Khóa luận Văn hóa vật chất truyền thống cửa người thái ở xã Giao thiện, huyện Lang chánh, tỉnh Thanh hóa trong xu thế biến đổi hiện nay

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA HÀ NỘI KHOA VĂN HÓA DÂN TỘC THIỂU SỐ HOÀNG LỆ QUYÊN VĂN HÓA VẬT CHẤT TRUYỀN THỐNG CỬA NGƯỜI THÁI Ở XÃ GIAO THIỆN, HUYỆN LANG CHÁNH, TỈNH THANH HÓA TRONG XU THẾ BIẾN ĐỔI HIỆN NAY KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ VĂN HÓA DÂN TỘC THIỂU SỐ MÃ SỐ : 52220110 Giảng viên hướng dẫn : TS. Nguyễn Anh Cường Sinh viên thực hiện : Hoàng Lệ Quyên Lớp : VHDT 18A Hà Nội - 2016 LỜI CẢM ƠN Trước tiên, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến những Thầy, Cô giáo đã giảng dạy em trong bốn năm qua, những kiến thức mà em nhận được trên giảng đường Đại học sẽ là hành trang giúp em vững bước trong tương lai. Em xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến giảng viên TS. Nguyễn Anh Cường, người đã trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo tận tình cho em trong quá trình thực hiện đề tài. Em cũng muốn gửi tới Ban Lãnh đạo và bà con xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa đã tạo điều kiện thuận lợi cho em tìm hiểu, học hỏi và đã cung cấp nhiều thông tin, tư liệu để em hoàn thành đề tài. Vì đây là công trình nghiên cứu đầu tay mà thời gian nghiên cứu cũng như kiến thức, kinh nghiệm của bản thân còn nhiều hạn chế nên bài viết không thể tránh khỏi những khiếm khuyết. Em rất mong nhận được sự đóng góp, phê bình, động viên của các thầy cô giáo để em có thể hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 11 tháng 01 năm 2016 Sinh viên Hoàng Lệ Quyên MỤC LỤC MỤC LỤC ..................................................................................................... 3 MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 5 Chương 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VÀ KHÁI QUÁT NGƯỜI THÁI Ở XÃ GIAO THIỆN, HUYỆN LANG CHÁNH, TỈNH THANH HÓAError! Bookmark not defined. 1.1. Một số khái niệm về văn hóa và văn hóa vật chấtError! Bookmark not defined. 1.1.1. Các khái niệm về văn hóa và văn hóa vật chấtError! Bookmark not defined. 1.1.2. Biến đổi văn hóa .......................... Error! Bookmark not defined. 1.2. Tổng quan về người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa .......................................... Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Lịch sử hình thành và phân bố dân cư của người Thái ở Huyện lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa ................... Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hộiError! Bookmark not defined. Tiểu kết chương 1 ...................................... Error! Bookmark not defined. Chương 2: CÁC THÀNH TỐ VĂN HÓA VẬT CHẤT TRUYỀN THỐNGCỦA NGƯỜI THÁI Ở XÃ GIAO THIỆN, HUYỆN LANG CHÁNH ......................................................... Error! Bookmark not defined. 2.1. Nhà ở truyền thống của người Thái .... Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Nguyên liệu làm nhà .................... Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Các dạng nhà ở truyền thống ........ Error! Bookmark not defined. 2.1.3. Cách dựng nhà ............................. Error! Bookmark not defined. 2.1.4. Tập quán lên nhà mới ................... Error! Bookmark not defined. 2.2. Trang phục truyền thống .................... Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Nguyên liệu và cách chế tác trang phụcError! Bookmark not defined. 2.2.2. Các thành tố của trang phục ......... Error! Bookmark not defined. 2.3. Đồ ăn, uống, hút truyền thống ............ Error! Bookmark not defined. 2.3.1. Đồ ăn ........................................... Error! Bookmark not defined. 2.3.2. Đồ uống, hút ................................ Error! Bookmark not defined. 2.3.3. Cơ cấu bữa ăn và những kiêng kị trong ăn uốngError! Bookmark not defined. 