Luận văn Chính sách tiền tệ và tình hình thực hiện chính sách tiền tệ ở Việt Nam trong giai đoạn từ 1986 đến 2000

iúp NHTW thực hiện vai trò là người vay cuối cùng nhằm tránh khỏi những cuộc sụp đổ tài chính. Chiết khấu là một cách có hiệu quả đặc biệt để cung cấp dự trữ cho hệ thống ngân hàng trong quá trình xảy ra một cuộc khủng hoảng ngân hàng bởi vì dự trữ lập tức được điều đến các ngân hàng nào cần thêm dự trữ hơn cả. Chính sách chiết khấu có tác dụng thông báo ý định của NHTW về chính sách tiền tệ trong tương lai. Việc sử dụng biện pháp này đôi khi cũng không đạt hiệu quả bởi vì nó có hai nhược điểm chính sau: thứ nhất, ở vào nghiệp vụ này NHTW ở vào thế bị động, NHTW có thể thay đổi lãi suất tái chiết khấu nhưng không thể bắt các NHTM phải đi vay; thứ hai khi NHTW ấn định mức lãi suất chiết khấu tại một mức đặc biệt nào đấy sẽ xảy ra những biến động lớn trong khoảng cách giữa lãi suất chiết khấu và lãi suất thị trường vì lãi suất vay thay đổi, dẫn đến những thay đổi ngoài ý định trong khối lượng cho vay chiết khấu và do đó trong cung ứng tiền tệ, NHTW khó có thể đảo ngược những thay đổi trong lãi suất chiết khấu. II.2.3.Nghiệp vụ thị trường mở II.2.3.1. Khái niệm và nội dung: 19 Nghiệp vụ thị trường mở là việc Ngân hàng trung ương mua và bán các chứng khoán có giá, mà chủ yếu là tín phiếu kho bạc Nhà nước, nhằm làm thay đổi lượng tiền cung ứng. Sở dĩ Ngân hàng trung ương tiến hành đại bộ phận nghiệp vụ thị trường mở của mình với tín phiếu kho bạc là vì, thị trường tín phiếu kho bạc có dung lượng lớn, tính lỏng cao, rủi ro thấp. Bằng việc bán các giấy tờ có giá cho các NHTM với lãi suất hấp dẫn, NHTW thu hồi tiền từ lưu thông làm giảm lượng tiền cung ứng, đồng thời khả năng cho vay của các NHTM cũng giảm và già trị tín dụng tăng lên. Ngược lại, Bằng việc mua các giấy tờ có giá, NHTW cung cấp tiền cho các NHTM để cho vay, làm gia tăng lượng tiền cung ứng trên thị trường. Điều quan trọng ở đây là thời hạn cuả các giấy tờ có giá. Việc mua bán các giấy tờ có giá ngắn hạn chủ yếu nhằm mục đích cân bằng giao động của tỷ lệ lãi suất trên thị trường tiền tệ, trong khi đó mua bán các giấy tờ có giá dài hạn có ảnh hưởng rõ rệt tới khả năng thanh toán của các NHTM. II.2.3.2. Ưu và nhược điểm: Nghiệp vụ thị trường mở được coi là công cụ quan trọng nhất của Ngân hàng trung ương trong việc điều tiết lượng tiền cung ứng, đặc biệt là ở các thị trường tài chính phát triển cao, bởi ưu thế vốn có của nó: - NHNN hoàn toàn kiểm soát được khối lượng giao dịch trên thị trường mở. -Là công cụ linh hoạt và có tính chính xác cao, có thể sử dụng ở bất cứ mức độ nào, điều chỉnh một lượng tiền cung ứng lớn hay nhỏ - Ngân hàng trung ương với công cụ nghiệp vụ thị trường mở có thể đảo ngược lại tình thế của chính mình. - Nghiệp vụ thị trường mở có thể tiến nhanh chóng không gây những chậm trễ về mặt hành chính và ít tốn kém về mặt chi phí. Tuy nhiên, khi NHTW mua bán chứng khoán trên thị trường thì vẫn phải phụ thuộc vào người mua bán ( các NHTM ). Và để sử dụng được nghiệp vụ này thì phải có sự phát triển khá cao của của cơ chế thanh toán không dùng tiền mặt, 20 tiền trong lưu thông phần lớn nằm trong tài khoản của ngân hàng, đòi hỏi thị trường tài chính phải tương đối phát triển.Hay nói cách khác, nghiệp vụ thi trường mở chỉ đạt được hiệu quả trong điều kiện có một thị trường chứng khoán thứ cấp sôi động,một thị trường liên NH, thị trường tiền tệ hoạt động sôi động. II.3. Kinh nghiệm về các chính sách tiền tệ trên thế giới Có bốn loại chính sách tiền tệ cơ bản trên thế giới: chính sách tiền tệ có mục tiêu tỷ giá hối đoái; chính sách tiền tệ có mục tiêu là khối lượng tiền tệ; chính sách tiền tệ có mục tiêu lạm phát; chính sách tiền tệ có mục tiêu ngầm ẩn chứ không công khai. - Chính sách tiền tệ có mục tiêu tỷ giá hối đoái đã có một lịch sử lâu dài. Đó là việc ấn định giá trị đồng nội tệ theo giá vàng hoặc gắn vào đồng tiền của một quốc gia khác. Gần đây, người ta thường sử dụng phương pháp neo giá trị của đồng nội tệ theo giá trị một ngoại tệ trong một biên độ nhất định. Phương pháp này rất đơn giản rõ ràng và dễ hiểu và tỷ lệ lạm phát dự kiến sẽ được kiểm soát thông qua đồng ngoại tệ được chọn làm neo. Một số quốc gia đã sử dụng thành công chính sách này như Anh, Pháp (sau khi gắn đồng tiền của nó vào đồng Mark Đức. Tuy nhiên nó cung có những mặt hạn chế như làm mất đi tính độc lập của các chính sách tiền tệ; do có sự ổn định của đồng tiền, các nhà đầu tư không lường hết được mọi sự rủi ro và làm luồng vốn đổ vào tăng nhanh, khi vốn bị rút ra một cách bất ngờ thì đây là một trong những nguyên nhân chính làm gia tăng mức độ trầm trọng của các cuộc khủng hoảng; nó cũng loại bỏ đi những dấu hiệu quan trọng cho thấy chính sách tiền tệ đã quá bành trướng nhưng đến khi NHNN nhận ra thì đã muộn. - Chính sách tiền tệ có mục tiêu tiền tệ: Chính sách này cho phép NHNN có thể chọn một tỷ lạm phát không giống các quốc gia khác tuỳ theo sự biến động của sản lượng. Chế độ tiền tệ này có thể gửi tín hiệu gần như lập tức cho cả công chúng và thị trường về tình trạng của chính sách tiền tệ cũng như ý định của các nhà làm chính sách trong việc kiểm soát lạm phát. Mỹ, Anh, Canada đã không thành công trong việc kiểm soát vì việc theo đuổi chính sách này không được chặt chẽ và mối liên hệ không ổn định giữa khối lượng tiền tệ và các biến mục 21 tiêu như lạm phát. Thế nhưng Đức và Thuỵ Sĩ lại thành công khi áp dụng và do đó hiện nay vẫn còn nhiều ý kiến ủng hộ mạnh mẽ và nó đang được xem xét như là một chính sách tiền tệ chính của NHTW các nước Châu Âu. - Chính sách tiền tệ có mục tiêu lạm phát: Niu Dilân là quốc gia đầu tiên thực hiện theo chính sách này vào năm 1990 tiếp theo là Canada (1991) Anh (1992)...Chính sách này có một số lợi điểm quan trọng. Nó cho phép sử dụng chính sách trong việc đối phó với các cú sốc trong nội địa, ngoài ra nó dễ hiểu và có tính minh bạch cao. NHTW có trách nhiệm công khai về con số mục tiêu lạm phát, nó sẽ cung cấp thông tin cho công chúng và những người tham gia thị trường tài chính cũng như các nhà chính trị, đồng thời nó làm giảm bớt tính không chắc chắn của chính sách tiền tệ, lãi suất và lạm phát. Một đặc tính quan trọng nữa của chế độ tiền tệ này là nó làm tăng tính trách nhiệm của NHTW. - Chính sách tiền tệ có mục tiêu ngầm chứ không công khai: Milton Friedman đã nhấn mạnh tác động của chính sách tiền tệ có độ trễ khá lớn. Do đó chính sách tiền tệ sẽ mất thời gian khá dài để có thể tác động tới lạm phát. Vì vậy để ngăn chặn lạm phát xuất hiện, NHNN cần phải hành động theo kiểu dự báo đón trước nhằm đưa ra chính sách tiền tệ phù hợp. Lí do cơ bản cho việc sử dụng chiến lược này chính là sự thành công của nó mà điển hình là ở Mỹ trong vài năm gần đây. Một nhược điểm quan trọng của chiến lược náy là nó thiếu tính minh bạch. Nhưng nhược điểm lớn nhất là nó phụ thuộc quá nhiều vào sở thích, năng lực và độ tin cậy của những người có trách nhiệm trong NHNN. Những bất lợi đó có thể làm cho chiến lược hoạt đông không tốt trong tương lai. Bốn loại chính sách tiền tệ được đề cập trên đây đều có những ưu và nhược điểm riêng của mình. Các kinh nghiệm quốc tế cho thấy sự minh bạch và tính có trách nhiệm là điều cốt yếu để điều khiển một chính sách tiền tệ nhằm mang lại một kết quả mong muốn trong dài hạn. việc sử dụng loại chế độ nào là tuỳ thuộc vào điều kiện chính trị, kinh tế, văn hoá và lịch sử của từng quốc gia. 22 PHẦN II: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ Ở VIỆT NAM TỪ 1986-2000. I. TỔNG QUAN VỀ NỀN KINH TẾ VIỆT NAM( TỪ 1986 – 2000) Sau đại hội Đảng lần thứ VI nền kinh tế nước ta chuyển từ chế độ kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước. Chúng ta phải đi những bước đầu tiên, vừa xây dựng và cải cách tổ chức hoạt động hệ thống ngân hàng, vừa định hướng chính sách tiền tệ. Từ năm 1990, sau khi hai pháp lệnh ngân hàng được ban hành( pháp lệnh về Ngân hàng Nhà nước và pháp lệnh Ngân hàng – Hợp tác xã tín dụng – Công ty tài chính ), hệ thống ngân hàng Việt Nam chuyển đổi từ một cấp sang hai cấp, phân định rõ chức năng quản lý Nhà nước của Ngân hàng Nhà nước và chức năng kinh doanh tiền tệ của các tổ chức tín dụng, bước đầu thích ứng dần với hệ thống ngân hàng của nền kinh tế thị trường. Chính sách tiền tệ đã được xác định thông qua xây dựng các chính sách cụ thể: chính sách tín dụng tạo ra các công cụ huy động vốn, mở rộng cho vay đến mọi thành phần kinh tế; chính sách lãi suất thực hiện thông qua xoá bỏ bao cấp vốn, thực hiện chính sách lãi suất thực dương, điều chỉnh lãi suất cho vay phù hợp với sự biến động của lạm phát...; chính sách quản lí ngoại hối và một số công cụ hỗ trợ khác. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam hoạt động ngày càng có hiệu quả, thể hiện vai trò quản lí thông qua: ban hành và hoàn thiện cơ chế chính sách, điều hành các chính sách ấy hoạt động có hiệu quả; đổi mới hệ thống tổ chức của hệ thống ngân hàng theo hướng gọn nhẹ có khoa học; củng cố hệ thống ngân hàng thương mại quốc doanh, mở rộng quan hệ quốc tế; xây dựng qui chế, cấp giấy phép thành lập và quản lý hệ thống các tổ chức tín dụng đa thành phần; xây dựng và điều hành chính sách tiền tệ ngày càng hoàn thiện, có hiệu quả, góp phần kiềm chế lạm phát, từng bước ổn định giá trị đồng tiền Việt Nam. Đến tháng 10 / 1998, hai pháp lệnh ngân hàng đã được thay thế bằng hai luật ngân hàng: Luật ngân hàng Nhà nước và Luật các tổ chức Tín dụng. Hai 23 luật này đã giúp hoạt động của hệ thống ngân hàng được tự do hơn, thông thoáng hơn, phù hợp với những thay đổi lớn lao trong lĩnh vực ngân hàng. II. CÁC GIAI ĐOẠN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ. Chính sách tiền tệ của NHNN là tổng hoà các giải pháp đảm bảo ổn định đồng tiền và thị trường tiền tệ, góp phần giải quyết các mục tiêu vĩ mô của nền kinh tế. Chúng ta sẽ tiến hành nghiên cứu chính sách tiền tệ ở Việt Nam từ sau Đại hội Đảng lần thứ 6. Thời kì 1986 đến 2000 có thể chia làm 4 giai đoạn II.1. Giai đoạn 1986 - 1988 Đây là giai đoạn đặc trưng của nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, tổng cầu luôn vượt quá tổng cung. Tình trạng thiếu ngân sách xảy ra thường xuyên vì vậy Nhà nước liên tục phát hành tiền để bù thiếu hụt khiến cho nền kinh tế luôn trong trạng thái bát ổn định, lạm phát đạt kỷ lục ba con số (siêu lạm phát). Xuất phát từ thực trạng đó, nhiệm vụ chống lạm phát đựơc đặt lên hàng đầu. Do vậy đã có hai thay đổi lớn trong lĩnh vực tiền tệ: - Đưa tỷ giá hối đoái lên ngang mức giá thị trường - Thi hành chế độ lãi suất thực dương. Điều này đã làm nên những thay đổi mạnh mẽ dảo ngược tình hình. Với mục tiêu trực tiếp là đem lại giá trị thực cho đồng tiền Việt Nam, những thay đổi trên đã góp phần đẩy lùi lạm phát và khủng hoảng, khôi phục lòng tin của người dân đối với đồng nội tệ, các quan hệ thị trường được hình thành, tạo ra những cơ sở vững chắc để biến tư tưởng đổi mới trở thành xu hướng thực tiễn. II.2. Giai đoạn 1989 - 1991 Các chính sách tiền tệ mới đã có ý nghĩa quyết định cắt được cơn sốt lạm phát cao. Nhưng lạm phát ở mức trên 66% năm 1990 –1991 là không thể tránh khỏi vì nhuồn lực cho nền kinh tế đang ở trong quá trình chuyển đổi thích nghi hướng theo hệ thống kinh tế thị trường. 24 Đi đôi với các biện pháp thắt chặt chi tiêu tài chính, tiết kiệm chi và giảm bội chi, việc tăng cường động viên tài chính và hoạt động của các ngân hàng nhằm đảm bảo nguồn vốn cần thiết cho tăng trưởng kinh tế cũng được quan tâm thích đáng. Đặc biệt cải cách hệ thống thuế, áp dụng chính sách thuế thống nhất đối với tất cả các thành phần kinh tế từ năm 1990 đã có tác động tích cực trong mở rộng và tập trung kịp thời nguồn thu cho ngân sách Nhà nước. II.3. Giai đoạn 1992 - 1995 Đây là giai đoạn nền kinh tế đang trong quá trình chuyển đổi, sự ổn định đã đi vào chế độ dừng. Việc cung ứng tiền tệ cho bội chi ngân sách đã chấm dứt, cải cách thuế đã thay đổi cơ bản thu chi ngân sách Nhà nước, các chính sách kinh tế đưa ra phú hợp vứi nền kinh tế đã chuyển đổi sang cơ chế thị trường làm cân bằng tổng cung và tổng cầu hàng hoá. Việc điều hành quản lý kinh tế tuy vậy vẫn ở dạng thô. Do vậy nền kinh tế không tránh khỏi những giao động về lạm phát. Lạm phát giai đoạn 1991-1995 Trong giai đoạn này có nhiều yếu tố quyết định chiếu hướng thuận lợi cho chính sách tiền tệ. Chính phủ luôn chú trọng ổn định kinh tế vĩ mô, quan tâm đến chính sách tiền tệ và giữ lạm phát ở mức thấp. Pháp lệnh ngân