Luận văn Đặc trưng ngoại giao văn hóa mỹ

i ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHĂN VĂN ----------------------------------------------------- Nguyễn Thị Thu Thủy ĐẶC TRƢNG NGOẠI GIAO VĂN HÓA MỸ Luận văn Thạc sĩ ngành Quốc tế học Hà Nội - 2009 ii ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------------------------- Nguyễn Thị Thu Thủy Đặc trƣng ngoại giao văn hóa Mỹ Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế Mã số: 60.31.40 Luận văn Thạc sĩ ngành Quốc tế học Người hướng dẫn khoa học: T.S. Lê Thế Quế Hà Nội - 2009 iii Mục lục Phần mở đầu 1 Chƣơng 1: Các vấn đề lí luận về ngoại giao văn hóa Mỹ 6 1.1 Các khái niệm 7 1.1.1 Ngoại giao và văn hóa 7 1.1.2 Đế quốc văn hóa 9 1.1.3 Ngoại giao văn hóa 10 1.2 Mục đích và nhiệm vụ của ngoại giao văn hóa Mỹ 15 Chƣơng 2: Đặc trƣng ngoại giao văn hóa Mỹ 18 2.1 Lƣợc sử chính sách ngoại giao văn hóa Mỹ và các 18 xu thế của ngoại giao văn hóa Mỹ trong lịch sử 2.1.1 Đặc tính phòng ngự của ngoại giao văn hóa 19 Mỹ trong thời kỳ thế chiến thứ nhất và thứ hai. 2.1.2 Ngoại giao văn hóa Mỹ đậm tính tấn công 24 trong thời kì chiến tranh lạnh 2.1.3 Ngoại giao văn hóa thời hậu chiến tranh lạnh 30 2.1.4 Sự hồi sinh của ngoại giao văn hóa sau sự kiện 11/9 31 2.2 Vai trò của ngoại giao văn hóa Mỹ 36 2.2.1 Phổ biến các giá trị Mỹ ra toàn thế giới 36 2.2.2. Ngoại giao văn hóa là công cụ để “thuần phục” 47 các quốc gia chống đối. 2.2.3 Ngoại giao văn hóa thực hiện tốt chức năng 55 xoa dịu và hòa giải giữa Mỹ và các quốc gia thù địch 2.3 Đánh giá sự phát triển của ngoại giao văn hóa và dự đoán xu 62 iv hƣớng phát triển của ngoại giao văn hóa Mỹ trong thời tổng thống Obama. Chƣơng 3: Chính sách và các hoạt động ngoại giao 67 văn hoá của Mỹ đối với Việt Nam 3.1 Chính sách ngoại giao văn hoá của Mỹ đối với Việt Nam 67 3.1.1 Trước năm 1995 67 3.1.2. Sau khi bình thường hóa quan hệ vào năm 1995 76 3.2 Giải pháp cải thiện quan hệ hai nƣớc. 86 KẾT LUẬN 90 5 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Mục đích và ý nghĩa của đề tài Sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc, Mỹ trở thành một siêu cường duy nhất trên thế giới. Cho đến nay vẫn chưa có một quốc gia hay khu vực nào có đủ khả năng là một cực ngang hàng với Mỹ. Tuy đã có sự suy yếu tương đối sau Chiến tranh lạnh nhưng vai trò và tầm ảnh hưởng của Mỹ đối với các vấn đề quốc tế vẫn vô cùng lớn. Trong nhiều vấn đề quốc tế Mỹ đã đơn phương hành động và vẫn tràn đầy tham vọng trở thành bá chủ thế giới. Mọi động thái của Mỹ trong quan hệ đối ngoại đều có thể ảnh hưởng đến quan hệ quốc tế. Chính vì vậy, những điều chỉnh chính sách của Mỹ trong quan hệ đối ngoại đều thu hút sự quan tâm của cộng đồng quốc tế. Chính sách ngoại giao văn hoá là một mảng khá đặc biệt trong chính sách ngoại giao của Mỹ. Chính phủ Mỹ thành lập riêng một cơ quan phụ trách về ngoại giao văn hoá thuộc Bộ ngoại giao. Bên cạnh đó, Trung tâm Văn hoá Nghệ thuật và rất nhiều cơ quan khác cùng hợp tác triển khai những chính sách ngoại giao văn hoá. Thực hiện đề tài luận văn này, người viết hi vọng sẽ giúp người đọc hình dung một cách bao quát về bức tranh ngoại giao văn hoá Mỹ và những đặc trưng cơ bản của ngoại giao văn hoá Mỹ được biểu hiện qua các giai đoạn lịch sử từ 1945 đến những năm đầu thế kỉ 21. Nghiên cứu này sẽ góp phần nhỏ vào hệ thống những nghiên cứu về Mỹ nói chung và ngoại giao văn hoá Mỹ nói riêng tại Việt Nam để