Luận văn Chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam

MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trách nhiệm hình sự là một trong những chế định cơ bản, trung tâm và quan trọng nhất của luật hình sự Việt Nam. Tính chất và mức độ thể hiện của các nguyên tắc cơ bản của luật hình sự Việt Nam như pháp chế, nhân đạo, dân chủ xã hội chủ nghĩa . phụ thuộc chủ yếu vào việc giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự. Bộ luật hình sự năm 1999, kế thừa và phát triển Bộ luật hình sự năm 1985, là bước phát triển mới trong việc giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự trong luật hình sự nước ta. Nhiều quy phạm của chế định trách nhiệm hình sự đã được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn, tạo điều kiện cho các cơ quan áp dụng pháp luật đấu tranh phòng, chống tội phạm có hiệu quả. Tuy nhiên, một số quy phạm của chế định trách nhiệm hình sự trong Bộ luật hình sự hiện hành, ở các mức độ khác nhau, vẫn bộc lộ những hạn chế, thiếu sót nhất định. Mặt khác, công tác giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật hình sự trong thời gian qua chưa được quan tâm đúng mức nên một số quy phạm pháp luật hình sự, trong đó có các quy phạm của chế định trách nhiệm hình sự, còn có những nhận thức không thống nhất, gây khó khăn cho việc áp dụng pháp luật trong hoạt động thực tiễn. Thời gian qua đã có nhiều công trình nghiên cứu về những vấn đề liên quan đến chế định trách nhiệm hình sự của các tác giả trong và ngoài nước. Tuy nhiên, cho đến nay, nhiều nội dung của chế định trách nhiệm hình sự còn có những nhận thức khác nhau. Mặt khác, cùng với sự phát triển trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước, nhiều vấn đề của luật hình sự, trong đó có vấn đề trách nhiệm hình sự, cũng luôn vận động và phát triển đòi hỏi phải được tiếp tục nghiên cứu, giải quyết. Trước tình hình đó, việc nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến chế định trách nhiệm hình sự, trên cơ sở đó đưa ra những giải pháp để tiếp tục hoàn thiện Bộ luật hình sự hiện hành và giải quyết những vướng mắc của thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự là việc làm cần thiết, không những có ý nghĩa quan trọng về mặt lý luận, mà còn có ý nghĩa cả về thực tiễn trong giai đoạn hiện nay ở nước ta. Tất cả những điều trên đây là lý do luận chứng để chúng tôi lựa chọn vấn đề "Chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam" làm đề tài nghiên cứu khoa học cho luận án tiến sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Trách nhiệm hình sự là một trong những vấn đề cơ bản, phong phú và phức tạp của luật hình sự nên từ trước đến nay luôn được các nhà luật hình sự trên thế giới và trong nước quan tâm. Ở Liên Xô trước đây đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề trách nhiệm hình sự, điển hình là các công trình: "Trách nhiệm hình sự và cơ sở của trách nhiệm hình sự trong luật hình sự Xô viết" (1963) của Brainhin Ia. M; "Nhân thân người phạm tội và trách nhiệm hình sự" (1968) của Lêikina N. X; "Trách nhiệm hình sự và cấu thành tội phạm" (1974) của Karpusin M. P., Kurlianđxki V. I; "Trách nhiệm hình sự và hình phạt" (1976) của Bagri-Sakhmatôv L. V; "Những vấn đề lý luận của trách nhiệm hình sự" (1982) của Xantalôv A. I. v.v . Ở nước ta, cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về các nội dung liên quan đến chế định trách nhiệm hình sự. Đáng chú ý là những công trình sau: - Hoàn thiện các quy phạm về trách nhiệm hình sự - yếu tố cơ bản và quan trọng nhất trong việc bảo vệ con người bằng pháp luật hình sự (Tạp chí Tòa án nhân dân, các số 2, 3, 4/1990); Chế định trách nhiệm hình sự trong Bộ luật hình sự năm 1999 (Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 4/2000); Trách nhiệm hình sự của pháp nhân: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn (Tạp chí Tòa án nhân dân, số 3/2000); Những vấn đề lý luận cơ bản về trách nhiệm hình sự, Chuyên khảo thứ hai (trong sách Các nghiên cứu chuyên khảo về Phần chung Luật hình sự, Tập III, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2000) của TSKH Lê Cảm. - Tội phạm trong luật hình sự Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 1991; Một số hình thức đặc biệt của tội phạm (trong sách Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994); Cấu thành tội phạm - lý luận và thực tiễn, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2004 của PGS.TS Nguyễn Ngọc Hòa. - Hoàn thiện chế định cơ sở pháp lý của trách nhiệm hình sự (Tạp chí Luật học, số 6/1996); Trách nhiệm hình sự và miễn trách nhiệm hình sự (Tạp chí Luật học, số 5/1997); Về trách nhiệm hình sự của hành vi chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt (Tạp chí Luật học, số 4/2002) của TS. Lê Thị Sơn. - Trách nhiệm hình sự và hình phạt của tập thể tác giả do PGS.TS Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2001. - Trách nhiệm hình sự và hình phạt của TS. Trương Quang Vinh (trong sách Giáo trình Luật hình sự Việt Nam, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2000). - Trách nhiệm hình sự của PGS.TS Trần Văn Độ (trong sách Giáo trình luật hình sự Việt Nam Phần chung, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001) . Các công trình nghiên cứu khoa học trên đã đưa ra bàn luận và giải quyết nhiều vấn đề bức xúc mà lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự đặt ra. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu của các công trình này cũng cho thấy, chế định trách nhiệm hình sự mặc dù là một trong những chế định cơ bản, quan trọng nhất của luật hình sự nhưng cũng là một trong những chế định còn nhiều nội dung chưa đạt đến sự đồng thuận và gây tranh luận sôi nổi nhất trong giới khoa học luật hình sự từ trước đến nay. 3. Mục đích, nhiệm vụ, đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án * Mục đích: Mục đích của luận án là làm sáng tỏ một cách có hệ thống về mặt lý luận những nội dung cơ bản của chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam, xác định những bất cập để đề xuất những giải pháp cụ thể, góp phần tiếp tục hoàn thiện chế định này trong thời gian tới. Đồng thời, luận án cũng nhằm giải quyết một số vướng mắc trong việc áp dụng các quy phạm của chế định trách nhiệm hình sự, góp phần nâng cao hiệu quả của cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm ở nước ta hiện nay. * Nhiệm vụ: Với mục đích nghiên cứu trên, luận án tập trung vào việc giải quyết những nhiệm vụ sau: Về mặt lý luận: Trên cơ sở nghiên cứu sự phát triển của chế định này trong lịch sử lập pháp hình sự Việt Nam, đồng thời so sánh chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam với chế định trách nhiệm hình sự trong luật hình sự một số nước, làm sáng tỏ bản chất pháp lý của chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam. Về mặt thực tiễn: Nghiên cứu việc áp dụng các quy phạm pháp luật của chế định trách nhiệm hình sự trong thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự nước ta. Trên cơ sở phân tích những thiếu sót, khuyết điểm và những vướng mắc của việc áp dụng pháp luật hình sự liên quan đến chế định trách nhiệm hình sự, đề xuất những giải pháp cụ thể nhằm góp phần tạo sự nhận thức và áp dụng pháp luật được thống nhất. * Đối tượng nghiên cứu: Luận án nghiên cứu chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam. Cụ thể là nghiên cứu các vấn đề như: Khái niệm trách nhiệm hình sự; mối quan hệ giữa trách nhiệm hình sự với miễn trách nhiệm hình sự; cơ sở của trách nhiệm hình sự; trách nhiệm hình sự trong một số trường hợp đặc biệt như: trách nhiệm hình sự của người phạm tội trong trong tình trạng say; trách nhiệm hình sự của người chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt; trách nhiệm hình sự trong đồng phạm; trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội. Chế định trách nhiệm hình sự liên quan đến nhiều vấn đề khác của luật hình sự và luật tố tụng hình sự như hình phạt, quyết định hình phạt, các giai đoạn thực hiện tội phạm, đồng phạm, miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, các biện pháp ngăn chặn và các biện pháp cưỡng chế hình sự khác . Việc đề cập đến các vấn đề trên của luật hình sự và luật tố tụng hình sự cũng chỉ nhằm giải quyết một cách có hệ thống và làm rõ hơn chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam. * Phạm vi nghiên cứu: Luận án nghiên cứu chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam dưới góc độ của luật hình sự. Đồng thời, cũng đề cập đến một số quy phạm của luật tố tụng hình sự nhằm giải quyết nhiệm vụ và đối tượng nghiên cứu. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án Cơ sở lý luận của luận án là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng về Nhà nước, pháp luật, về tội phạm, hình phạt; những thành tựu của các khoa học triết học, lịch sử các học thuyết chính trị và pháp lý, luật hình sự, luật tố tụng hình sự, lôgíc học . Luận án được trình bày trên cơ sở nghiên cứu các văn bản pháp luật hình sự, tố tụng hình sự; các văn bản hướng dẫn áp dụng pháp luật của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền; các văn bản pháp lý khác; những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước. Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, luận án đặc biệt chú trọng các phương pháp nghiên cứu như phương pháp hệ thống, lịch sử, lôgíc, phân tích, so sánh, tổng hợp để chọn lọc kinh nghiệm thực tiễn, tri thức khoa học trong và ngoài nước. 5. Những đóng góp mới của luận án Đây là luận án tiến sĩ luật học đầu tiên trong khoa học luật hình sự đề cập đến việc nghiên cứu một cách có hệ thống chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam. Luận án đã có một số đóng góp sau đây: - Phân tích một cách có hệ thống và cố gắng làm rõ những vấn đề cơ bản của chế định trách nhiệm hình sự như: Khái niệm trách nhiệm hình sự; mối quan hệ giữa trách nhiệm hình sự và miễn trách nhiệm hình sự; cơ sở của trách nhiệm hình sự; trách nhiệm hình sự trong một số trường hợp đặc biệt như: trách nhiệm hình sự của người phạm tội trong tình trạng say; trách nhiệm hình sự của người chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt; trách nhiệm hình sự trong đồng phạm; trách nhiệm hình sự của người chưa thành niên phạm tội theo luật hình sự Việt Nam. Với việc phân tích, lý giải và rút ra một số kết luận khoa học, luận án góp phần xác định cơ sở khoa học cho việc nhận thức chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam được thống nhất, qua đó góp phần nâng cao hiệu quả của cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm ở nước ta. - Luận án nghiên cứu khái quát việc áp dụng chế định trách nhiệm hình sự trong hoạt động thực tiễn ở nước ta, phân tích một số điểm chưa phù hợp của Bộ luật hình sự và một số vướng mắc trong quá trình áp dụng pháp luật hình sự liên quan đến việc giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự, qua đó góp phần đánh giá đúng thực trạng tình hình áp dụng pháp luật hình sự liên quan đến việc giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự ở nước ta trong thời gian qua. Luận án cũng đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm góp phần giải thích, hướng dẫn áp pháp luật hình sự được thống nhất, đồng thời nêu ra kiến nghị sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự hiện hành liên quan đến chế định trách nhiệm hình sự nhằm đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu của thực tiễn đấu tranh phòng và chống tội phạm. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Những kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng sau: Về mặt lý luận: Luận án này là công trình nghiên cứu chuyên khảo đề cập riêng đến việc phân tích có hệ thống những nội dung cơ bản của chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam với những đóng góp về mặt khoa học đã nêu trên. Về mặt thực tiễn: Luận án góp phần vào việc xác định đúng đắn nội dung, cơ sở, điều kiện của việc truy cứu, áp dụng trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự nhằm góp phần nâng cao hiệu quả của cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm ở nước ta. Ngoài ra, luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong việc nghiên cứu, giảng dạy, học tập tại các cơ sở nghiên cứu và đào tạo chuyên ngành luật ở nước ta.

