Luận văn Điều tra nguồn lợi cá chình (Anguilla spp) tại Phú Yên
Đây là luận văn "Điều tra nguồn lợi cá chình (Anguilla spp) tại Phú Yên" 1/ MỞ ĐẦU Phú Yên là tỉnh duyên hải miền Trung, có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát triển kinh tế thủy sản. Tuy nhiên, do xuất phát điểm nền kinh tế xã hội thấp, kết cấu hạ tầng kỹ thuật kém, đời sống ngư dân còn nghèo, thiếu vốn, thiếu việc làm nên có những khó khăn nhất định trong việc phát triển kinh tế thủy sản nói riêng và kinh tế của tỉnh nói chung. Bên cạnh đó, nguồn lợi thủy sản vùng nước ngọt, lợ và mặn đang bị suy giảm ở mức báo động đe dọa đến việc làm và đời sống của hơn hàng ngàn dân ngư nghiệp đang sống bằng nguồn tài nguyên này. Những lợi ích kinh tế xã hội đã đạt được, nuôi trồng thủy sản đang gặp nhiều rủi ro về bệnh tật, môi trường suy thoái, thị trường và giá cả tiêu thụ không ổn định, trong đó bệnh dịch là nguyên nhân chính gây nhiều thiệt hại nhất cho người nuôi và môi trường sinh thái. Hệ thống sông ngòi tỉnh Phú Yên rất dày đặc, do đó tài nguyên thủy sảnỏ¬ các thủy vực nước ngọt, lợ và mặn phong phú. Nguồn nước ngọt tuy chiếm tỷ trọng ít nhưng cũng góp phần vào việc cung cấp nguồn thực phẩm có giá trị. Đặc biệt, cá chình là loài cá giàu đạm thịt ngon nên thị trường rất ưa thích loài cá này. Hơn nữa, những năm gần đây do nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu việc khai thác cá chình (Anguilla spp) ở một số địa phương gia tăng cùng với việc sử dụng nhiều hình thức khai thác mang tính hủy diệt (rà điện, dùng chất độc, ) đang đe dọa nguồn lợi cá chình, việc xây dựng các công trình thủy lợi, thủy điện ở tỉnh làm ảnh hưởng đến các quần thể cá chình. Chính vì thế, việc bảo vệ và duy trì phát triển nguồn lợi cá chình (Anguilla spp) đạt hiệu quả trong sản xuất cũng như trong nuôi trồng thủy sản trở thành một vấn đề cấp thiết. Trên cơ sở đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Điều tra nguồn lợi cá chình (Anguilla spp) tại tỉnh Phú Yên”. 2/ MỤC LỤC I. GIỚI THIỆU 1.1 Đặt Vấn Đề 1 1.2 Mục Tiêu của Đề Tài 1 II. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2 2.1 Điều Kiện Tự Nhiên ở Phú Yên 2 2.1.1 Vị trí địa lý 2 2.1.2 Địa hình 2 2.1.3 Đặc điểm sông ngòi 5 2.1.4 Khí hậu thủy văn đất liền 7 2.1.5 Một số nét thủy văn vùng biển 8 2.2 Tình Hình Dân Sinh Kinh Tế và Xã Hội Miền Biển 9 2.2.1 Tình hình dân sinh kinh tế 9 2.2.2 Tình hình xã hội miền biển 9 2.3 Thực Trạng Tình Hình Khai Thác các Vùng Nước 10 2.3.1 Vùng nước ngọt 10 2.3.2 Vùng nước lợ 11 2.3.3 Vùng biển 11 2.4 Năng Lực Khai Thác Hải Sản 12 2.4.1 Tàu thuyền 12 2.4.2 Nghề nghiệp khai thác hải sản 12 2.5 Lao Động Khai Thác Thủy Sản 13 2.6 Một Số Đặc Điểm Sinh Học của Cá Chình 14 2.6.1 Đặc điểm hình thái 14 2.6.2 Đặc điểm sinh thái 14 2.6.3 Đặc điểm sinh thái sinh lý 16 III. TƯ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 20 3.1 Thời Gian Nghiên Cứu 20 3.2 Địa Điểm Nghiên Cứu 20 3.3 Phương Pháp Nghiên Cứu 20 3.3.1 Phương pháp xác định thành phần loài 20 3.3.2 Phương pháp xác định sự phân bố cá chình 21 3.3.3 Phương pháp xử lý số liệu 21 IV KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 22 4.1 Nguồn Lợi Cá Chình Tự Nhiên của Tỉnh Phú Yên 22 4.1.1 Thành phần loài cá chình có ở tỉnh Phú Yên 22 4.1.2 Sản lượng khai thác các loài cá chình (Anguilla spp) theo thời gian và không gian ở các thủy vực thuộc tỉnh Phú Yên 25 4.1.3 Tình hình khai thác cá chình (Anguilla spp) ở các thủy vực Phú Yên 32 4.2 Nghề Nuôi Cá Chình (Anguilla spp) 40 4.3 Tình Hình Buôn Bán Tiêu Thụ Cá Chình trong Tỉnh 42 4.4 Đề Xuất Giải Pháp Phát Triển Bền Vững Nguồn Lợi Cá Chình ở Phú Yên 43 4.4.1 Khai thác hợp lý nguồn lợi 43 4.4.2 Bảo vệ và phát triển nguồn lợi cá chình 43 4.4.3 Đề xuất phương pháp nuôi cá chình 45 V. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 46 5.1 Kết Luận 46 5.2 Đề Nghị 46
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Luận văn Điều tra nguồn lợi cá chình (Anguilla spp) tại Phú Yên, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
ïc (-) : Saûn löôïng raát ít
(+) : Saûn löôïng ít (*) : Saûn löôïng trung bình
Qua baûng 4.1 chuùng toâi nhaän thaáy caù chình hoa ñöôïc khai thaùc lieân tuïc trong naêm, gaëp nhieàu vaøo muøa möa – luõ (thaùng IX – XII vaø ñaàu muøa khoâ thaùng I – II). Caù chình mun khai thaùc haàu nhö taát caû caùc thaùng trong naêm nhöng soá löôïng raát ít. Trong khi ñoù, caù chình nhoïn ñöôïc khai thaùc chæ gaëp vaøo caùc thaùng III, IV, V, IX, X, XI nhöng soá löôïng coøn ít hôn caù chình mun (coù leõ nhöõng thaùng khaùc ngö daân khai thaùc khoâng ñöôïc). Ngö daân khai thaùc caù chình caû ngaøy laãn ñeâm, saûn löôïng khai thaùc veà ban ñeâm ñaït nhieàu hôn.
Döïa vaøo saûn löôïng khai thaùc theo töøng thaùng, chuùng toâi phaân chia thaønh 2 thôøi kyø khai thaùc chính: thôøi kyø muøa khoâ vaø thôøi kyø muøa möa.
Thôøi kyø muøa khoâ (töø thaùng I ñeán thaùng VIII)
Trong thôøi kyø muøa khoâ, söï taùc ñoäng cuûa doøng chaûy töø thöôïng nguoàn veà caùc con soâng ñaëc bieät laø soâng Ba, soâng Kyø Loä giaûm ñi. Ngöôïc laïi, taùc ñoäng cuûa cheá ñoä nhaät trieàu bieån Ñoâng chieám öu theá neân ñoä maën vuøng haï löu soâng Ba, soâng Kyø Loä, soâng Baøn Thaïch coù xu höôùng taêng daàn. Ñaây cuõng laø thôøi kyø caùc loaøi caù chình con baét ñaàu di nhaäp vaøo heä sinh thaùi naøy qua caùc cöûa soâng vaø bôi ngöôïc doøng nöôùc leân thöôïng nguoàn cuûa caùc soâng naøy, nhaát laø soâng lôùn nhö soâng Ba ñeå sinh soáng vaø tröôûng thaønh veà kích thöôùc caù theå. Ñieàu naøy theå hieän trong saûn löôïng khai thaùc chuû yeáu laø caùc loaøi caù coù kích thöôùc nhoû, caù coù kích thöôùc lôùn khai thaùc ñöôïc raát ít, naêng suaát khoâng cao. Caù chình luùc naøy chæ coù chieàu daøi 30 – 45 cm vaø troïng löôïng töông öùng khoaûng 0,2 - 0,4 kg (khai thaùc chuû yeáu ôû hoà Soâng Hinh), thöôøng khai thaùc ñöôïc nhieàu caù chình nhoû côû 50 g (chuû yeáu ôû vuøng haï löu cuûa soâng), ñoâi khi chuùng toâi coøn baét gaëp nhöõng con coøn nhoû hôn, con nhoû nhaát coù chieàu daøi 5 cm vaø troïng löôïng töông öùng 0,02 g (gaëp ôû soâng Ba). Do ñoù, chuùng toâi nhaän thaáy vaøo muøa khoâ coù caù chình con di nhaäp vaøo soâng ñeå sinh soáng.
Thôøi kyø muøa möa (töø thaùng IX ñeán thaùng XII)
Thôøi kyø naøy thöôøng xaûy ra luõ luït ôû Phuù Yeân. Cuøng thôøi ñieåm naøy caùc con soâng Phuù Yeân nhaän ñöôïc löôïng nöôùc lôùn töø Taây Tröôøng Sôn ñoå veà. Neân toác ñoä doøng chaûy khaù lôùn, moâi tröôøng nöôùc soâng mang tính nöôùc ngoït ñieån hình. Ñieàu naøy ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho ñaøn caù boá meï coù theå di cö ra bieån ñeå sinh saûn (moät soá con coøn löu laïi ôû haï löu caùc soâng).
Heä thoáng soâng ôû Phuù Yeân coù ñieàu kieän töï nhieân veà thuûy lyù - thuûy hoùa raát thuaän lôïi cho söï di chuyeån cuûa caùc loaøi caù chình (Anguilla spp). Ñieàu naøy ñi ñoâi vôùi saûn löôïng khai thaùc ôû vuøng haï löu caùc soâng vaø ñaàm phaù khaù cao. Soá löôïng caù nhieàu vaø kích thöôùc caù lôùn. Bình quaân chieàu daøi caù khai thaùc vaøo muøa naøy ôû ñaàm phaù ñaït tôùi 80 – 100 cm, öùng vôùi troïng löôïng töø 1,5 – 2 kg. Keát quaû naøy ñaõ phuø hôïp vôùi caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû tröôùc ñoù cho raèng ôû nöôùc ta caù chình (Anguilla spp) phaân boá roäng ôû mieàn Trung, ôû caùc hang hoác, soâng suoái mieàn Trung mieàn nuùi töø Baéc Tröôøng Sôn trôû vaøo nhö heä thoáng soâng Lam, soâng Caû (Nguyeãn Thaùi Töï, 1983) vaø Nam Trung Boä (Mai Ñình Yeân, Nguyeãn Höõu Döïc, 1995). Ngoaøi ra, ôû Bình Ñònh vaø caùc vuøng laân caän nhö: Hoaøi Nhôn – Phuù Myõ (Bình Ñònh) vaø Ñöùc Phoå (Quaûng Ngaõi) ñeàu gaëp caù chình.
