c¸n 60 bé tßa ¸n ph¶i ®Õn nhµ gÆp ®−¬ng sù ®Ó "®éng viªn" hä tham gia phiªn tßa, hoÆc nÕu kh«ng thuyÕt phôc ®−îc th× chØ cÇn ghi lêi khai, vµ h−íng dÉn hä viÕt ®¬n xin xö v¾ng mÆt, lµm gi¶m chÊt l−îng xÐt xö, kh«ng thÓ hiÖn ®−îc tÝnh v¨n minh trong quan hÖ tè tông. MÆc dï BLTTDS quy ®Þnh ®−¬ng sù cã nghÜa vô cung cÊp c¸c tµi liÖu, chøng cø nh−ng c¸c c¬ quan, tæ chøc cßn ch−a s½n sµng ®¸p øng yªu cÇu cña hä còng nh− tßa ¸n vÒ viÖc thu thËp chøng cø. T×nh tr¹ng c¸c c¬ quan, tæ chøc gi¸m ®Þnh, ®Þnh gi¸ ho¹t ®éng thiÕu ®ång bé vµ cßn nhiÒu bÊt cËp, cã tr−êng hîp c¬ quan gi¸m ®Þnh tõ chèi tham gia phiªn tßa, cã tr−êng hîp cïng mét tæ chøc gi¸m ®Þnh ®−a ra hai kÕt luËn gi¸m ®Þnh tr¸i ng−îc nhau g©y khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh sù thËt kh¸ch quan cña vô ¸n. HiÖn nay hÖ thèng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña ngµnh tßa ¸n cßn thiÕu vµ yÕu, ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña ho¹t ®éng xÐt xö, nhiÒu phßng xö chËt hÑp, xuèng cÊp lµm mÊt ®i tÝnh nghiªm trang cña phiªn tßa. C¸ch bè trÝ phiªn tßa còng kh«ng gièng nhau vµ nhiÒu n¬i cßn ch−a hîp lý. NhiÒu tßa ¸n ë vïng s©u vïng xa, viÖc ®i l¹i cña ®−¬ng sù gÆp nhiÒu khã kh¨n. §iÒu 288 BLTTDS quy ®Þnh c¸c tr−êng hîp Héi ®ång xÐt xö cho nghe b¨ng ghi ©m, ®Üa ghi ©m, xem b¨ng ghi h×nh, ®Üa ghi h×nh nh−ng v× ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt nªn kh«ng ph¶i tßa ¸n nµo còng cã thÓ thùc hiÖn ®−îc quy ®Þnh nµy. 3.3. Mét sè kiÕn nghÞ cô thÓ 3.3.1. Qu¸n triÖt mét sè quan ®iÓm c¶i c¸ch t− ph¸p chØ ®¹o trong hoµn thiÖn ph¸p luËt tè tông d©n sù nãi chung vµ phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù nãi riªng Trong nh÷ng n¨m qua, sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n−íc ®ang diÔn ra mét c¸ch s«i ®éng vµ toµn diÖn, kÕt qu¶ ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu hÕt søc to lín trªn tÊt c¶ mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi, h−íng tíi môc tiªu d©n giµu n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. NÒn kinh tÕ ®Êt n−íc ®· t¹o ®−îc ®µ ph¸t triÓn nhanh vµ æn ®Þnh, c¸c thiÕt chÕ cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®· 61 ®−îc h×nh thµnh vµ vËn hµnh mét c¸ch ®ång bé. Qu¸ tr×nh héi nhËp vµ më réng giao l−u quèc tÕ diÔn ra s©u réng. §êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña nh©n d©n ngµy cµng ®−îc n©ng cao. ChÝnh v× vËy, viÖc n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý nhµ n−íc trong lÜnh vùc t− ph¸p, hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt theo h−íng ph¸t huy quyÒn d©n chñ, t¨ng c−êng ph¸p chÕ, x©y dùng nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña d©n, do d©n vµ v× d©n lµ mét xu thÕ tÊt yÕu, ph¶n ¸nh nhu cÇu kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn. VÒ vÊn ®Ò hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vµ ®æi míi ho¹t ®éng t− ph¸p, B¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng khãa IX t¹i §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø X cã nªu: "X©y dùng hÖ thèng c¬ quan t− ph¸p trong s¹ch, v÷ng m¹nh, d©n chñ, nghiªm minh, b¶o vÖ c«ng lý, quyÒn con ng−êi. §Èy m¹nh viÖc thùc hiÖn ChiÕn l−îc c¶i c¸ch t− ph¸p ®Õn n¨m 2020. C¶i c¸ch t− ph¸p khÈn tr−¬ng, ®ång bé; lÊy c¶i c¸ch ho¹t ®éng xÐt xö lµm träng t©m..." [6, tr. 127]. "Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, t¨ng tÝnh cô thÓ, kh¶ thi cña c¸c quy ®Þnh trong v¨n b¶n ph¸p luËt" [6, tr. 126]. VÒ ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn ph¸p luËt tè tông, NghÞ quyÕt sè 49 cã ®o¹n viÕt: 1. "§æi míi viÖc tæ chøc phiªn tßa xÐt xö, x¸c ®Þnh râ h¬n vÞ trÝ, quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña ng−êi tiÕn