Hương ước và luật tức trong xã hội nông thôn

hông ch c a cá nhân mà có khi còn là c giaầ ự ỉ ủ ả đình, dòng h ; đánh vào c nh ng n i s hãi vô hình, nh ng đi u sâu th m trongọ ả ữ ỗ ợ ữ ề ẳ tâm linh c a con ng i, ví d nh vi c tru t, h ngôi th , t y chay đám tang vàủ ườ ụ ư ệ ấ ạ ứ ẩ cao nh t là vi c đu i ra kh i làng. H ng c nhi u khi còn đ c nhân dân coiấ ệ ổ ỏ ươ ướ ề ượ 8 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ tr ng nh m t nghi l thiêng liêng. Nhi u làng, xã vào d p đ u xuân th ng tọ ư ộ ễ ề ị ầ ườ ổ ch c L Minh th - L ăn th - t p h p đông đ o dân làng đ n ch n đìnhứ ễ ệ ễ ề ậ ợ ả ế ố chung, hay nh ng n i linh thiêng c a làng đ nghe đ c h ng c và m i ng iữ ơ ủ ể ọ ươ ướ ọ ườ có m t ph i th s tuân th theo h ng c, n u không s b th n linh tr ngặ ả ề ẽ ủ ươ ướ ế ẽ ị ầ ừ ph t. Trong tâm th c c a ng i nông dân, vi c tuân th theo các đi u kho nạ ứ ủ ườ ệ ủ ề ả c a h ng c, tuy là nh ng ràng bu c vô hình nh ng h u hi u mà không ph iủ ươ ướ ữ ộ ư ữ ệ ả b t c quy ph m pháp lu t nào cũng có đ c.ấ ứ ạ ậ ượ Trong h ng c không có hình th c gi m t i cho b t kỳ ai có hành vi vi ph m,ươ ướ ứ ả ộ ấ ạ cho dù ng i đó thu c thành ph n xu t thân và có đ a v xã h i nh th nàoườ ộ ầ ấ ị ị ộ ư ế trong làng. Trong khi đó, pháp lu t phong ki n có quy đ nh bát ngh , cho phépậ ế ị ị m t s giai t ng trong xã h i (ch y u là thân thích c a hoàng t c, các côngộ ố ầ ộ ủ ế ủ ộ th n) đ c gi m m c hình ph t khi ph m t i. Đi u đó cho th y tính bình đ ngầ ượ ả ứ ạ ạ ộ ề ấ ẳ c a h ng c rõ nét h n so v i pháp lu t.ủ ươ ướ ơ ớ ậ H ng c đ c xây d ng t nh ng phong t c truy n th ng r t thi t th c vàươ ướ ượ ự ừ ữ ụ ề ố ấ ế ự g n gũi v i m i c ng đ ng làng. Chính b i v y, h ng c có tính b o l u lâuầ ớ ỗ ộ ồ ở ậ ươ ướ ả ư dài, ít thay đ i, m t khác, nó đ c con ng i bi t đ n t t m bé, do cách l uổ ặ ượ ườ ế ế ừ ấ ư truy n t nhiên t gia đình, t dòng h và tr thành m t thói quen, m t n pề ự ừ ừ ọ ở ộ ộ ế s ng. Trong khi đó, pháp lu t đ c hình thành do ý chí c a giai c p th ng trố ậ ượ ủ ấ ố ị trong xã h i, mang tính c ng ch và d thay đ i khi th ch thay đ i. Đâyộ ưỡ ế ễ ổ ể ế ổ chính là s khác bi t c b n c a h ng c và pháp lu t.ự ệ ơ ả ủ ươ ướ ậ 3. Nh ng chính sách c a Nhà nu c v Hu ng u cữ ủ ớ ề ơ ớ -T i h i ngh l n V, Ban ch p hành Trung ng Đ ng ( khóa VII) h p tháng 6ạ ộ ị ầ ấ ươ ả ọ năm 1993, Đ ng ch tr ng khuy n khích xây d ng và th c hi n h ng c,ả ủ ươ ế ự ự ệ ươ ướ các quy ch v n p s ng văn minh các thôn xã.ế ề ế ố ở -Năm 1996, trong Ngh quy t Đ i h i Đ ng l n VIII c a Đ ng C ng s n Vi tị ế ạ ộ ả ầ ủ ả ộ ả ệ Nam đã nêu rõ c n ph i phát huy và k th a h ng c c truy n trong vi cầ ả ế ừ ươ ướ ổ ề ệ qu n lí nông thôn hi n nay.ả ệ -Ch tr ng này sau đó đã đ c pháp lu t hóa b ng Ngh đ nh 24CT/TTg ngàyủ ươ ượ ậ ằ ị ị 19/6/1998 c a Chính ph ch th cho các đ a ph ng vi c k th a h ng c củ ủ ỉ ị ị ươ ệ ế ừ ươ ướ ổ truy n trong vi c so n th o h ng c nông thôn m i.ề ệ ạ ả ươ ướ ớ 9 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ Đ phát huy y u t tích c c, kh c ph c nh ng h n ch , tiêu c c c a h ngể ế ố ự ắ ụ ữ ạ ế ự ủ ươ c, quy c, ba o đ m tri n khai th c hi n các Ngh quy t c a Đ ng, Ch thướ ướ ả ả ể ự ệ ị ế ủ ả ỉ ị c a B Chính tr s 30/CT-TW ngày 18 tháng 2 năm 1998 v xây d ng và th củ ộ ị ố ề ự ự hi n quy ch dân ch c s , tăng c ng công tác qu n lý nhà n c đ i v iệ ế ủ ở ơ ở ườ ả ướ ố ớ vi c xây d ng và th c hi n h ng c, quy c trong giai đo n hi n nay,ệ ự ự ệ ươ ướ ướ ạ ệ Th t ng Chính ph ch th :ủ ướ ủ ỉ ị 1. N i dung c a h ng c, quy c c n t p trung vào m t s v n đ c b nộ ủ ươ ướ ướ ầ ậ ộ ố ấ ề ơ ả sau đây: B o đ m gi gìn và phát huy thu n phong, m t c, th c hi n các hành vi ngả ả ữ ầ ỹ ụ ự ệ ứ x văn minh trong giao ti p, ăn, , đi l i..., xóa b h t c, phát tri n các hìnhử ế ở ạ ỏ ủ ụ ể th c ho t đ ng văn hóa lành m nh, phát huy tình làng nghĩa xóm, đoàn k t,ứ ạ ộ ạ ế t ng thân, t ng ái, h tr , giúp đ l n nhau trong c ng đ ng dân c ;ươ ươ ỗ ợ ỡ ẫ ộ ồ ư Đ ra các bi n pháp góp ph n b o v tài s n công c ng và tài s n c a công dân,ề ệ ầ ả ệ ả ộ ả ủ b o v môi tr ng s ng, b o v , r ng, bi n, sông, h , danh lam th ng c nh,ả ệ ườ ố ả ệ ừ ể ồ ắ ả đ n chùa, mi u m o, các ngu n n c, đê đi u, đ p n c, kênh m ng, kèề ế ạ ồ ướ ề ậ ướ ươ c ng. Xây d ng và phát tri n đ ng làng, ngõ xóm, tr ng cây xanh, ch ng ôố ự ể ườ ồ ố nhi m các ngu n n c... đ a ph ng;ễ ồ ướ ở ị ươ Đ ra các bi n pháp b o v thu n phong m t c, bài tr các h t c trong maề ệ ả ệ ầ ỹ ụ ừ ủ ụ chay, c i h i, th ph ng, l h i v.v... đ a ph ng;ướ ỏ ờ ụ ễ ộ ở ị ươ Góp ph n xây d ng n p s ng văn minh, gia đình văn hóa, đ ra nh ng ầ ự ế ố ề ữ tiêu chu nẩ gia đình văn hóa, các quy t c đ o đ c m i, giúp đ nhau tìm ra các bi nắ ạ ứ ớ ỡ ệ pháp x lý t t các m i quan h gi a các thành viên trong gia đình;ử ố ố ệ ữ Xây d ng tình đoàn k t, t ng thân, t ng ái trong c ng đ ng, v n đ ng cácự ế ươ ươ ộ ồ ậ ộ thành viên trong gia đình, h t c, xóm làng đoàn k t nhau đ xóa đói gi mọ ộ ế ể ả nghèo, phát tri n s n xu t, nâng cao m c s ng, khuy n h c, khuy n ngh v.v...ể ả ấ ứ ố ế ọ ế ề đ a ph ng;ở ị ươ Đ ra các bi n pháp thích h p góp ph n b o v tr t t , tr an trên đ a bàn.ề ệ ợ ầ ả ệ ậ ự ị ị 10 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ 2. D th o h ng c, quy c ph i đ c nhân dân trên đ a bàn th o lu n,ự ả ươ ướ ướ ả ượ ị ả ậ đ c h i ngh c tri ho c h i ngh đ i bi u ượ ộ ị ử ặ ộ ị ạ ể h gia đìnhộ làng, b n, thôn, p,ở ả ấ c m dân c thông qua và đ c y ban nhân dân c p huy n phê duy t tr c khiụ ư ượ ủ ấ ệ ệ ướ thi hành nh m b o đ m n i dung c a h ng c, quy c không trái v i cácằ ả ả ộ ủ ươ ướ ướ ớ quy đ nh c a pháp lu t hi n hành, không ch a đ ng các quy đ nh x ph t n ngị ủ ậ ệ ứ ự ị ử ạ ặ n , các kho n phí và l phí có th gây thi t h i ho c làm nh h ng đ n quy nề ả ệ ể ệ ạ ặ ả ưở ế ề và l i ích h p pháp c a công dân.ợ ợ ủ 3. B tr ng B T pháp, B tr ng B Văn hóa - Thông tin trong ph m viộ ưở ộ ư ộ ưở ộ ạ ch c năng, nhi m v , quy n h n c a mình, ch đ o, h ng d n c quan Tứ ệ ụ ề ạ ủ ỉ ạ ướ ẫ ơ ư pháp, c quan Văn hóa - Thông tin các đ a ph ng trong vi c giúp y ban nhânơ ở ị ươ ệ ủ dân cùng c p th c hi n qu n lý nhà n c đ i v i vi c xây d ng và th c hi nấ ự ệ ả ướ ố ớ ệ ự ự ệ h ng c, quy c, nh m b o đ m cho vi c so n th o h ng c, quy cươ ướ ướ ằ ả ả ệ ạ ả ươ ướ ướ làng, b n, thôn, p, c m dân c đ c ti n hành m t cách th c s dân ch ,ở ả ấ ụ ư ượ ế ộ ự ự ủ coông khai, d i s lãnh đ o c a c p y Đ ng và chính quy n đ a ph ng c pướ ự ạ ủ ấ ủ ả ề ị ươ ấ xã, v i s tham gia tích c c c a y ban M t tr n T qu c và các đoàn th qu nớ ự ự ủ ủ ặ ậ ổ ố ể ầ chúng c s (Đoàn thanh niên c ng s n H Chí Minh, H i Liên hi p ph nở ơ ở ộ ả ồ ộ ệ ụ ữ Vi t Nam, H i C u chi n binh, H i Nông dân Vi t Nam...).