Luận văn Khảo sát truyện cổ dân gian ê đê dưới góc độ loại hình

buôn làng, Dăm Poh Kneh và H-Bui Nga Pang trở thành vợ chồng. Dăm Poh Kneh chuốc rượu cho dân làng ngủ say và chạy trốn mang theo đôi mắt của H-Lui, H-Jei, các vật thần và những linh hồn của buôn H-Bu Nga Pang. Chàng giết hết những con quỷ ở buôn H-Bu Nga Pang và quay về giết con quỷ H-Bia Yăk. Chàng quay về chòi bỏ hoang gắn lại hai mắt cho hai mẹ H- Lui, H-Jei. Mtao chết, Dăm Poh Kneh sống cùng hai mẹ H-Lui, H-Jei và bà Sun cho đến trọn đời. 7. Chuột nâu và Y Rit Chàng Y Rit mồ côi đi đào củ mài về nuôi bà, bắt được con chuột nâu. Chuột cho Y Rit viên ngọc ước. Mtao đòi đổi ngọc của Y Rit nếu không Rit sẽ bị đuổi khỏi buôn. Mtao cầm ngọc ước thì hóa ra bầy rắn cắn chết Mtao. Chàng Rit làm chủ buôn sống sung sướng. 8. Chàng Y Jú Thuở xưa, buôn làng của người Ê đê bị đàn cọp dữ tấn công, bố mẹ anh em chàng Y Jú cũng bị cọp bắt. Chàng Y Jú tuổi vừa tròn mười lăm mùa rẫy xin đi diệt cọp. Chàng kêu gọi trai tráng rào buôn, làm hầm chông nhử cọp vào làng. Cọp sập bẫy, Y Jú và dân làng giết được cọp. 9. Anh em Cun, Cơi Hai anh em Cun và Cơi, mẹ chết sớm, cha đi lấy dì ghẻ. Hai anh em Cun và Cơi bị đem bỏ vào rừng nhiều lần nhưng không chết. Một lần, thần Cây đem hai anh em về buôn của thần và tặng cho hai anh em lông chim thần. Hai anh em lập buôn mới, trở nên giàu có. Cha mẹ ghẻ đến xin của cải, lúc về bị rơi xuống sông chết. 11. Chàng nghèo tát biển Chàng mồ côi và người bạn lấy vợ. Chỉ có một cô gái nghèo đồng ý lấy chàng mồ côi. Hai vợ chồng siêng năng vẫn nghèo mãi. Người bạn đã giàu lại có tính xấu, lừa chàng mồ côi, bảo rằng tát cạn biển thì sẽ giàu.Chàng mồ côi thật thà nghe theo. Thần Rồng thương tình cho chàng 7 gói cát và 7 viên ngọc thần. Chàng trở nên giàu có. Người bạn cũng bắt chước tát biển nhưng chẳng được gì, bèn đánh cướp của chàng mồ côi. Mồ côi dùng viên ngọc thần đánh bại. 12. Sự tích con voi trắng Chàng Y Rit mồ côi ở với bà, chàng đi săn cứu các con vật bị nạn như con heo xám, con thỏ nâu, con voi. Chàng được tặng viên ngọc ước gì được nấy và trở nên giàu có. Mtao Ăk đến ép chàng phải cống nạp khỉ bảy đầu, heo mẹ bảy đuôi, voi bảy ngà. Y Rit cùng bà và các con vật bỏ đi. Mtao đuổi theo bị chết tan xương trong rừng sâu. 13. Chàng cá sấu Nàng H Nhí gặp chàng trai trên sông vốn là thủy thần. Hai người yêu thương nhau. H Nhí về buôn của thủy thần sống sinh con trai. Nàng đặt con bên bờ suối, người thợ săn đem về nuôi đặt tên là chàng Cá Sấu. Chàng Cá Sấu có phép thần do cha chàng ban cho. Chàng lập buôn giàu có. Mtao Ăk đến cướp phá buôn chàng. Mtao Tuôr cũng đến cướp. Nhưng cả hai Mtao đều thất bại. Mtao Tuôr phải gả con cho chàng Cá Sấu. 14. Mẹ con nàng H’Bia và chú dê con Ở một buôn nọ, có hai mẹ con bà H’Bia. Một hôm, hai mẹ con H’Bia vào rừng gặp một chú dê bị mắc bẫy, hai mẹ con cứu chú dê và mang về nhà nuôi. Hai mẹ con H’Bia vô cùng ngạc nhiên vì mọi việc trong nhà đều đã được làm hết, họ phát hiện ra chú dê chính là chàng trai to khỏe đã giúp họ, họ vui mừng giấu bộ lông dê đi và chàng trai không hóa thân vào được nữa. Bà H’Bia gả con gái cho chàng trai, chàng trai làm lại nhà đón hai mẹ con về ở hạnh phúc, êm ấm. 15. Gà đẻ trứng vàng Ở một buôn nọ, có hai bà cháu đi lấy củi gặp một chú gà con bị nạn và họ đã cứu gà con, chú gà về nhà hai bà cháu và