hµnh tè tông vµ ng−êi tham gia tè tông theo h−íng ®¶m b¶o tÝnh c«ng khai, d©n chñ, nghiªm minh; n©ng cao chÊt l−îng tranh tông t¹i c¸c phiªn tßa xÐt xö, coi ®©y lµ kh©u ®ét ph¸ cña ho¹t ®éng t− ph¸p". Phiªn tßa xÐt xö lµ biÓu hiÖn tËp trung nhÊt cña ho¹t ®éng t− ph¸p. §Ó ®−a ra mét ph¸n quyÕt c«ng b»ng, kh¸ch quan vµ ®óng ph¸p luËt. ChÕ ®Þnh phiªn tßa s¬ thÈm ph¶i ®−îc quy ®Þnh mét c¸ch khoa häc, ®ång bé vµ cã tÝnh kh¶ thi. QuyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi tiÕn hµnh tè tông ®−îc quy ®Þnh cô thÓ vµ theo h−íng hä chØ ®−îc thùc hiÖn nhiÖm vô quyÒn h¹n cña m×nh trong ph¹m vi ph¸p luËt quy ®Þnh. §Ò cao tÝnh ®éc lËp, chñ ®éng vµ ph¸t huy tÝnh d©n chñ trong c¸c quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña nh÷ng ng−êi tham gia tè tông. N©ng cao chÊt l−îng tranh tông t¹i phiªn tßa lµ vÊn ®Ò then chèt, ®¶m b¶o mét nÒn t− ph¸p v¨n minh, tiÕn bé, thÓ hiÖn ®óng b¶n chÊt cña viÖc 62 gi¶i quyÕt tranh chÊp d©n sù xuÊt ph¸t tõ quyÒn tù ®Þnh ®o¹t vµ tr¸ch nhiÖm chøng minh thuéc vÒ ®−¬ng sù. 2. "X©y dùng c¬ chÕ xÐt xö theo thñ tôc rót gän ®èi víi nh÷ng vô ¸n cã ®ñ mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh". Víi tèc ®é ph¸t triÓn c¸c quan hÖ d©n sù ngµy cµng ®a d¹ng vµ phong phó cïng víi sù gia t¨ng m¹nh mÏ sè l−îng c¸c tranh chÊp d©n sù. ViÖc x©y dùng c¬ chÕ xÐt xö theo thñ tôc rót gän ®èi víi c¸c vô ¸n d©n sù lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Thñ tôc rót gän gióp cho tßa ¸n gi¶m bít sè l−îng ¸n tån ®äng hµng n¨m, b¶o vÖ kÞp thêi quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n vµ phï hîp víi xu thÕ ®¬n gi¶n hãa mèi quan hÖ gi÷a c«ng d©n víi c¸c c¬ quan c«ng quyÒn. 3. "TiÕp tôc hoµn thiÖn thñ tôc tè tông d©n sù… ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®−¬ng sù chñ ®éng thu thËp chøng cø chøng minh, b¶o vÖ quyÒn vµ lêi Ých hîp ph¸p cña m×nh". Trong thêi gian tíi, tiÕp tôc x©y dùng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ®−¬ng sù thu thËp chøng cø mét c¸ch thuËn lîi. H×nh thµnh lo¹i h×nh dÞch vô c«ng trong c¸c c¬ quan, tæ chøc ®Ó phôc vô c¸c c¸ nh©n, tæ chøc cã nhu cÇu lÊy tµi liÖu, th«ng tin sö dông vµo ho¹t ®éng chøng minh t¹i phiªn tßa. Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ ph¸p luËt tè tông ph¶i ®i ®«i víi viÖc hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña c¸c ngµnh luËt kh¸c ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ®ång bé, kh¶ thi. Tr¸ch nhiÖm cung cÊp chøng cø vµ chøng minh cña ®−¬ng sù sÏ kh«ng thùc hiÖn ®−îc nÕu nh− kh«ng cã c¬ chÕ ph¸p lý t¹o ®iÒu kiÖn cho hä trong qu¸ tr×nh ®i thu thËp chøng cø. NghÞ quyÕt 49 ®ång thêi còng chØ ra nh÷ng th¸ch thøc ®ßi hái ph¶i ®Èy nhanh tèc ®é c¶i c¸ch t− ph¸p: C¸c tranh chÊp d©n sù, kinh tÕ, lao ®éng, c¸c lo¹i khiÕu kiÖn vµ tranh chÊp cã yÕu tè n−íc ngoµi cã chiÒu h−íng t¨ng vÒ sè l−îng vµ phøc t¹p, ®a d¹ng h¬n. §ßi hái cña c«ng d©n vµ x· héi ®èi víi c¸c c¬ quan t− ph¸p ngµy cµng cao; c¸c c¬ quan t− ph¸p ph¶i thËt 63 sù lµ chç dùa cña nh©n d©n trong viÖc b¶o vÖ c«ng lý, quyÒn con ng−êi, ®ång thêi ph¶i lµ c«ng cô h÷u hiÖu b¶o vÖ ph¸p luËt vµ ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa [5, tr. 1]. Theo NghÞ quyÕt 49, viÖc hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt tè tông nh»m h−íng tíi môc tiªu "x©y dùng nÒn t− ph¸p trong s¹ch, v÷ng m¹nh, d©n chñ, nghiªm minh…ho¹t ®éng t− ph¸p mµ träng t©m lµ ho¹t ®éng xÐt xö ®−îc tiÕn hµnh cã hiÖu qu¶ vµ cã hiÖu lùc cao" [5, tr. 2]. VÒ quan ®iÓm chØ ®¹o, "c¶i c¸ch t− ph¸p ph¶i ®Æt d−íi sù l·nh ®¹o chÆt chÏ cña §¶ng", "ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, x©y dùng x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh; gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi" [5, tr. 