Khóa luận Hôn nhân của người giáy ở xã Tả phời, thành phố Lào cai, tỉnh Lào Cai

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI KHOA VĂN HÓA DÂN TỘC THIỂU SỐ PHAN THỊ TRINH HÔN NHÂN CỦA NGƯỜI GIÁY Ở XÃ TẢ PHỜI, THÀNH PHỐ LÀO CAI, TỈNH LÀO CAI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ VĂN HÓA DÂN TỘC THIỂU SỐ MÃ SỐ : 52220110 Giảng viên hướng dẫn : ThS. Vũ Thị Uyên Sinh viên thực hiện : Phan Thị Trinh Lớp : VHDT 18A Hà Nội : 2016 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được bài nghiên cứu này, em đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cơ quan, tập thể và cá nhân. Đầu tiên, em xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo Trường Đại học Văn hóa Hà Nội và các thầy cô trong khoa Văn hóa dân tộc thiểu số đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ em trong quá trình viết và làm khóa luận tốt nghiệp. Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến cô Chử Thị Thu Hà đã hướng dẫn và chỉ bảo tận tình cho em suốt quá trình thực hiện bài khóa luận này. Em cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới cán bộ và nhân dân xã Tả Phời đã tạo điều kiện tốt nhất giúp đỡ em trong quá trình điền dã, thu thập tài liệu tại địa phương. Do năng lực và thời gian có hạn, khóa luận của em còn nhiều thiếu sót. Kính mong cô đóng góp ý kiến để bài khóa luận hoàn thiện hơn. Hà Nội, ngày 30 tháng 12 năm 2015 Sinh viên thực hiện Phan Thị Trinh MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 6 Chương 1:KHÁI QUÁT VỀ NGƯỜI GIÁY Ở XÃ TẢ PHỜIError! Bookmark not defined. 1.1. Khái quát về xã Tả Phời ....................... Error! Bookmark not defined. 1.1.1. Điều kiện tự nhiên .......................... Error! Bookmark not defined. 1.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ............... Error! Bookmark not defined. 1.2. Khái quát về người Giáy ở xã Tả Phời . Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Nguồn gốc tộc người ...................... Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Dân số và phân bố dân cư .............. Error! Bookmark not defined. 1.3. Đời sống văn hóa ................................. Error! Bookmark not defined. 1.3.1. Văn hóa vật chất ............................. Error! Bookmark not defined. 1.3.2. Văn hóa xã hội ............................... Error! Bookmark not defined. 1.3.3. Văn hóa tinh thần ........................... Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chương 1 ....................................... Error! Bookmark not defined. Chương 2:HÔN NHÂN TRUYỀN THỐNG CỦA NGƯỜI GIÁY Ở XÃ TẢ PHỜI ....................................................... Error! Bookmark not defined. 2.1. Quan niệm về hôn nhân........................ Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Một số khái niệm ........................... Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Quan niệm về hôn nhân của người Giáy ở xã Tả PhờiError! Bookmark not defined. 2.2. Một số nguyên tắc cơ bản trong hôn nhânError! Bookmark not defined. 2.2.1. Nguyên tắc ngoại hôn ..................... Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Các hình thức hôn nhân .................. Error! Bookmark not defined. 2.3. Tiêu chuẩn chọn vợ, chọn chồng .......... Error! Bookmark not defined. 2.3.1. Tiêu chuẩn chọn vợ, kén dâu .......... Error! Bookmark not defined. 2.3.2. Tiêu chuẩn chọn chồng, kén rể ....... Error! Bookmark not defined. 2.4. Quá trình tìm hiểu dẫn đến hôn nhân .... Error! Bookmark not defined. 