Khóa luận Tìm hiểu di tích đền cúc bồ - Ninh Giang – Hải dương, hiện trạng và giải pháp

ng như hiện trạng của di tích đền Cúc Bồ. Khúc Thừa Dụ được lịch sử ghi nhận là người đặt nền móng đầu tiên cho nền độc lập tự chủ, đánh dấu một bước ngoặt trọng đại trong lịch sử dân tộc. Sau khi ông mất, con cháu của ông kế tục sự nghiệp xây dựng và bảo vệ chủ quyền quốc gia. Có thể nói, sự nghiệp lớn lao của họ Khúc để lại là cơ sở vững chắc cho Dương Đình Nghệ đánh bại Lý Tiến năm 931, cho Ngô Quyền đại thắng Bạch Đằng năm 938, Khẳng định dứt khoát quyền độc lập của dân tộc Việt Nam. Nêu cao đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, hướng tới mục đích giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần dân tộc. Uỷ ban nhân dân tỉnh Hải Dương cùng với nhân dân địa phương đã xây dựng đền thờ Khúc Thừa Dụ (đền Cúc Bồ) tại thôn Cúc Bồ, xã Kiến Quốc, huyện Ninh Giang để các thế hệ người Việt Nam mỗi khi về thăm di tích đều tự hào và không bao giờ quên công ơn của người xưa. Các vấn đề đưa ra trong chương 2 là cơ sở để dựa vào đó đưa ra các giải pháp bảo tồn khu di tích cũng như phát triển du lịch địa phương trong chương 3 của khóa luận. 43 CHƢƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN DU LỊCH ĐỊA PHƢƠNG 3.1. Giải pháp huy động vốn để phát triển du lịch Để du lịch ở đền Cúc Bồ phát triển cần có sự nỗ lực quyết tâm và đóng góp của các cấp các ngành có liên quan và người dân địa phương đặc biệt là vấn đề kinh phí cho công tác: - Bảo tồn, tu bổ di tích lịch sử văn hóa - Xây dựng hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch - Công tác tuyên truyền quảng bá phục vụ du lịch - Đào tạo nguồn nhân lực phục vụ du lịch Với phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”, chính quyền địa phương cần đẩy mạnh các hình thức huy động vốn: + Nguồn vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước + Nguồn vốn đầu tư từ các doanh nghiệp trong và ngoài nước + Đóng góp của người dân địa phương + Đóng góp của con em Cúc Bồ đã đi thoát ly + Đóng góp của khách thập phương + Nguồn vốn vay từ ngân hàng. Việc huy động vốn và sử dụng hợp lý nguồn vốn đó vào phát triển du lịch là một vấn cấp thiết cần có sự quan tâm của chính quyền các cấp cũng như người dân làng Cúc Bồ. Nguồn vốn huy động cần phải sử dụng một cách minh bạch và hiệu quả, tránh lạm dụng hoặc đầu tư tràn lan, gây lãng phí. 3.2. Xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật, cơ sở hạ tầng phục vụ cho du lịch 3.2.1. Cơ sở vật chất kỹ thuật Muốn du lịch thực sự phát triển ở di tích đền Cúc Bồ, song song với công tác tuyên truyền, quảng bá, cần đẩy mạnh hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch. Chính vì vậy cần có sự tập trung đầu tư và hoàn thiện hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật như: 44 - Cơ sở lưu trú: Cần tăng cường xây dựng thêm các nhà nghỉ, nhà khách và khách sạn mới, đủ tiêu chuẩn kinh doanh trong lĩnh vực du lịch. - Cơ sở phục vụ ăn uống: Ngoài các cơ sở phục vụ ăn uống sẵn có cần xây dựng thêm các nhà hàng chuyên phục vụ lĩnh vực này, đảm bảo chất lượng vệ sinh, an toàn thực phẩm và có khả năng phục vụ các loại đặc sản quý hiếm của vùng để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách. - Cửa hàng: Đây là một yếu tố không thể thiếu của các điểm du lịch. Xây dựng cửa hàng là nhằm đáp ứng nhu cầu dịch vụ của du khách khi đi du lịch như: đồ lưu niệm, đồ dùng sinh hoạt, sản phẩm đặc trưng của vùng cũng như các mặt hàng thiết yếu khác. - Cơ sở vui chơi giải trí: Cần xây dựng một số cơ sở vui chơi giải trí trên địa bàn huyện bởi đây là yếu tố góp phần tăng thêm tính đa dạng cho các loại hình du lịch và giúp kéo dài thời gian lưu lại của khách du lịch, qua đó tăng nguồn thu cho các điểm du lịch cũng như người dân địa phương, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân. Tuy nhiên để khuyến khích cho hoạt động du lịch thu hút được nhiều khách đến với các di tích lịch sử văn hoá, đến với huyện thì chính quyền địa phương cũng như các cấp các ngành có liên quan cần có các biện pháp cụ thể sau: + Cơ chế quản lý chính sách mềm mỏng, ưu tiên cho các doanh nghiệp và nhân dân trong vùng đầu tư kinh doanh du lịch như: ưu tiên thuế hoặc cho vay vốn với lãi suất thấp. + Có chính sách ưu đãi về đất đai như cấp mặt bằng cho các doanh nghiệp và nhân địa phương, có thể cho thuê với giá rẻ hoặc trong những năm đầu kinh doanh không lấy tiền thuê. Điện nước và xây dựng cơ sở dịch vụ du lịch là nhiệm vụ hết sức quan trọng và cấp bách tại những nơi có di tích. Bởi chỉ khi nào cơ sở hạ tầng phát triển, cơ sở dịch vụ hiện đại và đạt chất lượng thì mới thu hút đông đảo khách du lịch đến với các di tích của huyện. + Trong khuôn viên di tích: 45 Xây dựng “Nhà khách” làm nơi đón tiếp khách du lịch đến tham quan. Thông qua hoạt động đón tiếp khách tại nhà khách giới thiệu cho du khách về di tích bằng hình ảnh (qua hệ thống máy chiếu), kết hợp với thuyết minh. Sau đó mới dẫn khách đi thăm quan trực quan, giải đáp những thắc mắc, tiếp thu những nhận xét và đánh giá, góp ý của khách để ngày càng hoàn thiện hơn công tác đón tiếp, phục vụ khách. Tại nhà khách có thể tổ chức các chương trình văn nghệ như: hát chèo sân đình, hát trầu văn, múa rối cạn…để làm tăng thêm không khí vui vẻ, qua đó khách cảm nhận sâu sắc hơn về nét văn hóa bản địa thể hiện qua mỗi lời ca, tiếng hát. Để rồi đọng lại trong lòng họ những ấn tượng khó quên về mảnh đất, con người nơi đây. Tại sân khấu của nhà khách có thể đặt “hòm công đức”để du khách hảo tâm công đức, góp phần cho việc bảo tồn di tích, bồi dưỡng cho văn nghệ sỹ tham gia biểu diễn. Xây dựng “nhà trưng bày” : đồ tế khí. Đồ rước dùng trong lễ hội, những trang phục mặc trong lễ hội, hay những phế tích còn lại trong quá trình tu tạo. Để qua đó bảo tồn những nét văn hóa truyền thống trao truyền cho muôn đời sau và giúp cho khách tham quan hiểu sâu hơn về những giá trị văn hóa của di tích. Nhờ đó mà vị thế của di tích cũng được nâng cao, thu hút sự quan tâm của đông đảo du khách gần xa. - Để hoạt động du lịch được phong phú, sổi nổi cần xây dựng thêm các cửa hàng giới thiệu và trưng bày sản phẩm đặc trưng từ ngành thủ công nghiệp và nông nghiệp, vừa đáp ứng nhu cầu mua sắm của du khách, vừa đem lại nguồn thu nhập cho người dân địa phương. 