ệ ộ ự ế ộ ệ B T pháp ch trì, cùng v i B Văn hóa - Thông tin ph i h p v i y ban Trungộ ư ủ ớ ộ ố ợ ớ ủ ng M t tr n T qu c Vi t Nam và các t ch c thành viên, các c quan h uươ ặ ậ ổ ố ệ ổ ứ ơ ữ quan khác ch đ o tri n khai thí đi m Ch th này t i m t s đ a ph ng đ rútỉ ạ ể ể ỉ ị ạ ộ ố ị ươ ể kinh nghi m. Trên c s t ng k t tình hình xây d ng và th c hi n h ng c,ệ ơ ở ổ ế ự ự ệ ươ ướ quy c trên ph m vi toàn qu c, B ki n ngh v i Th t ng Chính ph cácướ ạ ố ộ ế ị ớ ủ ướ ủ bi n pháp, các mô hình m u v các ho t đ ng văn hóa nh m ti p t c tăngệ ẫ ề ạ ộ ằ ế ụ c ng công tác qu n lý nhà n c và phát huy vai trò c a các văn b n h ngườ ả ướ ủ ả ươ c, quy c trong giai đo n hi n nay.ướ ướ ạ ệ 4. U ban nhân dân c p t nh trong ph m vi trách nhi m, quy n h n c a mình,ỷ ấ ỉ ạ ệ ề ạ ủ trình H i đ ng nhân dân t nh ban hành ngh quy t quy đ nh c th vi c qu n lýộ ồ ỉ ị ế ị ụ ể ệ ả nhà n c và đ nh h ng n i dung h ng c, quy c căn c vào quy đ nh c aướ ị ướ ộ ươ ướ ướ ứ ị ủ pháp lu t hi n hành và phù h p v i đ c đi m tình hình kinh t , văn hóa - xã h i,ậ ệ ợ ớ ặ ể ế ộ phong t c t p quán c a đ a ph ng.ụ ậ ủ ị ươ U ban nhân dân c p t nh ch đ o tri n khai và ki m tra vi c th c hi n Nghỷ ấ ỉ ỉ ạ ể ể ệ ự ệ ị quy t c a H i đ ng nhân dân v các v n đ nói trên.ế ủ ộ ồ ề ấ ề 11 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ 5. U ban nhân dân c p huy n có nhi m v phê duy t các văn b n h ng c,ỷ ấ ệ ệ ụ ệ ả ươ ướ quy c do y ban nhân dân c p xã trình và ch đ o, h ng d n vi c th c hi nướ ủ ấ ỉ ạ ướ ẫ ệ ự ệ h ng c, quy c trong ph m vi đ a bàn huy n, b o đ m n i dung h ngươ ướ ướ ạ ị ệ ả ả ộ ươ c, quy c phù h p v i các quy đ nh c a pháp lu t hi n hành, các quy t c xâyướ ướ ợ ớ ị ủ ậ ệ ắ d ng n p s ng văn hóa m i, duy trì và phát tri n phong t c t p quán t t đ p ự ế ố ớ ể ụ ậ ố ẹ ở c s .ơ ở 6. U ban nhân dân c p xã có trách nhi m ch đ o, h tr các làng, b n, thôn,ỷ ấ ệ ỉ ạ ỗ ợ ả p, c m dân c xây d ng h ng c, quy c có n i dung phong phú, thi tấ ụ ư ự ươ ướ ướ ộ ế th c, phù h p v i quy đ nh c a pháp lu t hi n hành và ch tr ng chính sáchự ợ ớ ị ủ ậ ệ ủ ươ c a Đ ng và Nhà n c, và trình y ban nhân dân c p huy n phê duy t. y banủ ả ướ ủ ấ ệ ệ ủ nhân dân c p xã th ng xuyên ki m tra vi c t ch c th c hi n h ng c, quyấ ườ ể ệ ổ ứ ự ệ ươ ướ c trên đ a bàn.ướ ị 7. c quan thông tin đ i chúng đ y m nh vi c tuyên truy n v vai trò và tácơ ạ ẩ ạ ệ ề ề d ng c a vi c xây d ng và th c hi n h ng c, quy c, các mô hình m u vụ ủ ệ ự ự ệ ươ ướ ướ ẫ ề n p s ng văn hóa, g n v i vi c tăng c ng qu n lý nhà n c b ng pháp lu t,ế ố ắ ớ ệ ườ ả ướ ằ ậ phát huy dân ch c s ; nêu g ng nh ng đi n hình tiên ti n, phát hi n vàủ ở ơ ở ươ ữ ể ế ệ đ u tranh ch ng các bi u hi n tiêu c c, sai trái ho c l i d ng h ng c, quyấ ố ể ệ ự ặ ợ ụ ươ ướ c đ duy trì các h t c, t p quán l c h u.ướ ể ủ ụ ậ ạ ậ 8. B tr ng, Th tr ng các c quan có liên quan, Ch t ch H i đ ng nhân dân,ộ ưở ủ ưở ơ ủ ị ộ ồ Ch t ch U ban nhân dân các c p ch u trách nhi m thi hành Ch th này./.ủ ị ỷ ấ ị ệ ỉ ị Năm 1999, B T pháp cũng có nh ng công văn, ch th h ng d n các đ aộ ư ữ ỉ ị ướ ẫ ị ph ng th c hi n ngh đ nh này c a Chính ph .ươ ự ệ ị ị ủ ủ 5. Nh ng giá tr c a H ng cữ ị ủ ươ ướ H ng c đ c xem nh h th ng lu t tuc t n t i song song v i pháp lu tươ ướ ượ ư ệ ố ậ ồ ạ ớ ậ c a Nhà n c nh ng không đ i l p v i lu t pháp c a Nhà n c. H ng củ ướ ư ố ậ ớ ậ ủ ướ ươ ướ đ c p t i nh ng n i dung c th g n v i hoàn c nh phong t c, t p quán lâuề ậ ớ ữ ộ ụ ể ắ ớ ả ụ ậ đ i c a t ng làng,là nh ng n i dung mà các b lu t c a Nhà n c khó đ c pờ ủ ừ ữ ộ ộ ậ ủ ướ ề ậ đ nế 12 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ Là đ a v c v đ a lí, văn hóa, tôn giáo …m i làng xã Vi t tuej đ m b o ccacsị ự ề ị ỗ ệ ả ả vi c liên quan t i đ i s ng v m i m t: th y l i, giao thong, b o v an ninh,ệ ớ ờ ố ề ọ ặ ủ ợ ả ệ h i hè, t l ,…đ làm đ c c n có s đóng góp c a t t c cá thành viên tronngộ ế ễ ể ượ ầ ự ủ ấ ả làng xã không phân bi t. v i vi c quy đ nh trách nhi m c a t ng ng i h ngệ ớ ệ ị ệ ủ ừ ườ ươ c giúp cho làng xã làm tròn các công vi c đó. Ý th c trách nhi m giúp hìnhướ ệ ứ ệ thành ý th c dân ch làng xã, n u làm trái s b lên án ho c x ph t. Ý th c dânứ ủ ế ẽ ị ặ ử ạ ứ ch ph n nào có tác d ng ngăn ch n s lũng đo n c a các ch c d ch làng xãủ ầ ụ ặ ự ạ ủ ứ ị H ng c còn giúp chho làng xã rang bu c m i thành viên trong làngươ ướ ộ ọ b ng nh ng nhi m v và quy n l i chung. Trong h ng c luôn quy đ nh tráchằ ữ ệ ụ ề ợ ươ ướ ị nhi m giúp đ l n nhau khi khó khăn, khuyên m i ng i ăn hòa thu n, b o vệ ỡ ẫ ọ ườ ở ậ ả ệ l n nhau và b o v danh d c a làng. Đó chính là ch d a c a nhân dân khôngẫ ả ệ ự ủ ỗ ự ủ ch v m t v t ch t mà còn v m t tinh th n. Đi u này làm tăng tinh th n đoaànỉ ề ặ ậ ấ ề ặ ầ ề ầ k t làng xã, c k t c ng đ ngế ố ế ộ ồ Và t ý th c c ng đ ng phát tri n thành ý th c qu c gia , dân t c .Khôngừ ứ ộ ồ ể ứ ố ộ ch quy đ nh nghĩa v mà h ng c còn quy đ nh c trách nhi m c a ng iỉ ị ụ ươ ướ ị ả ệ ủ ườ dân v i các kho n đóng góp thu khóa, phu phen, binh d ch…ớ ả ế ị Và nh v y h ng c không ch có ý nghĩa nh m t th pháp lu t mà còn có ýư ậ ươ ướ ỉ ư ộ ứ ậ nghĩa nh m t h th ng tiêu chu n đ o đ c. Vì v y, nó ch a đ ng nh ng giá trư ộ ệ ố ẩ ạ ứ ậ ứ ự ữ ị văn hóa dân gian, hàm ch a nhi u y u t tích c c. Song, h ng c cũng t nứ ề ế ố ự ươ ướ ồ t i không ít nh ng y u t tiêu c cạ ữ ế ố ự * H n ch c a H ng cạ ế ủ ươ ướ Nh đã trình bày trên, v n đ qu n lý Nhà n c đ i v i vi c ban hành và th cư ở ấ ề ả ướ ố ớ ệ ự hi n h ng c m i hi n nay đã đ c tăng c ng thông qua nh ng ch đ oệ ươ ướ ớ ệ ượ ườ ữ ỉ ạ h ng d n sát sao, c th c a các c p, các ngành. Tuy nhiên, trên th c t , vi cướ ẫ ụ ể ủ ấ ự ế ệ ban hành và th c hi n h ng c không ph i không còn có nh ng h n ch ,ự ệ ươ ướ ả ữ ạ ế khi m khuy t, gd th k ra đây nh ng h n ch sau:ế ế ể ể ữ ạ ế 1). Tên g i và đ i t ng đi u ch nh còn l n l