tạo nên một bức tranh toàn diện hơn về chính sách ngoại giao Mỹ và chân dung nước Mỹ nói chung. Luận văn cũng có thể là một tài liệu tham khảo có ích cho những nhà nghiên cứu, giảng dạy về Mỹ cũng như chính sách ngoại giao của Mỹ. Những nghiên cứu về chính sách ngoại giao văn hoá của Mỹ có thể rất có ích cho những nhà hoạch định chính sách ngoại giao, đặc biệt là khi sử dụng văn hoá như một công cụ đắc lực cho ngoại giao- một lĩnh vực vẫn chưa thực sự được quan tâm ở Việt Nam. Hơn nữa, trong bối cảnh toàn cầu hoá, khi sự phụ thuộc giữa các quốc gia ngày càng tăng lên, hội nhập quốc tế vừa là yêu cầu vừa là xu thế khách quan buộc mọi 6 quốc gia phải tham gia. “Biết mình, biết người, trăm trận trăm thắng”, nghiên cứu quốc tế nói chung và nghiên về từng quốc gia cụ thể nói riêng sẽ giúp chúng ta chủ động hơn trong quá trình hội nhập và quan hệ với các quốc gia khác. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Tại Việt Nam, trong những năm trở lại đây có rất nhiều công trình nghiên cứu và những cuốn sách viết về nước Mỹ, trên nhiều phương diện, khía cạnh. Tuy nhiên, ngoại giao văn hoá Mỹ lại là đề tài tương đối mới mẻ trong hệ thống các nghiên cứu về Mỹ học tại Việt Nam. Được biết, hiện nay chỉ có một số bài viết nhỏ có đề cập đến vấn đề này chứ chưa có một công trình nghiên cứu chính thức nào tập trung vào lĩnh vực ngoại giao văn hoá Mỹ. Thực chất những bài báo này cũng chỉ đề cập đến những khía cạnh nhỏ, lẻ tẻ của ngoại giao văn hóa Mỹ được biết đến như những giai thoại trong lịch sử ngoại giao thế giới như “Ngoại giao bóng bàn từng diễn ra như thế nào” trên báo báo điện tử Vietnamnet hay tin đưa về hoạt động ngoại giao âm nhạc giữa Mỹ và Bắc Triều Tiên trên rất nhiều báo in và báo điện tử chứ chưa có một bài nghiên cứu hoặc một công trình nghiên cứu cụ thể nào về ngoại giao văn hóa Mỹ. Chính vì vậy, thâm nhập vào lĩnh vực này vừa là một khó khăn vừa là thách thức với tác giả luận văn. Người viết hi vọng luận văn sẽ là một khởi đầu khơi mở cho những công trình nghiên cứu tiếp theo về ngoại giao văn hoá nói chung và ngoại giao văn hoá Mỹ nói riêng, tại Việt Nam. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn này những đặc trưng cơ bản trong chính sách cũng như hình thức và cách thức triển khai những chính sách ngoại giao văn hoá của Mỹ. Đồng thời luận văn cũng tóm lược các hoạt động ngoại giao văn hoá của Mỹ qua các giai đoạn và biến động lịch sử từ sau Chiến tranh thế giới thế giới thế giới II đến nay. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện luận văn, người viết sử dụng những phương pháp nghiên cứu như tiếp cận lịch sử, thống kê, phân tích, so sánh, diễn dịch và quy nạp. Phương pháp tiếp cận lịch sử: Được thể hiện trong việc khai thác những tài liệu nghiên cứu trong nhiều giai đoạn lịch sử về ngoại giao Mỹ: giai đoạn Chiến tranh 7 thế giới thứ nhất và thứ hai, thời kì Chiến tranh lạnh, Hậu chiến tranh lạnh và giai đoạn sau cuộc khủng bố 11/9/2001. Từ nhiều tài liệu về ngoại giao nói chung và ngoại giao văn hóa nói riêng, người viết tổng kết và nêu ra những đặc trưng ngoại giao văn hóa Mỹ qua các thời kỳ này. Phương pháp thống kê: Trong tài liệu có sử dụng một số những thống kê đã được tổng kết qua các cuộc khảo sát của Trung tâm văn hóa nghệ thuật Mỹ để cho thấy sự thay đổi trong xu hướng về đầu tư cho ngoại giao văn hóa Mỹ qua các thời kỳ. Ngoài ra, trong luận văn người viết sử dụng các