doc162 trang | Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 2822 | Lượt tải: 1download
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận văn Chế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
ôc hoÆc gióp søc thùc hiÖn téi ph¹m cña m×nh theo ®iÒu luËt t­¬ng øng PhÇn c¸c téi ph¹m cña Bé luËt h×nh sù vÒ téi ph¹m mµ ng­êi ®ã tæ chøc, xói giôc hay gióp søc vµ viÖn dÉn ®iÒu kho¶n quy ®Þnh vÒ ng­êi tæ chøc, ng­êi xói giôc hoÆc gióp søc thùc hiÖn téi ph¹m. 3.4. Tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi Ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi, theo luËt h×nh sù ViÖt Nam, lµ ng­êi ch­a ®ñ 18 tuæi thùc hiÖn hµnh vi tháa m·n c¸c dÊu hiÖu cña cÊu thµnh téi ph¹m ®­îc luËt h×nh sù quy ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c, ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi lµ ng­êi ®ñ tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi bÞ luËt h×nh sù coi lµ téi ph¹m nh­ng ch­a ®ñ 18 tuæi. So víi ng­êi ®· thµnh niªn, ng­êi ch­a thµnh niªn ch­a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vÒ thÓ chÊt vµ t©m - sinh lý. Møc ®é nhËn thøc nh÷ng vÊn ®Ò x· héi cßn h¹n chÕ. Hä dÔ bÞ l«i kÐo, kÝch ®éng ®Ó thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt, trong ®ã cã c¶ viÖc ph¹m téi. Tuy nhiªn, ®Æc ®iÓm t©m lý ch­a æn ®Þnh còng khiÕn cho kh¶ n¨ng c¶i t¹o, gi¸o dôc ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi dÔ dµng h¬n so víi ng­êi thµnh niªn ph¹m téi. VÒ tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù, ph¸p luËt h×nh sù c¸c n­íc quy ®Þnh kh«ng gièng nhau. ë Anh tõ 10 tuæi (tr­íc n¨m 1993 lµ tõ 7 tuæi) ë Singapo tõ 7 tuæi, ë Thôy §iÓn tõ 15 tuæi, ë §øc, ý, Nga, NhËt B¶n tõ 14 tuæi, ë Ph¸p tõ 13 tuæi. Tr­íc khi cã Bé luËt h×nh sù n¨m 1985, tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ ®­êng lèi xö lý ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi ë n­íc ta ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c B¶n tæng kÕt, h­íng dÉn ®­êng lèi xÐt xö cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao. B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c 4 n¨m (1965-1968) cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®· x¸c ®Þnh: VÒ nguyªn t¾c, tõ ®ñ 14 tuæi trßn trë lªn coi lµ cã tr¸ch nhiÖm vÒ mÆt h×nh sù. Nãi chung ®èi víi løa tuæi tõ 14 ®Õn 16 th× chØ nªn truy tè, xÐt xö trong nh÷ng tr­êng hîp ph¹m c¸c téi nghiªm träng nh­ giÕt ng­êi, c­íp cña, hiÕp d©m... §èi víi løa tuæi tõ 16 ®Õn 18, nÕu hµnh vi ph¹m ph¸p cã tÝnh chÊt t­¬ng ®èi nghiªm träng, nãi chung cÇn xÐt xö, nh­ng so víi ng­êi lín cÇn xö nhÑ h¬n [44, tr. 14]. B¶n tæng kÕt sè 452-HS2 ngµy 10/8/1970 cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao vÒ thùc tiÔn xÐt xö lo¹i téi giÕt ng­êi ®· ®Ò cËp ®Õn tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi téi giÕt ng­êi vµ ®­êng lèi xö lý ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi giÕt ng­êi, trong ®ã nªu râ: V× téi giÕt ng­êi lµ mét téi hÕt søc nguy hiÓm mµ løa tuæi tõ 14 tuæi trßn trë lªn ®· cã thÓ nhËn thøc ®­îc Ýt nhiÒu tÝnh chÊt, cho nªn, nãi chung, cÇn truy tè xÐt xö c¸c tr­êng hîp giÕt ng­êi mµ can ph¹m cã tõ 14 tuæi trßn trë lªn. Tuy nhiªn, v× nhËn thøc cña c¸c can ph¹m ®ã cßn non nít, cho nªn cÇn xö nhÑ h¬n so víi ng­êi ®· lín... Møc h×nh ph¹t ®èi víi c¸c can ph¹m nµy nãi chung chØ nªn tõ kho¶ng 15 n¨m tï trë xuèng. §èi víi c¸c can ph¹m ®· cã tõ 16 tuæi trßn trë lªn cho ®Õn d­íi 18 tuæi mét Ýt còng cã thÓ xö nhÑ mét phÇn so víi can ph¹m ®· lín vµ ®èi víi tÊt c¶ c¸c lo¹i can ph¹m nµy, nãi chung, kh«ng nªn ¸p dông h×nh ph¹t tö h×nh [44, tr. 19]. VÒ nguyªn t¾c xö lý ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi, t¹i "Chuyªn ®Ò s¬ kÕt kinh nghiÖm vÒ viÖc xÐt xö c¸c vô ¸n vÒ ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi" (göi kÌm theo C«ng v¨n sè 37-NCPL ngµy 16/1/1976 cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao), Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®· nhÊn m¹nh: Ph¶i coi viÖc ph¹m téi ch­a ®Õn tuæi tr­ëng thµnh lµ mét tr­êng hîp ®­îc gi¶m nhÑ téi, nghÜa lµ ph¶i xö ph¹t nhÑ ng­êi ch­a thµnh niªn h¬n ng­êi lín tuæi ph¹m téi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn t­¬ng tù. §ã lµ mét nguyªn t¾c cÇn ®­îc qu¸n triÖt. ViÖc xö ph¹t nhiÒu, Ýt lµ tïy thuéc ë tr×nh ®é nhËn thøc vµ tr¹ng th¸i t©m sinh lý cña ng­êi ch­a thµnh niªn ®Õn møc ®é nµo ®­îc thÓ hiÖn nãi chung qua løa tuæi cao thÊp kh¸c nhau, ë hoµn c¶nh ph¹m ph¸p, ë tÝnh chÊt nguy hiÓm hay Ýt cña hµnh vi ph¹m téi vµ cña nh©n th©n ng­êi ph¹m téi còng nh­ ë yªu cÇu cña t×nh h×nh chung [45, tr. 36]. Trªn c¬ së c©n nh¾c ®Õn sù ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt, vÒ kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ c¸c yÕu tè t©m, sinh lý ®é tuæi, còng nh­ xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña cuéc ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m vµ qua tæng kÕt thùc tiÔn ¸p dông ph¸p luËt h×nh sù n­íc ta, cã tham kh¶o ph¸p luËt h×nh sù n­íc ngoµi, §iÒu 58 Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 n­íc ta quy ®Þnh tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh­ sau: 1. Ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn nh­ng ch­a ®ñ 16 tuæi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ nh÷ng téi ph¹m nghiªm träng do cè ý. 2. Ng­êi tõ ®ñ 16 tuæi trë lªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ mäi téi ph¹m. Nh­ vËy, theo Bé luËt h×nh sù n¨m 1985, tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®­îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo tÝnh chÊt téi ph¹m (téi ph¹m nghiªm träng vµ téi ph¹m Ýt nghiªm träng) vµ h×nh thøc lçi (cè ý vµ v« ý). Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®· thÓ hiÖn quan ®iÓm ph©n hãa tr¸ch nhiÖm h×nh sù cô thÓ h¬n, thay viÖc ph©n lo¹i téi ph¹m hai lo¹i tr­íc ®©y trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 (téi ph¹m nghiªm träng vµ téi ph¹m Ýt nghiªm träng), Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®· ph©n lo¹i téi ph¹m thµnh 4 lo¹i (téi ph¹m Ýt nghiªm träng, téi ph¹m nghiªm träng, téi ph¹m rÊt nghiªm träng, téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng). Cïng víi viÖc ph©n lo¹i ®ã, Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®· quy ®Þnh vÒ tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù t¹i §iÒu 12 nh­ sau: 1. Ng­êi tõ ®ñ 16 tuæi trë lªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ mäi téi ph¹m. 2. Ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn, nh­ng ch­a ®ñ 16 tuæi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ téi ph¹m rÊt nghiªm träng do cè ý hoÆc téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng. C¨n cø quy ®Þnh trªn cã thÓ thÊy, tÝnh chÊt cña lo¹i téi vµ h×nh thøc lçi lµ c¨n cø ®Ó nhµ lµm luËt n­íc ta x¸c ®Þnh møc tuæi tèi thiÓu ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999. Ng­êi ch­a ®ñ 14 tuæi th× trong mäi tr­êng hîp ®Òu kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. ChØ ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn míi cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ ë ®é tuæi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn ch­a ®ñ 16 tuæi, ng­êi thùc hiÖn hµnh vi còng chØ cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nÕu hä ph¹m téi rÊt nghiªm träng do cè ý hoÆc ph¹m téi ®Æc biÖt nghiªm träng. Cßn ®èi víi nh÷ng téi ph¹m kh¸c, nghÜa lµ téi ph¹m Ýt nghiªm träng vµ téi ph¹m nghiªm träng do cè ý, téi ph¹m rÊt nghiªm träng do v« ý, ng­êi thùc hiÖn hµnh vi chØ cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nÕu vµo thêi ®iÓm thùc hiÖn hµnh vi ng­êi ®ã ®ñ 16 tuæi trë lªn. Tuy nhiªn, cÇn l­u ý lµ ®èi víi mét sè téi ph¹m ®­îc quy ®Þnh t¹i PhÇn c¸c téi ph¹m cña Bé luËt h×nh sù, tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh«ng ph¶i b¾t ®Çu tõ ®ñ 16 tuæi mµ lµ tõ ®ñ 18 tuæi trë lªn. VÝ dô: Téi giao cÊu víi trÎ em (§iÒu 115), téi d©m « ®èi víi trÎ em (§iÒu 116)... §©y lµ nh÷ng téi ph¹m mµ lý luËn luËt h×nh sù coi lµ téi ph¹m cã dÊu hiÖu chñ thÓ ®Æc biÖt (dÊu hiÖu vÒ ®é tuæi cao h¬n ®é tuæi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù th«ng th­êng quy ®Þnh t¹i §iÒu 12 Bé luËt h×nh sù). Theo NghÞ quyÕt sè 02/H§TP ngµy 5/1/1986 cña Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao h­íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù (n¨m 1985) th× c¸ch tÝnh tuæi ®ñ lµ tÝnh kÓ tõ ngµy, th¸ng, n¨m sinh ®èi chiÕu víi ngµy, th¸ng, n¨m thùc hiÖn téi ph¹m. VÝ dô, mét ng­êi