Luận án Nghiên cứu các giải pháp tài chính - Tiền tệ kiểm soát lạm phát trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam

röïc tieáp bôûi caùc coâng cuï cuûa ngaân haøng trung öông. Bôûi vaäy, ngaân haøng trung öông choïn moät nhoùm caùc bieán soá khaùc ñeå taäp trung vaøo, goïi laø caùc chæ tieâu hoaït ñoäng (Hình 1.7). 26 Coâng cuï cuûa CSTT Chæ tieâu hoaït ñoäng Muïc tieâu trung gian Muïc tieâu cuoái cuøng Hình 1.7: Chieán löôïc ñieàu haønh chính saùch tieàn teä cuûa ngaân haøng trung öông. Baèng caùch söû duïng muïc tieâu trung gian vaø chæ tieâu hoaït ñoäng, ngaân haøng trung öông coù theå ñaùnh giaù nhanh hôn veà vieäc chính saùch tieàn teä coù ñang ñi ñuùng höôùng hay khoâng maø khoâng caàn ñôïi xem keát quaû cuoái cuøng. 1.3.1.2 Löïa choïn muïc tieâu trung gian Nhöõng muïc tieâu ñöôïc choïn laøm muïc tieâu trung gian phaûi coù theå ño löôøng ñöôïc, kieåm soaùt ñöôïc vaø quan troïng nhaát laø thoâng qua chuùng coù theå döï ñoaùn ñöôïc vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu cuoái cuøng. - Tính ño löôøng ñöôïc: vieäc ño löôøng nhanh vaø chính xaùc chæ tieâu trung gian laø caàn thieát vì chæ tieâu trung gian chæ coù ích neáu noù cho tín hieäu nhanh hôn muïc tieâu cuoái cuøng raèng chính saùch tieàn teä ñang ñi cheäch ñöôøng. - Tính kieåm soaùt ñöôïc: ngaân haøng trung öông caàn phaûi coù khaû naêng kieåm soaùt hieäu quaû chæ tieâu trung gian bôûi vì neáu ngaân haøng trung öông khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc chæ tieâu trung gian thì vieäc bieát chæ tieâu naøy khoâng ñi ñuùng höôùng cuõng khoâng coù taùc duïng gì do ngaân haøng trung öông khoâng coù caùch naøo ñöa noù ñi ñuùng höôùng. - Tính döï baùo ñöôïc: ñaëc ñieåm quan troïng nhaát cuûa moät bieán soá laø chæ tieâu trung gian höõu hieäu laø bieán soá naøy phaûi coù taùc ñoäng coù theå döï baùo ñöôïc leân muïc tieâu cuoái cuøng bôûi vì thoâng qua ñoù ngaân haøng trung öông tieán haønh ñieàu chænh caùc coâng cuï chính saùch. 27 1.3.1.3 Thöïc tieãn ñieàu haønh chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu trung gian Döïa vaøo nhöõng tieâu chuaån cuûa muïc tieâu trung gian, ngaân haøng trung öông caùc nöôùc thöôøng söû duïng khoái tieàn (M1, M2, M3) laøm muïc tieâu trung gian. Chính saùch tieàn teä höôùng vaøo kieåm soaùt löôïng tieàn cung öùng döïa treân neàn taûng lyù thuyeát khi ngaân haøng trung öông kieåm soaùt möùc cung tieàn (muïc tieâu trung gian) ôû möùc muïc tieâu thì coù theå kieåm soaùt laïm phaùt (muïc tieâu cuoái cuøng) ôû möùc kyø voïng. Sôû dó ñaït ñöôïc keát quaû naøy laø do nhöõng ngöôøi theo ñuoåi chính saùch naøy cho raèng löôïng tieàn cung öùng coù moái quan heä oån ñònh daøi haïn vôùi taêng tröôûng kinh teá vaø tyû leä laïm phaùt. Noùi caùch khaùc, löôïng tieàn cung öùng seõ thay ñoåi cuøng chieàu vôùi söï thay ñoåi trong taêng tröôûng kinh teá vaø söï thay ñoåi tyû leä laïm phaùt seõ dieãn ra cuøng höôùng vôùi söï thay ñoåi trong löôïng tieàn cung öùng. Hình 1.8 cho thaáy khi ngaân haøng trung öông taêng cung öùng tieàn, ñöôøng cung tieàn dòch chuyeån töø MS1 sang MS2. Giaù trò cuûa tieàn vaø möùc giaù ñieàu chænh ñeå laøm cho cung caàu caân baèng trôû laïi. Traïng thaùi caân baèng chuyeån töø ñieåm A cho tôùi ñieåm B. Bôûi vaäy, söï gia taêng cuûa cung öùng tieàn laøm cho löôïng tieàn nhieàu hôn, möùc giaù seõ taêng, laøm cho moãi ñôn vò tieàn coù ít giaù trò hôn. Hình 1.8: Söï thay ñoåi giaù khi möùc cung tieàn thay ñoåi. 28 Milton Friedman (1963) laäp luaän raèng nguoàn goác cuûa baát kyø giai ñoaïn laïm phaùt cao naøo cuõng ñeàu xuaát phaùt töø löôïng tieàn cung öùng vaø ñôn giaûn chæ baèng vieäc caét giaûm tyû leä taêng tröôûng cung tieàn seõ ngaên chaën ñöôïc laïm phaùt. Hình 1.9 chæ ra löôïng tieàn vaø möùc giaù trong 4 cuoäc sieâu laïm phaùt. Trong moãi tình huoáng, löôïng tieàn vaø möùc giaù thay ñoåi gaàn nhö cuøng nhau. Moái quan heä chaët cheõ giöõa hai bieán soá naøy phuø hôïp vôùi lyù thuyeát soá löôïng tieàn teä, moät lyù thuyeát noùi raèng söï gia taêng trong cung öùng tieàn laø nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt. Hình 1.9: Tieàn teä vaø giaù caû trong 4 cuoäc sieâu laïm phaùt ôû moät soá quoác gia. (Nguoàn: [29, tr.154]) Hình 1.10 vaø 1.11 cung caáp theâm baèng chöùng roõ raøng veà söï taùc ñoäng cuûa cung öùng tieàn leân tyû leä laïm phaùt. Giöõa hai ñaïi löôïng naøy coù moái quan heä thuaän: nhöõng quoác gia coù tyû leä laïm phaùt cao thì tyû leä taêng tröôûng cung tieàn cuõng cao (Paragauy vaø Mexico giai ñoaïn 1972-1996; Belarus, Brazil, Rumani, Nga giai ñoaïn 29 1992-2002); ngöôïc laïi Anh vaø Myõ coù tyû leä laïm phaùt raát thaáp trong cuøng thôøi kyø vaø tyû leä taêng tröôûng cung tieàn cuûa hai nöôùc naøy cuõng thaáp. Hình 1.10: Moái quan heä giöõa tyû leä taêng cung tieàn bình quaân vaø tyû leä laïm phaùt bình quaân ôû moät soá quoác gia giai ñoaïn 1972-1996. (Nguoàn: www.gold-eagle.com/editorials_05/mauldin020705.html) Hình 1.11: Moái quan heä giöõa tyû leä taêng cung tieàn bình quaân vaø tyû leä laïm phaùt bình quaân ôû moät soá quoác gia giai ñoaïn 1992-2002. (Nguoàn: [81, tr.11]) 30 1.3.2 Kieåm soaùt laïm phaùt baèng chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt 1.3.2.1 Moät soá laäp luaän tieán tôùi ñieàu haønh chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt Töø nhöõng naêm 90, xuaát hieän xu höôùng ñieàu haønh chính saùch tieàn teä höôùng tröïc tieáp töø chæ tieâu hoaït ñoäng ñeán muïc tieâu cuoái cuøng khoâng qua muïc tieâu trung gian ñoù laø höôùng tôùi muïc tieâu oån ñònh laïm phaùt ôû möùc hôïp lyù. Chính saùch tieàn teä theo kieåu naøy ñöôïc goïi laø chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt. Xu höôùng naøy baét nguoàn töø baûy quoác gia coù neàn kinh teá phaùt trieån laø New Zealand, Canada, Anh, Thuïy Ñieån, Phaàn Lan, UÙc, Na Uy vaø ngaøy caøng lan roäng sang caùc nöôùc khaùc [Xem phuï luïc 5 (tr.222)]. Baûy quoác gia ñi ñaàu moâ taû chính saùch tieàn teä cuûa mình laø duy trì moät tyû leä laïm phaùt vöøa phaûi cuõng nhö cam keát duy trì tyû leä laïm phaùt muïc tieâu tröôùc coâng chuùng. Baûy quoác gia naøy ñaõ thoáng nhaát vôùi nhau moät soá laäp luaän ñeå ñi ñeán löïa choïn chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt nhö sau: Thöù nhaát, vieäc mau choùng ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu vieäc laøm, taêng tröôûng kinh teá vôùi söï trôï giuùp cuûa chính saùch tieàn teä môû roäng seõ laøm laïm phaùt gia taêng, daãn ñeán xung ñoät vôùi nguyeân taéc oån ñònh giaù caû, ñieàu kieän tieân quyeát thuùc ñaåy kinh teá taêng tröôûng beàn vöõng. Vì vaäy, ngaân haøng trung öông baûy nöôùc naøy quyeát ñònh ñieàu haønh chính saùch tieàn teä ñeå ñaït ñöôïc söï oån ñònh giaù caû. Do ñoù, moät tyû leä laïm phaùt thaáp hôïp lyù vaø oån ñònh seõ ñoùng goùp cho taêng tröôûng kinh teá maø vieäc ñieàu haønh chính saùch tieàn teä coù theå thöïc hieän ñöôïc. Thöù hai, kinh nghieäm cho thaáy söï vaän ñoäng cuûa chính saùch tieàn teä veà maët ngaén haïn coù taùc ñoäng ñeán moät soá bieán soá kinh teá vó moâ nhö coâng aên vieäc laøm, saûn löôïng. Tuy nhieân, baûn chaát vaø möùc ñoä taùc ñoäng cuõng nhö thôøi gian vaø caùch thöùc maø chính saùch tieàn teä chuyeån taûi tôùi neàn kinh teá vaãn chöa ñöôïc hieåu roõ. 31 Thöù ba, chính saùch tieàn teä coù taùc ñoäng khoâng roõ raøng trong trung haïn ñoái vôùi coâng aên vieäc laøm vaø saûn löôïng nhöng coù taùc ñoäng laâu daøi ñeán möùc giaù. Thöù tö, chính saùch tieàn teä taùc ñoäng ñeán laïm phaùt vôùi ñoä treã thôøi gian khoâng chaéc chaén vaø vôùi cöôøng ñoä khaùc nhau nhöng khoâng phaûi laø ngaân haøng trung öông khoâng theå kieåm soaùt ñöôïc laïm phaùt treân cô sôû töøng giai ñoaïn moät. 1.3.2.2 Thöïc tieãn ñieàu haønh chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt ôû moät soá nöôùc thò tröôøng môùi noåi 1.3.2.2.1 Thaùi Lan Khaùi quaùt veà chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt cuûa Thaùi Lan Sau cuoäc khuûng hoaûng taøi chính – tieàn teä Chaâu AÙ 1997, ñeå ñoåi laáy söï trôï giuùp cuûa IMF, Thaùi Lan phaûi töø boû cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi coá ñònh vaø chuyeån sang cheá ñoä tyû giaù hoái ñoaùi thaû noåi keå töø ngaøy 2/7/1997, ñieàu haønh chính saùch tieàn teä höôùng ñeán muïc tieâu kieåm soaùt löôïng tieàn cung öùng. Thaùng 5/2000, sau khi thöïc hieän chöông trình do IMF ñeà xöôùng, ngaân haøng Thaùi Lan ñaùnh giaù laïi chöông trình treân cô sôû xem xeùt moâi tröôøng trong vaø ngoaøi nöôùc vaø ñi ñeán keát luaän raèng vieäc kieåm soaùt laïm phaùt thoâng qua kieåm soaùt löôïng tieàn cung öùng keùm hieäu quaû. Nguyeân nhaân chính laø do moái quan heä giöõa löôïng tieàn cung öùng, laïm phaùt vaø saûn löôïng cuûa neàn kinh teá toû ra keùm oån ñònh vaø khoù döï ñoaùn. Do vaäy, ngaân haøng Thaùi Lan quyeát ñònh chuyeån sang thöïc hieän chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt. Ñeå thöïc hieän chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt, ngaân haøng Thaùi Lan thaønh laäp Hoäi ñoàng chính saùch tieàn teä (nay laø UÛy ban chính saùch tieàn teä) vôùi nhieäm vuï hoaïch ñònh chính saùch tieàn teä nhaèm ñaït söï oån ñònh veà giaù caû vaø taêng tröôûng kinh teá beàn vöõng. UÛy ban chính saùch tieàn teä hoïp moãi 6 tuaàn moät laàn ñeå thaûo luaän 32 caùc ñieàu kieän kinh teá vaø taøi chính cuõng nhö nhöõng ruûi ro coù theå aûnh höôûng ñeán laïm phaùt vaø taêng tröôûng kinh teá trong töông lai. Chæ soá laïm phaùt muïc tieâu ñöôïc söû duïng ôû Thaùi Lan laø chæ soá laïm phaùt cô baûn (chæ soá giaù tieâu duøng loaïi tröø giaù caû thöïc phaåm töôi soáng vaø giaù naêng löôïng). UÛy ban chính saùch tieàn teä ñaët muïc tieâu cho laïm phaùt cô baûn trong khoaûng 0-3,5%/naêm (töø naêm 2009, muïc tieâu laø 0,5%-3,0%) döïa treân cô sôû xem xeùt laïm phaùt trung bình cuûa caùc ñoái taùc thöông maïi trong voøng 10 naêm trôû laïi vaø döï baùo trong thôøi gian tôùi. Ñeå kieåm soaùt laïm phaùt, ngaân haøng Thaùi Lan thi haønh chính saùch tieàn teä baèng caùch taùc ñoäng leân laõi suaát thò tröôøng tieàn teä ngaén haïn thoâng qua laõi suaát cô baûn (laø laõi suaát mua laïi kyø haïn 14 ngaøy, töø 17/1/2007 ngaân haøng Thaùi Lan söû duïng laõi suaát mua laïi kyø haïn 1 ngaøy). Laõi suaát cô baûn ñöôïc quyeát ñònh thoâng qua caùc cuoäc hoïp cuûa UÛy ban chính saùch tieàn teä. Keát quaû thöïc hieän chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt cuûa Thaùi Lan 0,8 1,6 1,8 2,9 5,8 3,2 0,4 1,2 0,3 0 0,6 2,6 1,5 1,2 1,8 0,3 3,53,5 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 CPI CPIc Hình 1.12: Laïm phaùt thöïc vaø laïm phaùt cô baûn cuûa Thaùi Lan giai ñoaïn 2001-2009. [Xem soá lieäu phuï luïc 6 (tr.223)] 3.5% 33 Hình 1.12 cho thaáy qua 9 naêm thöïc hieän chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt, coù tôùi 8 naêm laïm phaùt cô baûn cuûa Thaùi Lan hoaøn toaøn naèm trong phaïm vi muïc tieâu ñeà ra maëc duø coù nhöõng thôøi ñieåm caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán laïm phaùt toû ra gay gaét. Ñaït ñöôïc thaønh coâng treân, tröôùc heát laø do ngaân haøng Thaùi Lan ñaõ minh baïch trong ñieàu haønh chính saùch tieàn teä maø vieäc thaønh laäp UÛy ban chính saùch tieàn teä vôùi muïc tieâu ñònh höôùng cho chính saùch tieàn teä laø moät minh chöùng. Thoâng qua cô cheá minh baïch thoâng tin, coâng chuùng seõ bieát ñöôïc chính saùch tieàn teä coù aûnh höôûng nhö theá naøo ñoái vôùi neàn kinh teá, caùc quyeát ñònh ñöôïc ñöa ra nhö theá naøo, bôûi ai. Ñieàu quan troïng hôn caû laø quaù trình ra quyeát ñònh cuûa UÛy ban chính saùch tieàn teä. Ñònh kyø, UÛy ban chính saùch tieàn teä seõ phaân tích kyõ caùc nhaân toá trong vaø ngoaøi nöôùc coù theå aûnh höôûng ñeán neàn kinh teá. Treân cô sôû nhöõng nhaân toá ñoù, UÛy ban chính saùch tieàn teä döï baùo tình hình laïm phaùt trong thôøi gian tôùi töø ñoù ñöa ra quyeát ñònh ñieàu chænh laõi suaát cô baûn, laõi suaát cô baûn thay ñoåi seõ taùc ñoäng ñeán laïm phaùt thoâng qua cô cheá truyeàn daãn taùc ñoäng cuûa chính saùch tieàn teä. 0 1 2 3 4 5 6 2000 2001 2002 2003 2004 2006 2007 2008 2009 % Hình 1.13: Dieãn bieán tình hình laõi suaát cô baûn cuûa Thaùi Lan. [Xem soá lieäu phuï luïc 7 (tr.224)] 34 1.3.2.2.2 Philippines Khaùi quaùt veà chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt cuûa Philippines Tröôùc naêm 2000, chính saùch tieàn teä cuûa Philippines laáy löôïng cung tieàn laøm muïc tieâu trung gian. Ngaøy 24/01/2000, hoäi ñoàng tieàn teä Philippines ñaõ ñoàng yù veà nguyeân taéc vieäc chuyeån ñoåi sang chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt. Ngaøy 26/12/2001, Ngaân haøng trung öông Philippines (BSP) thoâng baùo chính thöùc aùp duïng chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt keå töø 01/2002 vôùi muïc tieâu laïm phaùt trung bình naêm 2002 laø 5%-6% vaø naêm 2003 laø 4,5%-5,5%. Muïc tieâu laïm phaùt ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua söï thay ñoåi CPI haøng naêm, beân caïnh ñoù ngaân haøng trung öông Philippines cuõng söû duïng chæ soá laïm phaùt cô baûn (loaïi tröø moät soá maët haøng löông thöïc, thöïc phaåm vaø naêng löôïng) nhö laø thoâng tin boå sung ñeå phaân tích chính saùch tieàn teä. Ñeå taêng cöôøng tính minh baïch cho chính saùch tieàn teä, ngaân haøng trung öông Philippines phaùt haønh caùc baùo caùo laïm phaùt haøng quyù giaûi thích roõ raøng veà caùc quyeát ñònh vaø ñaùnh giaù laïm phaùt trong töông lai cuõng nhö bieân baûn cuûa caùc cuoäc hoïp thaûo luaän veà chính saùch tieàn teä cuûa hoäi ñoàng tieàn teä. Neáu laïm phaùt naèm ngoaøi phaïm vi muïc tieâu, thoáng ñoác ngaân haøng trung öông phaûi giaûi trình cho toång thoáng lyù do khoâng ñaït ñöôïc muïc tieâu cuøng vôùi caùc bieän phaùp ñöôïc söû duïng ñeå ñöa laïm phaùt trôû veà muïc tieâu. 35 Hình 1.14: Löôïc ñoà kieåm soaùt laïm phaùt muïc tieâu cuûa Philippines. Keát quaû thöïc hieän chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt cuûa Philippines 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 0% 2% 4% 6% 8% 10% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Vuøng laïm phaùt muïc tieâu  Tyû leä laïm phaùt Hình 1.15: Laïm phaùt thöïc vaø laïm phaùt muïc tieâu cuûa Philippines giai ñoaïn 2002-2009. [Xem soá lieäu phuï luïc 8 (tr.228)] Chính phuû/BSP thieát laäp muïc tieâu laïm phaùt BSP thoâng baùo muïc tieâu laïm phaùt BSP - Ñaùnh giaù caùc ñieàu kieän tieàn teä - Döï baùo laïm phaùt - Ñieàu haønh CSTT Döï baùo LP coù naèm trong phaïm vi muïc tieâu COÙ KHOÂNG Phaùt haønh bieân baûn caùc cuoäc thaûo luaän cuûa hoäi ñoàng tieàn teä Baùo caùo laïm phaùt Ñieàu chænh laõi suaát cô baûn Suy nghó laïi veà muïc tieâu laïm phaùt Thö giaûi trình 36 Hình 1.15 cho thaáy qua 8 naêm vaän haønh chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt, coù tôùi 7 naêm ngaân haøng trung öông Philippines chöa theå keàm giöõ laïm phaùt trong phaïm vi muïc tieâu ñaõ coâng boá. Tuy nhieân, ngaân haøng trung öông Philippines ñaõ theå hieän tính minh baïch cao trong ñieàu haønh chính saùch tieàn teä thoâng qua vieäc giaûi trình lyù do khoâng ñaït muïc tieâu. Thoáng ñoác ngaân haøng trung öông Philippines ñaõ 6 laàn göûi thö giaûi trình tröôùc toång thoáng veà vieäc khoâng hoaøn thaønh muïc tieâu vaøo caùc ngaøy 16/01/2004; 18/01/2005; 25/01/2006; 19/01/2007; 14/01/2008 vaø 26/01/2009. Thoâng qua caùc thö giaûi trình, caùc lyù do ñöa ra phaàn lôùn taäp trung vaøo söï bieán ñoäng giaù cuûa caùc maët haøng löông thöïc, thöïc phaåm, naêng löôïng (maët haøng löông thöïc, thöïc phaåm chieám gaàn 50% tyû troïng trong roå haøng hoùa tính CPI, maët haøng naêng löôïng chieám gaàn 10%). Ñaây cuõng chính laø ñieåm khaùc bieät giöõa Thaùi Lan vaø Philippines trong vieäc löïa choïn chæ soá muïc tieâu vaø cuõng laø ñieåm caàn löu yù cho Vieät Nam vì laïm phaùt ôû Vieät Nam cuõng chòu taùc ñoäng raát lôùn cuûa nhoùm haøng löông thöïc, thöïc phaåm vaø naêng löôïng. 1.3.2.2.3 Chileâ Khaùi quaùt veà chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt cuûa Chileâ Keå töø khi ñöôïc giao quyeàn töï quyeát trong ñieàu haønh chính saùch tieàn teä vaøo naêm 1990, ngaân haøng trung öông Chileâ phaûi ñoái maët vôùi aùp löïc laïm phaùt gia taêng do thi haønh chính saùch tieàn teä môû roäng naêm 1989 vaø nhöõng cuù soác veà giaù daàu keát hôïp vôùi cuoäc chieán tranh vuøng Vònh. Trong boái caûnh naøy, ngaân haøng trung öông Chileâ cuøng luùc vöøa thöïc hieän chính saùch tieàn teä thaét chaët vöøa quyeát ñònh söû duïng laïm phaùt muïc tieâu nhö laø neo danh nghóa cho chính saùch tieàn teä. Lòch söû laïm phaùt cuûa Chileâ ñaõ ghi nhaän hai chöông trình oån ñònh chính vaøo giai ñoaïn 1959-1962 vaø 1979-1982. Trong caû hai giai ñoaïn, chính saùch tieàn teä döïa 37 treân neo danh nghóa laø tyû giaù hoái ñoaùi, vaø caû hai giai ñoaïn ñeàu thaát baïi naëng neà. Vì vaäy, vieäc tieáp tuïc söû duïng tyû giaù hoái ñoaùi laøm neo danh nghóa cho chính saùch tieàn teä ñeå caét giaûm laïm phaùt coù theå gaây khoù khaên cho moät ngaân haøng trung öông vöøa môùi ñöôïc giao quyeàn ñoäc laäp ñeå thieát laäp söï tín nhieäm. Beân caïnh ñoù, vieäc söû duïng toång cung tieàn laøm muïc tieâu cho chính saùch tieàn teä cuõng gaëp khoù khaên trong ñieàu kieän thò tröôøng taøi chính ñang phaùt trieån, löôïng caàu tieàn hay thay ñoåi. Döïa treân nhöõng laäp luaän ñoù, löïa choïn coøn laïi laøm neo danh nghóa cho chính saùch tieàn teä laø laïm phaùt muïc tieâu. Thaùng 9/1990, muïc tieâu laïm phaùt ñöôïc coâng boá cho naêm 1991. Keát quaû thöïc hieän chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt cuûa Chileâ Keå töø khi aùp duïng chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt, laïm phaùt cuûa Chileâ daàn daàn giaûm xuoáng, laïm phaùt thöïc vaø laïm phaùt muïc tieâu daàn hoäi tuï veà nhau, laïm phaùt cuûa Chileâ töø khoaûng 25% vaøo naêm 1990 giaûm coøn khoaûng 2% vaøo naêm 2006. Keát quaû naøy ñöa Chileâ thaønh moät ñieån hình quoác gia thò tröôøng môùi noåi aùp duïng thaønh coâng chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt. Hình 1.16: Dieãn bieán tình hình laïm phaùt cuûa Chileâ giai ñoaïn 1990-2006. (Nguoàn: Ngaân haøng trung öông Chileâ [78, tr.17]) 38 Sôû dó Chileâ thöïc hieän thaønh coâng chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt tröôùc heát laø do Chileâ ñaõ caûi caùch saâu roäng caùc theå cheá taøi khoùa vaø tieàn teä caàn thieát, cuï theå: Moät laø, caét giaûm thaâm huït ngaân saùch: trong giai ñoaïn 1991-2006, ngaân saùch cuûa Chileâ thaëng dö vôùi möùc trung bình gaàn 1% GDP. Hai laø, thieát laäp caùc qui ñònh veà giaùm saùt vaø quaûn lyù hoaït ñoäng ngaân haøng sau khi xaûy ra cuoäc khuûng hoaûng ngaân haøng nghieâm troïng vaøo ñaàu nhöõng naêm 1980 gaây thieät haïi treân 40% GDP, caùc qui ñònh naøy ñöôïc ñaùnh giaù laø moät trong caùc theå cheá toát