3.2.2. Cơ sở hạ tầng Chính quyền địa phương cần quan tâm, đầu tư hơn nữa trong việc cải tạo, nâng cấp các trục đường dẫn vào di tích. Giúp cho việc tham quan của nhân dân, du khách được thuận tiện. - Có quy định chặt chẽ hơn để ngăn ngừa việc di tích bị xâm lấn của một số người dân địa phương. 46 - Đầu tư xây dựng và hoàn thiện hệ thống điện chiếu sáng. Đó là hệ thống điện ngoài trời mang mô típ lồng đèn truyền thống. Thiết kế những cột chìm dưới đất để đèn có thể phát sáng xung quanh. Với ánh sáng trong đêm sẽ làm cho di tích thêm tỏa sáng. - Vấn đề thông tin liên lạc thì hiện nay ở Ninh Giang vẫn chưa thực sự phát triển nhất là tại các khu vực có di tích. Vấn đề này đòi hỏi các cơ quan chức năng cần có giải pháp đầu tư nhiều hơn chủ yếu là các trạm thông tin, điện thoại, điện báo... để khách du lịch có thể trao đổi thông tin một cách tốt nhất. Bởi đó là yêu cầu cần thiết mang tính xác thực trong điều kiện khoa học công nghệ và ngành thông tin liên lạc phát triển mạnh mẽ trên phạm vi toàn thế giới. - Việc quan trọng và bức thiết hàng đầu lúc này của Ninh Giang là tập trung đầu tư đi đôi với quy hoạch tổng thể các diều kiện có thể phát triển du lịch, tiếp đến là đa dạng các loại sản phẩm du lịch nhằm đáp ứng nhu cầu của nhiều đối tượng khách. 3.3. Đào tạo nâng cao nguồn nhân lực Con người là yếu tố đặc biệt quan trọng vừa là mục tiêu vừa là động lực của quá trình phát triển. Sẽ là một lãng phí nếu chỉ tập trung vào đầu tư kết cấu hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật mà bỏ qua yếu tố con người. Do đó việc nâng cao trình độ quản lý và nghiệp vụ du lịch cho lực lượng lao động ngành là một trong những chính sách quan trọng nhất đảm bảo cho việc thực hiện thắng lợi các mục tiêu đề ra nhằm đẩy mạnh hoạt động du lịch trong những năm tới đây. Các nội dung chính cần tập trung trong chính sách đào tạo nguồn nhân lực cho du lịch của huyện gồm: - Đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân lực: Việc phát triển trước mắt cũng như lâu dài của du lịch Ninh Giang là phải có một lực lượng cán bộ, nhân viên có nghiệp vụ, được đào tạo sâu về chuyên môn. Nhiệm vụ trước hết là phải rà soát, phân loại trình độ, cơ cấu đào tạo của nguồn nhân lực ngành, nghiệp vụ đối với cán bộ và lao động hiện đang công tác trong ngành du lịch của Tỉnh, Huyện. Bên cạnh đó tranh thủ sự hỗ trợ của Tỉnh, của các địa phương lân cận trong việc hợp tác đào tạo cán bộ. Trước hết cần có 47 một đội ngũ cán bộ lao động kỹ thuật giỏi, năng động, phù hợp với xu thế của thế giới. Việc làm trước hết và có tính cấp thiết lúc này là: giáo dục, đào tạo về chuyên môn nghiệp vụ và phẩm chất đạo đức cho những người hoạt động du lịch, đặc biệt là đội ngũ hướng dẫn viên - người trực tiếp tiếp xúc và phục vụ khách. + Đạo đức nghề nghiệp: Nhân viên theo ngành du lịch phải có đầy đủ nhân sinh quan và những giá trị đạo đức cao quý, biết tôn trọng pháp luật, tính kỷ luật, văn minh lịch sự, cởi mở, thân thiện, lễ độ, trung thực, có trách nhiệm với công việc, có tình yêu quê hương đất nước... + Tu dưỡng văn hoá: Phải thường xuyên tìm hiểu và cập nhật những kiến tức cơ bản về văn hoá du lịch và đất nước, có trách nhiệm bảo tồn và phát huy văn hoá dân tộc. + Chuyên môn nghiệp vụ: Có kỹ năng và trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao để có thể đáp ứng yêu cầu của khách du lịch để phục vụ du khách một cách hài lòng nhất. + Ý thức nghề nghiệp: Yêu nghề, tôn trọng nghề, nhiệt tình, thân thiện với khách, đồng thờ phải tinh tế để phục vụ khách hàng một cách kịp thời, vừa ý. + Trình độ ngoại ngữ: Đây là yếu tố quan trọng để có thể giao tiếp và phục vụ khách quốc tế một cách tốt nhất. + Mở các khoá huấn luyện về nghiệp vụ du lịch cho người đang làm việc tại các cụm di tích như bảo vệ, hướng dẫn viên điểm những kiến thức về văn hoá nghệ thuật ứng xử. - Khuyến khích thu hút nhân tài: Cần có chính sách thoả đáng để thu hút đội ngũ cán bộ, các nhà quản lý, các nhà kinh tế giỏi khắp mọi miền đất nước về đầu tư tham gia vào xây dựng ngành du lịch. Có chính sách ưu tiên cán bộ là con em địa phương được đào tạo chuyên ngành du lịch về làm tại các địa phương bằng các biện pháp cụ thể như tăng thu nhập cho những người làm du lịch nhất là những người có trình độ chuyên môn nghiệp vụ giỏi. - Đổi mới cơ cấu nguồn nhân lực: 48 Đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng của ngành du lịch trong thời gian tới, cần có những chính sách phù hợp để đổi mới nguồn nhân lực du lịch. Chú trọng đào tạo, đào tạo lại đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn nghiệp vụ. - Thực hiện xã hội hoá du lịch: Nâng cao nhận thức của cán bộ nhân viên và nhân dân địa phương về du lịch. Làm tốt được các biện pháp trên về đào tạo nguồn nhân lực thì đây sẽ là một động lực rất lớn thúc đẩy hoạt động du lịch của huyện Ninh Giang ngày một phát triển. 3.4. Tăng cƣờng hoạt động tuyên truyền, quảng bá cho di tích Hoạt động du lịch có phát triển được hay không phụ thuộc rất nhiều vào công tác quảng cáo, quảng bá cho các điểm du lịch đến với mọi người dân không chỉ trong địa bàn xã, huyện, tỉnh mà rộng hơn là khu vực đồng bằng Bắc Bộ và các vùng phụ cận khác. Nhận thức được vai trò quan trọng đó nên trong chiến lược phát triển du lịch thời kỳ 2010 - 2015, Tỉnh uỷ cũng như Sở Văn hoá - Thông tin tỉnh Hải Dương đã phối hợp với phòng văn hoá huyện đưa ra một số giải pháp nhằm đẩy mạnh công tác quảng bá xúc tiến du lịch với những nội dung cụ thể sau: - Nâng cao nhận thức của cộng đồng về phát triển du lịch để có thể hiểu được vị trí quan trọng và những lợi ích kinh tế - xã hội to lớn mà ngành du lịch mang lại. Tuyên truyền cho nhân dân, khách du lịch trong nước về tiềm năng du lịch của xã, huyện, những thành quả đạt được cũng như những khó khăn thử thách và hướng đầu tư phát triển. - Bằng nhiều hình thức tuyên truyền giáo dục cho mọi tầng lớp nhân dân, mọi cấp ngành về phát triển du lịch đi đôi với bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên nhân văn, môi trường sinh thái hiện có và đồng thời làm phong phú thêm nguồn tài nguyên sẵn có này. - Thiết kế tờ rơi, tập gấp đưa