Kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam thực trạng và giải pháp
ĐẶT VẤN ĐỀ Vấn đề Nhà nước và thị trường là mối quan tâm hàng đầu của nhiều nhà nghiên cứu kinh tế trong nhiều thập kỷ qua. Vì vậy ở nước ta cũng như nhiều nước trên thế giới muốn tìm tòi mô hình quản lý kinh tế vĩ mô thích hợp và có hiệu quả hơn Trong báo cáo chính trị của “ban chấp hành trung ương” khoá VIII trình đại hội IX của Đảng ta có đề cập. Nhà nước ta quản lý kinh tế bằng pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của kinh tế thị trường. Bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động. Điều đó đã thúc đẩy mọi người phát huy nghiên cứu mối quan hệ giữa thị trường và Nhà nước. Xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một yếu tố tất yếu cơ bản của quá trình đổi mới quản lý kinh tế ở nước ta. Trong 15 năm qua nhờ có đường lối đổi mới đúng đắn thoát khỏi những khủng hoảng, đạt tốc độ tăng trưởng nhanh, đời sống nhân dân được cải thiện đáng kể, chính trị xã hội ổn định, quốc phòng an ninh quốc gia được giữ vững, từ một nền kinh tế quan liêu bao cấp đã từng bước chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa dựa trên quy- luật giá trị và tín hiệu cung cầu của thị trường. Như vậy, việc nhận thức nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một điều hết sức cần thiết. Em muốn dùng những kiến trức triết học cơ bản đã học đựơc trong một thời gian rất ngắn để phân tích vấn đề nêu trên nhằm đưa ra ý kiến của mình để thầy xem xét phê bình giúp em đưa ra được những nhận thức và suy nghĩ đúng đắn có khoa khọc hơn. Đây cũng là tác phẩm đầu tay của em về nghiên cứu triết học nên không thể tránh khỏi những sai sót. Em rất mong thầy chỉ bảo tận tình cho em để em có những công trình nghiên cứu tốt hơn trong thời gian tới có một cách nhìn toàn diện hơn về kế hoạch hoá phát triển kinh tế xã hội trong những năm tiếp theo. Em xin chân thành cảm ơn. B. NỘI DUNG I. NHỮNG LÝ LUÂN CHUNG VỀ QUAN ĐIỂM TOÀN DIỆN. 1. Cơ sở lý luận. Quan điểm toàn diện được xuất phát từ nguyên lý về mối liên hệ phổ biến của phép biện chứng. Đó là các sự vật hiện tượng không tồn tại cô lập, biệt luật mà thống nhất nhau trong đó các sự vật hiện tượng tồn tại bằng cách tác động lẫn nhau, ràng buộc lẫn nhau quy định và chuyển hoá lẫn nhau. Không chỉ tự nhiên mà cả trong lĩnh vực đời sống lĩnh vực tinh thần mọi sự vật hiện tượng cũng luôn luôn liên hệ tác động qua lại lẫn nhau. Sự liên hệ đó là tính khách quan và tính phổ biến của các sự vật hiện tượng trong thế giới khách quan. Trong thế giới khách quan có vô vàn mối liên hệ, chúng rất đa dạng và giữ vai trò vị trí khác nhau trong sự tồn tại, vận động phát triển sự vật hiện tượng có mối quan hệ bên trong (sự liên hệ tác động, lại có mối liên hệ bên ngoài, nói chung mối liên hệ này không có ý nghĩa quyết định hơn nữa nó thường thông qua mối liên hệ bên trong mà phát huy tác dụng đối với các sự vận động và phát triển của sự vật. Tuy nhiên nó là mối liên hệ hết sức quan trọng trong nền kinh tế thị trường vì vậy không có một sự kiện nào tồn tại trong trạng thái cô lập tách rời những sự kiện khác. Chẳng hạn cuộc cách mạng khoá học cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại vừa tạo ra những thời cơ nhưng cũng vừa tạo ra những thách thức to lớn đối với tất cả các nước chậm phát triển. Nước ta có tranh thủ được thời cơ do cuộc cách mạng đó tạo ra hay không trước hết phụ thuộc vào năng lực lãnh đạo của Đảng của Nhà nước và tiếp nữa là sự phấn đấu toàn nhân dân Việt Nam. Song chúng ta cũng khó xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội nếu không hội nhập quốc tế. Không vận dụng được những thành quả của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ mà thế giới đã đạt được. Nói cách khác, mối liên hệ bên ngoài cũng hết sức quan trọng, đôi khi có thể giữ vai trò chủ đạo. Có mối liên hệ chung trong toàn bộ thế giới, cũng có mối liên hệ riêng trong từng lĩnh vực cụ thể. Có mối liên hệ trực tiếp giữa hai hay nhiều sự vật hiện tượng, lại có mối liên hệ gián tiếp (sự vật hiện tượng liên hệ tác động qua lại lẫn nhau thông qua một hay nhiều khâu trung gian). Từ nhận thức trên trong việc xây dựng nền kinh tế thị trường đòi hỏi phải có các yếu tố thị trường, các công cụ quản lý nền kinh tế quan điểm toàn diện ở đây thể hiện ở chỗ muốn xây dựng nền kinh tế thị trường phải xây dựng các yếu tố thị trường mang tính đồng bộ tính toàn diện chứ không phải xây dựng các công cụ riêng biệt lẻ loi, các thị trường hàng hoá, dịch vụ cụ thể (thị trường vốn, thị trường lao động ) mà ngay bản thân nền kinh tế cũng vậy nó không tồn tại trong trạng thái cô lập mà trong mối quan hệ quy định lẫn nhau giữa các lĩnh vực kinh tế chính trị ngoại giao, kinh tế chính trị, đạo đức pháp quyền, kinh tế chính trị – khoa khọc – nghệ thuật) 2. Yêu cầu của quan điểm toàn diện. Quan điểm toàn diện đòi hỏi để có nhận thức đúng đắn về sự vật, chúng ta phải xem xét nó trên 2 khía cạnh. a. Trong mối liên hệ giữa các bộ phận, các yếu tố, các thuộc tính khác của chính sự vật đó. b. Trong mối liên hệ giữa sự vật đó với sự vật khác (kể cả trực tiếp và gián tiếp) - VI – Lê Nin viết “Muốn hiểu thực sự được sự vật cần phải nhìn bao quát và nghiên cứu tất cả các mặt, tất cả các mói liên hệ và quan hệ gián tiếp của sự vật đó” Quan điểm toàn diện đòi hỏi để nhận thức được sự vật, chúng ta cầm xem xét nó trong mối quan hệ với nhu cầu thực tiễn của con người. Ứng với mỗi con người, mỗi thời đại và trong một hoàn cảnh nhất định con người bao giờ cũng chỉ phản ánh được một số lượng hữu hạn những mối liên hệ. Bởi vậy trí thức đạt được về sự vật cũng chỉ là tương đối, không đầy đủ, không trọn vẹn. - Như vậy quan điểm toàn diện chân thực đòi hỏi chúng ta phải đi từ tri thức về nhiều mặt, nhiều mối liên hệ sự vật đến chỗ khái quát để rút ra cái bản chất chi phối sự tồn tại và phát triển của sự vật hay hiện tượng đó. Quan điểm toàn diện không đồng nhất với cách xem xét dần trải, liệt kê những quy định khác nhau của sự vật hay hiện tượng đó. Quan điểm toàn diện không đồng nhất với cách xem xét dần trải, liệt kê những quy định khác nhau của sự vật hay hiện tượng. Nó đòi hỏi phải làm nổi bật cái cơ bản nhất, chủ yếu nhất và quan trọng nhất của sự vật hay hiện tượng đó. 3. ý nghĩa phương pháp luận của quan điểm toàn diện. Để cải tạo một sự vật hiện tượng, để hoàn thành nhiệm vụ đặt ra trong hoạt động thực tiễn, đòi hỏi một hệ thống các biện pháp nhất định. Nếu thiếu tính toàn diện trong các chủ trương biện pháp thì sẽ không đạt được hiệu quả như mong muốn. Song toàn diện đồng bộ, không phải cái gì cũng đặt ra một cách dẫn đến tràn lan mà đòi hỏi trong mỗi một thời kỳ mỗi một giai đoạn phải có những chủ trương, những biện pháp mang tính trọng tâm, trọng điểm, phải xác định được những khâu then chốt tập trung giải quyết để làm cơ sở cho những chủ trương biện pháp khác một cách đồng bộ góp phần khắc phục lối suy nghĩ giản đơn, một chiều phiến diện trong thế giới khách quan, mọi sự vật, mọi hiện tượng đều có rất nhiều mối liên hệ. Vì vậy cần phải xem xét các mặt tránh xem xét một mặt hoặc một vài mắt đã vội kết luận ngay vấn đề như vậy sẽ không chính xác. các quan hệ lợi ích thường chỉ thắng lợi ích trước mắt và không thấy được lợi ích lâu dài. Chống lại chủ nghĩa nguỵ biện và chủ nghĩa triết chung nhân danh toàn diện để kết hợp một cách vô nguyên tắc những cái hết sức khác nhau thành một hình ảnh không đúng về sự vật. II. TÍNH TẤT YẾU PHẢI XÂY DỰNG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM. 1. Kinh tế thị trường định hưỡng xã hội chủ nghĩa là gì? 1.1. Kinh tế thị trường và những đặc điểm của kinh tế thị trường. Như đã biết, vào cuối thời kỳ công xã nguyên thuỷ, đầu thời kỳ xã hội nô lệ loại người đã có một bước tiến nhảy vọt trong lĩnh vực sản xuất ra của cải vật chất. Trong sản xuất đã bắt đầu có sản xuất thặng dư, tức là phần sản phẩm nhảy vọt quá phần sản phẩm tất yếu do người sản xuất tạo ra. Mặc dù lúc đầu sự dư thừa đó chỉ là ngẫu nhiên nhưng cùng với chế độ tư hữu được xác lập, người lao động đã có thể làm chủ những sản phẩm dư thừa đó, mang trao đổi với nhau để nhận lại những sản phẩm mà mình thiếu do kết quả phân công chuyên môn hoá đưa lại thị trường sơ khai xuất hiện từ đó. Tuy nhiên, phải trải qua quá trình phát triển lâu dài, mãi đến giai đoạn cuối xã hội phong kiến đầu xã hội TBCN kinh tế thị trường mới được xác lập, và phải đến cuối giai đoạn phát triển của CNTB tự do cạnh tranh thì kinh tế thị trường mới được xác lập hoàn toàn. Kinh tế thị trường là kinh tế hàng hoá với những đặc trưng riêng của nó là người làm ra sản phẩm với mục đích đi bán (để trao đổi) chứ không phải tiêu dùng hay ngẫu nhiên như trước. Đặc trưng đó ngày càng được bổ sung phong phú thêm. Như vậy kinh tế thị trường phát triển từ sơ khai đến hiện đại là một công trình sáng tạo của loài người trong quá trình sản xuất và trao đổi đó là trình độ văn minh mà nhân loại đạt được. Do đó mọi quan điểm cho rằng kinh tế thị trường là phát minh riêng của chủ nghĩa tư bản là không có căn cứ. Việc đồng nhất kinh tế thị trường với chủ nghĩa tư bản rồi nó tránh, hoặc sử dụng nó như một công cụ tạm thời, hoặc coi việc áp dụng kinh tế thị trường là mặc nhiên chấp nhận con đường TBCN Đều có thể dẫn đến sai lầm đáng tiếc. Ngay trong văn kiện đại hội VIII Đảng ta đã khẳng định “sản xuất hàng hoá là thành tựu văn minh chung của nhân loại”, chúng ta không chỉ kiên định “không bỏ qua kinh tế hàng hoá ” mà còn khẳng định kinh tế hàng hoá còn tồn tại khách quan cho đến khi chủ nghĩa xã hội được xây dựng . lần này trong dự thảo văn kiện đại hội IX tiếp tục khẳng định “Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, nói gọn là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. 2.1. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và những yêu cầu của nó. a. Vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN . - Kinh tế thị trường khác hẳn với nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp trước kia sự cạnh tranh nghiên cứu dưới góc độ quan điểm toàn diện chúng ta nhận thấy rằng một mặt nền kinh tế thị trường làm cho cạnh tranh thúc đẩy khoa khọc phát triển, tiếp thu được các công nghệ và bí quyết mới. Nhưng mặt khác cạnh tranh cũng làm cho hàng loạt Xí nghiệp doanh nghiệp bị phá sản. Đó là do kinh tế thị trường bao hàm cả hai mặt tích cực và tiêu cực. - Về mặt tích cực: Kinh tế thị trường tạo ra được những con người năng động, quyết đoán có được nhiều kinh nghiệm sau những lần cạnh tranh thắng lợi hay thất bại từ đó thúc đẩy lực lượng sản xuất, nâng cao năng suất lao động đẩy mạnh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất, quá trình xã hội hoá lực lượng sản xuất. - Về mặt tiêu cực và hạn chế: phân hoá giầu nghèo quá xa, dẫn đến mọi cân bằng xã hội, xuất hiện mâu thuẫn xã hội. Sự phát triển mù quáng của các doanh nghiệp mang lẻ tất yếu dẫn đến khủng hoảng kinh tế. Xuất hiện nhiều tệ nạn xã hội, quá coi trọng đồng tiền xem thường đạo đức truyền thống.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam thực trạng và giải pháp, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
µ níc vµ tiÕp n÷a lµ sù phÊn ®Êu toµn nh©n d©n ViÖt Nam. Song chóng ta còng khã x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi nÕu kh«ng héi nhËp quèc tÕ. Kh«ng vËn dông ®îc nh÷ng thµnh qu¶ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ mµ thÕ giíi ®· ®¹t ®îc. Nãi c¸ch kh¸c, mèi liªn hÖ bªn ngoµi còng hÕt søc quan träng, ®«i khi cã thÓ gi÷ vai trß chñ ®¹o.
