Khóa luận Thực trạng bình đẳng giới trong gia đình công giáo (khảo sát tại giáo xứ Cẩm sơn, huyện Thanh Liêm

TR¦êNG §¹I HäC V¡N HO¸ Hµ NéI Khoa v¨n hãa häc -------------------- THùC TR¹NG B×NH §¼NG GIíI TRONG GIA §×NH C¤NG GI¸O (KH¶O S¸T T¹I GI¸O Xø CÈM S¥N, HUYÖN THANH LI£M, TØNH Hµ NAM) KhãA LUËN TèT NGHIÖP §¹I HäC Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Ngân Người hướng dẫn khoa học: Th.s: Hoàng Kim Thanh Hµ Néi - 2015 1 LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình thực hiện đề tài, tôi đã nhận được nhiều sự quan tâm, giúp đỡ và động viên. Vì vậy, tôi xin gửi lời cảm ơn tới những người đã dõi theo hay sát cánh bên tôi, giúp tôi hoàn thành đề tài của mình. Đầu tiên, tôi xin gửi cảm ơn chân thành nhất tới Thạc sĩ Hoàng Kim Thanh – Giảng viên khoa Văn hóa học, trường Đại học Văn hóa Hà Nội. Cô là người trực tiếp tư vấn, định hướng cho tôi. Trong suốt quá trình thực hiện đề tài, cô luôn giúp đỡ và chia sẻ với tôi rất nhiều kinh nghiệm và kiến thức để tôi có thể hoàn thành tốt đề tài của mình. Xin cảm ơn UBND xã Thanh Lưu – huyện Thanh Liêm – tỉnh Hà Nam, gia đình Ông Nguyễn Văn Đạt và bạn Đỗ Nguyễn Thành đã giúp đỡ tôi trong quá trình khảo sát và thu thập thông tin cần thiết cho đề tài. Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo giảng dạy tại khoa Văn hóa học, trường Đại học Văn hóa Hà Nội, gia đình và bạn bè đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá trình khảo sát, thu thập thông tin, tài liệu liên quan đến đề tài. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội ngày 3 tháng 5 năm 2015 Sinh viên Nguyễn Thị Ngân 2 DANH MỤC BẢNG CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ ĐTH: Đô thị hóa GS: Giáo sư HĐH: Hiện đại hóa HTX: Hợp tác xã HĐND: Hội đồng nhân dân KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình Nxb: Nhà xuất bản TS: Tiến sĩ 3 MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................. 2 MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 5 Chương 1 ............................................................................................................................ 12 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT VỀ GIÁO GIÁO XỨ CẨM SƠN – HUYỆN THANH LIÊM - HÀ NAM................................................................... 12 1.1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT .............................................................................. 12 1.1.1. Cơ sở lý thuyết về giới và bình đẳng giới ................................................................ 12 1.1.2. Gia đình và quan hệ giới trong gia đình Công giáo ................................................. 27 1.2. GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT VỀ GIÁO XỨ CẨM SƠN –HUYỆN THANH LIÊM – HÀ NAM ........................................................................... 33 1.2.1. Địa lý ....................................................................................................................... 33 1.2.2. Giáo dân .................................................................................................................. 33 1.2.3. Hệ thống quản lý ..................................................................................................... 34 Chương 2 ............................................................................................................................ 35 THỰC TRẠNG BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG GIA ĐÌNH CÔNG GIÁO (KHẢO SÁT TẠI GIÁO XỨ CẨM SƠN – THANH LIÊM – HÀ NAM) ............................................ 35 2.1. BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG GIA ĐÌNH CÔNG GIÁO QUA CỐNG HIẾN CHO PHÁT TRIỂN GIA ĐÌNH ......................................... 36 2.1.1. Bình đẳng giới trong thực hiện chức năng kinh tế gia đình ................................... 