Luận văn Các nhân tố ảnh hưởng đến công bố thông tin của doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ  ĐẶNG THỊ LY CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KẾ TOÁN Mã số: 60 34 03 01 Đà Nẵng – Năm 2018 Công trình được hoàn thành tại TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ, ĐHĐN Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Trần Đình Khôi Nguyên Phản biện 1: PGS. TS. Đoàn Ngọc Phi Anh Phản biện 2: TS. Nguyễn Hữu Phú Luận văn sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ kế toán họp tại Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng vào ngày 28 tháng 01 năm 2018 Có thể tìm hiểu luận văn tại:  Trung tâm Thông tin-Học liệu, Đại học Đà Nẵng  Thư viện trường Đại học Kinh tế, ĐHĐN 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) đóng vai trò quan trọng và là nòng cốt của nền kinh tế quốc dân. Tuy nhiên, trong khu vực DNNN lại diễn ra tình trạng thiếu minh bạch trong việc công bố thông tin (CBTT). Do đó, dẫn đến hoạt động của các DNNN trong thời gian qua còn tồn tại khá nhiều vấn đề bất cập, xuất hiện hàng loạt những sai phạm tại nhiều Tổng công ty, Tập đoàn kinh tế như: Tổng công ty Đường sắt Việt Nam, Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt nam, Vinashin . Nguyên nhân của sự không minh bạch trong việc CBTT cơ bản là do khung pháp lý về CBTT của DNNN chưa thực sự đồng bộ. Các yêu cầu CBTT về hoạt động SXKD của DNNN chưa tạo thành một khuôn khổ thống nhất. Đồng thời, trách nhiệm, trình tự, thủ tục CBTT của DN và các bên liên quan cũng chưa được quy định đầy đủ, thống nhất. Vì vậy, để bảo đảm yêu cầu công khai, minh bạch về hoạt động, bảo đảm tính hiệu quả, hiệu lực trong hoạt động quản lý và giám sát của cơ quan Nhà nước và của xã hội đối với DNNN, ngày 18/6/2014 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 36/2014/QĐ-TTg về quy chế CBTT của công ty TNHH MTV do Nhà nước làm chủ sở hữu. Tuy nhiên, tính đến thời điểm tháng 10/2015 (hơn 1 năm sau khi Quyết định số 36/2014/QĐ- TTg được ban hành), thì chỉ mới có 82/478 DN cung cấp thông tin, chiếm tỷ lệ khoảng 16,8% và chưa có DN nào thực hiện công bố đầy đủ các nội dung theo đúng quy định, nội dung thông tin công bố còn sơ sài, chưa đầy đủ; quy trình công bố cũng chưa được đảm bảo theo quy định. Để khắc phục tình trạng trên, đồng thời nhằm hướng dẫn 2 các nội dung CBTT của DNNN, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị định số 81/2015/NĐ-CP vào ngày 18/9/2015. Song đến 31/12/2016, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết mới nhận được báo cáo của 241 DN, chiếm tỷ lệ 38,87% Ngoài ra, không ít DNNN công bố không đúng thời gian và thiếu thông tin theo quy định. Về phía các cá nhân, tổ chức cũng như người dân thì họ luôn có nhu cầu được biết đầy đủ các thông tin để giám sát tình hình hoạt động của DNNN. Bởi lẽ họ có thể được xem như là những người có quyền lợi gián tiếp ở các DNNN khi đã thực hiện nghĩa vụ công dân vào ngân sách Nhà Nước thông qua các khoản thuế, phục vụ cho hoạt động của Nhà nước và trong đó có cả việc đầu tư cho DNNN. Trong khi phần lớn các DN này lại lơ là trong việc cung cấp thông tin của mình. Câu hỏi đặt ra là mức độ CBTT của các DNNN hiện nay như thế nào? Đâu là những yếu tố ảnh hưởng đến CBTT của DNNN 2 năm sau khi Nghị định 81/2015/NĐ-CP được áp dụng. Xuất phát từ thực tiễn và vấn đề nêu trên, đề tài “Các nhân tố ảnh hưởng đến công bố thông tin của doanh nghiệp Nhà nước ở Việt Nam” được lựa chọn để nghiên cứu. 2. Mục tiêu nghiên cứu Luận văn sẽ tập trung vào các mục tiêu sau:  Đánh giá mức độ CBTT của các DNNN ở Việt Nam.  Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT của DNNN ở Việt Nam.  Đề xuất một số hàm ý chính sách nhằm đẩy mạnh CBTT của DNNN ở Việt Nam. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  Đối tượng nghiên cứu: việc CBTT của các DNNN ở Việt Nam thông qua các báo cáo và bảng kế hoạch của các DN này.  Phạm vi nghiên cứu: Các DNNN trong nghiên cứu này là các DN Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ. Các công ty cổ phần có tỷ lệ sở hữu Nhà nước không thuộc phạm vi của nghiên cứu này. Ngoài ra, nghiên cứu được tiến hành chỉ trong năm 2016, do năm 2015 NĐ 81/2015 mới đi vào thực hiện nên việc CBTT ở giai đoạn đầu quá ít. 4. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu dựa trên nguồn dữ liệu thứ cấp là các báo cáo và các bảng kế hoạch năm 2016 của 90 DNNN được công bố trên cổng thông tin DN của Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Thông qua việc xây dựng các chỉ mục CBTT từ các báo cáo và các bảng kế hoạch trên, tiến hành tính chỉ số CBTT. Phương pháp phân tích hồi quy bội được sử dụng để xác định các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT của các DNNN tại Việt Nam. 5. Bố cục đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được chia thành 4 chương: Mở đầu Chương 1: Cơ sở lý luận chung về các nhân tố ảnh hưởng đến công bố thông tin của doanh nghiệp Chương 2: Thiết kế nghiên cứu Chương 3: Phân tích kết quả nghiên cứu Chương 4: Hàm ý chính sách 4 Kết luận 6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu Các nghiên cứu trong nước Vấn đề CBTT nói chung trong DN luôn nhận được sự quan tâm từ nhiều đối tượng khác nhau. Vì thế không ít các nghiên cứu đã được thực hiện. Các nghiên cứu này được thực hiện ở các DN trong các ngành khác nhau. Tuy nhiên cách thức và phương pháp thực hiện tương tự nhau từ khâu thu thập, xử lý số liệu đến phân tích kết quả. Kết quả của các nghiên cứu cũng có sự tương đồng nhau về nhân tố tác động đến CBTT. Cụ thể, trong nghiên cứu của Phạm Thị Thu Đông về “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin trong báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán Hà Nội”. Kết quả cho thấy các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT gồm: khả năng sinh lời và tài sản cố định. Còn trong nghiên cứu của Huỳnh Thị Vân “Nghiên cứu mức độ công bố thông tin kế toán của các doanh nghiệp ngành xây dựng yết giá tại sở giao dịch chứng khoán Hà Nội”, chỉ có nhân tố quy mô DN có ảnh hưởng đến mức độ CBTT. Trong đề tài “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin trong báo cáo tài chính của các doanh nghiệp thuộc nhóm ngành vận tải niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam” của Phan Tôn Nữ Nguyên Hồng, kết quả cho thấy các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT bao gồm: quy mô DN, khả năng thanh toán, chủ thể kiểm toán. Một nghiên cứu khác thực hiện trong ngành lương thực thực phẩm của Nguyễn Thị Thủy Hưởng “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin trong báo cáo tài chính của các doanh nghiệp chế biến 5 lương thực thực phẩm niêm yết tại sở giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh”, kết quả cho thấy chỉ có nhân tố khả năng thanh toán tác động đến mức độ CBTT của DN. Thực hiện trong phạm vi rộng hơn, Nguyễn Thị Thu Hảo đã nghiên cứu “Các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ công bố thông tin tự nguyện của các doanh nghiệp niêm yết trên HOSE”. Kết quả phân tích cho thấy 3 nhân tố: quy mô, loại hình sở hữu có yếu tố nước ngoài, và lợi nhuận có ảnh hưởng đến mức độ CBTT tự nguyện của các DN niêm yết trên HOSE. Các nghiên cứu nước ngoài Trên thế giới cũng đã có nhiều nghiên cứu về CBTT được thực hiện với các mục tiêu khác nhau nhưng đa số đều xoay quanh vấn đề chất lượng thông tin công bố, sử dụng thông tin và các nhân tố ảnh hưởng đến CBTT. Liên quan đến chất lượng và sử dụng thông tin công bố thì có nghiên cứu của Byard về “Chất lượng công bố thông tin doanh nghiệp và tính chất của môi trường thông tin trong phân tích”. Bài báo xem xét các mối quan hệ giữa chất lượng thông tin mà DN công bố và tính chính xác của thông tin từ các nhà phân tích để hiểu rõ hơn cách mà các nhà phân tích sử dụng thông tin công bố trong dự báo thu nhập. Kết quả cho thấy rằng chất lượng thông tin công bố cao sẽ làm tăng độ chính xác của thông tin từ các nhà phân tích. Ngoài ra, các nhà phân tích dựa nhiều vào dữ liệu tài chính được công bố sẵn hơn là lấy thông tin từ việc trao đổi với quản lý để đưa ra dự báo lợi nhuận hàng năm. Các nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến CBTT tự nguyện thì có