làm bạn với hai người. Hai bà cháu H’Niêng vui sướng khi chú gà đẻ trứng vàng. Chuyện đến tai M’tao độc ác, M’tao đem đồ đến đổi gà, con gà bay mất và M’tao bị chết, hai bà cháu H’Niêng và dân làng sống yên ổn. 16. Chàng Y Rít và lông gà thần Ở một buôn làng nọ, có cậu bé Y Rít sống với bà ngoại, của cải làm ra đều bị M’tao M’xây cướp. Bà Y Rít ốm nặng, cậu vào rừng kiếm lá thuốc và gặp được gà trống nói được tiếng người, gà trống đưa Y Rít chiếc lông thần. Về nhà, Y Rít dùng chiếc lông chữa bệnh cho bà, hai bà cháu không phải lên rẫy nữa mà chỉ chăm đàn gà. M’tao M’xây biết chuyện bắt hai bà cháu đổi lông gà thần, M’tao M’xây và cả gia đình bị biến thành chim, của cải của M’tao M’xây được chia đều cho dân làng. Đàn chim vừa ăn vừa phá lúa dân làng, dân làng gọi là chim K’tia. 17. Tục đặt tên Một gia đình sinh được một bé gái, đã 7 ngày mà vẫn chưa có ai đặt tên. Thần Cây Đa và Cây Sung bàn nhau đặt tên cho đứa bé là H Đai và chỉ cho cô bé sống đến 17 tuổi. Hai thần bàn nhau, người thợ săn nghe được. Sau này khi cô gái đúng 17 tuổi anh xin cưới cô làm vợ. Khi về thăm bố mẹ chồng, cô bị đàn cọp bắt vào rừng. Từ đấy có phong tục sinh con ra phải đặt tên ngay không để quá ba ngày. 18. Sự tích hồ Lăk Sông suối khô cạn. Dân làng đói khát. Già làng cử hai anh em Y Lăk, Y Liêng mồ côi đi tìm nước. Một vị thần báo mộng cho hai anh em tìm nước trong cây lồ ô. Hai anh em chặt cây lồ ô thì được một chú lươn con. Con lươn lớn nhanh, chật nồi đất, chật nồi đồng, chật ché lớn. Hai anh em phải đào hố sâu cho lươn ở. Lươn đào hố càng sâu càng rộng thì có đầy nước cho dân làng. Rồng trên trời thách thức đánh nhau với lươn, rồng thua, lươn thì chìm xuống nước. Hai anh em đứng bên bờ hồ gọi lươn mãi rồi hóa đá. Từ đó gọi hồ là hồ Lăk (anh em chàng Lăk) 19. Lấy chồng heo Hai mẹ con H Lá nghèo khổ cứu được chú heo ra khỏi đám bùn lầy. Hai mẹ con nuôi nấng heo. Mỗi khi hai mẹ con đi rừng về lại thấy nhà cửa gọn gàng, nước đổ đầy bầu, củi chất đầy bếp, cơm chín, cá thơm. Hai mẹ con rình xem thì thấy chàng trai khỏe mạnh bước ra từ chuồng heo. Cô con gái giấu bộ da heo. Hai người lấy nhau sống hạnh phúc. 20. Sự tích cồng chiêng Hai cha con đi rừng hái quả bị lạc. Nghe được âm thanh kì lạ, họ đi theo thì đến một buôn làng, được già làng tiếp đón và ở đấy suốt mấy mùa rẫy. Ngày chia tay, già làng tặng bộ cồng đá. Về sau buôn làng Tây Nguyên dùng đồng thau để đúc thành bộ cồng chiêng. 21. Sự tích kèn đing năm Hai vợ chồng già không có con. Người vợ uống nước hốc đá sinh được 6 người con (3 trai 3 gái) giống nhau như đúc. Người cha làm 6 ống nứa khác nhau cho 6 người con để phân biệt. Người em út lấy 6 ống nứa cắm vào quả bầu khô làm kèn thổi. Âm thanh gợi sự buồn thương. Sau này để thổi trong đám tang, gọi là kèn Đing Năm. 22. Sự tích điệu múa tung khắc Hai vợ chồng sinh con trai đặt tên là Y Rit. Y Rit lớn lên khỏe mạnh lớn như thổi, vào rừng mải săn thú bị lạc. Ông Gỗn chỉ cho cách làm trống và dạy cách múa trống. Chàng mang theo trống tìm đường về nhà. Nghe tiếng trống các loài thú dữ không hại chàng. Muôn loài chim thú tụ họp về dẫn đường cho Y Rit về nhà. Điệu múa trống gọi là điệu múa tung khắc. 23. Tháp Yang Prong Ngày xưa có hai vợ chồng lấy nhau lâu năm không có con, một ngày nọ người vợ mang thai, đến ngày sinh nở, người chồng đi tìm một bà đỡ về. Bà