nhaát ôû caùc quoác gia thò tröôøng môùi noåi vaø ñöôïc xem laø coù theå so saùnh vôùi theå cheá ôû caùc quoác gia tieân tieán. Keát quaû laø ngay caû trong thôøi kyø khuûng hoaûng kinh teá Mexico 1994, khuûng hoaûng kinh teá Nga 1998 vaø moät soá khoù khaên hieän haønh ôû caùc nöôùc Chaâu Myõ La Tinh, thì söï oån ñònh cuûa heä thoáng taøi chính cuûa Chileâ cho ñeán nay cuõng chöa heà bò ñe doïa. Ba laø, xaây döïng caùc ñònh cheá tieàn teä vöõng maïnh: naêm 1989 Chileâ ñaõ thoâng qua luaät môùi veà ngaân haøng trung öông (luaät naøy coù hieäu löïc vaøo naêm 1990, töùc laø chæ moät naêm tröôùc khi baét ñaàu thöïc hieän chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt), trong ñoù trao quyeàn ñoäc laäp, cuõng nhö giao nhieäm vuï oån ñònh giaù caû cho ngaân haøng trung öông vaø ñaây ñöôïc coi laø nhieäm vuï haøng ñaàu cuûa ngaân haøng trung öông Chileâ. Ngoaøi ra, laïm phaùt muïc tieâu cuûa Chileâ ñöôïc thöïc hieän theo höôùng sieát chaët daàn daàn. Ban ñaàu möùc laïm phaùt maø Chileâ coâng boá döôøng nhö chæ ñöôïc hieåu laø moät döï ñoaùn chöù khoâng phaûi laø moät möùc laïm phaùt muïc tieâu chính thöùc hay baét buoäc. Chæ sau khi ngaân haøng trung öông ñaõ taïo döïng ñöôïc moät soá thaønh coâng trong vieäc 39 ñaåy luøi laïm phaùt thì nhöõng döï ñoaùn veà laïm phaùt môùi trôû thaønh nhöõng muïc tieâu baét buoäc maø ngaân haøng trung öông coù traùch nhieäm ñaït ñöôïc. 1.3.2.2.4 Brazil Chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt baét ñaàu ñöôïc vaän haønh ôû Brazil töø 6/1999. Ngöôïc laïi vôùi tröôøng hôïp Chileâ, Brazil thieát laäp chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt maø tröôùc ñoù chöa tieán haønh caùc cuoäc caûi caùch veà taøi khoùa vaø tieàn teä. Tính ñoäc laäp cuûa ngaân haøng trung öông Brazil vaø cam keát bình oån giaù chöa roõ raøng, chöa coù moät cam keát döïa treân vaên baûn luaät chính thöùc. Tuy nhieân, chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt cuûa Brazil laïi toû ra vaän haønh ñöôïc (Baûng 1.1). Baûng 1.1: Laïm phaùt thöïc vaø laïm phaùt muïc tieâu cuûa Brazil giai ñoaïn 1999- 2009 Naêm Muïc tieâu Bieân ñoä Laïm phaùt 1999 8 2 8,94 2000 6 2 5,97 2001 4 2 7,67 2002 3,5 2 12,53 2003 8,5 (4) 2.5 9,30 2004 5,5 (3,75) 2.5 7,60 2005 4,5 2.5 5,69 2006 4,5 2 3,14 2007 4,5 2 4,46 2008 4,5 2 5,90 2009 4,5 2 4,31 Soá trong ngoaëc () laø muïc tieâu tröôùc khi ñieàu chænh. (Nguoàn: Ngaân haøng trung öông Brazil www.bcb.gov.br/pec/metas/InflationTargetingTable.pdf) 40 Sau hai naêm ñaàu tieân vaän haønh thaønh coâng chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt. Naêm 2001, laïm phaùt taêng quaù möùc muïc tieâu do aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa khuûng hoaûng kinh teá Arghentina keát hôïp vôùi giaù daàu taêng. Tieáp theo ñoù, söï yeáu keùm trong moät soá khía caïnh veà theå cheá taøi khoùa vaø tieàn teä ñaõ trôû laïi vaø taùc ñoäng xaáu ñeán laïm phaùt. Laïm phaùt naêm 2002 taêng maïnh leân möùc 12,53%, cao hôn nhieàu so vôùi muïc tieâu 3,5%. Vôùi vieäc ñeå laïm phaùt cheäch nhieàu so vôùi muïc tieâu, ngaân haøng trung öông Brazil ñaõ ñeà xuaát ñieàu chænh muïc tieâu laïm phaùt cho naêm 2003 laø 8,5%, naêm 2004 laø 5,5% vôùi caùc giaûi trình heát söùc minh baïch. Ngaân haøng trung öông Brazil öôùc tính raèng cuù soác veà giaù moät soá maët haøng ñöôïc chính phuû ñieàu chænh seõ laøm laïm phaùt taêng 1,7% trong naêm 2003 vaø 1,1% trong naêm 2004; quaùn tính do caùc cuù soác xaûy ra tröôùc ñoù cuõng seõ laøm laïm phaùt taêng 4,2% (2003) vaø 1,0% (2004), trong ñoù 2/3 laø baét buoäc phaûi chaáp nhaän, töùc laø khoâng traùnh khoûi möùc taêng 2,8% (2003) vaø 0,6% (2004). Do ñoù muïc tieâu coâng boá tröôùc ñaây 4% (2003) vaø 3,75% (2004) seõ ñöôïc ñieàu chænh thaønh 8,5% (4%+1,7%+2,8%) cho naêm 2003 vaø 5,5% (3,75%+1,1%+0,6%) cho naêm 2004. Ñieàu quan troïng hôn laø khoâng phaûi ngaân haøng trung öông Brazil khoâng theå theo ñuoåi muïc tieâu ñeà ra maø hoï cho thaáy raèng neáu theo ñuoåi muïc tieâu ñeà ra seõ laøm aûnh höôûng tôùi taêng tröôûng kinh teá. Theo ñoù, neáu coá gaéng ñaït ñöôïc muïc tieâu laïm phaùt laø 6,5% trong naêm 2003 thì coù khaû naêng GDP seõ giaûm 1,6%; trong khi ñoù neáu cöù coá ñaït ñöôïc muïc tieâu laïm phaùt laø 4% thì thaäm chí GDP seõ giaûm 7,3%, coøn neáu theo ñuoåi muïc tieâu laïm phaùt laø 8,5% thì GDP seõ taêng 2,8%. Keát quaû cuûa tình huoáng neâu treân dieãn ra heát söùc thuaän lôïi. Laïm phaùt töø möùc 12,5% trong naêm 2002 giaûm xuoáng 9,3% vaøo cuoái naêm 2003, möùc naøy naèm trong 41 bieân ñoä dao ñoäng cho pheùp cuûa möùc laïm phaùt muïc tieâu. Kyø voïng laïm phaùt cuûa thò tröôøng cuõng giaûm maïnh. Coù theå ruùt ra keát luaän cuûa söï thaønh coâng treân laø do: Tröôùc heát, ngaân haøng trung öông Brazil ñaõ theå hieän tính minh baïch raát cao trong vieäc giaûi thích taïi sao khoâng ñaït ñöôïc möùc laïm phaùt muïc tieâu ñaët ra vaø caùch thöùc ñoái phoù vôùi cuù soác, cuõng nhö keá hoaïch ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu laïm phaùt trong daøi haïn. Tính minh baïch cao giuùp giaûm thieåu söï maát loøng tin vaøo ngaân haøng trung öông Brazil khi hoï khoâng ñaït ñöôïc muïc tieâu laïm phaùt, ñoàng thôøi cho coâng chuùng thaáy roõ söï caàn thieát phaûi ñieàu chænh muïc tieâu laïm phaùt trong ngaén haïn. Thöù hai, ngaân haøng trung öông Brazil nhaän ra raèng khoâng theå khoâng ñieàu chænh muïc tieâu laïm phaùt vì thò tröôøng vaø coâng chuùng ñaõ nhaän roõ raèng laïm phaùt seõ ñi cheäch muïc tieâu aán ñònh töø ban ñaàu. Vì vaäy, vieäc ñieàu chænh muïc tieâu laïm phaùt hoaøn toaøn laø caàn thieát ñeå duy trì uy tín cho ngaân haøng trung öông, bôûi vì neáu laøm khaùc ñi thì haún seõ chæ laø moät ñoäng taùc baùo hieäu cho thò tröôøng raèng ngaân haøng trung öông khoâng muoán minh baïch trong hoaït ñoäng cuûa mình. Thöù ba, thoâng qua thaûo luaän nhöõng xu höôùng laïm phaùt khaùc nhau vaø aûnh höôûng ñeán taêng tröôûng kinh teá, ngaân haøng trung öông Brazil theå hieän raèng hoï khoâng phaûi laø khoâng quan taâm ñeán nhöõng baên khoaên cuûa coâng chuùng, bôûi vì thöïc ra hoï raát quan taâm ñeán toån thaát veà saûn löôïng. Haønh ñoäng neâu treân seõ giuùp taêng cöôøng söï uûng hoä cho tính ñoäc laäp cuûa ngaân haøng trung öông. Thöù tö, moät phaàn