n, ch th ban hành h ng c,ọ ố ượ ề ỉ ẫ ộ ủ ể ươ ướ quy c ch a đúng quy đ nh.V n ch a th ng nh t đ c tên g i là quy c hayướ ư ị ẫ ư ố ấ ượ ọ ướ là h ng c. Các h ng c ph n nhi u l n l n v i quy ch th c hi n dânươ ướ ươ ướ ầ ề ẫ ộ ớ ế ự ệ ch c s . Th c ra thì quy ch th c hi n dân ch xã do Chính ph ban hànhủ ở ơ ở ự ế ự ệ ủ ở ủ cho chính quy n c p xã th c hi n b o đ m quy n làm ch c a nhân dân. ề ấ ự ệ ả ả ề ủ ủ 13 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ 2). N i dung h ng c m i còn s sài, l p l i pháp lu t và ch tr ng chínhộ ươ ướ ớ ơ ặ ạ ậ ủ ươ sách c a Nhà n c m t cách khô khan, thi u c th , ch a sát th c v i đi u ki nủ ướ ộ ế ụ ể ư ự ớ ề ệ và đ c đi m c a t ng làng, câu ch trong văn b n còn n ng tính hô hào, kh uặ ể ủ ừ ữ ả ặ ẩ hi u. Có không ít b n h ng c có nh ng đi u kho n không đúng v i tinhệ ả ươ ướ ữ ề ả ớ th n c a pháp lu t, can thi p quá sâu vào đ i s ng cá nhân, đi ng c l i cầ ủ ậ ệ ờ ố ượ ạ ả nh ng phong t c truy n th ng t lâu đ i, th m chí quy đ nh c nh ng “hìnhữ ụ ề ố ừ ờ ậ ị ả ữ ph t” v n không thu c th m quy n c a c p c s . N i này, n i kia chúng bi nạ ố ộ ẩ ề ủ ấ ơ ở ơ ơ ế t ng thành m t th “l làng” – v i nghĩa tiêu c c c a t này – do các ôngướ ộ ứ ệ ớ ự ủ ừ tr ng thôn, ch t ch xã quan liêu, hách d ch, thi u hi u bi t, tùy ti n đ t ra b tưở ủ ị ị ế ể ế ệ ặ ắ dân ph i tuân theo.ả Ví d :ụ H ng c c a làng Bình L c, xã Bình Đi n, huy n H ng Trà, t nhươ ướ ủ ộ ề ệ ươ ỉ Th a Thiên – Hu quy đ nh ph n 20 tu i, nam gi i 22 tu i m i đ c k t hôn.ừ ế ị ụ ữ ổ ớ ổ ớ ượ ế Đi u này là trái v i Lu t Hôn nhân và Gia đình. Quy c c a 7 làng thu cề ớ ậ ướ ủ ộ huy n H ng Trà quy đ nh ph n nào không l y đ c ch ng thì trên 30 tu iệ ươ ị ụ ữ ấ ượ ồ ổ m i có quy n làm m và ch đ c sinh 1 con. ớ ề ẹ ỉ ượ 3). Nhi u b n h ng c quy đ nh các hình th c phí, l phí, x ph t m t cáchề ả ươ ướ ị ứ ệ ử ạ ộ tùy ti n, b a bãi. Đó là ch a k các kho n l phí k t hôn, mai táng ng i ch t.ệ ừ ư ể ả ệ ế ườ ế Có t i 180 h ng c (chi m 78,3%) quy đ nh hành vi vi ph m hành chính vàớ ươ ướ ế ị ạ các hình th c x ph t mà l ra th m quy n này theo pháp lu tứ ử ạ ẽ ẩ ề ậ  ch thu c Chínhỉ ộ phủ 4). Nhi u h ng c xây d ng đ u ch a th hi n đ c s k t h p gi a y u tề ươ ướ ự ề ư ể ệ ượ ự ế ợ ữ ế ố truy n th ng và hi n đ i trong nhi u b n h ng c, nhi u đ a ph ng ch aề ố ệ ạ ề ả ươ ướ ề ị ươ ư l ng ghép n i dung h ng c v i xây d ng làng văn hóaồ ộ ươ ướ ớ ự 5). Trong quá trình xây d ng và th c thi h ng c ch a có s ph i h p ch tự ự ươ ướ ư ự ố ợ ặ ch gi a các c p, các ngành mang n ng tính m t chi u t trên xu ng d i, ch aẽ ữ ấ ặ ộ ề ừ ố ướ ư phát huy đày đ tính dân ch , năng đ ng c a lãng xã nên đ r i vào khuynhủ ủ ộ ủ ẽ ơ h ng r p khuôn.ướ ậ Ti p thu nh ng y u t tích c c c a h ng c cũ đ xây d ng h ng c m iế ữ ế ố ự ủ ươ ướ ể ự ươ ướ ớ c a các làng hi n nay là vi c làm c n thi t đ góp ph n xây d ng và nâng caoủ ệ ệ ầ ế ể ầ ự đ i s ng văn hóa các làng xómờ ố ở 14 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ Sau đây là toàn b b n h ng c xã Duyên Tr ng, huy n Thanh Trì, Hà N iộ ả ươ ướ ườ ệ ộ Khoán c xã Duyên Tr ngướ ườ Huy n Thanh Trìệ Đi u 1. Vi c t ch c h i đ ng Giáp bi uề ệ ổ ứ ộ ồ ể Vi c b u h i đ ng giáp bi u thì theo nh ngh đ nh nhà n c. H i đ ng chonệ ầ ộ ồ ể ư ị ị ướ ộ ồ m t ng i làm th l đ trông nom, trông nom, sai b o dân đinh, tu n tráng s aộ ưở ủ ọ ể ả ầ ử sang đ ng xa,c u c ng trong làng cho cao ráo s ch s . Các phiên h i đ ngườ ầ ố ạ ẽ ộ ồ ph i cùng lý d ch đ xem xét các vi c trong làng và vi c quan. M i tháng cả ị ể ệ ệ ỗ ứ ngày sóc v ng s m t tám gi đ n m i m t gi , cùng h p t i công s đ bànọ ớ ừ ờ ế ườ ộ ờ ọ ạ ở ể vi c công trong làng. Nh ng n u có vi c b t th ng thì h i đ ng cũng ph i tệ ư ế ệ ấ ườ ộ ồ ả ề t u v công s đ bàn. Ng i nào v ng m t thì ph i có l i cáo thi u. N u v ngự ề ở ể ườ ắ ặ ả ờ ế ế ắ m t t i 3 tháng không ra h p bàn thì h i đ ng ph t 30 kh u tr u và 3 hào sungặ ớ ọ ộ ồ ạ ẩ ầ công. B ng không, h i đ ng trình quan b o ng i khác. Nh ng ng i có chânằ ộ ồ ả ườ ữ ườ h i đ ng h n 6 năm làm m t khóa. Ng i nào Chánh,Phó H ng h i, Th quĩộ ồ ạ ộ ườ ươ ộ ủ đ c mãn khóa mà các vi c n th a, khao v ng nh l . thì đ c d ngôi kỳượ ệ ổ ỏ ọ ư ệ ượ ự m cụ Đi u 2: vi c b u phó lý tr ng, Ch ng b , H l iề ệ ầ ưở ưở ạ ộ ạ Vi c b u các ch c d ch này thì theo nh Ngh đ nh nhà n c. Ai đã đ cệ ầ ứ ị ư ị ị ướ ượ làm r i thì ph i s a m t cái th l n, m t mâm sôi, m t bình r u, m t trăm tr uồ ả ử ộ ủ ợ ộ ộ ượ ộ ầ đ y t th n, r i kính dân, ai hi n t i th phúc. Ng i lý tr ng vi c binhể ế ầ ồ ệ ạ ụ ườ ưở ệ l ng, Phó lý vi c đê đi u, Tu n phòng, Tu n b vi c đi n th , h l i vi cươ ệ ề ầ ầ ạ ệ ề ổ ộ ạ ệ sinh t giá thú. Ai làm vi c đ c, khi t vi c thì đ c d chi u kỳ m c và trử ệ ượ ừ ệ ượ ự ế ụ ừ đê đi u t p d ch, nh ng ph i khao v ng nh l . Ng i nào b cách bãi, thì khôngề ạ ị ư ả ọ ư ệ ườ ị đ c d chi u này. ượ ự ế Đi u 3: vi c chi tr l ng c năm cho các ch c d chề ệ ả ươ ả ứ ị 15 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ Dân c p l ng hàng năm cho các lý d ch là hai m u ru ng, Phó lý m tấ ươ ị ẫ ộ ộ m u, H ng tr ng năm sào. ẫ ươ ưở Đi u 4: Vi c quân c p công đi n, t đi nề ệ ấ ề ự ề Làng có ngoài 60 m u ru ng h u chùa thông đ t chi các ti t l , còn đâuẫ ộ ậ ạ ế ễ quân c p dân đinh, m i ng i hai mi ng r i, đ hàng năm đ s u d ch. L i cóấ ỗ ườ ế ưỡ ể ỡ ư ị ạ ngoài 23 m u công đi n, h u đi n và ng i cày các ti t l còn đau chia làm 9 lô,ẫ ề ậ ề ườ ế ễ đ đ u năm Tây b túc đáu giá, ho c chia cho trai l y ti n xung công. L i có 5ể ầ ổ ặ ấ ề ạ sào t đi n làng Phúc am, chia v hai h i lão đ xuân thu nh l . Các ru ng nóiư ề ề ộ ể ị ễ ộ trên thì x , s đã có s riêng trong làng. ử ở ổ Đi u 5: Vi c b s u thuề ệ ổ ư ế Đ n kỳ s u thu Lý tr ng lĩnh bài gi y v đ nh ngày cho b thu , thìế ư ế ưở ấ ề ị ổ ế gióng tr ng làng, c dân vào h i đ ng căn c theo gi y t các h ng m c s uố ả ộ ồ ứ ấ ờ ạ ụ ư thu bao nhiêu b c xem cho minh b ch, chi u b tinh dinh đi n quân c p ch uế ạ ạ ế ổ ề ấ ị nh n. Ho c có tiêu dùng vi c công, vi c gì cũng ph i biên cho rõ ràng, l p thànhậ ặ ệ ệ ả ậ bài b đ trình, không đ c phù l m. N u ai b s u thu chung Lý tr ng ph iổ ẹ ượ ạ ế ỏ ư ế ưở ả t ng đ n h i đ ng, thì h i đ ng trích tiên công giao lý tr ng đ n p, r i trìnhườ ế ộ ồ ộ ồ ưở ề ạ ồ quan tr ng tr , v sau không d ngôi h ng m.