2], ph¸t huy søc m¹nh cña toµn x· héi vµ ph¶i tiÕn hµnh khÈn tr−¬ng, ®ång bé, cã träng t©m, träng ®iÓm víi nh÷ng b−íc ®i v÷ng ch¾c. Tr−íc ®ã, NghÞ quyÕt sè 08 còng ®· gîi më nh÷ng ®Þnh h−íng ho¹t ®éng xÐt xö cña tßa ¸n: Khi xÐt xö, c¸c tßa ¸n ph¶i ®¶m b¶o cho mäi c«ng d©n b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt, thùc sù d©n chñ, kh¸ch quan; thÈm ph¸n vµ héi thÈm ®éc lËp vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt; viÖc ph¸n quyÕt cña tßa ¸n ph¶i c¨n cø chñ yÕu vµo kÕt qu¶ tranh tông t¹i phiªn tßa, trªn c¬ së xem xÐt ®Çy ®ñ, toµn diÖn c¸c chøng cø, ý kiÕn cña kiÓm s¸t viªn, cña ng−êi bµo ch÷a, bÞ c¸o, nh©n chøng, nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n vµ nh÷ng ng−êi cã quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p ®Ó ra nh÷ng b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®óng ph¸p luËt, cã søc thuyÕt phôc vµ trong thêi h¹n luËt ®Þnh [4, tr. 5]. * Trong t×nh h×nh hiÖn nay, hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt cßn lµ ®ßi hái cÊp thiÕt cña thùc tiÔn. Trong cuéc sèng kinh tÕ thÞ tr−êng, thu nhËp cña ng−êi d©n ngµy cµng ®−îc n©ng cao, ®êi sèng x· héi ngµy cµng v¨n minh vµ tiÕn bé, ng−êi d©n cã quyÒn ®ßi hái nh÷ng gi¸ trÞ d©n chñ ®Ých thùc mµ tr−íc hÕt lµ mét hÖ thèng ph¸p luËt ®Çy ®ñ, ®ång bé, c«ng khai vµ minh b¹ch, c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt ph¶i cô thÓ, râ rµng, cã søc m¹nh, lµm c«ng cô h÷u 64 hiÖu b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. Sù phï hîp gi÷a c¸c hÖ thèng ph¸p luËt sÏ ®Èy nhanh tiÕn tr×nh héi nhËp quèc tÕ, thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi còng nh− t¨ng c−êng trao ®æi th−¬ng m¹i quèc tÕ. 3.3.2 Mét sè kiÕn nghÞ cô thÓ hoµn thiÖn chÕ ®Þnh phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù 3.3.2.1. Bæ sung vµo BLTTDS nh÷ng néi dung sau * Bæ sung vµo c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña BLTTDS nguyªn t¾c tranh tông víi néi dung sau: "Tßa ¸n b¶o ®¶m cho c¸c ®−¬ng sù tranh tông t¹i phiªn tßa mét c¸ch d©n chñ, b×nh ®¼ng vµ ®óng ph¸p luËt". ViÖc quy ®Þnh nguyªn t¾c tranh tông vµo c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña BLTTDS mét mÆt kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ, vai trß còng nh− tÇm quan träng cña ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa ®ång thêi lµ t− t−ëng chØ ®¹o, ®ßi hái ho¹t ®éng xÐt xö cña tßa ¸n ph¶i tu©n thñ ®Çy ®ñ tr×nh tù, thñ tôc tranh luËn t¹i phiªn tßa. Coi tranh tông lµ ho¹t ®éng trung t©m cña phiªn tßa xÐt xö, kÕt qu¶ cña viÖc tranh tông lµ c¨n cø ®Ó tßa ¸n ®−a ra ph¸n quyÕt cuèi cïng. * Bæ sung c¸c quy ®Þnh vÒ thñ tôc rót gän: - §iÒu kiÖn ¸p dông thñ tôc rót gän: C¸c tranh chÊp d©n sù xuÊt ph¸t tõ hîp ®ång mua b¸n, hîp ®ång dÞch vô æn ®Þnh, th−êng xuyªn ®−îc thanh to¸n b»ng hãa ®¬n; C¸c tranh chÊp d©n sù mµ ®èi t−îng tranh chÊp ®¬n gi¶n, x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ ngay, chøng cø râ rµng; BÞ ®¬n trong thñ tôc rót gän lµ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc cã lai lÞch, ®Þa chØ râ rµng, hiÖn ®ang c− tró t¹i ®Þa bµn n¬i tßa ¸n cã thÈm quyÒn. - Tr×nh tù gi¶i quyÕt theo thñ tôc rót gän: C¸c tranh chÊp ®−îc gi¶i quyÕt theo thñ tôc rót gän ph¶i cã QuyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt vô ¸n d©n sù theo thñ tôc rót gän. 65 Thñ tôc rót gän ®−îc gi¶i quyÕt bëi mét thÈm ph¸n. QuyÕt ®Þnh gi¶i quyÕt theo thñ tôc rót gän cã hiÖu lùc ngay vµ ®−îc thi hµnh theo thñ tôc thi hµnh ¸n. - Thêi h¹n gi¶i quyÕt theo thñ tôc rót gän: Thêi h¹n gi¶i quyÕt theo thñ tôc rót gän lµ mét th¸ng kÓ tõ ngµy thô lý vô kiÖn. Thñ tôc rót gän gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp d©n sù ®ang cßn lµ vÊn ®Ò míi mÎ trong ph¸p luËt TTDS ViÖt Nam. Tuy nhiªn, viÖc quy ®Þnh thñ tôc rót gän trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ phï hîp víi chñ tr−¬ng c¶i c¸ch t− ph¸p mµ §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· ®Ò ra, ®ång thêi ®¸p øng nhu cÇu gi¶i quyÕt sè l−îng c¸c tranh chÊp d©n sù ®ang ngµy cµng gia t¨ng, gi¶m bít sè l−îng ¸n tån ®äng hµng n¨m cña ngµnh tßa ¸n, b¶o vÖ kÞp thêi quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. 