nghiên cứu của Ismail “Điều tra thực nghiệm về các yếu tố ảnh 6 hưởng đến công bố thông tin tài chính tự nguyện trên Internet tại các nước thuộc Hội đồng hợp tác vùng vịnh (GCC)”. Kết quả cho thấy việc CBTT tài chính của DN trên internet không chỉ phụ thuộc vào đặc điểm mà còn phụ thuộc vào ảnh hưởng của sự tương tác giữa đặc điểm của DN (quy mô, đòn bẩy và lợi nhuận), ngành công nghiệp và quốc gia. Mở rộng đối tượng nghiên cứu sang các công ty đa quốc gia ở Mỹ, Anh và châu Âu, Meek thực hiện đề tài “Các nhân tố ảnh hưởng đến công bố thông tin tự nguyện trên báo cáo hàng năm của các công ty đa quốc gia ở Mỹ, Anh và châu Âu”. Kết quả chung cho thấy các công ty đa quốc gia ở châu Âu công bố nhiều thông tin tự nguyện hơn các công ty đa quốc gia ở Mỹ và Anh. Việc CBTT tự nguyện tùy vào loại thông tin. Các công ty đa quốc gia nằm ở vùng châu Âu và Anh công bố nhiều thông tin tự nguyện phi tài chính hơn ở Mỹ. Các nhóm ngành: dầu, hóa chất và khai thác mỏ công bố nhiều thông tin hơn các ngành khác. Các công ty có quy mô càng lớn thì có xu hướng công bố nhiều thông tin tài chính và phi tài chính hơn. Ngoài ra, các công ty đa quốc gia nằm ở Anh sẽ cung cấp nhiều thông tin tài chính hơn. Các công ty niêm yết quốc tế sẽ cung cấp nhiều thông tin tài chính hơn là chỉ niêm yết trong nước. Chuyển đối tượng nghiên cứu sang nước đang phát triển, Barako đã thực hiện nghiên cứu “Các nhân tố ảnh hưởng đến công bố thông tin tự nguyện của các công ty ở Kenyan”. Kết quả cho thấy mức độ công bố tự nguyện bị ảnh hưởng bởi: quản trị DN, cấu trúc quyền sở hữu và đặc điểm của công ty. Ủy ban kiểm toán là yếu tố quan trọng tác động đến mức độ CBTT tự nguyện, và tỷ lệ các thành viên không điều hành trong hội đồng quản trị được coi là có tác động tương quan 7 nghịch đến mức độ CBTT tự nguyện. Nghiên cứu cũng cho thấy mức độ sở hữu là các tổ chức và sở hữu nước ngoài có tác động tích cực đáng kể đến việc CBTT tự nguyện. Các công ty lớn và các công ty có đòn bẩy tài chính cao thì mức độ CBTT tự nguyện cao hơn. CBTT trách nhiệm xã hội có liên quan đến yếu tố sở hữu của Chính phủ thì có nghiên cứu của Mohd Ghazali về “Cơ cấu sở hữu và công bố trách nhiệm xã hội của công ty: một số bằng chứng ở Malaysia”. Kết quả cho thấy hai biến số: sở hữu của giám đốc điều hành và sở hữu của chính phủ (là các cổ đông lớn), là những thuộc tính kinh doanh chung của Malaysia, có ảnh hưởng đáng kể đến việc CBTT trách nhiệm xã hội trong các báo cáo hàng năm. Những kết quả này làm nổi bật rằng việc phân loại các quyền sở hữu khác nhau rất quan trọng trong việc xác định tác động của cơ cấu quyền sở hữu đối với CBTT trách nhiệm xã hội. Cũng liên quan đến sở hữu của Chính phủ (Nhà nước) thì Eng đã thực hiện nghiên cứu “Quản trị doanh nghiệp và mức độ công bố thông tin”. Trong đó tác giả có xem xét đến yếu tố sở hữu Nhà nước (các công ty có sở hữu Nhà nước từ 20% trở lên). Kết quả cho thấy rằng sở hữu quản lý thấp và quyền sở hữu Nhà nước có ý nghĩa quan trọng trong việc tăng mức độ CBTT tự nguyện. Sự gia tăng các giám đốc bên ngoài làm giảm việc CBTT tự nguyện. Các DN lớn CBTT càng nhiều, trong khi đó những công ty có nợ thấp thì CBTT nhiều hơn. Có khá nhiều nghiên cứu về CBTT trong nước cũng như trên thế giới. Tuy nhiên các nghiên cứu này chủ yếu tập trung vào đối tượng là các DN thuộc các loại hình: công ty đa quốc gia, công ty cổ phần, tập đoàn niêm yết trên thị trường chứng khoán. Cho đến nay có ít 8 nghiên cứu thực hiện trên đối tượng là DNNN (DN có 100% sở hữu của Nhà nước). Tại Việt Nam, hiện nay vẫn chưa có nghiên cứu nào đánh giá về mức độ CBTT của DNNN cũng như tìm hiểu các nhân tố ảnh hưởng đến CBTT của DN này. CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA DOANH NGHIỆP 1.1. KHÁI NIỆM, PHÂN LOẠI VÀ VAI TRÒ CỦA CÔNG BỐ THÔNG TIN 1.1.1 Khái Niệm CBTT là việc cung cấp các loại thông tin liên quan đến hoạt động của DN cho các đối tượng bên trong và bên ngoài đơn vị thông qua các phương tiện thông tin đại chúng. 