đỡ vừa bắt tay vào đỡ đẻ thì có một con diều sáo ở đâu bay lạc vào. Tiếng sáo làm mê hoặc lòng người khiến bà đỡ ngẩn ngơ, hồn đi theo tiếng sáo mà quên mất công việc đỡ đẻ. Khi tiếng sáo ngừng thì người vợ và đứa con trong bụng đã chết. Người chồng tức giận rút gươm chém chết bà đỡ. Cả ba người chết đều hóa đá. Người dân quanh đó gọi 2 mẹ con là Yang Prong nghĩa là Thần Lớn. Nước mắt của dân làng hòa cùng rượu cần chảy thành con suối Ea Nao quanh ngọn tháp. 24. Thác Drai Hling Ở một buôn làng giàu có, có nàng Hling con gái tù trưởng vô cùng xinh đẹp. Y Rit cứu Hling khỏi bầy cọp dữ. Hling đem lòng yêu chàng Y Rit mồ côi, trao vòng bạc. Mtao chê Y Rit nghèo, gả Hling cho con trai tù trưởng giàu mạnh ở buôn khác. Ngày Hling phải về nhà chồng, nàng nhảy xuống dòng sông tự vẫn. Y Rit lao xuống lặn tìm không thấy Hling rồi chàng cũng biến mất giữa dòng nước xiết. Từ đó dòng sông biến thành dòng thác dữ. Dân làng đặt tên thác là Drai Hling. 25. Drai Sap Tù trưởng giàu mạnh ở buôn nọ có cô con gái xinh đẹp là H Mí. Yrit cứu H Mí khỏi dòng nước dữ. H Mí đem lòng yêu chàng Y Rit mồ côi, trao vòng bạc. Mtao không đồng ý gả H Mí cho Y Rit. Quái vật xuất hiện bắt H Mí đi mất. Y Rit hóa thành cây cổ thụ. Dòng thác nơi hai người chia tay gọi là Drai Sap. 26. Sự tích cây Kơ nia Chàng K Đăm mồ côi làm nô lệ cho Mtao, yêu nàng Hnia cũng là tôi tớ của Mtao. Hai người muốn lấy nhau phải có sự đồng ý của Mtao, Mtao ép K Đăm làm quần quật, đi tìm cây đại thụ trong rừng cho hắn. Voi giúp K Đăm hạ được cây. Mtao lại bắt K Đăm đi bắt thuồng luồng. Thủy thần giúp K Đăm bắt được thuồng luồng. Mtao lại bắt chàng đi phát rẫy. H Nia mang nước cho K Đăm, nắng gắt lại đói khát, H Nia gục ngã. K Đăm chạy lại đỡ H Nia, chàng cũng chết bên cạnh. Hai người hóa thành cây Kơ nia. 27. Sự tích cây si Có một cô gái Ê Đê bên này sông Sêrêpốk yêu một chàng trai M'Nông bên kia sông. Nhà cô gái là chủ bến nước. Mtao không chấp nhận chàng trai vì nhà chàng nghèo. Để được sống bên nhau suốt đời, cô gái trốn nhà cùng chàng trai. Cha mẹ cô gái sai người đuổi theo và bắt được, nhốt cô vào buồng. Tìm đủ cách nhưng không cứu được cô gái, chàng trai ngồi buồn bã rồi chết ngay bên dòng sông. Một thời gian sau, nơi ấy mọc lên một cây si nhỏ. Nhận được tin, cô gái xót thương, khóc lóc nhiều ngày nên đổ bệnh rồi cũng hồn lìa khỏi xác bay đi tìm chàng trai. Bỗng một ngày, phía bờ sông bên này cũng mọc lên một cây si nhỏ. Cứ thế, theo từng con trăng, hai cây si lan ra mép nước, vươn ra bờ bên kia để mọc, cuối cùng là chúng mọc đan xen nhau. Lâu dần, lũ làng Ê Đê và M'Nông cũng coi đó như một biểu tượng vĩnh cửu trong tình yêu của con trai, con gái buôn mình. 28. Sự tích dòng sông Sêrêpôk Ngày xưa, có một cô gái yêu chàng trai ở bên kia sông. Nhưng nhà cô gái nghèo, không có chiêng ché, trâu bò để “bắt” chàng trai về làm chồng. Hai bên gia đình do có hiềm khích nên cũng ngăn cấm không cho hai người thương nhau. Đau khổ, tuyệt vọng, cả hai cùng gieo mình xuống sông tự vẫn. Cô gái hóa thành dòng Krông Ana, chàng trai hóa thành dòng Krông Nô. Còn dòng sông Sêrêpôk chính là sự hòa quyện vĩnh hằng của hai người, như lời ngợi ca một tình yêu thủy chung, bất diệt. 29. Hồ Chư Lăm Từ ngày xửa, ngày xưa, ở một buôn làng của dòng họ Niê của người Ê Đê có đôi trai tài gái sắc yêu nhau tha thiết. Nhưng tình