3.3.2.2. Söa ®æi, bæ sung mét sè quy ®Þnh hiÖn hµnh trong BLTTDS * Bæ sung §iÒu 233 thµnh néi dung nh− sau: 1. "Khi ph¸t biÓu vÒ ®¸nh gi¸ chøng cø, ®Ò xuÊt quan ®iÓm cña m×nh vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n, ng−êi tham gia tranh luËn ph¶i c¨n cø vµo tµi liÖu, chøng ®· thu thËp ®−îc vµ ®· ®−îc xem xÐt, kiÓm tra t¹i phiªn tßa còng nh− kÕt qu¶ viÖc hái t¹i phiªn tßa. Ng−êi tham gia tranh luËn cã quyÒn ®¸p l¹i ý kiÕn cña ng−êi kh¸c. BÞ ®¬n lu«n lµ ng−êi ®èi ®¸p sau cïng nÕu hä kh«ng muèn ph¸t biÓu thªm. Chñ täa phiªn tßa kh«ng ®−îc h¹n chÕ thêi gian tranh luËn, t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ng−êi tham gia tranh luËn tr×nh bµy hÕt ý kiÕn, nh−ng cã quyÒn c¾t nh÷ng ý kiÕn kh«ng cã liªn quan ®Õn vô ¸n, nh÷ng néi dung ®· tranh luËn xong". 2. "NÕu tranh luËn kÐo dµi sang ngµy kh¸c th× viÖc tranh luËn ®−îc tiÕp tôc vµo ngµy lµm viÖc tiÕp theo. Chñ täa phiªn tßa ph¶i th«ng b¸o cho nh÷ng ng−êi cã mÆt t¹i phiªn tßa thêi gian vµ ®Þa ®iÓm tiÕp tôc viÖc tranh luËn". 66 ViÖc bæ sung quyÒn ph¸t biÓu sau cïng thuéc vÒ bÞ ®¬n dùa trªn nguyªn lý bÞ ®¬n lµ ng−êi bÞ nguyªn ®¬n kiÖn, bÞ ®¬n lµ ng−êi bÞ cho lµ ®· x©m ph¹m quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña nguyªn ®¬n. ChÝnh v× vËy, viÖc ®¸nh gi¸ tµi liÖu, chøng cø vµ c¸c quan ®iÓm, ®Ò nghÞ cña bÞ ®¬n vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n bao giê còng trªn c¬ së yªu cÇu, lËp luËn cña nguyªn ®¬n, do ®ã bÞ ®¬n ph¶i lµ ng−êi ph¸t biÓu sau cïng míi ®¶m b¶o cho hä chøng minh quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p. Quy ®Þnh trªn ®ång thêi phï hîp víi tr×nh tù ph¸t biÓu khi tranh luËn quy ®Þnh t¹i §iÒu 232 BLTTDS. ViÖc bæ sung néi dung trªn nh»m tr¸nh tr−êng hîp chñ täa phiªn tßa kÕt thóc phÇn tranh luËn ngay sau khi nguyªn ®¬n ph¸t biÓu xong. Theo quy ®Þnh cña Bé luËt hiÖn hµnh, viÖc tranh luËn kh«ng h¹n chÕ vÒ thêi gian nªn viÖc tranh luËn cã thÓ kÐo dµi sang nh÷ng ngµy tiÕp theo. ViÖc bæ sung kho¶n 2 vµo §iÒu 233 ®¶m b¶o cho quy ®Þnh trªn chÆt chÏ vµ ®Çy ®ñ h¬n. * §iÒu 236 kho¶n 3 bæ sung phÇn tranh luËn vµo nh− sau: 3. "Khi nghÞ ¸n chØ ®−îc c¨n cø vµo tµi liÖu, chøng cø ®· ®−îc kiÓm tra, xem xÐt t¹i phiªn tßa, kÕt qu¶ viÖc hái t¹i phiªn tßa, kÕt qu¶ tranh luËn t¹i phiªn tßa vµ ph¶i xem xÐt ®Çy ®ñ ý kiÕn cña nh÷ng ng−êi tham gia tè tông, KiÓm s¸t viªn". KÕt qu¶ tranh luËn t¹i phiªn tßa lµ c¨n cø quan träng lµm c¬ së tßa ¸n ®−a ra quyÕt ®Þnh cuèi cïng ®Ó gi¶i quyÕt vô ¸n. ViÖc bæ sung néi dung trªn nh»m kh¾c phôc thiÕu sãt cña BLTTDS ®ång thêi phï hîp víi tinh thÇn cña NghÞ quyÕt 08. * Kho¶n 1 §iÒu 221 söa ®æi, bæ sung theo h−íng ®−¬ng sù vµ ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù kh«ng tr×nh bµy l¹i vÒ yªu cÇu, yªu cÇu ®éc lËp, yªu cÇu ph¶n tè, ®Ò nghÞ ®Ó chøng minh cho yªu cÇu, ®Ò nghÞ ®ã lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p mµ tr−íc ®ã hä ®· tr×nh bµy t¹i tßa ¸n vµ sau khi ®· ®−îc hái vÒ viÖc thay ®æi, bæ sung, rót yªu cÇu mµ chØ tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò míi ch−a cã trong lêi khai cña hä tr−íc ®ã: 67 1. "Trong tr−êng hîp cã ®−¬ng sù vÉn gi÷ nguyªn yªu cÇu cña m×nh vµ c¸c ®−¬ng sù kh«ng tù tháa thuËn ®−îc víi nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n, nÕu cã ®−¬ng sù tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò míi ch−a cã trong ®¬n khëi kiÖn hoÆc lêi khai cña hä tr−íc ®ã th× Héi ®ång xÐt xö b¾t ®Çu xÐt xö vô ¸n b»ng viÖc nghe lêi tr×nh bµy cña c¸c ®−¬ng sù theo tr×nh tù sau ®©y: a) Ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña nguyªn ®¬n tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò bæ sung cho lêi khai cña nguyªn ®¬n tr−íc ®ã ®Ó chøng minh cho yªu cÇu cña hä lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p. Nguyªn ®¬n cã quyÒn bæ sung ý kiÕn; b) Ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña bÞ ®¬n tr×nh bµy ý kiÕn bæ sung cho lêi khai cña bÞ ®¬n tr−íc ®ã ®èi víi yªu cÇu cña nguyªn ®¬n; tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò bæ sung cho lêi khai cña bÞ ®¬n tr−íc ®ã ®Ó chøng minh cho yªu cÇu ph¶n tè, ®Ò nghÞ cña hä lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p. BÞ ®¬n cã quyÒn bæ sung ý kiÕn; c) Ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan tr×nh bµy ý kiÕn bæ sung cho lêi khai cña ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan tr−íc ®ã ®èi víi yªu cÇu, ®Ò nghÞ cña nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n; tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò bæ sung cho lêi khai tr−íc ®ã cña ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan ®Ó chøng minh cho yªu cÇu ®éc lËp, ®Ò nghÞ ®ã lµ cã c¨n cø vµ hîp ph¸p. Ng−êi cã quyÒn lîi, nghÜa vô liªn quan cã quyÒn bæ sung ý kiÕn. ViÖc söa ®æi néi dung trªn nh»m gi¶m bít c¸c thñ tôc kh«ng cÇn thiÕt nh− ®· ph©n tÝch t¹i phÇn thùc tr¹ng c¸c quy ®Þnh cña BLTTDS vÒ phiªn tßa s¬ thÈm, h−íng tíi néi dung träng t©m lµ ho¹t ®éng tranh tông t¹i phiªn tßa. Qua ®ã tõng b−íc x©y dùng phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù víi c¸c tr×nh tù, thñ tôc c¬ b¶n nh− c¸c phiªn tranh tông t¹i tßa ¸n. * Bæ sung thêi ®iÓm kÕt thóc viÖc tiÕp nhËn chøng cø vµo kho¶n 1 §iÒu 84 theo néi dung nh− sau: 1. "Trong qu¸ tr×nh Tßa ¸n gi¶i quyÕt vô viÖc d©n sù, ®−¬ng sù cã quyÒn vµ nghÜa vô giao nép chøng cø cho Tßa ¸n; nÕu ®−¬ng sù kh«ng nép 68 hoÆc nép kh«ng ®Çy ®ñ th× ph¶i chÞu hËu qu¶ cña viÖc kh«ng nép hoÆc nép kh«ng ®Çy ®ñ ®ã, trõ tr−êng hîp ph¸p luËt cã quy ®Þnh kh¸c. §èi víi vô ¸n d©n sù, Tßa ¸n chØ tiÕp nhËn chøng cø ®Õn thêi ®iÓm kÕt thóc viÖc hái t¹i phiªn tßa s¬ thÈm". * Kho¶n 3 §iÒu 221 söa tõ "t¹i phiªn tßa" thµnh "tr−íc khi kÕt thóc viÖc hái t¹i phiªn tßa" thµnh néi dung sau: 3. Tr−íc khi kÕt thóc viÖc hái t¹i phiªn tßa, ®−¬ng sù, ng−êi b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ®−¬ng sù cã quyÒn bæ sung chøng cø ®Ó chøng minh cho yªu cÇu, ®Ò nghÞ cña m×nh". ViÖc x¸c ®Þnh thêi ®iÓm kÕt thóc viÖc giao nép chøng cø nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®−¬ng sù kh«ng giao nép chøng cø khi nhËn thÊy viÖc giao nép ®ã kh«ng cã lîi cho hä, g©y khã kh¨n cho toµ ¸n trong viÖc t×m ra sù thùc népkh¸ch quan cña vô ¸n. CÇn chÊm døt viÖc ®−¬ng sù giao nép chøng cø ®−îc thùc hiÖn vµ ®−îc xem xÐt ë cÊp xÐt xö phóc thÈm v× vi ph¹m nguyªn t¾c hai cÊp xÐt xö vµ lîi dông ®Ó kÐo dµi viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n theo h−íng cã lîi cho hä. * §iÒu 230 kho¶n 4 söa ®æi, bæ sung néi dung tè c¸o chøng cø gi¶ m¹o t¹i phiªn tßa thµnh néi dung sau: "4. Khi cã ng−êi tham gia tè tông kh«ng ®ång ý víi kÕt luËn gi¸m ®Þnh ®−îc c«ng bè t¹i phiªn tßa; tè c¸o chøng cø gi¶ m¹o vµ cã yªu cÇu gi¸m ®Þnh bæ sung, gi¸m ®Þnh l¹i, gi¸m ®Þnh chøng cø bÞ tè c¸o lµ gi¶ m¹o, nÕu xÐt thÊy viÖc gi¸m ®Þnh bæ sung, gi¸m ®Þnh l¹i, gi¸m ®Þnh chøng cø bÞ tè c¸o lµ gi¶ m¹o lµ cÇn thiÕt cho viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n