Khóa luận Tìm hiểu di tích chùa Diên phúc (thôn Khê ngoại, xã Văn khê, huyện Mê linh, tp. Hà Nội)

1 Tr−ờng đại học văn hóa hμ nội Khoa bảo tμng ********* PHạM THị BIểN TìM HIểU DI TíCH ChùA DIÊN PhúC (Thôn Khê Ngoại, xã Văn Khê, huyện Mê Linh, TP. Hμ Nội) Khóa luận tốt nghiệp Ngμnh bảo tμng Ng−ời h−ớng dẫn: Th.s. Trần Đức Nguyên HÀ NỘI – 2010 2 Mục lục MỞ ĐẦU.. .............................................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tμi ........................................................................................................... 4 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 5 3. Đối t−ợng vμ phạm vi nghiên cứu ............................................................. 6 4. Ph−ơng pháp nghiên cứu ........................................................................... 6 5. Bố cục của khoá luận ................................................................................. 6 CHƯƠNG 1:Chùa Diên Phúc trong diễn trình lịch sử ......................................... 8 1.1. Tổng quan về vùng đất Khê Ngoại nơi di tích tồn tại ......................... 8 1.1.1. Vị trí địa lý vμ điều kiện tự nhiên ..................................................... 8 1.1.2. Dân c− .............................................................................................. 10 1.1.3. Đời sống kinh tế ............................................................................... 11 1.1.4. Văn hoá - Xã hội.............................................................................. 13 1.2. Lịch sử xây dựng vμ quá trình tồn tại của di tích chùa Diên Phúc .. 22 CHƯƠNG 2:Giá trị Văn hóa nghệ thuật của chùa Diờn Phúc......................... 25 2.1. Giá trị văn hóa vật thể .......................................................................... 25 2.1.1. Không gian cảnh quan .................................................................... 25 2.1.2. Bố cục mặt bằng tổng thể ................................................................ 28 2.1.3. Kết cấu kiến trúc .............................................................................. 29 2.1.3.1. Tam quan ..................................................................................... 29 2.1.3.2. Tiền đ−ờng ................................................................................... 33 2.1.3.3. Thiêu h−ơng ................................................................................. 35 2.1.3.4. Th−ợng điện ................................................................................. 36 2.1.3.5. Nhμ tổ .......................................................................................... 37 2.1.3.6. Tháp ............................................................................................. 38 2.2. Giá trị nghệ thuật .................................................................................. 39 2.2.1. Nghệ thuật trang trí kiến trúc ......................................................... 39 2.2.1.1. Trang trí ở Tiền đ−ờng ................................................................. 39 2.2.1.2. Trang trí ở Thiêu h−ơng ............................................................... 42 32.2.2. Nghệ thuật điêu khắc ...................................................................... 43 2.2.2.1. T−ợng thờ ..................................................................................... 43 2.2.2.2. Các di vật tiêu biểu ...................................................................... 60 2.3. Giá trị văn hóa phi vật thể ................................................................... 