con số thống kê, những tài liệu nghiên cứu về ngoại giao văn hóa Mỹ chủ yếu được cung cấp bởi Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật Mỹ như những nguồn tài liệu chính để làm căn cứ so sánh, phân tích chính sách ngoại giao văn hóa Mỹ và rút ra những kết luận về đặc trưng ngoại giao văn hóa Mỹ. Một cách khác, người viết đưa ra những luận điểm đã được đúc kết và tiến hành diễn giải, phân tích dựa trên những tài liệu và con số thống kê đã được chứng minh để chứng minh cho luận điểm đưa ra là thuyết phục. Chẳng hạn để chứng minh luận điểm ngoại giao văn hóa Mỹ trong giai đoạn Chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai mang tính phòng thủ, người viết đưa ra những dẫn chứng về sự đe dọa của phát xít Đức tại Mỹ Latin vốn được coi là sân sau của Mỹ rồi sau đó dẫn giải những chính sách và hoạt động của Mỹ về ngoại giao văn hóa đặc biệt trong lĩnh vực trao đổi văn hoá, giáo dục, nghệ thuật để làm bật lên những nỗ lực phòng thủ, giữ phạm vi ảnh hưởng của mình tại khu vực của chính quyền Mỹ. Nguồn tài liệu Tài liệu tham khảo của luận văn chủ yếu là sách và những công trình nghiên cứu của các học giả được cung cấp bởi Trung tâm thông tin tư liệu thuộc Đại sứ quán Mỹ tại Việt Nam, trên trang Web của Bộ ngoại giao Mỹ, trang web của Trung tâm Văn hoá Nghệ thuật Mỹ, một số sách do NXB Chính trị Quốc gia, NXB Khoa học xã hội, NXB Thanh Niên, NXB Thế giới ấn hành và các tạp chí, các bài báo nghiên cứu về ngoại giao Mỹ bằng tiếng Việt và tiếng Anh. 5. Cấu trúc của luận văn 8 Cấu trúc của Luận văn bao gồm ba phần: Phần mở đầu, phần chính và kết luận. Trong phần chính của luận văn sẽ bao gồm 3 chương lần lượt đề cập đến các nội dung về lí luận ngoại giao văn hóa ở Chương 1, Đặc trưng ngoại giao văn hóa Mỹ ở Chương 2 cũng là chương chính của luận văn, và Chương 3 đi vào cụ thể những hoạt động ngoại giao văn hóa của Mỹ đối với Việt Nam. Trong phần Đặc trưng ngoại giao văn hóa Mỹ, người Việt sẽ phân tích đặc trưng ngoại giao văn hóa Mỹ theo trình tự lịch sử thời gian với đặc điểm đặc trưng nhất: đặc tính phòng thủ trong giai đoạn Chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai, đặc tính tấn công trong ngoại giao văn hóa trong giai đoạn Chiến tranh lạnh, giai đoạn giảm đầu tư cho ngoại giao văn hóa giai đoạn hậu Chiến tranh lạnh và sự khôi phục đầu tư cho ngoại giao văn hóa sau sự kiện 11/9/2001. Những nội dung trên sẽ được cụ thể trong phần hai của luận văn dưới đây. 9 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VÊ NGOẠI GIAO VĂN HOÁ MỸ Ngoại giao văn hóa cũng như ngoại giao quân sự, ngoại giao kinh tế là một phần quan trọng trong đường lối ngoại giao của một quốc gia. Ngoại giao văn hóa sử dụng văn hóa (giáo dục đào tạo, nghệ thuật,) làm công cụ kết nối quan hệ ngoại giao của một quốc gia với một quốc gia khác. Do đó ngoại giao văn hóa thường được thể hiện trên phương diện hợp tác hòa bình và là một giải pháp hữu hiệu khi ngoại giao kinh tế, ngoại giao quân sự, không đạt được kết quả. Một trong những đặc điểm quan trọng của ngoại giao văn hóa là phương thức thực hiện đa dạng, không chỉ bằng con đường chính thức của nhà nước mà bằng cả con đường “không chính thức”, bao gồm các hình thức giao lưu, trao đổi phong phú giữa các cá nhân, tổ chức của các quốc gia. Chính vì vậy mà ngoại giao văn hóa được áp dụng dễ dàng, linh hoạt và kết quả đạt được cũng nhanh chóng mà không kém phần hiệu quả so với