Hợp đồng bảo hiểm con người những vấn đề lý luận và thực tiễn

ªn. N¨m 1993 doanh thu tõ lÜnh vùc b¶o hiÓm chiÕm 0.4% GDP cña ViÖt Nam vµ vµo n¨m 2005 con sè nµy t¨ng lªn 1%. Bé tµi chÝnh hi väng doanh thu cña ngµnh nµy sÏ chiÕm 4.2% GDP cña ®Êt n­íc vµo n¨m 2010. §ã lµ sù ph¸t triÓn ®èi víi b¶o hiÓm nãi chung, cßn riªng ®èi víi lÜnh vùc b¶o hiÓm con ng­êi theo sè liÖu thèng kª th× ViÖt Nam cã trªn 6,5 triÖu ng­êi mua b¶o hiÓm nh©n thä, 1,5 triÖu ng­êi ng­êi tham gia b¶o hiÓm häc sinh, 5 triÖu ng­êi mua b¶o hiÓm con ng­êi, vµ cã 8 c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä vµ c¸c c«ng ty nµy cung cÊp 100 s¶n phÈm.[25] Nh×n vµo sè liÖu trªn so s¸nh víi d©n sè ViÖt Nam vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ th× sè l­îng ng­êi tham gia b¶o hiÓm con ng­êi lµ qu¸ nhá (trong khi ®ã d©n sè lµ 82 triÖu ng­êi, sè d©n d­íi 30 tuæi chiÕm kho¶ng 60%). Nh­ng ®©y lµ hiÖn t¹i, cßn t­¬ng lai ngµnh b¶o hiÓm nãi chung vµ b¶o hiÓm con ng­êi nãi riªng sÏ ®­îc c¶i thiÖn víi sè l­îng hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi t¨ng lªn v× hiÓu biÕt cña ng­êi d©n ®· c¶i thiÖn. §Ó cã thÓ ®¹t ®­îc ®iÒu nµy cÇn cã sù cè g¾ng cña rÊt nhiÒu bªn vµ ®Æc biÖt lµ cÇn cã mét hÖ thèng ph¸p luËt hoµn chØnh, chi tiÕt. 2.2. Thùc tr¹ng ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi Nh­ trªn chóng ta ®· biÕt sù khã hiÓu trong c¸c ®iÒu kho¶n cña H§BH bëi lÏ c¸c DNBH khi so¹n th¶o c¸c néi dung cña hîp ®ång ®­a ra rÊt nhiÒu c¸c gi¶ ®Þnh “NÕu... th×...” v× thùc chÊt lµ b¶o hiÓm cho sù kiÖn x¶y ra trong t­¬ng lai (nÕu cã). Kh«ng ai cã thÓ biÕt tr­íc ®­îc sù kiÖn ®ã x¶y ra hay kh«ng. Vµ nÕu tr­íc khi ký kÕt hîp ®ång mµ bªn mua b¶o hiÓm ®· biÕt vÒ sù kiÖn ®ã th× H§BH sÏ v« hiÖu do bÞ lõa dèi. Thùc tÕ lµ cã rÊt nhiÒu tr­êng hîp kh¸ch hµng khi ký kÕt hîp ®ång ch­a hiÓu hoÆc hiÓu ch­a hÕt ®­îc c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh trong khi c¸c ®¹i lý víi c¸c t­ vÊn viªn muèn ký kÕt ®­îc nhiÒu hîp ®ång víi kh¸ch hµng th­êng nªu lªn c¸c quyÒn hoÆc c¸c ­u ®·i do ký kÕt hîp ®ång mang l¹i mµ quªn ®i viÖc gi¶i thÝch cho kh¸ch hµng c¸c ®iÒu kho¶n cã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn chÝnh quyÒn lîi cña hä nh­: ®iÒu kho¶n miÔn tr¸ch nhiÖm, ®iÒu kho¶n gi¸ trÞ hoµn l¹i khi hîp ®ång ®· cã hiÖu lùc trªn 2 n¨m...C¸c quy ®Þnh cña luËt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó H§BH con ng­êi ®­îc thùc hiÖn, tr¸nh tranh chÊp x¶y ra, t¹o nªn mét m«i tr­êng ph¸p lý lµnh m¹nh. Nh­ng thùc tr¹ng ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ b¶o hiÓm con ng­êi ë ViÖt Nam vÉn t¹o ra nhiÒu tranh chÊp. Cã rÊt nhiÒu c¸c nguyªn nh©n kh¸c nhau vµ c¸c nguyªn nh©n phæ biÕn lµ do DNBH tõ chèi tr¶ tiÒn b¶o hiÓm thiÕu c¨n cø ph¸p luËt, do bªn mua b¶o hiÓm, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm hoÆc ng­êi thô h­ëng cè ý g©y ra sù kiÖn b¶o hiÓm ®Ó ®­îc nhËn tiÒn b¶o hiÓm, do sù thiÕu hoµn chØnh trong quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Theo tõ ®iÓn thuËt ng÷ luËt häc: “Tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång lµ tranh chÊp gi÷a c¸c bªn trong viÖc thùc hiÖn c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång”.[19] V× thÕ tranh chÊp H§BH con ng­êi lµ sù xung ®ét bÊt ®ång ý kiÕn gi÷a DNBH vµ bªn tham gia b¶o hiÓm trong viÖc thùc hiÖn c¸c ®iÒu kho¶n cña H§BH con ng­êi. Chóng ta sÏ xem xÐt c¸c vô tranh chÊp cô thÓ sau ®©y: 2.2.1. Tranh chÊp ph¸t sinh tõ nghÜa vô cung cÊp th«ng tin cña kh¸ch hµng Sau khi tiÕp nhËn nh÷ng lêi mêi chµo khã nçi tõ chèi tõ nh©n viªn tiÕp thÞ ngµy 6/9/2000, bµ NguyÔn ThÞ Oanh ngô t¹i sè 171/1B C« B¾c, QuËn 1, Thµnh phè Hå ChÝ Minh quyÕt ®Þnh tham gia b¶o hiÓm hçn hîp 10 n¨m víi c«ng ty Chinfon Manulife víi møc phÝ 680.000 ®ång/th¸ng. Trong H§BH bµ Oanh ®· kª khai theo mÉu néi dung mµ Chinfon Manulife so¹n s½n, trong ®ã cã phÇn bµ ®Ò nghÞ c«ng ty b¶o hiÓm kiÓm tra y tÕ vÒ t×nh tr¹ng søc khoÎ nÕu cã yªu cÇu vµ ®­îc Chinfon Manulife tiÕn hµnh vµo ngµy 11/9/2000 tr­íc khi hîp ®ång cã hiÖu lùc. Mäi viÖc diÔn ra b×nh th­êng, ®¬n yªu cÇu b¶o hiÓm cña bµ Oanh ®­îc Chinfon Manulife chÊp thuËn. Cho ®Õn ngµy 15/9/2000, thÊy cã triÖu chøng ho khan, ãi möa, nhøc mái hai vai, bµ Oanh ®Õn chÈn ®o¸n t¹i Trung l©m lao phæi Ph¹m Ngäc Th¹ch vµ ph¸t hiÖn bÞ ung th­ phÕ qu¶n phæi di c¨n h¹ch. §iÒu trÞ ë ®Êy mét thêi gian, bµ Oanh ®­îc chuyÓn sang Trung t©m Ung b­íu gÇn 6 th¸ng, sau ®ã xuÊt viÖn vÒ nhµ riªng råi qua ®êi. Trong thêi gian bµ Oanh n»m viÖn, c«ng ty Chinfon Manulife vÉn tiÕp tôc thu phÝ. Sau ®ã «ng Cao H÷u TrÝ, con trai bµ Oanh göi th«ng b¸o tíi c«ng ty xin thanh to¸n b¶o hiÓm tö vong nh­ng thËt bÊt ngê ®· bÞ c«ng ty tõ chèi. Bé phËn gi¶i quyÕt khiÕu n¹i cña Chinfon Manulife cho biÕt, tr­íc khi ký b¶o hiÓm, bµ Oanh ®· ®i kh¸m vµi lÇn ë c¸c phßng m¹ch t­, ®ång thêi ngµy 11/9 khi ®Õn kh¸m t¹i c«ng ty víi c©u hái trong vßng 5 th¸ng trë l¹i ®©y, bµ cã èm, phÉu thuËt, tham vÊn y khoa hoÆc ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn? Bµ Oanh còng ®· kh«ng th«ng b¸o vÒ t×nh tr¹ng bÖnh lý cña m×nh. V× vËy, viÖc c«ng ty Chinfon Manulife b¸c ®Ò nghÞ thanh to¸n b¶o hiÓm tö vong ®èi víi tr­êng hîp bµ Oanh lµ hoµn toµn phï hîp. ¤ng TrÝ nhËn ®­îc th«ng b¸o sÏ båi th­êng sã tiÒn b¶o hiÓm b»ng viÖc chi tr¶ l¹i toµn bé phÝ b¶o hiÓm ®· ®ãng víi sè tiÒn 4.080.000 ®ång lµ tæng sè phÝ thu trong 6 th¸ng. ¤ng David Matthews, Tæng gi¸m ®èc Chinfon Manulife ®· nãi: Chóng t«i kh¼ng ®Þnh r»ng bµ Oanh ®· kh«ng yªu cÇu c«ng ty b¶o hiÓm kiÓm tra søc khoÎ cho bµ. V× yÕu tè tuæi cao vµ ph¹m vi mÖnh gi¸ b¶o hiÓm, c«ng ty Chinfon Manulife ®· yªu cÇu bµ Oanh ®Õn c«ng ty kiÓm tra søc khoÎ theo thñ tôc thÈm ®Þnh th«ng th­êng. Bµ Oanh ®· ®Õn phßng kh¸m y tÕ cña chóng t«i vµo ngµy 11/9/200, t¹i thêi ®iÓm bµ Oanh gÆp b¸c sü cña c«ng ty, b¸c sü ®· ®Æt ra cho bµ Oanh mäi c©u hái liªn quan ®Õn c¸c bÖnh tËt ghi trong ®¬n mua b¶o hiÓm vµ t×m hiÓu c¸c kÕt qu¶ kh¸m søc khoÎ liªn quan. Bµ Oanh ®· kh¸m bÖnh ë mét sè phßng kh¸m y khoa tr­íc ngµy bµ nép ®¬n mua b¶o hiÓm. Tuy nhiªn, bµ Oanh ®· kh«ng khai b¸o ®iÒu nµy víi c¸c b¸c sü cña chóng t«i kÓ c¶ lÇn bµ ®i kh¸m bÖnh vµo ngµy 9/9/2000 tøc 2 ngµy tr­íc khi kiÓm tra søc khoÎ t¹i c«ng ty chóng t«i. Nh÷ng lÇn ®i kh¸m nµy, nÕu nh­ chóng t«i ®­îc biÕt lÏ ra ®· ¶nh h­ëng quan träng ®Õn quyÕt ®Þnh chÊp thuËn b¶o hiÓm cña chóng t«i ®èi víi ®¬n mua b¶o hiÓm. Do ®ã, quyÕt ®Þnh cuèi cïng cña chóng t«i c¨n cø theo ®iÒu kho¶n H§BH lµ buéc lßng ph¶i tõ chèi yªu cÇu thanh to¸n b¶o hiÓm cho bµ Oanh ®· kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô khai ®óng vµ ®Çy ®ñ mäi th«ng tin nh­ yªu cÇu, dÉn ®Õn huû bá H§BH vµ c«ng ty hoµn l¹i phÝ ®· ®ãng.