Luận án Cải cách doanh nghiệp nhà nước ở Nga, Trung Quốc và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Cải cách DNNN nhằm nâng cao hiệu quả, thực hiện tốt công cụ điều tiết quản lý nền kinh tế của nhà nước là yêu cầu cấp thiết và thường xuyên đối với mọi quốc gia. ở các nước chuyển đổi nền kinh tế từ kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường, cải cách DNNN được xác định là một nội dung có ý nghĩa then chốt cả trong lý luận và thực tiễn, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế – xã hội đất nước. Trên thực tế, những năm qua cho thấy, ở các nước chuyển đổi nền kinh tế như Liên bang Nga, Trung Quốc và Việt Nam, cải cách DNNN đều được xác định là một trong những nội dung quan trọng trong quá trình cải cách chuyển sang nền kinh tế thị trường. Tuy nhiên, mục tiêu và các biện pháp tiến hành ở các nước không hoàn toàn giống nhau và kết quả thu được cũng khác nhau. ở Việt Nam, quá trình chuyển đổi, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, mở cửa và chủ động, tích cực hội nhập kinh tế quốc tế, tuy có khác so với các nước chuyển đổi như Nga, Trung Quốc cả về địa lý, lịch sử, văn hóa, chính trị, định hướng phát triển ., song với đặc trưng là những nước chuyển đổi từ mô hình kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trường, hơn nữa cả trong quá khứ, hiện tại và tương lai có quan hệ và ảnh hưởng nhiều tới Việt Nam, thì việc nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm trong việc cải cách DNNN để tìm ra những giải pháp nhằm đổi mới, sắp xếp, nâng cao hiệu quả và năng lực cạnh tranh của các DNNN Việt Nam là vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng. Trong khuôn khổ luận án, tác giả tập trung nghiên cứu chủ yếu kinh nghiệm cải cách DNNN ở Nga và Trung Quốc. Mặt khác, những nghiên cứu ở đây cũng chủ yếu tập trung vào nội dung cơ bản cải cách để chuyển đổi sở hữu các DNNN nhằm tạo ra cơ sở của nền kinh tế thị trường và nâng cao hiệu quả hoạt động của các DNNN nói riêng và cả nền kinh tế nói chung. Việc chọn Nga và Trung Quốc trong nghiên cứu của luận án còn xuất phát từ những lý do sau đây: Thứ nhất, cả Nga và Trung Quốc có điểm tương đồng với Việt Nam là trước khi cải cách đều xuất phát từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, DNNN chiếm tỷ trọng cao trong nền kinh tế. Tuy nhiên, khi chuyển sang nền kinh tế thị trường, các biện pháp cải cách nói chung ở Nga và Trung Quốc không giống nhau và đây cũng chính là hai mô hình cải cách khá đặc trưng trong các nước chuyển đổi nền kinh tế. Liên bang Nga tiến hành cải cách theo “liệu pháp sốc” nhằm xây dựng chế độ chính trị dân chủ đa nguyên, nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Trung Quốc cải cách kinh tế được tiến hành một cách tuần tự trên cơ sở giữ vững ổn định chính trị để phát triển kinh tế và công cuộc cải cách do Đảng Cộng sản lãnh đạo. 2 Thứ hai, về kết quả cải cách cho đến nay còn nhiều đánh giá khác nhau. ở Nga với việc tiến hành liệu pháp sốc, trọng tâm là tư nhân hóa, trong suốt thập kỷ 90 của thế kỷ XX diễn ra trong điều kiện khủng hoảng nghiêm trọng cả về chính trị, kinh tế và xã hội. Từ năm 2000 trở lại đây, nước Nga đã nhanh chóng tạo ra được khu vực kinh tế tư nhân phát triển, là cơ sở thực sự cho nền kinh tế thị trường. Với những điều chỉnh chính sách của Tổng thống Putin trong những năm đầu thế kỷ XXI, kinh tế Liên bang Nga đã đạt được những thành tựu khá tích cực, góp phần giải quyết các vấn đề xã hội và nâng cao vị thế của nước Nga trên trường quốc tế. Khác với Liên bang Nga, Trung Quốc tiến hành cải cách DNNN một cách tuần tự thông qua việc cổ phần hóa. Kết quả là Trung Quốc đã chuyển đổi một cách khá ổn định và nền kinh tế trong suốt thời gian dài đạt được tốc độ tăng trưởng khá cao. Tuy nhiên, cho đến nay, nhiều vấn đề cơ bản liên quan đến DNNN ở Trung Quốc vẫn chưa giải quyết được, cụ thể là, tiến độ cổ phần hóa còn chậm, chưa đáp ứng được các yêu cầu đặt ra. Rõ ràng, những kinh nghiệm thành công và không thành công của Nga và Trung Quốc trong cải cách nền kinh tế nói chung, DNNN nói riêng là những kinh nghiệm quý báu đối với Việt Nam. Thứ ba, nước Nga và Trung Quốc là hai quốc gia có quan hệ hợp tác toàn diện và chiến lược với Việt Nam. Vấn đề học tập, trao đổi kinh nghiệm về chuyển đổi kinh tế nói chung, cải cách DNNN nói riêng cần được đẩy mạnh. Trung Quốc đã gia nhập WTO, còn Nga đang trong quá trình đàm phán để gia nhập tổ chức này. Đồng thời, cả hai nước cũng là thành viên của nhiều tổ chức trong khu vực và trên thế giới, vì vậy sẽ có ảnh hưởng rất lớn tới các nước trong khu vực và Việt Nam. Với ý nghĩa đó, nghiên cứu sinh chọn đề tài: Cải cách doanh nghiệp nhà nước ở Nga, Trung Quốc và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam làm luận án nghiên cứu của mình.

21 trang | Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 2305 | Lượt tải: 1

Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận án Cải cách doanh nghiệp nhà nước ở Nga, Trung Quốc và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Bé gi¸o dôc viÖn khoa häc x∙ héi vμ ®μo t¹o ViÖt nam ViÖn kinh tÕ vμ chÝnh trÞ thÕ giíi ------------------------- Ng« V¨n Vò C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhμ n−íc ë nga, trung quèc vμ bμi häc kinh nghiÖm ®èi víi viÖt nam Chuyªn ngμnh: Kinh tÕ ThÕ giíi vμ Quan hÖ Kinh tÕ Quèc tÕ M· sè : 62.31.07.01 Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ Hμ néi – 2009 C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i: ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ ThÕ giíi ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. PGS. TS. NguyÔn Quang ThuÊn 2. TS. Lª Minh NghÜa Ph¶n biÖn 1: PGS.TS. NguyÔn Kim B¶o Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. Bïi TÊt Th¾ng Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. NguyÔn Hång S¬n LuËn ¸n nµy ®−îc b¶o vÖ tr−íc héi ®ång chÊm luËn ¸n nhµ n−íc, häp t¹i ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ ThÕ giíi, 176 Th¸i Hµ, Hµ Néi. Vµo håi ...... giê ..... ngµy ..... th¸ng .... n¨m 200 ... Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: - Th− viÖn Quèc gia - Th− viÖn ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ ThÕ giíi Danh môc c¸c c«ng tr×nh c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n 1. Ng« V¨n Vò (2002), “VÒ mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó s¾p xÕp ®æi míi doanh nghiÖp nhµ n−íc ë n−íc ta hiÖn nay”, T¹p chÝ Nghiªn cøu §«ng Nam ¸, sè 5, tr. 71-74. 2. Ng« V¨n Vò (2002), “Kinh nghiÖm cña c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi vÒ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc”, T¹p chÝ Nghiªn cøu ch©u ©u, sè 6 (48), tr. 17-22. 3. Ng« V¨n Vò (2002), “§æi míi doanh nghiÖp nhµ n−íc, tån t¹i vµ nh÷ng gi¶i ph¸p", T¹p chÝ Tµi chÝnh doanh nghiÖp, sè 5, tr. 21-22. 4. Ng« V¨n Vò (2002), “Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n−íc: Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi”, T¹p chÝ ThuÕ nhµ n−íc, sè th¸ng 9/2002, tr. 49-51. 5. Ng« V¨n Vò (2006), “Vµi nÐt vÒ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc ë Liªn bang Nga vµ mét sè n−íc §«ng ¢u", T¹p chÝ Nghiªn cøu ch©u ¢u, sè 9 (75), tr. 31-37. 6. Ng« V¨n Vò (2007), “C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc Trung Quèc: KÕt qu¶ vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra", T¹p chÝ Nghiªn cøu §«ng B¾c ¸, sè 10 (80), tr. 28-35. 