quan troïng cuûa söï thaønh coâng trong vieäc öùng phoù vôùi cuù soác veà laïm phaùt laø söï tin töôûng ngaøy caøng cao vaøo chính saùch taøi khoùa cuûa chính phuû. Chính phuû Brazil ñaõ theo ñuoåi chính saùch chi tieâu thaét chaët vaø keát quaû ban ñaàu laø ngaân saùch naêm 2003 thaëng dö ôû möùc 4,3% GDP, cao hôn so vôùi muïc tieâu (4,25%) maø IMF yeâu caàu. 42 1.3.2.3 Baøi hoïc kinh nghieäm ruùt ra töø thöïc tieãn vaän haønh chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt Thöïc tieãn vaän haønh chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt cho thaáy ñeå vaän haønh thaønh coâng cô cheá naøy caàn ñaûm baûo caùc ñieàu kieän vaø moät soá yeáu toá then choát. Caùc ñieàu kieän cuûa chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt Ñeå thöïc hieän thaønh coâng chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt, caùc quoác gia caàn phaûi thoûa maõn hai ñieàu kieän tieân quyeát sau: Moät laø, ngaân haøng trung öông phaûi coù möùc ñoä ñoäc laäp töông ñoái trong ñieàu haønh chính saùch tieàn teä töùc laø ngaân haøng trung öông coù quyeàn töï do ñieàu haønh caùc coâng cuï chính saùch tieàn teä ñeå ñaït muïc tieâu laïm phaùt. Hai laø, ngaân haøng trung öông coù quyeàn vaø saün saøng töø boû caùc muïc tieâu khaùc nhö coâng aên vieäc laøm, tyû giaù hoái ñoaùi... Neáu chính saùch tieàn teä theo ñuoåi ñoàng thôøi caùc muïc tieâu thì khoâng theå thöïc hieän muïc tieâu laïm phaùt hoaëc coù thì cuõng khoâng hieäu quaû bôûi vì trong tröôøng hôïp xaáu ñi thò tröôøng seõ khoâng bieát ngaân haøng trung öông seõ öu tieân cho muïc tieâu naøo [Xem phuï luïc 9 (tr.229)]. Caùc yeáu toá then choát cuûa chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt Ñeå ñaûm baûo thöïc hieän thaønh coâng vaø hieäu quaû chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt, ngaân haøng trung öông caàn thieát laäp chính saùch tieàn teä vôùi boán thaønh toá sau: Moät laø, cam keát coi oån ñònh giaù caû laø muïc tieâu öu tieân haøng ñaàu cuûa chính saùch tieàn teä. Hai laø, taêng cöôøng traùch nhieäm cuûa ngaân haøng trung öông trong vieäc höôùng tôùi muïc tieâu laïm phaùt. 43 Ba laø, xaây döïng moâ hình döï baùo laïm phaùt taäp hôïp ñaày ñuû caùc thoâng tin coù theå aûnh höôûng ñeán laïm phaùt töông lai töø ñoù laøm caên cöù ñeå ra quyeát ñònh thay ñoåi coâng cuï ñieàu haønh. Boán laø, taêng cöôøng tính roõ raøng, minh baïch vaø linh hoaït cho chính saùch tieàn teä. 1.3.3 So saùnh hai cô cheá kieåm soaùt laïm phaùt Caû hai cô cheá ñieàu haønh chính saùch tieàn teä ñaõ ñeà caäp ñeàu höôùng tôùi muïc tieâu cuoái cuøng laø kieåm soaùt laïm phaùt trong phaïm vi mong muoán. Tuy nhieân, cô cheá vaän haønh thì laïi khaùc nhau. Trong chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu trung gian, ngaân haøng trung öông kieåm soaùt laïm phaùt thoâng qua vieäc kieåm soaùt caùc muïc tieâu trung gian maø ñieån hình laø kieåm soaùt löôïng tieàn cung öùng. Laïm phaùt chæ laø keát quaû cuûa vieäc kieåm soaùt löôïng tieàn cung öùng. Cô cheá naøy döïa vaøo moái quan heä giöõa tieàn vaø laïm phaùt ñeå ñieàu haønh chính saùch tieàn teä. Trong cô cheá naøy, ngaân haøng trung öông coù nhieàu muïc tieâu phaûi theo ñuoåi beân caïnh vieäc kieåm soaùt laïm phaùt, do vaäy traùch nhieäm duy trì laïm phaùt theo keá hoaïch coâng boá coù theå khoâng ñöôïc thöïc hieän vôùi kyû luaät cao. Trong chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt, ngaân haøng trung öông kieåm soaùt laïm phaùt tröïc tieáp khoâng qua baát kyø muïc tieâu trung gian naøo. Cô cheá naøy cho pheùp ngaân haøng trung öông söû duïng taát caû caùc thoâng tin coù saün chöù khoâng döïa vaøo moät bieán duy nhaát ñeå quyeát ñònh muïc tieâu toát nhaát cho chính saùch tieàn teä. Ngaân haøng trung öông chæ coù traùch nhieäm vôùi vieäc kieåm soaùt laïm phaùt, kieåm soaùt laïm phaùt laø muïc tieâu duy nhaát cuûa ngaân haøng trung öông. 44 1.4 CHÍNH SAÙCH TAØI KHOÙA VÔÙI VIEÄC KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT Theo ñònh ñeà cuûa Milton Friedman, laïm phaùt luoân luoân vaø baát kyø ôû ñaâu ñeàu lieân quan ñeán hieän töôïng tieàn teä, do vaäy kieåm soaùt laïm phaùt laø moät trong nhöõng nhieäm vuï haøng ñaàu cuûa chính saùch tieàn teä. Tuy nhieân, nhieàu quan ñieåm hoaøi nghi lyù thuyeát naøy ñaõ tranh luaän raèng laïm phaùt khoâng phaûi duy nhaát thuoäc veà traùch nhieäm cuûa chính saùch tieàn teä maø coøn coù lieân quan ñeán chính saùch taøi khoùa. 1.4.1 AÛnh höôûng cuûa chính saùch taøi khoùa ñeán laïm phaùt thoâng qua taùc ñoäng ñeán toång caàu Trong khi ñeà caäp ñeán nguyeân nhaân laïm phaùt (1.1.2), chuùng ta thaáy chính saùch taøi khoùa coù taùc ñoäng laøm thay ñoåi toång caàu töø ñoù aûnh höôûng ñeán tyû leä laïm phaùt. Cuï theå, chính phuû coù theå laøm thay ñoåi toång caàu theo chính saùch taøi khoùa thu heïp hay môû roäng. Moät söï môû roäng taøi khoùa laøm gia taêng toång caàu coù theå thöïc hieän qua moät trong hai keânh: thöù nhaát, neáu chính phuû gia taêng mua haøng hoùa nhöng vaãn khoâng thay ñoåi chính saùch thueá, seõ laøm taêng toång caàu tröïc tieáp; thöù hai, neáu chính phuû caét giaûm thueá hoaëc gia taêng caùc khoaûn chuyeån giao (trôï caáp) seõ laøm taêng thu nhaäp khaû duïng cuûa coâng chuùng, keùo theo hoï seõ chi tieâu nhieàu hôn, ñeán löôït ñieàu naøy laøm taêng toång caàu. Neáu neàn kinh teá ñang trong traïng thaùi suy thoaùi, thaát nghieäp gia taêng, söï gia taêng toång caàu seõ kích thích gia taêng saûn löôïng maø khoâng gaây ra thay ñoåi giaù caû. Theá nhöng, neáu neàn kinh teá ñaït ôû möùc toaøn duïng thì söï môû roäng chính saùch taøi khoùa laïi aûnh höôûng maïnh ñeán giaù caû hôn vaø ít aûnh höôûng ñeán toång saûn löôïng. Vôùi khaû naêng aûnh höôûng ñeán saûn löôïng thoâng qua aûnh höôûng ñeán toång caàu laøm cho chính saùch taøi khoùa trôû thaønh coâng cuï tieàm naêng ñeå oån ñònh kinh teá. Trong giai ñoaïn suy thoaùi kinh teá, chính phuû coù theå thöïc hieän chính saùch taøi khoùa 45 môû roäng ñeå giuùp khoâi phuïc saûn löôïng tieán ñeán duy trì ôû möùc bình thöôøng vaø taïo coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng. Trong suoát thôøi kyø taêng tröôûng cao, nguy cô laïm phaùt coù theå xaûy ra, chính phuû thöïc hieän chính saùch taøi khoaù thu heïp ñeå keàm haõm