Trong quaù trình ñieàu tra, chuùng toâi ñaõ phoûng vaán 37 hoä khai thaùc, 7 hoä thu mua caù chình ôû 5 ñòa ñieåm soâng Kyø Loä, soâng Ba, soâng Baøn Thaïch, bieån hoà Haûo Sôn, hoà Soâng Hinh; 16 hoä nuoâi ôû 2 ñòa ñieåm: hoà soâng Hinh vaø soâng Kyø Loä, xaùc ñònh coù 3 loaøi caù chình (Anguilla spp) vôùi toång saûn löôïng 9945 kg/naêm. Saûn löôïng khai thaùc töï nhieân caù chình hoa (A. marmorata), caù chình mun (A. bicolor), caù chình nhoïn (A. malgumora) ôû Phuù Yeân coù söï cheânh leäch. Caù chình hoa 9699,3 kg (97,53%) chieám gaáp 40,93 laàn so vôùi caù chình mun 237,1 kg (2,38%), gaáp 1165,83 laàn so vôùi caù chình nhoïn 8,6 kg (0,09%) (Ñoà thò 4.1).
Ñoà thò 4.1 Tyû leä saûn löôïng cuûa caù chình hoa (A. marmorata), caù chình mun (A. bicolor) vaø caù chình nhoïn (A. malgumora) ôû caùc thuûy vöïc Phuù Yeân
Töø Ñoà thò 4.1 cho thaáy caù chình hoa luoân chieám öu theá. Ñieàu naøy theå hieän roõ qua saûn löôïng khai thaùc caù chình (Anguilla spp) theo muøa ôû caùc vuøng treân heä thoáng soâng vaø ñaàm phaù tænh Phuù Yeân (Baûng 4.1 vaø Baûng 4.2).
Töø soá lieäu veà saûn löôïng caù chình (Anguilla spp) khai thaùc ñöôïc ôû caùc thuûy vöïc treân heä thoáng soâng cuûa tænh Phuù Yeân (Baûng 4.2); ta thaáy saûn löôïng khai thaùc caù chình hoa (A. marmorata) vaøo muøa möa 6865,9 kg (chieám 70,79%), saûn löôïng khai thaùc cao gaáp 2,42 laàn so vôùi muøa khoâ 2833,4 kg (chieám 29,21%). Trong ñoù, saûn löôïng caù khai thaùc chuû yeáu ôû soâng Kyø Loä vaø soâng Ba, do vaøo muøa möa nöôùc töø caùc thöôïng nguoàn ñoå veà keùo theo caù chình boá meï di cö sinh saûn (moät soá coøn löu laïi ôû haï löu caùc soâng). Ñieàu naøy theå hieän trong saûn löôïng khai thaùc ngheà raø ñieän vaø thaû chaø. Tuy nhieân, vaøo muøa khoâ ôû caùc thuûy vöïc nöôùc ngoït saûn löôïng khai thaùc thaáp ngoaïi tröø soâng Kyø Loä vaø soâng Ba, coù vuøng nhö soâng Baøn Thaïch chæ ñaït 34,5 kg/naêm.
Qua Baûng 4.2 ta thaáy saûn löôïng khai thaùc theo khoâng gian raát khaùc nhau cuûa 3 loaøi caù chình thuoäc gioáng Anguilla.
Quaàn theå caù chình hoa (A. marmorata) haàu heát khai thaùc ôû caùc soâng trong vuøng nghieân cöùu caû muøa möa laãn muøa khoâ. Soâng Kyø Loä muøa möa saûn löôïng khai thaùc ñöôïc 5176,1 kg (chieám 69,58%), muøa khoâ 2262,5 kg (chieám 30,42%); soâng Ba muøa möa 1174,0 kg (chieám 76,09%), muøa khoâ 368,8 kg (chieám 23,91%); soâng Baøn Thaïch muøa möa 116,0 kg (chieám 77,16%), muøa khoâ 34,5 kg (chieám 22,84%); bieån hoà Haûo Sôn muøa möa 105,8 kg (chieám 75%), muøa khoâ 35,3 (chieám 25%); hoà thuûy ñieän Soâng Hinh muøa möa 294,0 kg(chieám 68,97%), muøa khoâ 132,3 kg (chieám 31,03%). Trong ñoù, saûn löôïng khai thaùc caù chình hoa (A. marmorata) ôû soâng Kyø Loä cao nhaát trong taát caû caùc vuøng nghieân cöùu vaø bieån hoà Haûo Sôn ñaït saûn löôïng thaáp nhaát (theå hieän ôû Ñoà thò 4.2).
Ñoà thò 4.2 Tyû leä (%) caù chình hoa (A. marmorata) khai thaùc theo muøa ôû caùc thuûy vöïc
Ñoái vôùi caù chình mun (A. bicolor), saûn löôïng khai thaùc veà muøa möa ít hôn nhieàu so vôùi caù chình hoa (A. marmorata), coøn muøa khoâ haàu nhö chæ khai thaùc ñöôïc ôû hai soâng chính laø soâng Kyø Loä vaø soâng Ba (Baûng 4.2 vaø Ñoà thò 4.3).
Töø Baûng 4.2 vaø Ñoà thò 4.3 cho thaáy, saûn löôïng khai thaùc caù chình mun thaáp, do chuùng chæ xuaát hieän trong phaïm vi haïn heïp. Loaøi naøy chuû yeáu khai thaùc ñöôïc ôû soâng Kyø Loä vaø soâng Ba nhöng vaøo muøa möa saûn löôïng khai thaùc caù chình mun ôû soâng Kyø Loä 129,0 kg (chieám 69,21%), muøa khoâ 57,4 kg (chieám 30,79%); ôû soâng Ba saûn löôïng khai thaùc vaøo muøa möa 25,8 kg (chieám76,76%), muøa khoâ 7,8 kg (chieám 23,24%). Coøn soâng Baøn Thaïch, hoà thuûy ñieän Soâng Hinh raát ít; bieån hoà Haûo Sôn haàu
Baûng 4.2 Saûn löôïng khai thaùc caù chình (Anguilla spp) theo muøa ôû caùc thuûy vöïc Phuù Yeân
Loaøi caù
Muøa vuï
Vuøng khai thaùc
Soâng Kyø Loä
Soâng Ba
Soâng Baøn Thaïch
Bieån Hoà Haûo Sôn
Hoà Soâng Hinh
Saûn löôïng
(kg)
Cô caáu (%)
Saûn löôïng (kg)
Cô caáu (%)
Saûn löôïng (kg)
Cô caáu (%)
Saûn löôïng (kg)
Cô caáu (%)
Saûn löôïng (kg)
Cô caáu (%)
Chình hoa
Muøa möa
5176,1
69,58
1174,0
76,09
116,0
77,16
105,8
75
294,0
68,97
Muøa khoâ
2262,5
30,42
368,8
23,91
34,5
22,84
35,3
25
132,3
31,03
Chình mun
Muøa möa
129,0
69,21
25,8
76,76
3,6
76,92
2,2
75
6,8
71,46
Muøa khoâ
57,4
30,79
7,8
23,24
1,1
23,08
0,7
25
2,7
28,54
Chình nhoïn
Muøa möa
4,9
72,55
1,2
75,95
0
0
0
0
0
0
Muøa khoâ
1,9
27,45
0,6
24,05
0
0
0
0
0
0
Toång coäng
7631,8
1578,2
155,2
144
435,8
nhö khoâng baét gaëp. Do tröôùc ñaây ngö daân söû duïng caùc loaïi ngö cuï khai thaùc mang tính chaát huûy dieät (raø ñieän, chaát noå,…) neân nguoàn lôïi caù chình mun ôû ñaây bò suy giaûm traàm troïng.
Ñoà thò 4.3 Tyû leä (%) caù chình mun (A. bicolor) khai thaùc theo muøa ôû caùc thuûy vöïc
Ñoái vôùi caù chình nhoïn (A. malgumora) saûn löôïng khai thaùc vaøo muøa möa ít hôn nhieàu so vôùi caù chình hoa (A. marmorata) vaø caù chình mun (A. bicolor). Caù chình nhoïn (A. malgumora) chæ khai thaùc ñöôïc ôû hai soâng chính laø: soâng Kyø Loä muøa möa 4,9 kg (chieám 72,55%), muøa khoâ 1,9 kg (chieám 27,45%) vaø soâng Ba vaøo muøa möa 1,2 kg (chieám 75,95%), muøa khoâ 0,6 kg (chieám 24,05%). Coøn ôû caùc thuûy vöïc khaùc nhö: soâng Baøn Thaïch, hoà thuûy ñieän Soâng Hinh, bieån hoà Haûo Sôn trong thôøi gian ñieàu tra khoâng phaùt hieän caù chình nhoïn (A. malgumora). Maëc duø theo soá lieäu ñieàu tra, ngö daân cho raèng trong 5 naêm trôû laïi ñaây coù khai thaùc ñöôïc caù chình nhoïn (A. malgumora) (Baûng 4.2 vaø Ñoà thò 4.4).
Töø Baûng 4.2 ta thaáy raèng, treân 5 thuûy vöïc nöôùc ngoït vuøng nghieân cöùu ôû tænh Phuù Yeân, saûn löôïng khai thaùc caù chình (Anguilla spp) vaøo muøa möa ñaït 7039,4 kg (chieám 70,78%) so vôùi toång caû naêm. Trong khi ñoù, saûn löôïng vaøo muøa khoâ chæ ñaït 2905,6 kg (chieám 29,22%). Sôû dó vaøo muøa khoâ, saûn löôïng khai thaùc caù chình thaáp do kích thöôùc caù nhoû, soá löôïng khoâng nhieàu. Muøa naøy nhöõng caù chình con coù kích thöôùc nhoû töø bieån xaâm nhaäp vaøo ñaàm phaù, cöûa soâng leân caùc vuøng thöôïng nguoàn ñeå sinh tröôûng. Vì vaäy, thôøi gian khaùc nhau vaø caùc vuøng khaùc nhau troïng löôïng caù khai thaùc cuõng khaùc nhau. Ñaëc bieät, vaøo muøa möa troïng löôïng caù chình bieán ñoäng raát nhieàu ôû caùc vuøng (Baûng 4.3).