1.1.2 Phân Loại a. Phân loại theo thời điểm công bố - Công bố định kỳ - Công bố bất thường - Công bố theo yêu cầu b. Phân loại theo tính chất bắt buộc hay tự nguyện - Công bố bắt buộc - Công bố tự nguyện c. Phân loại theo tính chất của thông tin - Thông tin tài chính - Thông tin phi tài chính 1.1.3 Vai trò của công bố thông tin 9 Chất lượng CBTT của công ty trong báo cáo thường niên có ảnh hưởng đáng kể đến phạm vi và chất lượng các quyết định của nhà đầu tư. Ngoài ra, CBTT còn là một công cụ chiến lược, làm tăng khả năng huy động vốn của công ty với chi phí thấp nhất có thể. Các công ty cải thiện việc CBTT của họ thì kết quả sẽ làm tăng lợi nhuận chứng khoán, quyền sở hữu của tổ chức và khả năng phân tích. Healy đã đưa ra 3 hiệu quả kinh tế của CBTT, bao gồm: cải thiện giá chứng khoán; Giảm chi phí vốn; Và gia tăng trung gian thông tin. 1.2 ĐO LƯỜNG CÔNG BỐ THÔNG TIN 1.2.1 Đo lường không trọng số 1.2.2 Đo lường có trọng số 1.3 CÁC LÝ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN CÔNG BỐ THÔNG TIN VÀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG 1.3.1 Các lý thuyết liên quan đến công bố thông tin a. Lý thuyết đại diện (Agency theory) b. Lý thuyết tín hiệu (Signaling theory) c. Lý thuyết chi phí chính trị (Political costs theory) d. Lý thuyết chi phí sở hữu (Proprietary cost theory) 1.3.2 Các nhân tố ảnh hưởng đến công bố thông tin a. Quy mô doanh nghiệp b. Thời gian hoạt động c. Lĩnh vực (ngành) hoạt động d. Đòn bẩy tài chính e. Khả năng sinh lời f. Khả năng thanh toán g. Chủ thể kiểm toán 10 h. Cấu trúc sở hữu  Sở hữu của nhà quản lý  Sở hữu của cổ đông có ảnh hưởng đáng kể (Blockholder ownership)  Sở hữu của cổ đông nước ngoài  Sở hữu Nhà nước/Chính phủ i. Tình trạng niêm yết KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 Trong chương 1, luận văn đã hệ thống hóa được các vấn đề cơ bản chung về CBTT và các nhân tố ảnh hưởng đến CBTT. Trong đó, luận văn đã đưa ra khái niệm, các tiêu thức phân loại và vai trò của CBTT. Đồng thời khái quát về hai phương pháp đo lường CBTT là đo lường không trọng số và đo lường có trọng số. Để làm cơ sở xác định các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT trong chương sau, chương 1 của luận văn cũng đã tóm tắt các lý thuyết liên quan đến CBTT và đưa ra một số các nhân tố ảnh hưởng cũng như kết quả của các nghiên cứu có liên quan trước đó. Ngoài ra, tác giả cũng làm rõ thêm tác động của yếu tố sở hữu Nhà nước đến CBTT để bước đầu có cái nhìn rõ hơn về CBTT của DNNN. Tính đến thời hiện tại thì vẫn chưa có nghiên cứu nào về CBTT của DNNN được thực hiện tại Việt Nam. Do đó lý thuyết được đưa ra chủ yếu dựa trên lý thuyết về CBTT của các công ty niêm yết. Tuy nhiên giữa hai đối tượng này vẫn sự liên hệ với nhau do trong các công ty niêm yết vẫn có sở hữu Nhà nước chỉ khác nhau về mức độ sở hữu. Ngoài ra, do quá trình cổ phần hóa nên một lượng lớn các công ty niêm yết có “xuất thân” từ DNNN nên những đặc điểm cũng 11 như cách thức hoạt động, vận hành cũng có một số điểm giống với DNNN. Riêng các nhân tố ảnh hưởng đến CBTT đưa vào mô hình của nghiên cứu này sẽ được xem xét kỹ trong chương 2. CHƯƠNG 2 THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU 2.1 YÊU CẦU THỰC HIỆN CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC TẠI VIỆT NAM Theo điều 4 Nghị định số 81/2015/NĐ-CP về CBTT của DNNN 2.2 MÔ HÌNH VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU Hình 2.1: Mô hình nghiên cứu Các giả thuyết của nghiên cứu được xây dựng như sau: H1: Quy mô DNNN càng lớn thì mức độ CBTT càng nhiều. Mức độ CBTT Quy mô DN Thời gian hoạt động Khả năng thanh toán Khả năng sinh lời Đòn bẩy tài chính Lĩnh vực hoạt động Loại DNNN Chủ thể kiểm toán 12 H2: Thời gian hoạt động càng lâu thì mức độ CBTT càng cao. H3: Các DNNN hoạt động trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp công bố nhiều thông tin hơn các DNNN hoạt động trong các lĩnh vực khác. H4: Khả năng thanh toán càng cao, DN CBTT càng nhiều. H5: Khả năng sinh lời càng cao thì DN CBTT càng nhiều. H6: Đòn bẩy tài chính càng cao thì DN CBTT càng nhiều. H7: DNNN thuộc Bộ Ngành CBTT nhiều hơn so với DNNN địa phương H8: DNNN là Tập đoàn kinh tế CBTT nhiều hơn so với DNNN địa phương H9: Các DNNN được kiểm toán bởi Big4 CBTT nhiều hơn so với các DNNN khác 2.3 THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU VỀ MỨC ĐỘ CÔNG BỐ THÔNG TIN 2.3.1 Đo lường mức độ công bố thông tin của DNNN Các mục thông tin được lựa chọn để đánh giá là các yêu cầu chi tiết của 10 loại thông tin cần báo cáo trong Nghị định số 81/2015/NĐ-CP về CBTT đối với DNNN, theo đó có 108 chỉ mục thông tin. Việc đo lường mức độ CBTT của DNNN thực hiện theo 2 bước sau: Bước 1: Xây dựng các chỉ mục thông tin cần công bố. Bước 2: Cho điểm các mục thông tin đã thiết lập và tính chỉ số CBTT 13 2.3.2 Đo lường các biến độc lập Việc đo lường các biến độc lập được thực hiện như sau: Bảng 2.2: Bảng tóm tắt đo lường các biến độc lập Tên biến Đo lường biến Quy mô DN Logarit cơ số 10 của tổng tài sản Thời gian hoạt động Số năm hoạt động tính từ năm thành lập Lĩnh vực (ngành) hoạt động Biến giả (0: không thuộc lĩnh vực sản xuất công nghiệp; 1: thuộc lĩnh vực sản xuất công nghiệp) Khả năng thanh toán Tài sản ngắn hạn/Nợ ngắn hạn Khả năng sinh lời Lợi nhuận sau thuế/Tổng vốn chủ sở hữu Đòn bẩy tài chính Nợ phải trả/Tổng vốn chủ sở hữu Loại DNNN Biến giả: D1(1 - DNNN thuộc Bộ Ngành; 0 - DNNN không thuộc Bộ Ngành); D2 (1 - DNNN là Tập đoàn kinh tế; 0 - DNNN không phải là Tập đoàn kinh tế) Chủ thể kiểm toán Biến giả (1 - được kiểm toán bởi Big 4; 0 - không được kiểm toán bởi Big4) 2.4 CHỌN MẪU NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH 2.4.1. Chọn mẫu nghiên cứu Tổng thể nghiên cứu là 620 DNNN. Tiêu chí được đưa ra để chọn mẫu nghiên cứu là DNNN phải có công bố BCTC năm 2016 đã được kiểm toán. Theo đó có 90 DNNN thỏa điều kiện trên. 14 2.4.2. Phương pháp phân tích Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, kết hợp với phân tích so sánh để làm rõ thực trạng cũng như những đặc trưng về CBTT của các DNNN ở Việt Nam. Ngoài ra, phương pháp phân tích hồi quy cũng được sử dụng để xem xét sự ảnh hưởng của các nhân tố đến mức độ CBTT. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 Phần đầu của chương 2 đã nêu ra các yêu cầu thực hiện CBTT của DNNN dựa vào Nghị định số 81/2015/NĐ-CP. Trên cơ sở các lý thuyết có liên quan, đặc điểm của DNNN và các nhân tố ảnh hưởng đến CBTT trong các nghiên cứu trước đã đề cập ở chương 1, tác giả đã đưa ra mô hình nghiên cứu gồm có 8 nhân tố với 9 biến độc lập bao gồm: quy mô DN, thời gian hoạt động, lĩnh vực hoạt động, đòn bẩy tài chính, khả năng sinh lời, khả năng thanh toán, chủ thể kiểm toán và loại DNNN (D1 và D2), cùng với 1 biến phụ thuộc là mức độ CBTT. Đồng thời luận văn cũng xây dựng và đưa ra các giả thuyết của nghiên cứu. Ngoài ra, chương 2 cũng đề cập đến việc chọn mẫu, đo lường các biến độc lập, cách đo lường và tính chỉ số CBTT cho DNNN. Kết thúc chương 2, tác giả đưa ra phương pháp phân tích làm cơ sở cho chương 3. Chương 3 sẽ đánh giá mức độ CBTT của DNNN và trình bày kết quả kiểm định phân tích nhân tố nhằm xác định nhân tố nào ảnh hưởng đến mức độ CBTT của DNNN ở Việt Nam. 15 CHƯƠNG 3 PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 3.1 ĐÁNH GIÁ CHỈ SỐ CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC 3.1.1 Thống kê mô tả chỉ số công bố thông tin a. Chỉ số công bố thông tin chung Kết quả thống kê cho thấy chỉ số CBTT trung bình của các DNNN đạt 36,94% và còn một tỷ lệ lớn (63,06%) các thông tin chưa được các DN này công bố. Trong đó, giá trị lớn nhất của chỉ số CBTT là 80,72% và giá trị nhỏ nhất là 5%. Trong 90 DNNN của mẫu nghiên cứu thì có 11 DN là Tập đoàn kinh tế, 19 DN thuộc các Bộ Ngành và 60 DN là DNNN địa phương. Đối với DNNN là Tập đoàn kinh tế thì mức độ CBTT trung bình ở mức 43,56%. Mức độ CBTT của các DN thuộc Bộ Ngành xấp xỉ mức độ công bố của các DNNN là Tập đoàn kinh tế với mức trung bình là 43,73%. Để xác định xem liệu có sự khác biệt về mức độ CBTT giữa các nhóm đối tượng DNNN hay không, thì phân tích phương sai một yếu tố One-Way Anova được sử dụng. Kết quả cho thấy rằng nếu độ tin cậy của phép kiểm định là 95% thì có thể kết luận rằng không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về mức độ CBTT giữa các DNNN là Tập đoàn kinh tế, DNNN thuộc Bộ Ngành và DNNN địa phương. Còn nếu độ tin cậy của phép kiểm định là 90% thì mức độ CBTT của DNNN thuộc Bộ Ngành cao hơn mức độ CBTT của DNNN địa phương. 