66 2.3.1. Lễ Phật đản ...................................................................................... 66 2.3.2. Lễ Vu Lan ........................................................................................ 67 2.3.3. Giỗ tổ ............................................................................................... 68 CHƯƠNG 3:Bảo tồn vμ phát huy giá trị của di tích chùa Diên Phúc......... 70 3.1. Thực trạng di tích vμ di vật chùa Diên Phúc ...................................... 70 3.1.1. Thực trạng di tích ............................................................................ 70 3.1.2. Thực trạng các di vật ....................................................................... 72 3.2. Một số giải pháp nhằm bảo tồn di tích chùa Diên Phúc ................... 73 3.2.1. Cơ sở pháp lý cho việc bảo tồn ........................................................ 73 3.2.2.Giải pháp về quy hoạch ................................................................... 75 3.2.3. Giải pháp kỹ thuật ........................................................................... 76 3.3. Vấn đề tôn tạo di tích............................................................................ 81 3.3.1. Vấn đề cảnh quan môi tr−ờng ........................................................ 82 3.3.2. Vấn đề kiến trúc............................................................................... 83 3.4. Khai thác vμ phát huy giá trị của di tích chùa Diên Phúc ................ 85 KẾT LUẬN. ............................................................................................................................ 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO 4 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tμi Lịch sử Việt Nam với chặng đ−ờng dμi phát triển từ quá trình chinh phục tự nhiên cho đến quá trình dựng lμng, giữ n−ớc, các thế hệ đi tr−ớc đã để lại cho mai sau một kho tμng di sản văn hóa khổng lồ, đó lμ các di tích khảo cổ học, các di tích lịch sử văn hóa vμ danh lam thắng cảnhhiện đang nằm rải rác trên khắp cả n−ớc. Trong đó, các di tích thuộc loại hình kiến trúc nghệ thuật nh−: Đình, đền, chùa, quán, miếuchiếm số l−ợng lớn. Trong mỗi di tích ẩn chứa các giá trị đặc tr−ng tiêu biểu, đó cũng lμ một bảo tμng sống về kiến trúc, văn hóa nghệ thuật vμ cả phong tục tập quán cổ truyền của cộng đồng c− dân nơi di tích tồn tại. Đồng thời, đó cũng lμ nơi để ng−ời dân gửi gắm những khát vọng −ớc mơ về một cuộc sống hòa bình, ấm no, hạnh phúc vμ thể hiện lòng biết ơn đối với các vị thần đã có công lao bảo trợ cho lμng xã. Di tích lịch sử văn hóa, đặc biệt lμ các công trình tôn giáo, tín ng−ỡng cũng lμ nơi diễn ra các hoạt động văn hóa truyền thống, nơi thụ họp của cả dân lμng. Cũng giống nh− các vùng quê thuộc ngoại thμnh của thủ đô Hμ Nội, thôn Khê Ngoại, xã Văn khê, huyện Mê Linh lμ một vùng quê thanh bình với những cánh đồng lúa bát ngát bao bọc lấy lμng vμ những dải đất bãi phù sa mμu mỡ đem lại thuận lợi cho phát triển hoa mμu. Đây cũng lμ nơi l−u giữ khá nhiều các giá trị văn hóa truyền thống mμ tiêu biểu lμ truyền thống cách mạng. Theo con đ−ờng chạy dọc khắp lμng còn tồn tại một số các di tích nh−: Đình Cả thờ ngũ vị đại v−ơng lμ các vị t−ớng d−ới triều đại vua Hùng thứ VI, miếu cổng Trại thờ Đông Hải đại v−ơng có công giúp các vị t−ớng vua Hùng đánh thắng quân giặc. Đáng chú ý hơn cả lμ di tích chùa Diên Phúc với tên nôm lμ Khê Ngoại, lμ một di tích đ−ợc xây dựng lại vμo đầu triều đại nhμ Nguyễn, đó lμ nơi thờ Phật vμ những ng−ời có công lao trong việc xây dựng ngôi chùa. Tuy ngôi chùa không nổi tiếng bề thế về quy mô vμ cảnh quan nh− những ngôi chùa khác trong