các hình thức ngoại giao kinh tế, chính trị hay quân sự. Trong bối cảnh hiện nay của quan hệ quốc tế, xu thế “đối thoại hợp tác, cùng tồn tại hòa bình giữa các quốc gia” đang là xu thế chủ đạo, chính vì vậy ngoại giao văn hóa ngày càng phát huy được hiệu quả của nó như một công cụ hữu hiệu để tăng cường quan hệ hợp tác giữa các quốc gia. Quá trình toàn cầu hóa cũng tạo điều kiện cho sự giao lưu và thông tin liên lạc ngày càng thuận tiện hơn. Đó cũng là một lí do thúc đẩy ngoại giao văn hóa đạt được nhiều thành tựu và nhận được sự quan tâm thích đáng hơn. 10 TÀI LIỆU THAM KHẢO Tài liệu tham khảo tiếng Việt: 1. Cecil B. Currey (2003), "Những người Mỹ ở Hà Nội năm 1945", tạp chí Xưa và Nay, Hà Nội, số 149. 2. Dương Danh Dy (2008), Ngoại giao văn hóa Nhật Bản 3. Đại học Quốc gia Hà Nội và Trung tâm Quốc gia Khoa học Xã hội và Nhân văn, Việt Nam học, Kỷ yếu Hội thảo quốc tế lần thứ nhất, Hà Nội, 15/17-7-1998, Thế Giới, Hà Nội, 2000, tập I-V. 4. Đoàn Công tác của Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, Những cảm nhận đầu tiên từ Triển lãm "Việt Nam: những hành trình của Con Người, Tinh thần và Linh hồn" tại New York, Ts Quê Hương, Hà Nội, số 4-2003, tr. 25-27. 5. Thu Hà (phỏng vấn bà Ellen Futter), "Hành trình vượt Thái Bình Dương cả hai chiều và liên tục", Tuổi Trẻ Chủ Nhật, Sài Gòn, số 11 (24-3-2003), tr. 14-15, 39. 6. Nguyễn Dung (2008), Chiến thắng kép của ngoại giao âm nhạc Mỹ- CHDCND Triều Tiên, 7. Nguyễn Văn Đàm, Từ điển tiếng Việt, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội. 8. Nguyễn Văn Ký (1999), "Hội thảo quốc tế về Việt Nam học và những dấu hỏi", Diễn Đàn, Paris, số 78 (tháng 10-1999), tr. 23-24 9. Ninknvick, F. (1996), Chính sách thông tin và ngoại giao văn hóa của Mỹ (Headline Series, Số 308), Newyork, NY: Hiệp hội chính sách ngoại giao 10. Jessica C.E.Gienow-Hecht (2006), Châu Âu nhìn nhận ảnh hưởng của văn hóa Mỹ, Tạp chí điện tử của Bộ ngoại giao Hoa Kỳ, Tạp chí điện tử của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, tháng 2/2006. 11. Hoàng Phê (Chủ biên) (2003), Từ điển tiếng Việt, Viện Ngôn ngữ, NXB Đà Nẵng, Đà Nẵng. 12. Richard Pells, Nền văn hóa Mỹ có Mỹ không?, Tạp chí điện tử của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, tháng 2/2006. 11 13. D. Thu (2001), "Từ Hồ Xuân Hương đến John Balaban - Chiếc cầu nối ba thế kỷ", Tuổi Trẻ Chủ Nhật, Sài Gòn, số 11 (25-3-2001), tr.13 14. Lê Bá Thuyên (1997), Hoa Kỳ Cam kết và Mở rộng, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội 15. Nguyễn Đức Thế (2000), "Múa Rối Nước thành phố Hồ Chí Minh : Ngang dọc trong lòng nước Mỹ", Tuổi Trẻ Chủ Nhật, Sài Gòn, số 25 (25-6-2000). 16. Hoài Trang, Khánh Ngọc (2004), Gốm Việt "nối mạng" toàn cầu, Ts. Tuổi Trẻ Chủ nhật, số 21, 30-5-2004, tr. 20-21 17. 18. Vietimes phỏng vấn thứ trưởng Bộ văn hóa Lê Tiến Thọ, Chiến thắng của văn hóa Việt là vinh dự của hòa bình: 19. Vietimes, Chiến tranh Mỹ - Việt thời "Lạnh" và Con đường sáng của văn hóa, 20. Vietimes, Sự cởi mở với văn hóa Việt đã giúp người Mỹ, Tài liệu tham khảo tiếng Anh: 21. Advisory Committee on Cultural Diplomacy, U.S. Department of State (September 2005), Cultural Diplomacy the Linchpin of Public Diplomacy, U.S. Department of State. 