hàng Nhà nước, pháp lệnh ngân hàng thương mại và hợp tác xã tín dụng đã qui định cơ sở cho việc thành lập hệ thống ngan hàng hai cấp. Bên cạnh đó Nhà nước đã mở 0 20 40 60 80 1 2 3 4 5 Series1 25 rộng quan hệ đối ngoại và được sự trợ giúp kĩ thuật của các tổ chức tài chính quốc tế. cán cân thanh toán đã có chiều hướng thuận lợi. Bên cạnh những thành tựu đạt được như kiềm chế lạm phát, quản lí ngoại hối, chính sách lãi xuất... việc điều hành chính sách tiền tệ cũng bộc lộ nhiều mặt hạn chế. Cụ thể: - Các công cụ điều hành chính sách tiền tệ chưa được hoàn thiện theo cơ chế thị trường: lãi suất còn cao và chưa được điều chỉnh khéo léo, linh hoạt phù hợp với yêu cầu đặt ra của nền kinh tế; công cụ dự trữ bắt buộc chưa phát huy hết tác dụng; cán cân thanh toán còn bị thâm hụt lớn; việc chi tiêu ngân sách còn gặp nhiều bất cập, đôi khi gây ra những ảnh hưởng xấu tới nền kinh tế. - Trên thực tế vẫn xảy ra hiện tượng phát hành để bù đắp chi tiêu gây ra hiện tượng lạm phát ngoài dự kiến. - Công cụ hữu hiệu nhất của chính sách tiền tệ là hoạt động thị trường mở trong khi thị trường tín phiếu kho bạc hình thành chậm làm cho NHNN khó khăn trong việc điều hành công cụ này. - Sự phối hợp giữa chính sách tiền tệ và chính sách tài chính nhiều khi chưa ăn khớp nhịp nhàng. II.4. Giai đọan 1996 - 2000. Trong giai đoạn này mục tiêu của chính sách tiền tệ là ổn định kinh tế vĩ mô và đảm bảo sự tăng trưởng cao của nền kinh tế. Gia tăng tốc độ phát triển là mục tiêu chính trong giai đoạn này, mục tiêu kinh tế vĩ mô bao hàm nghĩa rộng hơn so với mục tiêu kiểm soát, ổn định kinh tế, tốc độ tăng trưởng đồng đều trong các năm, tỷ lệ lạm phát giao động không quá mạnh. Cố gắng đạt cán cân thanh toán quốc tế từ thiếu hụt tới cân bằng vá tiến tới thặng dư. Đảm bảo trạng thái cân bằng ngân sách, tăng thu giảm chi nhất là các khoản chi điều hành để tập trung cho đáu tư công cộng. Một số nội dung chính trong điều hành các công cụ chính sách tiền tệ trong thời kì này: 26 - Hạn mức tín dụng: việc đưa ra hạn mức tín dụng sẽ tạo ra những nhân tố khó khăn cho các NHTM. Mặc dù công cụ này đã được áp dụng từ năm 1994 và đã có những tác đọng hiệu quả nhưng từ quý II năm 1998 NHNN đã không áp dụng công cụ này như là một công cụ thường xuyên trong điều hành chính sách tiền tệ. - Dự trữ bắt buộc: theo quy chế dự trữ bắt buộc được ban hành theoQuyết định số 1991/1999/QD-NHNN1 năm 1997, NHNN quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc áp dụng chung cho các tổ chức tín dụng(6%_đối với tiền gửi ngắn hạn và không kỳ hạn;6% trung và dài hạn). Đồng thời cũng qui định trả lãi cho dự trữ vượt quá, mức phạt nếu tổ chức tín dụng thiếu khoản dự trữ bắt buộc. Những quy định này khuyến khích các tổ chức tín dụng chủ đọng trong điều hành nguồn vốn kinh doanh và thực hiện dự trữ bắt buộc đúng như quy định phù hợp mục tiêu hành chính sách tiền tệ. - Tái cấp vốn: thông qua hình thức cho vay thế chấp chứng từ và cho vay thế chấp bằng tiền gửi ngoại tệ của các NHTM, NHNN thực hiện tái cấp vốn ngắn hạn nhằm bù đắp khó khăn tạm thời về thanh toán cho các NHTM. Năm 1998 lãi suất tái cấp vốn được điều chỉnh từ 1% tháng lên 1,1% tháng. Năm 1999, cùng với việc giảm trần lãi suất cho vay lãi suát tái cấp vốn cũng được giảm xuống mức 0,85% tháng. - Lãi suất: thời kì này đánh dấu sự thay đổi căn bản về điều hành lãi suất thích ứng với nhịp độ cải cách kinh tế của Việt nam. NHNN điều hành chính sách lãi suất thông qua mức lãi suất trần theo thời hạn cho vay và khống chée theo tỷ lệ chênh lệch giữa lãi suất cho vay và lãi suất huy động là 0,35% tháng. Trong phạm vi trần lãi suất và tỷ lệ chênh lệch lãi suất được công bố, các ngân hàng thương mại được điều chỉnh linh hoạt các mức lãi suất cho vay và huy động vốn phù hợp với quan hệ cung cầuvề vốn và đặc điểm kinh doanh riêng. - Nghiệp vụ thị trường mở: ngày 12/7/2000 nghiệp vụ thị trường mở do NHNN chủ trì đã mở phiên giao dịch đầu tiên. Công cụ thị trường mở được coi là công cụ quan trọng nhất của chính sách tiền tệ vì nó có ưu điêmr hơn hẳn các công cụ khác, cho phép NHNN chủ động linh hoạt điều hành chính sách tiền tệ. 27 Do vậy việc áp dụng công cụ thị trườnt mở đánh dấu bước phát triển quan trọng trong điều hành chính sách tiền tệ của NHNN từ việc sử dụng những công cụ cứng nhắc mang tính hành chính sang công cụ linh hoạt và hiệu quả hơn. Tỉ lệ tăng tổng phương tiện thanh toán (%) Tỉ lệ tăng lượng tiền cung ứng (%) Tỉ lệ tăng dư nợ tín dụng (%) Tỉ lệ tăng vốn huy động (%) 1996 22,7 22,7 1997 26,1 26,1 22 25,7 1998 23,9 25,6 16,4 34 1999 39,25 39,3 19,2 34 2000 20 25 21 25 ( Nguồn: Tạp chí Ngân hàng,số4 năm2001, trang14-19 ) Để triển khai và thực hiện thắng lợi CSTT trong giai đoạn tiếp theo, giai đoạn 2001-2005,2005-2010 góp phần thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế xã hội từ năm 2001 đến 2010. Muốn vậy, chúng ta cần có cách nhìn nhận, phân tích,đánh giá những bài học thực thi CSTT ở nước ta trong thời gian qua Từ quá trình thực hiện CSTT ở nước ta chúng ta cần rút ra được các bài học kinh nghiệm,thấy được thành công cũng như hạn chế của quá trình thực hiện CSTT ở Việt nam để từ đó có một CSTT đủ sức vượt qua các thách thức và trở ngại. III. NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT ĐƯỢC DO VIỆC XÂY DỰNG VÀ THỰC THI CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ ĐÚNG HƯỚNG PHÙ HỢP VỚI DIỄN BIẾN CỦA NỀN KINH TẾ. Cho đến nay, CSTT ở nước ta chưa đạt đến độ hoàn thiện và tương xứng với những đòi hỏi mà nền kinh tế đạt ra. Nhưng một cách khách quan và công bằng mà nói thì chúng ta đã có đủ cơ sở để thừa nhận sự đóng góp to lớn của 28 CSTT vào thành tựu to lớn của những năm đầu trong công cuộc đổi mới đất nước của Đảng và nhân dân ta. III.1. Về chính sách lãi suất. Trong suốt thời gian qua, lãi suất đã thực sự là một công cụ điều hành CSTT rất đắc lực. Đặc điểm sử dụng lãi suất NHNN mang tính trực tiếp theo yêu cầu tăng cường vốn đầu tư phát triển KT và thực hiện một số chính sách XH.Cho đến nay, ta đã thực thi và hoàn thiện dần dần cơ chế lãi suất dương và đang trên con đường tiến tới tự do hoá lãi suất. NHNN đã công bố cho phép các tổ chức tín dụng được tự do ấn định lãi suất trong kinh doanh theo một phạm