sinh ngµy 31/12/1989 th× ngµy 31/12/2003 ng­êi ®ã ®­îc coi lµ ®ñ 14 tuæi. ViÖc x¸c ®Þnh ®é tuæi cña mét ng­êi ph¶i dùa trªn nh÷ng giÊy tê cã ý nghÜa ph¸p lý x¸c thùc nh­ giÊy khai sinh, chøng minh th­, sæ hé khÈu... Trong tr­êng hîp nh÷ng giÊy tê trªn kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc thùc tÕ ®é tuæi mµ cã nh÷ng chøng cø kh¸c x¸c thùc th× ph¶i dùa trªn nh÷ng chøng cø x¸c thùc ®ã ®Ó tÝnh ®é tuæi. T¹i NghÞ quyÕt sè 02/H§TP ngµy 5/1/1986, Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®· h­íng dÉn: "Trong tr­êng hîp kh«ng cã ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh ®­îc chÝnh x¸c ngµy sinh th× tÝnh ngµy sinh theo ngµy cuèi cïng cña th¸ng sinh vµ nÕu còng kh«ng cã ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c th¸ng sinh th× x¸c ®Þnh ngµy sinh lµ 31/12 n¨m sinh" [46, tr. 23]. §iÒu ®¸ng l­u ý lµ, theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 12 Bé luËt h×nh sù, vÒ nguyªn t¾c, ng­êi ®ñ 14 tuæi trë lªn nh­ng ch­a ®ñ 16 tuæi vÉn cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ c¸c téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng (kÓ c¶ téi do cè ý vµ do v« ý), nghÜa lµ nh÷ng téi ph¹m cã møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy lµ tõ trªn 15 n¨m tï trë lªn. Nghiªn cøu Bé luËt h×nh sù n­íc ta, chóng t«i nhËn thÊy khã cã thÓ t×m thÊy trong Bé luËt h×nh sù nh÷ng téi ph¹m do v« ý lµ nh÷ng téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng. Theo ph¸p luËt hµnh chÝnh n­íc ta, ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn nh­ng ch­a ®ñ 16 tuæi kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh vÒ vi ph¹m hµnh chÝnh do v« ý. §iÓm a kho¶n 1 §iÒu 6 Ph¸p lÖnh xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh n¨m 2002 n­íc ta ®· quy ®Þnh vÒ tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh. Theo ®ã, "ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d­íi 16 tuæi bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ vi ph¹m hµnh chÝnh do cè ý; ng­êi tõ ®ñ 16 tuæi trë lªn bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ mäi vi ph¹m hµnh chÝnh do m×nh g©y ra". Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 còng kh«ng quy ®Þnh ng­êi ch­a ®ñ 16 tuæi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ c¸c téi ph¹m do v« ý. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 58 Bé luËt h×nh sù n¨m 1985, ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn nh­ng ch­a ®ñ 16 tuæi chØ cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ c¸c téi ph¹m nghiªm träng do lçi cè ý, nghÜa lµ c¸c téi cã møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy lµ tõ trªn n¨m n¨m tï trë lªn (theo c¸ch ph©n lo¹i téi ph¹m cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1985). §iÒu 12 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®· thu hÑp ph¹m vi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ c¸c téi ph¹m do lçi cè ý cña ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn nh­ng ch­a ®ñ 16 tuæi so víi Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 b»ng viÖc quy ®Þnh hä chØ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ c¸c téi ph¹m rÊt nghiªm träng do cè ý hoÆc téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng, nghÜa lµ ®èi víi c¸c téi ph¹m do cè ý, hä chØ cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ c¸c téi ph¹m cã møc cao nhÊt cña khung h×nh ph¹t ®èi víi téi Êy lµ tõ trªn b¶y n¨m tï trë lªn. Do vËy, khã cã thÓ lý gi¶i vÒ lý do mµ Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 quy ®Þnh ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn nh­ng ch­a ®ñ 16 tuæi cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ c¸c téi ph¹m (®Æc biÖt nghiªm träng) do v« ý ngoµi lý do thiÕu sãt cña kü thuËt lËp ph¸p. Ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn nh­ng ch­a ®ñ 16 tuæi lµ nh÷ng ng­êi cßn ch­a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vÒ thÓ chÊt, vÒ t©m sinh lý. Kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn hµnh vi cña hä cßn h¹n chÕ. §©y lµ ®èi t­îng cÇn ®­îc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ ®Æc biÖt. §Ó tr¸nh nh÷ng c¸ch hiÓu kh¸c nhau, theo chóng t«i, nªn söa ®æi, x¸c nhËn ngay trong §iÒu 12 Bé luËt h×nh sù lµ ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn nh­ng ch­a ®ñ 16 tuæi chØ cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vÒ c¸c téi ph¹m rÊt nghiªm träng hoÆc téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng nÕu c¸c téi ph¹m ®ã ®Òu ®­îc thùc hiÖn víi lçi cè ý. §¸ng l­u ý lµ, §iÒu 12 Bé luËt h×nh sù n­íc ta khi quy ®Þnh vÒ ®é tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®· sö dông thuËt ng÷ tõ "tõ ®ñ... ®Õn ch­a ®ñ...". Trong c¸c ®iÒu luËt kh¸c cña Bé luËt h×nh sù liªn quan ®Õn ng­êi ch­a thµnh niªn nãi chung, ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi nãi riªng, nhµ lµm luËt l¹i sö dông thuËt ng÷ "tõ ®ñ... ®Õn d­íi..." (vÝ dô, §iÒu 74 Bé luËt h×nh sù). C¸ch sö dông nh­ vËy lµ kh«ng thèng nhÊt vµ cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng c¸ch hiÓu kh¸c nhau. Bëi vËy, theo chóng t«i, cÇn ph¶i cã c¸ch diÔn ®¹t thèng nhÊt vÒ vÊn ®Ò nµy. ChØ nªn sö dông mét thuËt ng÷, hoÆc lµ "ch­a ®ñ" hoÆc lµ "d­íi" ®Ó thÓ hiÖn tuæi cña ng­êi ch­a thµnh niªn trong Bé luËt h×nh sù. Cïng víi viÖc quy ®Þnh ®é tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù t¹i §iÒu 12, Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 n­íc ta ®· cã mét ch­¬ng riªng vÒ nh÷ng quy ®Þnh ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi (Ch­¬ng X, tõ §iÒu 68 ®Õn §iÒu 77), trong ®ã quy ®Þnh vÒ viÖc ¸p dông Bé luËt h×nh sù ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi; nguyªn t¾c xö lý ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi; c¸c h×nh ph¹t vµ c¸c biÖn ph¸p t­ ph¸p ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi; nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi nh­: tæng hîp h×nh ph¹t trong tr­êng hîp ph¹m nhiÒu téi; gi¶m møc h×nh ph¹t ®· tuyªn; xãa ¸n tÝch. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cho r»ng, ng­êi ch­a thµnh niªn lµ ng­êi ch­a ph¸t triÓn ®Çy ®ñ vÒ thÓ chÊt còng nh­ vÒ t©m, sinh lý, møc ®é nhËn thøc vµ kinh nghiÖm sèng cña hä cßn bÞ h¹n chÕ, ngoµi nh÷ng nguyªn t¾c chung, Bé luËt h×nh sù ®· quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c xö lý cã tÝnh chÊt riªng biÖt ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi. Môc ®Ých cña viÖc xö lý ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi chñ yÕu lµ nh»m gi¸o dôc, gióp ®ì hä söa ch÷a sai lÇm, ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ trë thµnh c«ng d©n cã Ých cho x· héi. ChÝnh v× vËy, trong mäi tr­êng hîp ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö hµnh vi ph¹m téi cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi, c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn tiÕn hµnh tè tông ph¶i x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng nhËn thøc cña hä vÒ tÝnh chÊt nguy hiÓm cho x· héi cña hµnh vi ph¹m téi, nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn g©y ra téi ph¹m (kho¶n 1 §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù). Khi xem xÐt, quyÕt ®Þnh viÖc truy cøu, ¸p dông tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi, c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn ph¶i qu¸n triÖt nguyªn t¾c: "ViÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi vµ ¸p dông h×nh ph¹t ®èi víi hä ®­îc thùc hiÖn chØ trong tr­êng hîp cÇn thiÕt vµ ph¶i c¨n cø vµo tÝnh chÊt cña hµnh vi ph¹m téi, vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ nh©n th©n vµ yªu cÇu cña viÖc phßng ngõa téi ph¹m" (kho¶n 3 §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù). Theo kho¶n 4 §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù, trong tr­êng hîp kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông h×nh ph¹t ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi, Tßa ¸n cã thÓ ¸p dông mét trong c¸c biÖn ph¸p t­ ph¸p lµ gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn hoÆc ®­a vµo tr­êng gi¸o d­ìng. Nh­ vËy, c¸c biÖn ph¸p t­ ph¸p: gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn vµ ®­a vµo tr­êng gi¸o d­ìng ®­îc Tßa ¸n ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi lµ ®Ó thay thÕ cho viÖc ¸p dông h×nh ph¹t ®èi víi hä. Theo kho¶n 2 §iÒu 70 Bé luËt h×nh sù, ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi Ýt nghiªm träng hoÆc ph¹m téi nghiªm träng, Tßa ¸n cã