36 2.1.2. Bình đẳng giới giữa vợ và chồng trong hoạt động sinh sản ................................... 40 2.1.3. Bình đẳng giới giữa vợ và chồng trong hoạt động chăm sóc nuôi dưỡng .............. 42 2.1.4. Bình đẳng giữa vợ và chồng trong công việc nội trợ .............................................. 43 2.2. BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG GIA ĐÌNH CÔNG GIÁO TRONG HƯỞNG THỤ PHÚC LỢI GIA ĐÌNH ....................................................... 48 2.2.1. Bình đẳng giới trong chăm lo đời sống vật chất cho mỗi người ............................ 49 2.2.2. Bình đẳng giới với việc nâng cao trình độ giáo dục, trình độ thưởng thức các giá trị của cuộc sống ................................................................................................................... 50 2.2.3. Bình đẳng giới trong vui chơi, giải trí, thưởng thức các giá trị văn hóa tinh thần trong cuộc sống ................................................................................................................ 53 4 2.3. BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG GIA ĐÌNH CÔNG GIÁO QUA ĐỜI SỐNG TÂM – SINH LÝ VỢ CHỒNG ........................................................ 55 2.4. BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG GIA ĐÌNH CÔNG GIÁO QUA QUYỀN QUYẾT ĐỊNH TRONG GIA ĐÌNH ........................................... 57 2.4.1. Quyền quyết định của vợ và chồng trong sản xuất ............................................... 58 2.4.2. Quyền quyết định của vợ và chồng đối với hoạt động sinh đẻ, kế hoạch hóa gia đình ................................................................................................................................... 60 2.4.3. Bình đẳng giới giữa vợ và chồng khi ra một số quyết định khác .......................... 60 2.5. BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG GIA ĐÌNH CÔNG GIÁO QUA LĨNH VỰC THAM GIA HOẠT ĐỘNG CỘNG ĐỒNG ..................................... 62 Chương 3 ............................................................................................................................ 64 MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỂ GIẢI QUYẾT ............................................................. 64 THỰC TRẠNG BÌNH ĐẲNG GIỚI ................................................................................ 64 3.1. NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG TỚI THỰC TRẠNG BÌNH ĐẲNG GIỚI TẠI GIÁO XỨ CẨM SƠN ................................................................. 64 3.1.1. Sự khác biệt về mặt thể chất giữa nam và nữ ........................................................ 64 3.1.2. Về mặt xã hội .......................................................................................................... 65 3.1.3. Sự tác động của giáo lý Công giáo .......................................................................... 66 3.1.3.1. Giáo lý của đạo Công giáo .................................................................................. 67 3.1.3.2. Giáo luật, luật lệ, lễ nghi của đạo Công giáo ...................................................... 68 3.1.3.3. Sự tác động của những nghi lễ chuẩn mực trong đời sống vợ chồng của người Công giáo .......................................................................................................................... 69 3.2. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ BÌNH ĐẲNG GIỚI TẠI GIÁO XỨ CÔNG GIÁO ............................................................ 75 3.2.1. Định hướng chính sách của Đảng và Nhà nước ...................................................... 75 3.2.2. Đề xuất giải pháp .................................................................................................... 