vi nhất định,vào 1/1/1996. Luật ngân hàng nhà nước (10/1998) quy định tại diều 18: ”NHNN công bố lãi suất cơ bản và lãi suất tái cấp vốn”& tại điều 19 quy định: “lãi suất cơ bản là lãi suất do NHNN công bố để các tổ chức tín dụng ấn định lãi suất kinh doanh”. Những thành công trên là kêt quả của cả một quá trình từ diều chỉnh lãi suất một cách tình thế sang một cách chiến lược có tính lâu dài cho cơ chế lãi suất. Việc vận dụng các công cụ trực tiêp của chính sách tiền tệ vẫn rất cần thiết và phù hợp với điều kiện của nước ta. Việc xây dựng nền móng và tiến tới sử dụng các công cụ gián tiếp cũng được chú trọng và đạt nhiều thành tích đáng kể. III.2. Về chính sách tỷ giá. Trong những năm dầu của thời kì đổi mới, Nhà nước vẫn duy trì chính sách hai tỷ giá:tỷ giá do NHNN quy định& tỷ giá do thị trường quy định.Cùng với nó lạn khan hiếm ngoại tệ mạnh làm cho nạn đầu cơ xuất hiện làm tỷ giá tăng mạnh. Nhà nước vừa không điều hành được tỷ giá vừa không dự trữ được ngoại tệ mạnh.Vì vậy, việc ấn định tỷ giá gần vơi tỷ giá trên thị trường có ý nghĩa quan trọng và mang tính chiến lược về kinh tế. Ngày 25/2/1999 NHNN ra quyết định 64/QĐ NHNN “NHNN công bố tỷ giá giao dịch bình quân hàng ngày trên cơ sở 29 tỷ giá thực tế bình quân hình thành ở thị trường ngoại tệ liên ngân hàng của ngày giao dịch gần nhất”. Như vậy Cơ sở pháp lý cho việc điều hành tỷ giá của NHNN trên cơ sở thị trường đã được xác lập, góp phần tạo thế ổn định cho sản suất trong nước và khuyến khích xuất khẩu.Sự ổn định của tỷ giá sau khi điều chỉnh cơ chế điều hành tỷ giá phần nào phản ánh sự thành công của hoạt động quản lý tiền tệ _ngân hàng. III.3. Về thị trường tín dụng. Môi trường pháp lý cho hoạt động ngân hàng đã được cải thiện, song hoạt động tín dụng vẫn chưa đạt được kết quả mong muốn. Với quy chế 324, cơ chế cải thiện từng bước: tính hiệu quả được đề cao trong các quyết định tín dụng, thời hạn tín dụng được điều chỉnh theo chu kỳ sản xuất kinh doanh, đối tượng cho vay được mở rộng,thủ tục nới lỏng...đã làm cho hiệu quả tín dụng tăng lên đáng kể. III.4. Về thị trường tài chính thứ cấp. Quyết định số 140/QĐ NHNN ra ngày 19/4/1999( có hiệu lực sau 15 ngày) về mua bán nợ giữa các tổ chức tài chính tín dụng cũng là một tư tưởng hoàn toàn mới trong việc điều hành hoạt động tiền tệ ngân hàng. Thực chất của quy chế này là tạo môi trường pháp lý cho việc hình thành thị trường thứ cấp các tài sản của hệ thống tài chính tín dụng. Mặc dù thời gian hoạt động chưa nhiều để có thể đánh giá được hoạt động mua bán nợ giữa các tổ chức tài chính tín dụng, nhưng có thể khẳng định được sự tồn tại cũng như tác dụng tích cực của cơ chế này. Thứ nhất,đối với thị trường tài chính, Sự ra đời của thị trường thứ cấp là một tất yếu vãe có tác dụng tích cực đối với thị trường sơ cấp. Thứ hai, trong điều kiện tạo các nguồn vốn trung và dài hạn trong nền kinh tế tương đối hạn chế, thì việc hình thành thị trường thứ cấp làm các tài sản có của hệ thống TCTD sẽ có tác dụng tích cực trong việc chuyển đổi thời hạn giữa các nguồn vốn ngắn hạn sang các khoản tín dụng trung và dài hạn. 30 Hơn thế nữa, Việc thiết lập môi trường pháp lý cho thị trường thứ cấp các tài sản có của hệ thống trung gian TC, còn có tác dụng đối với việc tối đa hoá hiệu quả sử dụng vốn qua đó góp phần giảm lãi suất tín dụng và tạo điều kiện cho NHNN thực hiện làm người cho vay cuối cùng hiệu quả hơn. III.5. Vềviệc kiềm chế lạm phát và ổn định sức mua đồng VNĐ. Không một ai có thể phủ nhận vai trò đặc biệt quan trọng của CSTT trong việc kiềm chế lạm phát của chính phủ Việt Nam trong thời gian qua. Từ khi đổi mới đến nay, nhờ CSTT và hoạt động NH được cải thiện đổi mới mà lạm phát đã giảm thấp và được kiềm chế( Năm 1994 tỷ lệ lạm phát là 14,4%; năm 1995 là 12,7%; năm 1996 là 4,5%; năm 1997 là 3,6%..).trong khi tỷ lệ tăng trưởng kinh tế vẫn khá ổn định và ở mức cao. Ngoài các thành công đã nêu trên, CSTT còn đóng góp rất nhiều vào các lĩnh vực khác như: tạo lập môi trường kinh doanh bình đẳng, thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu, xoá đói giảm nghèo.. Tuy vậy, chúng ta cần làm rõ cốt lõi của tất cả các thành tựư đã đạt được. Điểm mấu chốt nằm trong sự phù hợp của hướng tiếp cận đến CSTTvới lôgic của tiến trình đổi mới. Có 3 đặc trưng chinh thể hiện sự phù hợp đó: Một là, CSTT quán triệt đi theo đường lối chuyển sang kinh tế thị trường. Hai là, Nỗ lực để CSTT thực sự trở thành công cụ điều hành KT vĩ mô hữu hiệu trong tay nhà nước. Ba là, Sự đồng nhất và phù hợp của CSTT với tất cả các chính sách kinh tế vĩ mô khác được áp dụng trong quá trình đổi mới. Tại các mức độ khác nhau, cả 3 đặc trưng trên đều chứa đựng trong từng giải pháp tiền tệ đã nói ở trên. Tổ hợp chung lại là lời giải thích đầy đủ hơn cả về thành công của chính sách tiền tệ trong toàn bộ quá trình chuyển đổi nền kinh tế nhìn từ góc độ CSTT. Với cách tiếp cận đó, CSTT đã góp phần to lớn vào việc thực hiện hai mục tiêu khôi phục ổn định& thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. 31 Trong quá trình thực thi CSTT thời gian qua, chúng ta đã đạt được những thành tựu đáng kể, nhưng mặc dù vậy cũng không tránh khỏi những bộc lộ yếu kém. IV. NHỮNG TỒN TẠI TRONG SỬ DỤNG CÔNG CỤ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ Ở VIỆT NAM VÀ NGUYÊN NHÂN Chính sách tiền tệ của NHNN thời gian qua đã góp phần quan trọng thực hiện mục tiêu của chính sách tiền tệ quốc gia, tuy nhiên trong việc vận hành các công cụ của chính sách tiền tệ đang bộc lộ những thiếu sót nhất định. Hiện tượng thiếu lành mạnh trong hệ thống tài chính – tiền tệ nói chung và sự thiếu nhất quán về một số mặt chính sách vĩ mô trong đó có chính sách tiền tệ, đe doạ sự ổn định kinh tế về trung và dài hạn. Tình hình xấu đi càng bộc lộ rõ những khó khăn và tồn tại trong việc hoạch định và điều hành chính sách tiền tệ. Có thể nêu một số điểm chủ yếu sau đây: Thứ nhất, Việc xây dựng và điều hành CSTT của Việt Nam mới dừng ở diểm “sơ khai”,”xuất phát”. Thông thường NHNN dựa vào các tín hiệu của nền kinh tế để xác định lượng tiền cung ứng trình CP phê duyệt, bổ sung, diều chỉnh; Vẫn mang nặng tính đối phó trước mắt mà còn chưa có tính chiến lược lâu dài nên dễ bị động, hiệu quả và độ tin