7. Ng« V¨n Vò (2008), “S¾p xÕp, ®æi míi doanh nghiÖp nhµ n−íc ë viÖt Nam trong xu thÕ héi nhËp", T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi, sè 7 (147), tr. 57-63. 1 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu C¶i c¸ch DNNN nh»m n©ng cao hiÖu qu¶, thùc hiÖn tèt c«ng cô ®iÒu tiÕt qu¶n lý nÒn kinh tÕ cña nhµ n−íc lµ yªu cÇu cÊp thiÕt vµ th−êng xuyªn ®èi víi mäi quèc gia. ë c¸c n−íc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¶i c¸ch DNNN ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét néi dung cã ý nghÜa then chèt c¶ trong lý luËn vµ thùc tiÔn, gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi ®Êt n−íc. Trªn thùc tÕ, nh÷ng n¨m qua cho thÊy, ë c¸c n−íc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ nh− Liªn bang Nga, Trung Quèc vµ ViÖt Nam, c¶i c¸ch DNNN ®Òu ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Tuy nhiªn, môc tiªu vµ c¸c biÖn ph¸p tiÕn hµnh ë c¸c n−íc kh«ng hoµn toµn gièng nhau vµ kÕt qu¶ thu ®−îc còng kh¸c nhau. ë ViÖt Nam, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN, më cöa vµ chñ ®éng, tÝch cùc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, tuy cã kh¸c so víi c¸c n−íc chuyÓn ®æi nh− Nga, Trung Quèc c¶ vÒ ®Þa lý, lÞch sö, v¨n hãa, chÝnh trÞ, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn..., song víi ®Æc tr−ng lµ nh÷ng n−íc chuyÓn ®æi tõ m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr−êng, h¬n n÷a c¶ trong qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai cã quan hÖ vµ ¶nh h−ëng nhiÒu tíi ViÖt Nam, th× viÖc nghiªn cøu, tham kh¶o kinh nghiÖm trong viÖc c¶i c¸ch DNNN ®Ó t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ®æi míi, s¾p xÕp, n©ng cao hiÖu qu¶ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c DNNN ViÖt Nam lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa hÕt søc quan träng. Trong khu«n khæ luËn ¸n, t¸c gi¶ tËp trung nghiªn cøu chñ yÕu kinh nghiÖm c¶i c¸ch DNNN ë Nga vµ Trung Quèc. MÆt kh¸c, nh÷ng nghiªn cøu ë ®©y còng chñ yÕu tËp trung vµo néi dung c¬ b¶n c¶i c¸ch ®Ó chuyÓn ®æi së h÷u c¸c DNNN nh»m t¹o ra c¬ së cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN nãi riªng vµ c¶ nÒn kinh tÕ nãi chung. ViÖc chän Nga vµ Trung Quèc trong nghiªn cøu cña luËn ¸n cßn xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do sau ®©y: Thø nhÊt, c¶ Nga vµ Trung Quèc cã ®iÓm t−¬ng ®ång víi ViÖt Nam lµ tr−íc khi c¶i c¸ch ®Òu xuÊt ph¸t tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, DNNN chiÕm tû träng cao trong nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c biÖn ph¸p c¶i c¸ch nãi chung ë Nga vµ Trung Quèc kh«ng gièng nhau vµ ®©y còng chÝnh lµ hai m« h×nh c¶i c¸ch kh¸ ®Æc tr−ng trong c¸c n−íc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ. Liªn bang Nga tiÕn hµnh c¶i c¸ch theo “liÖu ph¸p sèc” nh»m x©y dùng chÕ ®é chÝnh trÞ d©n chñ ®a nguyªn, nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ héi nhËp quèc tÕ. Trung Quèc c¶i c¸ch kinh tÕ ®−îc tiÕn hµnh mét c¸ch tuÇn tù trªn c¬ së gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng cuéc c¶i c¸ch do §¶ng Céng s¶n l·nh ®¹o. 2 Thø hai, vÒ kÕt qu¶ c¶i c¸ch cho ®Õn nay cßn nhiÒu ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. ë Nga víi viÖc tiÕn hµnh liÖu ph¸p sèc, träng t©m lµ t− nh©n hãa, trong suèt thËp kû 90 cña thÕ kû XX diÔn ra trong ®iÒu kiÖn khñng ho¶ng nghiªm träng c¶ vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ x· héi. Tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y, n−íc Nga ®· nhanh chãng t¹o ra ®−îc khu vùc kinh tÕ t− nh©n ph¸t triÓn, lµ c¬ së thùc sù cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Víi nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch cña Tæng thèng Putin trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, kinh tÕ Liªn bang Nga ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu kh¸ tÝch cùc, gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ n©ng cao vÞ thÕ cña n−íc Nga trªn tr−êng quèc tÕ. Kh¸c víi Liªn bang Nga, Trung Quèc tiÕn hµnh c¶i c¸ch DNNN mét c¸ch tuÇn tù th«ng qua viÖc cæ phÇn hãa. KÕt qu¶ lµ Trung Quèc ®· chuyÓn ®æi mét c¸ch kh¸ æn ®Þnh vµ nÒn kinh tÕ trong suèt thêi gian dµi ®¹t ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng kh¸ cao. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, nhiÒu vÊn ®Ò c¬ b¶n liªn quan ®Õn DNNN ë Trung Quèc vÉn ch−a gi¶i quyÕt ®−îc, cô thÓ lµ, tiÕn ®é cæ phÇn hãa cßn chËm, ch−a ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu ®Æt ra. Râ rµng, nh÷ng kinh nghiÖm thµnh c«ng vµ kh«ng thµnh c«ng cña Nga vµ Trung Quèc trong c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ nãi chung, DNNN nãi riªng lµ nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u ®èi víi ViÖt Nam. Thø ba, n−íc Nga vµ Trung Quèc lµ hai quèc gia cã quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn vµ chiÕn l−îc víi ViÖt Nam. VÊn ®Ò häc tËp, trao ®æi kinh nghiÖm vÒ chuyÓn ®æi kinh tÕ nãi chung, c¶i c¸ch DNNN nãi riªng cÇn ®−îc ®Èy m¹nh. Trung Quèc ®· gia nhËp WTO, cßn Nga ®ang trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp tæ chøc nµy. §ång thêi, c¶ hai n−íc còng lµ thµnh viªn cña nhiÒu tæ chøc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, v× vËy sÏ cã ¶nh h−ëng rÊt lín tíi c¸c n−íc trong khu vùc vµ ViÖt Nam. Víi ý nghÜa ®ã, nghiªn cøu sinh chän ®Ò tµi: C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc ë Nga, Trung Quèc vµ bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam lµm luËn ¸n nghiªn cøu cña m×nh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu cña ®Ò tµi §· cã nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc, c«ng tr×nh nghiªn cøu ®−îc xuÊt b¶n thµnh s¸ch c¶ trong vµ ngoµi n−íc, mét sè luËn ¸n tiÕn sÜ vµ th¹c sÜ, c¸c bµi viÕt nghiªn cøu khoa häc ®¨ng trªn b¸o vµ t¹p chÝ liªn quan tíi ®Ò tµi nµy. Cã thÓ nªu lªn mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ®iÓn h×nh gÇn ®©y. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc ®iÓn h×nh nh− sau: - Bµn vÒ c¶i c¸ch toµn diÖn DNNN, do Tr−¬ng V¨n B©n chñ biªn (dÞch tõ tiÕng Trung Quèc), Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n, Hµ Néi, 1996. T¸c gi¶ cña c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy ®· tr×nh bµy kh¸ s©u s¾c c¶i c¸ch DNNN trªn quan ®iÓm c¶i c¸ch toµn diÖn ë Trung Quèc. Néi dung c«ng tr×nh ®· thÓ hiÖn ®−îc nÐt ®Æc s¾c dïng Chñ nghÜa m¸c ®Ó lý gi¶i, ph©n tÝch nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng XHCN ®Æc s¾c Trung Quèc, c¸c quan ®iÓm vÒ c¶i c¸ch toµn diÖn DNNN. C¸c t¸c gi¶ nªu râ yªu cÇu DNNN lµ “chñ 3 thÓ thø nhÊt’’ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng XHCN. X©y dùng chÕ ®é DN hiÖn ®¹i lµ DN ph¶i trë thµnh chñ thÓ kinh doanh, chñ thÓ quyÒn sö dông tµi s¶n, chñ thÓ lîi Ých, chñ thÓ ph¸t triÓn vµ tù ®iÒu tiÕt. C«ng tr×nh nµy c«ng bè vµo n¨m 1996, do vËy bÞ giíi h¹n vÒ mÆt thêi gian nghiªn cøu c¶i c¸ch DNNN theo yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, thùc hiÖn c¸c cam kÕt sau khi gia nhËp WTO. - Nh÷ng bµi häc tõ sù chuyÓn ®æi ë §«ng ¢u, t¸c gi¶ Kornai Janos, ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng (dÞch tõ tiÕng Anh), Hµ Néi, 2002. T¸c gi¶ ®−a ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm ®óc rót tõ thùc tiÔn c¶i c¸ch së h÷u ë Nga vµ §«ng ¢u. - C¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr−êng, t¸c gi¶ Marie Lavigne lµ gi¸o s− kinh tÕ häc, ng−êi Ph¸p, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia (dÞch tõ tiÕng Anh), Hµ Néi, 2002. Trong néi dung c«ng