79 KẾT LUẬN ......................................................................................................................... 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 89 PHỤ LỤC ............................................................................................................................ 92 5 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Vấn đề bình đẳng giới trong môi trường xã hội Việt Nam mang một màu sắc riêng và bị chi phối bởi nhiều yếu tố: kinh tế, chính trị,đặc biệt là vấn đề tôn giáo – một trong những thành tố văn hóa quan trọng ảnh hưởng trực tiếp tới niềm tin và hành động của cộng đồng. Đời sống tôn giáo tại Việt Nam vô cùng đa dạng và có nhiều biến thể sắc thái khác nhau. Sự du nhập của các tôn giáo ngoại lai đã bị chi phối bởi yếu tố tín ngưỡng bản địa mạnh mẽ để làm nên một màu sắc tôn giáo vô cùng đặc biệt và có tính bản sắc trong văn hóa Việt. Công giáo là một ví dụ điển hình thấy rõ nét nhất sự biến thể và tương tác đó. Giáo lý công giáo là một trong những hệ giá trị quan trọng của đời sống Công giáo. Trong đó bao gồm các nguyên tắc, giáo điều về mọi lĩnh vực trong cuộc sống mà mọi người đều phải làm theo. Ở Việt Nam cộng đồng Công giáo có vai trò quan trọng, không thể tách rời của dân tộc Việt Nam. Trong quá trình tồn tại và phát triển , người Công giáo đã xây dựng được một lối sống giàu tính bản sắc và đặc trưng riêng. Chính vì thế, nghiên cứu thực trạng bình đẳng giới trong gia đình Công giáo nhằm mang đến một mô tả khái quát về đời sống của cộng đồng Công giáo tại Việt Nam. Hôn nhân và gia đình vẫn luôn là một thiết chế cơ bản của xã hội, giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Hội nhập toàn cầu cũng như sự phát triển của kinh tế xã hội, vai trò và địa vị của người phụ nữ ngày càng được nhận thức một cách đúng đắn. Vấn đề bình đẳng giới trong hôn nhân gia đình càng trở nên quan trọng. Gia đình giữ vai trò là nền tảng, là tế bào của xã hội, là một trong những nhân tố quyết 6 định sự hưng thịnh của quốc gia. Theo đó, vấn đề bình đẳng giới là một trong những yếu tố quyết định văn hóa gia đình và sự hạnh phúc trong hôn nhân. “Sự phát triển bền vững, quyền con người và hòa bình chỉ có thể thực hiện được nếu cả phụ nữ và nam giới đều được hưởng các cơ hội rộng rãi và bình đẳng để sống trong tự do và phẩm giá. Sự bình đẳng tồn tại khi phụ nữ và nam giới được tiếp cận giáo dục, các nguồn lực và việc làm hiệu quả như nhau trên tất cả các lĩnh vực và khi họ có thể chia sẻ quyền lực và kiến thức trên cơ sở này. Bình đẳng giới phải được coi là sự cần thiết trong thực tế lẫn yêu cầu về đạo đức.” Bà Irina Bokova - Tổng Giám đốc UNESCO Thực trạng bình đẳng giới trong gia đình Công giáo không chỉ bị chi phối bởi các yếu tố kinh tế, chính trị, .. mà còn cả yếu tố tôn giáo. Giáo lý công giáo đã ảnh hưởng đến quan điểm, nhận thức của người dân giáo xứ về vấn đề bình đẳng giới trên nhiều phương diện một cách sâu sắc. Quan điểm của Công giáo về vấn đề này như thế nào và đời sống hôn nhân, gia đình của giáo dân Việt Nam hiện nay ra sao là một vấn đề cần thiết phải tiếp tục nghiên cứu. Tìm hiểu quan niệm của Giáo hội về hôn nhân, gia đình và tác động của nó đến đời sống tinh thần của cộng đồng người Công giáo Việt Nam sẽ cho chúng ta một cái nhìn đúng đắn về những giá trị văn hoá, đạo đức của Công giáo trong xã hội hiện nay. Giáo xứ Cẩm Sơn (Thanh Lưu – Thanh Liêm – Hà Nam) với hoạt động kinh tế truyền thống là nông nghiệp đang có xu hướng chuyển đổi sang nền kinh tế dịch vụ khi có các dự án công nghiệp đầu tư về. Khảo sát tại giáo xứ Cẩm Sơn nhằm thấy rõ những bước chuyển trong hệ ý thức về vấn đề bình đẳng giới trong thời buổi kinh tế thị trường. 