2.4.1. Trường hợp do bố mẹ sắp đặt ......... Error! Bookmark not defined. 2.4.2. Trường hợp do nam nữ tự tìm hiểu . Error! Bookmark not defined. 2.5. Các nghi thức trước khi cưới ................ Error! Bookmark not defined. 2.5.1. Xem mặt, xem nhà ......................... Error! Bookmark not defined. 2.5.2. Thả mối mai ................................... Error! Bookmark not defined. 2.5.3. Thách cưới ..................................... Error! Bookmark not defined. 2.5.4. Lễ đoạn lời ..................................... Error! Bookmark not defined. 2.6. Đám cưới ............................................. Error! Bookmark not defined. 2.6.1. Công việc chuẩn bị cho đám cưới .. Error! Bookmark not defined. 2.6.2. Các nghi lễ trong đám cưới ............ Error! Bookmark not defined. 2.7. Các trường hợp hôn nhân ngoại lệ ........ Error! Bookmark not defined. 2.7.1. Ở rể ................................................ Error! Bookmark not defined. 2.7.2. Trai góa vợ, gái góa chồng ............. Error! Bookmark not defined. 2.7.3. Chửa hoang .................................... Error! Bookmark not defined. 2.7.4. Các trường hợp khác ...................... Error! Bookmark not defined. 2.8. Cư trú sau hôn nhân ............................. Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chương 2 ....................................... Error! Bookmark not defined. Chương 3:NHỮNG BIẾN ĐỔI TRONG HÔN NHÂN VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁPPHÁT HUY NHỮNG GIÁ TRỊ TÍCH CỰC TRONG HÔN NHÂNCỦA NGƯỜI GIÁY ........................... Error! Bookmark not defined. 3.1. Những biến đổi trong hôn nhân ............ Error! Bookmark not defined. 3.1.1. Biến đổi trong quan niệm về hôn nhânError! Bookmark not defined. 3.1.2. Biến đổi trong nguyên tắc kết hôn .. Error! Bookmark not defined. 3.1.3. Biến đổi về độ tuổi kết hôn và tiêu chí chọn vợ, chọn chồngError! Bookmark not defined. 3.1.4. Biến đổi trong nghi thức cưới xin ... Error! Bookmark not defined. 3.1.5. Biến đổi trong lễ vật, ăn uống và trang phục cướiError! Bookmark not defined. 3.1.6. Biến đổi trong tập quán sau hôn nhânError! Bookmark not defined. 3.2. Nguyên nhân của sự biến đổi ............... Error! Bookmark not defined. 3.2.1. Tác động của điều kiện kinh tế, văn hóa xã hộiError! Bookmark not defined. 3.2.2. Tác động từ chính sách – pháp luật của Nhà nước về hôn nhân, gia đình ................................................................................................. Error! Bookmark not defined. 3.2.3. Sự thay đổi trong nhận thức của đồng bàoError! Bookmark not defined. 3.2.4. Sự giao lưu văn hóa tộc người ........ Error! Bookmark not defined. 3.3. Giải pháp bảo tồn và phát huy những giá trị tốt đẹp trong hôn nhân truyền thống của người Giáy ở xã Tả Phời . Error! Bookmark not defined. 3.3.1. Đánh giá về sự biến đổi .................. Error! Bookmark not defined. 3.3.2. Những giá trị tốt đẹp trong hôn nhân truyền thống của người GiáyError! Bookmark not defined. 3.3.3. Một số khuyến nghị và giải pháp .... Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chương 3 ....................................... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN ................................................... Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 1 PHỤ LỤC ...................................................... Error! Bookmark not defined. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Hôn nhân là một vấn đề rất quan trọng trong cuộc sống của mỗi cá nhân nói riêng và toàn xã hội nói chung. Đồng thời hôn nhân là một trong những thành tố quan trọng làm nên giá trị văn hóa trong phong tục tập quán của người Giáy nói riêng và các dân tộc ở Việt Nam nói chung, góp phần làm phong phú cho kho tàng văn hóa dân tộc. Hôn nhân của người Giáy ở xã Tả Phời vừa có nét tương đồng so với các cộng đồng khác vừa có những nét riêng biệt, mang đậm màu sắc của dân tộc Giáy nơi đây. Hôn nhân là nghi thức cần có để hình thành một gia đình mới. Trong bối cảnh văn hóa gia đình, hạnh phúc gia đình được đề cao thì việc tìm hiểu, nghiên cứu tìm hiểu hôn nhân truyền thống để chỉ ra những mặt hạn chế và tích cực nhằm góp phần xây dựng gia đình hạnh phúc gia đình là cần thiết. Ngày nay, trong sự nghiệp xây dựng đất nước, xây dựng nền văn hóa mới con người mới XHCN, sẽ là thiếu sót nếu không tiếp cận với văn hóa cổ truyền, lấy văn hóa truyền thống của dân tộc là một trong những cơ sở quan trọng để xây dựng, bảo tồn và phát triển. Đặc biệt trong bối cảnh nước ta đang tiến hành công cuộc xây dựng đất nước theo hướng toàn cầu hóa công nghiệp hóa, hiện đại hóa, sự giao lưu hội nhập trong nước và quốc tế thì các yếu tố kinh tế - xã hội lại có tác động lớn đến văn hóa của các dân tộc nói chung và đồng bào Giáy nói riêng. Đó chính là quy luật tất yếu của lịch sử, cũng là tiền đề kinh tế - xã hội cho quá trình hình thành và phát triển các mối quan hệ văn hóa giữa các dân tộc. Toàn cầu hóa đang là xu thế lớn tác động trực tiếp và sâu rộng đến mọi lĩnh vực đời sống văn hóa. Đó là quá trình giao lưu hội nhập và cả đấu tranh tự nhiên giữa các nền văn hóa. Xu hướng toàn cầu hóa cũng tồn tại nhiều hạn chế như hiện tượng tương đồng hóa, sự tiếp thu các yếu tố văn hóa không chọn lọc dẫn đến nguy cơ mất dần bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc, các yếu tố ngoại lai lấn áp các yếu tố văn hóa truyền thống mà hệ lụy của nó là từ chối văn hóa truyền thống. Trong bối cảnh đó, văn hóa tộc người nói chung và vấn đề hôn nhân đang đứng trước thách thức rất lớn. Người Giáy ở xã Tả Phời cũng không đứng ngoài tình trạng đó. Vấn đề đặt ra là làm sao để phát triển mà vẫn bảo tồn được các giá trị truyền thống. Đây là đang là câu hỏi lớn không chỉ với cơ quan chức năng mà còn là câu hỏi của mỗi thành viên, cộng đồng người Giáy ở Tả Phời. Đó cũng chính là nhu cầu của thực tiễn đòi hỏi phải nghiên cứu, tìm hiểu thấu đáo để tìm ra phương sách hữu hiệu. Với những lí do trên, tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Hôn nhân của người Giáy ở xã Tả Phời, thành phố Lào Cai, tỉnh Lào Cai” làm khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Người Giáy ở nước ta có gần 40.000 người, cư trú chủ yếu ở Lào Cai, Lai Châu và Hà Giang, riêng Lào Cai đã chiếm 2/3 số dân, cư trú 7/10 huyện trong tỉnh. Cũng như các dân tộc khác, dân tộc Giáy có những nét văn hóa đặc sắc riêng của dân tộc mình. Qua các thời kì lịch sử, người Giáy được biết đến các công trình nghiên cứu dân tộc học. Mỗi công trình nghiên cứu có thể đề cập toàn diện nền văn hóa của người Giáy hay có khi chỉ đề cập đến một lĩnh vực trong văn hóa như một số công trình sau đây: Tiêu biểu cho một số tác phẩm nghiên cứu cơ bản và toàn diện về người Giáy có “Văn hóa dân tộc Giáy” của tác giả Đỗ Đức Lợi. Tác giả đã cung cấp bức tranh tổng thể về lịch sử, văn hóa của người Giáy ở Việt Nam từ các vấn đề chung (dân