[13] Râ rµng khi tranh chÊp x¶y ra, c¶ 2 bªn ®Òu ®­a ra lý luËn ®Ó b¶o vÖ cho quyÒn lîi cña m×nh. §èi víi c«ng ty Chinfon Manulife chØ c¨n cø vµo mét nguyªn nh©n lµ kh¸ch hµng ®· kh«ng trung thùc khi tr¶ lêi c¸c c©u hái trong hîp ®ång lµ thiÕu thuyÕt phôc. Cã thÓ nãi phÇn lçi cña kh¸ch hµng thiÕu tr¸ch nhiÖm trong khi tr¶ lêi c©u hái mang tÝnh tr¾c nghiÖm nh­ng còng kh«ng thÓ v× thÕ mµ buéc kh¸ch hµng cña m×nh kh«ng ®­îc nhËn tiÒn b¶o hiÓm. Cßn viÖc bµ Oanh ®i kh¸m bÖnh ngµy 9/9/2000 cã thÓ lµ viÖc kiÓm tra søc khoÎ b×nh th­êng vµ kh«ng thÓ v× thÕ mµ Chinfon Manulife quy kÕt lµ kh«ng th«ng b¸o víi c«ng ty. NÕu trong ngµy kiÓm tra søc khoÎ nµy nÕu bµ Oanh biÕt vÒ t×nh tr¹ng bÖnh tËt cña m×nh mµ kh«ng th«ng b¸o víi c«ng ty th× c«ng ty Chinfon Manulife ph¶i chøng minh ®­îc ®iÒu ®ã vµ huû hîp ®ång. Cßn kiÓm tra søc khoÎ mµ bµ Oanh kh«ng biÕt ®­îc t×nh tr¹ng bÖnh tËt cña m×nh th× vÉn thuéc tr­êng hîp sù kiÖn b¶o hiÓm ®· x¶y ra nh­ng bªn mua b¶o hiÓm kh«ng biÕt vÒ sù kiÖn b¶o hiÓm ®ã x¶y ra th× hîp ®ång b¶o hiÓm vÉn cã hiÖu lùc. Nh­ng ë ®©y, c«ng ty Chinfon Manulife ®· c¨n cø vµo viÖc kh«ng khai b¸o cña kh¸ch hµng ®Ó huû hîp ®ång lµ kh«ng hîp lý. H¬n n÷a chÝnh bµ Oanh ®· yªu cÇu c«ng ty kiÓm tra søc khoÎ (hoÆc kh«ng yªu cÇu nh­ «ng Tæng gi¸m ®èc ®· nãi) th× thñ tôc thÈm ®Þnh søc khoÎ cho kh¸ch hµng vÉn ph¶i ®­îc tiÕn hµnh vµ b¸c sü cña c«ng ty ph¶i biÕt ®­îc t×nh tr¹ng søc khoÎ cña kh¸ch hµng khi ký kÕt. Kh«ng thÓ nãi nh­ «ng Tæng gi¸m ®èc cña c«ng ty “NÕu nh­ chóng t«i ®­îc cho biÕt lÏ ra ®· ¶nh h­ëng quan träng ®Õn quyÕt ®Þnh chÊp thuËn b¶o hiÓm cña chóng t«i ®èi víi ®¬n mua b¶o hiÓm”. V× ®©y lµ c«ng viÖc mµ DNBH ph¶i lµm tr­íc khi ký hîp ®ång ®Ó ®¶m b¶o cho quyÒn lîi cña chÝnh m×nh (hä lµ ®éi ngò b¸c sü víi nhiÖm vô kiÓm tra chø kh«ng ph¶i lµm nhiÖm vô theo lêi nãi cña kh¸ch hµng). Khi tranh chÊp x¶y ra ¶nh h­ëng ®Õn thêi gian, vËt chÊt vµ ®Æc biÖt lµ ¶nh h­ëng ®Õn uy tÝn cña DNBH, lµm gi¶m lßng tin ë kh¸ch hµng. Trong viÖc c¹nh tranh cña thÞ tr­êng ngµy nay ®ßi hái c¸c DNBH ph¶i n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô, ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu ngµy cµng ®a d¹ng cña kh¸ch hµng ®Ó tr¸nh tranh chÊp x¶y ra, cã nh­ vËy míi ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña mçi DNBH. 2.2.2. Tranh chÊp do viÖc x¸c ®Þnh sù kiÖn b¶o hiÓm §©y lµ vô tranh chÊp kÐo dµi, víi nhiÒu t×nh tiÕt phøc t¹p. Trong khi Prudential cho r»ng ®©y lµ hµnh vi trôc lîi b¶o hiÓm tõ phÝa kh¸ch hµng, vËy mµ c¶ phiªn toµ s¬ thÈm vµ phóc thÈm Prudential ®Òu thua kiÖn. Vô viÖc nh­ sau: ¤ng Vò Quang U«ng lµ bªn mua b¶o hiÓm ®ång thêi lµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm cña 04 H§BH nh©n thä ®­îc Prudential ph¸t hµnh vµo c¸c ngµy 21-3-2001 vµ ngµy 26-3-2001. C¸c hîp ®ång nµy ®Òu do anh Vò Trung Thµnh - con trai «ng U«ng ®ång thêi lµ ®¹i lÝ b¶o hiÓm cña Prudential t­ vÊn. Ngoµi ra «ng U«ng cßn tham gia b¶o hiÓm t¹i c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä Hµ Néi vµ B¶o Minh CMG víi sè tiÓn b¶o hiÓm cã tæng mÖnh gi¸ lªn tíi 3.6 tØ Theo tr×nh bµy cña «ng Vò Quang U«ng - gi¸o viªn nghØ h­u: tèi ngµy 23-3-2002, t¹i phè GiÏ x· T©n Tr­êng, CÈm Giµng, H¶i D­¬ng do tr¸nh «t« ®i cïng chiÒu, ®­êng m­a tr¬n, «ng bÞ ng·, ch©n tr¸i bÞ g·y. ¤ng ®­îc ng­êi ®i ®­êng mang ®i cÊp cøu t¹i bªnh viÖn CÈm Giµng. Sau ®ã gia ®×nh «ng ®­a «ng tíi ®iÒu trÞ t¹i nhiÒu bÖnh viÖn kh¸c nhau ë H¶i D­¬ng vµ Hµ Néi. Ngµy 6-2-2002, t¹i bÖnh viÖn Qu©n Y 107 «ng bÞ c¾t côt 1/3 c¼ng ch©n tr¸i do nhiÔm trïng ho¹i tö phÇn mÒm. Sau khi bÞ tai n¹n, «ng yªu cÇu c«ng ty b¶o hiÓm tr¶ tiÒn theo tho¶ thuËn ®· ký. Prudential kh«ng chÊp nhËn v× cho ®©y lµ “mµn kÞch” cña «ng U«ng tõ viÖc mua b¶o hiÓm tíi viÖc c­a ch©n…Kh«ng tho¶ thuËn ®­îc víi nhau «ng U«ng khëi kiÖn ra toµ ¸n nh©n d©n tØnh H¶i D­¬ng. Cuèi th¸ng 6 vô kiÖn ®­îc ®­a ra xÐt xö s¬ thÈm: T¹i phiªn toµ s¬ thÈm, luËt s­ Prudential th¾c m¾c t¹i sao cã mét c¸i ch©n ®au mµ «ng U«ng ph¶i qua nhiÒu bÖnh viÖn, cã bÖnh viÖn x¸c nhËn vÕt ®au ë ch©n «ng ®· thuyªn gi¶m, hÑn t¸i kh¸m mµ kh«ng t¸i kh¸m…Ngay sau ®ã luËt s­ cña «ng U«ng ®· bªnh vùc: “Theo §iÒu 22 ph¸p lÖnh b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n, ng­êi bÖnh cã quyÒn tuú ý lùa chän c¬ së ch÷a bÖnh, còng nh­ thÇy thuèc, l­¬ng y, b¸c sÜ mµ kh«ng cã g× h¹n chÕ, còng kh«ng cÇn ®­a ra lÝ do nµo”. §Ó b¶o vÖ cho kh¼ng ®Þnh cña m×nh luËt s­ Prudential ®· hái «ng U«ng vÒ nguån thu nhËp mµ cã thÓ tham gia b¶o hiÓm víi sè tiÒn lín nh­ vËy. Mét ®iÒu v« lÝ lµ biÕt «ng U«ng cã bÖnh giun chØ ë ch©n tr¸i (theo th«ng tin mµ «ng U«ng ®· cung cÊp) c«ng ty Prudential vÉn chÊp nhËn c¶ 4 H§BH nh©n thä cho «ng vµ «ng cßn ph¶i ®ãng thªm tiÒn cho s¶n phÈm bæ trî chÕt vµ tµn tËt kÌm theo c¸c hîp ®ång nµy. Suèt tõ th¸ng 3-2001 «ng U«ng vµ gia ®×nh vÉn ®Òu ®Æn ®ãng phÝ vµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ cam kÕt…th× lóc ®ã t¹i sao c«ng ty Prudential kh«ng ®Ò cËp ®Õn chuyÖn nghi ngê nguån tiÒn ë ®©u ra mµ vÉn nhËn tiÒn ®Òu ®Æn. Khi «ng U«ng gÆp tai n¹n råi yªu cÇu b¶o hiÓm c«ng ty míi b¾t ®Çu cè ý nghi vÊn t¹i sao…?. Vµ luËt s­ cña «ng U«ng ®· nãi “luËt nµo b¾t ng­êi tham gia b¶o hiÓm ph¶i chøng minh thu nhËp”. Kh«ng dõng l¹i ë ®ã Prudential cho r»ng: Anh Vò Trung Thµnh con trai cña «ng U«ng (còng lµ ®¹i lÝ cña Prudential) th«ng b¸o vÒ t×nh tr¹ng cña bè m×nh cho c«ng ty qu¸ muén (kho¶ng nöa n¨m sau ngµy «ng U«ng bÞ ng·). §iÒu nµy kh«ng vi ph¹m hîp ®ång còng nh­ bÊt cø c¸c quy ®Þnh nµo cña Prudential, bëi theo ®iÒu kho¶n chung cña hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä: trong tr­êng hîp ng­êi ®­îc b¶o hiÓm bÞ th­¬ng tËt toµn bé vµ vÜnh viÔn th× “thêi h¹n yªu cÇu gi¶i quyÕt quyÒn lîi b¶o hiÓm lµ trong vßng 1 n¨m kÓ tõ ngµy cã kÕt luËn cña c¬ quan y tÕ vÒ t×nh tr¹ng th­¬ng tËt cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm”. §¹i diÖn viÖn kiÓm s¸t vµ héi ®ång xÐt xö toµ ¸n nh©n d©n tØnh H¶i D­¬ng ®· nhÊt trÝ cao trong kÕt luËn c«ng ty b¶o hiÓm Prudential ph¶i båi th­êng cho «ng gi¸o côt ch©n 750 triÖu ®ång vµ chÞu toµn bé ¸n phÝ (theo ®óng ch­¬ng 7: gi¶i quyÕt tranh chÊp Phó TÝch Luü An Khang cña Prudential). Cho r»ng b¶n ¸n kh«ng tho¶ ®¸ng Prudential chèng ¸n. Ngµy 16-12 phiªn toµ phóc thÈm ®­îc më. PhÇn tranh lô©n t¹i phiªn toµ diÔn ra c¨ng th¼ng. Bµ NguyÔn ThÞ Thuú H­¬ng - ®¹i diÖn bÞ ®¬n cho r»ng cã nhiÒu m©u thuÉn trong lêi khai cña c¸c nh©n chøng vµ kÕt luËn cña c¬ quan c«ng an giao th«ng tØnh H¶i D­¬ng kh«ng ®­îc t«n träng, thËm chÝ ®©y cã thÓ lµ mét vô trôc lîi b¶o hiÓm “toµ phóc thÈm h·y tuyªn huû ¸n s¬ thÈm ®Ó giao hå s¬ cho c¬ quan c«ng an x¸c ®Þnh l¹i ®©y cã ph¶i lµ vô tai n¹n giao th«ng hay kh«ng”. Tuy nhiªn chñ to¹ phiªn toµ ®· “déi g¸o n­íc l¹nh” vµo ®Ò nghÞ nµy: “§ã lµ c¸ch hiÓu cña ng­êi lµm kinh doanh, cßn tai n¹n ë ®©y lµ x¶y ra trªn ®­êng, lµ tai n¹n giao th«ng…ch¼ng cã ai l¹i tù c¾t bá mét phÇn th©n thÓ cña m×nh ®Ó nhËn båi th­êng c¶”. LuËt s­ cña Prudential nhÊn m¹nh nh÷ng m©u thuÉn trong lêi khai cña n¹n nh©n lµ: «ng U«ng lóc th× khai buån ngñ bÞ ng· xe, lóc th× khai xe ®©m vµo d¶i ph©n c¸ch, lóc th× con «ng U«ng khai «ng bÞ « t« ®Ì lªn…Råi viÖc chuyÓn viÖn liªn tôc vµ “tha thiÕt” ®Ò nghÞ c­a ch©n cña «ng U«ng khi vÉn cßn kh¶ n¨ng cøu ch÷a. VÒ phÝa nguyªn ®¬n anh Vò Trung Thµnh (con trai «ng) nh¾c l¹i yªu cÇu ®ßi båi th­êng 750 triÖu ®ång theo c¸c hîp ®ång hai bªn