Cã mèi liªn hÖ chung trong toµn bé thÕ giíi, còng cã mèi liªn hÖ riªng trong tõng lÜnh vùc cô thÓ.
Cã mèi liªn hÖ trùc tiÕp gi÷a hai hay nhiÒu sù vËt hiÖn tîng, l¹i cã mèi liªn hÖ gi¸n tiÕp (sù vËt hiÖn tîng liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau th«ng qua mét hay nhiÒu kh©u trung gian).
Tõ nhËn thøc trªn trong viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ßi hái ph¶i cã c¸c yÕu tè thÞ trêng, c¸c c«ng cô qu¶n lý nÒn kinh tÕ quan ®iÓm toµn diÖn ë ®©y thÓ hiÖn ë chç muèn x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¶i x©y dùng c¸c yÕu tè thÞ trêng mang tÝnh ®ång bé tÝnh toµn diÖn chø kh«ng ph¶i x©y dùng c¸c c«ng cô riªng biÖt lÎ loi, c¸c thÞ trêng hµng ho¸, dÞch vô cô thÓ (thÞ trêng vèn, thÞ trêng lao ®éng ) mµ ngay b¶n th©n nÒn kinh tÕ còng vËy nã kh«ng tån t¹i trong tr¹ng th¸i c« lËp mµ trong mèi quan hÖ quy ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c lÜnh vùc kinh tÕ chÝnh trÞ ngo¹i giao, kinh tÕ chÝnh trÞ, ®¹o ®øc ph¸p quyÒn, kinh tÕ chÝnh trÞ – khoa khäc – nghÖ thuËt)
2. Yªu cÇu cña quan ®iÓm toµn diÖn.
Quan ®iÓm toµn diÖn ®ßi hái ®Ó cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ sù vËt, chóng ta ph¶i xem xÐt nã trªn 2 khÝa c¹nh.
a. Trong mèi liªn hÖ gi÷a c¸c bé phËn, c¸c yÕu tè, c¸c thuéc tÝnh kh¸c cña chÝnh sù vËt ®ã.
b. Trong mèi liªn hÖ gi÷a sù vËt ®ã víi sù vËt kh¸c (kÓ c¶ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp)
- VI – Lª Nin viÕt “Muèn hiÓu thùc sù ®îc sù vËt cÇn ph¶i nh×n bao qu¸t vµ nghiªn cøu tÊt c¶ c¸c mÆt, tÊt c¶ c¸c mãi liªn hÖ vµ quan hÖ gi¸n tiÕp cña sù vËt ®ã”
Quan ®iÓm toµn diÖn ®ßi hái ®Ó nhËn thøc ®îc sù vËt, chóng ta cÇm xem xÐt nã trong mèi quan hÖ víi nhu cÇu thùc tiÔn cña con ngêi. øng víi mçi con ngêi, mçi thêi ®¹i vµ trong mét hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh con ngêi bao giê còng chØ ph¶n ¸nh ®îc mét sè lîng h÷u h¹n nh÷ng mèi liªn hÖ. Bëi vËy trÝ thøc ®¹t ®îc vÒ sù vËt còng chØ lµ t¬ng ®èi, kh«ng ®Çy ®ñ, kh«ng trän vÑn.
- Nh vËy quan ®iÓm toµn diÖn ch©n thùc ®ßi hái chóng ta ph¶i ®i tõ tri thøc vÒ nhiÒu mÆt, nhiÒu mèi liªn hÖ sù vËt ®Õn chç kh¸i qu¸t ®Ó rót ra c¸i b¶n chÊt chi phèi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt hay hiÖn tîng ®ã. Quan ®iÓm toµn diÖn kh«ng ®ång nhÊt víi c¸ch xem xÐt dÇn tr¶i, liÖt kª nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau cña sù vËt hay hiÖn tîng ®ã. Quan ®iÓm toµn diÖn kh«ng ®ång nhÊt víi c¸ch xem xÐt dÇn tr¶i, liÖt kª nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau cña sù vËt hay hiÖn tîng. Nã ®ßi hái ph¶i lµm næi bËt c¸i c¬ b¶n nhÊt, chñ yÕu nhÊt vµ quan träng nhÊt cña sù vËt hay hiÖn tîng ®ã.
3. ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn cña quan ®iÓm toµn diÖn.
§Ó c¶i t¹o mét sù vËt hiÖn tîng, ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô ®Æt ra trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, ®ßi hái mét hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p nhÊt ®Þnh. NÕu thiÕu tÝnh toµn diÖn trong c¸c chñ tr¬ng biÖn ph¸p th× sÏ kh«ng ®¹t ®îc hiÖu qu¶ nh mong muèn. Song toµn diÖn ®ång bé, kh«ng ph¶i c¸i g× còng ®Æt ra mét c¸ch dÉn ®Õn trµn lan mµ ®ßi hái trong mçi mét thêi kú mçi mét giai ®o¹n ph¶i cã nh÷ng chñ tr¬ng, nh÷ng biÖn ph¸p mang tÝnh träng t©m, träng ®iÓm, ph¶i x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng kh©u then chèt tËp trung gi¶i quyÕt ®Ó lµm c¬ së cho nh÷ng chñ tr¬ng biÖn ph¸p kh¸c mét c¸ch ®ång bé gãp phÇn kh¾c phôc lèi suy nghÜ gi¶n ®¬n, mét chiÒu phiÕn diÖn trong thÕ giíi kh¸ch quan, mäi sù vËt, mäi hiÖn tîng ®Òu cã rÊt nhiÒu mèi liªn hÖ. V× vËy cÇn ph¶i xem xÐt c¸c mÆt tr¸nh xem xÐt mét mÆt hoÆc mét vµi m¾t ®· véi kÕt luËn ngay vÊn ®Ò nh vËy sÏ kh«ng chÝnh x¸c. c¸c quan hÖ lîi Ých thêng chØ th¾ng lîi Ých tríc m¾t vµ kh«ng thÊy ®îc lîi Ých l©u dµi.
Chèng l¹i chñ nghÜa nguþ biÖn vµ chñ nghÜa triÕt chung nh©n danh toµn diÖn ®Ó kÕt hîp mét c¸ch v« nguyªn t¾c nh÷ng c¸i hÕt søc kh¸c nhau thµnh mét h×nh ¶nh kh«ng ®óng vÒ sù vËt.
II. TÝnh tÊt yÕu ph¶i x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam.
1. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh hìng x· héi chñ nghÜa lµ g×?
1.1. Kinh tÕ thÞ trêng vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ trêng.
Nh ®· biÕt, vµo cuèi thêi kú c«ng x· nguyªn thuû, ®Çu thêi kú x· héi n« lÖ lo¹i ngêi ®· cã mét bíc tiÕn nh¶y vät trong lÜnh vùc s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. Trong s¶n xuÊt ®· b¾t ®Çu cã s¶n xuÊt thÆng d, tøc lµ phÇn s¶n phÈm nh¶y vät qu¸ phÇn s¶n phÈm tÊt yÕu do ngêi s¶n xuÊt t¹o ra. MÆc dï lóc ®Çu sù d thõa ®ã chØ lµ ngÉu nhiªn nhng cïng víi chÕ ®é t h÷u ®îc x¸c lËp, ngêi lao ®éng ®· cã thÓ lµm chñ nh÷ng s¶n phÈm d thõa ®ã, mang trao ®æi víi nhau ®Ó nhËn l¹i nh÷ng s¶n phÈm mµ m×nh thiÕu do kÕt qu¶ ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ ®a l¹i thÞ trêng s¬ khai xuÊt hiÖn tõ ®ã.
Tuy nhiªn, ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi, m·i ®Õn giai ®o¹n cuèi x· héi phong kiÕn ®Çu x· héi TBCN kinh tÕ thÞ trêng míi ®îc x¸c lËp, vµ ph¶i ®Õn cuèi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña CNTB tù do c¹nh tranh th× kinh tÕ thÞ trêng míi ®îc x¸c lËp hoµn toµn. Kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ hµng ho¸ víi nh÷ng ®Æc trng riªng cña nã lµ ngêi lµm ra s¶n phÈm víi môc ®Ých ®i b¸n (®Ó trao ®æi) chø kh«ng ph¶i tiªu dïng hay ngÉu nhiªn nh tríc. §Æc trng ®ã ngµy cµng ®îc bæ sung phong phó thªm.