cậy thấp. Thứ hai, kinh doanh của hầu hết các NHTM còn gò bó, thiếu chủ động, tự chủ. Phần lớn các NHTM cổ phần hiện nay đều trong tình trạng thua lỗ. Nguồn vốn tín dụng còn hạn hẹp, mất cân đối cơ cấu với việc sử dụng, cho vay còn phân tán, hiệu quả thấp. Rủi ro tín dụng ngân hàng là đáng lo ngại và luôn luôn thường trực. Thứ ba, hoạt động của thị trường tiền tệ liên ngân hàng chưa phát triển, chưa có những điều kiện căn bản để từng bước tự do hoá lãi suất và thả nổi tỷ giá hối đoái. Thị trường vốn mới ở dạng “manh nha” nên khả năng cung cấp vốn đầu tư trung dài hạn cho nền kinh tế còn rất yếu kém. Việc tạo lập các công cụ và thể chế phát triển thị trường tiền tệ ngắn hạn và thị trường vốn daì hạn nói chung mới bắt đầu và còn gặp không ít khó khăn. Đó là những trở ngại lớn cho 32 NHNN tiến hành các hoạt động nghiệp vụ trên thị trường nhằm đạt được mục tiêu kinh tế của đất nước. Thứ tư, sự thâm hụt lớn của cán cân vãng lai do nhập siêu triền miên và gánh nặng từ nợ nước ngoài cũng như gánh nặng của bội chi ngân sách tạo nên những áp lực từ nhiều phía đe doạ tính ổn định, độc lập tương đối của chính sách tiền tệ mà bước đầu đã tạo dựng được ở giai đoạn chống lạm phát trước đây. Thâm hụt cán cân vãng lai chủ yếu phải bù đắp bằng nhập khẩu vốn là nguyên chính khiến đồng tiền Việt Nam bị quá cao, kích thích tâm lí tích trữ dưới dạng ngoại tệ. Trong khi đó sự nôn nóng uốn nắn một cách cứng nhắc hoạt động tiền tệ tín dụng và ngân hàng sau một số vụ đổ vỡ tài chính làm tái phát xu hướng bao cấp tràn lan qua hạn mức tín dụng, qua lãi suất ưu đãi, qua áp lực chỉ định cho vay... Chúng ta hãy xem xét những bất cập đó thông qua các khía cạnh sau: IV.1. Những tồn tại trong cơ chế lãi suất hiện hành. Tháng 6/1992 là một mốc quan trọng, đánh giá sự chuyển giai đoạn từ chính sách lãi suất âm sang CSLS thực dương, chấm dứt khâu cuối cùng của sự bao cấp tín dụng, bắt đầu CSLS tín dụng hoạt động theo cơ chế thị trường. Nhưng thực tế hoạt động lại chưa được như mong muốn. NHNN còn can thiệp quá sâu vào việc ấn định các mức lãi suất của các NHTM, vẫn còn quy định nhiều mức lãi suất khống chế khác nhau. Bắt đầu là khung lãi suất rời bây giờ là trần lãi suất và chênh lệch lãi suất. Cho đến nay, hầu như NHTM ở nước ta chưa tạo được nhiều nguồn vốn dài hạn, thể hiện ở lãi suất ngân hàng còn mang nặng tư duy kinh tế thời bao cấp, người gửi tiền dài hạn muốn lãi suất cao, người vay vốn ngắn hạn đòi lãi suất thấp.Mức lãi suất quy định trong cả nước chưa đáp ứng được nhu cầu của nền kinh tế thị trường.Hiện nay, việc quy định mức lãi suất thông nhất chưa tạo được sự mền dẻo linh hoạt theo yêu cầu từng vùng từng khu vực. Cũng như thị trường hàng hoá,thị trường vốn, mức cung cầu về vốn ở từng vùng, khu vực khác nhau đòi 33 hỏi giá cả của vốn cũng khác nhau.Vì vậy mà quy định một mức lãi suất nhất định sẽ dẫn đến tình trạng kém linh hoạt của công cụ lãi suất. Việc nhà nước phát hành trái phiếu CP, tín phiếu kho bạc..với lãi suất cao hơn lãi suất ngân hàng cũng gây ra khó khăn cho việc huy động vốn của ngân hàng,ảnh hưởng đến quy mô tín dụng. Việc tăng nhẹ dần lãi suất cho vay bằng VNĐ và điều chỉnh lãi suất tiền gửi bằng ngoại tệ tuy góp phần điều hoà thị trường nội, hạn chế chuyển đổi VNĐ sang ngoại tệ, nhưng nó cũng phần nào gây kho khăn cho các hoạt động sản xuất kinh doanh. Ngày 2/8/2000 NHNN Việt Nam công bố mức lãi suất cơ bản là 0,75%/tháng đối với cho vay bằng VNĐ với biên độ không vượt quá 0,3%/tháng đối với vay ngắn hạn& 0,5% đối với vay trung và dài hạn. IV.2. Những tồn tại trong tái cấp vốn và kiểm soát lượng tiền cung ứng. Thực hiện mục tiêu của CSTT, NHNN đã sửdụng nghiệp vụ tái cấp vốn như là công cụ để điều tiết việc mở rộng hay thu hẹp tổng khối lượng tiền hay tổng phương tiên thanh toán trong nền kinh tế. Từ tổng khối lượng tiền cung ứng được phép tăng lên hàng năm NHNN kiểm soát chặt chẽ khối lượng tín dụng tưong ứng cho các NHTM qua nghiệp vụ tái cấp vốn. Tuy nhiên, do trong nền kinh tếchưa lưu thông hối phiếu và thương phiếu nên NHNN chưa có điều kiện thực hiện tái cấp vốn qua tái chiết khấu các kỳ phiếu thương mại, cũng như chưa tái cấp vốn qua thế chấp bằng những giấy tờ có giá. Trên tầm vĩ mô, NHNN vẫn chưa kiểm soát được toàn bộ các kênh tín dụng nằm ngoài ngân hàng, như khối lượng tín dụng của Tổng cục đầu tư và hệ thống kho bạc. Đây là một mảng của tổng phườn tiện thanh toán cần nằm trong sự kiểm soát của NHNN. IV.3. Những tồn tại trong quy chế dự trữ bắt buộc. Từ năm 1991, dự trữ bắt buộc được áp dụng như một công cụ chủ yếu để điều hành CSTT theo pháp lệnh ngân hàng.Tỷ lệ dự trữ bắt buộc có thể ở mức 10_35% tổng nguồn vốn huy động của các NHTM. Song xét trên hoàn cảnh thực tế, tiềm lực của các NHTM Việt Nam còn nhỏ bé và tuy NHNN quy định mức dự trữ của các NHTM là 7_5% trong tổng số tiền gửi có kỳ hạn dưới 12 34 tháng, nhưng các NHTM chấp hành chưa nghiêm và do các điều kiện chủ quan khác mà tác dụng của công cụ này kém hiệu quả. 35 PHẦN III: GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ Ở VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY. Nền kinh tế Việt Nam đã trải qua bao nhiêu giai đoạn thăng trầm nhưng cho đến nay đã đạt dược nhiều kết quả đáng mừng. Việc đánh giá trực trạng nền KT từ đó suy đoán sự vận động của nó trong tương lai là hết sức cần thiết cho việc hoạch định bất cứ một chính sách kinh tế nào. Nhìn chung, có thể thấy nền KT Việt Nam hiện nay vẫn còn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn bất cập. Hơn nữa, Cơ chế thị trường vẫn còn đang trong quá trình thiết lập, quản lý nhà nước còn kém hiệu lực, hoạt động của khu vực doanh nghiệp nhà nước chưa đạt hiệu quả cao... Trong những năm tới, Các cân đối vĩ mô có nhiều khó khăn hơn, đặc biệt là cân đối ngân sách, cán cân thanh toán quốc tế, lạm phát, áp lực về việc làm và lao động lớn, cuộc khủng hoảng tài chính khu vực, ảnh hưởng của thiên tai lũ lụt...Tuy nhiên, những thuận lợi có thể nhìn thấy trước là sự ổn định chính trị XH, sự lớn mạnh của thế và lực nền kinh tế Việt Nam qua nhiều năm đổi mới, Quan hệ KT đối ngoại còn nhiều cơ hội để tăng thêm tiềm lực KT thông qua hoạt động thương mại đầu tư, góp phần hỗ trợ cải thiện cán cân thanh toán quốc