ừ ị ề ự ươ ẩ Đi u 6: Vi c c t tu n trông nom mùa màngề ệ ắ ầ M i năm c đ u tháng 2 c t tu n s ng, thì h i đông lý d ch chi u nhânỗ ứ ầ ắ ầ ươ ộ ị ế đinh s , t tr ng tr xu ng ch n l y 15 ho c 20 ng i trai trai kh e maunhjố ừ ưở ở ố ọ ấ ặ ườ ỏ làm tu n xã, có sáo g y t t đ đêm ngày tu n phòng trông nom trong làng,ầ ậ ử ế ể ầ ngoài đ ng và đ p các đ ng khuy n nông th y th giúp may tùy li u. N uồ ắ ườ ế ủ ế ệ ế trong làng ng i nào thi n ti n tháo n c ch đã gi , tu n tráng b t đ cườ ệ ệ ướ ỗ ữ ầ ắ ượ t ng đ n h i đ ng thì ph t 5 hào sung công. N u tu n không ch u trông nomườ ế ộ ồ ạ ế ầ ị đ tháo m t n c, h i đ ng ph t c tu n m t đ ng b c sung công nh hai mùaẻ ấ ướ ộ ộ ạ ả ầ ộ ồ ạ ư công t lúa ru ng cho tu n, n i canh m sào 1 l m hoa màu, khoai s , khoai vư ộ ầ ộ ỗ ượ ọ ụ m i sào 5 xu. Đ n cu i năm m i con trâu m t hào, con bò 6 xu. Ph n canh choỗ ế ố ỗ ộ ầ l y m t tăng g p đôi. Ngoài đ ng h ai m t c a gì, h i đ ng lý d ch xét làm m tấ ộ ấ ồ ễ ấ ủ ộ ồ ị ấ tr m th c, c tu n ph i chi u giá mà đ n. N u không đ n, đ ng i m t c aộ ự ả ầ ả ế ề ế ề ể ườ ấ ủ nói rõ đ n, H i đ ng tr ti n đ n ngo i, l i ph t tu n 3 hào sung công. Ai cóế ộ ồ ừ ề ề ạ ạ ạ ầ trâu bò v t gà h y đ ng đi n, tu n tráng b t đ c hì ph i n p l 20 khâu tr u,ị ủ ồ ề ầ ắ ượ ả ộ ệ ầ 16 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ hai hào sung công và ch u chi u giá mà đ n cho ng i đi n ch . Trong làng aiị ế ề ườ ề ủ m t c a gì t m t đ ng tr lên ho c trâu bò mà h i đ ng v n xét th c chi u giáấ ủ ự ộ ồ ở ặ ộ ồ ẫ ự ế chia 3, ch ch m t ph n, tu n xóm 1 ph n, tu n s ng 1 ph n. Ai không ch uủ ị ộ ầ ầ ầ ầ ườ ầ ị h i đ ng trình quan x ch u.ộ ồ ử ị M i xóm l i b o m t ng i tr ng tu n có tài s n và l ng thi n đ thuỗ ạ ả ộ ườ ươ ầ ả ươ ệ ể ti n ru ng và thu công điên, cùng c su t trai ra tu n xóm y cũng ph i có sáoề ộ ế ử ấ ầ ấ ả g y cho t t . N u b t th ng h i đ ng Lý d ch đ n khám mà xóm nào khôngậ ử ế ế ấ ườ ộ ồ ị ế canh phòng, thì ph t tr ng tu n ba hào sung công. Còn ng i nào không so nạ ươ ầ ườ ạ đ c nhi u thì đêm ngày tu n phong canh đi m tr đ ng vi c, tr c vi cượ ề ầ ở ể ợ ể ứ ệ ự ệ quan, vi c dân và canh đê, tr khi nào b t tráng v b t tráng nhi u thì b t v cácệ ừ ắ ề ắ ề ớ ề đi m. Nh tên nào có duyên c gì không ra đ c thì phai cáo thi u. B ng khôngể ư ớ ượ ế ằ ph t m t hào sung công. Lúc ra tu n thì tu n s ng ph i s a 2 gà, 2 bình r u,ạ ộ ầ ầ ươ ả ử ượ 2 c i tr u, h i đ ng cùng h p v i lý d ch th phúc. Nh lúc su t tu n đ n cu iơ ầ ộ ồ ọ ớ ị ụ ư ấ ầ ế ố năm l i ph i có l i nói m i tiên th ch và h i đ ng lý d ch xin s a đ th cúngạ ả ờ ờ ứ ỉ ộ ộ ị ử ồ ờ ti n đáng giá t 20 đ ng b c tr lên. Năm nào m t mùa s đ c gi m đ n b oế ử ồ ạ ở ấ ẽ ượ ả ơ ả tr ng tu n ph i có h i đ ng lý d ch xét th c m i đ c. Ai làm đ c sáu nămươ ầ ả ộ ồ ị ự ớ ượ ượ thanh th a thì đ c v ng vào chi u kỳ m c. ỏ ượ ọ ế ụ Đi u 7: Vi c b t trai tráng đi lao d ch. ề ệ ắ ị H quan sai phái đ n b t tráng canh n c ho c ng d ch huy n thì b nễ ế ắ ướ ặ ứ ị ở ệ ồ phiên tu n thì ph i c t l t nhau mà đi. Nh ng n u quá s t phiên thì h i đ ngầ ả ắ ượ ư ế ố ứ ộ ồ lý d ch chi u s trai các xóm mà c t nh ng ng i nào đ c tr , ngoài ra h tị ế ố ắ ữ ườ ượ ừ ế l t l i b t đ u. Ai không đi đ lý d ch ph i thuê c m i ng i 2 hào. Ng iượ ạ ắ ầ ể ị ả ứ ỗ ườ ườ không đi ph i ch u c m vi c đi làng sáu tháng.ả ị ấ ệ Đi u 8: Vi c b t lính.ề ệ ắ H có phái b t lính m i thì lý tr ng chi u nhà nào hai con trai tr lên,ễ ắ ớ ưở ế ở c ng tráng, tu i tác h p l thì đ a đi tuy n. Ai đ c mãn khóa, khao v ng nhườ ổ ợ ệ ư ể ượ ọ ư phó lý tr ng thì đ c chi u kỳ m c. Nh ng ng i nào b th i mà thu m tưở ượ ế ụ ư ườ ị ả ấ nhi p đê thì không d c h ng l y.ế ượ ưở ệ ấ Đi u 9: Vi c đê đ ng.ề ệ ườ Phàm quan đê công l th a s c phá r thì d ch chi u đinh t 6 bàn trộ ừ ứ ỡ ị ế ừ ở xu ng chia đ u mà đ p. Nh ng ng i nào đ c tr còn các d ng đi đi trongố ề ắ ữ ườ ượ ừ ườ 17 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ làng thì th l chia ph n đ xóm nào xóm y ph i đ p. N u ng i th l đã báoủ ộ ầ ể ấ ả ắ ế ườ ủ ộ đ n 2, 3 l n mà v n không ch u đ p thì ph t 3 hào.ế ầ ẫ ị ắ ạ Đi u 10: Vi c c u ch a.ề ệ ứ ữ Khi n c lên to có l nh có l nh quan s m đóm đu c thu ng cu c ho cướ ệ ệ ắ ố ổ ố ặ quang thúng, thì làng c p cho phó lý 2 đ ng b c đ s m các đ y giao cho phóấ ồ ạ ể ắ ồ ấ lý, đ niên th ng h . N u m t ph i đ n. Nh có b t tre g bao nhiêu chi t canệ ươ ộ ế ấ ả ề ư ắ ỗ ế ra ti n, chi u đi n s quân b . Ai không n p trình quan x tr .ề ế ề ố ỏ ộ ử ị Đi u 11: Vi c ki n cáo:ề ệ ệ Trong làng ai có vi c gì b t bình đ a ra h i đ ng. N u viecj v d ch h thìệ ấ ư ộ ồ ế ề ị ộ h i đ ng lý d ch h p t i công s hòa gi i 2 bên. Hòa gi i không xong ph i làmộ ồ ị ọ ạ ở ả ả ả biên b n trình lên quan.ả N u có vi c hình thì ph i tìm cho ra s th c mà trình quan xét. Ai có vi cế ệ ả ự ự ệ gì khai d n đ n h i đ ng lý d ch,phí t n bao nhiêu ng i y ph i ch u. Còn nhẫ ế ộ ồ ị ổ ườ ấ ả ị ư công dân quan có b t đòi lên t nh thì dân c p cho 4 hào m i ng i m i ngàyắ ỉ ấ ỗ ườ ỗ đêm, lên huy n thì 2 hào. Nh ng n u đòi v công v v ph n mình ho c vi cệ ư ế ề ụ ề ậ ặ ệ riêng c a mình thì đ c ti n y.ủ ượ ề ấ Đi u 12: Vi c sinh t giá thú:ề ệ ử Trong làng ai có vi c sinh t giá thú ph i đ n nhà h l i mà vào s . N uệ ử ả ế ộ ạ ổ ế ai đ quá h n nh trong lu t đã đ nh mà không khai báo thì h i đ ng lý d ch sể ạ ư ậ ị ộ ồ ị ẽ trình quan xét. Đi u 13: Vi c trình báo.ề ệ Trong làng ai có mua bán ru ng nhà đ t cát ph i theo nh ngh đ nh nhàộ ấ ả ư ị ị n c mà trình lý tr ng, ch ng b nh n th c. Nh ai có khách l thì ph i trìnhướ ưở ưở ạ ạ ự ư ạ ả lý d ch bi t. B ng không thì vi c hôi đ ng b t đ c thì ph t 1 hào sung công. Aiị ế ằ ệ ồ ắ ượ ạ có th t trâu bò thì ph i xin lý tr ng nh n th c, r i xin phép quan.ị ả ưở ậ ự ồ Đi u 14: Vi c ng c .ề ệ ự ư Làng ch cho nh ng ng i coa căn c c minh b ch và ngh nghi p chínhỉ ữ ườ ướ ạ ề ệ đáng ng c mà thôi. Tr nh ng ng i tha h ng đ n quê v , quê m khôngụ ư ừ ữ ườ ươ ế ợ ẹ k , h ng i nào ng c mà không quá 3 đ i, khi đi vi c làng không đ c ng iể ễ ườ ụ ư ờ ệ ượ ồ 18 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ bàn nh t, nh ng ng i ng c mà có s n nghi p làng thì cũng ph i ch u tráchấ ữ ườ ụ ư ả ệ ở ả ị nhi m nh th .ệ ư ế Đi u 15: Vi c c u h a.