Nh vËy kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn tõ s¬ khai ®Õn hiÖn ®¹i lµ mét c«ng tr×nh s¸ng t¹o cña loµi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ trao ®æi ®ã lµ tr×nh ®é v¨n minh mµ nh©n lo¹i ®¹t ®îc. Do ®ã mäi quan ®iÓm cho r»ng kinh tÕ thÞ trêng lµ ph¸t minh riªng cña chñ nghÜa t b¶n lµ kh«ng cã c¨n cø. ViÖc ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ trêng víi chñ nghÜa t b¶n råi nã tr¸nh, hoÆc sö dông nã nh mét c«ng cô t¹m thêi, hoÆc coi viÖc ¸p dông kinh tÕ thÞ trêng lµ mÆc nhiªn chÊp nhËn con ®êng TBCN.... §Òu cã thÓ dÉn ®Õn sai lÇm ®¸ng tiÕc. Ngay trong v¨n kiÖn ®¹i héi VIII §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh “s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ thµnh tùu v¨n minh chung cña nh©n lo¹i”, chóng ta kh«ng chØ kiªn ®Þnh “kh«ng bá qua kinh tÕ hµng ho¸ ” mµ cßn kh¼ng ®Þnh kinh tÕ hµng ho¸ cßn tån t¹i kh¸ch quan cho ®Õn khi chñ nghÜa x· héi ®îc x©y dùng . lÇn nµy trong dù th¶o v¨n kiÖn ®¹i héi IX tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh “§¶ng vµ Nhµ níc ta chñ tr¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n vµ l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, nãi gän lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
2.1. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng yªu cÇu cña nã.
a. Vai trß cña Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN.
- Kinh tÕ thÞ trêng kh¸c h¼n víi nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp tríc kia sù c¹nh tranh nghiªn cøu díi gãc ®é quan ®iÓm toµn diÖn chóng ta nhËn thÊy r»ng mét mÆt nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµm cho c¹nh tranh thóc ®Èy khoa khäc ph¸t triÓn, tiÕp thu ®îc c¸c c«ng nghÖ vµ bÝ quyÕt míi. Nhng mÆt kh¸c c¹nh tranh còng lµm cho hµng lo¹t XÝ nghiÖp doanh nghiÖp bÞ ph¸ s¶n. §ã lµ do kinh tÕ thÞ trêng bao hµm c¶ hai mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc.
- VÒ mÆt tÝch cùc: Kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra ®îc nh÷ng con ngêi n¨ng ®éng, quyÕt ®o¸n cã ®îc nhiÒu kinh nghiÖm sau nh÷ng lÇn c¹nh tranh th¾ng lîi hay thÊt b¹i tõ ®ã thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, qu¸ tr×nh x· héi ho¸ lùc lîng s¶n xuÊt.
- VÒ mÆt tiªu cùc vµ h¹n chÕ: ph©n ho¸ giÇu nghÌo qu¸ xa, dÉn ®Õn mäi c©n b»ng x· héi, xuÊt hiÖn m©u thuÉn x· héi. Sù ph¸t triÓn mï qu¸ng cña c¸c doanh nghiÖp mang lÎ tÊt yÕu dÉn ®Õn khñng ho¶ng kinh tÕ. XuÊt hiÖn nhiÒu tÖ n¹n x· héi, qu¸ coi träng ®ång tiÒn xem thêng ®¹o ®øc truyÒn thèng.
VËy ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng cÇn ph¶i cã sù t¸c ®éng cña Nhµ níc ®Ó tiÕp tôc ph¸t huy mÆt tÝch cùc h¹n chÕ mÆt tiªu cùc. §iÒu ®ã ®· ®îc thÓ hiÖn râ trong ®êng lèi kinh tÕ ë níc ta lµ Nhµ níc qu¶n lý kinh tÕ theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa gäi t¾t lµ nÒn kinh tÕ ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
Trong lÞch sö h×nh thµnh Nhµ níc, chøc n¨ng hµnh chÝnh c«ng, lóc ®Çu chØ “mê nh¹t” ®¬n thuÇn lµ thu thuÕ cña c¸c tÇng líp d©n c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nhng do tÝnh tù ph¸t cña kinh tÕ thÞ trêng ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶ ngµy cµng nÆng nÒn mµ x· héi ph¶i g¸nh chÞu, Nhµ níc ph¶i can thiÖp s©u h¬n vµo kinh tÕ tõ ®ã, chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ níc còng dÇn ®îc x¸c ®Þnh. Häc thuyÕt cña JMKªn (nhµ kinh tÕ häc Anh, 1884-1946) lµ ®iÓn h×nh vÒ sù kªu gäi ph¶i cã bµn tay “h÷u h×nh” cña Nhµ níc can thiÖp vµo thÞ trêng ®Ó h¹n chÕ tÝnh tù ph¸t, tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng.
TiÕp sau häc thuyÕt cña Kªn lµ nhiÒu häc thuyÕt kinh tÕ víi tªn gäi kh¸c nhng chØ tËp trung bµn vÒ viÖc Nhµ níc nªn can thiÖp vµo kinh tÕ nh thÕ nµo møc ®é, thêi ®iÓm sao cho hiÖu qu¶ cao. Do ®ã, viÖc can thiÖp vµo qu¸ tr×nh kinh tÕ (qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«) ®· ®îc coi lµ ®¬ng nhiªn, mang tÝnh quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng vµ viÖc ®Þnh híng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®ã còng hoµn toµn phô thuéc vµo b¶n chÊt giai cÊp cña §¶ng cÇm quyÒn.
Chóng ta biÕt r»ng, Nhµ níc lµ s¶n phÈm cña ®Êu tranh giai cÊp, lµ c«ng cô cña giai cÊp cÇm quyÒn, Nhµ níc can thiÖp vµo kinh tÕ thÞ trêng ngay tõ buæi b×nh minh cña nã ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch luü nguyªn thuû vµ t b¶n, nh»m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chñ nghÜa t b¶n, ngay c¶ sau nµy, khi Nhµ níc t b¶n chñ nghÜa ban hµnh c¸c ®¹o luËt chèng ®éc quyÒn còng quyÕt kh«ng ph¶i v× lîi Ých cña giai cÊp cÇn lao, mµ vÉn lµ v× lîi Ých toµn côc cña chÕ ®é TBCN nãi chung v× c¸c tËp ®oµn tµi chÝnh nãi riªng. V× thÕ viÖc Nhµ níc ta qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ ®iÒu ®¬ng nhiªn, phï hîp víi tÝnh quy luËt ®· h×nh thµnh trong thùc tiÔn. Ngay trong nghÞ quyÕt trung ¬ng 4 kho¸ VIII §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: §æi míi vµ t¨ng cêng qu¶n lý Nhµ níc vÌ kinh tÕ – x· héi coi ®ã nh lµ mét chÝnh s¸ch lín ®Ó ®¶m b¶o cho ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®îc thùc hiÖn.
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XÝ nghiÖp chñ nghÜa thùc chÊt lµ kiÓu tæ chøc nÒn kinh tÕ võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng, võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi. Do ®ã kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã 2 nhãm nh©n tè c¬ b¶n tån t¹i trong nhau, kÕt hîp víi nhau vµ bæ sung cho nhau. §ã lµ nhãm nh©n tè cña kinh tÕ thÞ trêng ®ãng vai trß nh lµ “®éng lùc” thóc ®Èy s¶n xuÊt x· héi ®óng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®ãng vai trß híng dÉn, chØ ®¹o sù vËn ®äng cña nÒn kinh tÕ theo nh÷ng môc tiªu ®· ®îc x¸c ®Þnh.
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh hìng x· héi chñ nghÜa lµ m« h×nh kinh tÕ më. §Ó më cöa nÒn kinh tÕ tuú thuéc vµo: thø nhÊt, bèi c¶nh quèc tÕ, khu vùc vµ n¨ng lùc néi sinh cña nÒn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh v¬n ra tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi, thø hai, n¨ng lùc tæ chøc, qu¶n lý, ®iÒu hµnh cña Nhµ níc x· héi chñ nghÜa vµ kh¶ n¨ng néi sinh ho¸ cã hiÖu qu¶ c¸c yÕu tè “ngo¹i sinh” (vèn, c«ng nghÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý, trÝ thøc kinh doanh...) du nhËp vµo níc ta.
Nh vËy, sù hiÖn diÖn cña Nhµ níc x· héi chñ nghÜa trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa võa víi t c¸ch lµ bé phËn cÊu thµnh träng yÕu (kinh tÕ Nhµ níc ), võa víi t c¸ch lµ chñ thÓ tæ chøc, x©y dùng quan hÖ qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Qu¶n lý Nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc vÒ kinh tÕ mét ®Æc trng cña kinh tÕ hiÖn ®¹i. §èi víi kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, chøc n¨ng ®ã ®îc thùc hiÖn bëi Nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n.
Sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc thÓ hiÖn ë c¸c mÆt sau ®©y:
Mét lµ, Nhµ níc t¹o m«i trêg ph¸p lý thuËn lîi cho c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t ®éng. ë níc ta hiÖn nay c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®îc quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh; c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp khi lùa chän ph¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu lÊy lîi nhuËn lµm thíc ®o hiÖu qu¶ ®ång thêi lµm môc tiªu ®Þnh híng c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh, tÊt nhiªn, tù chñ kinh doanh theo ph¸p luËt vµ mäi hµnh vi ®Òu ph¶i tu©n theo ph¸p luËt. Do ®ã, Nhµ níc ph¶i x©y dùng vµ ban hµnh mét hÖ thèng ph¸p luËt ®Çy ®ñ vµ ®ång bé nh: luËt vÒ c¸c quyÒn (së h÷u, chiÕm h÷u, sö dông, thõa kÕ, chuyÓn nhîng....); luËt hîp ®ång; luËt vÒ sù b¶o ®¶m cña Nhµ níc ®èi víi c¸c ®iÒu kiÖn khung cña nÒn kinh tÕ (b¶o hé lao ®éng, b¶o vÖ m«i trêng, chèng h¹n chÕ c¹nh tranh, ch¨m sãc m«i trêng, chèng h¹n chÕ c¹nh tranh, ch¨m sãc nh÷ng ngêi kh«ng cã kh¶ n¨ng lao ®éng, b¶o hiÓm x· héi...), luËt th¬ng m¹i,.....
Hai lµ, Nhµ níc t¹o m«i trêng kinh tÕ – x· héi æn ®Þnh b»ng c¸ch x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng s¶n xuÊt (trong ®ã quan träng nhÊt lµ ph¸t triÓn hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c) vµ kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi (trong ®ã quan träng nhÊt lµ ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc- ®µo t¹o, y tÕ), cïng víi c¸c dÞch vô c«ng céng kh¸c, nh ®¶m b¶o an ninh, dÞch vô tiªu dïng...
Ba lµ, Nhµ níc so¹n th¶o kÕ ho¹ch, quy ho¹ch, c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vµ ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch ®Ó híng c¸c chñ thÓ thÞ trêng thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch, quy ho¹ch vµ ch¬ng tr×nh Êy th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ, sö dông c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ nh: u ®·i vÒ thuÕ, vÒ l·i suÊt cho vay cho nh÷ng ai ®Çu t vµo lÜnh vùc mµ Nhµ níc khuyÕn khÝch.