toác ñoä taêng tröôûng vaø kieåm soaùt laïm phaùt. Tuy nhieân, thöïc teá vieäc ñieàu haønh chính saùch taøi khoùa khoù coù theå ñaït nhö mong ñôïi bôûi vì coù khoaûng caùch thôøi gian vaø ñoä treã: khi ñeà nghò thay ñoåi chính saùch taøi khoùa vaø khi thöïc hieän chính saùch taøi khoùa. Chính vì vaäy, coù söï hoaøi nghi veà khaû naêng taùc ñoäng cuûa chính saùch taøi khoùa ñeán saûn löôïng thoâng qua toång caàu. Toång caàu caøng cao do kích thích taøi khoùa nhöng keát cuïc chæ laøm cho giaù taêng cao chöù khoâng laøm gia taêng saûn löôïng bôûi vì möùc saûn löôïng trong daøi haïn ñöôïc quyeát ñònh khoâng chæ do yeáu toá caàu maø coøn bôûi caùc yeáu toá cung (voán, lao ñoäng, kyõ thuaät). Nhöõng yeáu toá saûn xuaát naøy seõ quyeát ñònh möùc töï nhieân cuûa saûn löôïng suoát trong chu kyø kinh teá vaø chính saùch taøi khoùa chæ coù theå gaây ra nhöõng bieán ñoäng nhaát thôøi. Noã löïc ñeå giöõ saûn löôïng ôû möùc töï nhieân baèng chính saùch kích caàu, trong daøi haïn seõ daãn ñeán laïm phaùt taêng cao. Laïm phaùt taêng seõ laøm cho giaù caùc nguoàn löïc taêng cao, keát quaû laø ñöôøng cung daøi haïn seõ giaûm xuoáng. Hình 1.17 minh chöùng vaán ñeà treân. Giaû söû thò tröôøng caân baèng trong daøi haïn ôû ñieåm giöõa AD0 vaø ñöôøng cung daøi haïn LAS, ôû ñoù chæ coù tyû leä thaát nghieäp töï nhieân. Do neàn kinh teá suy thoaùi neân saûn löôïng giaûm töø Y0 xuoáng Y1 vaø tyû leä thaát nghieäp taêng. Khi ñoù chính saùch taøi khoùa môû roäng seõ coù taùc ñoäng keùo ñöôøng toång caàu töø AD1 ñeán AD0. Söï phuïc hoài kinh teá caøng laøm cho caùc nhaø chính trò chuû quan veà chính saùch kích caàu. Chính saùch taøi khoùa môû roäng keùo daøi seõ laøm cho ñöôøng toång caàu dòch chuyeån quaù möùc ñeán AD2. Neàn kinh teá coù daáu hieäu taêng tröôûng noùng, giaù caû taêng töø P1 ñeán P2, keùo theo giaù caùc nguoàn löïc saûn xuaát taêng cao, laøm 46 cho ñöôøng cung ngaén haïn SAS1 dòch chuyeån thuït luøi ñeán SAS2. Khi ñoù möùc giaù caân baèng daøi haïn cuûa neàn kinh teá taêng ñeán möùc P3 vaø saûn löôïng caân baèng daøi haïn ôû möùc thaáp hôn. Hình 1.17: Taùc ñoäng cuûa chính saùch taøi khoùa ñeán möùc giaù trong daøi haïn. 1.4.2 Lyù thuyeát taøi khoùa taùc ñoäng ñeán möùc giaù Tranh luaän raèng laïm phaùt khoâng phaûi duy nhaát thuoäc veà traùch nhieäm cuûa ñieàu haønh chính saùch tieàn teä maø coù lieân quan ñeán chính saùch taøi khoùa coøn ñöôïc theå hieän qua nghieân cöùu cuûa nhieàu nhaø kinh teá nhö Kocherlakota, Narayana vaø Christopher Phelan (1999) [96]; Christiano, Lawrence vaø Terry J. Fitzgerald (1999) [80]; Carlstrom, Charles T. vaø Timothy S. Fuerst (2000) [76]; Buiter, Willem H. (2002) [75]; Gordon, David B. vaø Eric M. Leeper (2005) [86]...Caùc nghieân cöùu naøy goïi laø lyù thuyeát taøi khoùa taùc ñoäng ñeán möùc giaù (Fiscal theory of the price level), trong lyù thuyeát naøy caùc nhaø kinh teá cho raèng möùc giaù ñöôïc quyeát ñònh bôûi chính saùch taøi khoùa. Y1 Y0 Y2 Y AD0 AD1 AD2 E0 E1 E2 SAS1 E3 P1 P0 P2 P3 LAS P SAS2 47 Thöïc vaäy, chính saùch taøi khoùa taùc ñoäng ñeán möùc giaù thoâng qua taùc ñoäng ñeán toång caàu nhöng khi toång caàu taêng gaây aùp löïc leân laïm phaùt, ngaân haøng trung öông coù theå thöïc hieän chính saùch tieàn teä thaét chaët ñeå haïn cheá söï gia taêng toång caàu töø ñoù laøm giaûm aùp löïc laïm phaùt. Tuy nhieân, neáu tính ñoäc laäp cuûa ngaân haøng trung öông thaáp, khi ñoù chính saùch tieàn teä khoâng nhöõng khoâng laøm giaûm aùp löïc gia taêng toång caàu maø coøn laøm taêng löôïng tieàn cung öùng nhaèm ñaùp öùng laïi söï gia taêng cuûa toång caàu. Döïa treân vieäc phaân tích moái quan heä giöõa chính saùch taøi khoùa vaø chính saùch tieàn teä, lyù thuyeát taøi khoùa taùc ñoäng ñeán möùc giaù cho raèng möùc giaù ñöôïc quyeát ñònh bôûi chính saùch taøi khoùa, laïm phaùt thöïc söï laø moät hieän töôïng thuoäc veà tieàn teä nhöng söï taêng tröôûng tieàn teä bò chi phoái bôûi chính saùch taøi khoùa. Khi ngaân saùch maát caân ñoái, chính phuû coù theå gia taêng nguoàn thu baèng caùch thu thueá hoaëc vay nôï thoâng qua phaùt haønh traùi phieáu chính phuû. Ngoaøi ra, chính phuû coøn coù theâm moät löïa choïn nöõa laø taïo tieàn vaø söû duïng tieàn ñeå mua haøng hoùa, dòch vuï. Hoaïch ñònh taøi chính chi tieâu cuûa chính phuû ñöôïc moâ taû thoâng qua phöông trình sau: DEF = G – T = ΔMB + ΔB (1.2) Trong ñoù: DEF: thaâm huït ngaân saùch chính phuû; G: chi tieâu cuûa chính phuû; T: thu nhaäp töø thueá cuûa chính phuû; ΔMB: söï thay ñoåi trong löôïng tieàn cô sôû; ΔB: söï thay ñoåi cuûa löôïng traùi phieáu chính phuû ñöôïc naém giöõ bôûi coâng chuùng. Theo phöông trình (1.2), thaâm huït ngaân saùch, baèng cheânh leäch giöõa löôïng chi tieâu cuûa chính phuû vaø löôïng thu töø thueá, phaûi baèng toång thay ñoåi trong löôïng tieàn cô sôû vaø thay ñoåi cuûa löôïng traùi phieáu naém giöõ bôûi coâng chuùng. Neáu thaâm huït ngaân saùch ñöôïc taøi trôï bôûi söï gia taêng trong löôïng traùi phieáu naém giöõ bôûi coâng chuùng seõ khoâng coù taùc ñoäng naøo ñeán löôïng tieàn cô sôû vaø do ñoù khoâng coù taùc ñoäng 48 leân cung tieàn. Nhöng neáu thaâm huït ngaân saùch khoâng ñöôïc taøi trôï baèng söï gia taêng trong löôïng traùi phieáu chính phuû naém giöõ bôûi coâng chuùng thì löôïng tieàn cô sôû vaø cung tieàn seõ taêng. Coù moät vaøi caùch ñeå hieåu taïi sao thaâm huït ngaân saùch daãn ñeán söï gia taêng trong löôïng tieàn cô sôû khi löôïng traùi phieáu chính phuû naém giöõ bôûi coâng chuùng khoâng taêng. Tröôøng hôïp ñôn giaûn nhaát laø khi chính phuû coù quyeàn phaùt haønh tieàn ñeå taøi trôï thaâm huït ngaân saùch. Vieäc phaùt haønh tieàn tröïc tieáp laøm taêng löôïng tieàn cô sôû. Ngaøy nay, ñeå traùnh rôi vaøo voøng xoaùy sieâu laïm phaùt, caùc quoác gia khoâng cho pheùp chính phuû phaùt haønh tieàn buø ñaép thaâm huït ngaân saùch, khi ñoù chính phuû coù theå phaùt haønh traùi phieáu. Trong ñieàu kieän tính ñoäc laäp cuûa ngaân haøng trung öông thaáp, ngaân haøng trung öông phaûi giaùn tieáp taøi trôï thaâm huït ngaân saùch thoâng qua cô cheá tieàn teä hoùa traùi phieáu chính phuû (ngaân haøng trung öông mua traùi phieáu chính phuû) vaø keát quaû laø löôïng tieàn cô sôû taêng. Neáu thaâm huït ngaân saùch keùo daøi vaø ñöôïc taøi trôï baèng caùch naøy, löôïng cung tieàn seõ taêng trong daøi haïn vaø do ñoù daãn ñeán laïm phaùt. 