ề ệ ứ ỏ Trong làng m i xóm ph i s m m t cái thúng nan, hai cái ng, hai cái câuỗ ả ắ ộ ố liêm, hai cái g u, hai cái ph dèm. Khi trong làng ch ng may nhà nào b phát h aầ ủ ẳ ị ỏ thì tr ng tu n ph i d c su t đàn ông đàn bà đem nh ng đ y đ n c u. Cònươ ầ ả ố ấ ự ồ ấ ế ứ tu n s ng ph i chia làm 2, m t n a đi tu n, m t n a đi ch a cháy, và canh cácầ ươ ả ộ ử ầ ộ ử ữ đ ng xung quanh ch phát h a. Ng i nào th a c c u h a l y đ v t c aườ ỗ ỏ ườ ừ ơ ứ ỏ ấ ồ ậ ủ kh ch , tu n tráng các ng i làng b t đ c thì ph t 5 hào b c, sung công 4ổ ủ ầ ườ ắ ượ ạ ạ hào, còn 1 hào cho ng i b t đ c. B ng không ch u, c m đi vi c làng m tườ ắ ượ ằ ị ấ ệ ộ năm. Đi u 16: Vi c chôn c t nhề ệ ấ ờ. H ng i làng khác có t m đem đ n chôn c t nh không c đ ngễ ườ ổ ộ ế ấ ờ ứ ở ườ đ ng ho c ru ng t , ph i s a 1 cái th l n, m t mâm xôi, 5 bình r u, đ lồ ặ ộ ư ả ử ủ ợ ộ ượ ẻ ễ th n r i kính dân và n p vào công qu m i ngôi 10 đ ng b c. Đ ru ng t thìầ ồ ộ ỹ ỗ ồ ạ ể ộ ư ph i th a thu n v i đi n ch m i đ c. Khi ng i đã ký táng r i thì c m khôngả ỏ ậ ớ ề ủ ớ ượ ườ ồ ấ ai đ c xâm ph m vào ngôi m y. Trong làng ai có vi c c i cát thì ph i trình lýượ ạ ộ ấ ệ ả ả d ch nh n th c, r i trình quan xem xét.ị ậ ự ồ Đi u 17: Vi c m t tr m.ề ệ ấ ộ Trong làng ai có ăn tr m gà v t, chó l n bu ng cau, n i chu i, cây tre, cáiộ ị ợ ồ ả ố c i, các hoa màu, các đ v t trong v n tr u hay mai, tr m tr u t m t n m trủ ồ ậ ườ ầ ộ ầ ừ ộ ắ ở lên mà tu n tráng b t đ c t ng đ n h i đ ng lý d ch trình quan x tr .ầ ắ ượ ườ ế ộ ồ ị ử ị Khi có tr m c p to thì lý d ch trong làng ph i l y tu n tráng đ n ng c uộ ướ ị ả ấ ầ ế ứ ứ và các tr ng tu n ph i đ c su t đàn em đ n ng c u. H ai b t đ c m t đ aươ ầ ả ố ấ ế ứ ứ ễ ắ ượ ộ ứ c p, dân làng th ng 10 đ ng b c. Đánh ch t m t đ a c p, dân th ng 6ướ ưở ồ ạ ế ộ ứ ướ ưở đ ng b c. B t đ c m t đ a tr m qu tang , đ a y là ng i làng khác, dânồ ạ ắ ượ ộ ứ ộ ả ứ ấ ườ th ng 3 đ ng b c. Ng i nào b tr m c p đánh ch t, dân làng cho ti n tưở ồ ạ ườ ị ộ ướ ế ề ử tu t 10 đ ng b c, cho con hay cháu m t tiên nhiêu tr đê t p d ch su t đ i. Aiấ ồ ạ ộ ừ ạ ị ố ờ ph i tr m c p b đánh th ng nh , dân cho 2 đ ng b c, b th ng n ng,dânả ộ ướ ị ươ ẹ ồ ạ ị ươ ặ cho 5 đ ng b c đ u ng thu c. N u ai đánh, l y l i đ c nh ng đ v t c aồ ạ ể ố ố ế ấ ạ ượ ữ ồ ậ ủ quân tr m c p đã l y, thì nh ng đ v t y h i đ ng chi t can ra ti n, chia làmộ ướ ấ ữ ồ ấ ấ ộ ồ ế ề 19 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ 5 ph n, ng i có c a nh n xong ph i n p m t ph n ti n đ th ng cho ng iầ ườ ủ ậ ả ộ ộ ầ ề ể ưở ườ l y l i đ c.ấ ạ ượ Đ ng lúc có tr m c p mà tu n hay dân trai v ng m t thì h i đ ng lýươ ộ ướ ầ ắ ặ ộ ồ d ch vào ngay xem có nhà hay không. N u có nhà mà không ra ng c u thì ph t 2ị ế ứ ứ ạ hào xung công. B ng không ch u thì c m đi vi c làng m t nămằ ị ấ ệ ộ Đi u 18. Vi c c b c, r u l u, thu c phi n l uề ệ ờ ạ ượ ậ ố ệ ậ Trong làng c m không ai đ c ch a c b c. Ai không tuân h i đ ng lýấ ượ ứ ờ ạ ộ ồ d ch trình quan thì ph i tr ng tr . Còn nh nhà ai có vi vui m ng mà bày ra tị ả ừ ị ư ệ ừ ổ tôm, tài bàn đ cùng vui thì không thu c v c p y.ể ộ ề ấ ấ Trong làng c m không ai đ c ch a r u l u. Ai không tuân h i đ ng lýấ ượ ứ ượ ậ ộ ồ d ch b t đ c 1 bình tr xu ng thì cho đi và ph t 3 hào xung công,2 bình tr lênị ắ ượ ở ố ạ ở thì trình lên quan phân tr . Ai tr thu c phi n l u mà b h i đ ng lý d ch b tị ữ ố ệ ậ ị ộ ồ ị ắ đ c, thì trình quan x tr .ượ ử ị Đi u 19: Vi c gian dâm.ề ế Trong làng ai trêu gh o đàn bà con gái, b t đ c đích th c cùng nh ngẹ ắ ượ ự ữ ng i trêu gh o là can đ n c ng thu n luân lý, t c là ng i mà lu t c mườ ẹ ế ươ ầ ứ ườ ậ ấ không cho giá thú m i nhau thì ph t 5 hào xung công.ớ ạ N u ai không ch ng mà ch a thì ph i n p khoán cho làng.ế ồ ử ả ộ Đi u 20: Vi c l phép.ề ệ ễ Khi đi ăn h p vi c làng hay các n i đám xát thì qu n áo ph i s ch s ,ọ ệ ở ơ ầ ả ạ ẽ nói năng ph i khiêm t n. N u ai say, nói to ti ng ho c xâm mà ng i trên, thìả ố ế ế ặ ườ h i đ ng ph t 2 hào xung công. B ng tái ph m, n u không ch u, c m đi vi cộ ồ ạ ằ ạ ế ị ấ ệ làng m t năm.ộ Nh ng ng i có chân trong h i đ ng mà ph m c m y, thì ph t g p hai.ữ ườ ộ ồ ạ ấ ấ ạ ấ B ng không ch u trình quan phân x .ằ ị ử Đi u 22: Vi c liêm s .ề ệ ỉ Trong làng khi có chèo hát, con trai con gái ra đinh đi m xem ph i đ ng 2ế ả ừ bên, nam t n h u. M i bên c t m t ng tu n ch b o, không đ c h n đ n,ả ữ ữ ỗ ắ ộ ườ ầ ỉ ả ượ ỗ ộ 20 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ ai vi ph m ph t 1 hào xung công. T m i gi t i tr đi, ai đ ng đâu ph i cóạ ạ ừ ườ ờ ố ở ứ ả đèn đóm. B ng không, tu n tráng b t đ c t ng đ n h i đ ngthì ph t m t hàoằ ầ ắ ượ ườ ế ộ ồ ạ ộ xung công. Đi u 23: Vi c v sinh.ề ệ ệ Trong làng th l ph i trông nom sai b o tu n tráng đ p các gi ng cho caoủ ộ ả ả ầ ắ ế ráo, s ch s , c m không ai đ c t m gi t. Các đ ng xá trong làng c m khôngạ ẽ ấ ượ ắ ặ ườ ấ ai đ c đ phân gio, bu c trâu bò hay b các v t ô u . Ai không tuân t ng đ nượ ổ ộ ỏ ậ ế ườ ế h i đ ng ph t m t hào sung công.ộ ồ ạ ộ Đi u 24: Vi c phòng b ch ng truy n nhi m.ề ệ ị ứ ề ễ Trong làng ch ng may phát ra ch ng truy n nhi m thì nh ng ng i bẳ ứ ề ễ ữ ườ ị b nh ph i riêng m t ch , đ cho kh i truy n nhi m ng i khác. Lý d ch ph iệ ả ở ộ ỗ ể ỏ ề ễ ườ ị ả làm gi y trình ngay quan. Nh súc v t b b nh y thì ph i t ng ngay lý d chấ ư ậ ị ệ ấ ả ườ ị trình quan. Con nào ch t ph i xin phép quan chôn. Khi chôn ph i xa ch ao h ,ế ả ả ỗ ồ cu c sâu đ than lên trên. Con nào m thì xin thu c ch a. Ai không tuân, h iố ổ ố ố ữ ộ đ ng trình quan.ồ Đi u 25: Vi c chi m tr m ru ng đ t và c a công.ề ệ ế ộ ộ ấ ủ Trong làng ai chi m tr m công điêng, công th mà h i đ ng lý d ch trích raế ộ ổ ộ ồ ị đ c thì ph i tr l i ru ng đ t và b i th ng hoa l i t khi chi m tr m. B ngượ ả ả ạ ộ ấ ồ ườ ợ ử ế ộ ằ không h i đ ng trình quan x tr . Ai chi m tr m các đ ng v t ho c ti n công thìộ ồ ử ị ế ộ ộ ậ ặ ề ph i đ c b i th ng t . B ng không, ch u c m không đ c đi vi c làng baả ượ ồ ườ ả ằ ị ấ ượ ệ năm, và trình quan phán tr .ị Ph n IIầ NÓI V PHONG T CỀ Ụ Đi u 26: vi c th th n.