Mét vÊn ®Ò quan träng lµ, Nhµ níc ta qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh hìng x· héi chñ nghÜa “theo nguyªn t¾c kÕt hîp thÞ trêng víi kÕ ho¹ch ho¸, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ, kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng, b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n lao ®éng, cña toµn thÓ nh©n d©n”.
Cã mét sè ngêi cho r»ng, khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× Nhµ níc ®õng cã can thiÖp vµo kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ vÜ m« cña Nhµ níc còng kh«ng cßn cÇn thiÕt n÷a. Quan niÖm ®ã lµ gi¶n ®¬n, hoµn toµn sai lÇm vµ kh«ng cã c¨n cø lý luËn vµ thùc tiÔn. Mäi ngêi ®Òu thÊy r»ng, trong tÊt c¶ c¸c m« h×nh kinh tÕ ®îc ®óc kÕt ®Õn nay trrªn thÕ giíi ®Òu cã c¶ hai d¹ng ®iÒu tiÕt kinh tÕ, mét lµ, ®iÒu khiÓn trùc tiÕp b»ng kÕ ho¹ch ho¸ vµ c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh; hai lµ, ®iÒu tiÕt gi¸n tiÕp th«ng qua thÞ trêng, vËn dông c¬ chÕ thÞ trêng ®Ó t¸c ®éng ®Õn c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, dïng c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ ®Ó khuyÕn khÝch hoÆc g©y ¸p lùc buéc c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn trong khu«n khæ theo híng kÕ ho¹ch do Nhµ níc ®Ò ra. Hai d¹ng ®iÒu tiÕt kinh tÕ nµy chØ kh¸c nhau ë møc ®é, liÒu lîng vµ h×nh thøc trong c¬ chÕ chung. Së dÜ nh vËy lµ v×, víi t c¸ch lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m«, lµ biÖn ph¸p, thñ ®o¹n kinh tÕ, c¶ kÕ ho¹ch ho¸ vµ thÞ trêng ®Òu cã nh÷ng u thÕ vµ khuyÕt tËt cña nã.
Thùc chÊt cña vÊn ®Ò kÕ ho¹ch ho¸ vµ thÞ trêng – xÐt tõ gãc ®é Nhµ níc – lµ sù kÕt hîp gi÷a ®iÒu khiÓn trùc tiÕp b»ng kÕ ho¹ch vµ ®iÒu khiÓn gi¸n tiÕp th«ng qua c¬ chÕ thÞ trêng ®èi víi c¸c ho¹t ®éng trªn thÞ trêng, còng nh ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong x· héi. Thùc tÕ ngµy cµng chøng tá r»ng, sÏ hîp lý h¬n vµ hiÖu qu¶ h¬n nÕu th«ng qua kÕ ho¹ch ho¸ cña Nhµ níc ®iÒu tiÕt thÞ trêng ®Ó thÞ trêng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ ®iÒu chØnh hµnh vi cña doanh nghiÖp. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo nguyªn t¾c kÕt hîp kÕ ho¹ch víi thÞ trêng sÏ cµng cã thªm ®iÒu kiÖn gi¶i phãng lùc lîng s¶n xuÊt, ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
Qua 14 n¨m thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi cña §¶ng, Nhµ níc ta ®· ®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc t¹o c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ sang ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ qu¶n lý Nhµ níc nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa còng ®· ®em l¹i nhiÒu kÕt qu¶. Song, nh×n chung, ta cßn thiÕu tri thøc vµ kinh nghiÖm qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ trêng, qu¶n lý Nhµ níc vÒ kinh tÕ, x· héi cßn nhiÒu yÕu kÐm.
Trong nh÷ng n¨m tíi, cÇn tiÕp tôc n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý kinh tÕ cñ Nhµ níc theo híng: “Nhµ níc thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng, ®Þnh híng sù ph¸t triÓn, trùc tiÕp ®Çu t vµo mét sè lÜnh vùc ®Ó cÇn ®¹t næ lùc ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, thiÕt lËp khu«n khæ luËt ph¸p, cã hÖ thèng chÝnh s¸ch nhÊt qu¸n ®Ó t¹o m«i trêng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho giíi kinh doanh lµm ¨n ph¸t ®¹t, kh¾c phôc, h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng, ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n, qu¶n lý tµi s¶n c«ng vµ kiÓm kª, kiÓm so¸t toµn bé ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi.
Thùc hiÖn ®óng chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc vÒ kinh tÕ vµ chøc n¨ng chñ së h÷u tµi s¶n c«ng cña Nhµ níc. C¸n bé vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn kh«ng can thiÖp vµo chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh vµ quyÒn tù chñ h¹ch to¸n cña doanh nghiÖp.
b. KÕ ho¹ch ho¸ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta:
§èi víi níc ta, gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a thÞ trêng vµ Nhµ níc trong ®iÒu tiÕt, qu¶n lý nÒn kinh tÕ còng cßn nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ph¶i nghiªn cøu. ch¼ng h¹n nh:
Thø nhÊt, sö dông c¬ chÕ thÞ trêng ®Õn ®©u vµ nh thÕ nµo ®Ó ph¸t huy ®îc mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña nã.
Thø hai, víi chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ níc th× kÕ ho¹ch ho¸ ®îc sö dông nh lµ mét trong nh÷ng c«ng cô lao ®éng kinh tÕ vÜ m« nh thÕ nµo ®Ó ®¹t ®îc t¨ng trëng l©u bÒn vµ ®¶m b¶o ®îc ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
Ngµy nay, kÕ ho¹ch ho¸ ®îc hiÓu theo nghÜa réng nhÊt bao gåm toµn bé c¸c hµnh vi can thiÖp mét c¸ch cã chñ ®Þnh cña Nhµ níc vµo nÒn kinh tÕ ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu ®· ®Ò ra.
KÕ ho¹ch trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN còng kh¸c víi kÕ ho¹ch ho¸ tríc ®©y nÕu tríc ®©y kÕ ho¹ch ho¸ chØ giíi h¹n trong ph¹m vi khu vùc kinh tÕ Nhµ níc, th× b©y giê kÕ ho¹ch ho¸ ph¶i bao hµm tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vµ ph¶i nhÊn m¹nh ®Õn vÊn ®Ò quy ho¹ch, chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi v..v...
Nh×n nhËn kÕ ho¹ch ho¸ víi t c¸ch lµ mét chøc n¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý kinh tÕ, thÞ trêng víi t c¸ch lµ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi th× mèi quan hÖ gi÷a kÕ ho¹ch vµ thÞ trêng cã thÓ hiÓu theo c¸ch thÞ trêng võa lµ ®èi tîng, võa lµ c¬ së cña kÕ ho¹ch ho¸. Tõ NghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung ¬ng 6 kho¸ VI ®· kh¼ng ®Þnh: “Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã kÕ ho¹ch. ThÞ trêng võa lµ mét c«ng cô võa lµ mét ®èi tîng cña kÕ ho¹ch ho¸”.
Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hiÖn nay lÖ thuéc rÊt nhiÒu vµo nh÷ng yÕu tè m«i trêng, chø kh«ng chØ lÖ thuéc vµo sù ®iÒu hµnh vµ mong muèn cña ChÝnh phñ. VÝ dô nh m«i trêng khu vùc, m«i trêng quèc tÕ, m«i trêng ®Þa kinh tÕ, m«i trêng thiªn nhiªn..v... v× thÕ, c¸c môc tiªu trong kÕ ho¹ch chØ mang tÝnh dù b¸o, tÝnh ®Þnh híng vµ kÕ ho¹ch kh«ng bao gåm kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp.
Thø ba, thÞ trêng lµ kh¸ch quan, kÕ ho¹ch lµ s¶n phÈm chñ quan cña Nhµ níc, cña ngµnh, cña ®Þa ph¬ng... vËy xö lý mèi quan hÖ gi÷a c¸i kh¸ch quan vµ c¸i chñ quan ë ®©y nh thÕ nµo cho phï hîp trong mét c¬ chÕ ®Ó ph¸t huy t¸c dông cao nhÊt.
Nh×n nhËn kÕ ho¹ch ho¸ thÞ trêng víi t c¸ch lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« cña Nhµ níc, th× thùc chÊt cña vÊn ®Ò kÕ ho¹ch ho¸ vµ c¬ chÕ thÞ trêng ®îc coi lµ sù kÕt hîp gi÷a ®iÒu khiÓn trùc tiÕp b»ng kÕ ho¹ch ho¸ vµ ®iÒu khiÓn trùc tiÕp b»ng kÕ ho¹ch ho¸ vµ ®iÒu khiÓn gi¸n tiÕp th«ng qua c¬ chÕ thÞ trêng ®èi víi c¸c ho¹t ®éng trªn thÞ trêng còng nh ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong x· héi.
§æi míi kÕ ho¹ch ho¸ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta. Víi c¸ch ®Æt vÊn ®Ò nh trªn, cÇn thÊy r»ng; kÕ ho¹ch ho¸ lµ mét trong nh÷ng c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« quan träng cña Nhµ níc nh»m ®¹t t¨ng trëng l©u bÒn vµ ®¶m b¶o ®Þnh híng XHCN. V× thÕ ®æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ tõ t duy, quan ®iÓm ®Þnh híng, néi dung quy tr×nh lËp vµ ®iÒu hµnh cho ®Õn c¬ cÊu tæ chøc vµ c¸ch thøc chØ ®¹o, kÕ ho¹ch lµ mét néi dung c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh ®æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ hiÖn nay.
C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam. C¬ chÕ ®ã ®¶m b¶o t×nh huíng dÉn, ®iÒu khiÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn híng tíi ®Ých x· héi chñ nghÜa theo ph¬ng ch©m: Nhµ níc ®iÒu tiÕt vÜ m«, thÞ trêng híng dÉn doanh nghiÖp. C¬ chÕ ®ã thÓ hiÖn ë c¸c mÆt c¬ b¶n: mét lµ, Nhµ níc x· héi chñ nghÜa lµ nh©n tè ®ãng vai trß “nh©n tè trung t©m” vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ vÜ m«. Hai lµ, c¬ chÕ thÞ trêng lµ nh©n tè ®ãng vai trß “trung gian” gi÷a Nhµ níc vµ doanh nghiÖp.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc ph¶i thÝch hîp víi yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ thÞ trêng. Nhµ níc ph¶i sö dông chñ yÕu c¸c c«ng cô, biÖn ph¸p kinh tÕ, luËt ph¸p, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ®Þnh híng, chÝnh s¸ch kinh tÕ – x· héi vµ kh¶ n¨ng, søc m¹nh kinh tÕ cña Nhµ níc ®Ó t¸c ®éng tíi thÞ trêng, ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cho phï hîp. V× c¬ chÕ thÞ trêng cã c¶ mÆt tÝch cùc vµ mÆt tiªu cùc, do ®ã ®Æt ra cho nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ph¶i kÕt hîp hµi hoµ 3 vÊn ®Ò sau ®©y: mét lµ, kÕt hîp vÊn ®Ò lîi nhuËn víi vÊn ®Ò x· héi, ®¶m b¶o cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ thÞ trêng cã ®îc lîi nhuËn cao, võa t¹o ®îc ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ – x· héi b×nh thêng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Hai lµ, kÕt hîp chÆt chÏ nh÷ng nguyªn t¾c cña kinh tÕ thÞ trêng, nh: ph©n phèi theo lao ®éng, theo vèn, theo tµi n¨ng, ph©n phãi qua quü phóc lîi x· héi... Trong ®ã, nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng lµ chÝnh. Thø ba, ®iÒu tiÕt ph©n phèi thu nhËp, mét mÆt, ®ßi hái Nhµ níc ph¶i cã chÝnh s¸ch sao cho gi¶m bít kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a líp ngêi giµu vµ líp ngêi nghÌo...; mÆt kh¸c, ph¶i cã chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p n©ng cao thu nhËp chÝnh ®¸ng cña ngêi giµu, ngêi nghÌo vµ cña toµn x· héi.
Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, do vËy néi dung kÕ ho¹ch kh«ng ®îc phÐp chØ giíi h¹n trong ph¹m vi khu vùc kinh tÕ Nhµ níc mµ ph¶i mang tÝnh tæng thÓ toµn nÒn kinh tÕ. ViÖc ®æi míi nµy sÏ t¸c ®éng mét c¸ch s©u s¾c ®Õn tÝnh d©n chñ vµ c«ng khai cña kÕ ho¹ch. Nh÷ng c«ng cô thêng ®îc ¸p dông trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tríc kia ph¶i ®îc thay thÕ b»ng nh÷ng c«ng cô, chÝnh s¸ch phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Liªn quan chÆt chÏ víi nh÷ng ®iÓm trªn lµ vÊn ®Ò quy ho¹ch. Quy ho¹ch ®îc coi lµ c¬ së cho viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch. Nhng ë níc ta vÊn ®Ò quy ho¹ch còng cßn nhiÒu h¹n chÕ, bÊt cËp. CÇn ph¶i ph©n biÖt râ 2 lo¹i quy ho¹ch: quy ho¹ch sö dông ®Êt, quy ho¹ch ®« thÞ vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh. Thêi gian qua quy ho¹ch sö dông kh«ng gian, ®Æc biÖt lµ quy ho¹ch ®« thÞ cha ®îc chó ý ®óng møcc, quy ho¹ch sö dông ®Êt th× l¹i kh«ng æn ®Þnh. §iÒu nµy ®· g©y l·ng phÝ cho c¶ Nhµ níc lÉn mäi ngêi d©n. Quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh l¹i ®îc chó ý qu¸ møc, gÇn nh ngµnh nµo còng cã vµ hÇu hÕt quy ho¹ch ngµnh l¹i ®îc x¸c ®Þnh trong ®iÒu kiÖn “tinh” vµ “®ãng cöa”, kh«ng tÝnh ®îc ®Çy ®ñ nh÷ng biÕn ®éng trªn thÞ trêng thÕ giíi, ®ã còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn nhiÒu doanh nghiÖp, nhiÒu s¶n phÈm ®îc h×nh thµnh theo quy ho¹ch kh«ng thÓ cã søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng nÕu ®îc Nhµ níc b¶o hé. T duy vÒ quy ho¹ch cÇn ®æi míi theo híng t¨ng cêng c«ng t¸c quy ho¹ch ®« thÞ, quy ho¹ch sö dông ®Êt, chØ quy ho¹ch theo nh÷ng ngµnh mang tÝnh hÖ thèng toµn vïng hoÆc toµn quèc (®êng giao th«ng, ®iÖn, viÔn th«ng....), nh÷ng ngµnh mang tÝnh kinh doanh chØ nªn dõng ë møc dù b¸o cung cÊp th«ng tin kinh tÕ, khoa khäc c«ng nghÖ ®Ó c¸c doanh nghiÖp tù lµm. ViÖc quy ho¹ch ®« thÞ cÇn ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch c«ng khai vµ æn ®Þnh, h¹n chÕ c¸c hiÖn tîng tiªu cùc hoÆc l¹m dông ®Ó ®Çu c¬ trong thÞ trêng bÊt ®éng s¶n. Quy ho¹ch tæng thÓ ngµnh ®îc ¸p dông cho nh÷ng ngµnh mang tÝnh chiÕn lîc vµ tÝnh hÖ thèng toµn quèc (®iÖn, giao th«ng, bu chÝnh viÔn th«ng) cã tÝnh ®Õn sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia thùc hiÖn quy ho¹ch. Quy ho¹ch ph¸t triÓn cña c¸c ngnµh kh¸c cã s¶n phÈm vµ dÞch vô mang tÝnh th¬ng m¹i, phô thuéc vµo biÕn ®éng thÞ trêng trong níc vµ thÕ giíi, tiÕn bé khoa häc kü thuËt chØ nªn dõng ë møc ®Þnh híng, dù b¸o, h¹n chÕ tèi ®a viÖc sö dông ngußn ng©n s¸ch ®Ó ®Çu t cho dù ¸n ë nh÷ng lÜnh vùc nµy. CÇn cã quy ho¹ch ®Ó c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ãng gãp ý kiÕn, tham kh¶o vµ tÝch cùc tham gia thùc hiÖn.
Xu thÕ ph©n cÊp trong qu¶n lý ngµy cµng tá ra cã hiÖu qu¶ trong thùc tÕ. CÇn ph©n cÊp qu¶n lý Nhµ níc theo nguyªn t¾c “nh÷ng ho¹t ®éng g¾n liÒn víi quyÒn lîi ngêi d©n do chÝnh quyÒn cÊp gÇn d©n nhÊt ch¨m lo, chÝnh quyÒn cÊp trªn chØ thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô cã quy m« lín mµ cÊp díi kh«ng thùc hiÖn ®îc hoÆc nh÷ng viÖc mang tÝnh liªn vïng”.
ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu trong lËp kÕ ho¹ch ë c¶ Trung ¬ng lÉn ®Þa ph¬ng theo kiÓu n¨m sau ph¶i cao h¬n n¨m tríc, môc tiªu nµo còng ®Òu muèn ®¹t møc cao trong khi tiÒm lùc cã h¹n cÇn ®îc thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n. kÕ ho¹ch ph¶i c¨n cø vµo thùc hiÖn, ph©n tÝch quan hÖ cung cÇu vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng (trong níc vµ quèc tÕ ) ®Ó tÝnh tèc ®é t¨ng trëng, tõ ®ã x¸c ®Þnh thø tù u tiªn gi÷a c¸c môc tiªu, nghÜa lµ ph¶i cã sù “tr¶ gi¸”, hy sinh môc tiªu nµy cho viÖc ®¹t môc tiªu kh¸c.
ViÖc chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi do Héi ®ång Nghiªn cøu chiÕn lîc thùc hiÖn, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, chiÕn lîc cã thêi gian 10-15 n¨m nhng ®îc ®iÒu chØnh vµo gi÷a kú, dù th¶o chiÕn lîc c«ng bè c«ng khai vµ ®îc c¸c tÇng líp x· héi, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ trÝ thøc vµ qu¶n lý tham gia ®ãng gãp ý kiÕn, chiÕn lîc ®ù¬c Bé chÝnh trÞ vµ §¹i héi §¶ng th«ng qua.
X©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn 5 n¨m. KÕ ho¹ch 5 n¨m cô thÓ ho¸ chiÕn lîc. KÕ ho¹ch 5 n¨m x¸c ®Þnh híng cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc, x¸c ®Þnh nh÷ng lÜnh vùc mµ nÒn kinh tÕ sÏ u tiªn tËp trung ph¸t triÓn, x¸c ®Þnh nguyªn t¾c ho¹ch ®Þnh vµ x©y dùng chÝnh s¸ch cô thÓ ®Ó híng toµn bé nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh híng ®· ®Þnh. Do néi dung kÕ ho¹ch ngµy cµng cã tÝnh ®Þnh híng, dù b¸o cao nªn vai trß cña kÕ ho¹ch 5 n¨m ngµy cµng quan träng.
Mét trong nh÷ng c¬ së quan träng cho viÖc lËp kÕ ho¹ch 5 n¨m lµ nh÷ng dù b¸o ph¸t triÓn vÒ kh¶ n¨ng biÕn ®éng cña nh÷ng yÕu tè quèc tÕ, xu thÕ héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ, cña tiÕn bé khoa khäc vµ c«ng nghÖ trªn thÕ giíi, hiÖu qu¶ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét sè ngµnh chñ chèt trªn thÞ trêng ViÖt Nam còng nh trªn thÞ trêng quèc tÕ. KÕ ho¹ch 5 n¨m cÇn tËp trung nguån lùc vµo mét sè Ýt môc tiªu quan träng cña thêi kú, nh÷ng môc tiªu kh¸c cã thÓ chØ cÇn ®¹t ®Õn mét møc ®é tèi thiÓu cÇn thiÕt.
HÖ thèng kÕ ho¹ch h»ng n¨m ë tÇm vÜ m«: kÕ ho¹ch võa lµ bé phËn võa lµ c«ng cô ®Ó ®iÒu hµnh thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 5 n¨m. Trong mèi quan hÖ víi kÕ ho¹ch 5 n¨m, kÕ ho¹ch h»ng n¨m chñ yÕu chØ mang n«i dung ph©n bæ c¸c nguån lùc, ®Æc biÖt lµ nguån lùc tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn mét phÇn môc tiªu cña kÕ ho¹ch 5 n¨m, do vËy kÕ ho¹ch h»ng n¨m kh«ng nªn ®a ra môc tiªu mang tÝnh tæng qu¸t.
VÒ nguyªn t¾c, hÖ thèng kÕ ho¹ch kinh tÕ quèc d©n trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng bao gßm kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, Nhµ níc cßn n¾m vÞ trÝ ®éc quyÒn hoÆc chñ ®¹o ë mét sè ngµnh then chèt, v× kÕ ho¹ch cña nh÷ng Tæng C«ng ty chñ chèt ë nh÷ng ngµnh nµy (vÝ dô: DÇu khÝ, §iÖn lùc, Bu chÝnh viÔn th«ng...). Bªn c¹nh ®ã, hÖ thèng Ng©n hµng th¬ng m¹i cña ViÖt Nam tiÕp tôc gi÷ mét vai trß quan träng trong viÖc ®¶m b¶o sù æn ®Þnh cho nÒn kinh tÕ trong thêi gian tíi vµ còng sÏ cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn viÖc tÝnh to¸n trong x©y dùng vµ ®iÒu hµnh kÕ ho¹ch.
§æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ë ®Þa ph¬ng vµ ë c¸c ngµnh. Néi dung kÕ ho¹ch cña c¸c ®Þa ph¬ng cÇn ph¶n ¸nh ®óng sù ph©n cÊp qu¶n lý Nhµ níc vÒ kinh tÕ. KÕ ho¹ch cña c¸c ngµnh, ®Þa ph¬ng ph¶i phï hîp víi kÕ ho¹ch chung cña c¶ níc. Bªn c¹nh nhiÖm vô x©y dùng quy ho¹ch ph¸t triÓn cña m×nh, c¸c ngµnh, ®Þa ph¬ng cÇn hç trî cho viÖc lËp vµ ®iÒu hµnh kÕ ho¹ch kinh tÕ quèc d©n b»ng c¸ch cung cÊp c¸c th«ng tin, dù b¸o vµ nh÷ng kiÕn nghÞ cho viÖc x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ.
Phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c c¬ quan tæng hîp vµ c¸c ngnµh trong viÖc dù b¸o t×nh h×nh thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ còng nh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng trong níc, bao gåm tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi.
§¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn vµ tiÒn ®Ò cho viÖc ®æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸.
- §æi míi hÖ thèng thu thËp, xö lý vµ sö dông th«ng tin. X¸c ®Þnh c¸c lo¹i th«ng tin b¸o c¸o cÇn thiÕt, thèng nhÊt biÓu mÉu c¸c lo¹i th«ng tin b¸o c¸o, x¸c ®Þnh hÖ thèng tæ chøc bé m¸y thu thËp vµ xö lý th«ng tin.
- X©y dùng vµ ph¸t triÓn c«ng t¸c dù b¸o vµ ph©n tÝch kinh tÕ.
- N©ng cao chÊt lîng bé m¸y tæ chøc, n©ng cao tr×nh ®é c¸n bé.
2. Vai trß cña kinh tÕ thÞ trêng víi sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam
1.2. ViÖt Nam ph¸t triÓn kinh tÕ theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ tÊt yÕu
Trong thêi kú qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t b¶n lªn chñ nghÜa x· héi, kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng cßn tån t¹i lµ tÊt yÕu. VÒ mÆt kinh tÕ, cã thÓ coi ®©y lµ thêi kú cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. C¬ chÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ c¬ chÕ thÞ trêng cßn nhiÒu xu híng tù ph¸t nhng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc do §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o theo híng cñng cè vµ ph¸t triÓn chÕ ®é c«ng h÷u x· héi chñ nghÜa, kÕt hîp ®óng ®¾n gi÷a kÕ ho¹ch vµ thÞ trêng, kÕt hîp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ víi kÕ ho¹ch x· héi theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, gi¶m h¼n phÇn kÕ ho¹ch ph¸p lÖnh vµ kÕ ho¹ch trùc tiÕp thay b»ng kÕ ho¹ch ®Þnh híng, trong ®ã kh«ng chØ chó ý ®Õn nh÷ng c©n ®èi tæng hîp mµ cßn c¶ c©n ®èi gi¸ trÞ, nh»m gi÷ v÷ng c©n ®èi tæng thÓ, t¹o m«i trêng thuËn lîi cho ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, vµ do kinh tÕ Nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o.
Kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cã nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan yªu cÇu vµ b¶o ®¶m cho sù thµnh c«ng cña nã. §ã lµ khu vùc kinh tÕ x· héi chñ nghÜa lµm nÒn t¶ng ®· h×nh thµnh, Nhµ níc n¾m gi÷ nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc chñ chèt cña nÒn kinh tÕ, chÝnh quyÒn lµ cña nh©n d©n, do d©n vµ v× d©n, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n.
Kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®· cã tiÒn lÖ lÞch sö chø kh«ng ph¶i lµ “c«ng viÖc hoµn toµn míi” hay “cha hÒ cã ” nh mét sè t¸c gi¶ ®· quan niÖm. TiÒn lÖ ®ã lµ chÝnh s¸ch kinh tÕ míi (NEP) do Lª-nin ®Ò xíng ®· ®îc vËn dông vµo thùc tiÔn ë Liªn x« trong nh÷ng n¨m hai m¬i. Néi dung c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch ®ã lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ mÖnh lÖnh, chØ huy sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, biÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó b¶o ®¶m th¾ng lîi cña ®Þnh híng t b¶n chñ nghÜa vµ ng¨n chÆn ®Þnh híng t b¶n chñ nghÜa lµ sö dông ®óng ®¾n chñ nghÜa t b¶n Nhµ níc díi nÒn chuyªn chÝnh v« s¶n.
Qua mêi n¨m ®æi míi, vËn dông s¸ng t¹o t tëng cña Lª-nin vµo ®Æc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cña ViÖt Nam, §¶ng ta ®· ®Ò ra ®êng lèi c¸ch m¹ng ®óng ®¾n, ®a ®Êt níc ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chóng ta kh«ng tr¸nh khái mét sè khuyÕt ®iÓm, lÖch l¹c. Song vÒ c¬ b¶n chóng ta ®· vît qua mét giai ®o¹n thö th¸ch gay go vµ kh«ng nh÷ng ®· ®øng v÷ng mµ cßn v¬n lªn, ®¹t nh÷ng thµnh tùu to lín trªn nhiÒu mÆt.
Víi nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy ë trªn chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, lµ sù chuyÓn ®æi hîp quy luËt. Kh«ng thÓ coi ®ã lµ sù “tõ bá lý tëng” vµ “ng¶ sang chñ nghÜa t b¶n”.
2.2. TÝnh toµn diÖn trong x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
T¹o lËp tÝnh ®ång bé c¸c yÕu tè cña kinh tÕ thÞ trêng.
VËn dông quan ®iÓm toµn diÖn trong viÖc thóc ®Çy sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ tõng bíc hoµn thiÖn c¸c lo¹i thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®Æc biÖt quan t©m c¸c thÞ trêng quan träng nhng hiÖn cha cã hoÆc ®ang cßn s¬ khai nh thÞ trêng lao ®éng thÞ trêng chøng kho¸n, thÞ trêng bÊt ®éng s¶n, thÞ trêng khoa khäc c«ng nghÖ.
Trong ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè thÞ trêng ph¸t triÓn kh«ng ®ång bé vµ toµn diÖn phÇn nµo ®· c¶n trë nªn h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng, lµm cho thÞ trêng ph¸t triÓn theo b¶n chÊt mµ nã, lµm sai lÖch ®i nh÷ng néi dung cÇn cã cña c¸c yÕu tè thÞ trêng. Thêi gian tíi viÖc cÊp thiÕt lµ x©y dùng vµ hoµn chØnh mét c¸ch toµn diÖn c¸c yÕu tè thÞ trêng cô thÓ nh sau.
- Ph¸t triÓn thÞ trêng hµng ho¸ dÞch vô: thÞ trêng hµng ho¸ dÞch vô lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong s¶n xuÊt kinh doanh. Do vËy viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng lao ®éng cÇn ®îc quan t©m ®óng møc. ViÖc më réng thÞ trêng lao ®éng trong níc cÇn cã sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña Nhµ níc, b¶o vÖ lîi Ých cña ngêi lao ®éng vµ cña ngêi sö dông lao ®éng. Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch ®Ó t¹o c¬ héi b×nh ®¼ng vÒ viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ khuyÕn khÝch ngêi lao ®éng tù t×m viÖc lµm, n©ng cao tr×nh ®é, ®µo t¹o l¹i, häc nghÒ míi.
- Ph¸t triÓn thÞ trêng vèn: ph¸t triÓn nhanh thÞ trêng vèn, nhÊt lµ thÞ trêng vèn dµi h¹n vµ tËp trung lµ yÕu tè rÊt quan träng ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ cã t¨ng trëng cao. H×nh thµnh ®ång bé thÞ trêng tiÒn tÖ, t¨ng kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cña ®ång tiÒn ViÖt Nam. Tæ chøc vËn hµnh thÞ trêng chøng kho¸n an toµn hiÖu qu¶, Ng©n hµng .....
- Ngoµi c¸c thÞ trêng chñ yÕu trªn cßn ph¶i ph¸t triÓn thÞ trêng bÊt ®éng s¶n thÞ trêng nhµ ë, thÞ trêng ®Êt ®ai vµ mét sè thÞ trêng kh¸c.
Nh vËy viÖc vËn dông quan ®iÓm toµn diÖn ®ång bé c¸c yÕu tè thÞ trêng c¸c lo¹i thÞ trêng lµ yÕu tè thÞ trêng cÇn ®îc ®Þnh híng theo ®Þnh híng cña Nhµ níc b»ng hµng lo¹t c¸c c«ng cô qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
b. Hoµn chØnh ®éng bå vµ toµn diÖn hÖ thèng c¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
§Ó tiÕn hµnh qu¶n lý kinh tÕ Nhµ níc ph¶i sö dông ®Ó t¸c ®éng cho nÒn kinh tÕ nh»m ®¹t ®îc mong muèn cña m×nh.
V¨n kiÖn ®¹i héi VIII cña §¶ng chØ râ “Nhµ níc qu¶n lý kinh tÕ thÞ trêng b»ng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch ho¸, c¬ chÕ chÝnh s¸ch b»ng c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ vµ nguån lùc cña khu vùc kinh tÕ Nhµ níc”.
Nhµ níc t«n träng nguyªn t¾c vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng kh¸c quan trong cña c¬ chÕ thÞ trêng, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc, ®«ng thêi kh¾c phôc h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña thÞ trêng. Do vËy quan ®iÓm toµn diÖn trong viÖc x©y dùng c¸c c«ng cô qu¶n lý lµ hÕt søc quan träng c¸c c«ng cô ®ã cô thÓ lµ:
C«ng cô ph¸p luËt
C«ng cô kÕ ho¹ch
C«ng cô kh¸c (c¸c nguån lùc cña kinh tÕ Nhµ níc )
Tãm l¹i kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ rÊt cßn thiÕt. Nã ®· h¹n chÕ rÊt nhiÒu tiªu cùc, thóc ®Èy ph¸t triÓn m¹nh h¬n n÷a nh÷ng mÆt tÝch cùc díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam. NÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®· ®i vµo æn ®Þnh t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn chñ nghÜa x· héi sau nµy.
III. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p.
Thùc tr¹ng.
1.1. Giai ®o¹n tríc n¨m 1986.
Tõ n¨m 1975 ®Êt níc ViÖt Nam hoµn toµn ®éc lËp vµ thèng nhÊt. C¸ch m¹ng ViÖt Nam hoµn toµn chuyÓn sang giai ®o¹n míi, c¶ níc x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §Êt níc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ ®iÓm xuÊt ph¸t rÊt thÊp l¹i chÞu ¶nh hëng nÆng nÒn do chiÕn tranh l©u dµi. Trong 15 n¨m nh©n d©n ta ®· kh«ng ngõng phÊn ®Êu vît qua bao khã kh¨n thö th¸ch thèng nhÊt. Chóng ta ®· cã nhiÒu cè g»ng trong viÖc hµn g¾n vÕt th¬ng chiÕn tranh kh«i phôc nÒn kinh tÕ bÞ tµn ph¸ nÆng nÒn tõng bíc x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi bíc ®Çu x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, ph¸t triÓn sù nghiÖp v¨n ho¸ gi¸o dôc y tÕ thiÕt lËp cñng cè chÝnh quyÒn nh©n d©n trong c¶ níc. Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ vÉn ë trong t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, s¶n xuÊt nhá lµ phæ biÕn vµ nÆng nÒ tÝnh tù cung tù cÊp. Tr×nh ®é trang thiÕt bÞ kü thuËt trong s¶n xuÊt còng nh kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ v¨n ho¸ x· héi l¹c hËu, mÊt c©n ®èi, cha t¹o ®îc tÝch luü trong níc vµ lÖ thuéc nhiÒu vµo bªn ngoµi. C¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp ®Ó l¹i nhiÒu hËu qu¶ tiªu cùc. NÒn kinh tÕ ho¹t ®éng víi hiÖu qu¶ thÊp.
Khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi diÔn ra nhiÒu n¨m víi ®Æc trng s¶n xuÊt chËm vµ kh«ng æn ®Þnh, l¹m ph¸t lªn ®Õn 774,7% n¨m 1986. Tµi nguyªn thiÕt bÞ lao ®éng vµ tµi n¨ng míi ®îc sö dông thÊp. §êi sèng nh©n d©n thiÕu thèn, nÕp sèng v¨n ho¸ tinh thÇn vµ ®¹o ®øc kÐm lµnh m¹nh, trËt tù an toµn x· héi kh«ng ®îc b¶o ®¶m, tham nhòng nhiÒu, tÖ n¹n x· héi ph¸t triÓn.
Trªn thùc tÕ nÒn kinh tÕ níc ta tõ nghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø 6 ban chÊp hµnh trung ¬ng kho¸ IV (n¨m 1979) c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ ®· ®îc chÊp nhËn nhng míi chØ ë møc ®é thø yÕu. §ã lµ do qu¸ nhiÒu thËp kû, qua t tëng kinh tÕ x· héi chñ nghÜa mang nÆng thµnh kiÕn, quan hÖ hµng ho¸ vµ c¬ chÕ thÞ trêng. Coi nã lµ biÓu hiÖn thuéc tÝnh cña chÕ ®é t h÷u vµ t b¶n. MÆt kh¸c lµ do chóng ta x©y dùng chñ nghÜa x· héi theo m« h×nh dËp khu«n gi¸o ®iÒu chñ quan duy ý chÝ c¸c mÆt bè trÝ c¬ cÊu kinh tÕ thiÕu vÒ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng, quy m« lín, víi xo¸ bá c¸c h×nh thøc kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ quèc do¹nh vµ kinh tÕ tËp thÓ, nÆng nÒn h×nh thøc phñ nhËn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ theo c¬ chÕ thÞ trêng, bé m¸y quan liªu cång kÒnh kÐm hiÖu qu¶. Nh÷ng sai lÇm ®ã ®· k×m h·m lùc lîng s¶n xuÊt vµ nhiÒu ®éng lùc ph¸t triÓn. Cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ bÞ ®Çy lïi. T tëng Lªnin trong chÝnh s¸ch kinh tÕ M¸c bÞ xem nh bíc lïi t¹m thêi bÊt ®¾c dÜ.
1.2. Giai ®o¹n n¨m 1986-1990
Tríc t×nh h×nh ®ã, §¹i héi VI ®· cã nh÷ng t tëng ®æi míi nhng cha ®i ngay vµo cuéc sèng, cßn cã lùc c¶n, nÒn kinh tÕ cßn tiÕp tôc gÆp khã kh¨n trong nh÷ng n¨m ®Çu nhng tõ n¨m 1989 c¸c biÖn ph¸p ®æi míi nh ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt d¬ng, xo¸ bá chÕ ®é tem phiÕu, lo¹i bá mét sè kho¶n chi ng©n s¸ch bao cÊp, më réng quan hÖ thÞ trêng... §· thøcù ®i vµo cuéc sèng vµ t¹o chuyÓn biÕn râ rÖt lµm cho nÒn kinh tÕ cã nhiÒu khëi s¾c. VÝ dô: nh trong giai ®o¹n 1986-1990 ®Çu t toµn x· héi t b¶n lµ 12,5% GDP t¨ng trëng kinh tÕ trung b×nh lµ 3,9%, kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 23 tû USD/n¨m. VÒ mÆt l¹m ph¸t th× n¨m 1986 lµ 774,7% ®Õn n¨m 1990 gi¶m xuèng cßn 67,1%.
1.3. Giai ®o¹n tõ 1991-2000:
Do míi cã mét sè biÖn ph¸p ®îc ¸p dông vµo cuèi kú kÕ ho¹ch 1989-1990 nªn kÕt qu¶ cña thêi kú nµy cßn h¹n chÕ. Song c¸i ®îc cña thêi kú nµy lµ chóng ta ®· thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ chÕ m¹nh mÏ, ®Õn giai ®o¹n 1991-1995 sù chuyÓn ®æi ®ã ®· ph¸t huy t¸c dông vµ t¹o nªn thêi ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam.
§¹i héi §¶ng VII (6/1991) víi nh÷ng quyÕt s¸ch quan träng nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. TiÕp tôc ®æi míi c¶ vÒ bÒ réng vµ chiÒu s©u k×m chÕ ®Èy lïi l¹m ph¸t gi÷ v÷ng vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, b¾t ®Çu cã tÝch luü tõ néi bé nÒn kinh tÕ. Nh÷ng quyÕt s¸ch ©ý ®îc ®a ra trong thêi ®iÓm “ngµn c©n treo sîi tãc” trong bèi c¶nh quèc tÕ kh«ng thuËn lîi, nguån lùc ph¸t triÓn bi thiÕu hôt... dêng nh ®· tiÕp thªm søc m¹nh cho qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ ®Ó gãp phÇn ®a ®Êt níc ra khái khñng ho¶ng.
Tèc ®é t¨ng trëng GDP hµng n¨m ®¹t 2,8% (môc tiªu lµ 5-6,5%), trong ®ã N«ng nghiÖp t¨ng 4,5%, c«ng nghiÖp vµ x©y dùng c¬ b¶n t¨ng 13,6% vµ dÞch vô t¨ng 8,8% l¹m ph¸t h¹n chÕ æn ®Þnh ë møc thÊp (b×nh qu©n 23,4%/n¨m)
2. Gi¶i phãng.
2.1. §æi míi t duy lý luËn trong sù nghiÖp ®æi míi ë ViÖt Nam.
§¹i héi §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra ®êng lèi ®æi míi toµn diÖn tõ ®æi míi kinh tÕ lµ träng t©m, ®Õn ®æi míi chÝnh trÞ v¨n ho¸ x· héi, tõ ®æi míi t duy nhËn thøc t tëng ®Õn ho¹t ®éng thùc tiÔn cña §¶ng Nhµ níc vµ nh©n d©n vÊn ®Ò cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong sù nghiÖp ®æi míi lµ §¶ng ph¶i ®æi míi trªn c¶ 3 lÜnh vùc: ®æi míi t duy lµ ®æi míi ph¬ng ph¸p t duy, kh¾c phôc lèi t duy kinh nghiÖm, gi¸o tiÒn, chñ quan nªn h×nh. Ph¶i tiÕn hµnh lo¹i bá nh÷ng quan ®iÓm sai tr¸i kh¾c phôc nh÷ng quan ®iÓm l¹c hËu vµ chñ nghÜa x· héi. VÒ c«ng nghiÖp ho¸ ..... §æi míi t duy nh»m qu¸n triÖt ph¬ng ph¸p t duy biÖn chøng duy vËt, h×nh thµnh nh÷ng quan ®iÓm míi vÒ x· héi, vµ con ®êng ®i lÖ x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam trªn nÒn t¶ng lý luËn M¸c – Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh.
Tõ §¹i hé VI ®Õn nay ®· gÇn 15 n¨m, ®· qua c¸c kú ®¹i héi VII, VIII ®êng lèi ®æi míi ®· ®ù¬c cô thÓ hãa vµ ph¸t triÓn, ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu to lín vµ rÊt quan träng trong sù nghiÖp ®æi míi ë ViÖt Nam.
§¶ng céng s¶n tríc sau nh mét vÉn kh¼ng ®Þnh môc tiªu chñ nghÜa x· héi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Nhng trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta ®· xuÊt hiÖn bÖnh chñ quan duy ý chÝ. §¹i héi VII §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· kh¼ng ®Þnh “Trong c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa §¶ng ta ®· cã nhiÒu cè g¾ng nghiªn cøu, t×m tßi x©y dùng ®êng lèi, môc tiªu vµ ph¬ng híng x· héi chñ nghÜa. Nhng §¶ng ®· ph¹m sai lÇm chñ quan duy ý chÝ vi ph¹m quy luËt kh¸ch quan nãng véi trong c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, xo¸ bá ngay nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, cã lóc thóc ®Çy më viÖc x©y dùng c«ng nghiÖp nÆng, duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, cã nhiÒu chñ tr¬ng sai trong viÖc c¶i c¸ch gi¸ c¶, tiÒn tÖ, tiÒn l¬ng, c«ng t¸c t tëng vµ tæ chøc c¸n bé ph¹m nhiÒu khuyÕt ®iÓm nghiªm träng, qu¸n triÖt nguyªn t¾c kh¸ch quan kh¾c phôc bÖnh chñ qyan duy ý chÝ lµ nhiÖm vô cña toµn §¶ng, toµn d©n.
2.2. Thùc hiÖn tèt vai trß, chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc vÒ kinh tÕ:
Nhµ níc cã chøc n¨ng c¬ b¶n lµ tæ chøc vµ x©y dùng kinh tÕ v× vËy cã chøc n¨ng qu¶n lý. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng vai trß cña Nhµ níc cµng ®Æc biÖt quan träng. Mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng mµ kh«ng cã sù can thiÖp cña Nhµ níc th× kh¸c nµo nh vç tay b»ng mét bµn tay.
ë níc ta, chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc vÒ kinh tÕ cÇn tËp trung vµo nh÷ng néi dung sau ®©y:
+ T¹o ®iÒu kiÖn, m«i trêng cho c¸c quy luËt kinh tÕ ho¹t ®éng nh quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh. §ång thêi ph¸t triÓn thÞ trêng ®ång bé nh thÞ trêng t liÖu s¶n xuÊt, t liÖu tiªu dïng, thÞ trêng bÊt ®éng s¶n, thÞ trêng tµi chÝnh, tiÒn tÖ, thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng dÞch vô, thÞ trêng chøng kho¸n. Trªn c¬ së ®ã thÞ trêng míi cã thÓ tham gia ph©n bè nguån lùc vµ khai th¸c tµi nguyªn cã hiÖu qu¶.
+ TËp trung vµo x©y dùng, hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch t¹o m«i trêng b×nh ®¼ng cho sù ho¹t ®éng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y Nhµ níc ta cã bæ sung, söa ®æi hoµn thiÖn hÖ thèng luËt ph¸p, chÝnh s¸ch t¬ng ®èi phï hîp víi ®iÒu kiÖn trong níc vµ th«ng lÖ quèc tÕ nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng. Tuy nhiªn, vÉn cãn nhiÒu kÏ hë, thiÕu ®ång bé, hoÆc sai lÖch lµm cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ bÞ mÐo mã, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ gÆp khã kh¨n nh chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch c¹nh tranh, c¬ chÕ ®éc quyÒn ë mét sè ngµnh, lÜnh vùc. Cã mét sè chÝnh s¸ch lµm thiÖt h¹i cho ®èi tîng nµy nhng l¹i t¹o kÎ hë cho ®èi tîng kh¸c luån l¸ch, tho¸t khái sù kiÓm so¸t cña Nhµ níc.