ra một số thông tin chung để giới thiệu về di tích, kết hợp với những tuyến tham quan du lịch ít nhất bằng hai ngôn ngữ. 49 - Cần gắn bảng tóm tắt về lịch sử ngôi đền, người được thờ để du khách hiểu được phần nào về đối tượng tham quan, những giá trị văn hóa tiêu biểu ẩn chứa trong di tích. - Sử dụng phương tiện thông tin đại chúng (báo, đài, internet) phối kết hợp với sở văn hóa, đài phát thanh làm các chương trình giới thiệu về đền Cúc Bồ, thu hút sự quan tâm của du khách thập phương. - Đưa khách du lịch thành kênh quảng cáo hữu hiệu. Bởi những thông tin truyền miệng phản hồi từ phía du khách đã đến di tích là một hình thức quảng cáo rất có hiệu quả. Vì vậy cần gây dựng hình ảnh tốt đẹp về chất lượng hoạt động du lịch tại di tích để tạo thiện cảm trong lòng du khách. - Quảng bá không chỉ bằng ấn phẩm mà còn thông qua các sản phẩm hàng hóa, quà lưu niệm (bánh gai Ninh Giang,sản phẩm chạm khắc gỗ). Nhờ đó mà khách hiểu biết hơn về con người, nét bản sắc văn hóa nơi đây. 3.5. Nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng địa phƣơng Để hoạt động du lịch phát triển đạt được những hiệu quả tích cực thì ngoài sự quan tâm của các ban ngành chính quyền địa phương thì cộng đồng dân cư bản địa cũng đóng vai trò quan trọng. Họ góp phần không nhỏ tới sức hấp dẫn của điểm tham quan. Các cấp các ngành chức năng cần phải đề ra các chiến lược xã hội hoá hoạt động du lịch. Tiến hành các hoạt động nhằm nâng cao ý thức của người dân về du lịch. Đây là vấn đề hết sức cần thiết và cấp bách bởi nếu có ý thức tốt, nhận thức đúng thì mọi hoạt động của nhân dân sẽ nhằm mục đích bảo vệ, giữ gìn và phát huy hết các giá trị phục vụ cho hoạt động du lịch phát triển theo phương châm "Nhà nước và nhân dân cùng làm". Ở khu di tích nhất là khi có lễ hội cần được chấn chỉnh và quản lý chặt chẽ hơn trong mọi hoạt động để hạn chế những tiêu cực giúp người dân có được niềm vui và lòng tin khi tham gia công đức tu bổ di tích cũng như khi dâng hương tại các di tích. Các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương cần vào cuộc sát sao hơn, nhanh chóng hơn và có biện pháp dẹp bỏ những hiện tượng ăn xin, trẻ lang thang ở khu di tích, phối hợp với các đơn vị an ninh và nhân dân phát hiện và xử lý kịp thời việc tổ chức hoạt động cờ bạc, nhắc nhở 50 việc đặt hòm công đức đúng chỗ ở các điểm tín ngưỡng và hạn chế hiện tượng chèo kéo khách. Tạo môi trường sinh hoạt lành mạnh tại di tích. Nâng cao ý thức của cộng đồng địa phương về du lịch với các hoạt động cụ thể sau: - Mỗi người dân địa phương phải tự mình là một hướng dẫn viên trung thực, nhiệt tình để không ngừng giới thiệu cho du khách những giá trị của di tích. Chính họ còn trở thành người tuyên truyền, quảng bá và giới thiệu di tích đến với du khách. - Phải có một phần lợi nhuận thu được từ hoạt động du lịch vào việc xây dựng các công trình công cộng của địa phương để khuyến khích người dân ở đây tham gia nhiều hơn nữa vào việc khai thác di tích phục vụ du lịch. - Xây dựng ý thức bảo tồn di tích, lễ hội truyền thống, phong tục tập quán tốt của địa phương cũng như của dân tộc. Kết hợp với việc xây dựng làng văn hoá, gia đình văn hoá, đưa vào hương ước của làng các vấn đề nề nếp, nếp sống văn minh trong việc giao tiếp với mọi người cũng như với khách du lịch. - Xây dựng nếp sống lành mạnh không làm huỷ hoại môi trường tự nhiên và môi trường xã hội, không tự tiện thải rác ra các điểm du lịch và những nơi công cộng. - Xây dựng các tập tục lành mạnh, ngăn chặn các hiện tượng mê tín dị đoan, bói toán, lệ đốt vàng mã ở các di tích gây ô nhiễm môi trường và phá huỷ di tích. - Xây dựng nếp sống văn minh, lịch sự, không có tệ nạ xã hội. Như vậy việc tuyên truyền quảng bá nâng cao ý thức về du lịch đối với cộng đồng dân cư địa phương nơi có di tích lịch sử văn hoá là rất quan trọng. Hiểu được ý nghĩa khai thác các di tích này cho hoạt động du lịch, họ mới có ý thức bảo vệ cảnh quan và tài nguyên du lịch... Đội ngũ cán bộ lãnh đạo địa phương và cán bộ quản lý di tích nên đưa thêm các chương trình về lịch sử, địa lý của địa phương vào trường học để nhấn mạnh hơn tính lịch sử của di tích để phục vụ tốt hơn cho hoạt động du lịch. 51 3.6. Giải pháp tôn tạo và tu bổ di tích Kể từ ngày chủ tích Hồ Chí Minh ký sắc lệnh đầu tiên về bảo tồn di sản văn hóa dân tộc (23/11/1945). Nền văn hóa Việt Nam trong đó có sự nghiệp bảo tồn di sản văn hóa đã tạo được những thành tựu đáng tự hào, góp phần tích cực của mình vào trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước. Đến nay tổ chức làm công tác bảo vệ và phát huy di sản văn hóa đã được hình thành từ trung ương đến địa phương. Di sản lịch sử văn hóa được xác định như một bộ phận cấu thành môi trường sống của con người, di sản lịch sử văn hóa là nguồn tư liệu quý cho những người đương đại nhận thức về xã hội và văn hóa thời quá khứ. Do đó nó trở thành đối tượng nghiên cứu liên ngành của nhiều bộ môn khoa học như: Khảo cổ học, lịch sử, dân tộc học, mỹ thuật… Hệ thống di tích của tỉnh Hải Dương nói chung và của huyện Ninh Giang nói riêng ngày càng được củng cố và lớn mạnh. Mỗi di tích là một tụ điểm sinh hoạt lành mạnh, bổ ích, bền vững trong cộng đồng dân cư đó là cội rễ để nhân dân hướng về cội nguồn,bảo vệ được bản sắc văn hóa dân tộc. Đồng thời là các điểm du lịch hấp dẫn khách tham quan trong và ngoài nước. Thông qua các lễ hội truyền thống đã tập trung, lưu giữ và bảo vệ được những giá trị văn hóa nghệ thuật dân gian truyền thống. Tuy nhiên việc tu bổ, chống xuống cấp di tích phải tuân theo quy trình sau: nghiên cứu tư liệu và khảo sát hiện trạng, xây dựng dự án và thiết kế kỹ thuật, dự đoán, thẩm định, phê duyệt, thi công dưới sự giám sát của nhà chuyên môn và duy trì nhật ký công trình, cuối cùng là nghiệm thu hòan chỉnh hồ sơ di tích tu bổ. Khi tu bổ di tích phải tôn trọng và giữ gìn mọi biện pháp các thành tố nguyên gốc của di tích, hạn chế tối đa mọi sự thay thế bằng các chất liệu và vật liệu mới. + Để làm tốt công tác bảo tồn, tôn tạo di tích cần thực hiện hiệu quả các hoạt động sau: - Tăng cường giáo dục cho mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là nhân dân trong khu vực có di tích nhận thức đúng đắn giá trị, ý