ề ệ ờ ầ Làng ta v i làng H Thái cùng th đ c th ng th n mi u, trong m tớ ạ ờ ứ ượ ầ ở ế ộ h n ba năm c Tý, Ng , Mão, D u, ngày 11 và 12 tháng 3 thì hai dân h i h p lạ ứ ọ ậ ộ ọ ễ 21 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ t i đình ho c t i mi u. Nh vi c hai làng đi l i v i nhau có đi u c riêng c aạ ặ ạ ế ư ệ ạ ớ ề ướ ủ hai làng. Có năm nào cũng c m ng 10 tháng 1 làng ta l mi u, thì H Tháiứ ồ ễ ở ế ạ ph i bi n tr u ăn. Khi H Thái l thì ta ph i bi n tr u ăn. L i có giao hi u v iả ệ ầ ạ ễ ả ệ ầ ạ ế ớ làng Phúc Am, năm nào cũng đi l i v i nhau đã có đi u c c a hai dân. Còn lạ ớ ề ướ ủ ễ v t, dân trích công quĩ chi, giao giáp tr ng s a 20 ph m o n và h ng đ n đậ ưở ử ẩ ả ươ ế ệ sang Phúc am. Còn m t ch c l đình đê h i đ ng lý d ch các c h u c thộ ụ ễ ở ộ ồ ị ụ ữ ớ ụ phúc Đi u 27: Vi c t t .ề ệ ế ự 1. Các ti t l trong tháng giêngế ễ 2. Các ti t l trong tháng haiế ễ 3. Các ti t l trong tháng baế ễ 4. Các ti t l trong tháng tế ễ ư 5. Tháng năm ngày m ng m i ti c Đ c Thánhồ ườ ệ ứ 6. Tháng sáu ngày m ng chín gi h u tu nồ ỗ ậ ầ 7. Tháng 7 ngày m ng 2 l đ i mồ ễ ổ ả 8. Tháng 8 ngày m ng m i Đ c Thánh hóaồ ườ ứ 9. Tháng chín l th ng tânễ ườ 10.Tháng 11 ngày m ng 6 gi h u Tu nồ ỗ ậ ầ 11.Tháng 12 ngày m ng 3 ti t ch pồ ế ạ Đi u 28: Vi c b u ch t gi t tề ệ ầ ủ ế ữ ế ự Ông ch t thì b u t khoa m c ph m hàm, các ch c t văn t vănủ ế ầ ừ ụ ẩ ứ ư ừ tr ng tr lên, th ng lão t 60 tr lên. Các m c y không ai ch u thì b u t 50ưở ở ưỡ ừ ở ụ ấ ị ầ ử tr lên. Khi đã b u đ c ông ch t r i thì giáp tr ng thông v i đ ng d ch đở ầ ượ ủ ế ồ ưở ớ ươ ị ể nói v i ông d n xem ngày l đinh. Ông nào ch u ch t thì s m nh n tr u. Chớ ế ễ ị ủ ế ớ ậ ầ ỉ đ c cau và n c chè mà thôi. Hôm m tr u thì qu n đãi các c 70, các ch cượ ướ ở ầ ả ụ ứ h i đ ng lý d ch , tr ng hóa phi và bi n 1 con l n giá 8 đ ng b c, 15 bìnhộ ồ ị ưở ệ ợ ồ ạ r u, 2 mâm xôi, tr u cau h ng sáp đ giáp tr ng ra đình l đ l đinh thượ ầ ươ ể ưở ễ ể ễ ờ th n. L xong t tr ng 6 bàn tr lên cùng t văn h i đ ng đ ng d ch thầ ễ ừ ưở ở ư ộ ồ ươ ị ụ phúc. Ngày m ng 10 tháng 3 ph i s a c gia đình đ kh an đãi các ch c cácồ ả ử ỗ ể ỏ ứ giáp tr ng hóa phi. Đ n 30 tháng 3 ph i s a 20 ph m o n và tr u r u ra lưở ế ả ử ẩ ả ầ ượ ễ suông. Còn vi c đ ng l quanh năm đã có các ông th s c đ i l . Duy nh ngệ ứ ễ ủ ắ ạ ễ ữ năm Tý, Ng , Mão, D u, thì ông ch t ph i đ ng c năm. Năm nào dân khôngọ ậ ủ ế ả ứ ả 22 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ b u đ c ông ch t , thì t ông th ch tr xu ng ai quang qu thì vào quy nầ ượ ủ ế ừ ủ ỉ ở ố ẻ ế l . Hôm đ nh vi c h i thì ch s a hai cân m t, 5 bình r u, 1 c i tr u, và h ngễ ị ệ ộ ỉ ử ậ ượ ơ ầ ươ sáp ra l . Ngày m ng 10 tháng 3 ph i s a c r c đ n 30 thì ch phù t u, lễ ồ ả ử ố ướ ế ỉ ử ễ suông mà thôi. Còn đ ng l quanh năm ph i c ông th s c vào quy n. Khôngứ ễ ả ử ủ ắ ề b u đ c ông bát vũ thì ông th s c ph i vào s a phù t u vào quy n múa g yầ ượ ủ ắ ả ử ử ề ậ th , xong dân bi u kh u tr u l i các ch c. Ông bát vũ thì b u t 5 bàn tr lên.ờ ế ẩ ầ ạ ứ ầ ừ ở Hôm nh n ch bi n phù trà mà thôi. Hôm m tr u ph i kho n đãi gà, tr u, r u,ạ ỉ ệ ở ầ ả ả ầ ượ h ng sáp đ các c dĩ th ng và h i đ ng lý d ch th phúc. Đ n 11 tháng 3ươ ẻ ụ ượ ộ ồ ị ụ ế ph i s c gia đình đ kho n đãi các ch c giáp tr ng hóa phi. Khi l xong ph iả ử ỗ ể ả ứ ưở ễ ả s a o n, qu r u tr u. L xong, ông đi n l văn thì bi u ng i đ ng t ngử ả ả ượ ầ ễ ể ễ ế ườ ươ ưở t văn. Nh ng ng i y có tang c niên c , ng i thì đ tr n m , 3 tháng vàoư ữ ườ ấ ơ ả ườ ể ơ ả quy n. Ông th s c thì b u v các c lão nhiêu t 50 tr lên. Ông nào ch u, ôngề ủ ắ ầ ề ụ ừ ỏ ị nào già r i m i ch u các ông nói tr c khi ch u ph i s a 1 bình r u, 1 c i tr uồ ớ ị ướ ị ả ử ượ ơ ầ y t th n r i kính lý d ch và bi u các đàn anh m i ng i m t kh u tr u. còn ănế ầ ồ ị ế ỗ ườ ộ ẩ ầ u ng c m ch . Ông nào ch u l n th 2 thì ch phù t u mà thôi.ố ấ ỉ ị ầ ứ ỉ ử Đi u 29: L khao v ng.ề ễ ọ Trong làng ai đ tham bi n, c nhân, tú tài Tây tr lên ph i khao m t conỗ ệ ử ở ả ộ l n, 10 bình r u, 100 cau và m i đ ng b c sung công thì đ c d chi u khoaợ ượ ườ ồ ạ ượ ự ế m c.ụ Ai đ c th ng t c u ph m tr lên thì ph i khao m t con trâu, 20 bìnhượ ưở ứ ử ẩ ở ả ộ r u, 100 qu cau và 20 đ ng b c sung công thì đ c d chi u ph m hàm.ượ ả ồ ạ ượ ự ế ẩ Nh ng l v t khao nói trên thì đ c chia v 8 giáp. Còn m i các m c tùyữ ễ ậ ượ ề ờ ụ tình. Nh ng ng i nào ch a mua tu n đi m thì ph i n p 20 đ ng b c sungữ ườ ư ầ ế ả ộ ồ ạ công. Ng i nào làm lý h ng ho c h i đ ng ch c d ch mãn l thì ph i s aườ ươ ặ ộ ồ ứ ị ệ ả ử m t cía th l n, 1 mâm xôi, 1 bình r u, 1 c i tr u l th n kính dân. L i ph iộ ủ ợ ượ ơ ầ ễ ầ ạ ả n p 3 đ ng xu sung công và 2 đ ng c a riêng h i y. còn ng i nào mua lý phóộ ồ ồ ủ ộ ấ ườ tr ng xã dân, ph i n p 3 đ ng b c sung công và khao v ng nh l , thì đ c dưở ả ộ ồ ạ ọ ư ệ ượ ự chi u kỳ m c.ế ụ Đi u 30: Vi c v ng vào t văn.ề ệ ọ ư 23 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ Trong làng ai đ tú tài Tây, tú tài b n x , năng tham bi n tr lên mà v ngỗ ả ứ ệ ở ọ vào t văn thì ph i n p tr h i riêng c a h i thì chi đ . Còn ng i nào mua ngôiư ả ộ ả ộ ủ ộ ủ ườ t văn thì đã l c a y. nh ng h i t văn bán cho ai cũng ph i th a thu n m iư ệ ủ ấ ữ ộ ư ả ỏ ậ ớ đ c.ượ Đi u 31: Vi c vi t văn và r c văn.ề ệ ế ướ Trong làng văn l đi và các ngày h i thì các ông khoa m c hay h i t vănễ ộ ụ ọ ư ph i bi t. còn các ti t th ng hành trong m t năm đã có ông đi n l vi t cònả ế ế ườ ộ ể ễ ế r c văn thì nhà khoa m c ho c đ ng câu t văn. N u nh ng ng i y cóướ ở ụ ặ ồ ư ế ữ ườ ấ tang thì r c trong đi n văn. ướ ở ể Đi u 32: Vi c m c tu n đi mề ệ ụ ầ ế Trong làng ai mua tu n đi m thì ph i s a n p 10 đ ng b c sung công vàầ ế ả ử ộ ồ ạ hai trăm tr u, 2 bình r u, l i ph i s a khao 1 con gà, 1 bình r u, 30 ph mầ ượ ạ ả ử ượ ẩ o n, 100 tr u thì tr t phiên đi m. ng i nào t ngoài 50 tu i m i mua nhiêu,ả ầ ừ ứ ế ườ ừ ổ ớ ch ph i n p 3 đ ng b c sung công mà thôi. ỉ ả ộ ồ ạ Đi u 33: Th v t i đình trung.ề ứ ị ạ Khi k t gi i 4 chi u l . Chi u th nh t là ch t khoa m c, th chì vàế ự ả ế ễ ế ứ ấ ủ ế ụ ủ c nhi u tu i nh t có giá tr và không can ph m gì. Chi u nhì là chi u ph mụ ề ổ ấ ị ạ ế ế ẩ hàm, h ng lão, t văn. Chi u 3 là chi u các c năm bàn tr lên và h i đ ng lýươ ư ế ế ụ ở ộ ồ d ch.ị Trong đình, gian trong tr c h ng án m y chi u ch t và đ i khoa.ướ ươ ấ ế ủ ế ạ Long đình bên t là m y chi u c nhân, tú tài, tham bi n ph m hàm v văn giai,ả ấ ế ử ệ ẩ ề kỳ m c h i đ ng, bên h u là chi u ph m hàm thì đ c ng i trên gi ng câù.