16 b. Chỉ số công bố thông tin của các nhóm thông tin riêng Nhìn chung đa số các nhóm thông tin riêng được DN công bố ở mức rất thấp. Cụ thể, nhóm thông tin về chiến lược phát triển của DN có giá trị CBTT trung bình thấp nhất với mức độ là 7,56%, cao nhất là thông tin BCTC với 79,88%, Thông tin về Báo cáo kết quả thực hiện các nhiệm vụ công ích và trách nhiệm xã hội công bố ở mức trung bình là 64,57%. Các nhóm thông tin còn lại đều dưới 50%. 3.1.2 Đánh giá mức độ công bố thông tin Kết quả về chỉ số CBTT cho thấy rằng mức độ CBTT trung bình của các DNNN là rất thấp, chỉ ở mức là 36,94%. Trong 9 loại thông tin bắt buộc cần công bố theo định kỳ thì chỉ có thông tin về BCTC 6 tháng và BCTC năm được công bố ở mức tương đối (79,88%), 8 loại thông tin còn lại đều được công bố ở mức rất thấp. Mặc dù giá trị CBTT trung bình của DNNN là Tập đoàn kinh tế và DNNN thuộc Bộ Ngành có phần cao hơn so với DNNN địa phương nhưng mức độ công bố của 3 đối tượng này đều thấp. Việc CBTT của các DNNN còn rất sơ sài và mang tính đối phó, chậm trễ so với thời gian quy định. Từ đó, có thể thấy rằng các DNNN chưa quan tâm đến việc CBTT cũng như chưa chấp hành tốt các quy định về CBTT đã được Chính phủ ban hành. 3.2 PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MỨC ĐỘ CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC 3.2.1 Phân tích thống kê mô tả các biến độc lập 3.2.2 Phân tích liên hệ giữa mức độ công bố thông tin với các biến đặc trưng của doanh nghiệp 17 Kiểm định Independent Sample T-Test được sử dụng để kiểm tra xem có sự khác khau về mức độ CBTT giữa các DNNN trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp và trong các lĩnh vực khác; giữa các DNNN được kiểm toán bởi Big4 và DNNN khác. Kết quả cho thấy với độ tin cậy 95% thì không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về mức độ CBTT của những DNNN trong ngành sản xuất công nghiệp và trong các ngành khác; và giữa những DNNN được kiểm toán bởi Big4 với DNNN khác. 3.2.3 Phân tích tương quan giữa các biến trong mô hình Phân tích tương quan Pearson được thực hiện cho biến phụ thuộc chỉ số CBTT và 9 biến độc lập: D1, D2, ngành, chủ thể kiểm toán, quy mô DN, thời gian hoạt động, khả năng thanh toán, khả năng sinh lời và đòn bẩy tài chính. Kết quả cho thấy sự tương quan giữa các biến độc lập và biến phụ thuộc ở mức thấp. Trong đó biến D1, D2, chủ thể kiểm toán, quy mô DN và khả năng sinh lời có liên hệ tương quan thuận với biến chỉ số CBTT. Các biến ngành, thời gian hoạt động, khả năng thanh toán và đòn bẩy tài chính có mối liên hệ tương quan nghịch với chỉ số CBTT. 3.2.4 Kết quả hồi quy và kiểm định mô hình Phân tích chọn lọc các biến độc lập trong mô hình sẽ được thực hiện nhằm loại bỏ bớt các biến không có ảnh hưởng đến biến phụ thuộc. Hồi quy theo phương pháp Enter được thực hiện với biến phụ thuộc chỉ số CBTT và 9 biến độc lập: D1, D2, ngành, chủ thể kiểm toán, quy mô DN, thời gian hoạt động, khả năng thanh toán, khả năng sinh lời và đòn bẩy tài chính. Tiêu chí để giữ lại biến độc lập là mức ý nghĩa của biến đó phải nhỏ hơn 0,1. Theo đó, các biến độc 18 lập: chủ thể kiểm toán, quy mô DN, thời gian hoạt động, khả năng sinh lời, đòn bẩy tài chính không có ảnh hưởng đến mức độ CBTT. Biến ngành và khả năng thanh toán có ảnh hưởng đến CBTT với mức ý nghĩa 10%, còn hai biến D1 và D2 có ảnh hưởng ở mức ý nghĩa 5%. Do đó, các biến: D1, D2, ngành và khả năng thanh toán được chọn để tiến hành các bước phân tích tiếp theo nhằm tìm ra mô hình tối ưu nhất. Tiếp theo, phân tích hồi quy bằng phương pháp Backward được thực hiện với các biến đã được chọn và tìm ra mô hình hồi quy tối ưu với 3 biến: D1, D2, ngành. Các biến này đều ảnh hưởng đến mức độ CBTT ở mức ý nghĩa 10%, trong đó biến D1 và D2 ảnh hưởng ở mức ý nghĩa 5%. Trong kết quả hồi quy mô hình tối ưu, mức ý nghĩa của kiểm định F bằng 0,025 (nhỏ hơn 0,05) cho thấy mô hình có ý nghĩa về mặt