yêu của họ thật ngang trái bởi tình yêu ấy lại nảy sinh giữa hai anh em ruột trong cùng một nhà. Biết chuyện loạn luân của đôi trai gái, buôn làng đã trừng phạt theo luật tục của đồng bào Ê Đê. Buộc gia đình đôi trai gái phải thịt một con trâu trắng để cúng thần linh. Vì nhà nghèo, không đủ tiền mua trâu trắng, hội đồng già làng đã thương cảm và cho phép đôi trai gái ấy thay lễ vật trâu trắng bằng một con heo trắng. Khi con heo trắng đã được lũ làng mổ bụng, thui và đang đặt trong mâm lễ, đúng lúc già làng thực hiện nghi thức cúng thần linh thì con heo trắng trong mâm lễ vật đột nhiên sống lại. Con heo hét ầm lên, nó chạy như tên bắn một vòng quanh làng. Con heo chạy đến đâu, đất dưới chân nó nứt toác ra đến đó, vết nứt mỗi ngày một rộng ra, đất sụt suống. Rồi nhà cửa, vườn tược, người và vật cả buôn làng nọ chìm nghỉm xuống lòng đất. Đất sụt xuống đến đâu, nước ào ào dâng lên đến đó và hình thành hồ Chư H’Lăm 30. Truyện Ama Sat Sat nằm mơ thấy các thần báo mộng phải đi đến đầm lầy cùng với cái khăn trắng để lấy một vật quý. Sat đến đầm lầy thấy một con rắn vừa to vừa dài, quá sợ hãi, Sat tất tả chạy về. Sau đó trở thành người nửa điên nửa dại. Mọi người đều nói rằng vì Sat đã không làm theo lời mách bảo của các thần và cũng không làm lễ hiến sinh. 31. Truyện A Ma Mang A Ma Mang đi làm cỏ trên rẫy thì gặp một con rắn lớn. Cái đuôi của con rắn có bùa thần tài. A Ma Mang cắt đuôi con rắn mang về.Tối đi ngủ chàng mơ thấy con rắn và cảnh một lễ hiến sinh có cả bò. Ngày hôm sau A Ma Mang làm lễ cúng và từ đó trở nên giàu có nhất buôn làng. 32. Truyện Y Kum Chàng nô lệ Y Kum nằm mộng thấy thần Rồng. Sáng hôm sau Y Kum làm lễ cúng lợn, gà. Từ đó Y Kum trở nên giàu có. Chàng lấy vợ rồi vô tình tiết lộ về giấc mộng gặp thần Rồng với vợ. Y Kum chết khi vào rừng tìm gỗ quý. 33. Bác thợ săn lạc trong rừng Ở buôn nọ có bác thợ săn rất tài giỏi. Bác thợ săn đi vào rừng, bác vào nhà H-Bia Drong Hit để sưởi lửa, bác làm cô gái tức giận và biến mất, bác bỗng thấy mình dưới một giàn mướp đắng chứ không phải đang sưởi lửa. Bác gặp chòi của một chú hươu và vào sưởi lửa, không nghe lời dặn của chú hươu, bác thấy mình đang ngồi ở bụi cây chứ không phải đang trong chòi. Đến một gốc cây đa, bác nghỉ lại nhà lũ khỉ và vượn, không nghe lời lũ khỉ và vượn, bác thợ săn tỉnh dậy và thấy mình đang nằm trên cành cây cao. Đêm hôm sau, vì muốn biết đàn khỉ hóa phép biến cây đa thành ngôi nhà như thế nào, bác thợ săn lại không nghe lời dặn của lũ khỉ và vượn và lại trên cây cao, hôm sau bác ngủ ở cuối cầu thang sáng tỉnh dậy thấy mình nằm dưới gốc đa. Bác thợ săn trở về kể đầu đuôi câu chuyện cho vợ con và dân làng nghe. 34. H Bia Đung và Đam Bhu Có hai vợ chồng, chồng là Dăm Bhu, vợ là H-Bia Đung sống với nhau rất hạnh phúc, họ có ba người con, đứa thứ nhất là Dăm Can M’Nga, thứ hai là Dăm Băn M’Nga và cô con gái út là H-Băng Êra, họ chỉ thiếu muối ăn, vải và một số đồ dùng trong gia đình nên Dăm Bhu xuống vùng đất của người Kinh để mua sắm những thứ đó. Ở nhà, H-Bia Đung đi lấy bột tro về nhuộm vải, nàng đã lỡ hứa lấy vua Thủy tề về sống với ông ta. Chàng Dăm Bhu trở về nghe con kể lại chuyện, thương vợ nên tìm cách cướp lại nàng. Không thấy vợ, vua Thủy tề sai tôm, cua lên bờ xem xét nhưng đều bị đánh chạy về, Vua Thủy tề biến thành con rắn xanh lên bờ xem xự thể ra