tế, đồng thời các chính sách đã triển khai trong những năm trước sẽ phất huy tác dụng tốt. Như vậy, giai đoạn tới nền kinh tế Việt Nam còn phải đương đầu với rất nhiều khó khăn và việc giữ vững mức tăng trưởng và phát triển là rất khó, đòi hỏi sự hoàn thiện dần của tất cả các chính sách kinh tế, trong đó có CSTT, một công cụ hữu hiệu nhất góp phần tạo nên những thành công trong thời gian qua và tiếp tục đóng góp trong thời gian tới. Và để CSTT tiếp tục khẳng định được vai trò quan trọng của mình trong công cuộc đổi mới thì trước tiên bản thân CSTT cần phải có sự đổi mới nhằm nâng cao hiệu quả trong các công cụ mà CSTT sử dụng. Ở những nước có nền tài chính sơ khai, không có tính cạnh tranh như Việt Nam, các công cụ trực tiếp được lựa chọn tạm thời khi khung thể chế cho các công cụ gián tiếp chưa đưọc phát triển. Các cộng cụ trực tiếp được thừa nhận là đáng tin 36 cạy trong việc kiểm soát tổng khối lượng tín dụng, chúng tương đối dễ áp dụng và lý giải, đồng thời chi phí thực hiện thấp. Trong thực tế cơ chế điều chỉnh trực tiếp đã đem lại sự thành công đáng kể cho chính sách tiền tệ trong thập niên 90 và đã đạt được hiệu quả tối đa của nó với tỷ lệ lạm phát một chữ số cùng tốc độ tăng trưởng bình quân 8,6% trong gần 10 năm. Song các công cụ trực tiếp lại có nhiều nhược điểm. Đặc biệt trong thời gian gần đây, bắt đầu tỏ ra lúng túng và thiếu chủ động, mà nguyên nhân chủ yếu là: - Các công cụ trục tiếp không cho phép NHNN có thể điều chỉnh linh hoạt lượng vốn khả dụng trong điều kiện ứ thừa - Công cụ trục tiếp ngày càng tỏ ra tiếu chủ động trong việc điều chỉnh lượng tiền cung ứng và do đó làm giảm hiệu lực của chính sách tiền tệ. - Hiệu lực tác động của chính sách tiền tệ bị hạn chế vì không lợi dụng được các kênh dẫn truyền đa dạng qua lãi suất, tín dụng và thị trường tài chính với những ảnh hưởng qua giá trái phiếu, cổ phiếu và giá ngoại tệ. Việc sử dụng các công cụ trực tiếp và các chính sách điều chỉnh như hiện nay chỉ cho phép chính sách tiền tệ tác đọng đén các khía cạnh vĩ mô thông qua các kênh truyền dẫn trực tiếp. Điều này không có nghĩa là chúng ta phủ nhận vai trò của công cụ trực tiếp đối với nền kinh tế. Việc chuyển đổi từ công cụ trực tiếp sang công cụ gián tiếp chỉ nhằm đảm bảo tính hiệu quả và linh hoạt trong sử dụng chính sách tiền tệ. Nền kinh tế đang đứng trước nhu cầu hội nhập và mở cửa, một chính sách tiền tệ cứng nhắc và kém hiệu quả sẽ không đảm bảo cho nó tránh được những ảnh hưởng từ thị trường bên ngoài I. CẢI CÁCH QUY CHẾ DỰ TRỮ BẮT BUỘC SAO CHO PHÙ HỢP VỚI MÔI TRƯỜNG VÀ MỤC ĐÍCH KINH DOANH CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI. Muốn công cụ này trở nên có hiệu quả hơn thì trước mắt cần hoàn thiện từng bước các văn bản pháp lý trong lĩnh vực này, linh hoạt điều chỉnh tỷ lệ dự 37 trữ bắt buộc cho phù hợp với tình hình thực tế, cần phải áp dụng thống nhất đối với tất cả các tổ chức và mọi loại tài sản nợ. Phải có các biện pháp xử phạt nghiêm khắc thể hiện bằng lãi suất phạt áp dụng trên số thiếu hụt bình quân của cả kì và lãi suất phạt này phải cao hơn so với các mức lãi suất khác. NHNN phải có quyền quy định cách thức tính toán và loại tài sản nợ cũng như loại hình tổ chức áp dụng. II. PHÁT TRIỂN NGHIỆP VỤ THỊ TRƯỜNG MỞPHÙ HỢP VỚI QUY MÔ NỀN KINH TẾ: Theo kinh nghiệm các nước có nền KTTT phát triển trên thế giới thì Nghiệp vụ thị trường mở,là một công cụ gián tiếp, được coi là công cụ quan trọng bậc nhất trong điều hành chinh sách tiền tệ. Nhưng ở Việt Nam thì công cụ này mới được vận dụng và vẫn còn ở trạng thái sơ khai. Để nghiệp vụ thị trường mở sớm đạt được hiệu quả mong muốn thì trước hết chúng ta phải dưa ra các giải để phát huy hết khả năng của nó: Chúng ta cần hoàn thiện cơ chế tổ chức, điều kiện công nghệ,cụ thể NHNN cần có bộ máy chuyên gia giỏi có khả năng nắm bắt phân tích đánh giá tình hình diễn biến của thị trường TC_TT. Ban hành quy chế về hoạt động của thị trường mở và hình thành cơ chế can thiệp linh hoạt, kịp thời của NHNN trên thị trường mở. NHNN cần quy định các công cụ được mua bán trên thị trường mở, nghĩa là phải quy định rõ các loại chứng khoán được lưu hành. Nhà nước cũng cần quy định cụ thể phạm vi đối tượng tham gia thị trường mở.Ngoài ra NHNN cần thực hiện linh hoạt cơ chế mua bán tại thị trường mở. Ban thị trường mở phải nghiên cứu, xác định lãi suất phát hành và lãi suất đó sẽ là lãi suất thấp tại thị trường tiền tệ nhằm giảm lãi suất thị trường theo mục tiêu đã định. Ngược lại, khi cần tăng lãi suất thị trường hoặc khống chế lượng tiền trong lưu thông,NHNN mua lại các tín phiếu trên thị trường với lãi suất cao,tại mức lãi suấtđó sẽ tác động đến lãi suất thị trường giúp NHNN nhanh chóng thu hẹp khối tiền tệ ngoài lưu thông như dự định. 38 Ngoài ra còn các giải pháp liên quan khác như: tập trung việc phát hành tín phiếu,trái phiếu kho bạc vào tay NHNN, phát hành tín phiếu NHNN và cho phêp các NHTM phát hành các loại chứng chỉ tiền gửi góp phần đa dạng hoá sản phẩm của thị trường, củng cố & hoàn thiện thị trường tiền tệ liên ngân hàng... III. PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG TIỀN TỆ VÀ ĐIỀU HÀNH CUNG ỨNG TIỀN TỆ MỘT CÁCH HỢP LÝ: Điều kiện cần thiết là phải có thị trường liên ngân hàng hoặc thị trường tiền tệ hoạt động tốt để chắp nối, cân đối cung cầu giữa các tổ chức trong hệ thống. Phải thiết lập thị trường có khả năng tạo ra lãi suất từ chính nhu cầu của thị trường, cho phép NHNN can thiệp một cách hạn chế để thực hiện chính sách tiền tệ và các NHTM có thể hoạt động độc lập. Phải thừa nhận một điều rằng, đối với mỗi quốc gia khác nhau thì việc phát triền thị trường tiền tệ cũng theo những xu hướng khác nhau, nó căn cứ vào hoàn cảnh và khả năng cụ thể của từng nước nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế vĩ mô. Mỗi nước có thể tạo ra các điều kiện cho một thị trương liên ngân hàng cơ sở và phát triển thị trường đối với một số loại tín phiếu nhất định. Nhìn chung để phát triển thị trường tiền tệ chúng ta cần quan tâm đến một số yếu tố: - Sự ổn định hợp lý của lãi suất, tính thanh khoản cao rủi ro thấp và khuôn khổ pháp lý thích hợp. Sự ổn định lãi suất không có nghĩa là đi ngược lại với cơ chế định giá của thị trường. Nhưng NHNN cần khống chế biên độ giao động của lãi suất thông qua xác định lãi suất trần trong đấu thầu. điều này luôn là một sự cân bằng tinh tế và các quyết định cần đưa ra trên cơ sở các chỉ tiêu chính sách. Để tạo ra khả năng thanh khoản cao khi thị trường thứ cấp chưa phát triển, NHNN cần phải thiết lập thể thức tái chiết khấu được thiết kế thích hợp và khuyến khích một số NHTM đóng vai trò tạo lập thị trường. - Đối với ngân sách nhà nước thì việc tài trợ cho ngân sách cần được thực hiện ngày càng nhiều thông qua thị trường và căn cứ theo lãi suất thị trường. 