thống kê, biến chỉ số CBTT phụ thuộc vào các biến độc lập của mô hình. Giá trị R2 = 10,3% đồng nghĩa với mô hình đã giải thích được 10,3% biến động của chỉ số CBTT là do ảnh hưởng của các biến độc lập, còn 89,7% là do ảnh hưởng của các yếu tố khác ngoài mô hình. Mô hình tối ưu không có các hiện tượng: đa cộng tuyến, tự tương quan và phương sai sai số thay đổi. 3.2.5 Đánh giá và bàn luận kết quả nghiên cứu Kết quả nghiên cứu cho thấy một số vấn đề sau: Thứ nhất: Quy mô DN có quan hệ nghịch chiều với mức độ CBTT nhưng không có ý nghĩa thống kê. Đối chiếu với giả thuyết H1, chúng ta kết luận giả thuyết này không được ủng hộ. Nói cách 19 khác, việc CBTT ở các DNNN ở Việt Nam trong thời điểm nghiên cứu không liên quan đến quy mô DN. Thứ hai: kết quả cũng không ủng hộ giả thuyết DNNN có thời gian hoạt động càng lâu thì mức độ CBTT càng nhiều. Điều này có thể giải thích là do các DNNN có đặc thù về sở hữu cũng như các vấn đề trong công tác quản trị và các quy định về CBTT đối với DNNN còn khá mới mẻ nên chưa tạo ra được sự khác biệt có ý nghĩa về mức độ CBTT giữa các công ty có thời gian hoạt động khác nhau. Thứ ba: Các DNNN hoạt động trong ngành sản xuất công nghiệp công bố ít thông tin hơn so với các ngành khác. Đối với DN hoạt động trong ngành sản xuất công nghiệp thì đòi hỏi phải cần nhiều vốn để đầu tư vào máy móc thiết bị, dây chuyền phục vụ cho sản xuất, do đó CBTT là phương tiện tốt để các công ty niêm yết thu hút vốn từ nhà đầu tư. Tuy nhiên trên phương diện là DN 100% vốn của Nhà nước, thì việc thu hút vốn từ đầu tư bên ngoài không cần thiết dẫn đến mức độ CBTT của DNNN trong lĩnh vực sản xuất thấp hơn. Thứ tư: các nhân tố khả năng thanh toán, khả năng sinh lời và đòn bẩy tài chính đều không có ý nghĩa thống kê trong mô hình nghiên cứu. Nói cách khác, giả thuyết H4, H5, H6 đều không được ủng hộ. Ở phương diện quản trị công ty, đây là những tín hiệu không mấy lạc quan vì tình hình tài chính của một DNNN tốt hay xấu hơn cũng không có tác động đến việc CBTT. CBTT là cơ chế để giảm thiểu sự bất cân xứng thông tin, nhưng ở các DNNN tại Việt Nam, đây không phải là vấn đề được coi trọng. Thứ năm: Kết quả nghiên cứu ủng hộ các giả thuyết H7 và H8. Theo đó, các DNNN là Tập đoàn kinh tế và DNNN thuộc Bộ Ngành 20 CBTT nhiều hơn so với DNNN địa phương. Điều này có thể hiểu là do các DNNN là Tập đoàn kinh tế và DNNN thuộc Bộ ngành thường là các DN hoạt động trong các lĩnh vực đóng vai trò quan trọng và là xương sống của nền kinh tế cũng như thiết yếu phục vụ cho đời sống xã hội, nên đã áp lực về CBTT cho các DN này. Thứ sáu: nhân tố chủ thể kiểm toán không có ý nghĩa thống kê trong mô hình, nghĩa là giả thuyết H9 không được chấp nhận. Nói cách khác, hoạt động kiểm toán đối với các DNNN là bắt buộc nhưng tác động của nó đối với việc công bố thông tin không được coi trọng. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 Nghiên cứu đã thực hiện xử lý các số liệu về chỉ số CBTT và tiến hành các bước nghiên cứu định lượng khác. Kết quả cho thấy rằng mức độ CBTT của các DNNN ở Việt Nam rất thấp, trung bình là 36,94%, chỉ mới cung bố được một phần ba lượng thông tin yêu cầu theo quy định. Điều đó cũng chứng tỏ rằng các DNNN chưa quan tâm đến việc CBTT của đơn vị mình, đặc biệt là các thông tin phi tài chính. Kết quả phân tích hồi quy cho thấy các DNNN là Tâp đoàn kinh tế và DNNN thuộc Bộ Ngành công bố nhiều thông tin hơn các DNNN địa phương. Ngoài ra, các DNNN hoạt động trong ngành sản xuất công nghiệp công bố ít thông tin hơn các DNNN khác. Các nhân tố truyền thống như: quy mô DN, thời gian hoạt động, chủ thể kiểm toán, khả năng thanh toán, khả năng sinh lời và đòn bẩy tài chính lại không ảnh hưởng đến mức độ CBTT của DNNN. 21 CHƯƠNG 4 HÀM Ý CHÍNH SÁCH 4.1 SỰ CẦN THIẾT PHẢI CÔNG BỐ THÔNG TIN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHÀ NƯỚC Ở VIỆT NAM Việc tăng cường công khai hoá, minh bạch hoá sẽ tạo điều kiện thuận lợi để các cơ quan quản lý Nhà nước cũng như toàn xã hội giám sát hoạt động của các DNNN, từ đó tạo sức ép để các DN này hoạt động hiệu quả hơn. Ngoài ra, thiếu công khai