kÝ tr­íc ®©y vµ phÇn l·i ph¸t sinh yªu cÇu lªn tíi 190 triÖu ®ång. Héi ®ång xÐt xö gi÷ nguyªn b¶n ¸n s¬ thÈm, ®ång thêi chÊp nhËn mét phÇn yªu cÇu cña nguyªn ®¬n, buéc Prudential ph¶i tr¶ thªm 120 triÖu ®ång lµ kho¶n l·i ph¸t sinh tõ sè tiÒn mµ bÞ ®¬n ph¶i båi th­êng theo ph¸n quyÕt cña toµ ¸n nh©n d©n tØnh H¶i D­¬ng. Quan ®iÓm cña Prudential ViÖt Nam vÒ tr­êng hîp «ng vò Quang U«ng lµ sÏ ®Ò nghÞ ®Ó vô viÖc ®­îc xem xÐt theo tr×nh tù gi¸m ®èc thÈm. Prudential cho r»ng c¶ hai cÊp xÐt xö s¬ thÈm vµ phóc thÈm ®Òu ch­a ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan b¶n chÊt cña sù viÖc, do ®ã ®· ®­a ra ph¸n quyÕt kh«ng c«ng b»ng vÒ mÆt ph¸p lÝ. Prudential lu«n t«n träng ph¸n quyÕt cña toµ ¸n vµ ph¸p luËt ViÖt Nam, nh­ng ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi hîp ph¸p cña m×nh vµ quan träng h¬n lµ ®Êu tranh víi nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt nh»m trôc lîi b¶o hiÓm, gãp phÇn b¶o vÖ sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm ViÖt Nam. §Ó ®¶m b¶o sù c«ng b»ng cho mäi kh¸ch hµng tham gia b¶o hiÓm Prudential kiªn quyÕt ng¨n chÆn mäi tr­êng hîp trôc lîi b¶o hiÓm. RÊt tiÕc lµ nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng mµ nh÷ng hµnh vi trôc lîi b¶o hiÓm cã thÓ g©y ra ch­a ®­îc x· héi còng nh­ ph¸p luËt ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®óng møc. Tr­íc mét sù viÖc cã nhiÒu t×nh tiÕt ®¸ng ngê nh­ tr­êng hîp tai n¹n giao th«ng cña «ng Vò Quang U«ng, toµ ¸n nh©n d©n ë c¶ hai cÊp xÐt xö cÇn xem xÐt kü l­ìng h¬n tr­íc khi ra ph¸n quyÕt b»ng c¸ch tr­ng cÇu gi¸m ®Þnh cña c¬ quan ®iÒu tra. Ngay sau khi kÕt thóc phiªn toµ «ng NguyÔn §øc Ch­¬ng - phã tæng gi¸m ®èc Prudential cho biÕt: “c¸c b»ng chøng cña Prudential bÞ b¸c bá mét c¸ch v« lÝ, c«ng ty sÏ cã khiÕu n¹i ®Ò nghÞ gi¸m ®èc thÈm vô nµy”. Ngoµi ra Prudential sÏ c©n nh¾c kh¶ n¨ng kiÕn nghÞ xö lÝ h×nh sù hµnh vi mµ c«ng ty cho lµ: “lõa g¹t ®Ó chiÕm ®o¹t tiÒn b¶o hiÓm cña «ng Vò Quang U«ng”.[26] Qua vô ¸n nªu trªn chóng ta thÊy ®­îc tÝnh phøc t¹p cña vô viÖc bëi ®· qua cÊp xÐt xö phóc thÈm mµ Prudential vÉn kh«ng ®ång ý víi ph¸n quyÕt cña toµ vµ cho r»ng cã nhiÒu t×nh tiÕt cÇn xem xÐt. VÒ phÝa nguyªn ®¬n «ng Vò Quang U«ng - gi¸o viªn nghØ h­u th× thËt khã cã thÓ tham gia b¶o hiÓm víi sè tiÒn lín nh­ vËy vµ h¬n n÷a viÖc c¾t bá ch©n tr¸i cña «ng kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p cuèi cïng. VÒ phÝa bÞ ®¬n Prudential kh«ng thÓ ®­a ra nh÷ng b»ng chøng x¸c thùc ®Ó chøng minh hµnh vi trôc lîi cña «ng Vò Quang U«ng mµ chØ ®­a ra nh÷ng c©u hái nh­ “T¹i sao «ng l¹i chuyÓn qua nhiÒu viÖn…” hoÆc “t¹i sao l¹i cã sè tiÒn lín nh­ v©y…?”. §ã lµ nh÷ng c©u hái thiÕu søc thuyÕt phôc, Prudential kh«ng thÓ chøng minh tr­íc toµ r»ng ®©y lµ vô trôc lîi b¶o hiÓm (mÆc dï t×nh tiÕt vµ sù viÖc diÔn ra cã thÓ khiÕn mäi ng­êi hiÓu nh­ vËy). V× thÕ qua hai cÊp xÐt xö Prudential kh«ng ph¶i lµ bªn th¾ng kiÖn vµ yªu cÇu ®­a vô ¸n xÐt xö theo tr×nh tù gi¸m ®èc thÈm. Còng tõ vô viÖc nµy thÊy ®­îc c¸c quy ®Þnh chi tiÕt cña luËt ®ång thêi sù trung thùc cña kh¸ch hµng khi cung cÊp th«ng tin lµ yÕu tè h¹n chÕ tranh chÊp x¶y ra. Tõ ®ã t¹o nªn m«i tr­êng ph¸p lý lµnh m¹nh, t¹o lßng tin cña ng­êi d©n khi tham gia b¶o hiÓm. §ã còng lµ môc tiªu mµ mçi ng­êi vµ c¶ x· héi quan t©m 2.2.3. Tranh chÊp do néi dung cña hîp ®ång kh«ng râ rµng. Anh NguyÔn V¨n Hîp - chång chÞ Hµ mua b¶o hiÓm nh©n thä cho con lµ NguyÔn H¶i Linh - sinh n¨m 1982 thêi h¹n lµ 15 n¨m, mçi n¨m anh ®ãng 2.966.600 ®ång. Sau khi anh mÊt, gia ®×nh anh lµm ®¬n xin ®­îc nhËn l¹i sè phÝ mµ anh ®· ®ãng trong mét n¨m qua, nh­ng bÞ phÝa c«ng ty b¶o hiÓm tõ chèi víi lÝ do chÞ Ng« Thu Hµ cã ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ thõa kÕ (quy ®Þnh ë §iÒu 1.1.1) nªn chÞ ph¶i tiÕp tôc ®ãng phÝ thay cho chång. Do chång míi mÊt vµ anh lµ lao déng chÝnh trong gia ®×nh nªn chÞ kh«ng thÓ tiÕp tôc nghÜa vô thõa kÕ cña anh. ThÕ lµ c«ng ty liÒn huû hîp ®ång. NÕu xem xÐt kü th× phÝa c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng sai. Hîp ®ång cã ghi “trong tr­êng hîp chñ hîp ®ång kh«ng ph¶i lµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm, khi chñ hîp ®ång chÕt trong thêi h¹n hîp ®ång b¶o hiÓm cßn hiÖu lùc, ng­êi thõa kÕ hîp ph¸p cña chñ hîp ®ång cã quyÒn thõa kÕ toµn bé quyÒn lîi vµ nghÜa vô liªn quan ®Õn hîp ®ång nµy víi ®iÒu kiÖn ng­êi thõa kÕ hîp ph¸p cña chñ hîp ®ång héi tô c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh. NÕu c¸c ®iÒu kiÖn trªn ®©y kh«ng ®­îc ®¸p øng, H§BH sÏ mÊt hiÖu lùc vµ c«ng ty b¶o hiÓm sÏ tr¶ cho ng­êi thõa kÕ hîp ph¸p cña chñ hîp ®ång gi¸ trÞ nµo cao h¬n cña toµn bé phÝ b¶o hiÓm ®· thu, hoÆc gi¸ trÞ gi¶i ­íc t¹i thêi ®iÓm chñ hîp ®ång chÕt”.[14] Khi ®äc ®Õn ®iÒu kho¶n nµy kh¸ch hµng sÏ an t©m ngay, nÕu chñ hîp ®ång chÕt…th× sÏ ®­îc nhËn l¹i “toµn bé chi phÝ b¶o hiÓm ®· thu hoÆc gi¸ trÞ gi¶i ­íc t¹i thêi ®iÓm chñ hîp ®ång chÕt”. Tuy nhiªn c¸c vÕ kh¸c cña ®iÒu kho¶n nµy n»m ë ®©u, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn g× vÝ dô nh­ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®­îc nhËn gi¸ trÞ gi¶i ­íc lµ nh­ thÕ nµo? vµ nh÷ng hîp ®ång nµo cã gi¸ trÞ gi¶i ­íc ®Ó th«ng tin ®Õn kh¸ch hµng tr­íc khi ký kÕt §©y lµ t×nh tr¹ng chung cña hîp ®ång b¶o hiÓm, næi lªn nhiÒu ®iÓm kh«ng râ rµng cña c¸c tõ ng÷ sö dông trong hîp ®ång lµm cho quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña hai bªn ký kÕt cã thÓ dÔ dµng bÞ suy diÔn theo chiÒu h­íng cã lîi cho phÝa nhµ khai th¸c. C¸c ®iÒu kho¶n vÒ quyÒn lîi cña bªn mua b¶o hiÓm th­êng ®­îc quy ®Þnh rÊt râ rµng nªn cã thÓ hÊp dÉn ng­êi mua. Tr¸i l¹i nghÜa vô bªn mua b¶o hiÓm th­êng ®­îc quy ®Þnh b»ng nh÷ng kh¸i niÖm qu¸ réng. MÆt kh¸c tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nghÜa vô bªn mua l¹i qu¸ lín mét khi vi ph¹m vµo nh÷ng kh¸i niÖm qu¸ réng ®ã. Khi ký kÕt, ng­êi mua th­êng bÞ hÊp dÉn bëi nh÷ng quyÒn lîi râ rµng mµ kh«ng ®ñ kinh nghiÖm ®Ó nhËn thÊy m×nh cã tr¸ch nhiÖm thùc thi nh÷ng nghÜa vô phøc t¹p mµ hËu qu¶ cña nã rÊt lín. Khi tiÕp thÞ mêi mua b¶o hiÓm, nh©n viªn th­êng ®em nh÷ng ®iÒu kho¶n cã lîi nãi cho kh¸ch hµng nghe cßn nh÷ng ®iÒu bÊt lîi cho kh¸ch hµng th­êng ®­îc “v« t×nh” bá qua ®Ó kh¸ch hµng tù hiÓu. Ch­¬ng 3: Mét sè kiÕn nghÞ, Gi¶I ph¸p nh»m hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi Nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p mµ t¸c gi¶ ®­a ra d­íi ®©y ®­îc dùa trªn c¬ së nghiªn cøu nh÷ng sù thay ®æi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña ®Êt n­íc ®ã lµ khi ViÖt Nam gia nhËp WTO, cïng víi viÖc chØ ra c¸c ®iÓm bÊt hîp lý trong c¸c quy ®Þnh cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm. 3.1. T¸c ®éng cña viÖc ViÖt Nam gia nhËp WTO ®èi víi hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi ViÖt Nam còng nh­ tÊt c¶ c¸c n­íc kh¸c khi gia nhËp WTO ®· t¹o ra nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc míi, ®ßi hái mçi n­íc ph¶i biÕt tËn dông chóng ®Ó t¹o ra nh÷ng b­íc ph¸t triÓn phï hîp víi xu thÕ chung cña thÕ giíi. B¶o hiÓm lµ mét trong nh÷ng ngµnh chÞu t¸c ®éng m¹nh c¶ quy m« vµ chÊt l­îng do viÖc gia nhËp WTO mang l¹i vµ b¶o hiÓm sÏ lµ ngµnh h¹n chÕ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Vô tr­ëng vô ph¸p chÕ bé kÕ ho¹ch ®Çu t­ Ph¹m M¹nh Dòng “b¶o hiÓm còng c¸c ngµnh viÔn th«ng, tµi chÝnh, hµng h¶i, …sÏ lµ nh÷ng lÜnh vùc h¹n chÕ ®Çu t­ n­íc ng¬µi” . Nguyªn nh©n lµ do b¶o hiÓm ¶nh h­ëng lín ®Õn cuéc sèng con ng­êi vµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm trong n­íc vµ n­íc ngoµi sÏ t¹o ra nguy c¬ g©y mÊt æn ®Þnh thÞ tr­êng tµi chÝnh. Chóng ta sÏ xem xÐt nh÷ng t¸c ®éng ®èi víi ngµnh b¶o hiÓm khi ViÖt Nam gia nhËp WTO. 3.1.1. ThuËn lîi: Khi më cöa héi nhËp c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cña c¸c n­íc ®Õn ®Çu t­ vµo ViÖt Nam lµm cho chÊt l­îng dÞch vô cña b¶o hiÓm con ng­êi ®­îc n©ng cao. ChiÕn l­îc kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ lµ gi¶m chi phÝ, t¨ng chÊt l­îng dÞch vô ®Ó c¹nh tranh thu hót kh¸ch hµng. Cã thÓ nãi nã mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®Õn sù tån vong cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm trong n­íc. Sù c¹nh tranh nµy tÊt yÕu sÏ kÐo theo viÖc kh¸ch hµng ®­îc h­ëng nhiÒu ­u ®·i h¬n. HiÖn nay ViÖt Nam cã c¸c c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä lín nh­ Prudential cña Anh, Chinfon Manulife cña §µi Loan, B¶o ViÖt nh©n thä. C¸c c«ng ty ®Òu ®­a ra c¸c ­u ®·i cho c¸c s¶n phÈm cña m×nh vµ ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång. VÝ dô trong s¶n phÈm b¶o hiÓm An Gia ThÞnh V­îng cña B¶o ViÖt khi tham gia kh¸ch hµng ®­îc vay theo hîp ®ång, vay phÝ tù ®éng cña c«ng ty hoÆc dõng nép phÝ vµ duy tr× hîp ®ång víi sè tiÒn b¶o hiÓm gi¶m nÕu hîp ®ång cã hiÖu lùc tõ 24 th¸ng trë lªn. Bªn c¹nh ®ã c«ng nghÖ qu¶n lÝ míi ®­îc chuyÓn giao, tr×nh ®é ®éi ngò c¸n bé ®­îc c¶i thiÖn. Cïng víi viÖc ®Çu t­ vµo lÜnh vùc b¶o hiÓm ë ViÖt Nam c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi sÏ mang ®Õn c«ng nghÖ qu¶n lÝ míi ®Ó phuc vô cho sù ph¸t triÓn cña chÝnh hä. §©y lµ c¬ héi ®Ó cho chóng ta häc hái tiÕp thu c«ng nghÖ trong lÜnh vùc b¶o hiÓm. Khi c«ng nghÖ qu¶n lÝ ®­îc n©ng cao th× ®ßi hái ph¶i cã con ng­êi phï hîp cã nghÜa lµ con ng­êi ph¶i ¸p dông ®­îc c«ng nghÖ ®ã vµo cuéc sèng. V× thÕ, tr×nh ®é ®éi ngò c¸n bé ®­îc sÏ ®­îc c¶i thiÖn. SÏ thËt lµ kh«ng hîp lý khi c«ng nghÖ qu¶n lÝ tiªn tiÕn mµ kh«ng cã con ng­êi ®ñ tr×nh ®é ®Ó sö dông. Mét thuËn lîi n÷a mµ kh«ng thÓ kh«ng nh¾c ®Õn ®ã lµ ng­êi tham gia hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi ®­îc lùa chän c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã chÊt l­îng, an toµn, phï hîp víi kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn cña m×nh. NÕu cßn tån t¹i t×nh tr¹ng ®éc quyÒn còng ®ång nghÜa víi viÖc ng­êi d©n chØ cã thÓ lùa chän duy nhÊt mét doanh nghiÖp mµ kh«ng cã sù lùa chän nµo kh¸c. Râ rµng sù c¹nh tranh kh«ng nh÷ng chÊt l­îng dÞch vô ®­îc n©ng cao mµ cßn t¹o ra nhiÒu c¬ héi khi lùa chän cña ng­êi tham gia. 3.1.2. Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi cßn cã nh÷ng khã kh¨n do viÖc gia nhËp WTO mang l¹i: §ã lµ kh¶ n¨ng g©y mÊt æn ®Þnh chung cña thÞ tr­êng tµi chÝnh trong n­íc. T¹o nªn sù bÊt æn ®Þnh nµy lµ do c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®Òu muèn kh¼ng ®Þnh ®Þa vÞ cña m×nh trªn thÞ tr­êng vµ v× thÕ sù c¹nh tranh lµ tÊt yÕu. Kh«ng ai cã thÓ biÕt tr­íc ®ã lµ sù c¹nh tranh lµnh m¹nh hay kh«ng. C¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt môc ®Ých lµ ®Ó ®¶m b¶o sù an toµn vµ hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, ®¶m b¶o quyÒn lîi cña c¸c bªn chñ thÓ. Nh­ng thùc tÕ sù c¹nh tranh nµy vÉn cã thÓ g©y ra sù mÊt an toµn cho thÞ tr­êng tµi chÝnh. C¸c c«ng ty trong n­íc sÏ bÞ chia sÎ thÞ phÇn vµ c¹nh tranh ngµy cµng khèc liÖt h¬n (thÞ phÇn b¶o hiÓm nh©n thä cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc gi¶m tõ 70% n¨m 2000 xuèng cßn 38% n¨m 2005). Møc ®é c¹nh tranh cao cã thÓ dÉn tíi hiÖn t­îng liªn kÕt gi÷a c¸c c«ng ty b¶o hiÓm lín, th«n tÝnh c¸c doanh nghiÖp nhá, ¶nh h­ëng tíi sù c¹nh tranh lµnh m¹nh cña thÞ tr­êng. Vµ thùc tÕ lµ khi c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm n­íc ngoµi tham gia thÞ tr­êng b¶o hiÓm sÏ t×m c¸ch l«i kÐo c¸c nh©n lùc cã kiÕn thøc vµ cã kinh nghiÖm cña c¸c DNBH trong n­íc. H¬n n÷a tr×nh ®é qu¶n lÝ cña c¸c DNBH trong n­íc ch­a theo kÞp víi møc ®é më cöa cña thÞ tr­êng nµy. §èi víi DNBH ViÖt Nam hiÖn nay ®Ó tiÕp cËn víi tiÕn bé khoa häc kü thuËt cña n­íc ngoµi th× cÇn ph¶i cã mét thêi gian n÷a. Thêi gian tíi sÏ lµ thêi gian kh¼ng ®Þnh sù tiÕp nhËn, thö nghiÖm vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ qu¶n lÝ míi ®èi víi c¸c DNBH trong n­íc. Nh­ trªn chóng ta ®· biÕt sù ®a d¹ng cña c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm mét mÆt t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng­êi d©n lùa chän lo¹i h×nh b¶o hiÓm víi dÞch vô tèt nhÊt nh­ng mÆt kh¸c còng t¹o nªn sù khã kh¨n khi lùa chän lo¹i h×nh nµo phï hîp víi m×nh. Muèn thu hót kh¸ch hµng, ph­¬ng ch©m cña c¸c doanh nghiÖp lu«n thÓ hiÖn sù phôc vô kh¸ch hµng tèt nhÊt ®Ó ph¸t triÓn. VËy lµm sao ng­êi d©n cã thÓ lùa chän mét c¸ch dÔ dµng ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých cña minh? Trong khi ®ã tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ c¸c ®iÒu kho¶n H§BH nãi chung vµ H§BH con ng­êi nãi riªng cña ng­êi d©n cßn h¹n chÕ. Thªm vµo ®ã khi t×m hiÓu hîp ®ång c¸c nh©n viªn t­ vÊn th­êng ®­a ra nh÷ng quyÒn lîi “hÊp dÉn” ®èi víi kh¸ch hµng nh»m thu hót kh¸ch hµng lùa chän doanh nghiÖp m×nh. §ã lµ nh÷ng thùc tÕ khã kh¨n mµ ng­êi mua b¶o hiÓm gÆp ph¶i trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy nay. 3.2. Nh÷ng bÊt cËp trong luËt kinh doanh b¶o hiÓm vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi. 3.2.1. VÒ quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm Theo kho¶n 9 §iÒu 3 LuËt KDBH th×: “quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm ®ã lµ quyÒn vµ nghÜa vô nu«i d­ìng, cÊp d­ìng ®èi víi ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm” QuyÒn lîi nµy thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a bªn mua b¶o hiÓm vµ ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm theo ®ã sù rñi ro cña ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm g©y thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh hoÆc tæn thÊt tinh thÇn cho bªn mua b¶o hiÓm. Môc ®Ých cña quy ®Þnh nµy lµ nh»m lo¹i bá kh¶ n¨ng bªn mua b¶o hiÓm cè t×nh g©y thiÖt h¹i, tæn thÊt cho ®èi t­îng b¶o hiÓm ®Ó thu lîi hay viÖc quy ®Þnh nµy nh»m ng¨n chÆn hµnh vi trôc lîi b¶o hiÓm tõ phÝa bªn mua b¶o hiÓm hay ng­êi cã quyÒn lîi nghÜa vô liªn quan. Thùc tÕ bÊt cø ng­êi nµo còng cã quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm ®èi víi chÝnh b¶n th©n m×nh. Nh­ng c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi kh«ng ph¶i lóc nµo ng­êi tham gia b¶o hiÓm còng ®ång thêi lµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm hoÆc ng­êi thô h­ëng quyÒn lîi b¶o hiÓm, bëi lÏ ng­êi tham gia b¶o hiÓm cã thÓ mua b¶o hiÓm cho ®èi t­îng kh¸c. Vµ v× vËy, nÕu chØ giíi h¹n quyÒn lîi cã thÓ b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi lµ quyÒn vµ nghÜa vô nu«i d­ìng, cÊp d­ìng ®èi víi ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm th× ®· “v« t×nh” h¹n chÕ ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm theo hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi mµ trªn thùc tÕ l¹i diÔn ra theo mét h­íng kh¸c. HiÖn nay quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm kh«ng chØ x¸c ®Þnh dùa trªn quan hÖ h«n nh©n, huyÕt thèng mµ nã cßn dùa trªn c¸c mèi quan hÖ kh¸c n÷a mµ chóng ta sÏ xem xÐt sau ®©y. Theo kho¶n 2 §iÒu 31 LuËt KDBH ®· liÖt kª c¸c ®èi t­îng mµ bªn mua b¶o hiÓm chØ cã thÓ mua b¶o hiÓm cho c¸c ®èi t­îng ®ã: B¶n th©n bªn mua b¶o hiÓm; Vî, chång, con, cha, mÑ cña bªn mua b¶o hiÓm; Anh, chÞ, em ruét; ng­êi cã quan hÖ nu«i d­ìng vµ cÊp d­ìng Ng­êi kh¸c nÕu bªn mua b¶o hiÓm cã quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm. Nh÷ng ®èi t­îng nµy cã quan hÖ h«n nh©n hoÆc huyÕt thèng víi nhau. LuËt ®· giíi h¹n b»ng tõ “chØ” cã nghÜa lµ ngoµi nh÷ng ®èi t­îng nµy ra bªn mua b¶o hiÓm kh«ng thÓ mua b¶o hiÓm cho ai kh¸c. Nh­ng khi chóng ta t×m hiÓu kh¸i niÖm “nu«i d­ìng” vµ “cÊp d­ìng” theo LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh th× hai kh¸i niÖm nµy ®­îc quy ®Þnh ë nh÷ng tr­êng hîp tr¸i ng­îc nhau thËm chÝ sù tån t¹i cña kh¸i niÖm nµy sÏ lo¹i trõ kh¸i niÖm kia. Theo kho¶n 11 §iÒu 8 LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh th× “cÊp d­ìng lµ viÖc mét ng­êi cã nghÜa vô ®ãng gãp tiÒn hoÆc tµi s¶n kh¸c ®Ó ®¸p øng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ng­êi kh«ng sèng chung víi m×nh mµ cã quan hÖ h«n nh©n, huyÕt thèng hoÆc nu«i d­ìng trong tr­êng hîp ng­êi ®ã lµ ng­êi ch­a thµnh niªn, lµ ng­êi ®· thµnh niªn nh­ng kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng vµ kh«ng cã tµi s¶n ®Ó tù nu«i m×nh, lµ ng­êi khã kh¨n tóng thiÕu theo quy ®Þnh cña luËt nµy”. §ã lµ cÊp d­ìng, cßn nu«i d­ìng theo quy ®Þnh cña LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh sÏ ®­îc hiÓu lµ gi÷a nh÷ng ng­êi sèng chung víi nhau. LuËt nµy ®· liÖt kª quan hÖ nu«i d­ìng gi÷a nh÷ng ng­êi trong gia ®×nh víi nhau: ®ã lµ quan hÖ nu«i d­ìng gi÷a cha mÑ vµ con (§iÒu 34 vµ §iÒu 35); quan hÖ nu«i d­ìng gi÷a «ng bµ néi, «ng bµ ngo¹i vµ ch¸u (§iÒu 47); quan hÖ nu«i d­ìng gi÷a anh chÞ em trong gia ®×nh (§iÒu 48). H¬n n÷a theo kho¶n 2 §iÒu 50 quy ®Þnh: “trong tr­êng hîp ng­êi cã nghÜa vô nu«i d­ìng mµ trèn tr¸nh nghÜa vô ®ã th× buéc ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d­ìng theo quy ®Þnh t¹i luËt nµy” Tõ nh÷ng kh¸i niÖm trªn th× hoµn c¶nh ph¸t sinh quan hÖ nu«i d­ìng vµ cÊp d­ìng tr¸i ng­îc nhau v× viÖc cÊp d­ìng chØ thùc hiÖn ®èi víi nh÷ng ng­êi kh«ng sèng chung víi nhau, cßn nu«i d­ìng khi hä sèng chung víi nhau. H¬n n÷a khi ng­êi cã nghÜa vô nu«i d­ìng mµ kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô cña m×nh th× buéc ng­êi ®ã ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d­ìng. VËy LuËt KDBH quy ®Þnh mua b¶o hiÓm cho ®èi t­îng lµ ng­êi cã quan hÖ nu«i d­ìng vµ cÊp d­ìng nh­ vËy lµ kh«ng hîp lý. Kh«ng chØ nh÷ng thÕ LuËt KDBH quy ®Þnh quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm dùa trªn quan hÖ h«n nh©n vµ huyÕt thèng vËy mµ khi xem xÐt viÖc cÊp d­ìng gi÷a vî vµ chång theo LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh l¹i ®­îc thùc hiÖn khi hä kh«ng cßn tån t¹i quan hÖ h«n nh©n. Theo ®iÒu 60 luËt H«n nh©n vµ gia ®×nh: “khi ly h«n, nÕu bªn khã kh¨n tóng thiÕu cã yªu cÇu cÊp d­ìng mµ cã lý do chÝnh ®¸ng th× bªn kia cã nghÜa vô cÊp d­ìng theo kh¶ n¨ng cña m×nh”. V× thÕ khi ph¸t sinh quan hÖ cÊp d­ìng còng ®ång nghÜa víi viÖc quan hÖ h«n nh©n ®· chÊm døt vµ v× thÕ quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm kh«ng cßn nªn quy ®Þnh cña LuËt KDBH trong tr­êng hîp nµy còng kh«ng hîp lý. Quy ®Þnh nµy chØ ®óng khi ®ã lµ mèi quan hÖ cÊp d­ìng gi÷a «ng bµ vµ ch¸u hoÆc gi÷a anh, chÞ, em trong gia ®×nh Ngµy nay khi héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ c¸c doanh nghiÖp th­êng sö dông nhiÒu lao ®éng ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých ph¸t triÓn doanh nghiÖp nãi riªng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung. §Ó ®¶m b¶o môc ®Ých nµy vµ ®Ó ®¶m b¶o cho cuéc sèng cña ng­êi lao ®éng khi kh«ng may rñi ro x¶y ra c¸c chñ sö dông lao ®éng th­êng mua b¶o hiÓm cho ng­êi lao ®éng (th­êng lµ b¶o hiÓm tai n¹n lao ®éng). Tr­êng hîp nµy kh«ng thuéc tr­êng hîp mµ luËt ®· quy ®Þnh vÒ quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm nh­ng thùc tÕ diÔn ra rÊt nhiÒu. QuyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm ë ®©y sÏ lµ nh÷ng tæn thÊt x¶y ra ®èi víi bªn mua b¶o hiÓm chÝnh lµ c¸c chñ sö dông lao ®éng. Gi÷a hä kh«ng hÒ tån t¹i quan hÖ h«n nh©n hay huyÕt thèng. VËy trong tr­êng hîp nµy gi¶i quyÕt nh­ thÕ nµo? Trong khi c¸c chñ thÓ ®­îc phÐp tho¶ thuËn nh÷ng vÊn ®Ò mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm mµ LuËt KDBH kh«ng cã quy ®Þnh cÊm mua b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù cña chñ sö dông lao ®éng 3.2.2. VÒ hµnh vi th«ng b¸o sai tuæi cña bªn mua b¶o hiÓm ®èi víi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm Theo kho¶n 2 §iÒu 34 LuËt KDBH: “trong tr­êng hîp bªn mua b¶o hiÓm th«ng b¸o sai tuæi cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm nh­ng tuæi ®óng cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm kh«ng thuéc nhãm tuæi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm th× doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã quyÒn hñy bá hîp ®ång b¶o hiÓm vµ hoµn tr¶ sè phÝ b¶o hiÓm ®· ®ãng cho bªn mua b¶o hiÓm sau khi ®· trõ ®i c¸c chi phÝ hîp lý liªn quan. Trong tr­êng hîp hîp ®ång b¶o hiÓm cã hiÖu lùc tõ hai n¨m trë lªn th× doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i tr¶ cho bªn mua b¶o hiÓm gi¸ trÞ hoµn l¹i cña hîp ®ång b¶o hiÓm”. C¸c ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång b¶o hiÓm lµ c¸c ®iÒu kho¶n mÉu nªn c¸c ®iÒu kho¶n nµy do mét bªn ®­a ra (lµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm) theo ®ã bªn mua b¶o hiÓm xem xÐt quyÕt ®Þnh cã tham gia hay kh«ng. V× vËy ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cña hai bªn ®iÓm b kho¶n 2 §iÒu 18 LuËt KDBH quy ®Þnh “bªn mua b¶o hiÓm cã nghÜa vô kª khai ®Çy ®ñ, trung thùc mäi chi tiÕt cã liªn quan ®Õn hîp ®ång b¶o hiÓm theo yªu cÇu cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm”. H¬n thÕ n÷a mét nguyªn t¾c khi giao kÕt hîp ®ång lµ “trung thùc tuyÖt ®èi” nªn ®ßi hái th«ng tin tõ bªn mua b¶o hiÓm ph¶i chÝnh x¸c vµ bªn b¶o hiÓm hoµn toµn tin t­ëng vµo th«ng tin ®ã. Theo kho¶n 2 §iÒu 34 LuËt KDBH nÕu bªn mua b¶o hiÓm th«ng b¸o sai tuæi cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm mµ tuæi ®óng cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm kh«ng thuéc