V× vËy söa ®æi, hoµn thiÖn h¬n n÷a hÖ thèng luËt ph¸p chÝnh s¸ch, t¹o ra khung ph¸p lý râ rµng, æn ®Þnh lµm “s©n ch¬i” cho mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Söa ®æi hÖ thèng chÝnh s¸ch theo híng gi¶m bao cÊp, æn ®Þnh, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u t¹o ®iÒu kiÖn cho sù c¹nh tranh lµnh m¹nh trong nÒn kinh tÕ.
+ TËp trung ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc - ®µo t¹o, ph¸t triÓn tiÒm n¨ng khoa khäc- c«ng nghÖ vµ x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng.
§©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò rÊt quan träng t¹o c¬ së cho sù hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ trêng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu thùc hiÖn môc tiªu lîi nhuËn, vèn Ýt thu håi nhanh. C¸c lÜnh vùc gi¸o dôc - ®µo t¹o, khoa häc – céng nghÖ, kÕt cÊu h¹ tÇng ®Çu t lín, l©u dµi, thu håi chËm nªn kh«ng hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t. V× vËy, Nhµ níc ph¶i thùc hiÖn chøc n¨ng nµy. §ång thêi trªn c¬ së ®ã Nhµ níc n¾m mét bé phËn nguån lùc, nh÷ng lÜnh vùc then chèt ®Ó chi phèi, ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi, b¶o ®¶m cho sù t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
+ Thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c chÝnh s¸ch x· héi, b¶o vÖ m«i trêng.
Kinh tÕ thÞ trêng cã xu híng ph©n ho¸ giai cÊp, chªnh lÖch vÒ thu nhËp, ®êi sèng gi÷a c¸c tÇng líp d©n c, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. T¨ng trëng kinh tÕ kh«ng g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, lµm c¹n kiÖt tµi nguyªn, tµn ph¸ m«i trêng.
ë níc ta tiÕp tôc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, chÝnh s¸ch ®µo t¹o nghÒ, hç trî t×m kiÕm viÖc lµm, chÝnh s¸ch ®Çu t vèn, c¸c ch¬ng tr×nh 327 135, ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn N«ng nghiÖp, n«ng th«n, chÝnh s¸ch trî cÊp gia ®Þnh cã c«ng víi níc, ngêi giµ neo ®¬n.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, qu¶n lý Nhµ níc vÒ kinh tÕ kh«ng ph¶i b»ng sù can thiÖp trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ doanh nghiÖp mµ chØ thùc hiÖn chøc n¨ng ®Þnh híng, t¹o m«i trêng th«ng qua hÖ thèng luËt ph¸p, chÝnh s¸ch t¹o dùng nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt, kü thuËt cho viÖc ph©n bè lùc lîng s¶n xuÊt vµ khai th¸c tµi nguyªn cã hiÖu qu¶.
2.3. Ph¸t triÓn thÞ trêng trong níc, nhÊt lµ thÞ trêng ë khu vùc N«ng nghiÖp, n«ng th«n:
N«ng th«n níc ta réng lín, khu vùc N«ng nghiÖp, n«ng th«n ®Õn nay cã gÇn 60 triÖu ngêi sinh sèng nhng nhiÒu vïng cßn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu, s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp, thÞ trêng nhá hÑp, bÞ chia c¾t, søc mua thÊp.
§iÒu tra s¬ bé cho thÊy hiÖn t¹i nhu cÇu ë khu vùc nµy kh¸ cao c¶ t liÖu s¶n xuÊt vµ t liÖu tiªu dïng.
§ã lµ thiÕt bÞ m¸y mãc, vËt t cho s¶n xuÊt N«ng nghiÖp, x¨ng dÇu, s¾t thÐp, vËt liÖu x©y dùng, ®iÖn vèn. C¸c lo¹i hµng tiªu dïng nh xe m¸y, c¸t sÐt, ®å ®iÖn, trang trÝ néi thÊt, ®å nhùa, ho¸ chÊt... cã nhu cÇu cao nhng søc mua thÊp, kh¶ n¨ng thanh to¸n cã h¹n.
MÆt kh¸c, thÞ trêng trong níc h¹n hÑp thÓ hiÖn ë chç hµng n«ng s¶n bÞ ¸ch t¾c, khã tiªu thô, gi¸ c¶ kh«ng æn ®Þnh, ¶nh hëng bÊt lîi cho s¶n xuÊt N«ng nghiÖp, nhÊt lµ kinh tÕ hé, kinh tÕ trang tr¹i.
§Ó ph¸t triÓn thÞ trêng trong níc, biÖn ph¸p c¬ b¶n vµ l©u dµi xem xÐt, ®iÒu chØnh c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, ®iÒu chØnh c¬ cÊu ®Çu t cho phï hîp víi thÞ trêng trªn c¬ së khai th¸c lîi thÕ so s¸nh. S¶n xuÊt ph¶i tÝnh ®Õn thÞ trêng tiªu thô, s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt cho ¸i? VÊn ®Ò lµ s¶n xuÊt c¸i g× ta cã.
§Çu t cho khu vùc N«ng nghiÖp, n«ng th«n, ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ lµm t¨ng thu nhËp ®Ó t¨ng søc mua. Chõng nµo khu vùc N«ng nghiÖp n«ng th«n cßn nghÌo nµn l¹c hËu th× vÉn cha cã ®îc thÞ trêng hoµn thiÖn.
Ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng N«ng nghiÖp, n«ng th«n nhÊt lµ hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c, chî, cöa hµng, ®¹i lý, dÞch vô mua b¸n, tiªu thô... §ã lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt quan träng kÞch thÝch s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn.
C¸c ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô g¾n liÒn víi khu vùc N«ng nghiÖp, n«ng th«n lÊy ®ã lµ ®èi tîng phôc vô, ph¶i tù t¹o ra thÞ trêng trong níc, coi N«ng nghiÖp, n«ng th«n lµ nh©n tè, ®iÒu kiÖn cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh.
2.4. Ph¸t triÓn hoµn thiÖn hÖ thèng tµi chÝnh, tiªu dïng, Ng©n hµng, t¹o ®iÒu kiÖn cho s¶n xuÊt hµng ho¸, kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn:
HÖ thèng vµ chÝnh s¸ch tµi chÝnh níc ta ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn huy ®éng c¸c nguån lùc trong x· héi ®Ó ®Çu t ph¸t triÓn lµm t¨ng tÝch luü c¶ khu vùc Nhµ níc vµ khu vùc d©n c.
ChÝnh s¸ch tµi chÝnh ph¶i më ra c¸c luång b¬m hót vèn, ®iÒu hoµ vèn, ®Çu t phï hîp trong tõng thêi kú. ChÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝch cùc ph¶i cã t¸c dông híng dÉn s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt ®iÒu kiÖn, ®iÒu tiÕt vµ ph©n phèi thu nhËp gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, ®ång thêi kÝch thÝch s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn, nu«i dìng nguån thu hót l©u dµi.
MÆt kh¸c cÇn cã quan ®iÓm thu – chi ng©n s¸ch ®óng ®¾n. qu¶n lý chi ng©n s¸ch, tiÕt kiÖm chi nhÊt lµ chi thêng xuyªn, söa ®æi chÝnh s¸ch qu¶n lý vèn, chÝnh s¸ch tµi chÝnh doanh nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh.
Hoµn chØnh hÖ thèng tiªu dïng, Ng©n hµng, gi¶m c¸c thñ tôc, thÓ lÖ phiÒn hµ g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt kinh doanh. Xo¸ bá c¬ chÕ bao cÊp, c¬ chÕ “xin cho” t¹o ®iÒu kiÖn cho quy luËt cung cÇu ho¹t ®éng, dÉn ®Õn h×nh thµnh thÞ trêng vèn, thÞ trêng chøng kho¸n.
KÕt luËn
Quan ®iÓm toµn diÖn víi viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc cÇn thiÕt ®èi víi ®Êt níc ta. Chóng ta ®· nhËn thøc ®îc r»ng nh÷ng thµnh tùu mµ chóng ta ®¹t ®îc qua 15 n¨m thùc hiÖn chiÕn lîc kinh tÕ x· héi lµ sù næ lùc vît bËc cña toµn §¶ng, toµn d©n ta. §ång thêi nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc mµ chóng ta sÏ gÆp ph¶i còng hÕt søc to lín ®ßi hái chóng ta ph¶i tiÕp tôc cè g¾ng h¬n n÷a, næ lùc nhiÒu h¬n n÷a ®Ó vît qua. Víi thùc tiÔn ®æi míi, tríc hÕt lµ ®æi míi t duy nhËn thøc vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam ngµy mét râ rµng vµ ®Çy ®ñ h¬n. §iÒu nµy, trªn thùc tÕ ®· trë thµnh mét nguån lùc ®Æc biÖt cã ý nghÜa b¶o ®¶m cho mçi ho¹t ®éng kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi cô thÓ trong sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc.
NhËn thøc bao giê còng lµ mét qu¸ tr×nh ®i tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ cha hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn. H¬n thÕ n÷a chñ nghÜa x· héi l¹i lµ mét hiÖn tîng míi mÎ, ®ang vËn ®éng h×nh thµnh trong lÞch sö loµi ngêi. Bëi vËy b¸m s¸t thùc tiÔn nghiªn cøu vµ tæng kÕt thùc tiÔn ®Ó ph¸t triÓn lý luËn - ®ã lµ yªu cÇu to lín mµ thùc tiÔn ®· ®Æt ra cho ho¹t ®éng lý luËn cña §¶ng h«m nay.
Thùc tÕ cho thÊy r»ng nhê vËn dông quan ®iÓm toµn diÖn trong viÖc h×nh thµnh ®ång bé yÕu tè thÞ trêng, h×nh thµnh c¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ, nhÊt lµ c¸c c«ng cô vÒ ph¸p luËt, c«ng cô kÕ ho¹ch... §· thu ®îc mét sè thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn hiÖn nay vÉn cßn c¸c yÕu tè thÞ trêng cha ®ång bé, cßn phøc t¹p. §iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i hoµn thiÖn h¬n c¸c c«ng cô qu¶n lý x· héi, c«ng cô ph¸p luËt, c«ng cô tµi chÝnh.....
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa m©u thuÉn vµ ph¬ng híng gi¶i quyÕt.
TS. NguyÔn TÊn Hïng
(Nghiªn cøu vµ lý luËn sè 8/2000)
2. Vai trß cña Nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam.
GS-TS. Chu V¨n CÊp
(Nghiªn cøu vµ lý luËn sè 9/2000)
3. X©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
NguyÔn Nh©m
(Nghiªn cøu vµ lý luËn sè 10/2000)
4. Gi¸o tr×nh “TriÕt häc M¸c – Lª Nin” tËp II NXB chÝnh trÞ quèc gia n¨m 1997
5. Dù th¶o c¸c v¨n kiÖn tr×nh ®¹i héi IX cña §¶ng
6. Dù th¶o c¸c v¨n kiÖn tr×nh ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI.
7. Dù th¶o c¸c v¨n kiÖn tr×nh ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII.
8. Dù th¶o c¸c v¨n kiÖn tr×nh ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII.
Môc lôc
A.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam thực trạng & Giải pháp.doc