thÓ ¸p dông biÖn ph¸p gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn tõ mét n¨m ®Õn hai n¨m. Ng­êi ®­îc gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn ph¶i chÊp hµnh ®Çy ®ñ nh÷ng nghÜa vô vÒ häc tËp, lao ®éng, tu©n theo ph¸p luËt d­íi sù gi¸m s¸t, gi¸o dôc cña chÝnh quyÒn x·, ph­êng, thÞ trÊn vµ tæ chøc x· héi ®­îc Tßa ¸n giao tr¸ch nhiÖm. Nh÷ng nghÜa vô mµ ng­êi ®­îc gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn ph¶i chÊp hµnh vµ tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t, gi¸o dôc cña chÝnh quyÒn x·, ph­êng, thÞ trÊn vµ tæ chøc x· héi ®èi víi ng­êi ®­îc gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn ®­îc quy ®Þnh cô thÓ t¹i NghÞ ®Þnh sè 59/2000/N§-CP ngµy 30 th¸ng 10 n¨m 2000 cña ChÝnh phñ h­íng dÉn viÖc thi hµnh biÖn ph¸p gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi. Theo kho¶n 3 §iÒu 70 Bé luËt h×nh sù, ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi, Tßa ¸n cã thÓ ¸p dông biÖn ph¸p ®­a vµo tr­êng gi¸o d­ìng tõ mét n¨m ®Õn hai n¨m, nÕu thÊy do tÝnh chÊt nghiªm träng cña hµnh vi ph¹m téi, do nh©n th©n vµ m«i tr­êng sèng cña ng­êi ®ã mµ cÇn ®­a ng­êi ®ã vµo mét tæ chøc gi¸o dôc cã kû luËt chÆt chÏ. Còng gièng víi biÖn ph¸p gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn, biÖn ph¸p ®­a vµo tr­êng gi¸o d­ìng lµ biÖn ph¸p cã tÝnh gi¸o dôc, phßng ngõa. Tuy nhiªn, so víi biÖn ph¸p gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn, biÖn ph¸p ®­a vµo tr­êng gi¸o d­ìng lµ biÖn ph¸p nghiªm kh¾c h¬n. Ng­êi bÞ ®­a vµo tr­êng gi¸o d­ìng sÏ bÞ c¸ch ly khái m«i tr­êng x· héi mµ hä ®ang sinh sèng ®Ó ®­îc gi¸o dôc, c¶i t¹o trong mét tæ chøc gi¸o dôc cã kû luËt chÆt chÏ. Theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 4 §iÒu 70 Bé luËt h×nh sù, ng­êi ®­îc gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn hoÆc ng­êi ®­îc ®­a vµo tr­êng gi¸o d­ìng ®· chÊp hµnh ®­îc mét phÇn hai thêi h¹n do Tßa ¸n quyÕt ®Þnh vµ cã nhiÒu tiÕn bé, th× theo ®Ò nghÞ cña tæ chøc, c¬ quan, nhµ tr­êng ®­îc giao tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t, gi¸o dôc, Tßa ¸n cã thÓ chÊm døt thêi h¹n gi¸o dôc t¹i x·, ph­êng, thÞ trÊn hoÆc thêi h¹n ë tr­êng gi¸o d­ìng. Kho¶n 5 §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù n­íc ta x¸c ®Þnh, khi xÐt xö ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi Tßa ¸n kh«ng ®­îc xö ph¹t tï chung th©n hoÆc tö h×nh ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi. ViÖc quy ®Þnh kh«ng ¸p dông h×nh ph¹t tï chung th©n hoÆc tö h×nh ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi thÓ hiÖn nguyªn t¾c nh©n ®¹o cña luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ phï hîp víi C«ng ­íc quèc tÕ vÒ quyÒn trÎ em mµ ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n­íc ký kÕt ®Çu tiªn. Theo kho¶n 5 §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù, Tßa ¸n kh«ng ®­îc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn vµ h×nh ph¹t bæ sung ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi ë ®é tuæi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d­íi 16 tuæi. Trong tr­êng hîp Tßa ¸n xö ph¹t tï cã thêi h¹n ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi th× vÒ nguyªn t¾c, Tßa ¸n ph¶i cho ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi ®­îc h­ëng møc ¸n nhÑ h¬n møc ¸n ¸p dông ®èi víi ng­êi ®· thµnh niªn ph¹m téi t­¬ng øng. ThÓ hiÖn nguyªn t¾c nµy, §iÒu 74 Bé luËt h×nh sù quy ®Þnh: Ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi chØ bÞ ph¹t tï cã thêi h¹n theo quy ®Þnh sau ®©y: 1. §èi víi ng­êi tõ ®ñ 16 tuæi ®Õn d­íi 18 tuæi khi ph¹m téi, nÕu ®iÒu luËt ®­îc ¸p dông quy ®Þnh h×nh ph¹t tï chung th©n hoÆc tö h×nh, th× møc h×nh ph¹t cao nhÊt ®­îc ¸p dông kh«ng qu¸ m­êi t¸m n¨m tï; nÕu lµ tï cã thêi h¹n th× møc h×nh ph¹t cao nhÊt ®­îc ¸p dông kh«ng qu¸ ba phÇn t­ møc ph¹t tï mµ ®iÒu luËt quy ®Þnh. 2. §èi víi ng­êi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn d­íi 16 tuæi khi ph¹m téi, nÕu ®iÒu luËt ®­îc ¸p dông quy ®Þnh h×nh ph¹t tï chung th©n hoÆc tö h×nh, th× møc h×nh ph¹t cao nhÊt ®­îc ¸p dông kh«ng qu¸ m­êi hai n¨m tï; nÕu lµ tï cã thêi h¹n th× møc h×nh ph¹t cao nhÊt ®­îc ¸p dông kh«ng qu¸ mét phÇn hai møc ph¹t tï mµ ®iÒu luËt quy ®Þnh. VÒ nguyªn t¾c, khi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c gièng nhau, h×nh ph¹t quyÕt ®Þnh ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi sÏ ph¶i nhÑ h¬n so víi ng­êi ®· thµnh niªn ph¹m téi. §iÒu 74 Bé luËt h×nh sù ®· quy ®Þnh vÒ møc gi¶m nhÑ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi so víi ng­êi ®· thµnh niªn ph¹m téi, song quy ®Þnh nµy míi chØ ®Ò cËp ®Õn viÖc gi¶m nhÑ møc h×nh ph¹t cao nhÊt ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi so víi møc h×nh ph¹t cao nhÊt mµ ®iÒu luËt quy ®Þnh chø kh«ng ®Ò cËp ®Õn viÖc gi¶m nhÑ møc h×nh ph¹t tèi thiÓu vµ gi¶m nhÑ møc h×nh ph¹t nãi chung mµ Tßa ¸n cã thÓ ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi so víi møc h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ng­êi ®· thµnh niªn ph¹m téi. NghÞ quyÕt sè 02/H§TP ngµy 5/1/1986 cña Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao h­íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù (n¨m 1985) ®· cã h­íng dÉn vÒ viÖc quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi. Theo ®ã, nÕu kh«ng cã nh÷ng t×nh tiÕt t¨ng nÆng ®¸ng chó ý th× th«ng th­êng møc h×nh ph¹t ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi cã thÓ lµ mét nöa møc h×nh ph¹t ®èi víi ng­êi thµnh niªn ph¹m téi. So víi quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù, h­íng dÉn nµy ®· cô thÓ hãa h¬n mét b­íc vÊn ®Ò ph©n hãa tr¸ch nhiÖm h×nh sù gi÷a ng­êi thµnh niªn vµ ng­êi ch­a thµnh niªn. Tuy nhiªn, néi dung cña h­íng dÉn nµy vÉn ch­a ph©n hãa ®­îc cô thÓ tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi ë ®é tuæi tõ 14 ®Õn 16 víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi ë ®é tuæi tõ 16 ®Õn d­íi 18. MÆc dï cïng lµ ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi nh­ng sù ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt, vÒ t©m sinh lý cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi tõ ®ñ 14 tuæi ®Õn ch­a ®ñ 16 tuæi kÐm h¬n so víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi ë ®é tuæi tõ ®ñ 16 tuæi ®Õn ch­a ®ñ 18 tuæi, do vËy, møc ®é nhËn thøc vµ ®iÒu khiÓn hµnh vi cña hä h¹n chÕ h¬n, h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi hä ph¶i nhÑ h¬n khi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c gièng nhau. §Ó cã thÓ ph©n hãa tr¸ch nhiÖm h×nh sù cô thÓ h¬n, t¹o c¬ së c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t chÝnh x¸c h¬n khi ¸p dông ph¸p luËt h×nh sù nh»m ®¹t ®­îc môc ®Ých cña h×nh ph¹t, theo chóng t«i, §iÒu 74 Bé luËt h×nh sù cÇn ®­îc söa ®æi, bæ sung theo nguyªn t¾c, khi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c gièng nhau, ®é tuæi cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi cµng nhá th× h×nh ph¹t quyÕt ®Þnh ®èi víi hä cµng nhÑ. Theo ®ã, h×nh ph¹t (møc tèi ®a vµ tèi thiÓu) ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi ë ®é tuæi tõ ®ñ 14 ®Õn d­íi 16 tuæi ph¶i thÊp h¬n h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi ë ®é tuæi tõ ®ñ 16 ®Õn d­íi 18 tuæi; h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi ë ®é tuæi tõ ®ñ 16 ®Õn d­íi 18 ph¶i thÊp h¬n h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ng­êi ®· thµnh niªn ph¹m téi. §ång thêi, cÇn bæ sung vµo §iÒu 46 Bé luËt h×nh sù t×nh tiÕt "ng­êi ph¹m téi lµ ng­êi ch­a thµnh niªn" víi tÝnh c¸ch lµ mét trong nh÷ng t×nh tiÕt gi¶m nhÑ. ViÖc bæ sung t×nh tiÕt nµy vµo sè c¸c t×nh tiÕt gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù t¹i §iÒu 46 Bé luËt h×nh sù kh«ng chØ cã ý nghÜa t¹o c¬ së ph¸p lý ®Ó Tßa ¸n quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t gi¶m nhÑ h¬n ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi so víi h×nh ph¹t quyÕt ®Þnh ®èi víi ng­êi ®· thµnh niªn khi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c gièng nhau, mµ cßn cã ý nghÜa quan träng ®Ó Tßa ¸n ¸p dông §iÒu 47 Bé luËt h×nh sù ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi. Bëi v×, theo §iÒu 47 Bé luËt h×nh sù, chØ khi cã Ýt nhÊt hai t×nh tiÕt gi¶m nhÑ quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 46 cña Bé luËt h×nh sù, Tßa ¸n míi cã thÓ quyÕt ®Þnh mét h×nh ph¹t d­íi møc thÊp nhÊt cña khung h×nh ph¹t mµ ®iÒu luËt quy ®Þnh hoÆc chuyÓn sang mét h×nh ph¹t kh¸c thuéc lo¹i nhÑ h¬n. Nguyªn t¾c xö lý ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi lµ xö ph¹t nhÑ h¬n ng­êi ®· thµnh niªn khi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c gièng nhau. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ h×nh ph¹t ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi ph¶i lµ mét h×nh ph¹t nhÑ. T¹i B¶n tæng kÕt thùc hiÖn vËn dông c¸c t×nh tiÕt t¨ng nÆng, gi¶m nhÑ trong c«ng t¸c xÐt xö vÒ h×nh sù (kÌm theo C«ng v¨n sè 38-NCPL ngµy 16/1/1976 cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao) ®· nhÊn m¹nh: Xö lý ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi nhÑ h¬n kh«ng cã nghÜa lµ bao giê h×nh ph¹t ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn còng lµ mét h×nh ph¹t nhÑ. Tr­êng hîp ph¹m téi nghiªm träng (giÕt ng­êi, c­íp cña, cÇm ®Çu bän cao båi cµn quÊy, g©y rèi trËt tù trÞ an mét c¸ch nghiªm träng), nhÊt lµ ë løa tuæi 16-18 mµ chØ tuyªn mét møc ¸n nhÑ, thËm chÝ qu¸ nhÑ nh­ mét sè Tßa ¸n ®· lµm, lµ sai ®­êng lèi, kh«ng ®¹t mét t¸c dông thiÕt thùc nµo vÒ mÆt c¶i t¹o ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi, còng nh­ vÒ mÆt phßng ngõa, gi¸o dôc chung [45, tr. 114-115]. Thùc tiÔn xÐt xö trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho thÊy, vÉn cßn x¶y ra mét sè tr­êng hîp do ®¸nh gi¸ kh«ng ®óng tÝnh chÊt vµ møc ®é ph¹m téi cña nh÷ng ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi dÉn ®Õn c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông ®· xö lý qu¸ nhÑ ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi, kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña cuéc ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m. VÝ dô: Tèi 30/8/2000, TrÇn §øc Anh, NguyÔn V¨n Thanh, Ph¹m TiÕn Dòng, §oµn Kh¾c Th¾ng vµ Lª Phó H¹nh, ®Òu lµ ng­êi ch­a thµnh niªn ë ®é tuæi tõ 16 ®Õn d­íi 18, tô tËp ë tr­íc cæng C«ng ty s÷a, thÞ x· S, tØnh S. §Õn 21 giê, ch¸u Hoµng D¹ Th¶o, sinh ngµy 6/8/1985 ®i xe ®¹p qua. NguyÔn V¨n Thanh ch¹y ®uæi theo, nhÈy lªn ngåi sau xe ®¹p ch¸u Th¶o. TrÇn §øc Anh tiÕn l¹i cÇm ghi ®«ng xe vµ cïng Dòng, Th¾ng, H¹nh kÐo ch¸u Th¶o vµo trong C«ng ty s÷a. T¹i ®©y, NguyÔn V¨n Thanh vËt ngöa ch¸u Th¶o, ngåi lªn bông vµ xÐ ¸o ch¸u. Dòng, Th¾ng, H¹nh «m gi÷ ng­êi vµ ch©n, tay ch¸u Th¶o ®Ó cho TrÇn §øc Anh cëi quÇn ch¸u. MÆc cho ch¸u Th¶o chèng cù, kªu khãc, NguyÔn V¨n Thanh vµ TrÇn §øc Anh ®· lÇn l­ît thùc hiÖn hµnh vi hiÕp d©m ch¸u. Trong lóc ®ã cã ng­êi ®i xe m¸y tíi. Sî bÞ ph¸t hiÖn, bän chóng ®· bá ch¹y. Gi¸m ®Þnh kÕt luËn: ch¸u Th¶o bÞ r¸ch mµng trinh ë ®iÓm 6h - 9h vµ 15h. Tû lÖ th­¬ng tËt 25%. T¹i C¸o tr¹ng sè 248/HS§T-TA ngµy 23/3/2001, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tØnh S ®· truy tè c¸c bÞ can TrÇn §øc Anh, NguyÔn V¨n Thanh, Ph¹m TiÕn Dòng, §oµn Kh¾c Th¾ng vµ Lª Phó H¹nh vÒ téi hiÕp d©m trÎ em theo kho¶n 1 §iÒu 112 Bé luËt h×nh sù. B¶n ¸n h×nh sù s¬ thÈm sè 59/HSST ngµy 11/5/2001 cña Tßa ¸n nh©n d©n tØnh S ¸p dông kho¶n 1 §iÒu 112, §iÒu 68, §iÒu 69, §iÒu 74, §iÒu 18, §iÒu 20, ®iÓm p kho¶n 1 §iÒu 46, §iÒu 60 Bé luËt h×nh sù xö ph¹t c¸c bÞ c¸o ®Òu vÒ téi hiÕp d©m trÎ em víi møc ph¹t TrÇn §øc Anh: 3 n¨m tï nh­ng cho h­ëng ¸n treo, thêi gian thö th¸ch 3 n¨m; NguyÔn V¨n Thanh: 3 n¨m tï nh­ng cho h­ëng ¸n treo, thêi gian thö th¸ch 3 n¨m; Ph¹m TiÕn Dòng: 2 n¨m tï nh­ng cho h­ëng ¸n treo, thêi gian thö th¸ch 2 n¨m; §oµn Kh¾c Th¾ng: 2 n¨m tï nh­ng cho h­ëng ¸n treo, thêi gian thö th¸ch 2 n¨m; Lª Phó H¹nh: 12 th¸ng tï nh­ng cho h­ëng ¸n treo, thêi gian thö th¸ch 12 th¸ng. Trong vô ¸n nµy, tÝnh chÊt vµ møc ®é ph¹m téi cña c¸c bÞ c¸o lµ rÊt nghiªm träng. C¸c bÞ c¸o ph¹m téi hiÕp d©m trÎ em víi t×nh tiÕt "nhiÒu ng­êi hiÕp mét ng­êi" ®­îc quy ®Þnh t¹i ®iÓm c kho¶n 3 §iÒu 112 Bé luËt h×nh sù. ViÖn kiÓm s¸t vµ Tßa ¸n tØnh S truy tè, xÐt xö c¸c bÞ c¸o theo kho¶n 1 §iÒu 112 Bé luËt h×nh sù lµ kh«ng ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ViÖc xö ph¹t tï c¸c bÞ c¸o víi møc møc ¸n qu¸ nhÑ råi cho tÊt c¶ ®­îc h­ëng ¸n treo kh«ng cã t¸c dông gi¸o dôc vµ phßng ngõa téi ph¹m. Tßa h×nh sù Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®· xÐt xö vô ¸n nµy theo thñ tôc gi¸m ®èc thÈm, hñy ¸n s¬ thÈm vµ giao hå s¬ cho ViÖn kiÓm s¸t tØnh S ®Ó gi¶i quyÕt l¹i vô ¸n theo thñ tôc chung. Ngoµi h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n, theo Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, c¸c h×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi cßn bao gåm: c¶nh c¸o, ph¹t tiÒn, c¶i t¹o kh«ng giam gi÷. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 72 Bé luËt h×nh sù, ph¹t tiÒn chØ cã thÓ ®­îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi tõ ®ñ 16 ®Õn d­íi 18 tuæi, nÕu ng­êi ®ã cã thu nhËp hoÆc tµi s¶n riªng. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi tõ ®ñ 14 ®Õn d­íi 16 tuæi hoÆc ng­êi tõ ®ñ 16 ®Õn d­íi 18 tuæi mµ kh«ng cã thu nhËp hoÆc tµi s¶n riªng th× Tßa ¸n kh«ng ®­îc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn. Møc ph¹t tiÒn ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi chØ ®­îc ¸p dông trong ph¹m vi kh«ng qu¸ mét phÇn hai møc ph¹t tiÒn mµ ®iÒu luËt quy ®Þnh. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 73 Bé luËt h×nh sù, ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi bÞ ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ th× kh«ng bÞ khÊu trõ thu nhËp nh­ ng­êi ®· thµnh niªn ph¹m téi vµ thêi h¹n c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ¸p dông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi kh«ng ®­îc v­ît qu¸ mét phÇn hai thêi h¹n mµ ®iÒu luËt quy ®Þnh. Mét trong nh÷ng nguyªn t¾c xö lý ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi lµ "¸n ®· tuyªn ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi khi ch­a ®ñ 16 tuæi th× kh«ng tÝnh ®Ó x¸c ®Þnh t¸i ph¹m, t¸i ph¹m nguy hiÓm". Kh¸i niÖm t¸i ph¹m, t¸i ph¹m nguy hiÓm ®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 49 Bé luËt h×nh sù. ViÖc quy ®Þnh vÒ t¸i ph¹m, t¸i ph¹m nguy hiÓm trong Bé luËt h×nh sù thÓ hiÖn chÝnh s¸ch h×nh sù cña Nhµ n­íc ta trong cuéc ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m. Theo luËt h×nh sù ViÖt Nam, ng­êi t¸i ph¹m, t¸i ph¹m nguy hiÓm sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nÆng h¬n nh÷ng ng­êi ph¹m téi kh¸c kh«ng ph¶i lµ t¸i ph¹m, t¸i ph¹m nguy hiÓm khi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c gièng nhau. Trong mét sè tr­êng hîp, t¸i ph¹m hoÆc t¸i ph¹m nguy hiÓm ®­îc coi lµ t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng. Trong c¸c tr­êng hîp kh¸c, t¸i ph¹m, t¸i ph¹m nguy hiÓm ®­îc coi lµ t×nh tiÕt t¨ng nÆng tr¸ch nhiÖm h×nh sù (quy ®Þnh t¹i ®iÓm g kho¶n 1 §iÒu 48 Bé luËt h×nh sù). §Ó x¸c ®Þnh tr­êng hîp ph¹m téi cô thÓ nµo ®ã cã thuéc tr­êng hîp t¸i ph¹m hoÆc t¸i ph¹m nguy hiÓm hay kh«ng, ng­êi ¸p dông ph¸p luËt ph¶i ®èi chiÕu hµnh vi thùc tÕ mµ ng­êi ph¹m téi ®· thùc hiÖn víi quy ®Þnh t¹i §iÒu 49 Bé luËt h×nh sù. Tuy nhiªn, khi ®· x¸c ®Þnh ®­îc mét ng­êi ph¹m téi mµ tr­íc ®ã cßn ph¹m mét téi kh¸c khi ch­a ®ñ 16 tuæi th× mÆc dï tr­íc ®ã ng­êi ph¹m téi ®· bÞ kÕt ¸n, ch­a ®­îc xãa ¸n tÝch vµ tr­êng hîp ph¹m téi cña hä tháa m·n ®iÒu kiÖn cña t¸i ph¹m hoÆc t¸i ph¹m nguy hiÓm ®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 49 Bé luËt h×nh sù, ng­êi ®ã còng sÏ kh«ng thÓ bÞ coi lµ t¸i ph¹m hoÆc t¸i ph¹m nguy hiÓm. Víi tinh thÇn ®ã, kho¶n 6 §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù chÝnh lµ sù thÓ hiÖn nguyªn t¾c nh©n ®¹o cña luËt h×nh sù trong viÖc x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi. C¸c quy ®Þnh kh¸c cña Bé luËt h×nh sù liªn quan ®Õn ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi, nh­ quy ®Þnh vÒ tæng hîp h×nh ph¹t trong tr­êng hîp ph¹m nhiÒu téi (§iÒu 75), gi¶m møc h×nh ph¹t ®· tuyªn (§iÒu 76), xãa ¸n tÝch (§iÒu 77), còng thÓ hiÖn nguyªn t¾c nh©n ®¹o cña luËt h×nh sù khi quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù gi¶m nhÑ h¬n cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi so víi ng­êi ®· thµnh niªn ph¹m téi t­¬ng øng. KÕt luËn ch­¬ng 3 §iÒu 14 Bé luËt h×nh sù n­íc ta quy ®Þnh vÒ tr­êng hîp ph¹m téi trong t×nh tr¹ng say do dïng r­îu hoÆc chÊt kÝch thÝch m¹nh kh¸c. §©y lµ quy ®Þnh nh»m x¸c ®Þnh c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong tr­êng hîp ®Æc biÖt, tr­êng hîp ng­êi ph¹m téi trong t×nh tr¹ng say ®· mÊt hÕt kh¶ n¨ng nhËn thøc hoÆc kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn hµnh vi cña m×nh. C¬ së ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong tr­êng hîp nµy lµ ë chç