nhãm tuæi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm th× doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã quyÒn huû bá hîp ®ång b¶o hiÓm vµ hoµn tr¶ sè phÝ sau khi trõ c¸c chi phÝ liªn quan nÕu hîp ®ång cã hiÖu lùc d­íi hai n¨m. NÕu hîp ®ång cã hiÖu lùc trªn hai n¨m th× doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i tr¶ cho bªn mua b¶o hiÓm gi¸ trÞ hoµn l¹i cña hîp ®ång. Xem xÐt hµnh vi huû bá hîp ®ång theo §iÒu 425 Bé luËt d©n sù 2005 th× hËu qu¶ lµ : 1. Mét bªn cã quyÒn huû bá hîp ®ång vµ kh«ng ph¶i båi th­êng thiÖt h¹i khi bªn kia vi ph¹m hîp ®ång lµ ®iÒu kiÖn huû bá mµ c¸c bªn ®· tho¶ thuËn hoÆc ph¸p luËt cã quy ®Þnh. 2. Bªn huû bá hîp ®ång ph¶i th«ng b¸o ngay cho bªn kia biÕt vÒ viÖc huû bá hîp ®ång, nÕu kh«ng th«ng b¸o ngay mµ g©y thiÖt h¹i th× ph¶i båi th­êng. 3. Khi hîp ®ång bÞ huû bá th× hîp ®ång kh«ng cã hiÖu lùc t¹i thêi ®iÓm giao kÕt vµ c¸c bªn ph¶i hoµn tr¶ cho nhau tµi s¶n ®· nhËn; nÕu kh«ng hoµn tr¶ ®­îc b»ng hiÖn vËt th× ph¶i tr¶ b»ng tiÒn. 4. Bªn cã lçi trong viÖc g©y thiÖt h¹i th× ph¶i båi th­êng. Bé luËt d©n sù lµ luËt gèc nªn c¸c quy ®Þnh cña luËt chuyªn ngµnh ph¶i phï hîp víi nguyªn t¾c c¬ b¶n cña Bé luËt nµy. NÕu quy ®Þnh cña luËt chuyªn ngµnh vµ bé luËt d©n sù cïng ®iÒu chØnh mét vÊn ®Ò th× ­u tiªn ¸p dông luËt chuyªn ngµnh. Kho¶n 1 §iÒu 2 LuËt KDBH quy ®Þnh: “tæ chøc vµ ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm trªn l·nh thæ céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ph¶i tu©n thñ quy ®Þnh cña luËt nµy vµ c¸c quy ®Þnh kh¸c cña ph¸p luËt cã liªn quan”. VËy trong tr­êng hîp huû bá hîp ®ång nµy sÏ ¸p dông quy ®Þnh cña LuËt KDBH. Trë l¹i víi quy ®Þnh cña kho¶n 2 §iÒu 34 LuËt KDBH víi môc ®Ých quy ®Þnh lµ ®¶m b¶o quyÒn lîi cho kh¸ch hµng (khi ®­îc nhËn gi¸ trÞ hoµn l¹i) nh­ng thùc tÕ quy ®Þnh nh­ vËy t¹o ®iÒu kiÖn cho kh¸ch hµng thùc hiÖn hµnh vi th«ng b¸o sai tuæi cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm ®Ó giao kÕt hîp ®ång v× hËu qu¶ ph¸p lý cña hµnh vi nµy lµ kh¸ch hµng vÉn ®­îc nhËn mét sè tiÒn sau khi ®· trõ ®i c¸c chi phÝ liªn quan hoÆc nhËn gi¸ trÞ hoµn l¹i cña hîp ®ång. 3.2.3. VÒ hµnh vi cè ý cung cÊp th«ng tin sai sù thËt nh»m giao kÕt hîp ®ång cña bªn mua b¶o hiÓm Theo ®iÓm a kho¶n 2 §iÒu 19 LuËt KDBH “doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã quyÒn ®¬n ph­¬ng ®×nh chØ thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm vµ thu phÝ b¶o hiÓm ®Õn thêi ®iÓm ®×nh chØ thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm khi bªn mua b¶o hiÓm cã hµnh vi cè ý cung cÊp th«ng tin sai sù thËt nh»m giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm ®Ó ®­îc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm hoÆc båi th­êng”. Hµnh vi cè ý cung cÊp th«ng tin sai sù thËt lµ hµnh vi cña mét bªn nh»m lµm cho ng­êi nghe tin vµo th«ng tin ®ã vµ thùc chÊt ®ã lµ hµnh vi lõa dèi cña mét bªn. §iÒu 132 Bé luËt d©n sù 2005: “lõa dèi trong giao dÞch d©n sù lµ hµnh vi cè ý cña mét bªn hoÆc ng­êi thø ba nh»m lµm cho bªn kia hiÓu sai lÖch vÒ chñ thÓ, tÝnh chÊt cña ®èi t­îng hoÆc néi dung cña giao dÞch d©n sù nªn ®· x¸c lËp nªn giao dÞch ®ã”. Còng theo quy ®Þnh cña bé luËt d©n sù th× hµnh vi lõa dèi sÏ lµm cho hîp ®ång v« hiÖu nh­ng luËt kinh doanh b¶o hiÓm quy ®Þnh hai hËu qu¶ ph¸p lý kh¸c nhau ®ã lµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã quyÒn ®¬n ph­¬ng ®×nh chØ thùc hiÖn hîp ®ång b¶o hiÓm (®iÓm a kho¶n 2 §iÒu 19) vµ hîp ®ång b¶o hiÓm v« hiÖu (®iÓm d kho¶n1 §iÒu 22). Trªn thùc tÕ viÖc ¸p dông quy ®Þnh nµy khã kh¨n cho viÖc gi¶i quyÕt quyÒn lîi cña hai bªn. D­íi ®©y lµ mét vÝ dô: Ngµy 24/11/2002, trªn c¬ së giÊy yªu cÇu b¶o hiÓm cung cÊp th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng søc khoÎ cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm, c«ng ty ®· giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm víi bµ C (ng­êi ®­îc b¶o hiÓm còng ®ång thêi lµ ng­êi mua b¶o hiÓm). Ngµy 16/12/2003, bµ C ®· bæ sung th«ng tin lµ bµ ®· vµ ®ang ®iÒu trÞ bÖnh tim m¹ch tõ n¨m 20 tuæi. Theo th«ng b¸o nµy, c«ng ty tiÕn hµnh kiÓm tra søc khoÎ cho bµ vµ kÕt qu¶ cho thÊy bµ bÞ bÖnh tim - bÖnh thuéc tr­êng hîp kh«ng chÊp nhËn b¶o hiÓm. Trªn thùc tÕ t¹i thêi ®iÓm giao kÕt hîp ®ång bµ C ®· cè ý kh«ng kª khai ®óng t×nh tr¹ng bÖnh tËt cña m×nh qua viÖc tr¶ lêi kh«ng ®èi víi tÊt c¶ c¸c c©u hái trong giÊy yªu cÇu b¶o hiÓm, trong khi sù thËt kh¸ch quan lµ bµ ®· vµ ®ang ph¶i ®iÒu trÞ bÖnh tim bÈm sinh tõ n¨m 20 tuæi (ghi nhËn trong hå s¬ bÖnh ¸n). Râ rµng , hµnh vi cung cÊp th«ng tin sai sù thËt vÒ t×nh tr¹ng bÖnh tËt cña bµ hoµn toµn tho¶ m·n dÊu hiÖu theo ®iÓm a kho¶n 2 §iÒu 19 LuËt kinh doanh b¶o hiÓm vµ c«ng ty cã quyÒn ®×nh chØ thùc hiÖn hîp ®ång, kh«ng hoµn l¹i sè phÝ b¶o hiÓm ®· nép tÝnh ®Õn ngµy ®×nh chØ còng nh­ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng rñi ro ph¸t sinh theo §iÒu 4 ®iÓm 4.1.2 ®iÒu kho¶n hîp ®ång b¶o hiÓm mµ bµ C ®· ký víi c«ng ty. Tuy nhiªn toµ ¸n nh©n d©n thÞ x· B ®· nhËn ®Þnh bµ C kh«ng vi ph¹m nghÜa vô cung cÊp th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng søc khoÎ cña m×nh theo ®iÓm a kho¶n 2 §iÒu 19 LuËt kinh doanh b¶o hiÓm ®Ó ®×nh chØ thùc hiÖn hîp ®ång vµ tuyªn: huû hîp ®ång b¶o hiÓm, buéc c«ng ty hoµn tr¶ cho bµ C toµn bé sè phÝ ®· nép.[17, tr.8] Trong t×nh huèng trªn nÕu bµ C kh«ng biÕt vÒ bÖnh tim cña m×nh th× hîp ®ång vÉn cã hiÖu lùc vµ thuéc tr­êng hîp sù kiÖn b¶o hiÓm ®· x¶y ra nh­ng bªn mua b¶o hiÓm kh«ng biÕt vÒ sù kiÖn ®ã. Nh­ng ë ®©y bµ C ®· cè ý kh«ng kª khai ®óng sù thËt nªn toµ ¸n ph¶i ¸p dông ®iÓm a kho¶n 2 §iÒu 19 ®Ó ®×nh chØ thùc hiÖn hîp ®ång. Cã nh­ vËy míi ®¶m b¶o ®­îc ý nghÜa ®Ých thùc cña ph¸p luËt vµ ng¨n chÆn hµnh vi trôc lîi cña kh¸ch hµng. 3.2.4. VÒ ®iÒu kho¶n hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi Do tËp ®iÒu kho¶n H§BH con ng­êi cã nhiÒu ®iÓm tèi nghÜa khiÕn cho kh¸ch hµng cã thÓ hiÓu sai: Tr­íc hÕt ®ã lµ ®iÒu kho¶n buéc ng­êi mua b¶o hiÓm ph¶i tù suy luËn ra hai ®iÒu: Thø nhÊt, nÕu bªn mua b¶o hiÓm kh«ng tiÕp tôc ®ãng phÝ b¶o hiÓm th× c«ng ty b¶o hiÓm cã quyÒn ®¬n ph­¬ng ®×nh chØ thùc hiÖn hîp ®ång vµ bªn mua b¶o hiÓm kh«ng cã quyÒn ®ßi l¹i kho¶n phÝ b¶o hiÓm nÕu thêi gian ®· ®ãng phÝ b¶o hiÓm d­íi hai n¨m. Thø hai, nÕu thêi gian ®ãng phÝ b¶o hiÓm trªn hai n¨m th× bªn mua b¶o hiÓm cã quyÒn ®ßi gi¸ trÞ hoµn l¹i ( gi¸ trÞ gi¶i ­íc) cña hîp ®ång b¶o hiÓm. ViÖc quy ®Þnh nh­ vËy khiÕn ng­êi mua rÊt dÔ hiÓu r»ng mäi tr­êng hîp nÕu kh«ng tiÕp tôc ®ãng phÝ b¶o hiÓm th× ®Òu ®­îc nhËn gi¸ trÞ hoµn l¹i. Kh«ng chØ nh÷ng thÕ LuËt KDBH vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh ®Òu kh«ng ®­a ra kh¸i niÖm thÕ nµo lµ “gi¸ trÞ hoµn l¹i” nªn dÉn ®Õn nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau. ViÖc hiÓu nh­ thÕ nµo lµ gi¸ trÞ hoµn l¹i dùa trªn c¸c kh¸i niÖm mµ c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm ®­a ra “gi¸ trÞ hoµn l¹i lµ sè tiÒn bªn mua b¶o hiÓm ®­îc nhËn l¹i khi bªn mua b¶o hiÓm yªu cÇu huû hîp ®ång hoÆc khi hîp ®ång chÊm døt hiÖu lùc theo ®iÒu