th× Héi ®ång xÐt xö quyÕt ®Þnh gi¸m ®Þnh bæ sung, gi¸m ®Þnh l¹i, gi¸m ®Þnh chøng cø bÞ tè c¸o lµ gi¶ m¹o; trong tr−êng hîp nµy Héi ®ång xÐt xö quyÕt ®Þnh ho·n phiªn tßa". ViÖc söa ®æi nªu trªn nh»m bæ sung thªm vµo tr−êng hîp ng−êi tham gia tè tông kh«ng ®ång ý víi kÕt luËn gi¸m ®Þnh ®−îc c«ng bè t¹i phiªn tßa theo h−íng më réng quyÒn vÒ tè tông cho hä, ®¶m b¶o quyÒn d©n chñ trong 69 ho¹t ®éng xÐt xö, t¹o ®iÒu kiÖn tèt h¬n cho c¸c ®−¬ng sù b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh. * Bæ sung vµo kho¶n 2 §iÒu 210 thµnh néi dung nh− sau: "2. QuyÕt ®Þnh c«ng nhËn sù tháa thuËn cña ®−¬ng sù, thay ®æi ng−êi tiÕn hµnh tè tông, ng−êi gi¸m ®Þnh, ng−êi phiªn dÞch, chuyÓn vô ¸n, t¹m ®×nh chØ hoÆc ®×nh chØ gi¶i quyÕt vô ¸n, ho·n phiªn tßa ph¶i ®−îc th¶o luËn, th«ng qua phßng nghÞ ¸n vµ ph¶i ®−îc lËp thµnh v¨n b¶n". §©y còng lµ tr−êng hîp kh¾c phôc thiÕu sãt cña BLTTDS 2004 nh»m ®¶m b¶o thñ tôc ra b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n t¹i phiªn tßa ®Çy ®ñ vµ chÆt chÏ h¬n. * Kho¶n 4 §iÒu 211 nªn ®−îc quy ®Þnh l¹i theo néi dung sau: "Sau ba ngµy kÓ tõ ngµy tuyªn ¸n, KiÓm s¸t viªn, nh÷ng ng−êi tham gia tè tông cã quyÒn ®−îc xem biªn b¶n phiªn tßa, yªu cÇu ghi nh÷ng söa ®æi, bæ sung vµo biªn b¶n phiªn tßa vµ ký x¸c nhËn". §©y lµ kho¶ng thêi gian hîp lý ®Ó tßa ¸n cã thÓ vµo biªn b¶n phiªn tßa ®Çy ®ñ nh÷ng néi dung diÔn biÕn t¹i phiªn tßa, nh÷ng ng−êi tham gia tè tông vµ KiÓm s¸t viªn vÉn cßn n¾m b¾t ®−îc nh÷ng t×nh tiÕt ®· diÔn ra t¹i phiªn tßa ®Ó cã thÓ yªu cÇu söa ®æi, bæ sung vµo biªn b¶n phiªn tßa. Tõ ®ã n©ng cao tÝnh kh¶ thi cña ®iÒu luËt. Tãm l¹i, c¸c quy ®Þnh cña BLTTDS vÒ phiªn tßa s¬ thÈm vÒ c¬ b¶n phï hîp víi ®iÒu kiÖn, t×nh h×nh n−íc ta hiÖn nay. Tuy nhiªn cßn mét sè quy ®Þnh thÓ hiÖn sù bÊt cËp vµ ch−a ®Çy ®ñ. Thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, v−íng m¾c. C¸c gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ söa ®æi, bæ sung c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh lµ rÊt cÇn thiÕt nh»m kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i cña chÕ ®Þnh nµy. 70 KÕt luËn Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt TTDS vÒ phiªn tßa s¬ thÈm lµ nhu cÇu cÊp b¸ch vµ ph¶n ¸nh xu thÕ kh¸ch quan cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. C«ng cuéc ®æi míi cña ®Êt n−íc ta ®ang b−íc sang mét giai ®o¹n míi cã ý nghÜa hÕt søc quan träng ®èi víi viÖc thùc hiÖn môc tiªu h−íng tíi mét x· héi d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. C¶i c¸ch ho¹t ®éng t− ph¸p lµ mét trong nh÷ng néi dung cña qu¸ tr×nh ®æi míi ®ång thêi còng lµ ®ßi hái ®èi víi n¨ng lùc qu¶n lý nhµ n−íc trong viÖc ®¶m b¶o cho c¸c lÜnh vùc trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi ph¸t triÓn lµnh m¹nh. Trªn c¬ së ph¹m vi ®· x¸c ®Þnh, ®Ò tµi ®−îc nghiªn cøu theo mét chØnh thÓ thèng nhÊt. C¸c néi dung cña ®Ò tµi cã mèi quan hÖ biÖn chøng, logic víi nhau, tõ ®ã gi¶i quyÕt ®−îc môc ®Ých, nhiÖm vô ®Æt ra ®èi víi ®Ò tµi. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu, luËn v¨n ®· gi¶i quyÕt vÒ c¬ b¶n vµ toµn diÖn c¸c vÊn ®Ò lý luËn vÒ phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù vµ ®· ®¹t ®−îc mét sè kÕt qu¶ cô thÓ nh−: §−a ra kh¸i niÖm phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù; ®Æc ®iÓm, vÞ trÝ vµ ý nghÜa cña phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù; c¸c nguyªn t¾c ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù; s¬ l−îc lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c quy ®Þnh vÒ phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù. Trong phÇn lµm râ néi dung cña c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh, luËn v¨n ®i