sao, Dăm Bhu giết rắn cùng vợ con sống vui vẻ. H-Bia Đung vẫn còn thương nhớ vua Thủy tề, nàng chết, sau đó, bốn cha con sống với nhau côi cút. Thời gian sau đó, người cha đồng ý lấy H-Bia Yăk làm vợ. H-Bia Yăk mang bầu, bà sai những đứa con của Dăm Bhu kiếm thức ăn cho bà. Được một thời gian, các con của Dăm Bhu ra ở riêng trong một căn nhà nhỏ, vui vẻ và đầm ấm. 35. Bác Blông Bluê Ở một buôn nọ, có một bác tên là Blông Bluê rất khờ dại. Con kiến của bác bị một con gà mổ chết, người hàng xóm phải đền cho bác con gà. Đến buôn khác, con gà của bác bị con chó cắn chết, bác lại được đền một con chó, cứ như vậy bác được đền con dê, con bò, con trâu, con voi, lửa, nước và cuối cùng là hai cô gái đã phải làm vợ bác. Hai cô vợ kêu bác Blông Bluê cắm chông phòng hổ, lúc đi ngủ bảo bác nằm sát cửa, nửa đêm hai cô vợ xô bác xuống chông chết. Câu chuyện của bác Blông Bluê trở thành bài học cho những ai nhẹ dạ, cả tin, nhắc nhở chúng ta không nên bắt ép người khác. 36. Đá đẻ con Khỉ giao phối với đá sinh ra cậu bé. Người thợ săn nhặt về nuôi đặt tên là Yang Mya. Chàng lấy vợ rồi đi làm ăn xa. Khi trở về biết vợ ngoại tình. Chàng hỏi người đi đường ai cũng giấu. Tức giận chàng giết và hóa đá họ. Chàng giết kẻ gian phu và về nhà hóa đá người vợ đang sinh con. Chàng thách ông trời vật lộn rồi hóa đá tất cả những người đến xem. Cuối cùng ông trời biến chàng thành con lợn lòi. Chàng bị dân làng giết rồi cũng hóa thành đá. 37. Sự tích hạt gạo Thuở xưa, buôn làng Ê đê sống sung túc. Khi đó một quả dưa gang to đến mức mười người ăn vẫn thừa, một hạt gạo đủ cho cả ba người ăn. Một bắp ngô phải năm người ăn mới hếtVua của xứ Ê đê một ngày nọ cùng với vợ vắng nhà. Người vợ giao cho con là công chúa H Rin trông coi nồi cơm nếp. Nàng H Rin chỉ mải mê ngắm sắc đẹp của mình. Cơm nếp sắp cháy mà không rút củi. Cơm nếp kêu cứu, H Rin mắng nhiếc cơm nếp rồi bê nồi cơm nếp vứt ngay vào vũng nước bẩn dưới gầm sàn. Hồn của hạt cơm nếp bay lên trời gặp thần Sơ Ri để kể tội con người không quý trọng lúa gạo. Thần Sơ Ri gọi hồn lúa gạo, ngô bắp về trời. Buôn làng của ông Vua từ đó nấu cơm không được hạt cơm nở to như trước. 38. Núi mẹ và con Chàng Y Siêng biết chuyện vợ ngoại tình. Chàng giết kẻ tình địch, hóa hắn thành đá. Về nhà chàng thấy bà đỡ đang đỡ đẻ cho vợ. Chàng hóa đá tất cả mọi người. Chàng bị biến thành lợn lòi, bị dân làng giết rồi chàng cũng hóa thành đá. 39. Con mèo khôn ngoan Ở một buôn nọ, có ông đầu buôn M’Tao M’Sei giàu có, hùng mạnh. Trong một lần đi săn, ông phát hiện được viên ngọc quý trong bụng chim sâu, ông mang về cất ở chén trong phòng ngủ, cho lính canh giữ cẩn thận. Ở buôn khác có ông đầu buôn M’Tao M’Ro biết chuyện viên ngọc cho người đến cắp ngọc về. Trước khi ngủ, M’Tao M’Ro đều ngậm viên ngọc vào miệng, M’Tao M’Sei nhờ hai đứa tôi tớ đi lấy lại ngọc nhưng không thành. Thất vọng M’Tao M’Sei bỗng thấy con mèo lạ, ông nhờ mèo và chó đi lấy lại ngọc giúp mình, mèo và chó dũng cảm, vất vả mới lấy được ngọc về cho M’Tao M’Sei. M’Tao M’Sei nghe mèo kể lại chuyến đi lấy lại viên ngọc, ông cho mèo ăn cơm ngon, bát đẹp, còn chó thì bị phạt, ăn cơm thừa xương xẩu. 40. Chim xử kiện Chim Borling Borlang hoặc Mlang Mling (chim khướu) được Yang phân công chuyên xử kiện. Còn có Diều Hâu, nhưng nó là loài chim ác. Gà Rừng nhưng nó uống rượu nhiều quá. Con