ng­êi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi vµo thêi ®iÓm tù m×nh dïng r­îu hoÆc chÊt kÝch thÝch m¹nh kh¸c vÉn cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®­îc viÖc dïng r­îu hoÆc chÊt kÝch thÝch m¹nh kh¸c cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng say ®Õn møc mÊt hÕt kh¶ n¨ng nhËn thøc hoÆc kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn hµnh vi cña m×nh vµ cã kh¶ n¨ng thÊy tr­íc trong t×nh tr¹ng say ng­êi ®ã cã thÓ thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi mµ ng­êi ®ã vÉn dïng r­îu hoÆc chÊt kÝch thÝch m¹nh kh¸c dÉn ®Õn t×nh tr¹ng say ®ã vµ råi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi. Tr­êng hîp ng­êi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi trong t×nh tr¹ng "say r­îu bÖnh lý" ph¶i ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng tr­êng hîp ®­îc lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm h×nh sù. C¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi hµnh vi chuÈn bÞ ph¹m téi vµ ph¹m téi ch­a ®¹t lµ viÖc thùc hiÖn hµnh vi chuÈn bÞ ph¹m téi vµ hµnh vi ph¹m téi ch­a ®¹t tháa m·n c¸c dÊu hiÖu cña cÊu thµnh téi ph¹m cña hµnh vi chuÈn bÞ ph¹m téi vµ cÊu thµnh téi ph¹m cña hµnh vi ph¹m téi ch­a ®¹t do Bé luËt h×nh sù quy ®Þnh. CÊu thµnh téi ph¹m cña hµnh vi chuÈn bÞ ph¹m téi vµ cÊu thµnh téi ph¹m cña hµnh vi ph¹m téi ch­a ®¹t lµ tæng hîp c¸c dÊu hiÖu cña cÊu thµnh téi ph¹m t­¬ng øng ®­îc quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu, kho¶n cô thÓ PhÇn c¸c téi ph¹m cña Bé luËt h×nh sù víi c¸c dÊu hiÖu cña chÕ ®Þnh chuÈn bÞ ph¹m téi ®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 17 Bé luËt h×nh sù vµ c¸c dÊu hiÖu cña chÕ ®Þnh ph¹m téi ch­a ®¹t ®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 18 Bé luËt h×nh sù. C¸c quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù hiÖn hµnh vÒ chuÈn bÞ ph¹m téi vµ ph¹m téi ch­a ®¹t ch­a thÓ hiÖn ®­îc râ kh¸i niÖm chuÈn bÞ ph¹m téi víi tÝnh c¸ch lµ mét giai ®o¹n thùc hiÖn téi ph¹m vµ vÊn ®Ò c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi nh÷ng tr­êng hîp chuÈn bÞ ph¹m téi vµ ph¹m téi ch­a ®¹t. V× vËy, nh÷ng néi dung trªn cÇn ®­îc söa ®æi, bæ sung ®Ó hoµn thiÖn. Trong lçi cè ý gi¸n tiÕp, gièng nh­ lçi cè ý trùc tiÕp, ng­êi cã lçi còng ®· cã ý thøc lùa chän hµnh vi ph¹m téi. HËu qu¶ nguy hiÓm cho x· héi x¶y ra hay kh«ng x¶y ra hoµn toµn phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan ngoµi ý muèn cña ng­êi thùc hiÖn hµnh vi. Do vËy, cïng víi viÖc thõa nhËn mét sè hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi do lçi v« ý ch­a g©y ra hËu qu¶ nguy hiÓm cho x· héi còng cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù th× còng cÇn ph¶i thõa nhËn viÖc ng­êi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi do lçi cè ý gi¸n tiÕp mÆc dï ch­a g©y ra hËu qu¶ nguy hiÓm cho x· héi vÉn cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ c¸c giai ®o¹n thùc hiÖn téi ph¹m vÉn cã thÓ cã trong c¸c téi ph¹m thùc hiÖn do lçi cè ý gi¸n tiÕp. §Ó ph©n hãa tr¸ch nhiÖm h×nh sù cô thÓ h¬n, t¹o c¬ së c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t chÝnh x¸c h¬n khi ¸p dông ph¸p luËt h×nh sù ®èi víi hµnh vi chuÈn bÞ ph¹m téi vµ hµnh vi ph¹m téi ch­a ®¹t, cÇn cã sù ph©n hãa tr¸ch nhiÖm h×nh sù cô thÓ h¬n ®èi víi hµnh vi chuÈn bÞ ph¹m téi vµ ph¹m téi ch­a ®¹t so víi téi ph¹m hoµn thµnh t­¬ng øng theo nguyªn t¾c: trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c t­¬ng tù, h×nh ph¹t ®èi víi hµnh vi chuÈn bÞ ph¹m téi ph¶i nhÑ h¬n h×nh ph¹t ®èi víi hµnh vi ph¹m téi ch­a ®¹t vµ h×nh ph¹t ®èi víi hµnh vi ph¹m téi ch­a ®¹t ph¶i nhÑ h¬n h×nh ph¹t ®èi víi téi ph¹m hoµn thµnh t­¬ng øng. §iÒu 20 Bé luËt h×nh sù hiÖn hµnh quy ®Þnh vÒ ®ång ph¹m. Quy ®Þnh t¹i ®iÒu luËt nµy kÕt hîp víi c¸c quy ®Þnh t¹i ®iÒu luËt phÇn c¸c téi ph¹m cña Bé luËt h×nh sù vÒ tõng téi ph¹m t­¬ng øng lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi c¸c hµnh vi ®ång ph¹m. Tuy nhiªn, quy ®Þnh nµy vÉn cßn nh÷ng bÊt cËp, ch­a bao qu¸t hÕt ®­îc nh÷ng hµnh vi, mµ kh¸ch quan, cÇn thiÕt ph¶i xö lý vÒ h×nh sù, nhÊt lµ ®èi víi hµnh vi xói giôc hoÆc gióp søc cho ng­êi kh¸c thùc hiÖn téi ph¹m nh­ng kh«ng ®ång ph¹m víi ng­êi ®ã. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong nh÷ng tr­êng hîp trªn, Bé luËt h×nh sù cÇn cã nh÷ng söa ®æi, bæ sung cho phï hîp. Bé luËt h×nh sù n­íc ta ®· cã nh÷ng quy ®Þnh thÓ hiÖn râ chÝnh s¸ch nh©n ®¹o ®Æc biÖt ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi. Tuy nhiªn, ®Ó cã thÓ c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t chÝnh x¸c h¬n ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi, Bé luËt h×nh sù cÇn cã nh÷ng söa ®æi, bæ sung trong c¸c quy ®Þnh vÒ quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi theo h­íng ph©n hãa cô thÓ h¬n tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi tïy theo c¸c ®é tuæi kh¸c nhau, cÇn quy ®Þnh møc gi¶m nhÑ h×nh ph¹t cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi so víi møc h×nh ph¹t tèi ®a vµ tèi thiÓu ¸p dông ®èi víi ng­êi ®· thµnh niªn ph¹m téi (quy ®Þnh trong khung h×nh ph¹t cña téi ph¹m t­¬ng øng), ®ång thêi còng cÇn bæ sung thªm t×nh tiÕt "ng­êi ph¹m téi lµ ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi" vµo trong sè c¸c t×nh tiÕt gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù (§iÒu 46 Bé luËt h×nh sù), t¹o c¬ së ®Ó c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t phï hîp h¬n ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi khi ¸p dông ph¸p luËt h×nh sù. KÕt luËn 1. ChÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét trong nh÷ng chÕ ®Þnh c¬ b¶n, quan träng nhÊt cña luËt h×nh sù. Tõ tr­íc ®Õn nay, trong khoa häc luËt h×nh sù, chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù lu«n ®­îc c¸c nhµ luËt h×nh sù trong vµ ngoµi n­íc tËp trung nghiªn cøu, Tuy nhiªn, tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét chÕ ®Þnh phøc t¹p, chøa ®ùng nhiÒu néi dung phong phó nªn cßn nhiÒu néi dung vÉn cßn ý kiÕn kh¸c nhau, cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn. MÆt kh¸c, cïng víi sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung, cña ph¸p luËt h×nh sù nãi riªng, nh÷ng néi dung g¾n víi viÖc gi¶i quyÕt chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù còng lu«n lu«n vËn ®éng, ph¸t triÓn. V× vËy, viÖc nghiªn cøu chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù lu«n lµ viÖc lµm cã ý nghÜa vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn, kh«ng nh÷ng gãp phÇn vµo viÖc gi¶i thÝch, h­íng dÉn, t¹o sù nhËn thøc vµ ¸p dông ®óng ®¾n c¸c quy ph¹m ph¸p luËt h×nh sù liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù mµ cßn cã ý nghÜa gãp phÇn tiÕp tôc hoµn thiÖn chÕ ®Þnh nµy trong thêi gian tíi. 2. Cho ®Õn nay, mÆc dï ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ tr¸ch nhiÖm h×nh sù, song kÕt qu¶ cña c¸c c«ng tr×nh trªn cho thÊy, nhiÒu néi dung liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù cßn ch­a cã sù thèng nhÊt vÒ nhËn thøc, thËm chÝ ch­a cã sù thèng nhÊt ngay c¶ nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh­: kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm h×nh sù, thêi ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù, c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù nãi chung, c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong nh÷ng tr­êng hîp chuÈn bÞ ph¹m téi, ph¹m téi ch­a ®¹t, ®ång ph¹m, cña hµnh vi ph¹m téi trong t×nh tr¹ng say... nãi riªng. Trong b¶n luËn ¸n nµy, chóng t«i ®· cè g¾ng gi¶i quyÕt mét c¸ch cã hÖ thèng nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo luËt h×nh sù ViÖt Nam nh­: kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm h×nh sù; mèi quan hÖ gi÷a tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù; c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù; tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong mét sè tr­êng hîp ®Æc biÖt nh­: Tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ng­êi ph¹m téi trong t×nh tr¹ng say, tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ng­êi chuÈn bÞ ph¹m téi, ph¹m téi ch­a ®¹t, tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong ®ång ph¹m, tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi. Qua nghiªn cøu chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo luËt h×nh sù ViÖt Nam, chóng t«i nhËn thÊy, Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®· thÓ hiÖn b­íc ph¸t triÓn míi trong lÜnh vùc lËp ph¸p h×nh sù, ®· gi¶i quyÕt ®­îc mét c¸ch