s©u ph©n tÝch b¶n chÊt ph¸p lý cña c¸c ®iÒu luËt, bªn c¹nh ®ã cã nh÷ng so s¸nh gi÷a c¸c quy ®Þnh cña BLTTDS 2004 so víi c¸c v¨n b¶n tr−íc kia, ®ång thêi ®−a ra nh÷ng ®¸nh gi¸, nhËn xÐt vÒ c¸c quy ®Þnh nµy. TiÕp theo, ®Ò tµi ®· nªu ®−îc thùc tr¹ng c¸c quy ®Þnh cña BLTTDS vÒ phiªn tßa s¬ thÈm còng nh− thùc tiÔn ¸p dông c¸c quy ®Þnh nµy. Tõ ®ã ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ cã c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt TTDS vÒ phiªn tßa s¬ thÈm. Trªn ®©y lµ nh÷ng kÕt luËn rót ra tõ qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi: "Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông d©n sù vÒ phiªn tßa s¬ thÈm theo tinh thÇn c¶i c¸ch t− ph¸p". KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi hy väng ®ãng gãp mét phÇn nhá vÒ mÆt lý luËn còng nh− thùc tiÔn nh»m hoµn thiÖn h¬n n÷a BLTTDS theo tinh thÇn c¶i c¸ch t− ph¸p. 71 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. B×nh luËn khoa häc Bé luËt tè tông h×nh sù ViÖt Nam n¨m 2003 (2004), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 2. Bé luËt tè tông d©n sù N−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (2004), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi. 3. Bé luËt tè tông h×nh sù N−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (2004), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 4. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2002), NghÞ quyÕt sè 08-NQ/T¦ ngµy 2/1 cña Bé ChÝnh trÞ khãa IX vÒ mét sè nhiÖm vô träng t©m c«ng t¸c t− ph¸p trong thêi gian tíi, Hµ Néi. 5. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2005), NghÞ quyÕt sè 49-NQ/T¦ ngµy 2/6 cña Bé ChÝnh trÞ khãa IX vÒ ChiÕn l−îc c¶i c¸ch t− ph¸p ®Õn n¨m 2020, Hµ Néi. 6. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (2006), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 7. NguyÔn Ngäc §µo (1994), LuËt La M·, Tr−êng §¹i häc Tæng hîp - Khoa LuËt, Hµ Néi. 8. NguyÔn Ngäc §µo (2000), LuËt La M·, Nxb tæng hîp §ång Nai, §ång Nai. 9. NguyÔn Huy §Èu (1962), LuËt tè tông d©n sù ViÖt Nam, Nxb Khai trÝ, Sµi Gßn. 10. NguyÔn ThÞ Thu Hµ (2003), Thñ tôc tranh tông t¹i phiªn tßa s¬ thÈm d©n sù - Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn, LuËn v¨n th¹c sÜ luËt häc, Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, Hµ Néi. 11. HiÕn ph¸p n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam 1992 (söa ®æi, bæ sung n¨m 2001), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 12. Hå ChÝ Minh - Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt (1995), Nxb Ph¸p lý, Hµ Néi. 72 13. Bïi ThÞ HuyÒn (2005), "Phiªn tßa s¬ thÈm vô ¸n d©n sù", LuËt häc, (4), tr. 49-55. 14. NguyÔn Duy L·m (1998), Sæ tay thuËt ng÷ ph¸p lý th«ng dông, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi. 15. TrÇn Huy LiÖu (2005), T×m hiÓu ph¸p luËt tè tông d©n sù, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 16. NguyÔn Quang Léc (2002), "LuËt s− d−íi gãc nh×n cña ThÈm ph¸n", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (2), tr. 27. 17. LuËt tæ chøc Tßa ¸n nh©n d©n (2002), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 18. Nhµ luËt ViÖt - Ph¸p (2002), Mét sè néi dung vÒ nguyªn t¾c tè tông xÐt hái vµ tranh tông. Kinh nghiÖm cña Ph¸p trong viÖc tuyÓn chän, båi d−ìng, bæ nhiÖm, qu¶n lý thÈm ph¸n, Hµ Néi. 19. Nh÷ng quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ tè tông d©n sù (1998), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 20. §inh v¨n QuÕ (2001), Thñ tôc xÐt xö s¬ thÈm trong luËt tè tông d©n sù ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 21. Hoµng Ngäc ThØnh (2005), Tæng quan vÒ Bé luËt tè tông d©n sù, Bµi gi¶ng Chuyªn ®Ò, Líp CH XI - Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, ngµy 22/5. 