Công nhưng không ai chịu được tiếng gào quá to của nó. Chim Borling Borlang phải dạy cho các thủ lĩnh cách phân xử. Từ khi xảy ra nạn hồng thủy, loài chim đó không biết nói nữa, việc xử phạt trong buôn do các pô bhiăn kđi – già làng phán xử. 41. Y Tô cháu của trời Trời cho Y Tô xuống trần gian để giúp nàng H’Hliêo. H’Hliêo ngày nào cũng đào củ mài vất vả. Y Tô biến hóa ra cơm gạo ngon, nương rẫy bạt ngàn cho H’Hliêo. Chàng còn biến hóa ra nhà cao cửa rộng và sống như vợ chồng với H’Hliêo. Y Tô kết nghĩa anh em với Y Rit. Y Tô và Y Rit đi đánh thần sông cứu con gái của Mtao. Y Tô giết được thần song cứu nàng H Bia. H Bia giữ lại chàng không ở. H Bia cắt đuôi khố của chàng. Mtao cho người đi so đuôi khố thì phát hiện ra Y Tô. Y Tô đã có gia đình nên không lấy H Bia làm vợ.. Mtao cho Y Tô rất nhiều của cải. 42. Sự tích loài ong Ngày xưa ở rừng núi Tây Nguyên có những đàn ong rất kỳ lạ. Chúng phá hoa màu, gia súc, gia cầm của dân làng. Buôn làng cử một đoàn người đi lên gặp trời, trời bắt ong chúa đưa về hỏi tội và trừng phạt bầy ong. Loài người thắng lợi sống yên ổn và hạnh phúc, loài ong phải hút mật và trả nợ cho loài người. 43. Con voi bảy ngà Ngày xưa ở núi rừng Tây Nguyên có một con voi hung dữ bảy ngà, uy hiếp chim thú trong rừng và các buôn làng Tây Nguyên. Chàng Đăm Sing đứng lên nhận bắt voi bảy ngà, cuộc chiến với voi bảy ngà hết sức quyết liệt nhưng với sự dũng cảm của Đăm Sing và sự giúp sức của Trời, nữ thần mặt trời, mặt trăng chàng đã thu phục được voi bảy ngà, từ đó voi bảy ngà trở thành bạn tốt của buôn làng Ê Đê. 44. Gà và Chó Ngày xưa, Gà và Chó không giống như bây giờ. Chó ngày xưa lông vũ, gà thì lông mao. Do bộ lông hai con vật khó khăn trong cuộc sống và sinh hoạt nên muốn đổi bộ lông cho nhau. Chó muốn đổi lông cho Gà nhưng Gà còn làm cao lưỡng lự. Cuối cùng hai con đổi lông cho nhau. Chó tức vì câu nói xỏ của Gà, nên hễ thấy Gà đâu là đuổi đi. 45. Khỉ và Rùa Ngày xưa, Khỉ và Rùa ở chung một làng. Rùa có con trai là Ama Nôi, Khỉ có con trai tên là Ama Nêng. Rùa tuy chậm chạp nhưng suy nghĩ chín chắn, khôn ngoan, tính tình trung thực, Khỉ nhanh nhẹn, táo tợn nhưng nhiều khi xấu nết, ngốc dại. Khỉ rủ Rùa đi bắt cá, đi kiếm trái cây, ăn trộm mía của bác Dây, đi lấy trứng, ăn trộm thóc nhưng lần nào Khỉ cũng thất hứa với Rùa khiến Rùa rất bực tức, tuy nhiên nhờ sự khôn ngoan, Rùa đã nhiều lần cho Khỉ bài học và lấy lại được quyền lợi của mình. 46. Thỏ và ốc Thỏ bắt gặp chú Ốc nhồi ở một bờ suối. Thỏ mỉa mai Ốc bò chậm chạp không bằng mình. Chú Ốc ra lời thách đấu chạy với Thỏ. Ốc dùng mưu kế đánh bại Thỏ trong cuộc thi, kết quả là Ốc thắng trong cuộc thi còn Thỏ thì lăn ra chết. 47. Thỏ và lão Mtao bụng to Có một lão Mtao khi chưa giàu có thì siêng năng, chịu khó nhưng khi giàu có rồi thì lười biếng, chỉ biết ăn uống phè phỡn, đối với nô lệ thì lão bắt làm mà chả cho ăn. Dần dần lão thấy trong người khó chịu, cơm không muốn ăn, rượu không muốn uống. Một chú Thỏ cho Mtao biết lí do lão không muốn ăn uống, từ đó, lão đi làm chăm chỉ và ăn uống ngon miệng hơn. Lão muốn đến ơn Thỏ nhưng Thỏ chỉ nhắc nhở lão không được để nô lệ đói nữa. 48. Chàng Yang Mơ Da Bà cụ đi tắm thấy một tảng đá nứt ra sinh ra đứa bé. Bà đem về nuôi đặt tên là Yang Mơ Da. Yang Mơ Da lớn lên cùng với cùng với con trai bà cụ là chàng Y Săn. Lớn lên, Yang