2.4. Phương tiện vận chuyển ..................... Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chương 2 ...................................... Error! Bookmark not defined. Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP BẢO TỒN, PHÁT HUYCÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA VẬT CHẤT (VẬT THỂ) CỦA NGƯỜI THÁIỞ XÃ GIAO THIỆN, HUYỆN LANG CHÁNH ...... Error! Bookmark not defined. 3.1. Các giá trị của văn hóa vật chất truyền thống đối với đời sốngngười Thái ở xã Giao Thiện ................ Error! Bookmark not defined. 3.2. Những biến đổi trong văn hóa vật chất truyền thống của người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh HóaError! Bookmark not defined. 3.2.1. Biến đổi về nhà ở ......................... Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Biến đổi trong trang phục ............. Error! Bookmark not defined. 3.2.3. Biến đổi trong việc ăn, uống, hút .. Error! Bookmark not defined. 3.2.4. Biến đổi phương tiện vận chuyển, đi lạiError! Bookmark not defined. 3.3. Nguyên nhân và tác động của biến đổi văn hóa vật chất trong đời sống của người Thái ở xã Giao Thiện trong xu thế hiện nayError! Bookmark not defined. 3.3.1. Nguyên nhân biến đổi .................. Error! Bookmark not defined. 3.3.2. Tác động của biến đổi văn hóa vật chất tới đời sống người dânError! Bookmark not defined. 3.4. Một số giải pháp và kiến nghị nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa vật chất của người Thái ở xã Giao ThiệnError! Bookmark not defined. 3.4.1. Một số giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa vật chất của người Thái ở xã Giao Thiện Error! Bookmark not defined. 3.4.2. Những kiến nghị nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa vật chất truyền thống của người Thái ở xã Giao ThiệnError! Bookmark not defined. Tiểu kết chương 3 ...................................... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN ................................................... Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Người Thái có mặt và cư trú ở Việt Nam từ hàng trăm năm trước, họ đã hình thành cho dân tộc mình một nền văn hóa đặc trưng riêng, góp phần làm phong phú nền văn hóa chung của Việt Nam. Văn hóa vật chất đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành và phát triển của người Thái ở Việt Nam, bao gồm những đặc trưng văn hóa nổi bật, là cơ sở để phân biệt tộc người Thái với những tộc người khác. Trong xu hướng giao lưu và hội nhập hiện nay, văn hóa vật chất là một trong những yếu tố chịu tác động trực tiếp và biến đổi nhanh chóng (thể hiện rõ nhất ở các phương diện: nhà ở, trang phục, ăn uống, phương tiện vận chuyển). Người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa là cư dân đã sinh sống lâu đời tại đây, hình thành cho mình những giá trị và nét đặc trưng văn hóa truyền thống riêng biệt. Sau năm 1986, khi đất nước thay đổi cơ cấu kinh tế thị trường, văn hóa (văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần) dần biến đổi do chịu sự tác động mạnh mẽ của kinh tế - xã hội. Một trong những hệ quả của sự biến đổi đó là xu hướng mai một, biến đổi những giá trị văn hóa truyền thống của cư dân nơi đây đang diễn ra nhanh chóng. Vấn đề đặt ra hiện nay đó là việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa vật chất truyền thống của người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh. Để làm được điều này, trước hết phải nghiên cứu về văn hóa của người Thái nơi đây từ trước khi đất nước mở cửa hội nhập (trước năm 1986), so sánh những yếu tố văn hóa vật chất truyền thống với văn hóa vật chất hiện nay để thấy được sự biến đổi đó. Đồng thời, cần thâm nhập sâu vào đời sống của người dân để tìm ra những giải pháp phù hợp nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa vốn có. Trên cơ sở và thực trạng hiện nay, tôi