Ñoà thò 4.4 Tyû leä (%) caù chình nhoïn khai thaùc theo muøa ôû caùc thuûy vöïc
Baûng 4.3 Troïng löôïng caùc loaøi caù chình khai thaùc ñöôïc ôû caùc thuûy vöïc tænh Phuù Yeân naêm 2004
Ñôn vò: kg/con
Loaøi caù
Thuûy vöïc
Soâng Kyø Loä
Soâng Ba
Soâng Baøn Thaïch
Hoà Haûo Sôn
Hoà Soâng Hinh
Chình hoa
Chình mun
Chình nhoïn
2,5 – 3
0,3 – 0,5
0,3
4 – 5
0,3 – 0,5
0,4
1 – 1,5
0,2 – 0,3
1,5 – 2
0,1 – 0,3
1,5 – 2
0,2 – 0,5
Nguoàn: Ñieàu tra + tính toaùn toång hôïp
Caù chình laø loaøi caù di cö, coù phaïm vi moâi tröôøng soáng roäng, thích hôïp vôùi nöôùc ngoït, nöôùc lôï, nöôùc maën tuyø vaøo giai ñoaïn phaùt trieån. Chính vì vaäy, caù chình phaân boá khaù roäng, caû ôû bieån, ñaàm phaù vaø soâng suoái. Ñoàng thôøi tuyø theo khaû naêng thích nghi cuûa töøng loaøi trong ñieàu kieän töï nhieân cuï theå maø ñaëc tröng veà phaân boá theo khoâng gian coù söï khaùc nhau nhaát ñònh.
Caøng veà ñaàm phaù, troïng löôïng caù chình caøng lôùn (vaøo muøa möa). ÔÛ caùc con soâng nhoû nhö: soâng Baøn Thaïch, bieån hoà Haûo Sôn, hoà thuûy ñieän Soâng Hinh, troïng löôïng caù chình nhoû. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi quaù trình soáng cuûa chuùng, giai ñoaïn caù tröôûng thaønh chuùng di cö daàn ra bieån ñeå sinh saûn neân kích thöôùc lôùn hôn. Ñaëc bieät, caù chình hoa (A. marmorata) lôùn hôn caù chình mun (A. bicolor) vaø caù chình nhoïn (A. malgumora).
Qua Baûng 4.3 chuùng toâi so saùnh kích thöôùc caù chình hoa (A. marmorata) khai thaùc töï nhieân ôû Phuù Yeân, soâng Kyø Loä 2,5 - 3 kg/con, soâng Ba 4 - 5 kg/con, soâng Baøn Thaïch 1 - 1,5 kg/con, bieån hoà Haûo Sôn 1,5 – 2 kg/con, hoà thuyû ñieän Soâng Hinh 1,5 – 2 kg/con so vôùi caù chình hoa khai thaùc ôû Trung Quoác, Nhaät Baûn (27 kg/con) thì troïng löôïng caù nhoû hôn nhieàu. Ñoái vôùi caù chình mun (A. bicolor) khai thaùc töï nhieân ôû AÁn Ñoä, Indonesia coù troïng löôïng lôùn nhaát 3 kg/con. Trong khi caù chình mun khai thaùc ôû Phuù Yeân chæ ñaït troïng löôïng trung bình 0,3 - 0,5 kg/con.
Toùm laïi, veà maët khoâng gian caù chình hoa (A. marmorata), caù chình mun (A. bicolor) khai thaùc ôû caùc thuûy vöïc nöôùc ngoït: soâng Kyø Loä, soâng Ba, soâng Baøn Thaïch, hoà Haûo Sôn, hoà Soâng Hinh. Ngöôïc laïi, caù chình nhoïn (A. malgumora) chæ khai thaùc ñöôïc ôû soâng Kyø Loä vaø soâng Ba vaøo caùc thaùng III, IV, V, IX, X, XI (Baûng 4.1).
4.1.3 Tình hình khai thaùc caù chình (Anguilla spp) ôû caùc thuûy vöïc tænh Phuù Yeân
Ngö nghieäp laø moät trong nhöõng theá maïnh cuûa Phuù Yeân. Giaù trò saûn xuaát cuûa ngaønh trong nhöõng naêm qua thöôøng xuyeân taêng vaø ñaõ thu huùt gaàn 2,5 vaïn lao ñoäng. Trong hoaït ñoäng ngö nghieäp, vieäc khai thaùc caù chình (Anguilla spp) chæ laø ngheà phuï, nhöng laïi ñem laïi lôïi nhuaän cao cho ngö daân. Coù theå xem caù chình ñaét giaù nhaát trong caùc loaøi ñaëc saûn coù giaù trò. Öôùc tính khoaûng 170.000 ñ/kg ñoái vôùi caù chình döôùi 0,3 kg, khoaûng 190.000 ñ/kg ñoái vôùi caù chình 0,4 – 1 kg vaø 220.000 ñ/kg ñoái vôùi nhöõng caù chình 1 kg trôû leân.
Söï phaân boá cuûa caù chình (Anguilla spp) töông ñoái roäng, chuùng coù maët haàu nhö ôû caùc thuûy vöïc nöôùc ngoït vaø ñaàm phaù Phuù Yeân. Vì vaäy, saûn löôïng khai thaùc caù chình trong töï nhieân ñaùng keå, khai thaùc chuû yeáu ôû caùc huyeän Tuy An, Phuù Hoøa.
4.1.3.1 Moät soá ngheà khai thaùc caù chình ôû Phuù Yeân
Caù chình soáng ôû vuøng nöôùc chaûy, phaàn lôùn ñôøi soáng ôû vuøng thöôïng nguoàn neân vieäc khai thaùc phuï thuoäc theo vuøng vaø theo muøa. Saûn löôïng caù chình coøn mang tính bieán ñoäng do chuùng di cö trong chu kyø sinh saûn. Tuy nhieân, do kinh nghieäm cuûa ngö daân, hoï ñaõ söû duïng vaø töï cheá nhöõng ngö cuï khai thaùc ñöôïc nhieàu caù chình. Tuøy theo ñieàu kieän doøng chaûy, neàn ñaùy, maø söû duïng caùc ngö cuï khai thaùc ôû moãi ñòa ñieåm khaùc nhau. Nhìn chung, caùc ngheà khai thaùc chuû yeáu nhö: löôùi ruøng, caâu, raø ñieän, thaû chaø. Chuùng toâi ñaõ phoûng vaán 37 hoä khai thaùc ôû 5 vuøng nghieân cöùu. Trong ñoù, ôû soâng Kyø Loä 10 hoä, soâng Ba 8 hoä, soâng Baøn Thaïch 7 hoä, bieån hoà Haûo Sôn 5 hoä, hoà thuûy ñieän Soâng Hinh 7 hoä.
Qua Baûng 4.4 chuùng toâi nhaän thaáy ngö cuï khai thaùc caù chình ôû caùc thuûy vöïc noäi ñòa ôû Phuù Yeân, coù theå noùi raèng hieän caùc ngheà chuû löïc nhö raø ñieän vaø thaû chaø raát phaùt trieån ôû caùc con soâng. Tuy nhieân, ngheà chaâm ñieän coù tính huûy dieät moâi tröôøng vaãn coøn phaùt trieån treân taát caû caùc thuûy vöïc nöôùc ngoït, ñaëc bieät laø vuøng An Thaïch (soâng Kyø Loä) vaø Hoøa Thaéng (soâng Ba) (theå hieän ôû Ñoà thò 4.5).
-33-
Baûng 4.4 Soá löôïng, chuûng loaïi ngö cuï ñöôïc ñieàu tra phaân theo ñòa baøn taïi caùc ñieåm thu maãu naêm 2004
STT
Teân ngö cuï
Ñôn vò tính
Thuûy vöïc
Soâng Kyø Loä
Soâng Ba
Soâng Baøn Thaïch
Hoà Haûo Sôn
Hoà Soâng Hinh
Soá löôïng
Soá hoä
Soá löôïng
Soá hoä
Soá löôïng
Soá hoä
Soá löôïng
Soá hoä
Soá löôïng
Soá hoä
1
Löôùi
Vaøng
7
7
0
0
5
5
0
0
4
4
2
Caâu
Löôõi
270
6
150
3
60
3
50
2
30
1
3
Chaâm ñieän
Caùi
10
10
6
6
7
7
3
3
6
6
4
Boû Chaø
Boù
300
7
150
5
0
0
0
0
0
0
Toång coäng
4 loaïi
30
14
15
5
11
Nguoàn: Toång hôïp töø phieáu ñieàu tra naêm 2004
Nhaân daân ñòa phöông döïa vaøo nhöõng loaïi ngö cuï coù keát caáu vôùi neàn ñaùy hay khoâng ñeå phaân thaønh ngheà khai thaùc di ñoäng hay coá ñònh. Chuùng toâi moâ taû moät soá ngö cuï phoå bieán ñöôïc ngö daân söû duïng ñeå khai thaùc caù chình (Anguilla spp) treân caùc ñòa ñieåm nghieân cöùu.
Ñoà thò 4.5 Soá löôïng caùc loaïi ngö cuï phaân theo ñòa baøn taïi caùc ñieåm thu maãu
Ngheà löôùi ruøng
Hình 4.4 Ngö daân ñang keùo löôùi ôû vuøng An Thaïch (soâng Kyø Loä)
Ngheà löôùi ruøng laø moät trong nhöõng ngheà khai thaùc löu ñoäng, ñöôïc ngö daân söû duïng ñeå khai thaùc caù chình (Anguilla spp).
Caáu taïo: moät vaøng löôùi ruøng goàm nhieàu cheo löôùi lieân keát laïi vôùi nhau. Moät cheo löôùi laø moät taám hình chöõ nhaät deät baèng sôïi chæ 7-PE, kích thöôùc maét löôùi tuøy thuoäc vaøo ñoái töôïng khai thaùc, thöôøng a = 15 - 30 mm. Caïnh treân cuûa vaøng löôùi ñöôïc lieân keát vôùi 2 sôïi thöøng coù ñoä chòu löïc lôùn, buoäc nhieàu phao; caïnh döôùi ñöôïc lieân keát vôùi 2 sôïi thöøng, buoäc nhieàu chì. ÔÛ ñaàu treân gieàng phao cuûa moãi cheo löôùi coù caùc khuyeát duøng ñeå lieân keát caùc cheo löôùi laïi vôùi nhau taïo thaønh vaøng löôùi hoaøn chænh.
Ngheà löôùi ruøng ñaùnh baét theo nguyeân lyù ñoùng. Löôùi ñöôïc thaû roài keùo löôùi ñi moät ñoaïn, keùo löôùi ngöôïc höôùng di chuyeån cuûa ñoái töôïng ñaùnh baét. Ngheà löôùi ruøng hoaït ñoäng khaép nôi treân caùc con soâng. Löôùi ruøng thaû ôû taàng ñaùy vaøo caùc ñeâm laëng gioù. Muøa vuï ñaùnh baét chuû yeáu vaøo muøa heø. Ñoái töôïng ñaùnh baét laø taát caû caùc toâm caù treân soâng, trong ñoù coù caù chình.