nghĩa quan trọng về giữ 52 gìn các giá trị truyền thống dân tộc, các giá trị về cả vật chất và tinh thần của di tích để từ đó nâng cao lòng yêu nước, nâng cao tinh thần tự giác bảo vệ các giá trị của di tích. - Tăng cường công tác quản lý di tích để bảo vệ và kiểm tra thường xuyên tình trạng hoạt động của khu di tích. Phải thành lập, xây dựng và củng cố các ban quản lý ở di tích cho phù hợp với tình trạng phát triển du lịch tại di tích đó, để tránh tình trạng di tích bị xuống cấp, bị xâm hại quá mức. - Các cơ quan quản lý Nhà nước cần phải quản lý chặt chẽ việc cấp giấy phép kinh doanh buôn bán trong khu di tích. Đồng thời cũng phải khuyến khích các doanh nghiệp, các tổ chức, cá nhân đầu tư kinh doanh các loại hình dịch vụ phục vụ cho hoạt động du lịch của di tích. - Ban hành các chính sách pháp luật bảo vệ các di tích văn hoá. Việc bảo vệ di tích phải gắn liền với lợi ích của cư dân địa phương. Nghiêm cấm các hành vi phá hoại đến cảnh quan môi trường xung quanh khu di tích, đặc biệt là phá hợi trực tiếp đến di tích. - Nhà nước cần có chính sách đầu tư kinh phí để nghiên cứu, trùng tu, tôn tạo và bảo vệ di tích. Đồng thời kêu gọi sự đóng góp của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước đầu tư, tôn tạo di tích. - Tuyển chọn, đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên đặc biệt là hướng dẫn viên điểm tại di tích theo đúng nghĩa của nó, là người hướng dẫn viên có vốn hiểu biết phong phú về văn hoá, lịch sử và hiểu sâu sắc về di tích lịch sử văn hoá. Họ phải được trang bị kiến thức đầy đủ trong các lĩnh vực mỹ thuật, sân khấu, lịch sử, kiến trúc, phong tục tập quán, tôn giáo... Hướng dẫn viên cần được đào tạo theo hướng chuyên môn hoá để có kiến thức sâu rộng, phục vụ theo các yêu cầu tiêu dùng du lịch của con người với các đặc điểm tâm lý xã hội khác nhau. - Để công tác bảo tồn, tôn tạo di tích đạt hiệu quả cao nhất thì phải quan tâm trước hết đến vấn đề lựa chọn đào tạo những người trực tiếp làm công tác bảo tồn, tôn tạo. Bởi và chính họ hiểu được ý nghĩa và tầm quan trọng của công việc họ đang làm và có ý thức đầy đủ về chuyên môn thì việc bảo tồn, tôn tạo 53 mới đạt hiệu quả. Nếu công tác đào tạo cán bộ không được thực hiện tốt thì cho dù có vốn đầu tư thì hiệu quả đầu tư bảo tồn, tôn tạo di tích vẫn không cao. 3.7. Tăng cƣờng sự quan tâm của các cấp các ngành - Tăng cường công tác quản lý nhà nước về du lịch Trong giai đoạn 2010 - 2015 Du lịch Hải Dương nói chung và du lịch Ninh Giang nói riêng tập trung đầu tư phát triển là bước đột phá mang tính quyết định, tạo đà cho cả quá trình phát triển lâu dài của ngành. Do vậy cần phải tăng cường công tác quản lý nhà nước về du lịch để giải quyết các vấn đề đòi hỏi của thực tiễn. Đây là một giải pháp quan trọng trong quá trình phát triển du lịch. Đối với cơ quan quản lý ngành du lịch cần rà soát, đánh giá một cách khoa học nguồn tài nguyên du lịch, tiến hành điều chỉnh quy hoạch tổng thể cho phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của huyện Ninh Giang và của toàn ngành du lịch làm cơ sở ch việc lập quy hoạch chi tiết các dự án đầu tư phát triển du lịch đã được phê duyệt một cách có hiệu quả. Thực hiện tốt chức năng tham mưu cho Uỷ ban nhân dân huyện xây dựng các cơ chế chính sách khuyến khích đầu tư, quy chế quản lý, sử dụng nguồn tài nguyên du lịch và quy chế quản lý các khu di tích đã được đầu tư xây dựng, thẩm định lại các dự án phát triển của ngành. Tăng cường công tác kiểm sát các hoạt động kinh doanh dịch vụ trên địa bàn huyện, hướng dẫn và tạo điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế và đầu tư kinh doanh du lịch trên địa bàn huyện. Tổ chức và bồi dưỡng nguồn nhân lực cho toàn ngành, từng bước triển khai thực hiện tiêu chuẩn hoá lực lượng lao động. Phối hợp chặt chẽ với các cấp các ngành có liên quan trong huyện, trong Tỉnh đầu tư các dự án ở các điểm, khu du lịch và phối hợp với các địa phương nơi có các điểm, khu du lịch nằm trong quy hoạch mà chưa có điều kiện đầu tư khai thác. Tăng cường quan hệ với du lịch các huyện, các Tỉnh lân cận tạo ra không gian du lịch rộng lớn, thiết lập các tour du lịch liên tỉnh liên huyện để đưa sản phẩm du lịch của Ninh Giang sớm hội nhập với du lịch cả nước. 54 - Tăng cường công tác chỉ đạo, lãnh đạo của các cấp các ngành Để tăng cường công tác chỉ đạo, lãnhđạo của các cấp các ngành từ trung ương đến địa phương đối với hoạt động du lịch thì Uỷ ban nhân dân Tỉnh, huyện cần sớm thành lập ban phát triển du lịch của Tỉnh, huyện để chỉ đạo, điều hành các vấn đề còn tồn tại và phát sinh trong quan hệ phối hợp giữa các ngành liên quan và các địa phương nhằm tạo sức mạnh tổng hợp thúc đẩy du lịch phát triển. Đối với ngành du lịch cần phải chủ động phối hợp với các ngành và chính quyền địa phương nơi có di tích lịch sử văn hoá trong việc xây dựng, quy hoạch kế hoạch tổ chức triển khai các dự án du lịch và trong quá trình tổ chức, kinh doanh cũng như việc bảo tồn, tôn tạo và tu bổ di tích. Đối với các ngành có liên quan cần tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động du lịch của huyện phát triển, ưu tiên các dự án đầu tư phát triển ngành nhưng có liên quan và tác động tích cực đến việc phát triển du lịch cụ thể như: Phát triển giao thông vận tải, bưu chính viễn thông, cung cấp điện nước, bảo vệ môi trường... Đối với các cấp chính quyền địa phương nơi có di tích lịch sử văn hoá cần tăng cường công tác tuyên truyền giáo dục, hướng dẫn cho nhân dân địa phương những kiến thức cơ bản về du lịch, kinh doanh du lịch, có ý thức bảo vệ di tích lịch sử văn hoá, bảo vệ tài nguyên môi trường... Cần phối hợp với các cơ quan chức năng giữ gìn tốt trật tự an toàn xã hội, bài trừ các tệ nạn xã hội ở các khu di tích và giữ gìn nét đẹp văn hoá truyền thống bản địa. 3.8. Xây dựng các chƣơng trình du lịch cụ thể + Chương trình du lịch nội tỉnh: - Xây dựng các chương trình du lịch cho chính người dân trong tỉnh tới thăm di tích. Việc làm này vừa giúp người dân hiểu hết các giá trị của di tích, nâng cao giá trị về di tích đồng thời nâng cao sự nhận thức và lòng tự hào quê hương. - Xây dựng chương trình du lịch 2 ngày 1 đêm với các điểm tham quan như: đền Cúc Bồ, đảo cò Chi Lăng Nam, đền Cao, Côn Sơn - Kiếp Bạc... nghỉ đêm tại thành phố Hải Dương. 