tr×nh, t¸c gi¶ kh¸m ph¸ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi t¹i c¸c n−íc Trung vµ §«ng ¢u, Liªn bang Nga. Trong ®ã, t¸c gi¶ ®· ®−a ra kh¸i niÖm vÒ TNH, tr×nh bµy môc tiªu cña TNH, c¸c c¬ chÕ TNH ë c¸c n−íc chuyÓn ®æi. - T− nh©n hãa trong c¸c ngµnh cã c¹nh tranh: hå s¬ cho tíi nay, tµi liÖu nghiªn cøu chÝnh s¸ch cña Ng©n hµng thÕ giíi (dÞch tõ tiÕng Anh), n¨m 2002. C¸c t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh nµy ®−a ra nh÷ng t− liÖu thùc tiÔn vÒ t¸c ®éng cña TNH vµ nhÊn m¹nh nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó TNH thµnh c«ng. §ã lµ, cam kÕt chÝnh trÞ m¹nh mÏ kÕt hîp víi sù ñng hé réng r·i cña c«ng chóng ®èi víi TNH, t¹o ra c¸c thÞ tr−êng c¹nh tranh, rì bá c¸c rµo c¶n gia nhËp vµ tho¸t khái thÞ tr−êng, c¶i c¸ch khu vùc tµi chÝnh ®Ó t¹o ra hÖ thèng ng©n hµng th−¬ng m¹i, h×nh thµnh khung ph¸p lý ®Ó t¨ng c−êng c¸c lîi Ých cña së h÷u t− nh©n. - Toµn cÇu hãa vµ t−¬ng lai cña c¸c n−íc ®ang chuyÓn ®æi, t¸c gi¶ Grzegorz W. Kolodko – nhµ kinh tÕ häc, nguyªn Phã Thñ t−íng Ba Lan, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia (dÞch tõ tiÕng Ba Lan), Hµ Néi, 2006. T¸c gi¶ ®i s©u xem xÐt, ph©n tÝch hai néi dung chÝnh: Thø nhÊt, qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa ngµy cµng m¹nh mÏ ®· vµ ®ang lµ chÊt xóc t¸c quan träng cho qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cña c¸c n−íc chuyÓn ®æi. Thø hai, ®¸nh gi¸ sù t¸c ®éng t−¬ng hç gi÷a toµn cÇu hãa vµ c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi; ®−a ra dù b¸o nh÷ng m« h×nh ph¸t triÓn trong nöa thÕ kû tíi; rót ra nh÷ng bµi häc c¬ b¶n cho viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu hãa vµ chuyÓn ®æi. - Ph©n tÝch so s¸nh cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ë Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa vµ Nga, tµi liÖu dÞch tõ tiÕng Anh, ViÖn Th«ng tin khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2004. §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi gãp phÇn vµo viÖc s¬ bé tæng kÕt qu¸ tr×nh h¬n 20 n¨m c¶i c¸ch kinh tÕ cña Trung Quèc vµ h¬n 10 n¨m ë Nga. C¸c t¸c gi¶ ®−a ra c¬ së thùc tiÔn ®Ó ph©n tÝch nh÷ng thµnh c«ng còng nh− kh«ng thµnh c«ng cña hai n−íc th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c chuyÓn ®æi kh¸c nhau. Cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng së h÷u ®−îc 4 c¸c t¸c gi¶ ®i s©u ph©n tÝch, so s¸nh gi÷a hai n−íc vµ chØ ra toµn bé cuéc c¶i c¸ch së h÷u ë Nga ®−îc quy vÒ thay h×nh thøc së h÷u nhµ n−íc thµnh së h÷u t− nh©n cã tÝnh −íc lÖ b»ng c¸ch TNH c¸c xÝ nghiÖp cña khu vùc nhµ n−íc; cßn ë Trung Quèc th× theo con ®−êng ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc së h÷u phi c«ng h÷u kh¸c vµ thay ®æi tÝnh chÊt cña së h÷u c«ng céng b»ng c¸ch thay ®æi h×nh thøc thùc hiÖn cña nã. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trong n−íc ®iÓn h×nh nh− sau: - C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc ë Trung Quèc - so s¸nh víi ViÖt Nam, ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi, Chñ biªn TSKH. Vâ §¹i L−îc - GS.TS. Cèc Nguyªn D−¬ng, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 1997. C¸c t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch kh¸ s©u s¾c vµ kh¶o cøu toµn diÖn vÒ qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc. Trªn c¬ së ®ã, nªu lªn sù t−¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt cña c«ng cuéc c¶i c¸ch DNNN gi÷a Trung Quèc vµ ViÖt Nam; nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm rót ra. Cuèn s¸ch ®−îc xuÊt b¶n n¨m 1997, do vËy trong h¬n mét thËp kû trë l¹i ®©y, nh÷ng vÊn ®Ò c¶i c¸ch DNNN ch−a ®−îc nghiªn cøu, ®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn míi, Trung Quèc gia nhËp WTO. - Nghiªn cøu so s¸nh ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam vµ c¶i c¸ch kinh tÕ ë Trung Quèc, Trung T©m khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n quèc gia – ViÖn Khoa häc x· héi Qu¶ng T©y, do GS.TS. Lª H÷u TÇng vµ GS. L−u Hµm Nh¹c ®ång chñ biªn, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n, Hµ Néi, 2002. Víi quy m« vµ c¸ch tiÕp cËn cña mét c«ng tr×nh nghiªn cøu c¬ b¶n, néi dung ®−îc ®i s©u ph©n tÝch, lý gi¶i nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan, nh÷ng c¬ së lý luËn khoa häc vµ thùc tiÔn dÉn ®Õn thµnh c«ng trong c«ng cuéc ®æi míi, c¶i c¸ch kinh tÕ ë mçi n−íc. Trong ®ã, phÇn ®¸nh gi¸ thùc tiÔn c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®−îc c¸c t¸c gi¶ cña hai n−íc tr×nh bµy kh¸ cô thÓ theo c¸c giai ®o¹n, nh÷ng gi¶i ph¸p vµ tiÕn triÓn cña c¶i c¸ch DNNN. Bªn c¹nh ®ã, so s¸nh tiÕp tôc ®i s©u c¶i c¸ch DNNN cña Trung Quèc vµ ViÖt Nam. - §iÒu chØnh mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ ë Trung Quèc (giai ®o¹n 1992-2010), tËp thÓ t¸c gi¶, do TS. NguyÔn Kim B¶o chñ biªn, Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi, Hµ Néi, 2004. Trong c«ng tr×nh nµy, c¸c t¸c gi¶ tËp trung lµm râ nh÷ng néi dung ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ ë tÊt c¶ c¸c ngµnh, lÜnh vùc cña Trung Quèc tõ n¨m 1992 – 2010. §iÒu chØnh chÝnh s¸ch trong c¶i c¸ch DNNN bao gåm: nh÷ng chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh, c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn, hiÖu qu¶ cña ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch vµ triÓn väng cña c«ng cuéc c¶i c¸ch DNNN Trung Quèc. - Con ®−êng ph¸t triÓn DNNN Trung Quèc tõ 1949 ®Õn 2004 – Nh÷ng vÊn ®Ò nhËn thøc, t¸c gi¶ Ph¹m SÜ Thµnh, Nhµ xuÊt b¶n ThÕ Giíi, 2005. C«ng tr×nh ®−îc nghiªn cøu kh¸ hÖ thèng, l«gic tõ lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn DNNN Trung Quèc tr−íc n¨m 1978, sù cÇn thiÕt ®iÒu chØnh DNNN, ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p c¶i c¸ch vÜ m« vµ vi m«. §iÒu ®¸ng l−u ý h¬n c¶ lµ t¸c gi¶ ®· ®i s©u ph©n tÝch vµ lµm râ nh÷ng nh©n tè t¹o nªn thµnh c«ng 5 cña c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc; tõ ®ã ®−a ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë ViÖt Nam hiÖn nay. - T− nh©n hãa ë Liªn bang Nga vµ mét sè n−íc §«ng ¢u trong c¶i c¸ch theo h−íng thÞ tr−êng, ®Ò tµi cÊp bé, do TS. NguyÔn Quang ThuÊn thùc hiÖn, Hµ Néi, 1997. §©y lµ c«ng tr×nh ®−îc nghiªn cøu c«ng phu, nh÷ng néi dung tr×nh bµy lµ rÊt c¬ b¶n. Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh mµ t¸c gi¶ ®· gi¶i quyÕt trong c«ng tr×nh nµy lµ kh¸i qu¸t hãa vÒ c¶i c¸ch vµ TNH ë Liªn bang Nga vµ c¸c n−íc §«ng ¢u. Ph©n tÝch vµ lµm râ kÕt qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn TNH ë Liªn bang Nga vµ §«ng ¢u. Tõ ®ã, ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ qu¸ tr×nh TNH ë c¸c n−íc nµy. - B¸o c¸o nghiªn cøu: c¶i c¸ch DNNN-kinh nghiÖm cña Trung Quèc vµ so s¸nh víi ViÖt Nam, tµi liÖu phôc vô Héi th¶o n»m trong khu«n khæ Dù ¸n VIE/101/012, ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−, Hµ Néi, 2002. C¸c diÔn gi¶ Trung Quèc nªu trong b¸o c¸o vÒ lÞch sö c¶i c¸ch DNNN tõ n¨m 1978 ®Õn nay, nh÷ng giai ®o¹n c¶i c¸ch vµ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc, nh÷ng khã kh¨n, v−íng m¾c ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN. C¸c t¸c gi¶ còng x¸c ®Þnh râ nh÷ng thµnh tùu vµ thiÕu sãt chÝnh cña c¶i c¸ch DNNN. Mét trong sè nh÷ng luËn ®iÓm nµy ®Õn nay cßn ®ang lµ hiÖn thùc. - Kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc, ViÖn Adam Smith, Dù ¸n cña ChÝnh phñ V−¬ng quèc Anh tµi trî cho ChÝnh phñ ViÖt Nam, Hµ Néi, 2002. Néi dung c«ng tr×nh tËp trung tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt chung liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c DN trong c¬ chÕ thÞ tr−êng nh− c¹nh tranh, xãa bá ®éc quyÒn, vÊn ®Ò ®iÒu tiÕt c¸c ngµnh kinh tÕ... §ång thêi, nªu lªn nh÷ng kinh nghiÖm c¶i c¸ch, chuyÓn ®æi c¸c DNNN, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn DN vµ sù t¸c ®éng cña x· héi ®èi víi c¶i c¸ch DN ë mét sè n−íc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ. §©y lµ tµi liÖu dïng cho viÖc ®µo t¹o, häc tËp cho c¸c ®èi t−îng lµ nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸n bé chñ chèt cña c¸c bé, ngµnh vµ c¸c tæng c«ng ty, DNNN ®ang tiÕn hµnh CPH. - Héi th¶o khoa häc quèc tÕ: ChuyÓn ®æi DNNN ë ViÖt Nam, do §¹i häc quèc gia Hµ Néi vµ ViÖn Konrad Adenauer ®ång tæ chøc t¹i Hµ Néi, n¨m 2006. Tµi liÖu ®−îc tËp hîp 16 bµi viÕt tham luËn khoa häc cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc lµ c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh nghiªn cøu vÒ c¶i c¸ch DNNN. NhiÒu bµi viÕt cã gi¸ trÞ tham kh¶o tèt, cung cÊp nh÷ng th«ng tin vµ c¸c t− liÖu, sè liÖu míi. Cã nh÷ng gîi ý rÊt thiÕt thùc cho ViÖt Nam tiÕp tôc ®æi míi, s¾p xÕp DNNN trong thêi kú chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. - C¶i c¸ch kinh tÕ: c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ë c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi (Trung Quèc, ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga), cña t¸c gi¶ TSKH. Ph¹m §øc ChÝnh, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, n¨m 2007. C«ng tr×nh cã kÕt cÊu gåm 3 phÇn. PhÇn II, t¸c gi¶ ®i vµo nghiªn cøu, ph©n tÝch chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ, trong ®ã cã c¶i c¸ch DNNN ë tõng 6 n−íc cô thÓ. Nªu lªn gi¶i ph¸p c¶i c¸ch tuÇn tù ë Trung Quèc vµ ViÖt Nam; c¶i c¸ch theo liÖu ph¸p sèc ë Nga. Nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ cña nã. PhÇn III: t¸c gi¶ ®i vµo nghiªn cøu so s¸nh c¸c m« h×nh chuyÓn ®æi gi÷a ba n−íc trªn. §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu ë ph¹m vi réng vÒ c¶i c¸ch, chuyÓn ®æi kinh tÕ cña ba n−íc. V× vËy, néi dung c¶i c¸ch DNNN míi dõng l¹i ë tÇm kh¸i qu¸t, cã tÝnh hÖ thèng l¹i c¸c qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¶i c¸ch. - ChuyÓn ®æi së h÷u vµ TNH ë Liªn bang Nga, bµi häc kinh nghiÖm rót ra ®èi víi ViÖt Nam, ®Ò tµi cÊp tr−êng, do tËp thÓ t¸c gi¶ cña tr−êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n thùc hiÖn, n¨m 2006. Néi dung c«ng tr×nh nªu lªn sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn ®æi së h÷u vµ TNH ë Liªn bang Nga. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi vµ TNH ë Liªn bang Nga. So s¸nh qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi DNNN ë Nga vµ ViÖt Nam. C¸c t¸c gi¶ ®· rót ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë ViÖt Nam. - ChuyÓn ®æi kinh tÕ ë Liªn bang Nga - Lý luËn, thùc tiÔn vµ bµi häc kinh nghiÖm, ®Ò tµi thùc hiÖn theo NghÞ ®Þnh th− ViÖt Nam – Liªn bang Nga, do GS.TS. NguyÔn §×nh H−¬ng chñ biªn, Nhµ xuÊt b¶n Lý luËn ChÝnh trÞ, Hµ Néi, 2005. Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy, c¸c t¸c gi¶ dµnh c¶ mét ch−¬ng tr×nh bµy chuyÓn ®æi së h÷u vµ TNH t¹i Nga. C¸c t¸c gi¶ nªu râ sù cÇn thiÕt vµ tiÒn ®Ò TNH; c¸c giai ®o¹n vµ kÕt qu¶ tiÕn hµnh TNH ë Nga. - Kinh nghiÖm chuyÓn ®æi, ®Æc biÖt lµ TNH c¸c DN lín vµ h×nh thµnh khung ph¸p lý vÒ ®Çu t− vµ DN t¹i Liªn bang Nga vµ Céng hßa SÐc, c«ng tr×nh kh¶o s¸t thùc tiÔn cña ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng tõ 25-5 ®Õn 31-6-2006. §©y lµ tµi liÖu cung cÊp cho ng−êi ®äc rÊt nhiÒu t− liÖu, sè liÖu thùc tiÔn vÒ TNH, x©y dùng khung ph¸p luËt kinh doanh trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ cña hai n−íc. §Æc biÖt lµ c¸c kinh nghiÖm thùc tiÔn tiÕn hµnh TNH DNNN. - §iÒu chØnh ho¹t ®éng cña DNNN sau khi Trung Quèc gia nhËp WTO, B¸o c¸o kÕt qu¶ kh¶o s¸t Trung Quèc cña ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng, th¸ng 3 n¨m 2008. Néi dung cña b¸o c¸o tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò: nh÷ng néi dung Trung Quèc cam kÕt vÒ DNNN sau khi gia nhËp WTO, t×m hiÓu ph−¬ng thøc vµ biÖn ph¸p thùc hiÖn cam kÕt WTO cña Trung Quèc vÒ vÊn ®Ò DNNN, t×m hiÓu thµnh c«ng vµ th¸ch thøc ®èi víi Trung Quèc hiÖn nay khi thùc hiÖn cam kÕt gia nhËp WTO vÒ DNNN. §¸ng l−u ý lµ vÒ bµi häc kinh nghiÖm cña Trung Quèc trong ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña DNNN theo cam kÕt WTO vµ mét ®Ò xuÊt ban ®Çu víi ViÖt Nam. - C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc Trung Quèc giai ®o¹n tõ 1978 ®Õn nay, LuËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ, t¸c gi¶ D−¬ng Hoµng Oanh, ViÖn Kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ thÕ giíi, Hµ Néi, 2003. §©y lµ c«ng tr×nh ®−îc nghiªn cøu hoµn chØnh cña mét luËn ¸n tiÕn sÜ. Néi dung cña luËn ¸n ®· nªu râ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó Trung Quèc thùc hiÖn c¶i c¸ch DNNN. HÖ 7 thèng vµ ph©n tÝch c¸c néi dung c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc tõ khi c¶i c¸ch, më cöa nÒn kinh tÕ. Ngoµi ra, cßn kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn chñ ®Ò nµy ®· ®−îc ®¨ng t¶i trªn t¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vµ ChÝnh trÞ thÕ giíi, t¹p chÝ Nghiªn cøu ch©u ¢u vµ mét sè t¹p chÝ kh¸c. C¸c c«ng tr×nh tiªu biÓu nªu trªn, tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu kh¸c nhau ®· ®i vµo nghiªn cøu c¶i c¸ch DNNN cña riªng lÎ mét quèc gia hay khu vùc. VÊn ®Ò c¶i c¸ch, TNH DNNN ch−a ®−îc nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng ®Æt d−íi gãc ®é ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng thµnh c«ng còng nh− kh«ng thµnh c«ng, nh÷ng khã kh¨n, trë ng¹i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ë c¸c n−íc chuyÓn ®æi (tr−êng hîp Nga vµ Trung Quèc), ®Æc biÖt lµ nh÷ng néi dung c¶i c¸ch DNNN trong ®iÒu kiÖn ®· gia nhËp WTO. Tõ ®ã, cã thÓ rót ra nh÷ng kinh nghiÖm vÒ c¶i c¸ch DNNN ®èi víi ViÖt Nam. §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých ®ã, t¸c gi¶ luËn ¸n ®· tham kh¶o vµ kÕ thõa cã ph¸t triÓn kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu c«ng tr×nh vµ nhiÒu t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc ®· nghiªn cøu vÒ c¶i c¸ch kinh tÕ nãi chung, c¶i c¸ch DNNN nãi riªng ë nh÷ng n−íc chuyÓn ®æi. NhÊt lµ, nh÷ng c«ng tr×nh ®· liÖt kª ë trªn ®©y. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tµi Môc ®Ých: Trªn c¬ së nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn c¶i c¸ch DNNN trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, luËn ¸n nghiªn cøu c¸c néi dung c¬ b¶n vµ mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra vÒ c¶i c¸ch DNNN trong tiÕn tr×nh chuyÓn ®æi ë Nga vµ Trung Quèc, ®Ó tõ ®ã rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam. NhiÖm vô: - Tr×nh bµy c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn c¶i c¸ch DNNN trong c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi nãi chung, ë Liªn bang Nga vµ Trung Quèc nãi riªng. - Ph©n tÝch, lµm râ môc tiªu, ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh c¶i c¸ch, chuyÓn ®æi së h÷u vµ t¸i cÊu tróc c¸c DNNN ë Nga vµ Trung Quèc. - §¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë Nga, Trung Quèc, tõ ®ã, rót ra bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu * §èi t−îng nghiªn cøu: C¸c DNNN trong tiÕn tr×nh c¶i c¸ch, chuyÓn ®æi së h÷u ë Liªn bang Nga vµ Trung Quèc. * Ph¹m vi: LuËn ¸n tËp trung nghiªn cøu b¶n chÊt, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p c¶i c¸ch DNNN, trong ®ã, chñ yÕu lµ biÖn ph¸p chuyÓn ®æi së h÷u c¸c DNNN cña Nga vµ Trung Quèc. LuËn ¸n nghiªn cøu qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¶i c¸ch DNNN cña Trung Quèc tõ n¨m 1978 vµ Nga tõ n¨m 1991 ®Õn nay. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 8 LuËn ¸n dùa vµo ph−¬ng ph¸p luËn chñ nghÜa M¸c-Lªnin lµ duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. Ngoµi ra, luËn ¸n sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc cô thÓ nh−: ph−¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh, kh¸i qu¸t ho¸, ph©n tÝch, tæng hîp vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngµnh... 6. Nh÷ng ®ãng gãp khoa häc cña luËn ¸n KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n cã ®ãng gãp khoa häc chñ yÕu nh− sau: Thø nhÊt, hÖ thèng hãa vµ lµm s¸ng tá h¬n nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cho viÖc c¶i c¸ch DNNN ë nh÷ng n−íc chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa sang kinh tÕ thÞ tr−êng nãi chung, ë Nga vµ Trung Quèc nãi riªng. Thø hai, lµm râ thªm nh÷ng néi dung vµ ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn c¬ b¶n c¶i c¸ch DNNN ë Nga vµ Trung Quèc trªn c¬ së cËp nhËt th«ng tin vµ nh×n nhËn l¹i tiÕn tr×nh víi nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®−îc vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra. Thø ba, trªn c¬ së rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm c¶ thµnh c«ng vµ kh«ng thµnh c«ng trong c¶i c¸ch DNNN cña Nga vµ Trung Quèc, luËn ¸n ®Ò xuÊt mét sè gîi ý thóc ®Èy c¶i c¸ch DNNN ë ViÖt Nam, nhÊt lµ theo nh÷ng cam kÕt vÒ DNNN sau khi gia nhËp WTO. 7. KÕt cÊu luËn ¸n Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn, Danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung chÝnh cña luËn ¸n gåm 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn c¶i c¸ch DNNN cña c¸c n−íc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ Ch−¬ng 2: Nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ c¶i c¸ch DNNN cña Nga vµ Trung Quèc Ch−¬ng 3: KÕt qu¶ vµ vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN cña Nga, Trung Quèc vµ bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam. Ch−¬ng 1 C¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhμ n−íc cña c¸c n−íc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ 1.1. C¬ së lý luËn 1.1.1. Kh i¸ niÖm vÒ doanh nghiÖp nhµ n−íc, t− nh©n hãa, cæ phÇn hãa. Tõ kh¸i niÖm vÒ DNNN cña Nhµ n−íc ta, c¸c kh¸i niÖm kh¸c trªn thÕ giíi, nghiªn cøu sinh cho r»ng, DNNN cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh nh− sau: DNNN lµ thùc thÓ kinh tÕ thuéc së h÷u hay thuéc quyÒn kiÓm so¸t cña nhµ n−íc, cã t− c¸ch ph¸p nh©n ®éc lËp, thùc hiÖn quyÒn vµ nghÜa vô theo luËt ®Þnh, ho¹t ®éng theo môc tiªu lîi nhuËn hoÆc c«ng Ých, së h÷u 100% vèn nhµ n−íc hoÆc cæ phÇn chi phèi. 9 Kh¸i niÖm t− nh©n ho¸. TNH lµ mét xu h−íng trong c¶i c¸ch DNNN ®−îc vËn dông réng r·i trªn thÕ giíi vµo nh÷ng thËp kû gÇn ®©y. Cã thÓ hiÓu theo hai nghÜa. NghÜa hÑp, TNH lµ sù chuyÓn ®æi hîp ph¸p tõ së h÷u nhµ n−íc sang së h÷u t− nh©n. NghÜa réng, TNH gåm c¸c chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn khÝch khu vùc t− nh©n tham gia vµo viÖc cung cÊp dÞch vô c«ng vµ h¹ tÇng c¬ së vµ cã khuynh h−íng lo¹i trõ hoÆc thay ®æi vÞ trÝ ®éc quyÒn cña c¸c DNNN. Kh¸i niÖm cæ phÇn ho¸ (corporatization hay equitization) trong c¶i c¸ch DNNN ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p cña TNH. ViÖc CPH ®−îc thùc hiÖn th«ng qua chia vèn cña mét sè DNNN nhÊt ®Þnh ra thµnh c¸c cæ phÇn. 1.1.2. Lý luËn M¸c-Lªnin. - VÒ tÝnh ®éc lËp, tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ. C. M¸c - Ph. ¨ngghen cho r»ng tÝnh ®éc lËp cña c¸c chñ thÓ ®−îc thÓ hiÖn ë chç: tù do tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh doanh hµng ho¸ vµ c¹nh tranh víi nhau. Th«ng qua viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc c¹nh tranh trong cïng ngµnh vµ gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau, c¸c chñ thÓ kinh tÕ t×m mäi biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh, thu nhiÒu lîi nhuËn. - VÒ quyÒn së h÷u t¸ch khái quyÒn sö dông. Nghiªn cøu ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n ë giai ®o¹n tù do c¹nh tranh, C. M¸c chØ râ: t− b¶n c«ng nghiÖp kh«ng ph¶i lµ lo¹i h×nh t− b¶n tån t¹i duy nhÊt trong x· héi t− b¶n mµ ë ®ã cßn cã c¸c lo¹i h×nh t− b¶n kh¸c. §ã lµ t− b¶n kinh doanh hµng ho¸ vµ t− b¶n kinh doanh tiÒn tÖ. - VÒ m« h×nh DN. S¶n xuÊt TBCN do c«ng ty cæ phÇn kinh doanh ®· kh«ng cßn lµ s¶n xuÊt t− nh©n, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi vèn t− nh©n thµnh vèn x· héi ®· thóc ®Èy m¹nh mÏ viÖc x· héi ho¸ s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt. - VÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña V.I. Lªnin. Néi dung cña NEP rÊt phong phó, tæng hîp nhiÒu biÖn ph¸p kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. Nh÷ng luËn ®iÓm liªn quan ®Õn nghiªn cøu cña luËn ¸n ®−îc xem xÐt lµ: Thø nhÊt, vÊn ®Ò tù do l−u th«ng hµng hãa trªn c¬ së nh÷ng h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ TLSX. Thø hai, vÊn ®Ò ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc kinh tÕ t− b¶n nhµ n−íc. Nh− vËy, nh÷ng luËn ®iÓm hÕt søc c¬ b¶n trong hÖ thèng lý luËn chñ nghÜa M¸c- Lªnin trªn ®©y cã gi¸ trÞ khoa häc lµm c¬ së lý luËn ®¸p øng yªu cÇu c¶i c¸ch, chuyÓn ®æi së h÷u DNNN ë c¸c n−íc chuyÓn ®æi nãi chung vµ ë Nga vµ Trung Quèc nãi riªng. 1.1.3. Lý thuyÕt kinh tÕ Keynes. M« h×nh ®iÒu chØnh kinh tÕ ®−îc Keynes ®Ò xuÊt lµ: (1) KÝch thÝch tiªu dïng (kÝch thÝch ®Ó t¨ng tiªu dïng trung b×nh cña x· héi), kÝch thÝch ®Çu t−, duy tr× cÇu ®Çu t−. (2) Sö dông ng©n s¸ch nhµ n−íc ®Ó kÝch thÝch ®Çu t− t− nh©n vµ nhµ n−íc. (3) KÕt hîp chÝnh s¸ch tµi chÝnh víi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó chèng khñng ho¶ng: sö dông chÝnh s¸ch thuÕ, l¹m ph¸t cã kiÓm so¸t, ®iÒu chØnh l·i suÊt… ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ. 10 1.1.4. Lý thuyÕt chñ nghÜa tù do míi. Lý luËn cña chñ nghÜa tù do míi chñ tr−¬ng gi¶m sù can thiÖp cña nhµ n−íc, gi¶m thuÕ vµ t¨ng c¸c yÕu tè thÞ tr−êng, TNH, tù do hãa. Cô thÓ nh− sau: - Gi¶m sù can thiÖp cña nhµ n−íc vµo qu¸ tr×nh kinh doanh cña DN, ph¸t huy quyÒn chñ ®éng, s¸ng t¹o, tù chñ cña c¸c DN. - Gi¶m thuÕ. Theo hä, viÖc lµm nµy sÏ cã Ých lîi: Thø nhÊt, gi¶m thuÕ sÏ lµm t¨ng tiÕt kiÖm, ®Çu t−, kÝch thÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt – kinh doanh, t¨ng lîi nhuËn. Thø hai, khi gi¶m thuÕ th× viÖc lµm, thu nhËp sÏ t¨ng dÇn lªn, nÒn kinh tÕ ®−îc ph¸t triÓn. - Më réng t− nh©n ho¸, tù do ho¸. Xu h−íng chung cña c¸c quèc gia ph¸t triÓn ngµy nay, ®Æc biÖt ë c¸c n−íc chuyÓn ®æi lµ thu hÑp khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc. Nh÷ng gi¶i ph¸p lµm gi¶m tû träng së h÷u nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®−îc sö dông mét c¸ch phæ biÕn ë nh÷ng n−íc nµy lµ: gi¶m thuÕ, t− nh©n ho¸, s¾p xÕp thu gän ®Çu mèi c¬ së quèc doanh, gi¶m bít biªn chÕ vµ tæ chøc bé m¸y nhµ n−íc gän nhÑ, cã hiÖu qu¶ cao. 1.1.5. Lý thuyÕt vÒ doanh nghiÖp hiÖn ®¹i. Nhµ kinh tÕ häc ng−êi Anh lµ Coase, ®−îc nhËn gi¶i th−ëng Nobel vÒ kinh tÕ häc n¨m 1991. ¤ng cho r»ng: nguyªn nh©n h×nh thµnh DN lµ do gi¸ thµnh giao dÞch néi bé DN b»ng víi gi¸ thµnh giao dÞch trªn thÞ tr−êng. Lý luËn DN hiÖn ®¹i chñ yÕu gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sau: Mét lµ, t¹i sao DN tån t¹i? B¶n chÊt cña DN lµ g×? Ranh giíi gi÷a DN vµ thÞ tr−êng ®−îc x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo? Hai lµ, nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña quyÒn së h÷u DN. Ngoµi nh÷ng tÝnh chÊt chung nªu trªn cña DN, lý thuyÕt vÒ DN hiÖn ®¹i cßn nªu ra nh÷ng ®Æc tr−ng nh−: (1) Doanh nghiÖp cã n¨ng lùc, tr×nh ®é s¶n xuÊt – kinh doanh hiÖn ®¹i, theo chiÒu s©u, s¶n phÈm cã hµm l−îng c«ng nghÖ vµ søc c¹nh tranh cao trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. (2) §a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ kinh doanh, s¶n xuÊt quy m« lín, nhiÒu lo¹i s¶n phÈm ®Ó thÝch øng víi tÝnh ®a d¹ng vµ ®Çy biÕn ®éng trªn thÞ tr−êng trong vµ ngoµi n−íc. (3) QuyÒn së h÷u t¸ch khái quyÒn qu¶n lý kinh doanh, ph¹m vi chøc tr¸ch râ rµng, ng−êi së h÷u vÒ ph¸p luËt kh«ng trùc tiÕp ®iÒu hµnh qu¶n lý DN. (4) ¸p dông chÕ ®é qu¶n lý theo cÊp, tøc lµ cã hai cÊp quyÕt ®Þnh trë lªn, gi÷a c¸c cÊp h×nh thµnh hÖ thèng quan hÖ võa phèi hîp võa chÕ −íc lÉn nhau. (5) Ngoµi ra, ®Æc tr−ng cña DN hiÖn ®¹i cßn thÓ hiÖn ®Ëm nÐt ë yªu cÇu vÒ v¨n ho¸ DN vµ qu¶n lý, lÊy con ng−êi lµm gèc. 1.2. C¬ së thùc tiÔn 1.2.1. C¶i c¸ch DNNN ë c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn Nh÷ng ®iÓm chung cña c¸c n−íc t− b¶n ph¸t triÓn tiÕn hµnh TNH ®ã lµ: 11 Thø nhÊt, khi c¸c DNNN ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶, ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh buéc ph¶i TNH nh−ng vÉn gi÷ së h÷u toµn bé hoÆc khèng chÕ víi mét sè DN chiÕn l−îc. Thø hai, mét mÆt gi¶m sù tËp trung quyÒn lùc cña khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc, c¾t gi¶m sù can thiÖp cña nhµ n−íc vµo DN, nh−ng mÆt kh¸c, nhµ n−íc vÉn duy tr× ¶nh h−ëng ®èi víi c¸c DN ®· ®−îc TNH b»ng c¸c biÖn ph¸p gi¸n tiÕp kh¸c nhau. Thø ba, TNH th−êng ®−îc thùc hiÖn d−íi ba h×nh thøc. Trong ®ã, h×nh thøc ®Êu gi¸ tµi s¶n cña xÝ nghiÖp trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ phæ biÕn. 1.2.2. C¶i c¸ch DNNN ë c¸c nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hãa míi vµ ®ang ph¸t triÓn. C¶i c¸ch DNNN ë c¸c n−íc NIEs vµ ®ang ph¸t triÓn gåm c¸c môc tiªu: (1) N©ng cao hiÖu qu¶ cña DNNN nãi riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. (2) C¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ víi träng t©m lµ ®Èy m¹nh ph¸t triÓn khu vùc kinh tÕ t− nh©n. (3) Gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n−íc. 1.2.4. TÝnh tÊt yÕu c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc ë Nga vµ Trung Quèc. Nhµ n−íc Nga vµ Trung Quèc ®Æt ra yªu cÇu ph¶i chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng vµ c¶i c¸ch DNNN mét c¸ch cÊp thiÕt. Bªn c¹nh ®ã, xu thÕ toµn cÇu hãa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®· t¹o ra søc Ðp vÒ c¶i c¸ch DNNN ®èi víi Nga vµ Trung Quèc. Ch−¬ng 2 Nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhμ n−íc cña nga vμ trung quèc 2.1. Quan ®iÓm, môc tiªu c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc cña Nga, Trung Quèc 2.1.1. Quan ®iÓm, môc tiªu c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc cña Nga. Trong c¸c ch−¬ng tr×nh thùc hiÖn c¶i c¸ch kinh tÕ cña chÝnh phñ Nga, chuyÓn ®æi së h÷u DNNN, n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cho khèi DN nµy vèn ho¹t ®éng tr× trÖ vµ kÐm hiÖu qu¶ tõ rÊt nhiÒu n¨m qua ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu. ChuyÓn ®æi së h÷u c¸c DNNN ®−îc th«ng qua con ®−êng TNH. T− nh©n ho¸ ë Nga võa lµ môc tiªu võa lµ néi dung quan träng cña c¶i c¸ch DNNN trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. 2.1.2. Quan ®iÓm, môc tiªu c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc cña Trung Quèc. Trung Quèc coi c¶i c¸ch DNNN lµ nhiÖm vô trung t©m vµ lµ kh©u khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ. Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ®−îc triÓn khai réng r·i vµ hÕt søc s©u s¾c trong ®êi sèng kinh tÕ-chÝnh trÞ x· héi. Yªu cÇu cña c¶i c¸ch DNNN lµ 12 h×nh thµnh ®−îc c¬ chÕ kinh doanh vµ thÓ chÕ qu¶n lý phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng XHCN. 2.2. T− nh©n ho¸, c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc theo h−íng t¹o lËp c¸c chñ thÓ cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 2.2.1. T− nh©n ho¸ doanh nghiÖp nhµ n−íc ë Nga theo h−íng t¹o lËp c¸c chñ thÓ cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Qu¸ tr×nh TNH ë Nga ®−îc chÝnh thøc b¾t ®Çu kÓ tõ khi ban hµnh LuËt TNH th¸ng 6-1991 vµ ®−îc thùc hiÖn qua 3 giai ®o¹n: - Giai ®o¹n thø nhÊt, tõ n¨m 1992 – 1994: TNH hµng lo¹t b»ng phiÕu t− nh©n ho¸ (giai ®o¹n voucher ho¸). - Giai ®o¹n thø hai, tõ n¨m 1994 – 1998: TNH b»ng tiÒn mÆt. - Giai ®o¹n thø ba, tõ n¨m 1998 ®Õn nay: TNH nh÷ng DN lín vµ t¸i c¬ cÊu së h÷u. 2.2.2. C¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc cña Trung Quèc theo h−íng t¹o lËp c¸c chñ thÓ cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. ë Trung Quèc, c¶i c¸ch DNNN ®Ó t¹o lËp c¸c chñ thÓ cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®−îc sö dông nhiÒu biÖn ph¸p nh−: T¸ch quyÒn së h÷u nhµ n−íc vµ quyÒn kinh doanh cña DNNN, s¸p nhËp, ph©n t¸ch, b¸n, gi¶i thÓ ph¸ s¶n DN. 2.3. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý vµ h×nh thøc tæ chøc doanh nghiÖp nhµ n−íc theo h−íng t¨ng c−êng vai trß tù chñ vµ hiÖu qu¶ Cïng víi viÖc t¨ng c−êng b¶o vÖ quyÒn së h÷u, thóc ®Èy qu¸ tr×nh TNH nh»m t¹o ra lùc l−îng thÞ tr−êng n¨ng ®éng, ë Nga ph¸t triÓn c¬ chÕ hîp t¸c gi÷a nhµ n−íc vµ DN. Nh÷ng h−íng −u tiªn cña hîp t¸c nhµ n−íc- t− nh©n lµ: - Ph¸t triÓn s¶n xuÊt, hoµn thiÖn c¸c h¹ tÇng kinh tÕ – x· héi cã tÝnh ®Õn lîi Ých cña c¸c DN tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng nµy. - N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn ng©n s¸ch, tµi s¶n quèc gia h−íng vµo c¸c lÜnh vùc x· héi còng nh− ®æi míi. - KhuyÕn khÝch lÜnh vùc t− nh©n ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh trong c¸c lÜnh vùc cã tiÒm n¨ng t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao vµ chÊt l−îng. Liªn bang Nga thùc hiÖn c¾t gi¶m sù hç trî cña nhµ n−íc, thùc hiÖn chÝnh s¸ch chèng ®éc quyÒn. Trung Quèc tiÕn hµnh thùc hiÖn quyÒn tù chñ kinh doanh cña DNNN. (1) Tù chñ vÒ tµi chÝnh. (2) Tù chñ vÒ lao ®éng, tiÒn l−¬ng vµ ph©n phèi thu nhËp. (3) Tù chñ vÒ kÕ ho¹ch vµ thÞ tr−êng. (4) Tù chñ vÒ ®æi míi kü thuËt vµ øng dông c«ng nghÖ tiªn tiÕn. §ång thêi, Trung Quèc t¹o lËp m«i tr−êng kinh doanh phï hîp víi kinh tÕ thÞ tr−êng cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc. 13 Ch−¬ng 3 kÕt qu¶ vμ vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhμ n−íc cña nga, trung quèc vμ bμi häc kinh nghiÖm ®èi víi viÖt nam 3.1. KÕt qu¶ vµ vÊn ®Ò ®Æt ra trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc ë Nga, Trung Quèc 3.1.1. KÕt qu¶ vµ vÊn ®Ò ®Æt ra ë Nga Khu vùc kinh tÕ nhµ n−íc hiÖn nay ë Nga chØ chiÕm cã 25% GDP, sè DNNN cßn l¹i rÊt Ýt. TÝnh ®Õn th¸ng 6-2006, ë Nga cßn 9.500 xÝ nghiÖp liªn hîp nhµ n−íc, 4.000 c«ng ty nhµ n−íc cã 100% ®Õn vµi phÇn tr¨m cæ phÇn (trong ®ã, tõ 250 ®Õn 300 c«ng ty cã cæ phÇn chi phèi cña nhµ n−íc, cßn l¹i lµ d−íi 50%), 5.000 c«ng ty nhµ n−íc cã cæ phÇn vµng. ViÖc TNH ®· phÇn nµo ®ã t¹o ra m«i tr−êng c¹nh tranh vµ t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn nhiÖm vô æn ®Þnh vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ ë Nga. T− nh©n hãa ®· lµm cho ho¹t ®éng vµ s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶ cña rÊt nhiÒu doanh nghiÖp trong c¸c lÜnh vùc ®éc quyÒn tr−íc ®©y nh−: ®iÖn, n¨ng l−îng, thÐp, viÔn th«ng vµ vËn t¶i, ng©n hµng. KÕt qu¶ ®¹t ®−îc cña qu¸ tr×nh TNH ë Nga nh÷ng n¨m qua ®· gãp phÇn t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Êt n−íc. Trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI, kinh tÕ Nga t¨ng tr−ëng trung b×nh 6%/n¨m. N¨m 2007, t¨ng tr−ëng ®¹t 8,1% lµ møc t¨ng tr−ëng cao nhÊt trong vßng 7 n¨m qua. Thu nhËp thùc tÕ cña ng−êi d©n t¨ng gÊp ®«i n¨m 2000. Tû lÖ l¹m ph¸t tõ 13,5% (n¨m 2005), gi¶m xuèng cßn 6,7% (n¨m 2006). ThÞ tr−êng tµi chÝnh, tiÒn tÖ æn ®Þnh. TÝnh ®Õn th¸ng 2-2008, dù tr÷ ngo¹i tÖ vµ vµng cña Nga ®¹t kho¶ng 485 tû USD, xÕp thø 3 trªn thÕ giíi sau Trung Quèc vµ NhËt B¶n. §Çu t− n−íc ngoµi (FDI) ®¹t 30 tû USD (n¨m 2006). Nh÷ng chØ tiªu kinh tÕ nµy ®· ®−a n−íc Nga trë thµnh 10 nÒn kinh tÕ lín cña thÕ giíi, víi tæng s¶n phÈm quèc néi (GDP) kho¶ng 1.300 tû USD. HËu qu¶ vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cña qu¸ tr×nh TNH ë Nga. Giai ®o¹n ®Çu TNH t¹o ra c¬ cÊu së h÷u ph©n t¸n, kh«ng cã cæ ®«ng cã n¨ng lùc kinh doanh; tõ ®ã, DN kh«ng t×m ®−îc ph−¬ng h−íng kinh doanh míi hoÆc mÊt ph−¬ng h−íng kinh doanh. Giai ®o¹n 2 vµ 3 cña qu¸ tr×nh TNH ®−îc b¸n víi gi¸ rÊt rÎ so víi gi¸ thùc tÕ cña nã. Mét tµi s¶n lín cña nhµ n−íc bÞ r¬i vµo tay t− nh©n b»ng c¶ h×nh thøc hîp ph¸p vµ phi ph¸p. T− nh©n hãa lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm suy yÕu chÝnh quyÒn nhµ n−íc, xãi mßn trËt tù x· héi, nÒn kinh tÕ suy tho¸i kÐo dµi. Møc GDP lu«n t¨ng tr−ëng ©m: - 15% (1991), -18% (1992), -15,5% (1993), -12,6% (1994), -6% (1995), -5% (1996), ®Õn n¨m 1997, lÇn ®Çu tiªn GDP t¨ng tr−ëng d−¬ng, ®¹t 0,4%. 3.1.2. KÕt qu¶ vµ vÊn ®Ò ®Æt ra ë Trung Quèc 14 C¶i c¸ch DNNN ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu c¬ b¶n nh−: (1) Tõng b−íc xo¸ bá viÖc bao cÊp vèn cho DNNN, (2) Doanh nghiÖp nhµ n−íc tiÕp tôc ph¸t huy vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, (3) Th«ng qua c¶i c¸ch chÕ ®é së h÷u, c¸c tËp ®oµn DNNN cña Trung Quèc ®· ra ®êi vµ cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng trong n−íc vµ quèc tÕ. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra. Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc ®ang ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc gi¶i quyÕt nh− sau: (1) N¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c DNNN cßn yÕu, kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a DN cña Trung Quèc víi c¸c DN trªn thÕ giíi cßn qu¸ lín, (2) HiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c DNNN ch−a thËt sù ®−îc c¶i thiÖn, (3) T×nh tr¹ng thùc hiÖn chuyÓn quyÒn së h÷u tµi s¶n DN kh«ng ®óng quy ®Þnh, lµm thÊt tho¸t tµi s¶n nhµ n−íc. 3.1.3. So s¸nh c¶i c¸ch kinh tÕ nãi chung vµ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc nãi riªng gi÷a Nga vµ Trung Quèc 3.1.3.1. Nh÷ng ®iÓm t−¬ng ®ång: - Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¶i c¸ch vµ chuyÓn ®æi së h÷u DNNN ë hai n−íc ®−îc tiÕn hµnh b»ng qu¸ tr×nh TNH ë Nga vµ CPH ë Trung Quèc. - C¶i c¸ch kinh tÕ ë Trung Quèc kh¼ng ®Þnh sù kiÓm so¸t cña nhµ n−íc ®èi víi c¸c ngµnh nghÒ quan träng vµ nh÷ng lÜnh vùc then chèt ®Ó b¶o ®¶m vµ duy tr× tÝnh chÊt XHCN d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n. ë Nga, qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi së h÷u, ChÝnh phñ chñ tr−¬ng t¨ng c−êng viÖc n¾m sè cæ phiÕu khèng chÕ trong c¸c c«ng ty cæ phÇn ë mét lo¹t c¸c ngµnh kinh tÕ. - Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi DNNN ®Òu lµ qu¸ tr×nh gi¶m dÇn vµ ®i ®Õn xãa bá chÕ ®é bao cÊp, x©y dùng mét c¬ chÕ tù do c¹nh tranh, tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh. ViÖc TNH còng nh− CPH DNNN ®Òu h−íng tíi môc tiªu t¨ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN vµ lµm gi¶m bít c¸c t¸c ®éng cña nhµ n−íc vµo nÒn kinh tÕ. - Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ, c¶i c¸ch DNNN c¶ hai n−íc ®Òu h−íng tíi mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ thµnh phÇn kinh tÕ t− nh©n vµ t¹o m«i tr−êng c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. 3.1.3.2. Nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt So s¸nh c¶i c¸ch DNNN gi÷a Nga vµ Trung Quèc cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt sau ®©y: - Môc ®Ých c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ gi÷a hai n−íc kh¸c nhau. Trung Quèc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ lùa chän gi¶i ph¸p ®æi míi tuÇn tù, tõng b−íc mét sau khi ®· ®−îc kiÓm nghiÖm ch¾c ch¾n trong thùc tÕ, tiÕn hµnh cã liÒu l−îng. Nga lùa chän chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ®ång thêi hµng lo¹t nh÷ng biÖn ph¸p cÊp b¸ch triÓn khai trªn quy m« réng lín 15 vµ nhanh chãng ë tÊt c¶ mäi lÜnh vùc ®Ó ®o¹n tuyÖt cµng nhanh cµng tèt m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr−êng. - M« h×nh c¶i c¸ch kh¸c nhau dÉn ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi së h÷u DNNN kh«ng gièng nhau. Nga tiÕn hµnh TNH å ¹t vµ réng lín ®· t¹o ra mét khu vùc së h÷u t− nh©n ph©n t¸n, yÕu ít kh«ng cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t nÒn s¶n xuÊt. Ng−îc l¹i, Trung Quèc thùc hiÖn chuyÓn ®æi së h÷u DNNN diÔn ra trong quy m« giíi h¹n, nhµ n−íc quan t©m tíi qu¸ tr×nh th−¬ng m¹i hãa c¸c DN, ®Þnh h−íng chóng vµo n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt-kinh doanh vµ ho¹t ®éng trong m«i tr−êng c¹nh tranh. - Môc tiªu CPH DNNN cña Trung Quèc lµ t¹o ra lo¹i h×nh doanh nghiÖp vèn chØ cã mét chñ së h÷u lµ Nhµ n−íc thµnh lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã nhiÒu chñ së h÷u, trong ®ã cã ®«ng ®¶o ng−êi lao ®éng vµ t− nh©n tham gia. ë Nga, TNH DNNN lµ biÕn DNNN do nhµ n−íc chñ së h÷u thµnh doanh nghiÖp do t− nh©n lµm chñ së h÷u. - Trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ, Trung Quèc ®· t¹o ra ®−îc mét thÞ tr−êng t−¬ng ®èi th«ng tho¸ng, dùa trªn nÒn chÝnh trÞ æn ®Þnh ®· hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi. Trong khi ®ã, thu hót vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ë Nga ®em l¹i mét kÕt qu¶ rÊt khiªm tèn. 3.2. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc ë ViÖt Nam 3.2.1. Kh¸i qu¸t c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n−íc ë ViÖt Nam 3.2.2. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm (1) C¶i c¸ch DNNN b»ng c¸ch TNH hay CPH chØ thùc sù ®em l¹i hiÖu qu¶ khi thµnh phÇn kinh tÕ t− nh©n cã ®ñ n¨ng lùc ®Ó qu¶n lý tµi s¶n cã ®−îc tõ TNH vµ CPH c¸c DNNN. Do vËy, cÇn cã mét thêi gian vµ qu¸ tr×nh ®ñ ®Ó nu«i d−ìng n¨ng lùc cña c¸c tÇng líp doanh nh©n. (2) ViÖc tiÕn hµnh nh÷ng biÖn ph¸p c¶i c¸ch DNNN theo ph−¬ng ph¸p “liÖu ph¸p sèc” diÔn ra qu¸ nhanh trong ®iÒu kiÖn ch−a cã sù chuÈn bÞ ®ång bé vÒ c¸c ph−¬ng diÖn thÓ chÕ chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi sÏ ®em l¹i nhiÒu tæn thÊt. (3) LuËt ho¸ viÖc qu¶n lý, gi¸m s¸t vèn vµ tµi s¶n DN. Trung Quèc thùc hiÖn viÖc qu¶n lý, gi¸m s¸t, sö dông vèn vµ tµi s¶n trong c¶i c¸ch DNNN kh¸ thµnh c«ng. Trung Quèc thµnh lËp Uû ban Gi¸m s¸t tµi s¶n nhµ n−íc cÊp trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng (SASAC) ®Ó x©y dùng hÖ thèng ®Þnh gi¸ tµi s¶n chÝnh x¸c, hîp lý; thiÕt kÕ hÖ thèng ng¨n chÆn tÖ tham nhòng chiÕm dông tµi s¶n, biÕn c«ng thµnh t−. (4) Më cöa thÞ tr−êng cho c¸c doanh nghiÖp t− nh©n vµ t¹o s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp t− nh©n. (5) Trung Quèc gia nhËp WTO tr−íc ViÖt Nam 5 n¨m, nh÷ng nç lùc thi hµnh cam kÕt ®èi víi DNNN ®· cho thÊy thùc hiÖn rÊt tèt. V× vËy, kinh nghiÖm cña Trung Quèc cã 16 gi¸ trÞ rÊt lín ®èi víi ViÖt Nam khi thùc hiÖn cam kÕt gia nhËp WTO vÒ DNNN. Thø nhÊt, kh«ng bã hÑp c¶i c¸ch DNNN trong ph¹m vi thùc hiÖn cam kÕt gia nhËp WTO. Thø hai, ®ång bé hãa chÝnh s¸ch khi c¶i c¸ch DNNN nãi chung vµ ®iÒu chØnh DNNN theo cam kÕt WTO nãi riªng. Thø ba, thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p cô thÓ trong ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña DNNN theo cam kÕt WTO. KÕt luËn C¶i c¸ch DNNN lµ mét néi dung cã ý nghÜa vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn, gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña c¸c n−íc chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr−êng. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ, c¶i c¸ch DNNN ë Nga, Trung Quèc nh÷ng n¨m qua, mçi n−íc ®· thùc hiÖn nh÷ng b−íc ®i riªng víi c¸c ph−¬ng ph¸p, c¸ch thøc c¶i c¸ch, tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña m×nh, bÊt cø n−íc nµo còng ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n ®Ò ra. HiÖn nay, c«ng cuéc c¶i c¸ch DNNN ë Nga, Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®ang ph¶i ®èi diÖn víi c¶ nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc to lín trªn con ®−êng c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn cña m×nh. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®−îc trong nh÷ng n¨m qua lµ c¸c ®iÒu kiÖn vµ tiÒn ®Ò quý b¸u cho c¸c quèc gia tiÕp tôc thóc ®Èy c¶i c¸ch trong thêi gian tíi, trong ®ã, c¶i c¸ch DNNN vÉn lµ mét néi dung then chèt. ë ViÖt Nam, Quèc héi ®· th«ng qua kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2006- 2010, ®Æt ra yªu cÇu, nhiÖm vô ph¸t triÓn ®Êt n−íc, trong ®ã cã gi¶i ph¸p quan träng lµ ph¶i s¾p xÕp, ®æi míi DNNN mét c¸ch m¹nh mÏ. Quèc héi th«ng qua LuËt DN (2005) ¸p dông chung cho tÊt c¶ c¸c DN thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ yªu cÇu trong thêi h¹n 4 n¨m kÓ tõ khi luËt cã hiÖu lùc thi hµnh, c¸c DNNN n¾m gi÷ 100% vèn nhµ n−íc ph¶i chuyÓn sang h×nh thøc c«ng ty TNHH mét thµnh viªn; c¸c DNNN kh¸c tæ chøc l¹i, chuyÓn ®æi theo h−íng CPH, h×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ, tæng c«ng ty theo nguyªn t¾c kÕt cÊu ®a së h÷u, ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty me - c«ng ty con. Trong lé tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ViÖt Nam ®ang ph¶i tiÕn hµnh thùc hiÖn c¸c cam kÕt víi c¸c n−íc thµnh viªn trong tæ chøc WTO, vÊn ®Ò ®æi míi DNNN ®Æt ra lµ hÕt søc khÈn tr−¬ng söa ®æi, bæ sung c¬ chÕ, chÝnh s¸ch t¹o ra sù b×nh ®¼ng h¬n n÷a gi÷a c¸c DN t− nh©n trong n−íc vµ cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi. §ång thêi, Nhµ n−íc kh«ng ®−îc tiÕp tôc b¶o hé cho c¸c DNNN. Tõ viÖc nghiªn cøu, ph©n tÝch qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN cña Nga vµ Trung Quèc, nghiªn cøu sinh xin ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p thóc ®Èy c¶i c¸ch DNNN ë ViÖt Nam nh− sau: - §èi víi ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh theo thÈm quyÒn tiÕp tôc ®Èy m¹nh s¾p xÕp, ®æi míi DNNN träng t©m lµ CPH c¸c DNNN, Tæng c«ng ty nhµ n−íc nh»m t¨ng quy m« vµ 17 tËp trung vèn lín h¬n cho DNNN. So¸t xÐt l¹i c¸c c«ng ty ®· cæ phÇn cã vèn chi phèi cña nhµ n−íc ®Ó b¸n tiÕp phÇn vèn nhµ n−íc ®èi víi nh÷ng DNNN kh«ng cÇn gi÷ cæ phÇn chi phèi. ChÝnh phñ tr×nh Quèc héi xem xÐt, th«ng qua: * Danh môc lÜnh vùc, ngµnh nghÒ vµ ®Þa bµn (nÕu cã) ®éc quyÒn nhµ n−íc. * TiÕp tôc chØ ®¹o ®Èy nhanh qu¸ tr×nh nghiªn cøu, so¹n th¶o vµ tr×nh Quèc héi th«ng qua quy ®Þnh vÒ chÕ ®é ®Çu t− vèn nhµ n−íc vµo ho¹t ®éng kinh doanh. * Tr×nh Quèc héi xem xÐt vµ th«ng qua quy ®Þnh vÒ kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh ®Çu t− vèn nhµ n−íc vµo ho¹t ®éng kinh doanh; triÓn khai thùc hiÖn chÕ ®é c«ng bè b¸o c¸o ®Þnh kú vÒ ®Çu t− vèn nhµ n−íc vµo c¸c DN. * Ban hµnh quy ®Þnh thèng nhÊt vÒ qu¶n lý tµi chÝnh, lao ®éng, tiÒn l−¬ng ¸p dông chung cho mäi lo¹i h×nh DN, kh«ng quy ®Þnh riªng cho DNNN. * Ban hµnh quy ®Þnh Bé, Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh chØ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc, kh«ng thùc hiÖn chøc n¨ng chñ së h÷u vèn nhµ n−íc ®Çu t− t¹i c¸c DN, trõ mét sè tr−êng hîp doanh nghiÖp s¶n xuÊt, cung øng s¶n phÈm dÞch vô c«ng Ých cã ®Æc thï qu¶n lý ngµnh hoÆc g¾n víi ®Þa bµn, ®Þa ph−¬ng. * TiÕp tôc chØ ®¹o c¸c Bé, ngµnh ban hµnh hoÆc tr×nh ChÝnh phñ ban hµnh ®ång bé c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn LuËt Doanh nghiÖp 2005; rµ so¸t, söa ®æi, bæ sung c¸c quy ®Þnh cßn ph©n biÖt gi÷a c¸c lo¹i h×nh DN theo h×nh thøc së h÷u; rµ so¸t söa ®æi vµ bæ sung quy ®Þnh ph¸p luËt nh»m thùc hiÖn cam kÕt WTO. - §èi víi c¸c Bé, ngµnh, Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh: * §Èy m¹nh nghiªn cøu, rµ so¸t c¸c cam kÕt quèc tÕ, cam kÕt gia nhËp WTO, c¸c quy ®Þnh cã liªn quan cña c¸c hiÖp ®Þnh quèc tÕ trong lÜnh vùc ngµnh, l·nh thæ phô tr¸ch. X©y dùng vµ triÓn khai ch−¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch thùc hiÖn cam kÕt WTO ®Æc thï. * TiÕp tôc ®Èy m¹nh hoµn thµnh chuyÓn ®æi DN së h÷u nhµ n−íc sang ho¹t ®éng theo LuËt Doanh nghiÖp theo ®Ò ¸n ®· ®−îc phª duyÖt. * Chñ ®éng rµ so¸t, ®Ò xuÊt vµ thùc hiÖn s¾p xÕp, chuyÓn ®æi c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu trùc thuéc, c¸c n«ng, l©m tr−êng, ®¬n vÞ sù nghiÖp theo h×nh thøc tæ chøc doanh nghiÖp cña LuËt Doanh nghiÖp. KiÖn toµn c¸c ban qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n nhµ n−íc trùc thuéc bé, Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh trong thêi gian ch−a chuyÓn ®æi. * Chñ ®éng h¹n chÕ tíi møc tèi ®a c¸c ho¹t ®éng thuéc chøc n¨ng chñ së h÷u vèn nhµ n−íc ®Çu t− t¹i c¸c DN ®Ó tËp trung vµo chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc. TiÕp tôc tæ chøc thùc hiÖn chuyÓn giao chøc n¨ng ®¹i diÖn chñ së h÷u vèn nhµ n−íc cho Tæng c«ng ty ®Çu t− kinh doanh vèn nhµ n−íc hoÆc tæ chøc chuyªn tr¸ch ®Çu t− kinh doanh vèn nhµ n−íc theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. * §æi míi ph−¬ng thøc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ®èi víi DN 100% vèn trùc thuéc Bé, Uû ban nh©n d©n cÊp tØnh ho¹t ®éng c«ng Ých hoÆc phôc vô nhu cÇu céng ®ång, anh 18 sinh x· héi ®Æc thï cña ngµnh, ®Þa ph−¬ng theo h−íng tiÕp tôc x· héi hãa ngµnh vµ lÜnh vùc ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nµy. - §èi víi c¸c DNNN, kÓ c¶ tæng c«ng ty nhµ n−íc, c«ng ty mÑ cña tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n−íc: + TiÕp tôc qu¸n triÖt ®−êng lèi ®æi míi vµ c¶i c¸ch DNNN; triÓn khai c¸c quy ®Þnh cña Nhµ n−íc vÒ thùc hiÖn cam kÕt gia nhËp WTO; chñ ®éng x©y dùng chiÕn l−îc ®iÒu chØnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong bèi c¶nh thùc hiÖn cam kÕt gia nhËp WTO. + TiÕp tôc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh trong n−íc vµ quèc tÕ trªn c¬ së quan t©m h¬n n÷a ®Õn x©y dùng, ph¸t triÓn th−¬ng hiÖu vµ nh·n hiÖu hµng hãa; tÝch tô vµ n©ng cao lîi thÕ cña kinh tÕ quy m«, t¨ng c−êng liªn kÕt DN; ®Èy m¹nh ®æi míi vµ øng dông c«ng nghÖ, n©ng cao tr×nh ®é ®éi ngò lao ®éng; ®Çu t− thÝch ®¸ng cho ho¹t ®éng marketing hçn hîp; c¶i thiÖn qu¶n trÞ doanh nghiÖp theo chuÈn mùc quèc tÕ, nhÊt lµ yªu cÇu c«ng khai, minh b¹ch vÒ tµi chÝnh.

Các file đính kèm theo tài liệu này:

Cải cách doanh nghiệp nhà nước ở Nga, Trung Quốc và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam.pdf