Ngheà caâu
Löôõi caâu coù keát caáu ñaëc bieät coù theå moùc vaøo mieäng caù, luùc caù aên moài moùc treân löôõi caâu. Theo chuùng toâi ñieàu tra ñöôïc hoï thöôøng caâu giaêng laø phoå bieán; moài caâu thöôøng duøng laø giun ñaát, toâm, thòt boø... Do ñaëc tính soáng cuûa caù chình (Anguilla spp) thöôøng ôû caùc khe ñaù, hang hoác… neân ngheà caâu laø moät phöông tieän ñaùnh baét caù chình thuaän lôïi.
Ngheà raø ñieän
Hình 4.5 Ngö daân ñang raø ñieän ôû vuøng Hoøa Thaéng (soâng Ba)
Ngheà raø ñieän coù tieàn thaân laø ngheà soi ñaâm vaø ngheà nôm. Khi ngaønh ñieän phaùt trieån thì con ngöôøi ñaõ cheá taïo ra caùc thieát bò ñieän coù theå naâng ñieän aùp töø 12 V leân 300 - 600 V baèng nguoàn ñieän moät chieàu. Nguoàn ñieän cao aùp naøy khi ñöa vaøo trong nöôùc seõ laøm teâ lieät caùc ñoái töôïng thuûy saûn sinh soáng trong vuøng nöôùc. Coâng cuï khai thaùc naøy ñöôïc söû duïng ôû caùc vuøng nöôùc ngoït noäi ñoàng, caùc soâng laïch, ñaàm phaù nôi vuøng nöôùc coù ñoä maën thaáp (< 2‰)… Phöông tieän vaän chuyeån söû duïng cho ngheà raø ñieän chuû yeáu baèng thuyeàn cheøo tay hoaëc ñi boä vaø coù theå hoaït ñoäng trong caùc ngoû ngaùch hieåm hoùc maø caùc ngö cuï ñaùnh baét khaùc khoâng theå hoaït ñoäng ñöôïc. Vaøo ban ñeâm keát hôïp vôùi ñeøn maêng soâng, ñeøn pin taïo nguoàn saùng ñeå daãn duï caù taäp trung ñeå ñaùnh baét. Caùc thieát bò chính goàm: bình acqui coù dung löôïng 2 – 10 A, 1 boä kích ñieän, löôùi ñieän, heä thoáng daây daãn ñieän vaø vôït laáy caù.
Doøng ñieän moät chieàu 12 V töø bình acqui qua heä thoáng kích ñieän, coù ñieän aùp taêng cao tôùi 300 – 600 V, doøng ñieän ñöôïc truyeàn vaøo vuøng nöôùc caàn ñaùnh baét. Caùc ñoái töôïng naèm trong vuøng taùc duïng cuûa doøng ñieän bò teâ lieät vaø bò xuùc leân baèng vôït caù.
Raø ñieän raát thích hôïp vôùi vieäc ñaùnh baét caù chình do da caù trôn, soáng ôû nöôùc ngoït, nôi doøng nöôùc chaûy neân chæ coù nguoàn ñieän laøm chuùng khoù taåu thoaùt. Haàu nhö, saûn löôïng khai thaùc ñöôïc chuû yeáu do ngheà naøy.
Ñaïi boä phaän ngö daân haønh ngheà ñieän laø noâng daân coù ñôøi soáng kinh teá khoù khaên, thu nhaäp thaáp. Haàu heát, ngöôøi daân ñaõ nhaän thöùc ñöôïc taùc haïi cuûa ngheà chaâm ñieän ñoái vôùi moâi tröôøng vaø nguoàn lôïi thuûy saûn thoâng qua caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng. Nhöng do lôïi nhuaän thu töø ngheà khaù cao neân hoï vaãn leùn luùc hoaït ñoäng vaø ngaøy caøng hoaït ñoäng tinh vi hôn, nhieàu hôn.
Ngheà thaû chaø
Hình 4.6 Ngö daân ñang giôû Chaø ôû vuøng Hoøa Thaéng (soâng Ba)
Boù chaø ñöôïc laøm töø nhöõng nhaùnh caây nhö: caønh caây duùi, ñuûng ñænh (coù nôi goïi laø caây ñuøng ñình), chim chim. Töø nhöõng nhaønh caây naøy boù laïi thaønh töøng boù, roài cho vaøo tuùi löôùi ñaõ may saün. Nhöõng boù chaø naøy ñöôïc thaû nhöõng nôi coù doøng nöôùc chaûy treân soâng (toác ñoä nöôùc chaûy vöøa phaûi), mieäng löôùi thaû xuoâi theo doøng nöôùc chaûy, ñuoâi löôùi coù caém moät coïc ñeå giöõ boù chaø laïi. Do ñaëc ñieåm sinh hoïc cuûa caù chình thích öùng bôi ngöôïc doøng nöôùc, thích aån naáp ôû nhöõng nôi ít aùnh saùng, hang hoác cho neân khi caù ngöôïc doøng nöôùc leân seõ chui vaøo trong boù chaø ñeå aên toâm, teùp, caù,…
Theo soá lieäu ñieàu tra vaø khaûo saùt chuùng toâi phoûng vaán moät soá ngö daân cho raèng khi ñaët boù chaø xuoáng nöôùc thì khoaûng 2 - 3 ngaøy sau caù seõ voâ ñöôïc nhieàu hôn ngaøy ñaàu. Theo kinh nghieäm cuûa ngö daân cho raèng sau 2 - 3 ngaøy sau khi boû chaø thì trong boù chaø coù muøi chua vaø nhôùt nhieàu do nhöõng laù caây tieát ra. Hôn nöõa, neàn ñaùy ñaët boù chaø laø ñaùy caùt, ñoä saâu möïc nöôùc khoaûng 1,2 - 1,5 m. Nhöõng boù chaø naøy ñaët caùch bôø soâng 0,8 m, ñaët gaàn nhöõng nôi coù buïi coû. Muøa vuï ñaùnh baét chuû yeáu vaøo muøa heø. Ñoái töôïng ñaùnh baét laø toâm, caù boáng töôïng nhöng chuû yeáu laø caù chình.
4.1.3.2 Saûn löôïng vaø naêng suaát khai thaùc cuûa caùc ngö cuï
Nhìn chung, khai thaùc caù chình gioáng (Anguilla) ôû treân soâng raát ña daïng vaø phuï thuoäc vaøo töøng vuøng vaø töøng thôøi gian khaùc nhau. Naêng suaát khai thaùc caù chình thoâng qua caùc ngö cuï ñöôïc thoáng keâ ôû Baûng 4.5.
Töø Baûng 4.5 cho thaáy ôû soâng Kyø Loä söû duïng 4 loaïi ngö cuï khai thaùc (löôùi, caâu, raø ñieän, thaû chaø). Trong ñoù, naêng suaát bình quaân khai thaùc cuûa raø ñieän cao nhaát 2,04 kg/caùi/ngaøy, cuûa caâu thaáp nhaát 0,02 kg/caùi/ngaøy. Bình quaân moãi ngaøy thu ñöôïc 2,25 kg. Saûn löôïng khai thaùc caù chình ôû soâng Kyø Loä (7631,8 kg/naêm) cao nhaát trong caùc vuøng nghieân cöùu.
Qua Baûng 4.5 ta thaáy soâng Ba söû duïng 3 loaïi ngö cuï khai thaùc (caâu, raø ñieän, boû chaø). Naêng suaát cao nhaát laø raø ñieän 0,74 kg/caùi/ngaøy, thaáp nhaát laø caâu 0,02 kg/caùi/ngaøy nhöng do soá löôïng cuûa thaû chaø nhieàu neân saûn löôïng khai thaùc chæ sau raø ñieän. Saûn löôïng khai thaùc cuûa soâng Ba (1578,2 kg/naêm) thaáp hôn soâng Kyø Loä (7631,8 kg/naêm).
ÔÛ soâng Baøn Thaïch söû duïng 3 loaïi ngö cuï khai thaùc (löôùi, caâu, raø ñieän). Trong ñoù, naêng suaát khai thaùc cao nhaát cuûa raø ñieän laø 0,1 kg/caùi/ngaøy, thaáp nhaát laø caâu 0,005 caùi/ngaøy. Bình quaân moãi naêm thu ñöôïc 155,2 kg. So vôùi caùc thuûy vöïc khaùc, saûn löôïng khai thaùc caù chình ôû soâng Baøn Thaïch töông ñoái thaáp (Baûng 4.5).
Ñaëc bieät ôû bieån hoà Haûo Sôn chæ söû duïng 2 loaïi ngö cuï khai thaùc (caâu, chaâm ñieän). Soá löôïng ngö cuï ôû bieån hoà Haûo Sôn ít nhaát so vôùi thuûy vöïc trong vuøng nghieân cöùu. Trong ñoù, naêng suaát khai thaùc cuûa caâu (0,072 kg/caùi/ngaøy) thaáp so vôùi naêng suaát khai thaùc cuûa raø ñieän (0,21 kg/caùi/ngaøy). Saûn löôïng khai thaùc ôû bieån hoà Haûo Sôn (144 kg/naêm) thaáp nhaát so vôùi caùc thuûy vöïc trong vuøng nghieân cöùu.
ÔÛ hoà thuyû ñieän Soâng Hinh söû duïng 3 loaïi ngö cuï khai thaùc (löôùi, caâu, raø ñieän). Naêng suaát khai thaùc cuûa raø ñieän laø cao nhaát (0,54 kg/caùi/ngaøy), thaáp nhaát laø caâu (0,03 kg/caùi/ngaøy). Bình quaân moãi naêm thu hoaïch ñöôïc caù chình ôû hoà thuyû ñieän Soâng Hinh 435,8 kg/naêm (Baûng 4.5).
-38-
Baûng 4.5 Saûn löôïng vaø naêng suaát bình quaân khai thaùc caù chình ôû caùc thuûy vöïc tænh Phuù Yeân naêm 2004
Thuûy vöïc
Caùc loaïi ngö cuï
Taàn soá hoaït ñoäng (laàn/naêm)
Thôøi ñieåm
Naêng suaát (kg/1 ngö cuï /ngaøy)
Saûn löôïng
ñieàu tra (kg/naêm)
Soá hoä
ñieàu tra
Soá hoä
öôùc löôïng
toaøn tænh
Saûn löôïng
öôùc löôïng
(kg/naêm)
Teân goïi
Soá löôïng
ÑVT
Ngaøy
Ñeâm
Soâng
Kyø
Loä
Löôùi
7
Vaøng
160
+
+
0,89
992,1
7
8
1133,8
Caâu
270
Löôõi
120
+
+
0,02
610,5
6
8
814
Raø ñieän
10
Caùi
180
+
2,04
3663,4
10
12
4396,1
Chaø
300
Boù
110
+
+
0,07
2365,8
7
10
3379,7
Soâng
Ba
Caâu
150
Löôõi
120
+
+
0,02
315,6
3
4
420,8
Raø ñieän
6
Caùi
160
+
0,74
710,3
6
7
828,7
Chaø
150
Boù
120
+
+
0,03
552,3
5
6
662,7
Soâng
Baøn
Thaïch
Löôùi
5
Vaøng
130
+
+
0,07
43,3
5
6
52
Caâu
60
Löôõi
110
+
+
0,005
31,1
3
4
41,7
Raø ñieän
7
Caùi
120
+
0,1
80,8
7
8
92,3
Bieån Hoà
Haûo Sôn
Caâu
50
Löôõi
150
+
+
0,072
43,2
2
4
86,4
Raø Ñieän
3
Caùi
120
+
0,21
100,8
3
5
168
Hoà
Soâng
Hinh
Löôùi
4
Vaøng
130
+
+
0,23
122,0
4
7
213,5
Caâu
30
Löôõi
110
+
+
0,03
87,2
1
3
261,6
Raø ñieän
6
Caùi
140
+
0,27
226,6
6
8
302,1
Toång coäng
9945
75
100
12853.3
Nguoàn: Thoâng tin + ñieàu tra tính toaùn toång hôïp
Döïa vaøo keát quaû ñieàu tra veà naêng suaát khai thaùc caù chình (Anguilla spp) ôû caùc thuûy vöïc Phuù Yeân, chuùng toâi nhaän thaáy, tuyø theo ñaëc ñieåm veà cheá ñoä doøng nöôùc maø vieäc söû duïng caùc ngö cuï khai thaùc thuûy saûn khaùc nhau, trong ñoù taäp trung chuû yeáu caùc loaïi ngö cuï nhö löôùi reâ, chaâm ñieän, caâu ôû caùc con soâng. Ñaëc bieät, ngheà boû chaø chæ khai thaùc ôû hai thuûy vöïc laø soâng Kyø Loä vaø soâng Ba do ôû ñaây toác ñoä doøng chaûy thích hôïp vôùi ngheà thaû chaø (vaøo muøa khoâ), ñoàng thôøi ñaây cuõng laø caùch khai thaùc coå truyeàn ñöôïc oâng baø ñeå laïi ôû hai vuøng naøy; coøn caùc thuûy vöïc nhö soâng Baøn Thaïch, bieån hoà Haûo Sôn, hoà Soâng Hinh thì khoâng ñaùnh baét theo phöông phaùp naøy. Coù leõ hoï chöa bieát vaø toác ñoä doøng chaûy khoâng phuø hôïp vôùi vieäc khai thaùc caù chình (Anguilla spp) neân hoï chöa söû duïng ñöôïc.
Hieän nay, ngheà raø ñieän ñöôïc xem nhö laø ngheà khai thaùc chính do yù thöùc ngö daân chöa cao, khaâu quaûn lyù ngheà caù chöa chaët cheõ. Xeùt veà saûn löôïng khai thaùc chuùng toâi nhaän thaáy toång saûn löôïng khai thaùc caù chình treân caùc thuûy vöïc coù söï cheânh leäch lôùn. Soâng Kyø Loä ñaït giaù trò cao nhaát trong taát caû caùc thuûy vöïc 7631,8 kg/naêm (chieám 76,74%), tieáp theo laø soâng Ba 1578,2 kg/naêm (chieám 15,87%), hoà thuûy ñieän Soâng Hinh 435,8 kg/naêm (chieám 4,38%), soâng Baøn Thaïch 155,2 kg/naêm (chieám 1,56%), bieån hoà Haûo Sôn ñaït saûn löôïng thaáp nhaát so vôùi caù thuûy vöïc khaùc 144 kg/naêm (chieám 1,45%).
Theo soá lieäu ñieàu tra vaø khaûo saùt thöïc ñòa cuûa chuùng toâi ôû 5 ñòa ñieåm ñaïi dieän (soâng Kyø Loä, soâng Ba, soâng Baøn Thaïch, bieån hoà Haûo Sôn, hoà Soâng Hinh) thu ñöôïc toång saûn löôïng laø 9,9 taán/naêm (Baûng 4.5). Chuùng toâi döïa vaøo soá lieäu öôùc löôïng soá hoä chuyeân khai thaùc caù chình cuûa moät soá chuyeân gia ôû phoøng kinh teá (huyeän Tuy An, huyeän Phuù Hoøa, huyeän Tuy Hoøa vaø huyeän Soâng Hinh) coù khoaûng 100 ngöôøi khai thaùc. Do ñoù, saûn löôïng öôùc löôïng khai thaùc caù chình cuûa tænh Phuù Yeân laø12,9 taán/naêm (Baûng 4.5). So vôùi saûn löôïng caù chình (Anguilla spp) khai thaùc töï nhieân ôû Nhaät Baûn 1.500 taán/naêm, ôû Trung Quoác 3.000 taán/naêm, ôû UÙc 250 taán/naêm thì saûn löôïng caù chình khai thaùc töï nhieân ôû Phuù Yeân coøn khieâm toán.
So vôùi nhöõng naêm tröôùc, saûn löôïng caù chình giaûm raát nhieàu. Trong ñoù, löôïng caù chình mun (A. bicolor) vaø caù chình nhoïn (A. malgumora) giaûm nhanh choùng so vôùi caù chình hoa (A. marmorata). Theo nhaän xeùt cuûa moät soá ngö daân vaø chuû doanh nghieäp caù, naêm 1995, nhaø oâng Phaïm Vaên Nghò (An Thaïch) moät ñeâm moät chaâm ñieän baét ñöôïc 80 con nhieàu kích côõ, moät boù chaø baét ñöôïc 30 – 40 con, trong ñoù coù nhöõng con caù chình hoa naëng ñeán 1,5 – 2 kg. Naêm 1998, vaøo muøa möa luõ, nhaø anh Phan Kim Huøng (Hoøa Thaéng) moät ngaøy baét ñöôïc 25 – 30 kg caù chình hoa vaø caù chình mun coù troïng löôïng trung bình töø 0,5 – 0,8 kg, con lôùn nhaát 3,5 kg. Naêm 1997 nhaø oâng Khieâm (Hoaø Xuaân Taây) ñaùnh baét ñöôïc caù chình nhoïn (A. malgumora) con lôùn nhaát chæ ñaït 1,2 kg, oâng nhaän xeùt raèng töø naêm 2002 cho tôùi nay oâng khoâng baét gaëp ñöôïc chuùng nöõa. ÔÛ Hoøa Xuaân Taây, oâng Ñöùc, thu mua caù chình ñeå xuaát khaåu nhaän xeùt raèng soá löôïng caù chình ngaøy caøng giaûm suùt vaø kích thöôùc ngaøy caøng nhoû, ñaëc bieät caù chình nhoïn haàu nhö khoâng thaáy ôû soâng Baøn Thaïch, bieån hoà Haûo Sôn, neáu coù chæ laâu laém môùi gaëp ñöôïc 1 - 2 con naëng khoaûng 0,5 kg, nhöng raát hieám gaëp, nhieàu naêm nay khoâng thaáy xuaát hieän. Hieän nay, caù chình hoa (A. marmorata), caù chình mun (A. bicolor) vaø caù chình nhoïn (A. malgumora) ñeàu ñöôïc ghi vaøo saùch ñoû Vieät Nam (2000).
Vaán ñeà ñaët ra hieän nay laø caàn phaûi coù nhöõng bieän phaùp caáp baùch ñieàu chænh vieäc khai thaùc sao cho hôïp lyù vaø taêng cöôøng khoâi phuïc laïi tröõ löôïng caù chình (Anguilla spp).
Ngheà Nuoâi Caù Chình (Anguilla spp)
Hieän nay, ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi nhö Nhaät Baûn, Trung Quoác, Ñaøi Loan… ngheà nuoâi caù chình (Anguilla spp) ngaøy caøng phoå bieán vôùi nhöõng phöông phaùp vaø kyõ thuaät hieän ñaïi, thu ñöôïc naêng suaát vaø saûn löôïng cao. Trong khi ñoù, Vieät Nam ngheà nuoâi caù chình chæ môùi böôùc ñaàu. ÔÛ moät soá tænh nhö Bình Ñònh, Tieàn Giang, An Giang,… Ñaëc bieät, ôû Phuù Yeân ngheà nuoâi caù chình nhieàu nhaát caû nöôùc. Chuû yeáu nuoâi trong loàng, ao hoaëc beå xi-maêng. Con gioáng mua töø caùc hoä thu mua caù chình trong tænh. Thöùc aên nuoâi chuû yeáu laø caùc loaøi caù taïp, oác, heán, toâm teùp töôi,…
Naêm 2001 ôû Phuù Yeân nuoâi 9654 loàng (theo soá lieäu cuûa Sôû Thuûy Saûn Phuù Yeân) nhöng ñeán naêm 2003 caù chình cheát haøng loaït do ngöôøi daân nuoâi oà aït, quaûn lyù chaát löôïng nöôùc khoâng toát, chöa naêm ñöôïc qui trình kyõ thuaät nuoâi. Do ñoù, nuoâi caù chình chöa ñaït hieäu quaû cao. Hieän taïi ôû Phuù Yeân coøn 8 loàng nuoâi taïi huyeän Soâng Hinh, 2 beå xi-maêng (1 beå ôû Haø Yeán – xaõ An Thaïch – huyeän Tuy An, 1 beå ôû xaõ Hoøa Phong – huyeän Tuy Hoøa). Do ôû Soâng Hinh nuoâi ôû ñaàu nguoàn coù chaát löôïng nöôùc toát neân ngöôøi daân vaãn coøn nuoâi. Ñoái vôùi moâ hình nuoâi beå xi-maêng vôùi heä thoáng nöôùc chaûy tuaàn hoaøn coù chaát löôïng nöôùc toát hôn, do ñoù hieäu quaû cuûa moâ hình nuoâi naøy cao hôn moâ hình nuoâi loàng ôû huyeän Soâng Hinh.
Qua thöïc teá ñieàu tra ôû An Thaïch (huyeän Tuy An), chuùng toâi ñaõ trao ñoåi vôùi moät soá hoä nuoâi caù chình:
Nuoâi caù chình trong beå xi-maêng. Chuû hoä: Nguyeãn Vaên Sang, 46 tuoåi.
Ñòa chæ: Thoân Haø Yeán – xaõ An Thaïch – Huyeän Tuy An.