ự ộ ồ ữ ế ẩ ượ ồ ườ Long đình gi a, t t văn, h u th ng lão. Long đình ngoài, h u sáu bàn, t tữ ả ư ữ ượ ữ ả ứ phiên. Đi u 34: Vi c đi m ngề ệ ừ Trong làng t tú tài, tham tán tr lên, dân m ng m t câu đ i vóc và n aừ ở ừ ộ ố ử cân chè tàu. Các quan có s c tăng phong ph m u m ng đ i câu đ i vóc, 2 baoắ ụ ẫ ừ ố ố chè. Ai khao ph m hàm tránh phó t ng, lý h ng tr ng ho c h i đ ng ch cẩ ổ ươ ưở ặ ộ ồ ứ d ch mãn l v i dân 100 tr u, 2 bao chè. Ai th b y, tám m i m i thì dân m ngị ệ ớ ầ ọ ả ươ ờ ừ 24 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ hai đ ng b c. nh ng có th m i đ c năm bàn tr lên h i đ ng tu n phiên vàồ ạ ư ể ờ ượ ở ộ ồ ầ ngoài ngày 20 thì dân m i đi.ớ Đi u 35: Vi c kính bi uề ệ ế Đ niên này t đinh vào m ng 10 tháng 3 kỳ phúc, dân bi u các ông khoaệ ế ồ ế m c, th ch m i ông năm ph m o n, 5 qu cau; ph m hàm và 70 tu i tr lênụ ủ ỉ ỗ ẩ ả ả ẩ ổ ở m i ông 1 ph m o n và m t qu cau; ông ch t 5 ph m o n, 5 qu cau, 1 cáiỗ ẩ ả ộ ả ủ ế ẩ ả ả h ng l n; ông th s c, th t , đi n văn, b t vũ, m i ông 3 ph m o n, 3 qu cau,ọ ợ ủ ắ ủ ừ ể ắ ỗ ẩ ả ả 1 cái chân giò l n; các giáp t văn, h i đ ng đ ng d ch m i m c 5 ph m o n, 5ợ ư ộ ồ ươ ị ỗ ụ ẩ ả qu cau; phó lý tr ng m i ng i 1 ph m o n, 1 qu cau. B ng thi u thì li u.ả ưở ỗ ườ ẩ ả ả ằ ế ệ Đi u 36: Vi c treo c i.ề ệ ướ Trong làng ai treo c i thì ph i có tr u t ng h i đ ng lý d ch và h l iướ ả ầ ườ ộ ồ ị ộ ạ vao s . cháu n i ph i n p 1 đ ng b c sung công, cháu ngo i thì ph i nh t bổ ộ ả ộ ồ ạ ạ ả ấ ộ nh . ị Hôm c i c m không đ c chăng giây đóng c c làm c n tr . Ai khôngướ ấ ượ ọ ả ở tuân, ph t hai hào sung công. Ai c i con trai m i, thì dân m ng 100 tr u, cònạ ướ ờ ừ ầ nhà giá thì dân đi tay không Đi u 37: Vi c tang ma.ề ệ Trong làng ai có vi c báo hi u ngày nào đ a đám ph i thông h đ ng canhệ ế ư ả ọ ồ m i ng i con tr ng đ đào huy t. L i ph i s a tr u nói v i giáp tr ng y,ớ ườ ưở ể ệ ạ ả ử ầ ớ ưở ấ truy n mõ thông giáp y đ n đ a đám. Ai không đi ph i có tr u cáo thi u. b ngề ấ ế ư ả ầ ế ằ không ph t 1 hào sung công.ạ Ma có nhi u h ng. m t là làm đ i ma, thì ph i s a ban giáp tr táng, tề ạ ộ ạ ả ử ợ ư văn tr t . m i m c m t con l n giá 5 đ ng b c, 1 ván xôi, 1 vò r u, 100 quợ ế ỗ ụ ộ ơ ồ ạ ượ ả cau. L i ph i s a h i văn l bái các thánh s , l h u th h i nh c. L bãi thánhạ ả ử ộ ễ ư ễ ậ ổ ộ ạ ễ s , m i l m t mâm sôi, 1 con gà, 1 bình r u, 1 c i tr u. Còn c ăn thì đ cácư ỗ ễ ộ ượ ơ ầ ỗ ủ m c, t văn b n giáp cho đ và m i c h i nh c, m i c trung nam t năm bànụ ư ả ủ ờ ỗ ộ ạ ờ ỗ ừ tr xu ng đ c nhung không có ph n.ở ố ượ ầ 25 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ Hai là m i t văn tr t , b n giáp giúp vi c tang ma thì nhi u nh r cờ ư ợ ế ả ệ ề ư ướ nh ng nh c h i và trung nam không có.ữ ạ ộ Ba là kho n đãi b n giáp m t b a c m r uả ả ộ ữ ơ ượ B n là kính b n giáp m t cái th l n, 1 ván xôi, 2 bình r u và 100 tr uố ả ộ ủ ợ ượ ầ Năm là kính b n giáp 1con gà, 1 ván xôi, 1 binh r u, 100 tr uả ượ ầ Sáu là tri t can kính b n giáp 5 hào và 1 c i tr u.ế ả ơ ầ Ai mu n làm l nào cũng đ c. Ai có báo hi u m i, thì dân vào phúng 100ố ệ ượ ế ờ tr uầ Đi u 38: Vi c đi r c.ề ệ ướ Khi có h i thì nhân đinh tám giáp t 6 bàn tr xu ng ai quang qu thì raộ ừ ở ố ẻ đình c t vi c đi r c. các đ ng d ch ph i c t c cho công b ng. Vi c chiêngắ ệ ướ ươ ị ả ắ ử ằ ệ ch ng v t phiên và ng i ng c . Nh ng ng i không c t t trai tr xu ngố ề ứ ườ ụ ư ữ ườ ắ ừ ở ố khi r c ng i trên vi c nh , ng i d i vi c n ng, ai vi c nào vi c y. B ngướ ườ ệ ẹ ườ ướ ệ ặ ệ ệ ấ ằ không tuân ph t m t hào sung công.ạ ộ Đi u 39: Vi c canh phòng trong nh ng ngày h i.ề ệ ữ ộ Nh ng ngày h i thì trai 6 bàn có tang đêm ngày ph i canh phòng các đi mữ ộ ả ế trong làng. Còn nh ng ng i đình thì tu n phiên canh quán biên h u, tở ữ ườ ầ ở ữ ứ phiên, tu n ph canh quán bên t . Khi đêm h ông ch t ra hi u thì tu nầ ụ ở ả ễ ủ ế ệ ầ s ng ph i v vãng ngoài đ ng, đ ng d ch ph i v vãng các đi m trong làng.ươ ả ề ồ ươ ị ả ề ế N u đêm nào b không canh phòng thì ph t 3 hào sung công.ế ỏ ạ Đi u 40: Vi c tu lý đình vũ, c u c ngề ệ ầ ố Trong lang khi có tu lý t o đình vũ chùa mi u, c u quán, ho c t khí…ạ ế ầ ặ ế mà ai có lòng cúng ti n ho c có đ khác thì dân ph i ghi ph ng n i y. Aiế ặ ồ ả ươ ở ơ ấ cúng t 500 đ ng b c tr lên, khi trăm tu i h u, dân d ng bia đình đ ngàyừ ồ ạ ở ổ ậ ự ở ể đ i t dân k ni m.ạ ế ỉ ệ Các đi u c trên khi quan đã duy t y r i, h ai không tu n thì ph t nămề ướ ệ ồ ễ ầ ạ hào sung công. B ng không, ch u h i đ ng trình quan x tr .ằ ị ộ ồ ử ị 26 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ PH N II: LU T T CẦ Ậ Ụ I.Khái ni mệ Theo nghiên c u c a PGS.TS Ngô Đ c Th nh – ứ ủ ứ ị Buôn làng, lu t t c và v n đèậ ụ ấ qu n lý c ng đ ng c a các t c ng i Tây Nguyên hi n nay: “Lu t t c là toànả ộ ồ ủ ộ ườ ệ ậ ụ b nh ng nguyên t c ng x không thành văn đ c hình thành trong xã h i,ộ ữ ắ ứ ử ượ ộ ch a đ ng nh ng tiêu chí v đ o đ c, luân lý, cách ng x , phong t c t p quán,ứ ự ữ ề ạ ứ ứ ử ụ ậ tín ng ng, tôn giáo sau m t th i gian dài áp d ng đã tr thành truy n th ng vàưỡ ộ ờ ụ ở ề ố m i ng i tuân th ”ọ ườ ủ Nh ng tr ng h p vi ph m lu t t c đ u b nghiêm tr , tiêu bi u h n c là lu tữ ườ ợ ạ ậ ụ ề ị ị ể ơ ả ậ t c d i th i công xã nguyên th y. Khi nhà n c xu t hi n và ch vi t ra đ i,ụ ướ ờ ủ ướ ấ ệ ữ ế ờ bên c nh lu t pháp thành văn, lu t t c v n t n t i v i nh ng m c đ khác nhauạ ậ ậ ụ ẫ ồ ạ ớ ữ ứ ộ nhi u dân t c trên th gi i. Ngày nay nh ng quy t c hành vi đ c coi là lu tở ề ộ ế ớ ữ ắ ượ ậ t c n u chúng đ c nhà n c th a nh n ho c đ c tòa án áp d ng.ụ ế ượ ướ ừ ậ ặ ượ ụ Ranh gi i gi a lu t t c và quy ph m pháp lu t không c ng nh c và khi t c lớ ữ ậ ụ ạ ậ ứ ắ ụ ệ đ c đ a vào văn b n quy ph m ho c xem là c s cho vi c xét x thì nó trượ ư ả ạ ặ ơ ở ệ ử ở thành b ph n c a pháp lu t hi n hành. Lu t t c đóng vai trò quan tr ng trongộ ậ ủ ậ ệ ậ ụ ọ l ch s hình thành các h th ng pháp lu t trên th gi i.ị ử ệ ố ậ ế ớ Vi t Nam, d i ch đ phong ki n và đ c bi t các vùng dân t c thi u sỞ ệ ướ ế ộ ế ặ ệ ộ ể ố lu t t c đóng vai trò quan tr ng trong đ i s ng xã h i. Hi n nay lu t t c v nậ ụ ọ ờ ố ộ ệ ậ ụ ẫ th hi n vai trò c a mình trong m t ch ng m c nh t đ nhể ệ ủ ộ ừ ự ấ ị II.