7 Chính vì vậy, đề tài muốn nghiên cứu thực trạng bình đẳng giới trong gia đình Công giáo (khảo sát tại giáo xứ Cẩm Sơn – Thanh Liêm – Hà Nam) những biểu hiện trong cuộc sống hôn nhân - gia đình và các yếu tố tác động tới vấn đề bình đẳng giới. Từ đó rút được kết luận khái quát và có giá trị thực tiễn xác thực đồng thời đặt ra các vấn đề cần giải quyết để tiến tới bình đẳng giới triệt để trong gia đình Công giáo nói riêng và gia đình nói chung. 2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Vấn đề bình đẳng giới được nhiều nhà nghiên cứu đề cập trong nhiều tác phẩm được tiến hành với phạm vi, quy mô và tính chất khác nhau, thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, nhà hoạch định xã hội và cộng đồng. Ở Việt Nam, vấn đề này cũng được quan tâm. Kết quả nghiên cứu từ các đề tài đã phác họa bức tranh toàn cảnh về tình trạng bất bình đẳng giới ở Việt Nam, mức độ ảnh hưởng của nó đến tiến trình phát triển của đất nước. Từ góc độ nghiên cứu lịch sử, trong tác phẩm “Phụ nữ Việt Nam qua các thời đại” (1975, tái bạn lần 2, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội) – Gs Lê Thị Nhâm Tuyết đã đề cập đến vị thế người phụ nữ Việt Nam trong gia đình và xã hội. Song, có lẽ việc nghiên cứu về phụ nữ và gia đình ở Việt Nam chỉ được đặt ra và giải quyết như một bộ môn khoa học mới từ năm 1987 với sự ra đời của Trung tâm Nghiên cứu phụ nữ (sau đổi thành Trung tâm Nghiên cứu khoa học về gia đình và phụ nữ năm 1993). Nhiều công trình nghiên cứu được tiến hành độc lập hoặc theo tổ chức theo liên ngành mà kết quả được công bố trên các sách, báo, tạp chí. Nhiều cuộc hội thảo được tổ chức đã góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn trong việc nghiên cứu sự bình đẳng giới trong gia đình nông thôn. Nhiều tác gia đã tập trung nghiên cứu và xuất bản nhiều tác phẩm có giá trị như: “Phụ nữ, giới và phát triển” (1996) của TS TRần Thị Vân Anh và TS Lê Ngọc Hùng. 8 “Phụ nữ và bình đẳng giới trong đổi mới Việt Nam” ( 1998) của GS Lê Thi, Nxb Phụ nữ, Hà Nội,.. là những tác phẩm đặt cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu phụ nữ và gia đình theo phương pháp tiếp cận giới – một phương pháp nghiên cứu mới mẻ nhưng hiệu quả. Nhiều đề tài nghiên cứu cấp bộ đã được tiến hành và nghiệm thu như: “Vai trò của phụ nữ nông thôn trong phát triển kinh tế ở đồng bằng song Hồng” (1996-1997) và “Phụ nữ nông thôn và việc phát triển các ngành nghề phu nông nghiệp ở một số xã vùng đồng bẳng sông Hồng” (1995-1996) là những đề tài đầu tiên nghiên cứu về góc độ bình đẳng giới và đề cập đến vấn đề này trên phương diện khoa học. Nghiên cứu về tác động của giáo lý, giáo luật tới nhận thức của người Công giáo ở Việt Nam hiện nay tuy đã được một số công trình bàn đến nhưng vẫn có những nội dung còn bỏ ngỏ, chưa được phân tích về mặt lý luận đặc biệt là tác động tới v0ấn đề bình đẳng giới. Vì vậy, quan điểm của Công giáo về vấn đề này như thế nào và đời sống hôn nhân, gia đình của giáo dân Việt Nam hiện nay ra sao là một vấn đề cần thiết phải tiếp tục nghiên cứu. Tìm hiểu quan niệm của Giáo hội về hôn nhân, gia đình và tác động của nó đến đời sống tinh thần của cộng đồng người Công giáo Việt Nam sẽ cho chúng ta một cái nhìn đúng đắn về những giá trị văn hoá, đạo đức của Công giáo trong xã hội hiện nay. Từ sự phân tích trên đây cho thấy, nghiên cứu thực trạng bình đẳng giới trong gia đình Công giáo Việt Nam là một vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp thiết đặc biệt là sự tác động của tôn giáo. Thông qua nghiên cứu những quy định, chuẩn mực, tập tục và các mối quan hệ cụ thể của hôn nhân, gia đình Công giáo Việt Nam, đề tài góp phần vào việc khẳng định những giá trị bình đẳng giới trong gia đình Công giáo. 3. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 9 3.1. Mục đích Đề tài tập trung giải quyết những vấn đề lý luận, thực tiễn về thực trạng bình đẳng giới trong hôn nhân và gia đình của người Công giáo tại giáo xứ Cẩm Sơn - Góp phần làm rõ những quan điểm bình đẳng giới trong gia đình Công giáo Việt Nam hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy những giá trị tích cực của giáo lý trong cộng đồng người Công giáo Việt Nam hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ - Phân tích các giá trị cơ bản của vấn đề bình đẳng giới trong gia đình Công giáo ở Việt Nam hiện nay. - Làm rõ những nét đặc trưng về vai trò của người nữ và người nam trong gia đình: Sự phân chia quyền lực giữa người nam và người nữ cũng như vị trí và vai trò của họ trong gia đình là gì và hệ quả của sự khác biệt này như thế nào ? Điểm tích cực và hạn chế của giáo lý trong bình đẳng giới trong các gia đình tôn giáo? - So sánh và tìm ra nét khác biệt vấn đề bình đẳng giới trong gia đình Công giáo và gia đình không Công giáo. - Đặt ra các vấn đề cần giải quyết để phát huy mặt tích cực và hạn chế tính tiêu cực trong thực trạng nhận thức về bình đẳng giới của gia đình Công giáo tại giáo giáo xứ Cẩm Sơn. 4. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4.1. Đối tượng nghiên cứu Thực trạng bình đẳng giới trong gia đình Công giáo 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: giáo xứ Cẩm Sơn – Thanh Liêm – Hà Nam. - Về thời gian: Từ năm 2010 đến nay 10 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đề tài sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khác nhau như: phương pháp tổng hợp, so sánh, phân tích, đối chiếu tư liệu. Đặc biệt là phương pháp điền dã, quan sát thực địa và phỏng vấn. - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Đề tài nghiên cứu những cơ sở lý luận về sự hình thành và phát triển của Công giáo cũng như nội dung của giáo lý hôn nhân. - Phương pháp thống kê so sánh: Đề tài sử dụng các số liệu thống kê để hệ thống hóa, khái quát hóa, phân loại, so sánh nhằm đưa ra những kết luận về quan điểm bình đẳng giới trong gia đình công giáo. - Phương pháp phân tích tổng hợp: Được áp dụng khi nghiên cứu sự thay đổi các giá trị, chức năng của con người về bình đẳng giới dưới sự tác động của giáo lý. - Phương pháp điền dã: Đây là phương pháp chủ yếu của đề tài, trên cơ sở nghiên cứu thực địa, thực hiện quan sát, phỏng vấn, ghi chép để nắm bắt được các thông tin liên quan đến tình hình cũng như quan điểm của người dân về vấn đề bình đẳng giới. Đặc biệt, - Phương pháp tâm lý học: Qua việc nghiên cứu các biểu hiện tâm lý để phán xét về hành vi bình đẳng giới trong gia đình Công giáo. - Phương pháp thần học: Sử dụng những lý thuyết về niềm tin và tín ngưỡng để giải quyệt vấn đề tác động của giáo lý cũng như mức độ ảnh hưởng của giáo lý đến suy nghĩ của từng cá nhân. 6. Ý NGHĨA LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 11 - Những kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần nâng cao nhận thức về vấn đề bình đẳng giới trong gia đình Công giáo và những giá trị của nó đối với cộng đồng Công giáo và xã hội Việt Nam hiện nay. - Góp phần làm rõ cơ sở khoa học cho vai trò của Công giáo đặc biệt là giáo lý giáo luật trong việc hình thành tư tưởng và tâm lý con người trong gia đình Công giáo, trong cộng đồng Công giáo và đời sống tinh thần của xã hội Việt Nam hiện nay. 7. BỐ CỤC CỦA KHOÁ LUẬN Ngoài Mở đầu (11 trang), Kết luận (2 trang), Tài liệu tham khảo, Chú thích và Phụ lục ( 19 trang), nội dung chính của Luận văn được chia làm 03 chương: Chương 1: Cơ sở lý thuyết và khái quát về giáo xứ Cẩm Sơn Chương 2: Thực trạng bình đẳng giới trong gia đình Công giáo (khảo sát tại giáo xứ Cẩm Sơn – Thanh Liêm – Hà Nam) Chương 3: Một số vấn đề đặt ra để giải quyết vấn đề bình đẳng giới tại giáo xứ Cẩm Sơn 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Báo cáo Việt Nam thực hiện Các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, 8/2005. 