Kích thöôùc beå: hình daùng ao laø hình chöõ nhaät (3×6 m2). Thaønh bôø ao (töôøng baèng taám xi-maêng ñuùc saün) moùng töôøng 50×50×50 cm. Ñoä cao cuûa töôøng 1,5 m. Phía treân coù ñoå moät lôùp saøn ñeå xaây moät beå phía treân. Trong heä thoáng beå thieát keá moät giaøn oáng nöôùc ra vaøo töï ñoäng. Beå phía döôùi coù ñeå moät giaøn oáng (Þ= 8 cm) ñeå caù chui vaøo aån naáp vaø coù moät maùy suïc khí ñeå phoøng ngöøa luùc thieáu oxy. Beå treân: ñaùy beå ñoå moät lôùp caùt daøy khoaûng 20 cm vaø coù moät motor khoaûng 1,5 ngöïa ñeå bôm nöôùc vaøo. Motor naøy coù gaén rôle töï ñoäng ñeå khi nöôùc beå döôùi thieáu thì role töï ñoäng naøy töï baät motor bôm nöôùc vaøo beå treân. Motor naøy cöù 10 phuùt hoaït ñoäng 3 phuùt töï ñoäng bôm laïi. Vôùi dieän tích 18 m2, oâng thaû 50 kg caù gioáng nuoâi khoaûng 7 thaùng löôïng caù chình luùc naøy trong beå laø 100 kg. Theo oâng nhaän xeùt vôùi moâ hình nuoâi naøy coù theå nuoâi vôùi maät ñoä daøy vaø raát ñaït hieäu quaû kinh teá. OÂng cuõng nhaân roäng moâ hình nuoâi naøy taïi xaõ Hoøa Phong (huyeän Tuy Hoøa).
Ngoaøi ra, ôû Phuù Yeân hieän nay chæ coøn ôû huyeän Soâng Hinh nuoâi loàng beø ôû ñaàu nguoàn xaõ Soâng Hinh. Toång soá loàng beø ôû ñaàu nguoàn xaõ Soâng Hinh laø 8 loàng, nhöng moâ hình nuoâi naøy khoâng ñaït hieäu quaû baèng moâ hình nuoâi cuûa oâng Sang (huyeän Tuy An), do baát lôïi ôû choã muøa khoâ ôû ñaây löôïng nöôùc raát thaáp, coøn muøa möa luõ thì toác ñoä doøng chaûy quaù cao neân nuoâi khoâng ñöôïc, chæ coù theå nuoâi töø sau khi luõ (thaùng XII) ñeán cuoái muøa khoâ thu hoaïch (thaùng VII).
Töø nhöõng hoä nuoâi caù chình (Anguilla spp), chuùng toâi nhaän thaáy vieäc nuoâi caù chình theo sôû thích, töï phaùt cuûa ngöôøi daân neân hoï chöa naém ñöôïc quy trình kyõ thuaät nuoâi. Ngoaøi ra, ñieàu kieän cô sôû vaät chaát chöa ñaày ñuû, hieåu bieát veà ñaëc ñieåm sinh hoïc vaø beänh dòch caù chình cuûa nhöõng ngö daân naøy coøn haïn cheá neân hieäu quaû nuoâi caù chình chöa cao. Tuy nhieân, theo yù kieán rieâng cuûa caù nhaân töøng hoä nuoâi, hoï cho raèng do caù chình aên thòt, chi phí cho thöùc aên vaø giaù con gioáng cao, thôøi gian sinh tröôûng keùo daøi neân hieäu quaû cuûa vieäc nuoâi caù chình coøn thaáp.
Treân cô sôû ñoù, chuùng toâi nhaän thaáy caàn phaûi phaùt trieån ngheà nuoâi caù chình trong nhöõng naêm tôùi taêng cöôøng trao ñoåi, taäp huaán kinh nghieäm nuoâi caù chình töø nhöõng nöôùc phaùt trieån ngheà nuoâi caù chình nhö Nhaät Baûn, Ñaøi Loan, Trung Quoác. Tuy nhieân, caàn phaûi chuù troïng khaâu quy hoaïch nuoâi hôïp lyù, traùnh tình traïng phaùt trieån nuoâi oà aït maø khoâng chuù yù ñeán nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa vieäc nuoâi troàng ñeán chaát löôïng nguoàn nöôùc. Moät khi ngheà nuoâi caù chình coù hieäu quaû, phong traøo nuoâi ñöôïc nhaân roäng, khoâng nhöõng chæ caûi thieän ñôøi soáng kinh teá cho ngöôøi daân maø ñieàu quan troïng hôn nhieàu laø giaûm cöôøng ñoä khai thaùc caù töï nhieân, baûo veä toát nguoàn lôïi.
Hình 4.7 Daøn oáng ñeå cho caù chình aån nuùp
4.3 Tình Hình Buoân Baùn Tieâu Thuï Caù Chình trong Tænh
Caù chình laø loaøi coù giaù trò thöông phaåm raát cao, vì theá chuùng ñöôïc khai thaùc moät caùch trieät ñeå vaø trôû thaønh hieám. Caû ba loaøi caù chình hoa, caù chình mun, caù chình nhoïn ñeàu ñöôïc ñöa vaøo saùch ñoû Vieät Nam. Tình hình söû duïng cuõng nhö buoân baùn, tieâu thuï caù chình dieãn ra raát phöùc taïp, coù nhieàu ñöôøng daây buoân baùn. Ña soá caù baùn buoân qua nhöõng ñöôøng nhoû leû. Nhöõng caù theå coù kích thöôùc lôùn (> 500 g) ñöôïc khai thaùc ôû caùc vuøng phuï caän ñeàu ñöôïc gom vaøo moät choã thu mua chính ôû nhaø oâng Ñöùc (xaõ Hoøa Xuaân Taây – huyeän Tuy Hoøa). Qua ñoù, chuû thu mua chính gom laïi vaän chuyeån vaøo Saøi Goøn (Phöôøng Linh Trung – Quaän Thuû Ñöùc) ñeå baùn cho nhaø haøng, khaùch saïn. Nhöõng caù theå coù kích thöôùc nhoû (50 – 200 g) thì moät phaàn laøm gioáng baùn cho caùc ngöôøi daân nuoâi caù chình trong vuøng (Soâng Hinh, An Thaïch), moät phaàn vaän chuyeån veà thaønh phoá Hoà Chí Minh baùn gioáng cho caùc tænh mieàn Taây (Tieàn Giang, An Giang, Caø Mau…). Caù chình laø maët haøng thò tröôøng tieâu thuï raát nhanh, “cung” khoâng bao giôø ñaùp öùng ñuû “caàu”. Do ñoù, caù chình laø loaøi ñaëc saûn xem nhö laø quí.
Qua soá lieäu ñieàu tra taïi moät soá hoä thu mua caù chình chuùng toâi toång hôïp ñöôïc tröõ löôïng trung bình cuûa caùc hoä thu mua caù chình trong tænh (Baûng 4.18).
Baûng 4.6 Baûng tröõ löôïng trung bình thu mua caù chình theo muøa ôû caùc vuøng naêm 2004
STT
Ñòa ñieåm thu mua
Muøa vuï
Tröõ löôïng
muøa möa (kg/ngaøy)
Tröõ löôïng
muøa khoâ (kg/ngaøy)
1
Huyeän Tuy An
8,72
4,04
2
Huyeän Ñoàng Xuaân
3,91
1,61
3
TX. Tuy Hoøa
1,96
0,81
4
Huyeän Tuy Hoøa
21,47
7,86
Toång coäng
36,06
14,14
Nguoàn: Toång hôïp töø phieáu ñieàu tra naêm 2004
Qua Baûng 4.6 chuùng toâi thaáy raèng, nhaø oâng Thoâng (An Thaïch – huyeän Tuy An) thu mua vaøo muøa möa 8,72 kg/ngaøy, muøa khoâ 4,04 kg/ngaøy; nhaø oâng Quang (thò traán La Hai – huyeän Ñoàng Xuaân) thu mua vaøo muøa möa 3,91 kg/ngaøy, muøa khoâ 1,61 kg/ngaøy, nhaø oâng Hoå (Thò Xaõ Tuy Hoøa) thu mua vaøo muøa möa 1,96 kg/ngaøy, vaøo muøa khoâ 0,81 kg/ngaøy; nhaø oâng Ñöùc (Hoøa Xuaân Taây – huyeän Tuy Hoøa) thu mua vaøo muøa möa 21,47 kg/ngaøy, muøa khoâ 7,68 kg/ngaøy. Trong ñoù, tröõ löôïng thu mua nhaø oâng Hoå thaáp nhaát (1,96 kg/ngaøy vaøo muøa möa), coù leõ do hoä thu mua naøy eùp giaù, mua vôùi giaù thaáp cho neân baø con ngö daân ít ñem tôùi baùn. Hôn nöõa, nhaø oâng môùi laøm thöông laùi (khoaûng 3 - 4 naêm) neân chöa coù kinh nghieäm trong vieäc thu mua. Coøn nhaø oâng Ñöùc (huyeän Tuy Hoøa) tröõ löôïng thu mua muøa möa (21,47 kg/ngaøy), muøa khoâ (7,68 kg/ngaøy). Do oâng Ñöùc laø chuû thu mua chính, mua vôùi giaù cao hôn oâng Hoå neân baø con ngö daân ñem tôùi baùn nhieàu. Vaû laïi oâng Ñöùc ñaõ thu mua kinh nghieäm 10 naêm neân coù nhieàu baïn haøng.
Toång soá tröõ löôïng thu mua ñöôïc ñieàu tra ôû tænh vaøo muøa möa 36,06 kg/ngaøy (muøa möa coù 120 ngaøy), muøa khoâ 14,14 kg/ngaøy (muøa khoâ coù 240 ngaøy). Do ñoù, toång tröõ löôïng thu mua caû naêm ñöôïc ñieàu tra ôû tænh laø 7720,8 kg/naêm. Qua ñoù, ta thaáy raèng nguoàn lôïi caù chình (Anguilla spp) ôû Phuù Yeân raát cao, nhöng do taäp trung khai thaùc vôùi nhöõng loaïi ngö cuï coù tính taän thu, taän dieät laøm suy thoaùi moâi tröôøng nhö raø ñieän, chaát noå,…) ñaõ laøm suy giaûm nguoàn lôïi moät caùch traàm troïng. Vì theá, chuùng ta phaûi coù nhöõng bieän phaùp baûo veä nguoàn lôïi toái öu, khoâi phuïc laïi nguoàn lôïi, laøm cho nguoàn lôïi doài daøo hôn ñeå phuïc vuï saûn xuaát nuoâi troàng thuûy saûn.
4.4 Ñeà Xuaát Giaûi Phaùp Phaùt Trieån Beàn Vöõng Nguoàn Lôïi Caù Chình
4.4.1 Khai thaùc hôïp lyù nguoàn lôïi
Vieäc khai thaùc caù chình töø laâu ñaõ mang tính taän thu nguoàn lôïi. Trong thaønh phaàn caù chình ñaùnh baét ñöôïc, neáu tyû leä caùc caù theå coù kích thöôùc lôùn nhieàu hôn nghóa laø khai thaùc chöa ñaït ñeán möùc tieàm naêng cho pheùp. Trong thöïc teá hieän nay, khai thaùc caùc caù theå coù kích thöôùc nhoû nhieàu hôn, nghóa laø khai thaùc ñaõ quaù möùc laøm giaûm suùc veà soá löôïng vaø giaûm tröõ löôïng cuûa chuûng quaàn.