khoa häc nhiÒu vÊn ®Ò c¬ b¶n cña luËt h×nh sù, trong ®ã cã vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù, nhÊt lµ viÖc ph©n hãa tr¸ch nhiÖm h×nh sù râ vµ cô thÓ h¬n, gãp phÇn t¹o c¬ së ph¸p lý thuËn lîi h¬n cho c¸c c¬ quan ¸p dông ph¸p luËt ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m trong nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh míi. Tuy nhiªn, còng ph¶i thÊy r»ng, mét sè quy ph¹m cña luËt h×nh sù liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong Bé luËt h×nh sù hiÖn hµnh cßn cã nh÷ng bÊt cËp, thiÕu tÝnh ®ång bé vµ ®©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÆc dï Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®· cã hiÖu lùc tõ l©u nh­ng nhiÒu quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù, trong ®ã cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm h×nh sù, cßn cã sù nhËn thøc kh«ng thèng nhÊt gi÷a c¸c c¬ quan tiÕn hµnh tè tông. §©y lµ mét trong nh÷ng lý do dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö oan, sai vµ t×nh tr¹ng bá lät téi ph¹m cßn diÔn ra nhiÒu trong thêi gian qua, lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña cuéc ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m ë n­íc ta. 3. Trong luËn ¸n nµy, chóng t«i ®· nªu ra mét sè h¹n chÕ, thiÕu sãt cña Bé luËt h×nh sù hiÖn hµnh trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó hoµn thiÖn. Chóng t«i hy väng nh÷ng ®Ò xuÊt nµy sÏ ®­îc tiÕp tôc nghiªn cøu, xem xÐt vµ gi¶i quyÕt ®Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña Bé luËt h×nh sù hiÖn hµnh, t¹o c¬ së ph¸p lý thuËn lîi cho cuéc ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m ®¹t hiÖu qu¶ cao. MÆc dï trong luËn ¸n nµy, chóng t«i ®· gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo luËt h×nh sù ViÖt Nam, song vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p nªn mét sè néi dung liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh«ng tr¸nh khái vÉn cßn nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau, thËm chÝ tr¸i ng­îc nhau. Chóng t«i hy väng nh÷ng kÕt qu¶ cña luËn ¸n nµy sÏ gãp phÇn lµm phong phó thªm tri thøc khoa häc luËt h×nh sù trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña luËt h×nh sù, trong ®ã cã vÊn ®Ò tr¸ch nhiÖm h×nh sù, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n, quan träng nhÊt cña luËt h×nh sù vµ hy väng kÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n sÏ lµ mét trong nh÷ng nguån tµi liÖu gãp phÇn tiÕp tôc nghiªn cøu vµ hoµn thiÖn Bé luËt h×nh sù trong t­¬ng lai. c¸c c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ ®· c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n Ph¹m M¹nh Hïng (1991), "VÒ ph¹m téi lÇn ®Çu", Tßa ¸n nh©n d©n, (11), tr. 17-19. Ph¹m M¹nh Hïng (1992), "VÒ t×nh tiÕt ng­êi ph¹m téi tù thó trong luËt h×nh sù ViÖt Nam", Tßa ¸n nh©n d©n, (8), tr. 3-6. Ph¹m M¹nh Hïng (1993), "Mét sè ý kiÕn vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù", Tßa ¸n nh©n d©n, (2), tr. 13-16. Ph¹m M¹nh Hïng (1993), "VÒ vÊn ®Ò ®×nh chØ vô ¸n trong tè tông h×nh sù", Tßa ¸n nh©n d©n, (6), tr. 6-9. Ph¹m M¹nh Hïng (1995), "VÒ chÕ ®Þnh tù ý nöa chõng chÊm døt viÖc ph¹m téi", Tßa ¸n nh©n d©n, (8), tr. 22-25. Ph¹m M¹nh Hïng (1997), "ChÕ ®Þnh chuÈn bÞ ph¹m téi vµ ph¹m téi ch­a ®¹t", KiÓm s¸t, (10), tr. 10-12. Ph¹m M¹nh Hïng (1999), "VÊn ®Ò ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi trong luËt h×nh sù ViÖt Nam", KiÓm s¸t, (4), tr. 21-23. Ph¹m M¹nh Hïng (1999), "Bµn thªm vÒ khëi tè theo yªu cÇu cña ng­êi bÞ h¹i", KiÓm s¸t, (9), tr. 27-28. Ph¹m M¹nh Hïng (2001), "VÊn ®Ò quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t nhÑ h¬n quy ®Þnh cña Bé luËt", Tßa ¸n nh©n d©n, (3), tr. 13-16. Ph¹m M¹nh Hïng (2001), "Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù vÒ hÖ thèng h×nh ph¹t vµ quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t", KiÓm s¸t, (4), tr. 43-46. Ph¹m M¹nh Hïng (2002), "Kh¸i niÖm tr¸ch nhiÖm h×nh sù", LuËt häc, (1), tr. 1-7. Ph¹m M¹nh Hïng (2002), "Hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña luËt tè tông h×nh sù vÒ ®×nh chØ ®iÒu tra vµ ®×nh chØ vô ¸n", KiÓm s¸t, (5), tr. 18-21. Ph¹m M¹nh Hïng (2002), "C¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù", LuËt häc, (6), tr.16-21. Ph¹m M¹nh Hïng (2002), "Hoµn thiÖn mét sè quy ®Þnh cña ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh ph©n lo¹i téi ph¹m", KiÓm s¸t, (11), tr. 22-23, 29. Ph¹m M¹nh Hïng (2003), "Nh÷ng bÊt cËp vµ viÖc hoµn thiÖn quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông h×nh sù vÒ khëi tè theo yªu cÇu cña ng­êi bÞ h¹i", KiÓm s¸t, (1), tr. 32-33. Ph¹m M¹nh Hïng (2003), "Hoµn thiÖn quy ®Þnh vÒ c¬ së cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi tr­êng hîp chuÈn bÞ ph¹m téi, ph¹m téi ch­a ®¹t vµ ®ång ph¹m", Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt, (2), tr. 62-69. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Ph. ¡ngghen (1971), Chèng §uy-rinh, Nxb Sù thËt, Hµ Néi. B¶n tr×nh bµy cña Ban so¹n th¶o Bé luËt h×nh sù tr­íc Quèc héi n­íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam vÒ PhÇn chung cña Bé luËt h×nh sù (1983). Bé h×nh luËt n¨m 1972 (cña chÝnh quyÒn ngôy Sµi Gßn) (1973), TrÇn Chung xuÊt b¶n, Sµi Gßn. Bé h×nh luËt ViÖt Nam (1962), NguyÔn V¨n Hµo xuÊt b¶n do sù b¶o trî cña Bé T­ ph¸p, Sµi Gßn. Bé luËt h×nh sù Céng hßa Ph¸p (®­îc NghÞ viÖn th«ng qua ngµy 22/7/1992, cã hiÖu lùc thi hµnh ngµy 1/3/1994), B¶n dÞch cña Ban dù th¶o Bé luËt h×nh sù söa ®æi, Bé t­ ph¸p. Bé luËt h×nh sù cña n­íc Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa (1994), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. Bé luËt h×nh sù cña n­íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1985 (1999), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. Bé luËt h×nh sù cña n­íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1999 (2000), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. Bé luËt tè tông h×nh sù cña n­íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 2003 (2004), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. Bé luËt h×nh sù NhËt B¶n (1994), B¶n dÞch cña Ban dù th¶o Bé luËt h×nh sù söa ®æi, Bé T­ ph¸p, Hµ Néi. Bé luËt h×nh sù Thôy §iÓn, Héi ®ång Nhµ n­íc vÒ phßng ngõa téi ph¹m, Bé T­ ph¸p Thôy §iÓn. C¸c v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn con ng­êi, B¶n dÞch cña Trung t©m Nghiªn cøu QuyÒn con ng­êi, Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, Nxb Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Lª C¶m (2000), "Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ tr¸ch nhiÖm h×nh sù", C¸c nghiªn cøu chuyªn kh¶o vÒ PhÇn chung luËt h×nh sù, TËp III, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. Lª C¶m (2001), "VÒ c¸c d¹ng miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 25 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999", Tßa ¸n nh©n d©n, (1), tr. 7-10. Lª C¶m (2001), "VÒ s¸u d¹ng miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh¸c (ngoµi §iÒu 25) trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (2), tr.2, 7. Lª C¶m, NguyÔn Ngäc Hßa, Lª ThÞ S¬n, TrÇn Quang TiÖp, TrÞnh Quèc To¶n (2002), "Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ph¸p luËt h×nh sù cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi", Th«ng tin khoa häc ph¸p lý, (8), ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý, Bé T­ ph¸p. NguyÔn Ngäc ChÝ (2001), "C¸c giai ®o¹n ph¹m téi, Ch­¬ng XII", Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù ViÖt Nam, PhÇn chung, TSKH. Lª C¶m chñ biªn, Khoa luËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. ChÝnh phñ (2000), NghÞ ®Þnh sè 60/2000/N§-CP ngµy 30/10 quy ®Þnh viÖc thi hµnh h×nh ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷. ChÝnh phñ (2000), NghÞ ®Þnh sè 61/2000/N§-CP ngµy 30/10 quy ®Þnh viÖc thi hµnh h×nh ph¹t tï cho h­ëng ¸n treo. TrÇn V¨n §é (2001), "Tr¸ch nhiÖm h×nh sù, Ch­¬ng V", Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù ViÖt Nam (PhÇn chung), TSKH. Lª C¶m chñ biªn, Khoa LuËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. §inh BÝch Hµ (1998), "Nh÷ng ®iÓm söa ®æi vµ bæ sung míi nhÊt trong Bé luËt h×nh sù cña n­íc Céng hßa nh©n d©n Trung Hoa", D©n chñ vµ ph¸p luËt, sè chuyªn ®Ò vÒ luËt h×nh sù cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi, tr. 3-15. Ph¹m Hång H¶i (1999), "Ph¸p nh©n cã thÓ lµ chñ thÓ cña téi ph¹m hay kh«ng?", LuËt häc, (6), tr. 14-19. Ph¹m Hång H¶i (2001), "VÒ chÕ ®Þnh miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999", D©n chñ vµ ph¸p luËt, (12), tr. 2-4. NguyÔn Ngäc Hßa (1991), Téi ph¹m trong luËt h×nh sù ViÖt Nam, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. NguyÔn Ngäc Hßa (1994), "Mét sè h×nh thøc ®Æc biÖt cña téi ph¹m, ch­¬ng VII", Téi ph¹m häc, luËt h×nh sù vµ luËt tè tông h×nh sù ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. NguyÔn Ngäc Hßa vµ Lª ThÞ S¬n (1999), "ThuËt ng÷ luËt h×nh sù", Tõ ®iÓn gi¶i thÝch thuËt ng÷ luËt häc, Tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. NguyÔn Ngäc Hßa (chñ biªn) (2001), Tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ h×nh ph¹t, Tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. NguyÔn Ngäc Hßa (2004), CÊu thµnh téi ph¹m - lý luËn vµ thùc tiÔn, Nxb T­ ph¸p, Hµ Néi. Héi ®ång ThÈm ph¸n Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (2000), NghÞ quyÕt sè 01/2000/NQ-H§TP ngµy 4/8 h­íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh trong PhÇn chung cña Bé luËt h×nh sù n¨m 1999. C. M¸c - Ph. ¡ngghen (1978), Toµn tËp, tËp I, Nxb Sù thËt, Hµ Néi. Ph¸p lÖnh xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh cña n­íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (2002), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. §ç Ngäc Quang (1997), T×m hiÓu tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi c¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng trong luËt h×nh sù ViÖt Nam, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. Quèc triÒu h×nh luËt (1995), Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. NguyÔn Quang Quýnh (1973), H×nh luËt tæng qu¸t, Nxb Löa thiªng. Lª ThÞ S¬n (1996), "Hoµn thiÖn chÕ ®Þnh c¬ së ph¸p lý cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù", LuËt häc, (6), tr. 41-46 Lª ThÞ S¬n (1997), "Tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù", LuËt häc, (5), tr. 17-22. Lª ThÞ S¬n (2002), "VÒ tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña hµnh vi chuÈn bÞ ph¹m téi vµ ph¹m téi ch­a ®¹t", LuËt häc, (4), tr. 50-54. T©m thÇn häc (1980), Nxb "MIR" M., Nxb Y häc Hµ Néi, Hµ Néi. TËp luËt lÖ vÒ t­ ph¸p (1957), Bé T­ ph¸p xuÊt b¶n, Hµ Néi. KiÒu §×nh Thô (1996), T×m hiÓu luËt h×nh sù ViÖt Nam, Nxb Thµnh phè Hå ChÝ Minh. KiÒu §×nh Thô (2001), "CÊu thµnh téi ph¹m, Ch­¬ng VII", Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù ViÖt Nam, PhÇn chung, TSKH Lª C¶m chñ biªn, Khoa luËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. KiÒu §×nh Thô (2001), "Chñ thÓ cña téi ph¹m, Ch­¬ng X", Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù ViÖt Nam, PhÇn chung, TSKH Lª C¶m chñ biªn, Khoa luËt §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Nxb §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. TrÇn Quang TiÖp (2000), §ång ph¹m trong luËt h×nh sù ViÖt Nam, LuËn ¸n tiÕn sÜ luËt häc, Tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1975), TËp hÖ thèng hãa luËt lÖ vÒ h×nh sù, Hµ Néi. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1979), HÖ thèng hãa luËt lÖ vÒ h×nh sù, tËp II, Hµ Néi. Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (1990), C¸c v¨n b¶n vÒ h×nh sù, d©n sù vµ tè tông, Hµ Néi. Tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi (1997), Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù ViÖt Nam, PhÇn chung, TS. NguyÔn Ngäc Hßa chñ biªn, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi. Tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi (2001), Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù ViÖt Nam, PhÇn chung, PGS.TS NguyÔn Ngäc Hßa chñ biªn, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. Tr­êng §¹i häc Ph¸p lý Hµ Néi (1984), Gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù ViÖt Nam, PhÇn chung, Nxb Ph¸p lý, Hµ Néi. Tr­êng §¹i häc Ph¸p lý Hµ Néi (1992), Gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù ViÖt Nam, PhÇn chung, TS. NguyÔn Ngäc Hßa chñ biªn, Nxb Ph¸p lý, Hµ Néi. §µo TrÝ óc (chñ biªn) (1994), Téi ph¹m häc, luËt h×nh sù vµ luËt tè tông h×nh sù ViÖt Nam, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Ph¸p lý, Bé t­ ph¸p, B×nh luËn khoa häc Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999, PhÇn chung, TËp I, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi. Tr­¬ng Quang Vinh (2000), "Tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ h×nh ph¹t, Ch­¬ng XII", Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù ViÖt Nam, PGS.TS NguyÔn Ngäc Hßa chñ biªn, Nxb C«ng an nh©n d©n, Hµ Néi. A.A. Xmiecnèp (1975), T©m lý häc, TËp II, Nxb Gi¸o dôc, Hµ Néi. TiÕng nga Áàãðèé-Øàõìàòîâ Ë.Â. (1976), Óãîëîâíàÿ îòâåòñòâåííîñòü è íàêàçàíèå, Èçäàòåëüñòâî “Âûøýéøàÿ øêîëà”, Ìèíñê. Áðàéíèí ß.Ì. (1963), Óãîëîâíàÿ îòâåòñòâåííîñòü è å¸ îñíîâàíèÿ â Ñîâåòñêîì óãîëîâíîì ïðàâå, Èçäàòåëüñòâî “Þðèäè÷åñêàÿ ëèòåðàòóðà”, Ìîñêâà. Áðàòóñü Ñ.Í. (1976), Þðèäè÷åñêàÿ îòâåòñòâåííîñòü è çàêîííîñòü, Ìîñêâà. Ãåãåëü, Ôèëîñîôèÿ ïðàâà (1990), Ìîñêâà. Ãåðöåíçîí À.À. (1959), Îá îñíîâàõ óãîëîâíîãî çàêîíîäàòåëüñòâà Ñîþçà ÑÑÐ è ñîþçíûõ ðåñïóáëèê, Ìîñêâà. Ãðèøàíèí Ï.Ô. (1974), Îñíîâàíèÿ è ïðåäåëû îòâåòñòâåííîñòè ðåöèäèâèñòîâ, Ñîâåòñêîå Ãîñóäàðñòâî è Ïðàâî (10). Åíèêååâ Ç.Ä. (1978), Ìåðû óãîëîâíî-ïðîöåññóàëüíîãî ïðåñå÷åíèÿ, Ïðàâîâåäåíèå, (6). Çàãîðîäíèêîâ Í.È. (1967), Î ïðåäåëàõ óãîëîâíîé îòâåòñòâåííîñòè, Ñîâåòñêîå Ãîñóäàðñòâî è Ïðàâî (7). Êàðïóøèí Ì.Ï., Êóðëÿíñêèé Â.È. (1974), Îòâåòñòâåííîñòü è ñîñòàâ ïðåñòóïëåíèÿ, Èçäàòåëüñòâî Þðèäè÷åñêàÿ ëèòåðàòóðà, Ìîñêâà. Êîâàëåâ Ì.È. (1960), Ñîó÷àñòèå â ïðåñòóïëåíèè, ÷àñòü ïåðâàÿ, Ó÷åíûå òðóäû Ñâåðäëîâñêîãî þðèäè÷åñêîãî èíñòèòóòà, Ò.3 Ñâåðäëîâñê. Êîâàëåâ Ì.È. (1971), Ñîâåòñêîå óãîëîâíîå ïðàâî, êóðñ ëåêöèé, Âûï. 1, Ââåäåíèå â óãîëîâíîå ïðàâî, Ñâåðäëîâñê. Êóðëÿíäñêèé Â.È. (1965), Óãîëîâíàÿ îòâåòñòâåííîñòü è ìåðû îáùåñòâåííîãî âîçäåéñòâèÿ, Ìîñêâà. Ëåéêèíà Í.Ñ. (1968), Ëè÷íîñòü ïðåñòóïíèêà è óãëîâíàÿ îòâåòñòâåííîñòü, Èçäàòåëüñâî Ëåíèíãðàäñêîãî óíèâåðñèòåòà. Ìàíüêîâñêèé Á.Ñ. (1949), Ïðîáëåìà îòâåòñòâåííîñòè â óãîëîâíîì ïðàâå, Ìîñêâà. Ìàðöåâ À.È. (1976), Ïîíÿòèå è ñîäåðæàíèå óãëîâíîé îòâåòñòâåííîñòè, Ïðîáëåìà áîðüáû ñ ïðåñòóïíîñòüþ, Îìñê. Íèêèôîðîâ Á.Ñ. (1960), Îñíîâà óãîëîâíîãî çàêîíîäàòåëüñòâà Ñîþçà ÑÑÐ è ñîçäíûõ ðåñïóáëèê, Âàæíûé ýòàï â ðàçâèòèè Ñîâåòñêîãî ïðàâà, Ìîñêâà. Ïèîíêîâñêèé À.À., Ìåíüøàãèí Â.Ä. (1955), Êóðñ Ñîâåòñêîãî óãîëîâíîãî ïðàâà, îñîáåííàÿ ÷àñòü, Ò1, Ìîñêâà. Ïèîíêîâñêèé À.À.(1955), Ó÷åíèå î ïðåñòóïëåíèè ïî Ñîâåòñêîìó óãîëîâíîìó ïðàâó, Ìîñêâà. Ïèîíêîâñêèé À.À.(1967), Î ïîíÿòèè óãîëîâíîé îòâåòñòâåííîñòè, Ñîâåòñêîå ãîñóäàðñòâî è ïðàâî (12). Ïèîíêîâñêèé À.À., Ìåíüøàãèí Â.Ä. (1970), Êóðñ Ñîâåòñêîãî óãîëîâíîãî ïðàâà:  6Ò, Ò.3, Ìîñêâà. Ñàìîùåíêî È.Ñ., Ôàðóêøèí Ì.Õ. (1971), Îòâåòñòâåííîñòü ïî Ñîâåòñêîìó çàêîíîäàòåëüñòâó, Ìîñêâà. Ñàíòàëîâ À.È. (1982), Òåîðåòè÷åñêèå âîïðîñû óãîëîâíîé îòâåòñòâåííîñòè, Èçäàòåëüñòâî Ëåíèíãðàäñêîãî óíèâåðñèòåòà, Ëåíèíãðàä. Ñàõàðîâ À., Ïðåäëîæåíèÿ ïî çàêîíîäàòåëüñòâó, Ñîâåòñêàÿ þñòèöèÿ (9). Ñåðãååâà Ò.Ë. (1964), Îñíîâàíèÿ óãîëîâíîé îòâåòñòâåííîñòè ïî Ñîâåòñêîìó óãîëîâíîìó ïðàâó - ó÷åí. çàï. ÂÍÈÈÑÇ. âûï. 1, Ìîñêâà. Ñëîâàðü ïî óãîëîâíîìó ïðàâó (1997), Îòâåòñòâåííûé ðåäàêòîð - äîêòîð þðèäè÷åñêèõ íàóê ïðîôåññîð À.Â. Íàóìîâ, Èçäàòåëüñòâî ÁÅÊ, Ìîñêâà. Ñîâåòñêîå óãîëîâíîå ïðàâî, îáùàÿ ÷àñòü (1981), Ïîä ðåä. Ã.À. Êðèãåðà, Á.À. Êóðèíîâà, Þ.Ì. Òêà÷åâñêîãî, Èçäàòåëüñòâî Ìîñêîâñêîãî óíèâåðñèòåòà, Ìîñêâà. Ñîâåòñêîå óãîëîâíîå ïðàâî, îáùàÿ ÷àñòü (1988), Ïîä ðåä. Ã.À. Êðèãåðà, Á.À. Êóðèíîâà, Þ.Ì. Òêà÷åâñêîãî, Èçäàòåëüñòâî Ìîñêîâñêîãî óíèâåðñèòåòà, Ìîñêâà. Òðàéíèí À.Í. (1951), Ñîñòàâ ïðåñòóïëåíèÿ ïî Ñîâåòñêîìó óãîëîâíîìó ïðàâó, Ìîñêâà. Òðàéíèí À.Í. (1957), Îáùåå ó÷åíèå î ñîñòàâå ïðåñòóïëåíèÿ, Ìîñêâà. Óãîëîâíîå ïðàâî, îáùàÿ ÷àñòü (1997), ó÷åáíèê äëÿ âóçîâ, Èçäàòåëüññêàÿ ãðóïïà èíôðà. Ì- íîðìà, Ìîñêâà. Óòåâñêèé Á.Ñ. (1950), Âèíà â Ñîâåòñêîì óãîëîâíîì ïðàâå, Ìîñêâà. Óòåâñêèé Á.Ñ. (1960), Âîïðîñû óãîëîâíîãî ïðàâà â ïðîåêòå çàêîíà, Ñîâåòñêîå ãîñóäàðñòâî è ïðàâî, (1). Óòåâñêèé Á.Ñ. (1961), Íîâûå ìåòîäû áîðüáû ñ ïðåñòóïíîñòüþ è íåêîòîðûå âîïðîñû óãîëîâíîé îòâåòñòâåííîñòè, Ïðàâîâåäåíèå. Ó÷åáíèê óãîëîâíîãî ïðàâà, îáùàÿ ÷àñòü (1996), ïîä ðåä. Àêàäåìèêà Â.Í. Êóäðÿâöåâà è ïðîôåññîðà À.Â. Íàóìîâà, Èçäàòåëüñòâî Ñïàðê, Ìîñêâà. ×õèêâàçå Â.Ì. (1951), Ïîíÿòèå è çíà÷åíèå ñîñòàâà ïðåñòóïëåíèÿ â ñîâåòñêîì ïðàâå, Ñîâåòñêîå Ãîñóäàðñòâî è ïðàâî (4). ßêîâëåâ À.Ì. (1964), Áîðüáà ñ ðåöèäèâíîé ïðåñòóïíîñòüþ, Ìîñêâà.

Các file đính kèm theo tài liệu này:

  • docChế định trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam.doc
Luận văn liên quan