kho¶n vµ ®iÒu kiÖn hîp ®ång”. Kh¸i niÖm nµy cßn qu¸ chung chung v× chØ dõng l¹i ë viÖc quy ®Þnh bªn mua b¶o hiÓm ®­îc nhËn l¹i mét sè tiÒn khi yªu cÇu huû hîp ®ång hoÆc khi hîp ®ång chÊm døt hiÖu lùc theo ®iÒu kho¶n vµ ®iÒu kiÖn hîp ®ång mµ kh«ng hÒ quy ®Þnh gi¸ trÞ sè tiÒn hoµn l¹i lµ bao nhiªu hoÆc ngoµi diÒu kiÖn trªn th× cã cÇn ®iÒu kiÖn nµo kh¸c kh«ng hay mäi tr­êng hîp yªu cÇu huû hîp ®ång vµ hîp ®ång chÊm døt hiÖu lùc theo ®iÒu kho¶n vµ ®iÒu kiÖn cña hîp ®ång? Theo sù gi¶i thÝch mµ Prudential ®­a ra: “trong nh÷ng n¨m ®Çu do c¸c chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc ph¸t hµnh vµ phôc vô hîp ®ång nh­ chi phÝ thÈm ®Þnh, chi phÝ xÐt nghiÖm y khoa… lín h¬n nhiÒu so víi chi phÝ duy tr× hîp ®ång vÒ sau. Trong khi ®ã, phÝ b¶o hiÓm mµ kh¸ch hµng ®ãng vµo hµng n¨m lµ kh«ng thay ®æi trong suèt thêi h¹n hîp ®ång. Cã nghÜa lµ chi phÝ thùc tÕ trong nh÷ng n¨m ®Çu cña H§BH th­êng cao h¬n nhiÒu so víi chi phÝ thu ®­îc tõ hîp ®ång ®ã. V× thÕ trong hai n¨m ®Çu c¸c H§BH ch­a cã gi¸ trÞ hoµn l¹i vµ trong nh÷ng n¨m tiÕp theo gi¸ trÞ hoµn l¹i th­êng nhá h¬n so víi sè phÝ ®ãng vµo”. VËy trong hai n¨m ®Çu nÕu bªn mua b¶o hiÓm v× lý do nµo ®ã kh«ng thÓ tiÕp tôc ®ãng phÝ b¶o hiÓm th× quyÒn lîi cña hä sÏ kh«ng ®­îc b¶o vÖ v× hä cã thÓ kh«ng nhËn ®­îc gi¸ trÞ hoµn l¹i hoÆc nÕu cã nhËn ®­îc th× ®ã lµ sè tiÒn Ýt h¬n. §ã lµ ®iÓm bÊt lîi ®èi víi kh¸ch hµng mµ khi tham gia ký kÕt hîp ®ång kh¸ch hµng ph¶i biÕt ®­îc ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cho m×nh. 3.2.5. VÒ ®iÒu kho¶n lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm Theo kho¶n 1 §iÒu 16 LuËt KDBH quy ®Þnh: “ ®iÒu kho¶n lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm quy ®Þnh tr­êng hîp doanh nghiÖp b¶o hiÓm kh«ng ph¶i båi th­êng hoÆc kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm”. TiÕp ®ã kho¶n 3 §iÒu 16 luËt nµy quy ®Þnh: “kh«ng ¸p dông ®iÒu lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm trong tr­êng hîp: Bªn mua b¶o hiÓm vi ph¹m ph¸p luËt do cè ý; Bªn mua b¶o hiÓm cã lÝ do chÝnh ®¸ng trong viÖc chËm th«ng b¸o cho doanh nghiÖp vÒ viÖc x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm”. §iÒu kho¶n nµy nh»m môc ®Ých cho phÐp doanh nghiÖp tõ chèi tr¶ tiÒn b¶o hiÓm hoÆc båi th­êng trong tr­êng hîp bªn mua b¶o hiÓm cã hµnh vi trôc lîi. Hay nãi c¸ch kh¸c DNBH kh«ng ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô b¶o hiÓm khi chøng minh ®­îc kh¸ch hµng ®· lõa dèi m×nh ®Ó thu lîi bÊt chÝnh tõ viÖc mua b¶o hiÓm. §iÒu kho¶n nµy chØ ®óng víi b¶o hiÓm tµi s¶n hay b¶o hiÓm tr¸ch nhiÖm d©n sù, ®èi víi hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi chØ ®óng khi bªn mua b¶o hiÓm, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm, ng­êi thô h­ëng trïng lµ mét. Nh­ng nÕu bªn mua b¶o hiÓm kh«ng ®ång thêi lµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm hay ng­êi thô h­ëng th× quy ®Þnh trªn vÒ ®iÒu kho¶n lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm lµ ch­a ®Çy ®ñ. Bëi lÏ kh«ng chØ do bªn mua b¶o hiÓm vi ph¹m ph¸p luËt do cè ý ®Ó t¹o ra sù kiÖn b¶o hiÓm mµ cßn cã thÓ do bªn ®­îc b¶o hiÓm hoÆc ng­êi thô h­ëng. 3.3. KiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p Nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p t¸c gi¶ ®­a ra nh»m môc ®Ých ®¶m b¶o quyÒn lîi cña hai bªn, ®Ó gi÷ v÷ng niÒm tin cña ng­êi d©n vµo ph¸p luËt, ®Æc biÖt lµ ®¶m b¶o vËn hµnh cã hiÖu qu¶ hÖ thèng ph¸p luËt cña nhµ n­íc v× vËy: 3.3.1. CÇn söa ®æi nh÷ng ®iÓm bÊt hîp lý cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm cho phï hîp víi nhu cÇu thùc tÕ Thø nhÊt: bæ sung vµo kh¸i niÖm quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi ®Ó më réng h¬n n÷a ph¹m vi ®èi t­îng tham gia trong thùc tÕ. QuyÒn lîi nµy kh«ng chØ dõng l¹i ë quyÒn, nghÜa vô nu«i d­ìng, cÊp d­ìng trong quan hÖ h«n nh©n huyÕt thèng mµ cßn bao gåm c¶ quan hÖ lao ®éng. Theo ®ã nªn bæ sung thªm vµo kho¶n 2 §iÒu 31 LuËt KDBH ®èi t­îng ®­îc b¶o hiÓm n÷a ®ã lµ ng­êi lao ®éng trong quan hÖ tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ng­êi sö dông lao ®éng ®èi víi ng­êi lao ®éng. Thø hai: §èi víi tr­êng hîp th«ng b¸o sai tuæi cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm nh­ng tuæi ®óng cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm kh«ng thuéc nhãm tuæi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm th× nªn quy ®Þnh hËu qu¶ ph¸p lý cho phï hîp víi b¶n chÊt huû bá hîp ®ång vµ cã thÓ h¹n chÕ tèi ®a hµnh vi trôc lîi cña kh¸ch hµng. Thø ba: §èi víi hµnh vi cè ý cung cÊp th«ng tin sai sù thËt nh»m giao kÕt hîp ®ång th× chØ cÇn x¸c ®Þnh râ lµ hµnh vi lõa dèi ®Ó quy ®Þnh hËu qu¶ ph¸p lý cho hµnh vi nµy lµ H§BH v« hiÖu theo ®iÓm d kho¶n 1 §iÒu 22. Cã nh­ vËy míi thèng nhÊt ®­îc trong viÖc ¸p dông luËt. Thø t­: Nªn sö dông c¸c ng«n tõ trong ®iÒu kho¶n hîp ®ång b¶o hiÓm cho phï hîp ®Ó ®¶m b¶o dÔ hiÓu mµ ng­êi d©n cã thÓ dÔ dµng tiÕp cËn h¬n. Thø n¨m: Trong viÖc quy ®Þnh ®iÒu kho¶n lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm nªn bæ sung thªm tr­êng hîp ng­êi ®­îc b¶o hiÓm hoÆc ng­êi thô h­ëng vi ph¹m ph¸p luËt do cè ý. Theo ®ã nªn bæ sung vµo kho¶n 3 §iÒu 16 LuËt KDBH lµ: kh«ng ¸p dông ®iÒu kho¶n lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm trong tr­êng hîp: a) Bªn mua b¶o hiÓm, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm hoÆc ng­êi thô h­ëng vi ph¹m ph¸p luËt do lçi cè ý; b) Bªn mua b¶o hiÓm cã lý do chÝnh ®¸ng trong viÖc chËm th«ng b¸o cho doanh nghiÖp b¶o hiÓm vÒ viÖc x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. 3.3.2. CÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ tõ doanh nghiÖp b¶o hiÓm, ng­êi tham gia b¶o hiÓm vµ ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc §Ó hîp ®ång b¶o hiÓm nãi chung vµ hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi nãi riªng ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch thuËn lîi vµ réng r·i trªn thùc tÕ ®ßi hái ph¶i cã sù cè g¾ng thùc hiÖn cña c¶ hai bªn ký kªt vµ ®Æc biÖt h¬n n÷a lµ cña nhµ n­íc vµ toµn x· héi. Bëi ngµnh b¶o hiÓm chÞu t¸c ®éng cña tæng hîp nhiÒu yÕu tè, t¸c ®éng ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau. * §èi víi ng­êi mua b¶o hiÓm: Ph¶i chñ ®éng tiÕp cËn vµ n©ng cao tr×nh ®é hiÓu hiÓu biÕt cña m×nh vÒ ph¸p luËt nãi chung vµ ph¸p luËt b¶o hiÓm nãi riªng. XuÊt ph¸t tõ tÝnh khã hiÓu cña c¸c ®iÒu kho¶n cña H§BH con ng­êi nªn khi ký kÕt ng­êi tham gia b¶o hiÓm ph¶i thùc sù hiÓu râ c¸c ®iÒu kho¶n vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh ®Ó tr¸nh tranh chÊp sau nµy x¶y ra. Ng­êi mua b¶o hiÓm cã thÓ yªu cÇu DNBH gi¶i thÝch râ c¸c ®iÒu kho¶n hîp ®ång, ®ßi hái c¸c ®¹i lý b¶o hiÓm t­ vÊn cho m×nh hoÆc sö dông c¸c dÞch vô t­ vÊn cña c¸c tæ chøc t­ vÊn. Vµ mét ®iÓm n÷a ®ã lµ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nÕu nh­ cã sù kh«ng râ rµng trong c¸c ®iÒu kho¶n cña H§BH th× gi¶i thÝch theo h­íng cã lîi cho ng­êi mua b¶o hiÓm (theo §iÒu 21 LuËt KDBH) v× néi dung H§BH con ng­êi theo ®iÒu kho¶n mÉu do DNBH ®­a ra, vÒ nguyªn