Khai thaùc hôïp lyù laø moät vaán ñeà phöùc taïp trong ngheà caù. Muoán khai thaùc hôïp lyù, caàn thieát phaûi döïa treân nhöõng nghieân cöùu veà sinh hoïc, sinh thaùi hoïc caù theå, caùc ñaëc ñieåm cuûa nguoàn lôïi, ñaëc ñieåm nguoàn nöôùc ñeå ñeà ra nhöõng tieâu chuaån vaø quy ñònh kích thöôùc toái thieåu cuûa töøng ñoái töôïng khai thaùc, quy ñònh maét löôùi, vuøng ñaùnh baét, vuøng baûo veä, thôøi gian khai thaùc, nghieâm caám söû duïng caùc phöông tieän ñaùnh baét laïc haäu (chaát noå, baõ ñoäc, raø ñieän, löôùi ñieän,…)
4.4.2 Baûo veä vaø phaùt trieån nguoàn lôïi caù chình
Baûo veä laø moät trong nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa sinh thaùi hoïc vaø noäi dung ñieàu chænh moái quan heä giöõa khai thaùc vaø söû duïng nguoàn lôïi thuûy saûn. Quaûn lyù nguoàn lôïi caù chình chæ ñaûm baûo vieäc taùi saûn xuaát, baûo veä söï trong laønh cuûa moâi tröôøng, baûo veä caùc heä sinh thaùi lieân quan ñeán ñôøi soáng caù chình maø coøn bao goàm caû vieäc nuoâi caù chình ôû caùc vuøng nöôùc khaùc nhau.
Vôùi hieän traïng veà nguoàn lôïi caù chình, cô caáu vaø tình hình khai thaùc, vieäc baûo veä nguoàn lôïi naøy tröôùc maét vaø laâu daøi bao goàm nhöõng vaán ñeà chuû yeáu sau:
- Baûo veä toát moâi tröôøng, heä sinh thaùi lieân quan ñeán sinh tröôûng vaø nôi taäp trung cuûa caùc loaøi caù chình (Anguilla spp).
- Khai thaùc hôïp lyù vaø phaùt trieån ngheà nuoâi caù chình.
- Xaây döïng quaûn lyù caùc khu vöïc caàn baûo veä, caám moät soá loaïi ngö cuï hoaëc haïn cheá khai thaùc. Quy ñònh saûn löôïng ñaùnh baét theo ngheà vaø vuøng nöôùc.
- Phoøng tröø dòch beänh vaø ñaûm baûo chaát löôïng thöùc aên söû duïng trong vieäc nuoâi caù chình.
- Phoái hôïp vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc veà vieäc baûo veä moâi tröôøng vaø baûo veä nguoàn lôïi caù chình.
Ñeå thöïc hieän caùc ñònh höôùng treân caàn phaûi trieån khai nhöõng vaán ñeà sau:
Veà chính saùch phaùp luaät
Giôùi haïn ngö cuï ñaùnh baét: giôùi haïn soá löôïng, chuûng loaïi ngö cuï khai thaùc thuûy saûn laø ñieàu taát yeáu ñeå ñaït ñöôïc ñeán vieäc giaûm möùc ñaàu tö khai thaùc thuûy saûn. Ngö cuï hoaëc phöông phaùp khai thaùc bò giôùi haïn trieät ñeå nhaát chính laø caùc ngheà bò phaùp luaät hieän haønh caám söû duïng bôûi heä thoáng cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn.
Hieän nay, theo soá lieäu ñieàu tra cuûa chuùng toâi ôû An Thaïch vaø Hoøa Thaéng haàu heát caùc ngö daân chuû yeáu duøng phöông tieän ñaùnh baét raø ñieän, chöa coù söï kieåm soaùt cuûa ban quaûn lyù neân löôïng caù chình ngaøy caøng suy giaûm traàm troïng.
Naâng cao nhaän thöùc
Söû duïng caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng nhö phaùt thanh truyeàn hình, baùo chí,… ñeå naâng cao nhaän thöùc cho ngö daân vaø nhaân daân trong vieäc baûo veä vaø phaùt trieån nguoàn lôïi, baûo veä moâi tröôøng soáng cuûa caù chình, choáng oâ nhieãm nguoàn nöôùc do chaát thaûi coâng nghieäp, noâng nghieäp, nuoâi troàng thuûy saûn vaø sinh hoaït gaây ra.
+ Quy ñònh kích thöôùc ñaùnh baét caù chình hoa 500 – 600 mm vôùi troïng löôïng 0,5kg trôû leân.
+ Tuyeät ñoái khoâng ñaùnh baét caù chình mun (A. bicolor) vaø chình nhoïn (A. malgumora).
+ Quy ñònh muøa vuï ñaùnh baét. Ngö daân chæ ñöôïc ñaùnh baét töø thaùng IX – XII döông lòch truøng vôùi thôøi gian hoaït ñoäng di cö ñeû tröùng cuûa caùc loaøi caù chình. Theo chuùng toâi khoâng neân khai thaùc caù chình vaøo nhöõng thaùng I – V, do nhöõng thaùng naøy caù chình con di cö vaøo soâng sinh soáng nhieàu.
Taêng cöôøng ñaøo taïo caùn boä
Xaây döïng heä thoáng giaùm saùt nhöõng bieán ñoäng veà chaát löôïng moâi tröôøng cuûa caùc loaøi thuûy saûn trong ñoù coù caù chình (Anguilla spp), nhaèm cung caáp kòp thôøi nhöõng thoâng tin caàn thieát cho cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc ñeå xöû lyù.
Ñaøo taïo caùn boä, chuyeân vieân hoïc taäp nhöõng kinh nghieäm nuoâi caù chình ôû Nhaät Baûn, Trung Quoác, Ñaøi Loan ñeå phaùt trieån ngheà nuoâi caù chình ôû Phuù Yeân.
4.4.3 Ñeà xuaát phöông phaùp nuoâi caù chình
Beân caïnh vieäc khai thaùc töï nhieân moät caùch hôïp lyù, caàn phaûi taêng cöôøng nghieân cöùu, thu thaäp nhöõng kinh nghieäm ñeå môû roäng vieäc gaây nuoâi caù chình treân taát caû caù loaïi hình, caùc dieän tích vöïc nöôùc coù theå vaø caùc loaïi beå nuoâi nhaân taïo.
Hieän nay, moät soá nöôùc treân theá giôùi nhö Nhaät Baûn, Trung Quoác, Ñaøi Loan,… ngheà nuoâi caù chình (Anguilla spp) ngaøy caøng phoå bieán vôùi nhöõng phöông phaùp vaø kyõ thuaät hieän ñaïi, thu ñöôïc naêng suaát vaø saûn löôïng cao. Trong khi ñoù, Vieät nam ngheà nuoâi caù chình chæ môùi böôùc ñaàu. ÔÛ moät soá tænh nhö Bình Ñònh, Tieàn Giang, Phuù Yeân, Tam Ñaûo, Caø Mau, An Giang,… Chuû yeáu nuoâi vôùi hình thöùc thu gom caù chình ôû ngoaøi töï nhieân vaø nuoâi trong loàng, ao hoaëc beå xi-maêng; thöùc aên nuoâi chuû yeáu töï cheá bieán. Hieäu quaû nuoâi loàng chöa cao.
Qua khaûo saùt ñieàu tra töø nhöõng hoä nuoâi caù chình (Anguilla spp), chuùng toâi nhaän thaáy vieäc nuoâi caù chình theo sôû thích, töï phaùt cuûa ngöôøi daân neân hoï chöa naém ñöôïc quy trình kyõ thuaät nuoâi. Ngoaøi ra, ñieàu kieän cô sôû vaät chaát chöa ñaày ñuû, hieåu bieát veà ñaëc ñieåm sinh hoïc caù chình vaø dòch beänh cuûa caù ôû nhöõng ngö daân naøy coøn haïn cheá neân hieäu quaû nuoâi caù chình coøn thaáp, thaäm chí coøn bò thua loã. Tuy nhieân, theo yù kieán rieâng cuûa nhöõng caù nhaân töøng hoä nuoâi, hoï cho raèng do caù chình aên thòt, chi phí cho thöùc aên vaø con gioáng cao, thôøi gian sinh tröôûng keùo daøi neân hieäu quaû kinh teá cuûa vieäc nuoâi caù chình chaäm vaø khoâng kinh teá so vôùi caùc ngheà kinh teá khaùc.
Treân cô sôû ñoù, ñeå phaùt trieån ngheà nuoâi caù chình trong nhöõng naêm tôùi. Caàn thieát phaûi taêng cöôøng trao ñoåi, taäp huaán kinh nghieäm nuoâi caù chình töø nhöõng nöôùc phaùt trieån ngheà caù chình nhö Nhaät Baûn, Ñaøi Loan, Trung Quoác. Tuy nhieân, cuõng phaûi chuù troïng khaâu quy hoaïch nuoâi hôïp lyù, traùnh tình traïng phaùt trieån nuoâi oà aït maø khoâng chuù yù ñeán nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa vieäc nuoâi troàng ñeán chaát löôïng nöôùc. Moät khi ngheà nuoâi caù chình coù hieäu quaû, phong traøo nuoâi ñöôïc nhaân roäng, khoâng nhöõng chæ caûi thieän ñôøi soáng kinh teá cho ngöôøi daân maø ñieàu quan troïng hôn nhieàu laø giaûm ñöôïc söùc eùp khai thaùc caù töï nhieân, baûo veä toát nguoàn lôïi.
V. KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ NGHÒ
Keát Luaän
Qua keát quaû nghieân cöùu chuùng toâi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc 3 loaøi caù chình thuoäc gioáng (Anguilla) coù maët ôû caùc thuûy vöïc noäi ñòa tænh Phuù Yeân. Ñoù laø loaøi caù chình hoa (A. marmorata), caù chình mun (A. bicolor) vaø caù chình nhoïn (A. malgumora).
Söï phaân boá cuûa 3 loaøi caù chình ôû caùc thuûy vöïc Phuù Yeân khaùc nhau. Trong ñoù, 2 loaøi phaân boá khaù roäng ôû caùc thuûy vöïc nöôùc ngoït vaø ñaàm phaù Phuù Yeân laø caù chình hoa (A. marmorata) vaø caù chình mun (A. bicolor). Chuùng ñöôïc khai thaùc thöôøng xuyeân vaøo caùc thaùng trong naêm. Ngoaøi ra, caù chình nhoïn (A. malgumora) chæ khai thaùc ñöôïc ôû 2 soâng chính laø soâng Kyø Loä vaø soâng Ba. Caùc thuûy vöïc nhö: soâng Baøn Thaïch, bieån hoà Haûo Sôn, hoà thuûy ñieän Soâng Hinh khoâng khai thaùc ñöôïc loaøi caù naøy.