2. Bản báo cáo khái quát chung về thị trấn Non của UBND thị trấn 3. Bác cáo đánh giá thực trạng giới bình đẳng giới ở Việt Nam, tháng 12/2004, Hội LHPNVN. 4. Số liệu thống kê về giới của Việt Nam những năm đầu thế kỷ XXI, Nxb. Phụ nữ, 2005. 5. Đỗ Thị Bình, Trần Thị Vân Anh (2001), Giới và công tác giảm nghèo. Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 6. Mai Huy Bích (1999), Mấy nhận xét về tiếp thu và vận dụng lý thuyết giới trong nghiên cứu khoa học trong Nghiên cứu và đào tạo giới ở Việt Nam, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 7. Mai Huy Bích (2003), Xã hội học gia đình, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội 8. Hỏi đáp về Luật Bình đẳng giới , Nxb Lao động xã hội, Hà Nội - 2007 9. Lê Ngọc Hùng, Nguyễn Thị Mỹ Lộc (2006) , Xã hội học về giới và phát triển, Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 10. Nguyễn Kim Hà (1999), Về phân công lao động nam – nữ nh− một công cụ phân tích giới trong Nghiên cứu và đào tạo giới ở Việt Nam. Nxb, Khoa học xã hội, Hà Nội. 11. Nguyễn Thị Kim Hoa(2006), Giới và giới tính, Tập bài giảng 12. Naila Kabeer, Trần Thị Vân Anh, Vũ Mạnh Lợi (2005), Chuẩn bị cho tương lai: Các chiến lược ưu tiên nhằm thúc đẩy bình đẳng giới ở Việt Nam, Tài liệu thảo luận chuyên đề của Liên Hiệp Quốc và Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam. 90 13. Vũ Ngọc Khánh (2008), Văn hoá gia đình Việt Nam, Nxb, Văn hoá Thông tin, Hà Nội. 14. Tương Lai(1991) “Những nghiên cứu xã hội học về gia đình ở Việt Nam”, NXB Khoa học xã hội 15. Lê Ngọc Lân (1999), “Nghiên cứu và truyền bá giới ở Việt Nam – từ một góc nhìn văn hóa” trong Nghiên cứu và đào tạo giới ở Việt Nam, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. 16. Nguyễn Hữu Nhân(2004) “Phát triển cộng đồng”,NXB Đại học quốc gia Hà Nội. 17. Nguyễn Thị Thanh Mai ( 2013), Nghi lễ, chuẩn mực và tính linh hoạt trong đời sống gia đình của người Công giáo ở Việt Nam hiện nay, Tạp chí Văn hóa Nghiên cứu, số 3, tháng 3, Hà Nội. 18. Giáo trình Kinh tế phát triển. Trường Kinh tế quốc dân. NXB Lao động – xã hội Hà Nội 2005 19. Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Hiến pháp nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1992, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2006. 20. Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luật Bình đẳng giới 2006, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2006. 21. Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Bộ luật dân sự 2005, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2006. 22. Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Luật phòng, chống bạo lực gia đình 2007, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội – 2008. 23. Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nghị định 08/2009/NĐ-CP (4/6/2008) quy định về thi hành một số điều của Luật Bình đẳng giới. 91 24. Lê Thị Quý, Phụ nữ trong đổi mới : Thành tựu và những thách thức, Tạp chí Khoa học về Phụ nữ số 1/2006. 25. Trần Hồng Vân(2001) “Tìm hiểu xã hội học về giới”, NXB Phụ nữ 26. Kinh Thánh (cuốn Tân ước). 27. Lê Thi (1998), Phụ nữ và bình đẳng trong đổi mới ở Việt Nam , NXB Phụ nữ, Hà Nội. 28. Hoàng Bá Thịnh(2002), “Vai trò của người phụ nữ nông thôn trong CNH nông nghiệp hoá nông thôn 29. Viện gia đình và giới, Nghiên cứu gia đình và giới, quyển 19 số 1/2009 30. www.ubmvgiadinh.org (Trích theo Phaolo Phạm Xuân Khôi trong bài viết “Cha mẹ là nhà giáo dục đức tin đầu tiên cho con cái” – Giáo dục đức tin trong gia đình Công giáo - Mục vụ gia đình – Hội đồng giám mục Việt Nam). 31. www.lamhong.org (Hôn nhân Công giáo,một cuộc sống trong chân lý và tình yêu, Linh mục Nguyễn Hữu Thi) 32. www.nhachua.net (Lập trường của Giáo hội Công giáo về hôn nhân đồng tính). 33. www.ubmvgiadinh.org (Điều hòa sinh sản,Ủy ban mục vụ gia đình, Hội đồng giám mục Việt Nam).