1.5 CAÙC YEÁU TOÁ CÔ BAÛN AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN ÑIEÀU HAØNH CSTT VAØ CSTK TRONG ÑIEÀU KIEÄN HOÄI NHAÄP KINH TEÁ QUOÁC TEÁ Toaøn caàu hoùa kinh teá laø ñaëc tröng cô baûn nhaát cuûa söï phaùt trieån kinh teá hieän nay. Cuøng vôùi cuoäc caùch maïng khoa hoïc kyõ thuaät ngaøy caøng ñöôïc tieán haønh saâu roäng, ñôøi soáng kinh teá cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi ngaøy caøng quoác teá hoùa, caùc quoác gia coù cheá ñoä xaõ hoäi khaùc nhau, coù trình ñoä phaùt trieån khaùc nhau ñeàu cuoán vaøo heä thoáng kinh teá toaøn caàu thoáng nhaát. Khoâng moät nöôùc naøo coù khaû naêng töï cung, töï caáp hoaøn toaøn maø ñeàu caàn phaûi duy trì nhieàu moái quan heä qua laïi vôùi caùc nöôùc khaùc. Toaøn caàu hoùa kinh teá mang laïi nhöõng cô hoäi ñeå caùc nöôùc phaùt trieån kinh teá 49 nhöng cuõng ñaët caùc nöôùc tröôùc nhöõng nguy cô laøm bieán ñoäng kinh teá trong nöôùc. Nhöõng bieán ñoäng kinh teá treân phaïm vi theá giôùi nhö caùc hieän töôïng laïm phaùt, giaûm phaùt, khuûng hoaûng tieàn teä...seõ aûnh höôûng ñeán neàn kinh teá cuûa moät quoác gia thoâng qua cô cheá truyeàn daãn cuûa kinh teá quoác teá. Trong boái caûnh toaøn caàu hoùa, hoäi nhaäp kinh teá, caùc yeáu toá coù theå aûnh höôûng ñeán vieäc ñieàu haønh chính saùch tieàn teä vaø chính saùch taøi khoùa töø ñoù aûnh höôûng ñeán vieäc kieåm soaùt laïm phaùt cuûa moät quoác gia voâ cuøng ña daïng vaø phöùc taïp, khoù coù theå nhaän dieän ñaày ñuû, song treân bình dieän toång quaùt, coù theå chæ ra hai nhaân toá chuû yeáu quan troïng laø: (i) Dieãn bieán tình hình kinh teá theá giôùi vaø (ii) Caùc xu höôùng töï do hoùa kinh teá. 1.5.1 Tình hình kinh teá theá giôùi Lòch söû ñaõ töøng chöùng kieán kinh teá theá giôùi ñaït möùc taêng tröôûng cao nhöng cuõng chöùng kieán khoâng ít giai ñoaïn kinh teá theá giôùi rôi vaøo suy thoaùi, khuûng hoaûng nhö khuûng hoaûng cô caáu 1929-1933, khuûng hoaûng haøng hoùa 1973-1975, khuûng hoaûng taøi chính – tieàn teä Chaâu AÙ 1997, vaø khuûng hoaûng taøi chính theá giôùi 2008...ÖÙng vôùi moãi tình huoáng, caùùc giaûi phaùp thöïc hieän laø khaùc nhau vôùi möùc ñoä quan taâm khaùc nhau (ví duï ngöôøi ta quan taâm ñeán vieäc tìm kieám caùc giaûi phaùp ñaåy luøi khuûng hoaûng kinh teá hôn laø keàm haõm toác ñoä taêng tröôûng noùng). Song caùc giaûi phaùp töïu chung ñeàu taäp trung xung quanh vieäc ñieàu haønh hai chính saùch vó moâ laø chính saùch tieàn teä vaø chính saùch taøi khoùa. Caùc chính saùch naøy ñöôïc thaét chaët hay môû roäng tuøy theo dieãn bieán cuûa neàn kinh teá. Söï thay ñoåi naøy keùo theo ñoù laøm thay ñoåi caùc thaønh phaàn cuûa toång caàu, toång cung qua ñoù laøm taêng hay giaûm aùp löïc laïm phaùt. 50 Hoäi nhaäp kinh teá quoác teá taát yeáu seõ nhaäp khaåu phöông thöùc chöõa beänh beân ngoaøi duø phöông thöùc ñoù coù theå hieäu nghieäm hay khoâng hieäu nghieäm. Trong cuoäc khuûng hoaûng taøi chính theá giôùi 2008, caùc quoác gia ñeàu ñöa ra caùc goùi cöùu trôï taøi chính cho duø keát quaû cuûa goùi kích thích naøy vaãn chöa theå hieän ôû caùc quoác gia ñaàu tieân aùp duïng. Baûng 1.2: Goùi kích thích taøi khoùa thoâng baùo cho giai ñoaïn 2009-2010 nhaèm öùng phoù vôùi khuûng hoaûng taøi chính theá giôùi. Quoác gia 2009 (%GDP) 2010 (%GDP) Myõ 1,8 2,9 Khu vöïc ñoàng tieàn chung Chaâu AÂu 0,9 0,8 Nhaät 1,4 0,4 Chaâu AÙ (ngoaïi tröø Nhaät) 1,5 1,3 Caùc quoác gia coøn laïi trong khoái G-20 1,1 0,3 Nguoàn: [79, tr.14]. Baûng 1.2 cho thaáy ñeå ñoái phoù vôùi khuûng hoaûng taøi chính theá giôùi, taát caû caùc quoác gia treân theá giôùi ñeàu ñöa ra caùc goùi kích thích taøi khoùa. Moät soá tröôøng hôïp, ñeå ñoái phoù vôùi tình traïng xaáu cuûa neàn kinh teá, caùc quoác gia phaûi nhôø ñeán söï giuùp ñôõ cuûa caùc toå chöùc quoác teá khi ñoù coù theå laøm maát ñi tính ñoäc laäp trong ñieàu haønh chính saùch kinh teá, ngoaïi tröø moät soá ít tröôøng hôïp khöôùc töø söï giuùp ñôõ beân ngoaøi nhö tröôøng hôïp cuûa Malaysia (Malaysia ñaõ quyeát ñònh aùp ñaët caùc bieän phaùp quaûn lyù ngoaïi hoái thay vì nhaän laáy söï giuùp ñôõ coù ñieàu kieän cuûa IMF trong cuoäc khuûng hoaûng taøi chính tieàn teä Chaâu AÙ 1997). 51 1.5.2 Caùc xu höôùng töï do hoùa kinh teá 1.5.2.1 Xu höôùng töï do hoùa thöông maïi Töï do hoùa thöông maïi laø vieäc nhaø nöôùc giaûm daàn söï can thieäp vaøo caùc hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá cuûa quoác gia nhaèm taïo ñieàu kieän thoâng thoaùng vaø thuaän lôïi cho caùc hoaït ñoäng ñoù phaùt trieån moät caùch hieäu quaû. Lyù thuyeát vaø thöïc tieãn kinh teá ñaõ khaúng ñònh vai troø to lôùn cuûa töï do hoùa thöông maïi ñoái vôùi söï phaùt trieån kinh teá cuûa moät quoác gia (hình 1.18). 87 141 228 1,35% 0,78% 0,93% 0 50 100 150 200 250 Caùc nöôùc ñang phaùt trieån Caùc nöôùc phaùt trieån Toaøn theá giôùi Tyû USD 0,0% 0,5% 1,0% 1,5% Ta êng tr öô ûng G DP (% ) Hình 1.18: Öôùc tính lôïi ích vaø taêng tröôûng GDP töø töï do hoùa thöông maïi hoaøn toaøn. Hình 1.18 cho thaáy neáu töï do hoùa thöông maïi hoaøn toaøn, caùc quoác gia ñang phaùt trieån seõ nhaän ñöôïc khoaûn lôïi ích leân ñeán 87 tyû USD/naêm vaø GDP seõ taêng tröôûng 1,35%/naêm, ñoái vôùi caùc quoác gia phaùt trieån con soá naøy laàn löôït laø 141 tyû USD/naêm vaø 0,78%/naêm (William R.Cline, 2004) [108] Töï do hoùa thöông maïi giuùp caùc nöôùc gia taêng lôïi ích kinh teá vaø thuùc ñaåy kinh teá taêng tröôûng thoâng qua khai thaùc caùc lôïi theá so saùnh cuûa quoác gia vaø tham gia vaøo thò tröôøng xuaát khaåu haøng hoùa quoác teá. Nghieân cöùu cuûa Ngaân haøng theá giôùi (söû duïng soá lieäu xuaát khaåu vaø taêng tröôûng GDP cuûa 64 quoác gia ñang phaùt trieån vaøo hai thôøi kyø 1980 – 1989 vaø 1990 – 1999) cho thaáy coù moái quan heä maät thieát giöõa taêng tröôûng xuaát khaåu vaø taêng tröôûng GDP (hình 1.19). 