Mơ Da lấy vợ, chàng đi làm ăn xa. Ngày trở về chàng thấy vợ đeo nhẫn của anh. Nghi vợ ngoại tình, chàng đánh đuổi người anh, dọc đường hỏi người đi đường, họ giấu không nói người anh ở đâu. Chàng hóa đá họ rồi hóa đá anh. Ông trời thấy vậy trách chàng. Chàng chết hóa thành bụi cây biết khóc. 49. Người hóa voi Hai anh em đi săn kì đà. Người anh nướng anh bị ngứa, thân phồng to như voi. Nghe lời em, người anh vứt thịt kì đà xuống suối. Thịt kì đà lại hóa ra đàn cá đông đúc. Dân làng kéo nhau đi tát cạn suối bắt cá. Ăn cá vào cả làng hóa voi không nói được tiếng người nữa. 50. Y Nan nuôi cá lóc Người mẹ được trăn thần cho ba củ thuốc. Bà nhai hai củ đẻ ra con trai đặt tên là Y Nan, một củ đem trồng. Cha chết, người mẹ lấy chồng khác. Người cha dượng độc ác cắt gân chân của Y Nan. Thần báo mộng cho chàng tìm cây thuốc mẹ trồng, chữa lành. Chàng bắt con cá lóc nuôi trong ao, chữa khỏi bệnh cho con gái của Mtao. Người cha dượng bị trời đánh chết. 51. Đàn trâu nhà trời Chàng mồ côi đi làm thuê làm mướn, dành dụm sắm được con trâu thì bị bầy chim dữ trên trời bắt mất. Chàng đuổi theo bắt được chim đầu đàn, theo nó lên trời đòi trâu. Chàng được đền hai con trâu mang về hóa thành hai bộ sừng. Lần sau chàng lên đòi trâu nữa thì được đền nắm dây mang về. Nắm dây hóa thành đàn trâu đông đúc. Chàng chia cho cả làng. 52. Chàng Lọ Nồi Hai vợ chồng đã già mà không có con. Một ngày bà vợ ăn quả xoài thì có mang, ba ngày sau sinh được đứa bé xấu xí đen đủi. Hai vợ chồng coi khinh cho con ở chuồng trâu, ăn mặc rách rưới. Không ai biết Lọ Nồi có phép lạ. Chàng bỏ đi ở riêng. Mỗi khi đói cơm tự đến trước miệng, muốn của cải thì vàng bạc tự đến. Chàng đãi khách chỉ một chén cơm nhỏ mà ăn hoài không hết. Sau chàng lấy vợ sống sung sướng. Cha mẹ phải đến xin cơm của chàng. 53. H Liu và H La H Liu và H La là hai người bạn thân thiết như chị em. H Liu ướm hài vừa vặn, nàng được làm vợ hoàng tử Chàm. H La xin đi theo cùng H Liu. Hoàng tử đi vắng, H La giết bạn đem chôn. Nơi chôn H Liu mọc lên một cây trúc. H La chặt trúc thì hóa thành chim. H La lại giết chim thì lông mọc thành cây đu đủ. Hồn của H Liu gọi bà lão đến. Bà lão dắt hoàng tử đến nghe hồn H Liu nói chuyện. Hồn nhập xác trở lại, nàng H Liu sống lại còn bà lão thì biến mất. Về cung, H Liu cho người giết H La rồi làm mắm gửi cho mẹ H La. 54. Chàng Rit và voi bay Trong buôn làng xuất hiện một con cọp tinh. Cọp giết người chồng rồi biến thành người chồng về nhà tìm người vợ để ăn thịt. Người vợ biết được. Dặn đồ vật trả lời thay mình rồi bỏ trốn đến chỗ Y Rit. Chàng Y Rit giết được con cọp dữ. Biết tin, con gấu và con báo đi trả thù cho con cọp cũng bị chàng giết chết. Chàng lừa lũ quạ vào xác của con voi. Bầy quạ bay khiến con voi cũng bay. Chàng lừa Mtao cưỡi voi bay. Cuối cùng Mtao bị dìm chết ở biển. Chàng sống sung sướng. 