39 Chính phủ càn xây dựng chính sách vay nợ trong nước để bù đắp thâm hụt ngân sách và tìm cách thiéet kkế các công cụ được thị trường chấp nhận. - Các quyết định của chính phủ về vay nợ trong nước và số dư tiền gửi của kho bạc có tác động tới các hoạt động thị trường mở. Đôi khi các yếu tố đó tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động thị trường mở, nhưng đôi khi cũng làm cho nhiệm vụ trở nên phức tạp hơn. Do đó chính phủ cần có các hoạt động phối hợp với các nghành, lĩnh vực chuyên môn khác để ra những quyết định đúng đắn, phù hợp. Nhưng dù thế nào thì NHNN vẫn phải có khả năng gây ảnh hưởng hoặc kiểm soát các yếu ttố tác động tới tiền dự trữ của hệ thống ngân hàng và số dư tài khoản của kho bạc mở tại ngân hàng. - Khuôn mẫu giám sát và điều tiết cần được củng cố. Các nước cần xây dựng những hành lang an toàn dưới hình thức các tiêu chuẩn về vốn tối thiểu, lập quỹ phòng ngừa rủi ro, các yêu cầu về bảo lãnh, cầm cố, thế chấp và các cơ chế khác nhằm khuyến khích hành vi thận trọng trong kinh doanh tiền tệ. Các báo cáo tài chính phải qua kiểm toán và đảm bảo tính công khai để cho thị trường và các nhà chức trách có thể thực hiện hữu hiệu vai trò của họ trong đảm bảo kỉ cương tài chính. -Xây dựng mạng lưới thông tin hoàn chỉnh và đầy đủ. Đối với hệ thống ngân hàng để phát triển thị trường tiền tệ một cách ổn định cần phải có những cải cách hợp lý phù hợp với tình hình hoạt động của các ngân hàng, kể cả ngân hàng nhà nước và các ngân hàng thương mại. Cải cách hệ thống ngân hàng càn thực hiện trên nhiều lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế. ở đây chúng ta chỉ đề cập đến những biện pháp có mối quan hệ và tác động tới hiệu quả sử dụng công cụ chính sác tiền tệ. III.1. Cải cách đối với ngân hàng trung ương: Năng lực kĩ thuật của NHNN cần được củng cố. Với việc sử dụng các công cụ chính sách tiền tệ và cơ chế thị trường để can thiệp, NHNN cần phải có được thông tin cập nhật và tiếp xúc thường xuyên với thị trường. NHNN phải dự tính được cầu, cung tiền tệ và dự trữ của ngân hàng, tình hình thanh khoản và trạng 40 thái hối đoái của một NHTM, đánh giá ảnh hưởng của chúng đến khối lượng tiền và tín dụng ở diện rộng. Điều này đòi hỏi phải có sự thay đổi trong phương thức hoạt động của NHNN, chuyển từ việc theo dõi thụ động và định kì việc tuân thủ các quy định bắt buộc sang tham gia một cách tích cực và thường xuyên. Việc theo dõi những diễn biến hàng ngày trên thị trường tiền tệ sẽ giúp NHNN biết thời điểm và muức độ can thiệp (trực tiếp hoặc gián tiếp). Điều này kéo theo sự thay đổi trong việc ra quyết định, tổ chức hệ thống thông tin, bố trí nhân lực... Sau đây là một số vấn đề cụ thể Thứ nhất, NHNN cần được phát triển thành một định chế có quyền hình thành và thực hiện chính sách tiền tệ một cách độc lập. NHNN càng độc lập (trong đó có quyền đặt ra mức lãi suất mà không chịu sự can thiệp của chính phủ) thì việc sử dụng công cụ chính sách tiền tệ sẽ càng nhanh và hiệu qủa hơn. Cần có những thủ tục rõ ràng nhằm giảm sự can thiệp của Chính phủ vào các quyết định cho vay, quản lý tài sản và chính sách nhân sự. Thứ hai, đảm bảo NHNN là người cho vay cuối cùng nhằm điều hoà khối lượng tiền tệ, kiểm soát sát sao hoạt động của NHTM. Thứ ba, cần quan tâm đúng mức tới vấn đề cán bộ, phải có sự đào tạo lại cán bộ trên quy mô lớn để đáp ứng được với nhu cầu đổi mới. Việc thiếu cán bộ có năng lực có thể trở thành trở ngại lớn cho việc cải cánh quản lý tiền tệ và cải cánh thị trường tài chính nói chung. NHNN cũng phải chú trọng đào tạo cán bộ chuyên môn và có những hình thức khuyến khích thích hợp. Đồng thời, NHNN phải đầu tư cho công nghệ hiện đại như máy vi tính và các phương tiện viễn thông, thông tin toàn cầu... Để hỗ trợ cho các hoạt động nghiệp vụ đạt hiệu quả. Thứ tư, hợp lý hoá và hiện đại hoá hệ thống kế toán nhằm cung cấp thông tin cập nhật, cần thiết để quản lý ngắn hạn các mục tiêu chủ yếu trong bảng cân đối của ngân hàng trung ương. III.2. Cải cách đối với NHTM Hệ thống NHTM cần được cơ cấu lại nhằm xây dựng những NHTM mạnh và thúc đẩy quá trình cạnh tranh. Khu vực ngân hàng hiện nay đang đứng trước 41 một áp lực mạnh mẽ từ sự tăng trưởng chậm lại của nền kinh tế và điều kiện tài chính ngày một xấu đi của một bộ phận lớn doanh nghiệp Nhà nước. Hiện nay tỷ lệ nợ bao gồm nợ quá hạn, nợ khó đòi và nợ chờ xử lý của các ngân hàng thương mại đã lên tới 12,7 % cao hơn nhiều so với thông lệ quốc tế cho phép là 5%. Chính vì vậy, để chấn chỉnh hoạt động NH nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống NHTM cần phải có những giải pháp sau: Trước hết cần tập trung xử lý nợ quá hạn, nợ khó đòi nhằm lành mạnh hoá tình hình tài chính của hệ thống NHTM.Tổ chức tín dụng cần đánh giá,phân loại, phân tích nợ quá hạn đồng thời phân tích hiệu quả kinh tế từng món vay và tình hình tài chính của khách hàng,trên cơ sở đó đề ra biện pháp cụ thể để thu hồi vốn. Tổ chức đánh giá lại giá trị tài sản của các NHTM, các giải pháp nâng cao vốn tự có (hiện nay NHTMQD vốn điều lệ:1100tỷ, được tối đa 15%=165tỷ),nghiêm chỉnh thực hiện tiêu chí tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu. Đẩy mạnh hơn nữa việc sắp xếp lại hệ thống NHTM,kiện toàn và củng cố lại,tập trung ở các khu vực KT phát triển theo định hướng của NH về vai trò chủ đạo của NHQD, cần thiết phải có thí điểm cổ phần hoá NHTMQD. Đảm bảo lợi ích của khách hàng và bản thân tổ chức tín dụng.Giảm công cụ quản lý hành chính,tăng biện pháp quản lý thị trường. Công khai hoá tình hình tài chính của các tổ chức tín dụng.Các NH kiểm tra kiểm soát nội bộ, chấn chỉnh bộ máy tổ chức và cơ chế hoạt động,tăng cường các biện pháp