lựa chọn đề tài “Văn hóa vật chất truyền thống của người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa trong xu thế biến đổi hiện nay” làm đề tài khóa luận của mình. Bài nghiên cứu tập trung tìm hiểu về văn hóa vật chất truyền thống (nhà ở, trang phục, ăn uống, phương tiện vận chuyển) của người Thái và so sánh chúng với những giá trị văn hóa vật chất hiện nay để tìm ra những biến đổi phù hợp và không phù hợp nhằm đưa ra một số giải pháp để bảo tồn, lưu giữ những giá trị văn hóa vật chất của cư dân nơi đây. 2. Mục đích nghiên cứu đề tài Đề tài tập trung nghiên cứu về văn hóa vật chất (vật thể) truyền thống của người Thái và những biến đổi của văn hóa trong xu thế hội nhập. Từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa vật chất của người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là văn hóa vật chất (vật thể) của người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa. - Phạm vi nghiên cứu Phạm vi thời gian: đề tài tập trung nghiên cứu văn hóa vật chất (nhà ở, trang phục, ăn uống, phương tiện đi lại) của người Thái từ năm 1986 cho đến nay. Phạm vi không gian: đề tài nghiên cứu tại xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa 4. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành đề tài của mình, em đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như sau: Phương pháp điền dã dân tộc học như: quan sát, phỏng vấn, sưu tập tài liệu, chụp ảnh, các hoạt động thực nghiệm tại địa phương,... để thực hiện được phương pháp này, em đã đi thực tế nhiều lần tại xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa. Trong những đợt thực tế này, em được tiếp xúc với đồng bào Thái nơi đây và đã thu thập được rất nhiều thông tin cho đề tài của mình. Ngoài ra, em còn sử dụng các phương pháp như: phân tích, so sánh đối chiếu, thống kê, thu thập và xử lý tài liệu,... để phục vụ cho bài nghiên cứu, đồng thời có thể so sánh được sự giống và khác nhau của người Thái ở Giao Thiện với người Thái ở các địa phương khác. 5. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Cũng như các tộc người khác, đã có rất nhiều tác giả và nhóm tác giả nghiên cứu, viết bài về người Thái ở Tây Bắc, Thanh Hóa, Nghệ An,... Nhưng đại đa số đều tập chung nghiên cứu về người Thái ở Tây Bắc trong khi người Thái cư trú ở khu vực Thanh Hóa, Nghệ An còn ít được chú ý. Các năm gần đây, người Thái ở khu vực Thanh Hóa và Nghệ An đã được chú ý nhiều hơn và có những bài, những công trình nghiên cứu cụ thể về văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần. Các nghiên cứu về văn hóa vật chất của người Thái không phải là đề tài mới mà đã được đề cập nhiều lần, nhất là thời gian gần đây đã nhận được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước.Trong đó đã có nhiều cuốn sách và công trình nghiên cứu của tác giả đi trước như: Cầm Cường (1993), Tìm hiểu về văn hóa dân tộc Thái ở Việt Nam,Nxb Lao động xã hội, Hà Nội; Cầm Trọng (1995), Văn hóa và lịch sử người Thái ở Việt Nam, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội;... Những nghiên cứu trên mang tính chất tổng quan, không tìm hiểu sâu về nền văn hóa vật chất truyền thống. Gần đây, tác giả Vi Văn Biên đã có công trình nghiên cứu Văn hóa vật chất của người Thái ở Thanh Hóa và Nghệ An – Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, bài viết đã cung cấp thông thông tin đầy đủ về người Thái ở vùng núi phía Tây của Bắc Trung Bộ, đồng thời đưa ra những đặc điểm về văn hóa vật chất và tinh thần của cư dân Thái hai tỉnh. Tuy nhiên, phạm vi nghiên cứu của đề tài còn khá rộng. Hiện nay, chưa có nghiên cứu cụ thể nào tìm hiểu về văn hóa vật chất của người Thái cư ở một khu vực địa lí nhất định là cấp xã mà phần lớn là những nghiên cứu ở quy mô huyện, tỉnh. “Văn hóa vật chất truyền thống của người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa trong xu thế biến đổi hiện