Đ c đi mặ ể -Lu t t c là hình th c phát tri n cao c a phong t c t p quán. B n ch tậ ụ ứ ể ủ ụ ậ ả ấ nguyên th y c a lu t t c ra đ i ch a đ ng nh ng quy t c x sủ ủ ậ ụ ờ ứ ự ữ ắ ử ự 27 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ chung trong ph m vi c ng đ ng và có tính b t bu c th c hi n thongạ ộ ồ ắ ộ ự ệ qua s t giác, t nguy n c a m i thành viên trong c ng đ ngự ự ự ệ ủ ỗ ộ ồ -Lu t t c ch a đ ng nh ng b n s c văn hóa đ c đáo c a m i t cậ ụ ứ ự ữ ả ắ ộ ủ ỗ ộ ng i. Lu t t c ra đ i, bi n đ i và quy đ nh nh ng hành vi c a t ngườ ậ ụ ờ ế ổ ị ữ ủ ừ cá nhân trong c ng đ ng phù h p hoàn c nh xã h i.ộ ồ ợ ả ộ -Lu t t c có ph ng pháp x lí r t linh ho t, đôi khi, trong m tậ ụ ươ ử ấ ạ ộ tr ng h p nh ng có nhi u cách x s khác nhau. Ngay nh h ngườ ợ ư ề ử ự ư ươ c cũng có s thay đ i nh t đ nh.ướ ự ổ ấ ị III. N i dung c a lu t t cộ ủ ậ ụ N i dung c a lu t t c có tính t ng h p bao hàm nh ng chu n m c xãộ ủ ậ ụ ổ ợ ữ ẩ ự h i và hành lo t nh ng khía c nh c th , ng yêu c u duy trì, c ng cộ ạ ữ ạ ụ ể ứ ầ ủ ố tính th ng nh t và quan h c ng đ ng c a dân làng; nó có tác d ngố ấ ệ ộ ồ ủ ụ chu n m c trong khuôn m u ng x và l l i sinh ho t xã h i, xácẩ ự ẫ ứ ử ề ố ạ ộ l p h th ng tôn ti tr t t chung, ch đ nh các m i liên h c a conậ ệ ố ậ ự ế ị ố ệ ủ ng i trong quan h xã h i.ườ ệ ộ Các lu t t c đ c p đ n nhi u m t trong cu c s ng sinh ho t ho tậ ụ ề ậ ế ề ặ ộ ố ạ ạ hàng ngày: Quan h gia đình ( quan h hôn nhân, quan h nam n , chaệ ệ ệ ữ m v i con cái, đính hôn, ly hôn,…); Quan h c ng đ ng( các vi ph mẹ ớ ệ ộ ồ ạ l i ích c ng đ ng, v tr t t an ninh xã h i, không tôn tr ng phongợ ộ ồ ề ậ ự ộ ọ t c t p quán…); V tài s n và s h u( quan h s h u, khai hoangụ ậ ề ả ở ữ ệ ở ữ đ t và quy n s h u ru ng đ t, v c a c i tài s n, gi i quy t n n n,ấ ề ở ữ ộ ấ ề ủ ả ả ả ế ợ ầ gia súc, đ t đai…); Nh ng t i ph m v tình d c (t i gian dâm, lo nấ ữ ộ ạ ề ụ ộ ạ luân, nh ng đi u c m k ..); Nh ng quy đ nh chung v lu t t c ( cácữ ề ấ ị ữ ị ề ậ ụ quy đ nh v m đ u, v các t i và vi c xét x , các đi u t ng quát, k tị ề ở ấ ề ộ ệ ử ề ổ ế thúc m t v vi c…); V vi c xâm ph m đ n tính m ng( âm ph mộ ụ ệ ề ệ ạ ế ạ ạ 28 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ thân th , tính m ng c a ng i khác, các tr ng t i, các t i gi tể ạ ủ ườ ọ ộ ộ ế ng i…); V vai trò c a ng i đ ng đ u làng (t i xúc ph m đ n giàườ ề ủ ườ ứ ầ ộ ạ ế làng, tr ng thôn, v quan h v i các th lĩnh, các t i ch ng chưở ề ệ ớ ủ ộ ố ủ làng… IV. Giá tr xã h i c a Lu t t cị ộ ủ ậ ụ Xã h i ngày càng phát tri n, vai trò c a pháp lu t ngày càng l n, càngộ ể ủ ậ ớ t o ti n đ cho nó chuy n d n sang s th c hi n mang tính t qu n.ạ ề ề ể ầ ự ự ệ ự ả Lu t t c, m t ph m vi nh t đ nh cũng có vai trò, giá tr xã h i quanậ ụ ở ộ ạ ấ ị ị ộ tr ng nh pháp lu t là đi u ch nh các m i quan h xã h i, duy trì vàọ ư ậ ề ỉ ố ệ ộ đ m b o tr t t c ng đ ng.ả ả ậ ự ộ ồ Ngoài lu t c a nhà n c, cá nhân trong m t c ng đ ng còn ch uậ ủ ướ ộ ộ ồ ị s đi u ch nh c a nhi u quy ph m khác nh đ o đ c, tín ng ng. Nóiự ề ỉ ủ ề ạ ư ạ ứ ưỡ m t cách khac, pháp lu t không th gi i quy t m i v n đ , không thộ ậ ể ả ế ọ ấ ề ể dùng pháp lu t tác đ ng đ n m i quan h xã h i. Các thi t ch ngoàiậ ộ ế ọ ệ ộ ế ế pháp lu t trong đó có lu t t c v a ch u nh h ng nh t đ nh c a phápậ ậ ụ ừ ị ả ưở ấ ị ủ lu t và cũng tác đ ng ng c l i pháp lu t. Trong th c t , nhi uậ ộ ượ ạ ậ ự ế ở ề n c, m t s ph n c a lu t t c đ c k t h p v i pháp lu t c a nhàướ ộ ố ầ ủ ậ ụ ượ ế ợ ớ ậ ủ n c.ướ Lu t t c ra đ i tr c pháp lu t nh m t nhu c u t t y u c aậ ụ ờ ướ ậ ư ộ ầ ấ ế ủ cu c s ng và đ c th c hi n m t cách t nguy n. K c khi phápộ ố ượ ự ệ ộ ự ệ ể ả lu t m t đi thì nó v n t n t i, pháp lu t ch có th thay th m t ph nậ ấ ẫ ồ ạ ậ ỉ ể ế ộ ầ ch không th thay th đ c t t c các quan h xã h i. H n n a, cácứ ể ế ượ ấ ả ệ ộ ơ ữ thói quen xã h i do lu t t c t o nên có nh h ng không nh đ n ýộ ậ ụ ạ ả ưở ỏ ế th c pháp lu t, th c hi n pháp lu t th m chí v i s ràng bu c m nhứ ậ ự ệ ậ ậ ớ ự ộ ạ h n.ơ 29 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ N m v ng lu t t c đ th c thi hi u qu pháp lu t là m c tiêuắ ữ ậ ụ ể ự ệ ả ậ ụ h ng t i c a các nhà l p pháp, qu n lý, t pháp và toàn th xã h i.ướ ớ ủ ậ ả ư ể ộ Lu t t c chính là nh ng hình th c s khai c a pháp lu t. N nậ ụ ữ ứ ơ ủ ậ ề t ng đóng vai trò hình thành nên Lu t t c đó là các y u t tínả ậ ụ ế ố ng ng,văn hóa… Cùng v i pháp lu t Nhà n c, lu t t c v n t n t iưỡ ớ ậ ướ ậ ụ ẫ ồ ạ và đóng m t v trí quan trong trong vi c đi u ch nh các m i quan hộ ị ệ ề ỉ ố ệ trong đ i s ng c a đ ng bào dân t c thi u s . Xây d ng h ng c làờ ố ủ ồ ộ ể ố ự ươ ướ ph i b o đ m k th a và phát huy phong t c, t p quán c truy n, t oả ả ả ế ừ ụ ậ ổ ề ạ d ng n p s ng văn hóa, văn minh.ự ế ố V.Lu t t c trong xây d ng h ng cậ ụ ự ươ ướ • Trong m i c ng đ ng dân t c thi u s đ u có lu t t c riêng.ỗ ộ ồ ộ ể ố ề ậ ụ Nh ng lu t t c ch đ ng phong t c t p quán c h , l c h uữ ậ ụ ứ ự ụ ậ ổ ủ ạ ậ d n đ c xóa b , nh ng lu t t c ch a nh ng đi m ti n b v nầ ượ ỏ ữ ậ ụ ứ ữ ể ế ộ ẫ đ c gi l i, nh m m c đích t ch c qu n lý thôn làng.ượ ữ ạ ằ ụ ổ ứ ả • Lu t t c đóng m t vai trò quan tr ng trong vi c đ m b o cácậ ụ ộ ọ ệ ả ả nguyên t c c a vi c xây d ng h ng c c a đ ng bào dân t cắ ủ ệ ự ươ ướ ủ ồ ộ thi u s .ể ố • Nh ng lu t t c ti n b , nh ng phong t c t p quán t t đ p c aữ ậ ụ ế ộ ữ ụ ậ ố ẹ ủ văn hóa c truy n c a thôn, làng dân t c thi u s đ c k th aổ ề ủ ọ ể ố ượ ế ừ và phát huy trong h ng c.ươ ướ M t trong nh ng yêu c u xâyộ ữ ầ d ng h ng c là nh ng lu t t c l c h u c n xóa b .ự ươ ướ ữ ậ ụ ạ ậ ầ ỏ *Nh ng h n ch c a Lu t t cữ ạ ế ủ ậ ụ 30 Nhóm 1 XHH K53 XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ Nhi u lu t t c th hi n s l c h u, c h trong nh n th cề ậ ụ ể ệ ự ạ ậ ổ ủ ậ ứ đ i v i t nhiên và xã h i c a ng i đ ng bào dân t c thi u s ,ố ớ ự ộ ủ ườ ồ ộ ể ố th m chí là ph n khoa h c, trái v i lu t pháp hi n hành c a Nhàậ ả ọ ớ ậ ệ ủ n c, gây tâm lý c c b , đ a ph ng, hình thành t t ng “phépướ ụ ộ ị ươ ư ưở vua thua l làng”…ệ Ví d : n n t o hôn, k t hôn không có gi y giá thú, t c n iụ ạ ả ế ấ ụ ố dây; đ ng i ch t lâu trong nhà, ăn u ng trong ma chay m t vể ườ ế ố ấ ệ sinh, t ch c l h i t n kém; nh ng quy đ nh v ph t v thi uổ ứ ễ ộ ố ữ ị ề ạ ạ ế th ng nh t d n đ n không công b ng, th m chí mâu thu n v iố ấ ẫ ế ằ ậ ẫ ớ pháp lu t, cách xét x b ng đ c tin vào th n linh làm oan saiậ ử ằ ứ ầ ng i vô t i, quá tin vào th n thánh, mê tín d đoan nh h ngườ ộ ầ ị ả ưở đ n s n xu t.ế ả ấ 31