55 - Chương trình du lịch kết hợp trong huyện Ninh Giang: thăm làng nghề bánh gai Ninh Giang, đền Tranh, đình Mai Xá, đền Cúc Bồ, làng mộc Cúc Bồ, chùa Trông... (thời gian 1 hoặc 2 ngày). + Chương trình du lịch liên tỉnh: - Chương trình du lịch Hải Phòng - Hải Dương (1 ngày bằng đường ô tô). - Chương trình du lịch kết hợp thăm khu di tích đền Cúc Bồ và các làng nghề tại huyện Ninh Giang và các huyện lân cận của thành phố Hải Phòng. - Chương trình du lịch Hà Nội - Hải Dương - Hải Phòng (2 ngày 1 đêm) kết hợp thăm di tích đền Cúc Bồ với các di tích trọng điểm của thành phố Hải Phòng. Ngoài ra có thể xây dựng chương trình du lịch kết hợp với các điểm du lịch nổi tiếng của thành phố Hà Nội và thành phố Hải Phòng. * Chương trình du lịch Hải Phòng - Côn Sơn - Kiếp Bạc - Làng gốm Chu Đậu - Đền Quát - Đảo cò Chi Lăng Nam - Chùa Trông - đền Cúc Bồ - đền Tranh - khu di tích đền Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm. (2 ngày 1 đêm, bằng phương tiện ô tô). - Ngày 1: + Sáng: Quý khách thăm quan quần thể di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc. + Ăn trưa tại thành phố Hải Dương + Chiều: Đoàn tiếp tục chuyến hành trình tham quan làng gốm Chu Đậu. Sau đó tới tham quan đền Quát và khu du lịch sinh thái Đảo Cò. + Ăn tối và nghỉ tại thị tứ Tuy Hoà - Ngày 2: + Sáng: Quý khách tiếp tục chuyến hành trình đến thăm di tích lịch sử quốc gia Chùa Trông tại xã Hưng Long. Sau đó tới thăm đền Cúc Bồ và phường múa rối nước thuộc xã Hồng Phong. + Ăn trưa tại thị trấn Ninh Giang + Chiều: Quý khách thăm quan di tích đền Tranh, làng nghề bánh gai Ninh Giang. Sau đó tới thăm khu di tích đền Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm. Và trở về Hải Phòng, kết thúc chuyến đi. 56 Giá bán trọn gói: 1050.000 VND/ Khách (áp dụng cho đoàn 15 khách trở lên). - Mức giá trên bao gồm: + Một xe ô tô đời mới, tiện nghi, đưa đón khách theo lịch trình + Nghỉ (2người/ phòng): Khách sạn có đầy đủ tiện nghi + Ăn 3 bữa chính: 90.000VND/ bữa + 1 bữa sáng: 30.000 VND/ bữa + Vé tham quan + Bảo hiểm du lịch + Hướng dẫn viên suốt tuyến, chu đáo, nhiệt tình - Không bao gồm: + Chi phí cá nhân + Điện thoại, đồ uống, giặt là + Giá vé giành cho trẻ em: trẻ từ 12 tuổi mua 1 vé người lớn. Từ 06 - 11 tuổi mua 1/2 giá vé người lớn. 02 người lớn được kèm 1 trẻ em từ 5 tuổi trở xuống. Nếu trẻ em đi kèm nhiều hơn thì từ em thứ 2 trở đi phải mua 1/2 giá vé người lớn. Ăn suất riêng, ngủ cùng bố mẹ. 3.9. Một số kiến nghị khác 3.9.1. Đối với Uỷ ban nhân dân tỉnh Hải Dương: * Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch Cơ sở hạ tầng nói chung có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình tạo và thực hiện sản phẩm du lịch cũng như quyết định mức độ khai thác các tiềm năng du lịch nhằm thoả mãn nhu cầu của khách du lịch. Chính vì vai trò quan trọng như vậy nên sự phát triển của ngành du lịch bây giờ cũng gắn liền với việc xây dựng nâng cấp và hoàn thiện cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật. - Trước hết cần đảm bảo vấn đề ăn nghỉ cho khách du lịch. Vì vậy cần phải bước đầu xây dựng tại nơi đây nhà nghỉ, nhà hàng... là cơ sở để giải quyết vấn đề trên cho khách du lịch. - Để hoạt động du lịch được phong phú, sôi nổi, cần xây dựng các cửa hàng giới thiệu và kinh doang các sản phẩm đặc trưng của địa phương từ các 57 ngành thủ công nghiệp và nông nghiệp, vừa đáp ứng nhu cầu mua sắm của du khách vừa đem lại nguồn thu nhập cho người dân địa phương. - Đảm bảo vấn đề điện nước, thông tin liên lạc một cách tốt nhất cho khách du lịch. * Nâng cao hơn nữa nhận thức của người dân - Đối với người dân địa phương cần tuyên truyền, quảng bá cho họ nhận thức được ý nghĩa của hoạt động du lịch và nguồn lợi mà du lịch mang lại. Từ đó động viên cộng đồng dân cư địa phương tự nguyện tham gia vào phục vụ cho hoạt động du lịch. Giải quyết tốt vấn đề phúc lợi cho người dân, từ đó giúp họ có ý thức bảo tồn giá trị văn hoá truyền thống và xây dựng nếp sống văn hoá địa phương. - Đối với khách du lịch: Việc nâng cao ý thức bảo tồn giá trị nguồn tài nguyên, di sản văn hoá của dân tộc cho du khách rất cần tới vai trò của người hướng dẫn viên và cán bộ quản lý di tích. Ngoài ra cũng cần có những biển hiệu cảnh báo cho khách du lịch nhằm tăng thêm ý thức bảo tồn nguồn tài sản văn hoá chung. Đó chính là mục tiêu của xu hướng phát triển du lịch bền vững. * Các kiến nghị khác - Cần khai thác tốt tài nguyên du lịch của tỉnh Hải Dương nhất là tài nguyên du lịch nhân văn. Muốn vậy cần phải quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Hải Dương một cách có hiệu quả. - Trên cơ sở khảo sát chất lượng sản phẩm du lịch cần tăng cường phối hợp liên ngành, liên vùng nhằm phát triển hạ tầng du lịch, xây dựng sản phẩm du lịch mới lạ, chất lượng cao, tổ chức các sự kiện du lịch, các hội thảo, hội nghị... tăng cường thu hút khách du lịch quốc tế. - Tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng đồng bộ với đầu tư bảo tồn, tôn tạo và khai thác các giá trị của di tích, di sản văn hoá theo phương châm phát triển du lịch tren nền tảng phát triển văn hoá. - Thực hiện phân cấp quản lý các nguồn tài nguyên du lịch, trước hết huy động các thành phần kinh tế tích cực tham gia đóng góp công sức, tiền của chủ yếu cho việc bảo tồn, tôn tạo các di tích lịch sử văn hoá để có thể khai thác 58 chúng một cách có hiệu quả phục vụ cho phát triển du lịch, bảo vệ tài nguyên môi trường du lịch và tổ chức các hoạt động kinh doanh dịch vụ phục vụ cho phát triển du lịch. 3.9.2. Đối với Uỷ ban nhân dân huyện, chính quyền địa phương và ban quản lý di tích đền Cúc Bồ - Ban hành quy định về quản lý, khai thác giá trị lịch sử văn hoá của di tích đền Cúc Bồ cho phát triển du lịch. - Sớm ban hành các chính sách ưu đãi khuyến khích thu hút đầu tư, xây dựng các khu vui chơi, giải trí, xây dựng nhà nghỉ, nhà hàng phục vụ khách du lịch. - Trong quá trình trùng tu cần phải tôn trọng lịch sử, giữ nguyên những giá trị của nó, tránh làm mới, làm hại đến di tích. - Phối hợp chặt chẽ với Uỷ ban nhân dân tỉnh khôi phục lại những trò chơi dân gian của lễ hội... - Liên kết với các địa phương trong địa bàn