số, tộc danh, nguồn gốc lịch sử dân tộc Giáy) đến các hình thái kinh tế đến văn hóa vật chất, văn hóa tinh thần đồng thời tác giả cũng nói về sự biến đổi và việc bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa dân tộc Giáy trong thời đại ngày nay. Về vấn đề hôn nhân, cuốn sách có đề cập ngắn gọn về các bước cưới hỏi trong đám cưới của người Giáy. Cuốn sách “Một số phong tục tập quán dân tộc Giáy Lào Cai” của tác giả Sần Cháng đã giới thiệu khái quát về dân tộc Giáy và những điều cơ bản về phong tục tập quán của dân tộc Giáy ở Lào Cai. Vấn đề hôn nhân của người Giáy đã được tác giả đề cập nhưng mới chỉ dừng lại ở việc tìm hiểu quan niệm hôn nhân và các bước cưới hỏi của một đám cưới người Giáy. Nghiên cứu về văn hóa của người Giáy còn phải kể đến tác phẩm như: “Người Giáy ở Việt Nam” của tác giả Vũ Quốc Khánh; “Bước đầu tìm hiểu về văn hóa người Giáy” của tác giả Lò Ngân Sủn; “Dân tộc Giáy” của tác giả Trần Thị Hải Yến; “Mo trong đám tang người Giáy Lào Cai” của tác giả Sần Cháng Những tác phẩm nghiên cứu của các học giả đi trước đã giúp tác giả khóa luận có cái nhìn toàn diện, sinh động về những nét văn hóa đặc sắc, đa dạng của người Giáy ở Việt Nam. Một số tác phẩm viết về dân ca của dân tộc Giáy là: “Vươn chăng hằm”, “Dân ca Giáy” của tác giả Lù Dín Siềng, “Mo tang lễ dân tộc Giáy”, “Dân ca trong đám cưới và tiệc rượu” của tác giả Sần Cháng . đã giới thiệu những bài thơ, bài hát dân ca của dân tộc Giáy.Đặc biệt, tác phẩm “Dân ca trong đám cưới và tiệc rượu” của tác giả Sần Cháng đã giới thiệu những bài hát trong đám cưới của dân tộc Giáy như: hát mở cổng, hát trao dâu, hát bên mâm rượu Tác phẩm “Đám cưới của người Giáy” của tác giả Sần Cháng đã giới thiệu khái quát về hôn nhân, gia đình và những bước cơ bản trong đám cưới truyền thống của người Giáy và các bài hát sử dụng trước, trong đám cưới. Tác giả chưa đi sâu vào các khía cạnh hôn nhân gia đình như: quan niệm hôn nhân, tiêu chí chọn vợ chọn chồng, cư trú sau hôn nhân cũng như các nghi lễ trong đám cưới truyền thống của người Giáy. Cuốn sách “Đám cưới của người Giáy” là một tư liệu quý báu giúp em có thể hoàn thành tốt khóa luận của mình. Nghiên cứu, tìm hiểu về hôn nhân của người Giáy vẫn chưa được chú trọng nhiều. Chính vì thế, có thể nói vấn đề hôn nhânvà các nghi thức trong lễ cưới của người Giáy cần được quan tâm nghiên cứu hơn nữa. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu - Tìm hiểu hôn nhân truyền thống của người Giáy ở xã Tả Phời và những biến đổi của nó trong bối cảnh hiện nay. - Chỉ ra và phân tích nguyên nhân biến đổi hôn nhân của người Giáy ở xã Tả Phời. - Khẳng định những giá trị văn hóa tốt đẹp cần được bảo lưu trong tập quá hôn nhân của người Giáy ở xã Tả Phời. - Tìm kiếm các giải pháp nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị tốt đẹp trong hôn nhân của người Giáy ở xã Tả Phời trong bối cảnh hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu trên, nhiệm vụ của đề tài cần đạt được là: - Tìm hiểu khái quát về điều kiện sống và đời sống văn hóa của người Giáy ở xã Tả Phời. - Nghiên cứu hôn nhân truyền thống của người Giáy ở xã Tả Phời. - Chỉ ra biến đổi và phân tích nguyên nhân biến đổi trong hôn nhân của người Giáy ở xã Tả Phời. - Xác định những giá trị văn hóa trong hôn nhân và đưa ra các giải pháp nhằm bảo tồn, phát huy những giá trị tốt đẹp trong hôn nhân truyền thống của người Giáy ở xã Tả Phời. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng Đối tượng nghiên cứu chính của đề tài là hôn nhân truyền thống của người Giáy ở xã Tả Phời; bao gồm: Các nguyên tắc cơ bản trong hôn nhân Tiêu chuẩn chọn vợ, chọn chồng Quá trình tìm hiểu dẫn đến hôn nhân Các nghi thức trước khi cưới Đám cưới Các trường hợp hôn nhân ngoại lệ Cư trú sau hôn nhân 4.2. Phạm vi Phạm vi về không gian:Đề tài tập trung nghiên cứu, khảo sát về người Giáy ở xã Tả Phời, Thành phố Lào Cai Tỉnh Lào Cai Phạm vi không gian: Đề tài lấy mốc thời gian 1986 để đánh dấu bước chuyển tiếp, biến đổi trong hôn nhân của người Giáy. Năm 1986, nước Việt Nam thực hiện chính sách Đổi mới trên các lĩnh vực: kinh tế, xã hội, chính trị, tư duy, cơ chế, văn hóa Đây là mốc thời gian đánh dấu một bước chuyển biến về văn hóa trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam nói chung và dân tộc Giáy ở Tả Phời nói riêng. 5. Phương pháp nghiên cứu Đề tài chủ yếu sử dụng phương pháp điền dã dân tộc học với các kỹ thuật quan sát tham dự, phỏng vấn, chụp ảnh, ghi âm. để thu thập dữ liệu thực tế. Phương pháp thu thập phân tích tài liệu, văn bản có liên quan đến đề tài. Ngoài ra đề tài còn sử dụng các phương pháp miêu tả, phân tích, tổng hợp. 6. Đóng góp của khóa luận Kết quả nghiên cứu của khóa luận góp phần bổ sung tư liệu cho bức tranh nghiên cứu về hôn nhân của người Giáy ở Việt Nam nói chung và người Giáy ở xã Tả Phời, Thành phố Lào Cai, Tỉnh Lào Cai nói riêng. Khóa luận có thể là tài liệu tham khảo hữu ích đối với chính quyền địa phương, các cán bộ văn hóa cơ sở trong công tác bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa của người Giáy tại địa phương. 7. Bố cục của khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, khóa luận được chia làm 3 chương: Chương 1. Khái quát về người Giáy ở xã Tả Phời. Chương 2. Hôn nhân truyền thống của người Giáy ở xã Tả Phời. Chương 3. Những biến đổi trong hôn nhân và một số giải pháp phát huy những giá trị tích cực trong hôn nhân người Giáy ở xã Tả Phời TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Trần Bình (2007), Văn hóa các dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội. 2. Các dân tộc ít người ở Việt Nam (1978), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội. 3. Sần Cháng (2001), Dân ca trong đám cưới và trong tiệc rượu người Giáy, NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 4. Sần Cháng (2003), Một số phong tục tập quán dân tộc Giáy Lào Cai, NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 5. Sần Cháng (2011), Đám cưới người Giáy, NXB. Thanh niên, Hà Nội. 6. Đỗ Đức Lợi (2008), Văn hóa dân tộc Giáy, NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 7. Hoàng Lương (2000), Lễ hội truyền thống các dân tộc thiểu số ở miền Bắc Việt Nam, NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội 8. Hoàng Lương (2005), Văn hóa các dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc, NXB. Trường Đại học Văn hóa Hà Nội, Hà Nội. 9. Hoàng Thị Kim Luyến (2013), Văn hóa ẩm thực của người Giáy ở Bát Xát – Lào Cai, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 10. Lò Dín Siềng (1995), Truyện cổ dân tộc Giáy, NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 11. Trần Hữu Sơn (1999), Lễ hội cổ truyền Lào Cai, NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 12. Văn hóa vùng dân tộc thiểu số Việt Nam (2010), NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội. 13. Vũ Quốc Khánh, Trần Bình, Trần Thanh Lịch (2011), Người Giáy ở Việt Nam: The Giay in Viet Nam, NXB. Thông tấn, Hà Nội.