thông tin có thể dẫn đến những hành vi mờ ám, sai trái, từ đó làm thất thoát vốn của Nhà nước và đem lại những tác động tiêu cực cho nền kinh tế. Thúc đẩy các DNNN nghiêm túc tuân thủ các quy định về CBTT, là một trong các giải pháp góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả cho tiến tình cổ phần hóa, thu hút được dòng vốn từ nhà đầu tư nước ngoài tham gia. 4.2 HÀM Ý CHÍNH SÁCH 4.2.1 Chế tài xử phạt nghiêm khắc 4.2.2 Nâng cao ý thức trách của các doanh nghiệp Nhà nước về công bố thông tin 4.2.3 Tăng cường quản lý việc công bố thông tin của các doanh nghiệp Nhà nước 4.2.4 Tăng cường công tác quản trị doanh nghiệp  Tách biệt giữa chủ tịch công ty/Hội đồng thành viên và ban giám đốc  Tăng cường vai trò của Ban kiểm soát 4.2.5 Hoàn tất các báo cáo cần công bố 22 4.2.6 Nâng cao vai trò của truyền thông trong việc đẩy mạnh công bố thông tin của doanh nghiệp Nhà nước 4.3 HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI Đây là nghiên cứu đầu tiên về CBTT của DNNN ở Việt Nam nên gặp nhiều khó khăn về nguồn tài liệu, trên thế giới cũng có rất ít các nghiên cứu cũng như tài liệu liên quan đến CBTT của DN có 100% vốn Nhà nước/Chính phủ, nên trong nghiên cứu này tác giả chủ yếu dựa trên cơ sở lý thuyết về CBTT của các công ty niêm yết. Chưa xét đến các yếu tố về quản trị DN, văn hóa, trình độ của nhà quản trị và của đội ngũ kế toán trong DNNN. Một hạn chế khác của đề tài là mẫu nghiên cứu. Mặc dù tổng thể của nghiên cứu là 620 DN, nhưng chỉ có 90 DNNN đáp ứng được điều kiện chọn mẫu là phải có BCTC năm 2016 được kiểm toán. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 Trong chương này, tác giả đã đưa ra một số lý do mà DNNN cần phải CBTT, đồng thời đề xuất các chính sách cũng như giải pháp nhằm đẩy mạnh việc CBTT của DNNN ở Việt Nam. Trong đó, cần chú trọng đến việc áp dụng các chế tài xử phạt nghiêm khắc các DN không thực hiện nghiêm túc quy định về CBTT, đồng thời phải quy trách nhiệm cho người đứng đầu cơ quan đại diện chủ sở hữu quản lý DN đó. Ngoài ra, cần phải hoàn thiện việc lập các loại báo cáo cần công bố theo quy định, tăng cường việc quản lý CBTT, nâng cao vai trò của truyền thông để tạo sức ép, thúc đẩy các DNNN cung cấp thông tin. Bên cạnh đó, tác giả cũng đưa ra một số hàm ý chính sách liên quan đến yếu tố quản trị với mong muốn sẽ cải thiện được việc 23 CBTT của các DN này. Cuối cùng, tác giả nêu ra một số hạn chế còn tồn tại của đề tài để làm định hướng cho các nghiên cứu tiếp theo. KẾT LUẬN Qua quá trình tìm hiểu tài liệu, thu thập, xử lý và phân tích số liệu, luận văn đã hoàn thành được các nội dung liên quan đến đề tài “Các nhân tố ảnh hưởng đến công bố thông tin của doanh nghiệp Nhà nước ở Việt Nam” như sau:  Hệ thống hóa một số lý thuyết liên quan và các nhân tố tác động đến CBTT nói chung.  Phân tích và đánh giá thực trạng CBTT của các DNNN ở Việt Nam.  Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến mức độ CBTT của các DNNN ở Việt Nam. Đồng thời, nghiên cứu cũng đã thực hiện được các mục tiêu mà đề tài đặt ra và kết quả cho thấy như sau: Thứ nhất, các DNNN ở Việt Nam chưa quan tâm đến việc CBTT của đơn vị mình, đặc biệt là các thông tin phi tài chính. Điều này thể hiện ở mức độ CBTT rất thấp (36,94%), chỉ mới cung bố được một phần ba lượng thông tin yêu cầu theo quy định. Thứ hai, các DNNN là Tâp đoàn kinh tế và DNNN thuộc Bộ Ngành công bố nhiều thông tin hơn các DNNN địa phương. Ngoài ra, các DNNN hoạt động trong ngành sản xuất công nghiệp công bố ít thông tin hơn các DNNN khác. Trong khi đó, các nhân tố như: quy mô DN, thời gian hoạt động, chủ thể kiểm toán, khả năng thanh toán, khả năng sinh lời và đòn bẩy tài chính lại không có ý nghĩa thống kê. 24 Trên cơ sở đó, đề tài cũng đưa ra một số hàm ý chính sách nhằm thúc đẩy việc CBTT của các DNNN ở Việt Nam. Bên cạnh những kết quả thì đề tài vẫn còn tồn tại những hạn chế về cơ sở lý thuyết liên quan đến CBTT của DN có 100% vốn Nhà nước/Chính phủ, mẫu nghiên cứu, và nhân tố đưa vào mô hình nghiên cứu. Trên cơ sở đó sẽ định hướng cho các nghiên cứu tiếp theo nhằm để khắc phục những hạn chế trên.