t¾c bªn mua b¶o hiÓm kh«ng söa ®æi hay bæ sung ®iÒu kho¶n ®ã. Ng­êi mua b¶o hiÓm ph¶i t×m hiÓu kü c¸c quy ®Þnh ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. Ngoµi ra ng­êi mua b¶o hiÓm cÇn lùa chän c¸c ®èi t­îng cña hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi (tuæi thä, tÝnh m¹ng søc khoÎ, tai n¹n con ng­êi) phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng cña m×nh ®Ó cã thÓ duy tr× hîp ®ång trong mét thêi gian dµi. * §èi víi doanh nghiÖp b¶o hiÓm: DNBH ph¶i ph¸t triÓn hÖ thèng ®¹i lý b¶o hiÓm víi ®éi ngò nh©n viªn cã tr×nh ®é, ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, tËn t©m víi kh¸ch hµng. Thùc tÕ ®Ó theo ®uæi sè l­îng hîp ®ång ®­îc ký kÕt c¸c nh©n viªn ®¹i lý nhiÒu lóc “v« t×nh” ®· bá qua quyÒn lîi cña kh¸ch hµng. Ngµy nay khi héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ víi sù c¹nh tranh gay g¾t nÕu kh«ng gi÷ v÷ng ®­îc ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp th× ®¹i lý b¶o hiÓm sÏ dÔ bÞ cuèn theo vßng xo¸y cña sù ph¸t triÓn mµ quªn ®i c¸i g× lµ thùc sù cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o m«i tr­êng ph¸p luËt lµnh m¹nh. V× thÕ doanh nghiÖp b¶o hiÓm cÇn ®µo t¹o nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. H¬n thÕ n÷a DNBH cÇn thiÕt lËp nhiÒu kªnh th«ng tin ®èi víi kh¸ch hµng, viÖc ®ã sÏ võa cung cÊp th«ng tin cho kh¸ch, võa thu hót ®­îc hä ®Õn víi doanh nghiÖp m×nh. §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i n©ng cao chÊt l­îng dÞch vô, phôc vô kh¸ch hµng tèt nhÊt ®Ó ph¸t triÓn vµ ®Æc biÖt lµ kÞp thêi gi¶i quyÕt quyÒn lîi cho kh¸ch hµng khi sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra. Lµm nh­ thÕ võa ®¶m b¶o ®­îc môc ®Ých cña b¶o hiÓm, võa t¹o niÒm tin cho kh¸ch hµng. * §èi víi nhµ n­íc: Nhµ n­íc sím hoµn thiÖn h¬n n÷a hÖ thèng ph¸p luËt vÒ hîp ®ång nãi chung H§BH con ng­êi nãi riªng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tham gia ngµy cµng ®«ng cña ng­êi d©n Tõ n¨m 1993 ®Õn nay sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm lµ mét ®iÒu ®¸ng ghi nhËn nh­ng ph¸p luËt ®iÒu chØnh trong lÜnh vùc nµy kh«ng nhiÒu. LuËt kinh doanh b¶o hiÓm 2000 vµ quy ®Þnh xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh vÒ lÜnh vùc kinh doanh b¶o hiÓm ®­îc quy ®Þnh t¹i nghÞ ®Þnh 118/2003/N§CP ngµy 12/10/2003 cßn cã nh÷ng ®iÓm bÊt cËp. V× thÕ cÇn thiÕt ph¶i ban hµnh v¨n b¶n söa ®æi, bæ sung, thay thÕ cho phï hîp víi thùc tÕ vµ phï hîp víi quy ®Þnh cña Bé luËt d©n sù 2005. Ngoµi ra ph¶i ®Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc ph¸p luËt vÒ b¶o hiÓm con ng­êi ®Ó ng­êi d©n hiÓu râ quyÒn, nghÜa vô cña m×nh. Khi hÖ thèng ph¸p luËt ®· hoµn chØnh mµ ng­êi d©n kh«ng tiÕp cËn, kh«ng hiÓu ®­îc th× t¸c dông cña ph¸p luËt ®èi víi ng­êi d©n sÏ kh«ng ®­îc thÓ hiÖn. BiÖn ph¸p ®Ó tuyªn truyÒn, gi¸o dôc ph¸p luËt vÒ b¶o hiÓm con ng­êi ®ã lµ trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ®Ó ®¹i ®a sè ng­êi d©n n¾m ®­îc. H¬n thÕ n÷a ph¶i t¨ng c­êng chÊt l­îng gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ H§BH. Tranh chÊp trong lÜnh vùc nµy cã thÓ do DNBH kh«ng thùc hiÖn ®óng néi dung cña hîp ®ång còng cã thÓ do bªn mua b¶o hiÓm giao kÕt hîp ®ång nh»m trôc lîi b¶o hiÓm vµ cã thÓ do sù thiÕu hoµn chØnh cña ph¸p luËt. Kh«ng chØ riªng lÜnh vùc b¶o hiÓm mµ tranh chÊp trong lÜnh vùc nµo ®Òu g©y ¶nh h­ëng ®Õn gi¸ trÞ cña ph¸p luËt. Thùc tÕ cã nhiÒu vô tranh chÊp toµ ¸n xö vÉn cßn kh«ng ®óng víi b¶n chÊt cña vô viÖc. V× lÏ ®ã ®Ó ®¶m b¶o gi¶i quyÕt tranh chÊp hîp lý c«ng b»ng th× ph¶i n©ng cao tr×nh ®é, båi d­ìng nghiÖp vô thÈm ph¸n trong lÜnh vùc nµy. Cuèi cïng nhµ n­íc ph¶i cã ®­êng lèi chÝnh s¸ch cô thÓ ®Ó ph¸t triÓn thÞ tr­êng b¶o hiÓm nãi chung vµ b¶o hiÓm con ng­êi nãi riªng lóc ®ã míi cã thÓ khuyÕn khÝch mäi ng­êi d©n tham gia ®Ó b¶o vÖ m×nh vµ còng lµ ®¶m b¶o sù tån t¹i cña x· héi. KÕt luËn Mét nhiÖm vô lín ®Æt ra ®èi víi ViÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nh­ ngµy nay ®ã lµ ®­a ®Êt n­íc tiÕn kÞp víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi vµ ®Æc biÖt h¬n n÷a lµ ®Ó phï hîp víi t­ c¸ch lµ mét thµnh viªn cña tæ chøc WTO. §Ó thùc hiÖn ®­îc nhiÖm vô ®ã cÇn ph¶i cã nh÷ng con ng­êi ®ñ søc ®ñ tµi tham gia vµ b¶o hiÓm con ng­êi gãp phÇn t¹o nªn nh÷ng con ng­êi nh­ thÕ Tõ vÊn ®Ò lý luËn cña luËn v¨n chóng ta thÊy ®­îc b¶o hiÓm con ng­êi lu«n g¾n liÒn víi x· héi loµi ng­êi v× b¶o hiÓm sÏ gióp ng­êi tham gia cã mét chç dùa tinh thÇn, sù ®¶m b¶o vÒ vËt chÊt ®Ó duy tr× cuéc sèng, ph¸t triÓn x· héi. §èi víi ViÖt Nam hiÖn nay khi b¶o hiÓm con ng­êi cßn “míi mΔ ®èi víi ng­êi d©n th× cµng ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn h¬n n÷a ®Ó lÜnh vùc nµy ®i vµo cuéc sèng, ph¸t huy t¸c dông ®èi víi cuéc sèng con ng­êi . V× thÕ lÜnh vùc nµy cÇn ®­îc coi träng kh«ng nh÷ng trong qu¸ khø mµ c¶ hiÖn t¹i vµ ®Æc biÖt lµ t­¬ng lai. Mét x· héi ph¸t triÓn th× cÇn cã nh÷ng con ng­êi t¹o lËp vµ duy tr× sù ph¸t triÓn . §ã nh­ lµ mét quy luËt tÊt yÕu cña tù nhiªn. Tõ thùc tiÔn nghiªn cøu cña luËn v¨n ng­êi viÕt ®· chØ ra nh÷ng tranh chÊp ph¸t sinh tõ H§BH con ng­êi trªn thùc tÕ. Nh÷ng tranh chÊp nµy do rÊt nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, cã thÓ lµ do sù thiÕu hiÓu biÕt cña kh¸ch hµng còng cã thÓ do sù quy ®Þnh ch­a hîp lý cña ph¸p luËt. Nh­ng dï lµ bÊt kú nguyªn nh©n nµo ®i n÷a th× nh÷ng tranh chÊp x¶y ra ®Òu ¶nh h­ëng xÊu ®Õn mäi mÆt cña x· héi vµ lµ nguyªn nh©n k×m h·m sù ph¸t triÓn. VËy ®Ó cã mét thÞ tr­êng b¶o hiÓm nãi chung vµ b¶o hiÓm con ng­êi nãi riªng ph¸t triÓn th× cÇn cã sù ®ãng gãp cña tõng ng­êi d©n, cña nhµ n­íc vµ cña toµn x· héi. Bªn c¹nh ®ã cÇn cã hÖ thèng ph¸p luËt hoµn chØnh cïng c¸c quy ®Þnh cô thÓ, chi tiÕt ®Ó mçi ng­êi tham gia ký kÕt, mçi doanh nghiÖp thùc hiÖn ®óng quyÒn vµ nghÜa vô cña m×nh. Cã nh­ vËy th× t­¬ng lai cña ngµnh nµy míi ®¶m b¶o ®­îc ý nghÜa ®Ých thùc cña nã ®èi víi con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi Môc lôc 3.1.1. ThuËn lîi: 43 3.1.2. Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi cßn cã nh÷ng khã kh¨n do viÖc gia nhËp WTO mang l¹i: 44 3.2. Nh÷ng bÊt cËp trong luËt kinh doanh b¶o hiÓm vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi. 45 3.2.1. VÒ quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm 45 3.2.2. VÒ hµnh vi th«ng b¸o sai tuæi cña bªn mua b¶o hiÓm ®èi víi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm 48 3.2.3. VÒ hµnh vi cè ý cung cÊp th«ng tin sai sù thËt nh»m giao kÕt hîp ®ång cña bªn mua b¶o hiÓm 50 3.2.4. VÒ ®iÒu kho¶n hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi 51 3.2.5. VÒ ®iÒu kho¶n lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm 52 3.3. KiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p 53 3.3.1. CÇn söa ®æi nh÷ng ®iÓm bÊt hîp lý cña luËt kinh doanh b¶o hiÓm cho phï hîp víi nhu cÇu thùc tÕ 53 3.3.2. CÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ tõ doanh nghiÖp b¶o hiÓm, ng­êi tham gia b¶o hiÓm vµ ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc 54 KÕt luËn 56