vùng, song ở ngôi chùa nμy tiềm ẩn trong đó nhiều giá trị văn hóa, nghệ thuật đáng 5 đ−ợc quan tâm nghiên cứu, đặc biệt lμ hệ thống t−ợng thờ (15 pho t−ợng) mang đặc tr−ng phong cách nghệ thuật của thế kỷ XIX. Với điều kiện khí hậu khắc nghiệt cùng với sự biến thiên của lịch sử nh− chiến tranh, sự thiếu quan tâm của con ng−ời đã dẫn đến hiện trạng các di tích không còn đ−ợc nh− x−a, trong đó có nhiều di tích đã bị lãng quên theo thời gian vμ đã trở thμnh các phế tích. Trong điều kiện đất n−ớc hòa bình hiện nay, việc quản lý, khai thác di sản văn hóa ngμy cμng đ−ợc quan tâm đúng mức cho nên đã đạo điều kiện cho công tác nghiên cứu, tìm hiểu các giá trị vμ góp phần vμo việc bảo tồn, phát huy các di sản văn hóa nμy một cách có hiệu quả cao. Lμ một sinh viên đ−ợc đμo tạo theo chuyên ngμnh Bảo tμng của tr−ờng Đại học Văn hóa Hμ Nội, với mong mốn tìm hiểu sâu sắc về lịch sử của vùng đất Văn Khê, đ−ợc sự đồng ý của Ban chủ nhiệm khoa vμ giảng viên h−ớng dẫn khoa học nên em đã chọn đề tμi: “Tìm hiểu giá trị kiến trúc - nghệ thuật chùa Diên Phúc (thôn Khê Ngoại, xã Văn Khê, huyện Mê Linh, thμnh phố Hμ Nội)” lμm khóa luận tốt nghiệp đại học. 2. Mục đích nghiên cứu - Tìm hiểu khái quát về thôn Khê ngoại, xã Văn Khê, huyện Mê Linh, thμnh phố Hμ Nội. - Nghiên cứu những nguồn t− liệu đã viết về di tích đồng thời nghiên cứu trực tiếp di tích thông qua các di vật, hiện vật, kiến trúc nghệ thật để xác định niên đại khởi dựng, quá trình tồn tại của chùa Diên Phúc. - Nghiên cứu những giá trị văn hóa vật thể của di tích thôn qua các nội dung cơ bản: Kiến trúc, điêu khắc,di vật, nghệ thuật, đặc biệt lμ nghệ thuật điêu khắc t−ợng thờ. - Nghiên cứu những giá trị văn hóa phi vật thể của di tích thông qua những ngμy lễ chính tại chùa: Lễ Phật đản, lễ Vu Lan, giỗ tổ - Nghiên cứu thực trạng di tích, từ đó đ−a ra các giải pháp bảo tồn vμ phát huy giá trị của di tích chùa Diên Phúc 6 3. Đối t−ợng vμ phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối t−ợng nghiên cứu: Đối t−ợng nghiên cứu chính của khóa luận lμ di tích chùa Diên Phúc, xã Văn Khê ngoμi ra có thể mở rộng nghiên cứu một số di tích có liên quan khác nh− đình Cả, miếu Cổng Trại lμ các di tích có liên quan về không gian văn hóa. 3.2. Phạm vi nghiên cứu: - Về thời gian: Với giá trị văn hóa vật thể nghiên cứu di tích chùa Diên Phúc từ khi hình thμnh cho đến nay. Giá trị văn hóa vật thể cụ thể lμ giá trị kiến trúc, nghệ thuật, đặc biệt lμ nghệ thuật chạm khắc t−ợng thờ - Về không gian: Nghiên cứu di tích chùa Diên Phúc trong không gian lịch sử văn hóa của vùng đất thôn Khê Ngoại. 4. Ph−ơng pháp nghiên cứu - Ph−ơng pháp luận khoa học của chủ nghĩa Mác - Lê Nin: Duy vật lịch sử vμ duy vật biện chứng. - Ph−ơng pháp nghiên cứu liên ngμnh: Sử học, bảo tμng học, dân tộc học, xã hội học, mỹ thuật học - Ph−ơng pháp khảo sát, điền dã tại di tích áp dụng các kỹ năng quan sát, đo vẽ, miêu tả, so sánh, chụp ảnh 5. Bố cục của khoá luận Ngoμi phần mở đầu, kết luận, phụ lục vμ tμi liệu tham khảo, khoá luận bao gồm 3 ch−ơng: Ch−ơng 1: Chùa Diên Phúc trong diễn trình lịch sử Trong ch−ơng nμy, khoá luận giới thiệu khái quát về vùng đất nơi di tích tồn tại về lịch sử, dân c−, kinh tế, văn hoá, xã hội. Đồng thời nghiên cứu tìm hiểu t− liệu để xác định thời gian khởi dựng cùng các lần trùng tu chùa. Ch−ơng 2: Giá trị Văn hóa nghệ thuật của chùa Diên Phúc 7 Đây lμ ch−ơng chính của khoá luận. Trong ch−ơng nμy ng−ời viết tập trung chủ yếu vμo khảo tả giá trị kiến trúc, nghiên cứu giá trị văn hoá vật thể, nêu ý nghĩa của hệ thống t−ợng thờ vμ các di vật tiêu biểu có giá trị lịch sử, mỹ thuật trong chùa. Ch−ơng 3: Bảo tồn vμ phát huy