huyện để phát triển những tour du lịch mới, đặc biệt chú trọng đến phát triển du lịch cộng đồng làng du lịch. 59 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 Chương 3 của khoá luận đề cập đến các giải pháp nhằm bảo tồn, tôn tạo di tích đền Cúc Bồ và phát triển du lịch địa phương.Mỗi một giải pháp đưa ra là đều góp phần thúc đẩy hoạt động du lịch của địa phương phát triển. Nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động du lịch, chính quyền địa phương cần làm tốt vai trò trách nhiệm của những người lãnh đạo đó là vận động quần chúng nhân dân tham gia vào hoạt động du lịch. Trước tiên đó là hoạt động bảo vệ tôn tạo di tích lịch sử văn hoá đền Cúc Bồ. Nêu cao giá trị truyền thống của quê hương, tạo lập các cơ chế chính sách phù hợp để có thể thu hút đầu tư cho du lịch, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật - hạ tầng phục vụ du lịch, liên kết với các địa phương lân cận cùng phát triển du lịch. Trong đó đặc biệt chú trọng đến phát triển loại hình du lịch cộng đồng - làng du lịch. 60 KẾT LUẬN Ngày nay du lịch văn hoá với hình thức tham quan các di tích lịch sử kết hợp lễ hội và thăm các làng nghề truyền thống đang phát triển mạnh. Loại hình này không chỉ có mục đích tham quan các di tích lịch sử văn hoá như đình, chùa, các lễ hội truyền thống các trò chơi dân gian mà còn giúp khách có thêm những kiến thức về lịch sử, văn hoá, kiến túc, mỹ thuật gắn liền với các giai đoạn phát triển của địa phương nói riêng, đất nước nói chung. Các di tích lịch sử văn hoá cùng vơi các phong tục tập quán, lễ hội là các yếu tố bảo lưu các giá trị truyền thống đã được tích bao đời nay của cộng đồng dân cư Việt. Những yếu tố đó phản ánh cuộc sống chiến đấu và lao động trong quá trình khai hoang mở đất đồng thời phản ánh những ước mơ nguyện vọng của con người từ trong khó khăn, vất vả vẫn luôn tin tưởng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Loại hình du lịch này sẽ là dịp để các tầng lớp nhân dân ôn lại những truyền thống quý báu của quê hương, từ đó có tác dụng giáo dục nhân dân hướng về cội nguồn, bồi đắp và phát huy lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc, góp phần quan trọng vào việc bảo tồn các di tích lịch sử, các giá trị truyền thống của dân tộc. Đền Cúc Bồ thuộc thôn Cúc Bồ, xã Kiến Quốc, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương là một ngôi đền cổ có bề dày lịch sử và truyền thống văn hoá tiêu biểu cho quê hương xứ Đông. Trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử đền Cúc Bồ vẫn giữ nguyên những giá trị lịch sử, văn hoá, kiến trúc, mỹ thuật của nó. Những yếu tố đó không chỉ có giá trị về lịch sử mà còn là nguồn tài nguyên vô giá để phát triển du lịch ở huyện Ninh Giang nói riêng và Tỉnh Hải Dương nói chung. Hiện nay mặc dù du lịch chưa thực sự phát triển nhưng đây là một điểm du lịch có tiềm năng. Để khai thác tốt các tiềm năng du lịch này cần phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và nhân dân địa phương. Trong chiến dịch phát triển du lịch cần đặc biệt quan tâm đến biện pháp tu bổ, bảo tồn và bảo vệ di tích. Cùng với nó là biện pháp đồng bộ để phát triển du lịch, góp phần 61 quan trọng vào sự phát triển kinh tế của Hải Dương, theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá nhưng không đánh mất bản sắc văn hoá quê hương. Với đề tài "Tìm hiểu di tích đền Cúc Bồ huyện Ninh Giang - Hải Dương. Hiện trạng và giải pháp". Tác giả đã đáp ứng được mục tiêu đề ra về mặt lý luận và thực tiễn: 1. Một số vấn đề lý luận liên quan đến di tích và di tích thờ nhân vật lịch sử. 2. Tìm hiểu hiện trạng khai thác du lịch tại đền Cúc Bồ. 3. Một số giải pháp nhằm bảo tồn và phát triển du lịch địa phương. Tuy nhiên trong khuôn khổ của khoá luận, do những hạn chế về trình độ, thời gian, nguồn tài liệu cũng như kinh nghiệm thực tế của tác giả trong lĩnh vực nghiên cứu, nên chắc chắn khoá luận không tránh khỏi những thiếu sót. Hy vọng tác giả sẽ nhận được nhiều ý kiến đóng góp, phê bình của các thầy cô trong hội đồng chấm khoá luận để đề tài được hoàn thiện hơn. 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Minh Tuệ và nhóm tác giả - Địa lý du lịch - NXB Thành phố Hồ Chí Minh, 1999. 2. Thạc sỹ Bùi Thị Hải Yến - Tuyến điểm du lịch – NXB giáo dục, 2009. 3. Bùi Quang Triệu - Đền thờ Khúc Thừa Dụ - NXB Thông tin, 2010. 4. Nguyễn Thị Doan, Vũ Thị Thanh Hương - Khai thác giá trị văn hoá của đình Hàng Kênh - Hải Phòng phục vụ cho phát triển du lịch, 2009. (Khoá luận tốt nghiệp hệ đại học). 5. Bùi Thị Trinh, Lê Thanh Tùng - Khai thác các di tích lịch sử văn hoá Vương triều Mạc tại Hải Phòng phục vụ hoạt động du lịch, 2011. (Khoá luận tốt nghiệp hệ đại học). 6. Nguyễn Thị Huệ, Nguyễn Văn Bính - Tìm hiểu các di tích lịch sử văn hoá nhằm phát triển du lịch văn hoá ở huyện Duy Tiên - Hà Nam trong giai đoạn hiện nay, 2009. (Khoá luận tốt nghiệp hệ đại học). 7. Các trang web hỗ trợ tìm kiếm www. google. com Lihpu.edu.vn Dulichhaidưong.vn 63 PHỤ LỤC 64 Phụ lục 1 VĂN TẾ ANH HÙNG DÂN TỘC KHÚC THỪA DỤ Đẹp thay! Mây thắm Ninh Giang Nắng hanh Kiến Quốc Gió mùa thu man mác Cúc Bồ Tiết tháng bảy heo may sông Luộc Thắp hương trầm cung kính người xưa Dâng lễ vật tri ân đời trước. Nhớ linh xưa: Khoan hoà nức tiếng Hồng Châu Hào hiệp lừng danh Đất Cúc Tuổi thiếu niên - trí tuệ thông minh Thời trai tráng - quyền năng mưu lược Gặp kẻ sa cơ, cấp giúp tận tình Nhìn lũ bạo tàn, ghét căm tột bực Hào trưởng nhiều đời, đáng vẻ danh gia Thế lực khắp vùng, xứng trang cự tộc Kính bậc hiền nhân, môn khách hội tụ đàm luận văn chương Phục đấng anh hào, tráng sĩ tìm về luyện rèn giáo mác. Đức cao vọng trọng, ân uy toả khắp đông đoài Nghĩa cả chí bền, dũng khí sáng trùm nam bắc! Gặp khi: Đường Tuyên Đế mạt vận rối ren Độc Cô Tổn hoang mang khiếp nhược Uất ức nghìn năm, sóng trào lên quét lũ giặc ngoại bang Hiệp lực ba quân, lửa bùng cháy đốt tay sai trong nước Phất cờ Nghĩa - chiếm giữ La Thành Vung Kiếm Báu - quyết giành Độc lập Tiết Độ Sứ, tự xưng làm chủ giang sơn 65 Khúc Tiên Chúa, đời phong, tự tôn dân tộc Cha, nội trị: coi khoan - giản - an - lạc làm đầu Con, ngoại giao: lấy nhu - trí - thắng - cương là gốc Củng cố chính quyền: đặt phủ, lộ,châu, giáp, xã... cốt giản