52 Hình 1.19: Töông quan giöõa taêng tröôûng xuaát khaåu vaø taêng tröôûng GDP. (Nguoàn: [108, tr.41]) Tuy nhieân, töï do hoùa thöông maïi ñaët ra nhieàu thaùch thöùc ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån trong ñoù noåi leân laø vaán ñeà caét giaûm haøng raøo thueá quan (hình 1.20) trong khi caùc nöôùc naøy chöa ñuû khaû naêng döïng leân caùc haøng raøo phi thueá quan maø khoâng vi phaïm caùc cam keát quoác teá ñeå baûo hoä saûn xuaát trong nöôùc. Khi dôõ boû haøng raøo thueá quan, caùc quoác gia ñang phaùt trieån phaûi ñoái maët vôùi aùp löïc thaâm huït ngaân saùch, tình traïng giaù caû gia taêng sau khi caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi thoân tính caùc doanh nghieäp trong nöôùc, tình traïng thaâm huït caùn caân thöông maïi gaây aùp löïc leân tyû giaù... Nhöõng thaùch thöùc naøy ñoøi hoûi caùc quoác gia phaûi ñieàu chænh chính saùch taøi khoùa cuõng nhö chính saùch tieàn teä ñeå öùng phoù vôùi caùc taùc ñoäng xuaát hieän sau khi dôõ boû haøng raøo thueá quan, söï thay ñoåi trong chính saùch ñeán löôït noù seõ aûnh höôûng ñeán vieäc kieåm soaùt laïm phaùt cuûa quoác gia. 53 Hình 1.20: Möùc caét giaûm tyû leä thueá suaát trung bình ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån vaø caùc nöôùc phaùt trieån thôøi kyø 1980-1998 [97, tr.20]. Hình 1.20 cho thaáy töï do hoùa thöông maïi ñoøi hoûi caùc quoác gia phaûi caét giaûm thueá suaát, caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù möùc caét giaûm thueá suaát nhieàu hôn so vôùi caùc nöôùc phaùt trieån. 1.5.2.2 Xu höôùng töï do hoùa taøi chính Töï do hoùa taøi chính laø vieäc giaûm thieåu söï can thieäp cuûa nhaø nöôùc vaøo caùc quan heä vaø giao dòch taøi chính, caùc hoaït ñoäng taøi chính ñöôïc töï do thöïc hieän theo tín hieäu thò tröôøng. Töï do hoùa taøi chính coù taùc duïng khôi thoâng doøng voán cho phaùt trieån. Beân caïnh nhöõng maët tích cöïc maø doøng voán naøy mang laïi cho neàn kinh teá, noù cuõng ñaët ra nhieàu vaán ñeà caàn phaûi quaûn lyù nhö vaán ñeà taêng tröôûng kinh teá noùng, söï taêng giaù cuûa ñoàng noäi teä, taêng nguy cô khuûng hoaûng tieàn teä khi doøng voán naøy ñaûo chieàu... 54 Hình 1.21: Löôïng voán tö nhaân roøng ñoå vaøo caùc quoác gia thò tröôøng môùi noåi ôû Chaâu AÙ vaø Chaâu Myõ La Tinh [99, tr.30]. Hình 1.21 cho thaáy toång doøng voán tö nhaân roøng ñoå vaøo caùc quoác gia thò tröôøng môùi noåi taêng töø möùc döôùi 10 tyû USD vaøo nöûa cuoái thaäp nieân 1980 ñeán gaàn 200 tyû USD vaøo giöõa nhöõng naêm 1990 vaø coù söï ñaûo chieàu khi xaûy ra khuûng hoaûng taøi chính – tieàn teä Chaâu AÙ 1997 [Xem theâm phuï luïc soá 10 (tr.231)]. Vaán ñeà quan troïng ñaët ra, ñaëc bieät laø ñoái vôùi caùc quoác gia ñang phaùt trieån, ñoù laø giaûi quyeát baøi toaùn tyû giaù. Khi doøng voán vaøo oà aït trong khoaûng thôøi gian ngaén laøm taêng giaù noäi teä, aûnh höôûng ñeán tình hình xuaát khaåu, taêng nguy cô khuûng hoaûng khi doøng voán ñaûo chieàu khi maø döï tröõ ngoaïi hoái voán dó raát moûng manh. Neáu choïn giaûi phaùp duøng noäi teä mua ngoaïi teä döï tröõ coù theå daãn ñeán söï loûng leûo trong ñieàu haønh chính saùch tieàn teä, laøm taêng nguy cô taêng tröôûng kinh teá noùng. Caùc quoác gia naøy phaûi ñoái maët vôùi hai vaán ñeà hoaëc ñeå cho noäi teä leân giaù [Xem phuï luïc 11 (tr.232)] hoaëc chaáp nhaän laïm phaùt. Ñeå ngaên chaën söï leân giaù cuûa noäi teä, caùc quoác gia naøy coù theå thöïc hieän nghieäp vuï trung hoøa thoâng qua thò tröôøng môû. Tuy nhieân, hieäu quaû cuûa nghieäp vuï trung hoøa thì chöa chaéc trong khi nghieäp vuï trung hoøa coù xu höôùng laøm gia taêng laõi suaát, vaø do ñoù laïi khuyeán khích doøng voán vaøo nhieàu hôn. 55 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 Chöông 1 heä thoáng laïi caùc lyù thuyeát cô baûn veà laïm phaùt, trong ñoù trình baøy laïi hai moâ hình thoâng duïng ñeå xem xeùt nguyeân nhaân laïm phaùt ñoù laø moâ hình laïm phaùt caàu keùo vaø laïm phaùt chi phí ñaåy. Neùt môùi cuûa luaän aùn laø khai thaùc caùc nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt döôùi khía caïnh ñieàu haønh chính saùch taøi khoùa vaø chính saùch tieàn teä ñoàng thôøi chæ ra trong ñieàu kieän hoäi nhaäp kinh teá quoác teá, caùc nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt beân caïnh nhöõng nguyeân nhaân noäi taïi cuûa neàn kinh teá coøn xuaát hieän caùc nguyeân nhaân töø beân ngoaøi. Caùc nguyeân nhaân beân ngoaøi aûnh höôûng ñeán laïm phaùt ôû möùc ñoä naøo coøn tuøy thuoäc vaøo möùc ñoä hoäi nhaäp cuûa neàn kinh teá. Troïng taâm cuûa chöông 1 taäp trung vaøo trình baøy vieäc kieåm soaùt laïm phaùt baèng hai chính saùch vó moâ laø chính saùch tieàn teä vaø chính saùch taøi khoùa, cuï theå laø: - Döôùi goùc ñoä chính saùch tieàn teä, luaän aùn trình baøy vieäc kieåm soaùt laïm phaùt qua muïc tieâu trung gian vaø kieåm soaùt laïm phaùt baèng chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt. Döïa vaøo ñònh höôùng ñieàu haønh chính saùch tieàn teä cuûa Vieät Nam trong nhöõng naêm tôùi, luaän aùn ñi saâu vaøo giôùi thieäu chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu laïm phaùt baèng thöïc tieãn cuûa caùc quoác gia thò tröôøng môùi noåi laø Thaùi Lan, Philippines, Chile vaø Brazil. Qua ñoù, luaän aùn ruùt ra caùc ñieàu kieän vaø yeáu toá caàn thieát ñeå thieát laäp chính saùch tieàn teä theo muïc tieâu kieåm soaùt laïm phaùt. - Döôùi goùc ñoä chính saùch taøi khoùa, luaän aùn trình baøy aûnh höôûng cuûa chính saùch taøi khoùa ñeán laïm phaùt thoâng qua taùc ñoäng ñeán toång caàu vaø ñi saâu vaøo giôùi thieäu lyù thuyeát taøi khoùa taùc ñoäng ñeán möùc giaù. Vieäc nghieân cöùu lyù luaän veà taùc ñoäng cuûa chính saùch taøi khoùa ñeán laïm phaùt coù yù nghóa vôùi tröôøng hôïp Vieät Nam khi maø chi tieâu cuûa chính phuû chieám moät tyû troïng lôùn trong toång chi tieâu cuûa neàn kinh teá vaø tính ñoäc laäp cuûa chính saùch tieàn teä coøn thaáp, bò chi phoái bôûi chính saùch taøi khoùa. 56 Beân caïnh ñoù, luaän aùn nhaän ñònh caùc yeáu toá cô baûn aûnh höôûng ñeán ñieàu haønh chính saùch tieàn teä vaø chính saùch taøi khoùa trong ñieàu kieän hoäi nhaäp kinh teá quoác teá, ñoù laø dieãn bieán tình hình kinh teá theá giôùi, xu höôùng töï do hoùa thöông maïi vaø töï do hoùa taøi chính. Caùc yeáu toá naøy ñaët ra nhieàu thaùch thöùc cho vieäc ñieàu haønh chính saùch tieàn teä vaø chính saùch taøi khoùa, qua ñoù taùc ñoäng ñeán laïm phaùt. Nhöõng nhaän ñònh naøy laøm cô sôû cho vieäc nhaän dieän caùc yeáu toá phaùt sinh töø hoäi nhaäp kinh teá quoác teá taùc ñoäng ñeán vieäc kieåm soaùt laïm phaùt ôû Vieät Nam trong caùc chöông sau.