giá trị của di tích Ch−ơng nμy chú trọng đến phân tích thực trạng của di tích, đề xuất một số giải pháp nhằm tôn tạo vμ phát huy các giá trị của di tích chùa Diên Phúc. Trong quá trình nghiên cứu đề tμi, em gặp không ít khó khăn về nguồn tμi liệu viết về di tích song với sự cố gắng của bản thân vμ sự giúp đỡ tận tình của địa ph−ơng, nhμ chùa vμ đặc biệt lμ sự giúp đỡ tận tình của Thạc sỹ Trần Đức Nguyên cùng các thầy cô giáo trong khoa nên em đã hoμn thμnh khóa luận tốt nghiệp của mình. Lμ sinh viên năm thứ 4, em ch−a đ−ợc tiếp xúc nhiều với thực tế vμ vẫn còn có nhiều tri thức khoa học cần đ−ợc bổ sung thêm nên khóa luận không tránh khỏi thiếu sót, sai lầm. Vì vậy, kính mong các thầy cô giáo, các nhμ khoa học, các nhμ nghiên cứu đóng góp ý kiến để hóa luận đ−ợc hoμn chỉnh hơn. Xin chân thμnh cảm ơn! 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đặng Văn Bài (2006), Tu bổ và tụn tạo cỏc di tớch lịch sử và văn húa là hoạt động cú đặc thự chuyờn ngành, T/c Di sản văn húa (2), tr.10 - 16. 2. Ban quản lý di tớch và danh thắng tỉnh Vĩnh Phỳc (1996), “Lý lịch di tớch chựa Diờn Phỳc”. 3. Trương Duy Bớch (1998), Điờu khắc đỡnh làng - Văn húa dõn gian những lĩnh vực nghiờn cứu, Nxb Khoa học xó hội, Hà Nội. 4. Lõm Biền - Thế Hựng (2000), “Rồng trong tõm thức và nghệ thuật tạo hỡnh ở phương Đồng và Việt Nam nửa đầu thời tự chủ”. T/c Văn húa nghệ thuật (2), tr.63. 5. Trần Lõm Biền (1996), Chựa Việt, Nxb Văn húa thụng tin, Hà Nội 6. Trần Lõm Biền (2001), Trang trớ mỹ thuật truyền thống của người Việt, Nxb Văn húa dõn tộc - Văn học nghệ thuật, Hà Nội. 7. Trần Lõm Biền (2003), Đồ thờ trong di tớch của người Việt, Nxb Văn húa thụng tin, Hà Nội. 8. Nguyễn Đăng Duy, Trịnh Thị Minh Đức (1992), Bảo tồn di tớch lịch sử văn húa, trường đại học Văn húa Hà Nội. 9. Trịnh Thị Minh Đức (chủ biên), Phạm Thu H−ơng (2007), Bảo tồn di tích lịch sử văn hóa, giỏo trỡnh dμnh cho sinh viên Đại học vμ Cao đẳng ngμnh Bảo tμng, Nxb Đại học Quốc gia, Hμ Nội. 10. Nguyễn Duy Hinh (1996), Tớn ngưỡng thờ thành hoàng làng Việt Nam, Nxb Khoa học xó hội, Hà Nội. 11. Nguyễn Duy Hinh (1997), Kiến trỳc cổ Việt Nam - 10 bài giảng, Nxb Đại học Kiến trỳc Tp.Hồ Chớ Minh. 91 12. Phạm Mai Hựng (2003), Giữ gỡn và phỏt huy di sản văn húa dõn tộc, Nxb Văn húa thụng tin, Hà Nội. 13. Vũ Ngọc Khỏnh (1994), Tớn ngưỡng làng xó, Nxb Dõn tộc, Hà Nội. 14. Vũ Tam Lang (1999), Kiến trỳc cổ Việt Nam, Nxb Xõy dựng, Hà Nội. 15. Lịch sử Đảng bộ xó Văn Khờ (1998), Nxb Văn húa thụng tin, tỉnh Vĩnh Phỳc. 16. Luật Di sản Văn húa sửa đổi và bổ sung (2009), Nxb Chớnh trị quốc gia, Hà Nội. 17. Ngụ Huy Quỳnh (1998), Lịch sử Kiến trỳc Việt Nam, Nxb Văn húa, Hà Nội. 18. Hà Văn Tấn, Nguyễn Văn Kự, Phan Ngọc Long (1999), Chựa Việt Nam, Nxb Khoa học xó hội, Hà Nội. 19. Trần Nho Thỡn (1991), Vào chựa thăm Phật, Nxb Cụng an Nhõn dõn, Hà Nội. 20. Ngụ Đức Thịnh chủ biờn (2001), Tớn ngưỡng và văn húa tớn ngưỡng ở Việt Nam, Nxb Khoa học xó hội, Hà Nội. 21. Nguyễn Đỡnh Toàn (2002), Kiến trỳc Việt Nam qua cỏc triều đại, Nxb Xõy dựng, Hà Nội. 22. Trần Mạnh Thường chủ biờn (1998), Đỡnh chựa lăng tẩm nổi tiếng Việt Nam, Nxb Văn húa thụng tin, Hà Nội. 23. Nguyễn Văn Tiến (2004), Chựa Thầy, Nxb Khoa học xó hội, Hà Nội. 24. Chu Quang Trứ (1970), Con rồng Việt Nam qua cỏc triều đại, Khảo cổ học, số 5, 6. 25. Chu Quang Trứ (2001), Di sản văn húa dõn tộc trong tớn ngưỡng và tụn giỏo Việt Nam, Nxb Mỹ thuật, Hà Nội. 92 26. Chu Quang Trứ (2003), Kiến trỳc dõn gian truyền thống Việt Nam, Nxb Mỹ Thuật, Hà Nội. 27.Lờ Trung Vũ chủ biờn (1992), Lễ hội cổ truyền, Viện Khoa học xó hội Việt Nam - Viện văn húa dõn gian, Nxb Khoa học xó hội, Hà Nội.