dị khoan dung Cải cách điền tô: định thuế, khoá, hộ, binh, lương... Mưa dầm thấm lâu Lạt mềm buộc chặt! Bởi thế: Con côi thoát cảnh lầm than Mẹ goá bớt đời khó nhọc Trong thành ngoài nội, véo von tiếng hát du dương Cuối biến đầu nguồn, lấp loá ánh trăng dào dạt Nhà nhà cày cấy no lành Chốn chốn tầm tang yên lạc Xã tắc thanh bình Non sông gấm vóc! Cũng là nhờ: Khúc Tiên Chúa - giang đôi tay mở nền tự chủ nước Nam Khúc Thừa Gia - truyền ba đời. xoá ách ngoại xâm phương Bắc. Dẫu chẳng đế vương, Cha giữ quyền thống nhất giang sơn Tuy không thiên tử, Con thực sự trị vì đất nước! Anh hào kiệt, kinh bang tế thế, lưu tiếng núi sông Em liệt nữ, mẫu nghi thiên hạ, thơm danh trời đất! Nghìn năm sử sách lung linh Vạn cổ trăng sao vằng vặc! Cho nên: Lịch sử mãi mãi khắc ghi 66 Dân gian đời đời ngưỡng mộ Cúc Bồ xây dựng đền thiêng Địa phương thay toà miếu cũ. Trải bốn mùa thu, xiết bao mưa nắng nhọc nhằn Tròn năm mươi tháng, kể chi đêm ngày gian khổ! Đền sừng sững, thế hậu núi, tiền sông Dáng uy nghi, sức móng rồng, vuốt hổ Phù điêu soi nước nhị hồ Mái đao cuộn mây tứ trụ Bậc đá xanh, biểu tượng đế vương Bệ hoa văn, nội hàm cửu ngũ! Hôm nay Kỷ Sửu, mùa thu mây sáng dịu trời Tháng bảy, hăm ba khí lành mát gió Cát nhật lương thần Hoa bay nắng mở Ngày khánh hạ đền thờ Tĩnh Hải Đại Vương Phút chiêm bái anh linh Đồng Bình Chương Sự. Đất Ninh Giang thêm náo nức tưng bừng Trời Kiến Quốc càng huy hoàng rực rỡ Dân con nước Việt, từ thôn xã, thị thành Đại biểu Trung ương, đến địa phương, xứ sở Tịnh tâm châm cửu, cung hương, Thành ý dâng văn, tấu sớ: Một tiếng chuông, xin gửi tới người xưa Ba hồi trống, thỉnh vọng vào thiên cổ! Vậy dám xin: Đấng linh thiêng vô biên lượng bể thấu soi Khúc Tiên Chúa hữu tình rộng lòng che chở: mưa nắng thuận hoà 67 Để xóm vắng bản sâu, bốn mùa ruộng vườn màu mỡ. Nghìn năm trước, tổ tiên khổ công khai móng, mở nền Muôn đời sau, con cháu bề tâm dựng thành, xây trụ Cùng năm châu hội nhập - giao lưu Với bốn bể tranh tài - thi thố Nguyện giữ gìn truyền thống ông cha Hằng ơn nhó công lao tiên tổ. Xứ Đông phong vật chung linh Đất Việt giang sơn cẩm tú Cương trực trước sau bền vững trường tồn Văn hiến bắc nam tinh hoa bất hủ! Cúi xin Đấng linh thiêng chứng giám lòng thành Nguyện cầu Khúc Tiên chúa hiển linh phù hộ. Thượng tưởng Hải Dương, Kỷ Sửu, Mạnh thu, KHÚC HÀ LINH phụng thảo 68 Phụ lục 2 CHUYỆN RÙA XUẤT HIỆN TẠI BUỔI LỄ AN VỊ TƯỢNG KHÚC THỪA DỤ - KHÚC HẠO - KHÚC THỪA MỸ TẠI CÚC BỒ NGÀY 21 THÁNG 7 MẬU TÝ (2008) Ông Bùi Văn Nam người mang rùa lạ đến Đền thờ Khúc Thừa Dụ cung tiên kể: Buổi trưa ấy, nhân đi thăm vùng đăng tại "Cống Nhạng" trước cửa Đền thờ (đoạn sông Luộc nối sông Hồng với sông Thái Bình). Tôi thấy có vật bơi xung quanh túi đăng, giống con ba ba. Tôi lội xuống chặn đăng lại rồi về mang vợt bắt. Khi vớt lên nhìn kỹ thì không phải là ba ba mà là một con rùa, nên ông mang rùa về Đền. Đêm ấy, khi hành lễ, rùa được thả trong chiếc thau to, dưới làn nước trong veo. Trong tiếng thanh la,chiêng trống ầm vang, rùa vẫn bơi lội bình thường. Thấy la, nhiều máy quay phim, máy ảnh không rời ống kính. Nhìn tấm ảnh phóng to 50x75 thấy rùa có điều rất lạ khác với rùa thường ngày: toàn thân màu vàng, tai đỏ, sống lưng có màu xanh sẫm, xen lẫn sọc vàng mờ. Trên mai, ngăn cách bởi đường viền và sống lưng, nằm gọm trong khuôn vây thứ nhất hiện lên chân dung một người: gồm khuôn mặt, cổ áo, ngực, đầu đội mũ vành rộng, trên đỉnh mũ ở trán là phần "Loá sáng". Khuôn mặt đầy đặn, vừng trán cao, phía dưới là đôi mắt, mũi, miệng và gò má. Dưới khuôn mặt phần kề với đốt sống lưng là cổ áo đóng kín, có đường viền rồi xoè ra hai bờ vai phủ xuống phần ngực, giống như chiếc áo màu vàng mờ, xanh mờ. Vây thứ hai kề bên là hình ảnh người phụ nữ, đứng nghiêng, khuôn mặt bầu, mái tóc búi ngược phía sau, khoác trên người một chiếc áo dài, rộng. Trên áo có 2 sọc vàng song song từ cổ xuống phủ đến chân để lộ bàn chân giống đôi hài mũi vuông. Chân dung trên mai Rùa giống pho tượng Khúc Tiên Chúa đang thờ trong cung điện. Tiên Chúa đầu đội mũ "Xung Thiên". Trên đỉnh mũ có đôi rồng chầu (Lưỡng long chầu nguyệt". Phần này trên ảnh "loá sáng". Khuôn mặt đầy đặn, phúc hậu, cổ áo, ngực, bờ vai rất cân đối. 69 Đằng xa kia là chân dung người phụ nữ đang đứng. Đấy có thể là chân dung của Công chúa Khúc Thị Ngọc - em Trung chúa Khúc Hạo. Người có công giúp cha anh xây dựng và mở mang đất nước. Khi bà "hoá" được nhân dân kính yêu, tôn là "Thánh Mẫu Quỳnh Hoa". Theo nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Phổ: Bà là con của Khúc Tinh Quân và Quỳnh cung Công chúa ở Thượng Giới được đầu thai xuống trần gian làm con gái cụ Khúc Thừa Dụ để "Khuyến thiện, trừ ác". Phụ lục 3 CÂY TRÚC HOÁ LONG Ở ĐỀN CÚC BỒ Làng Cúc Bồcó nghề làm đình nổi tiếng từ thời hậu Lê. Ở đây người thợ làm đình biết cả nghề trạm khác gỗ. Những tác phẩm trạm khắc nằm trong cấu trúc các "Vì" của ngôi đền. Cũng có những bức trạm khắc riêng biệt như: Cửa võng, vành mai, nhang án, ỷ, ngai, bát biểu... Hoạ tiết thường gặp là: Long cuốn thuỷ, Trúc hoá long, Ngũ điểu quần mai... Cây "Trúc hoá long" của cụ Bùi Văn Nhuệ trạm khác hiện còn ở đền Cúc Bồ là một tác phẩm quý. Tác phẩm dự đấu xảo năm 1938 tại Hà Nội. Sau khi dự thi, thực dân Pháp lấy đi mất một cây. Năm 1940, cụ Đoàn Văn Phương - học trò của cụ Nhuệ, trạm khắc tiếp cây thứ hai cho trọn bộ. Năm 1978, cây thứ hai bị kẻ gian lấy cắp. Năm 1992, cụ Nguyễn Văn Xưởng trạm khắc tiếp cây thứ ba. Cây này đã dự triển lãm năm 1995 tại nhà triển lãm Hải Dương. Tác phẩm của cụ Bùi Văn Nhuệ với đề tài "Trúc hoá long" có chiều cao 1,10m, chiều rộng là 0,30m, chiều sâu 0,18m được bố cục thành hai phần "Âm - Dương". Thân mọc theo phương thẳng đứng có năm tầng. Nhìn chính diện thấy hai bên tả hữu đối xứng, song bên tả gióng đốt nhỏ hơn. Thuật ngữ trạm khắc gọi là "Thư hùng" (nghĩa là anh em), gốc cây nghiêng về bên trái. Đầu rồng hoá thành "cây trúc cộc". Các bộ phận "mắt, mũi, râu, vây, vẩy..." đã hoá thành những cành lá, rễ cây chênh bong, gồ ghề góc cạnh mang dáng tự nhiên, bề thế, sinh động. Đằng sau là những cây măng cao thấp đứng liền nhau thành khóm. Cây trúc cộc có dáng sần sùi, đốt ngắn cứng cáp, bên cạnh lũ cháu con với