22. Advisory group headed by James A. Baker Center President and former Ambassador Edward Djerejian(2003), Changing Minds, Winning Peace: A New Strategic Direction for U.S. Public Policy in the Arab and Muslim Worlds, 23. Madeleine K. Albright- Secretary of State, Remarks at Closing Session of White House Conference on Culture and Diplomacy, 24. Bureau of Educational and Cultural Affairs (2000), Final Report from The White House Conference on Culture and Diplomacy, Washington, DC, isued on November 28, 2000, 12 25. Bureau of Educational and Cultural Affairs U.S. Department of State (2000), Cultural Programs at the Department of State 1930s to the Present, 26. Center for Arts and Culture, U.S. Cultural Diplomacy: Where Are We Now? 27. Center for Arts and Culture,Arts International, and the National Arts Journalism Program of Columbia University (2003), Arts and Minds: A Conference on Cultural Diplomacy Amid Global Tensions, commonspot/security/getfile.cfm&PageID=40419 28. Council on Foreign Relations. Pete Peterson, Chair (2003), Finding America’s Voice: A strategy for Reinvigorating U.S. Public Diplomacy, 29. Cultural Diplomacy, p 30. Milton Cummings (2003), Cultural Diplomacy and the United States Government: A Survey, Center for Arts and Culture. 31. Cynthia Schneider (2003), Diplomacy that Works: 'Best Practices' in Cultural Diplomacy, Center for Arts and Culture. 32. Heritage Foundation, Stephen Johnson and Helle Dale (2003), How to Reinvigorate U.S. Public Diplomacy, 33. Institute for Cultural Diplomacy and Columbia University Teacher’s College (2004), Cultural Diplomacy in Arts and Education, 34. Roy Melbourne, National Cultures and Foreign affairs, 35. Kevin V. Mulcahy (1999), Cultural Diplomacy and the Exchange programs: 1938-1978, the Journal of Arts Management, Law and Society, Vol 29. 13 36. Pew Project for the People and the Press(2004), A Year After Iraq: Mistrust of America in Europe Ever Higher, Muslim Anger Persists, press.org/reports/display.php3?ReportID=175 37. Pew Research Center for the People and the Press (2002), America’s Image Further Erodes, Europeans Want Weaker Ties, press.org/reports/display.php3?ReportID=175 38. Monika Revilla, Will the U.S. move to a more long-term, sustainable policy on Cultural Diplomacy?: 39. Gordon Robison (2005), Flying Under the Radar: US Cultural Diplomacy in the Middle East, Middle East Media Project, the USC Center on Public Diplomacy, LA, NY. 40. Juliet Antunes Sablosky (2001), Recent Trends In Department of State Support for Cultural Diplomacy: 1993-2002, Center for Arts and Culture. 41. András Szántó, A New Mandate for Philanthropy? U.S. Foundation Support for International Arts Exchanges, Center for Arts and Culture 42. The Cultural Programs Division, Bureau of Educational and Cultural Affairs U.S. Department of State (2000), Cultural and Arts Programs: Goals, Authority, and Program Descriptions isued by , November 24, 2000, 43. United States General Accounting Office Report to the Committee on International Relations, House of Representatives (2003), U.S. Public Diplomacy: State Department Expands Efforts But Faces Significant Challenges, 44. Margaret J. Wyszomirski – Christopher Burgess (2003), International Cultural relations: A multi-country comparison, Arts policy and Administraton Program, The Ohio State and Culture.University. 45. Espinosa J Manuel (1976), Cultural Relations Programs of the US Department of State: Historical studies: number 2, Bureau of Educational and Cultural Affairs. U.S Department of State, Washington, DC.