nay” là đề tài mới, mang tính cấp thiết, chưa được tiếp cận một cách hệ thống, vì vậy, tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài này làm Khóa luận tốt nghiệm Đại học của mình. 6. Đóng góp của đề tài Đề tài cung cấp nguồn tư liệu cụ thể về văn hóa vật chất truyền thống cũng như những biến đổi của người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh,tỉnh Thanh Hóa trong xu thế hiện nay. Đưa ra những giải pháp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa vật chất truyền thống của người dân ở xã Giao Thiện nói chung và người Thái nơi đây nói riêng. Giúp chính quyền và các cấp quản lý thấy được thực trạng biến đổi văn hóa truyền thống ở địa phương để đưa ra những chính sách quản lý đúng đắn, phù hợp để bảo tồn, phát huy văn hóa dân tộc. 7. Bố cục của khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, đề tài được chia làm 3 chương với bố cục như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận chung và khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và dân cư của người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh, tỉnh Thanh Hóa Chương 2: Các thành tố Văn hóa vật chất (vật thể) truyền thống của người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh Chương 3: Một số giải pháp bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa vật chất của người Thái ở xã Giao Thiện, huyện Lang Chánh TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Vi Văn An (1999), Thiết chế bản mường truyền thống người Thái ở miền Tây Nghệ An, Luận án tiến sĩ sử học, Hà Nội. 2. Vương Anh (2001), Tiếp cận Văn hóa Thái xứ Thanh, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 3. Vi Văn Biên (2006), Văn hóa vật chất của người Thái ở Thanh Hóa và Nghệ An, Tạp chí Văn hóa, Hà Nội. 4. Trần Bình (2001), Tập quán hoạt động kinh tế của một số dân tộc Tây Bắc Việt Nam, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 5. Trần Bình (2013), Các dân tộc thiểu số ở Việt Nam (Giáo trình dành cho sinh viên các ngành KHXH & Nhân văn), Nxb Lao động xã hội, Hà Nội. 6. Trần Văn Bính (1996), Văn hóa các dân tộc trong quá trình mở cửa ở nước ta hiện nay, Nxb Chính trị Quốc Gia, Hà Nội. 7. Cầm Cường (1993), Tìm hiểu về văn hóa dân tộc Thái ở Việt Nam, Nxb Lao động xã hội, Hà Nội. 8. Phan Hữu Dật, Cầm Trọng (1995), Văn hóa Thái Việt Nam, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 9. Dư địa chí huyện Lang Chánh (được tổng hợp và biên soạn), Tài liệu tham khảo. 10. Nguyễn Khoa Điềm (2001), Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Nxb Chính trị Quốc Gia, Hà Nội. 11. Lê Sỹ Giáo (1991), Đặc điểm phân bố các dân tộc miền núi Thanh Hóa, Tạp chí Dân tộc hoc, số 2. 12. Phạm Minh Hạc (1996), Phát triển văn hóa, giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc kết hợp tinh hoa nhân loại, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 13. Đặng Thái Hoàng, Cầm Trọng (1980), Kiến trúc nhà sàn Thái. Góp phần nghiên cứu bản lĩnh, bản sắc dân tộc Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 14. Hoàng Lương (2003), Hoa Văn Thái, Nxb Lao động, Hà Nội. 15. Những giá trị truyền thống trước những thách thức của toàn cầu hóa (2002), Nxb Chính trị Quốc Gia, Hà Nội. 16. Lê Ngọc Thắng(1984), Nhà sàn Thái, Nxb Văn hóa, Hà Nội. 17. Lê Ngọc Thắng (1990), Nghệ thuật trang phục Thái, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 18. Trần Ngọc Thêm (1996), Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Tp Hồ Chí Minh, Tp Hồ Chí Minh. 19. Ngô Đức Thịnh (1998), Truyền thống ăn uống của các dân tộc Tày – Thái, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội. 20. Triết học Mác – Lênin (Giáo trình dành cho Học viên, Sinh viên khối ĐH-CĐ), Nxb Chính trị quốc gia, Tái bản. 21. Văn hóa lịch sử người Thái ở Việt Nam (1998), Chương trình Thái học Việt Nam xuất bản, Hà Nội. 22. Tham khảo Wikipedia – từ điển tiếng Việt.