những thế hệ khác nhau quây quần hàm ý sâu sắc tình "phụ tử" và "tre già măng mọc" bao dung. Những vây, vẩy 70 hoá thành chùm lá "tế thân" che chở cho cây, bảo vệ cây khỏi đơn điệu, bộc lộ nét đẹp cổ truyền "Dưỡng tử phòng lão". Tầng hai: Cây tự nguyên uốn cong, gióng ngắn, đốt to, sù sì có chỗ chùn lại rồi đột nhiên phát triển. Cây vẫn đủ cành lá, có cành nhỏ cuộn lại xoáy theo hình trôn ốc. Những chiếc lá "Nghinh phong" xuất hiện rất thật với tự nhiên. Tính cách của người quân tử: dẻo dai, vững chắc, can đảm cũng kín đáo bộc lộ. Tầng ba: Cành lá chụm lại thành chiếc giá đỡ cong xuống để đỡ chậu nước cho người xướng tế "tẩy trần", lá dài hơn, nhiều hơn, mềm mại, thân nhỏ nhưng chắc như muốn cùng nhau "chung lưng đấu cật" gánh vác. Tầng bốn: Một nhành cây vươn ra, một con phượng đậu trên, miệng ngậm dải dây có chiếc khăn điều, dáng hiền từ, tư thế thoải mái bao hàm ý nghĩa "hiến dâng". Tầng năm: Vượt lên trên cùng là ngọn trúc đang đà phát triển, tư thế vươn cao, ngọn hơi rủ xuống quay về phía gốc. Đó là cành "Hồi đầu" hướng về "gốc rễ cội nguồn", chùm lá "nghinh phong" quay nhiều phía như muốn chống chọi với phong sương. Liên kết giữa hai bộ phận "Âm - Dương" là khối " Thạch tảng" và thân cây rất hợp lý. Gốc cây vừa phải mọc từ khối "Thạch tảng" vững chắc. Đầu rồng hơi cao, nghiêng cách mặt đất 35cm trông ngộ nghĩnh, thân mềm mại, uyển chuyển uốn trong không trung. Hai con chuột từ trong hang chui ra. Con đi trước đầu ngẩng cao thân hơi uốn có lẽ đã qua phút ngỡ ngàng. Con sau đầu vênh vênh nghiêng ngó, một nửa còn lại ở trong hang dáng sợ sệt... tạo cho cảnh đẹp tự nhiên, sống động. Bằng óc tưởng tượng phong phú kết hợp với bàn tay tài ba khéo léo, cụ Bùi Văn Nhuệ đã tạo dựng bức trạm " Trúc hoá long" rất tuyệt. Người xem thấy thoả mãn, bởi bố cục cân đối, hợp lý, nét trạm sinh động, tự nhiên. Tác giả khéo léo dùng cái bên ngoài để bộc bạch cái bêb trong sâu sắc. Lấy cái cụ thể gợi cái trừu tượng, lấy cái thật gợi cái ảo... Tất cả đã thể hiện bản chất của con người Việt Nam bao dung, độ lượng, lòng nhân ái, ngay thẳng, thuỷ chung, can đảm, dẻo dai, vững chắc. Bùi Quang Triệu 71 Phụ lục 4 SỰ TÍCH BÁNH KHÚC Một năm trời đại hạn, mấy tháng không mưa, sông ngòi cạn kiệt, cây cỏ héo khô, trâu bò không có gì ăn, gầy trơ xương. Con người phải vặt lá cây ăn trừ bữa. Trong làng Cúc Thị có một người goá phụ, nuôi hai con nhỏ, đói quá phải đi mót khoai mậm về nấu cháo ăn vẫn chẳng đủ no. Mậm khoai hết, đành hái rau tập tàng luộc, đến bữa ba mẹ con ăn cầm hơi... Một lầnngười mẹ nhìn thấy trong bát rau có lẫn loài rau lạ, mới giật mình kinh hãi, cũng vì quá vội vàng nên lúc rửa rau không nhận ra. Thị sợ lắm, chắc mẩm lần này ăn phải rau độc sẽ chết cả nhà. Nhưng chờ mãi chẳng thấy sao cả. Thực ra thứ rau ấy ăn mát, có mùi hăng hắc thơm thơm. Lá ánh bạc, mọc nhiều ở chân ruộng mạ nhà hào trưởng. Chỉ ít sau trời làm mưa, sông ngòi đầy nước, cây cỏ hồi sinh, tôm cá nhiều, rau đậu lại xanh tốt. Gia đình người goá phụ thoát chết. Biết tin ấy, hào trưởng Khúc Thừa Dụ cho người gọi mẹ con bà goá đến cho làm đầy tớ, giúp việc cấy cày. Một hôm Khúc bà ra cổng chơi, chờ Khúc ông đi Nam Sơn hạ trở về, bỗng nhìn thấy người đàn bà nọ đội trên đầu một rổ sề toàn cỏ dại. Bà hỏi: - Nhà chị mang cái gì thế kia? - Bẩm bà, đây là rau dại con nhặt ở ngoài đồng... - Nhặt làm gì, cho chật nhà à? - Dạ không, để ăn ạ. Rau này ăn được. Chúang con đã ăn, mát lành lắm. Thưa bà không có nó, ba mẹ con nhà con chết đói từ năm ngoái rồi. Nghe chuyện lạ, Khúc bà bảo: - Thật vậy à, đưa ta xem !? Khúc bà ngờ ngợ nhận ra loại cỏ này mọc ở bờ ruộng mạ. Nó sinh sản trong mùa đông, phát triển nhờ hút sương lạnh, mặt lá có màu ánh bạc. Gíông rau này từa tựa như cây ngải, chắc thuộc họ nhà ngải cứu, công dụnh cho con người. 72 Vốn là người xuất thân dòng dõi danh gia, lại về làm dâu nhà hào trưởng thế lực, nổi tiếng khoan dung giản dị, Khúc bà có tài nữ công gia chánh. Bà nảy ra suy nghĩ... Sáng hôm đấy Khúc Thừa Dụ dậy muộn, sangbàn ăn, thấy đĩa bánh lạ, còn bốc hơi nóng hổi, ông hỏi người hầu: - Đây là cái gì? - Bẩm ông, bánh bà mới làm ạ. Bà dặn khi nào ông dậy, mang lên để ông thưởng thức. - Thế bà đi đâu? - Thưa, bà đi lễ với các cụ trong làng... Khúc ông ngắm nghía tấm bánh rồi nếm thử. Mùi thơm của bột nếp, mùi ngậy của mỡ lợn, vị béo ngọt của đậu xanh tạo nên một hương vị dân giã mà đài các, quả là ông chưa từng một lần được ăn. Chiều, Khúc bà trở về, ông hỏi ngay: - Bà cho ta ăn bánh gì mà ngon thế? - Ông có biết không, bánh làm từ cây cỏ dại ngoài đồng. Rồi bà kể lại đầu đuôi câu chuyện. Bà giã gạo tẻ làm bột, gạo nếp đồ xôi. Hạt đậu xanh làm nhân, có mỡ hành phi lên thơm lựng. Rau dại luộc giã nhỏ, rắc đều bột gạo, dùng nước rau luộc rưới vào luyện và nhuyễn vo tròn, lại dàn mỏng như lá sen nhỏ. Bánh cho vào chõ, một lượt bánh, một lượt gạo nếp, rồi đồ chín. Tấm bánh ban đầu chỉ làm thức ăn trong nhà, sau truyền ra bên ngoài. Ngày đầu chẳng biết gọi là gì, người làm kẻ ăn người ở cứ quen gọi là bánh nhà họ Khúc, bánh Khúc bà nghĩ ra. Rồi chẳng biết từ bao giờ gọi gọn hơn là bánh Khúc. Từ đó điền trang nhà họ Khúc đều có bánh để đón hội xuân. Người đất Hồng Châu bảo nhau làm bánh, họ ăn không hết thì bán. Bán ngoài chợ, bán ra hàng xứ. Đến nay thành một đặc sản. Tương truyền khi Khúc Thừa Dụ khởi nghĩa, đánh chiếm Đại La (nay là Hà Nội) bánh Khúc thành lương thực thiết yếu. Mỗi nghĩa binh đều mang theo bánh để ăn liên tục hành quân. Khi làm Tiết Độ Sứ, cai trị cả nước Nam, Khúc 73 ông vẫn còn thói quen ăn bánh khúc. Sau này ở Hà thành, một vài phố Hàng Ngang, Hàng Cót, Hàng Chiếu vẫn thấy người bán hàng rong với món bánh khúc mỗi đêm đêm... Người kể: Hàn Giang Phụ lục 5 ĐỀN THỜ HỌ KHÚC Tĩnh mịch uy nghiêm toả ánh hồng Đền thờ Tiên Chúa mới xây xong Núi sau sông trước hồn thieng tụ Tả hữu Phù điêu: quá khứ hùng Quý khách thong dong tìm lại cội Thi nhân nhàn hạ ngắm trăng trong Tri ân Tiên liệt ơn đền đáp Rạng rỡ muôn đời: Đất tổ tông Bùi Quang Triệu 74 Phụ lục 6: Hình ảnh Toàn cảnh đền Cúc Bồ Sân hội Nhà thờ chính Bát khí 75 Hoành phi và câu đối Kiến trúc đền 76 Nhà hữu vu Nhà tả vu 77 Tượng Khúc Tiên Chúa Tượng Khúc Trung Chúa Tượng Khúc Hậu Chúa