22. Hoµng Ngäc ThØnh (2005), Thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, Bµi gi¶ng Chuyªn ®Ò, Líp CH XI - Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, ngµy 25/5. 23. Phan H÷u Th− (2001), X©y dùng Bé luËt tè tông d©n sù - Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. 24. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1969), B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c ngµnh tßa ¸n n¨m 1969, Hµ Néi. 25. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1976), TËp hÖ thèng hãa luËt lÖ vÒ tè tông d©n sù ®· ban hµnh ®Õn 31/12/1974, Hµ Néi. 26. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1978), TËp hÖ thèng hãa luËt lÖ vÒ tè tông d©n sù ®· ban hµnh tõ 1975 ®Õn 1977, Hµ Néi. 73 27. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1996), Mét sè vÊn ®Ò vÒ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc x©y dùng Bé luËt tè tông d©n sù, §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc, m· sè 95-98-046/§T, Hµ Néi. 28. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (2005), B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c ngµnh tßa ¸n n¨m 2005, Hµ Néi. 29. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao - Tßa D©n sù (2005), B¸o c¸o tham luËn cña Tßa D©n sù t¹i Héi nghÞ tæng kÕt ngµnh tßa ¸n n¨m 2005, Hµ Néi. 30. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao - Tßa Lao ®éng (2006), Tham luËn cña Tßa Lao ®éng Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao vÒ c«ng t¸c xÐt xö c¸c vô ¸n lao ®éng n¨m 2005, Hµ Néi. 31. Tßa phóc thÈm Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh (2005), Chuyªn ®Ò chÊt l−îng cña c«ng t¸c xÐt xö phóc thÈm, viÖc h¹n chÕ ¸n tån ®äng, ¸n qu¸ h¹n luËt ®Þnh vµ viÖc söa, hñy ¸n cña tßa ¸n cÊp s¬ thÈm, Thµnh phè Hå ChÝ Minh. 32. Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi (1999), Gi¸o tr×nh lÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt thÕ giíi, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 33. Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi (2002), Gi¸o tr×nh lÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt ViÖt Nam, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 34. Tr−êng §¹i häc LuËt Hµ Néi (2005), Gi¸o tr×nh luËt tè tông d©n sù ViÖt Nam, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. 35. Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n quèc gia - ViÖn Nghiªn cøu Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt (2001), Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ Bé luËt tè tông d©n sù ViÖt Nam, §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp bé, Hµ Néi. 36. Trung t©m Khoa häc x· héi vµ Nh©n v¨n quèc gia - ViÖn Nghiªn cøu Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt (2001), Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña Bé luËt tè tông d©n sù ViÖt Nam, B¸o c¸o tæng quan ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp bé, Hµ Néi. 37. Tõ ®iÓn luËt häc (1999), Nxb Tõ ®iÓn B¸ch khoa, Hµ néi. 74 38. Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt (2002), Nxb §µ N½ng, §µ N½ng. 39. ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao (2005), C¸c v¨n b¶n h−íng dÉn ¸p dông ph¸p luËt vÒ tè tông h×nh sù vµ tè tông d©n sù, Hµ Néi. 40. ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý - Bé t− ph¸p (1996), "Chuyªn ®Ò luËt tè tông d©n sù", Th«ng tin khoa häc, (6). 41. NguyÔn Thµnh VÜnh (1990), LuËt s− víi viÖc b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, Nxb Ph¸p lý, Hµ Néi. 42. Vô C«ng t¸c lËp ph¸p (2004), Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña Bé luËt d©n sù, Nxb T− ph¸p, Hµ Néi.