Saûn löôïng khai thaùc caù chình (Anguilla spp) cuûa 5 thuûy vöïc trong ñieàu tra ñaït ñöôïc 9945 kg/naêm. Trong ñoù, vaøo muøa möa khai thaùc ñöôïc 7039,4 kg (chieám 70,78%), muøa khoâ khai thaùc ñöôïc 2905,6 kg/naêm (chieám 29,22%). Öôùc tính toång saûn löôïng toaøn tænh khai thaùc khoaûng 10 – 13 taán/naêm. ÔÛ 5 thuûy vöïc trong vuøng nghieân cöùu, caù chình ñöôïc khai thaùc nhieàu nhaát vaøo muøa möa luõ (IX ñeán thaùng XII).
Ngheà nuoâi caù chình ôû Phuù Yeân hieän taïi chæ coøn 8 loàng nuoâi taïi xaõ Soâng Hinh – Huyeän Soâng Hinh, 2 beå xi-maêng (1 beå ôû xaõ An Thaïch – Huyeän Tuy An, 1 beå ôû xaõ Hoøa Phong – Huyeän Tuy Hoøa). Nhöng moâ hình nuoâi beå xi-maêng ñaït hieäu quaû cao hôn moâ hình nuoâi loàng.
Ñeà Nghò
Hieän nay, nguoàn lôïi caù chình (Anguilla) ôû caùc thuûy vöïc noäi ñòa Phuù Yeân ñang bò suy giaûm, keùo theo naêng suaát khai thaùc thaáp. Caàn phaûi coù nhöõng quy ñònh veà vieäc khai thaùc caù chình hôïp lyù, nhöõng phaùp leänh khai thaùc vaø baûo veä nguoàn lôïi thuûy saûn nhaèm naâng cao hieäu quaû khai thaùc, söû duïng beàn vöõng taøi nguyeân thuûy saûn. Kieåm soaùt vieäc buoân baùn caù chình mun (A. bicolor) vaø caù chình nhoïn (A. malgumora). Ngaên caám ñaùnh baét baèng caùc ngheà truyeàn thoáng, laïc haäu, coù tính taän thu, taän dieät (raø ñieän, chaát noå, chaát ñoäc haïi,…) laøm huûy hoaïi nguoàn thuûy saûn vaø gaây oâ nhieãm moâi tröôøng thuûy sinh.
Caàn xaây döïng vaø phaùt trieån caùc moâ hình nuoâi caù chình trong ao ñaát, nuoâi trong beå xi-maêng ôû ñòa phöông nhö An Thaïch, Hoøa Phong nhaèm taêng nguoàn thöïc phaåm giaøu ñaïm, giaûm söùc eùp khai thaùc töï nhieân vaø baûo veä nguoàn lôïi thuûy saûn naøy.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
Taøi lieäu tieáng Vieät
1. AKIMUSKIN I (1979), Ñoäng Vaät Di Cö, NXB Khoa Hoïc vaø Kyõ Thuaät, Haø Noäi.
2. AQUACULTURE IN TAIWAN, LO-CHAI-CHEN (1990), Tin Tham Khaûo Chuyeân Ñeà Löôn vaø Caù Chình, Vieän nghieân cöùu nuoâi troàng thuûy saûn II. (Nguyeãn Maïnh Huøng, dòch).
3. Boä Khoa Hoïc, Coâng Ngheä vaø Moâi Tröôøng (2000), Saùch Ñoû Vieät Nam (Phaàn Ñoäng Vaät), NXB Khoa Hoïc vaø Kyõ Thuaät, Haø Noäi.
4. Boä Thuyû Saûn (1996), Nguoàn Lôïi Thuyû Saûn Vieät Nam, NXB Noâng Nghieäp Haø Noäi.
5. ÑAËNG TRUNG THUAÄN, NGUYEÃN CAO HUAÀN, TRÖÔNG QUANG HAÛI, VUÕ TRUNG TAÏNG (2000), Nghieân Cöùu Vuøng Ñaát Ngaäp Nöôùc Ñaàm Traø OÅ Nhaèm Khoâi Phuïc Nguoàn Lôïi Thuyû Saûn vaø Phaùt Trieån Beàn Vöõng Vuøng Ven Ñaàm, NXB Noâng Nghieäp.
6. MAI ÑÌNH YEÂN (1992), Ñònh Loaïi Caù Nöôùc Ngoït Nam Boä, NXB Khoa Hoïc vaø Kyõ Thuaät, Haø Noäi.
7. MAI ÑÌNH YEÂN vaø NGUYEÃN HÖÕU DÖÏC (1991), Thaønh Phaàn Loaøi Caù vaø Söï Phaân Boá ôû caùc Tænh Nam Trung Boä, Taïp chí khoa hoïc Tröôøng Ñaïi Hoïc Toång Hôïp Haø Noäi, trang 21 – 24.
8. NGOÂ TROÏNG LÖ (1998), Kyõ Thuaät Nuoâi Caù Chình, Chaïch Ñoàng, Boùng Boáp, Ba Ba, Ruøa Vaøng, Caàu Gai, taäp I vaø II, NXB Noâng Nghieäp, TPHCM.
9. Sôû Khoa Hoïc vaø Coâng Ngheä Moâi Tröôøng Phuù Yeân (1995), Ñaëc Ñieåm Khí Haäu Thuûy Vaên Phuù Yeân, NXB Noâng Nghieäp, TPHCM.
10. Sôû Thuûy Saûn (2004), Hieäu Chænh Qui Hoaïch Toång Theå Phaùt Trieån Ngaønh Thuûy Saûn Phuù Yeân Thôøi Kyø 1999-2010 vaø Ñònh Höôùng Ñeán Naêm 2020, Trung taâm nghieân cöùu vaø tö vaán phaùt trieån Phuù Yeân.
11. VUÕ TRUNG TAÏNG (1994), Caùc Heä Sinh Thaùi Cöûa Soâng Vieät Nam, NXB Khoa Hoïc vaø Kyõ Thuaät, Haø Noäi.
12. VÖÔNG DÓ KHANG (1963), Ngö Loaïi, Phaân Loaïi Hoïc, NXB Noâng Thoân, Haø Noäi.(Nguyeãn Baù Maõo, dòch).
Taøi lieäu tieáng Anh
12. FAO (1998), Catalog of Fishes, Vol 1&3 California Academy of Scienes.
13. RAINBOTH, W. J (1996), Fishes of the Cambodian Mekong, FAO Species Indenification Field Guide For Fishery Purposes.
PHUÏ LUÏC
Phieáu ñieàu tra noâng hoä
NGUOÀN LÔÏI CAÙ CHÌNH (Anguilla spp) TAÏI TÆNH PHUÙ YEÂN
PHAÀN 1: THOÂNG TIN TOÅNG QUAÙT VEÀ NOÂNG HOÄ
Teân chuû hoä:
Ñòa chæ:
Soá ngöôøi trong hoä:
Soá ngöôøi trong hoä tham gia:
Khai thaùc: (ngöôøi) Nuoâi: (ngöôøi) Thu mua: (ngöôøi)
PHAÀN 2: KEÁT QUAÛ KHAI THAÙC, NUOÂI VAØ THU MUA NAÊM 2004
KHAI THAÙC
1. Loaïi caù thöôøng khai thaùc laø caù loaïi gì?
a/ Teân phoå thoâng (teân thöôøng goïi): Tyû leä theo loaøi: (%)
b/ Kích côû khai thaùc ñöôïc bao nhieâu?
Con lôùn nhaát coù: Troïng löôïng: (kg) Daøi: (cm)
Con nhoû nhaát: Troïng löôïng: (kg) Daøi: (cm)
c/ Vuøng thöôøng xuyeân khai thaùc:
2. Muøa vuï khai thaùc vaøo muøa naøo?
Muøa chính: (thaùng) Saûn löôïng: (kg/ngaøy)
Muøa phuï: (thaùng) Saûn löôïng: (kg/ngaøy)
3. Ngö cuï söû duïng trong khai thaùc:
Löôùi: (vaøng) Hoaït ñoäng: (laàn/naêm) Thôøi ñieåm: Saûn löôïng: (kg/ngaøy) Caâu: (löôõi) Hoaït ñoäng: (laàn/naêm) Thôøi ñieåm: Saûn löôïng: (kg/ngaøy)
Chaâm ñieän: (caùi) Hoaït ñoäng: (laàn/naêm) Thôøi ñieåm: Saûn löôïng: (kg/ngaøy)
Ngö cuï khaùc: Hoaït ñoäng: (laàn/naêm) Thôøi ñieåm: Saûn löôïng: (kg/ngaøy)
4. Muïc ñích söû duïng caù con ñeå laøm gì?
a/ Öông: (loaøi)
b/ Baùn: (loaøi)
c/ Nuoâi: (loaøi)
NUOÂI
Tình hình chung cuûa hoaït ñoäng nuoâi caù.
a/ Ao: Soá ao: (caùi) Dieän tích: (m2)
b/ Loàng: Soá loàng: (caùi) Cao: (m) Daøi: (m) Roäng: (m)
c/ Maät ñoä: (con/m2)
d/ Thaû gioáng vaø thu hoaïch bao nhieâu laàn trong 1 vuï:
e/ Thôøi gian nuoâi treân 1 vuï: (thaùng)
THU MUA
Saûn löôïng thu mua ñöôïc bao nhieâu?
Muøa chính: (kg/ngaøy) Ñôn giaù theo loaøi: (1000ñ)
Muøa phuï: (kg/ngaøy) Ñôn giaù theo loaøi: (1000ñ)
Thò tröôøng tieâu thuï
Trong tænh: Saûn löôïng: (kg/ngaøy)
Ngoaøi tænh: Saûn löôïng: (kg/ngaøy)
KHOÙ KHAÊN VAØ KIEÁN NGHÒ
Khoù khaên:
Giaûi phaùp:
3. Kieán nghò:
Hình 4.8 Ngö daân thöû nghieäm ñaët luù ñeå khai thaùc caù chình con (Anguilla spp)
Hình 4.9 Troïng löôïng caù chình hoa khoaûng 0,3 – 0,5 kg
Hình 4.10 Caù chình con ôû giai ñoaïn haéc töû Hình 4.11 Caù chình nhoïn (A.malgumora)
Hình 4.12 Ñaäp Ñoàng Cam Hình 4.13 Ñaäp ngaên maën Tam Giang – Tuy An
Các file đính kèm theo tài liệu này:
cachinh.doc
cachinh.pdf