ngăn ngừa rủi ro. Khẩn trương hoàn thiện cơ chế chính sách và hệ thống các văn bản pháp quy để đủ khuôn khổ pháp lý cần thiết cho việc thực hiện luật NH, đảm bảo cho hệ thông NH hoạt động hiệu quả năng động an toàn. Thực hiện Hiện đại hoá công nghệ NH mà trọng tâm là nghiệp vụ thanh toán,phát triển mạnh các công cụ và dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt. Tham gia hoạt động thị trường chứng khoán.tạo lập kênh huy động tôt nhất cho nền king tế. 42 Cải tiến chính sách khách hàng,lựa chon khách hàng, lựa chọn đầu tư sao cho hiệu quả đầu tư là cao nhất. Đào tạo và chọn lựa cán bộ NH đầy đủ cả về chuyên môn & phẩm chất, có đủ năng lực và bản lĩnh phù hợp với môi trường kinh tế. Có vậy thì hoạt động của NH mới dược cải thiện,đủ sức để thực hiên tốt các mục tiêu của nền kinh tế,trước hếtlà của CSTT IV. PHỐI HỢP ĐỒNG BỘ GIỮA CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ VỚI CÁC CHÍNH SÁCH VĨ MÔ KHÁC: IV.1. Ngân sách nhà nước: Chính sách tiền tệ cần được cách ly với những sức ép từ những yêu cầu của chính phủ nhằm tài trợ thâm hụt tài chính. Chính phủ phải thanh toán các khoản nợ theo laĩ suất thị trường và kiềm chế việc gây áp lực lên NHNN để duy trì những mức lãi suất thấp. Tăng cường tính độc lập của NHNN có thể giúp cho đạt được mục tiêu này. Chính phủ cần xây dựng một chương trình toàn diện nhằm phát triển và hoàn thiện chính sách quản lý công nợ và thông qua phát hành trái khoán chính phủ, tức là thông qua thị trường để bù đắp thâm hụt ngân sách. Bên cạnh đó, để cải thiện tình hình ngân sách cần phải tiết kiệm triệt để phần chi cho bộ máy hành chính, thực hiện cải cách hành chính và cải cách thuế. IV.2. Hoàn thiện quy chế pháp lý: Cần tiếp tục ban hành những cơ chế thể lệ hợp thức hơn, mang đầy đủ hiệu lực pháp lý hơn. Trước hết, cần phải tiếp tụchoàn thiện cơ chế quản lý ngân hàng nhằm tạo ra một hành lang pháp luật tương đối an toàn cho hoạt động của các ngân hàng. Trước hết là các cơ chế: cơ chế phát hành tín phiếu của công ty tài chính, cơ chế phát hánh trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi của NHTM, cơ chế góp vốn cổ phần của các cổ đông nước ngoài vào các tổ chức kinh doanh tín dụng Việt Nam, coe chế tổ chức và hoạt động của loại hình công ty tài trợ thuê mua...Đi đôi với những biện pháp như vậy là mở rộmg phân công, phân cấp, 43 phân quyền của các tổ chức thanh tra, giám sát tài chính, ngân hàng, đảm bảo sự minh bạch trong chế độ thông tin, báo cáo tài chính kế toán. IV.3. Phối hợp đồng bộ CSTT với chính sách kinh tế vĩ mô khác: Chính sách tiền tệ là chính sách quan trọng nhất của nền kinh tế quốc dân. Nó thường có sự đan xen phức tạp với các chính sách kinh tế vĩ mô khác( như chính sách taì chính, chính sách đầu tư, chính sách xuất nhập khẩu.. ). Vì vậy, việc xây dựng và điều hành chính sách tiền tệ cần phải được đặt trong tổng thể nền kinh tế trong sự hài hoà với các chính sách kinh tế khác.Mọi sư khập khiễng, không đồng bộ từ khâu soạn thảo, ban hành chính sách..đều có thể làm hạn chế hay triệt tiêu tác dụng của các chính sách khác. Do đó, hoàn thiện CSTT có nghĩa là hoàn thiện cơ chế điêù hành,công cụ diều hành của CSTT để chính cách này trở nên có hiệu quả hơn, có nghĩa là xây dựng CSTT trong một thể thống nhất,thực hiện mục tiêu chung của nền kinh tếhợp lý và hỗ trợ lẫn nhau. Đối với chính sách tài chính, CSTT có mối quan hệ đặc biệt với nhau, bởi hai chính sách này vừa có tính đồng nhất vừa có sự khác biệt với tư cách là hai chính sách độc lập nhưng bổ sung và hỗ trợ cho nhau. Tóm lại việc phối hợp đồng bộ giữa CSTT với các chính sách kinh tế vĩ mô khác là rất quan trọng và có ý nghĩa to lớn trong việc thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế,Tiến tới xây dựng một đất nước Việt Nam giàu mạnh trong thiên niên kỷ mới. 44 KẾT LUẬN Như vậy, chính sách tiền tệ, đặc biệt là các công cụ của nó có vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế thị trường nói chung và nền kinh tế Việt Nam nói riêng. Việc sử dụng các công cụ đó như thế nào sẽ có ảnh hưởng rất lớn tới sự phát triển của nền kinh tế ở từng thời điểm cụ thể. Ở Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường thì việc áp dụng các công cụ của CSTT luôn đòi hỏi phải có sự phù hợp, hiệu quả. Trong những năm đầu của thời kỳ đổi mới việc áp dụng các công cụ điều tiết trực tiếp có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc kiềm chế lạm phát và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy vậy thời gian gần đây chúng đã bộc lộ rõ những hạn chế khi nền kinh tế bước sang một giai đoạn phát triển mới. Trong khi đó các công cụ điều chỉnh gián tiếp mới được đưa vào sử dụng và chưa thực sự phát huy hết, hoặc chưa thể hiện rõ vai trò của nó do nhiều nguyên nhân gắn với thực lực của nền kinh tế. Từ đó đòi hỏi chúng ta phải có những định hướng và giải pháp đúng trong việc hoàn thiện các công cụ đó. Để có được điều này, bên cạnh sự định hướng đúng đắn của Đảng và Nhà nước, cần phải có sự phát triển đồng bộ về năng lực NHNN, hệ thống NHTM ... và nhiều sự phối hợp đồng bộ khác. Mặc dù còn nhiều hạn chế nhưng đề tài đã mang lại một cái nhìn tổng quan về quá trình và những kết quả đạt được của việc sử dụng các công cụ của chính sách tiền tệ ở Việt Nam. Hy vọng những giải pháp nêu ra trên đây sẽ góp phần thúc đẩy và hoàn thiện việc sử dụng các công cụ của chính sách tiền tệ, đem lại những hiệu quả tích cực cho tăng trưởng và phát triển kinh tế, giúp Việt Nam nhanh chóng thực hiện tốt mục tiêu Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa đất nước. 45 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Giáo trình LT tài chính tiền tệ _trường ĐH Kinh tế quốc dân. 2. Giáo trình lý thuyết tài chính tiền tệ - Trường ĐH Tài chính kế toán Hà Nội 3. Đổi mới CSTT và kiểm soát ở Việt Nam. 4. Các công cụ TC trong nền kinh tế thị trường_Nguyễn Thế Thọ NXB Thống kê_1993 5. Công nghệ NH & thị trường tài chính_NguyễnCông Nghiệp NXB Thống kê_1993 6. NH Việt Nam quá trình XD và PT_NXB Chính trị quốc gia/1996 7. Tiền tệ, Ngân hàng và thị trường tài chính - F.S. Mishkin 8. Các tạp chí: Tạp chí NH các số:12,18,19/1998; 7,8,10/1999; 4,6/2000. Tạp chí tài chính số 8,9,10/1999; 1/2000. Thị trường TC_TT 7/2000.