55. Hơ Kung và Y Du Bà mẹ Y Dang nhặt được cậu bé trong túp lều ngoài đồng, đặt tên là Y Du. Y Du lớn lên cùng với con trai bà là Y Yang. Y Du và em gái út của Y Yang là Hơ Kung đem lòng yêu thương nhau. Theo luật tục, họ không được lấy nhau dù Y Du chỉ là con nuôi. Hai người bỏ trốn nhưng vẫn sợ Giàng phạt nên họ nghĩ ra một cách. Họ muốn thử xem ý thần linh thế nào. Họ quyết định hai người bắt đầu cùng làm một việc. Y Du chọn việc ngăn thác để lấy nước làm ruộng. Hơ Kung se bông dệt một chiếc khăn. Nếu không xong cùng một lúc thì họ phải xa nhau. Nhưng rồi công việc của Y Du lại xong trước. Nhưng chàng không báo cho Hơ Kung biết, chàng nấp vào một chỗ theo dõi công việc của Hơ Kung. Cùng lúc ấy Hơ Kung cũng nhìn sang chỗ của Y Du. Hơ Kung bỏ chạy. Y Du đuổi theo. Họ chạy mãi. Hơ Kung đến buôn Mặt trăng. Y Du đến buôn Mặt trời và từ đó họ không gặp được nhau nữa vì mặt trăng mặt trời đi theo hai ngả khác nhau. 56. H Bia Ngo và Y Rit Ở một hòn đảo có một cô gái được gia đình hổ nuôi tên là H Bia Ngo. Nàng xinh đẹp vô cùng. Chàng Y Rit trong đất liền nhờ quạ giúp mà ra đảo lấy được H Bia Ngo làm vợ. Hai người bỏ trốn khỏi đảo về đất liền. Lão Mtao tham lam muốn cướp vợ của Y Rit, ép chàng vao rừng tìm những thứ quý hiếm: sữa gấu mới đẻ, sữa hổ, dây mây một đốt và tre không đốt. Nàng H Bia Ngo có phép thần đều giúp chàng lấy được. Cuối cùng Mtao phải chịu thua. 57. Sự tích nhà mồ Nàng H Ren yêu chàng Y Thih mồ côi. Thầy cúng trong buôn muốn H Ren làm vợ con trai hắn. Thầy cúng vu oan Y Thih có lòng độc ác, bắn thú rừng nhiều, bắt Y Thih chịu tội, vu oan H Ren là ma lai. Cuối cùng H Ren chết, Y Thih hóa thành tượng gỗ. 58. Thỏ đánh lừa cá sấu Có một con Thỏ thèm ăn cỏ bên kia sông mà không cách nào qua sông được, thấy cá sấu nổi lên nó nghĩ kế lừa cá sấu để qua sông. Tức giận vì bị Thỏ lừa, cá sấu nói sẽ nuốt sống nếu Thỏ quay lại, từ đó, Thỏ không bao giờ dám đến gần bờ sông. 59. Thỏ và hai mẹ con hổ Có một chú Thỏ đang ung dung gặm cỏ gặp hai con Hổ con định ăn thịt mình, chú nhanh trí lừa hai con hổ và thoát chết. Hai con hổ nghe cọp mẹ nói biết mình bị lừa. Thỏ bị cọp mẹ rượt đuổi nhưng không bắt được Thỏ, lại còn bị Thỏ cho một bài học, cọp con sợ quá trốn mất. 60. Thỏ và Y Rít Thỏ gặp Y Rít đang khóc ở một khu rừng, Y Rít kể bị lão Cọp đến bắt mất nghé con. Thỏ tìm đến hang lão Cọp, bằng sự khôn ngoan, Thỏ đã lấy lại được nghé con giúp Y Rít. Thấy Thỏ vui tính và nhanh trí, Cọp kết bạn, mời Thỏ về nhà ở nhưng tính thích lang thang nên Thỏ từ chối. 61. Thỏ, Y Rít và các con vật Y Rít than thở cùng Thỏ nhà nghèo chỉ có hai bà cháu, bà Pôm thì ốm yếu. Thỏ nhanh trí bàn kế giúp hai bà cháu Y Rít có thịt ăn. Cuối cùng kế hoạch thành công và Y Rít có rất nhiều thịt để mang về. 62. Chàng Y Luăk. Y Luăk còn gọi là chàng Láo, rất lười và láu cá. Lén nghe ở vách nhà Mtao xem Mtao chọn con rể như thế nào. Chàng giả vờ là người can đảm, siêng năng, săn bắnn giỏi. Cả làng nhìn vào ai cũng tưởng chàng đã thay đổi. Mtao đến hỏi gả con gái cho chàng. Y Luăk gặp hổ. Hổ bị kẹp vào chạc cây lăn ra chết. Y Luăk dàn cảnh để dân làng tin mình là người đã giết cọp. Hai vợ chồng chàng ngủ ngoài rẫy canh rẫy. Con voi đến phá rẫy. Vợ chàng lấy cung tên bắn chết voi. Y Luăk nhận là mình đặt bẫy voi để thuần dưỡng, chàng ra vẻ tiếc con voi do vợ bắn chết. Từ đó tiếng tăm chàng càng vang xa. Mẹ vợ chàng đi khoe con rể ở buôn khác. Mtao buôn khác thách chàng nằm trên giàn lửa xem thế nào. Chàng được Rùa và Nhím giúp nên thoát chết, khiến Mtao khâm phục. Lại có Mtao ở buôn khác đòi gặp chàng để thử tài. Chàng nấp trên cây, sợ quá vãi đái xuống bọn tráng buôn nọ đang rình bắt chàng. Chúng đánh nhau rồi bỏ về. Y Luăk lại nhận mình đã đánh tan tác bọn chúng. Tiếng tăm chàng lại vang xa. Mtao Kinh nhờ chàng diệt cọp. Chàng nhanh trí lừa được bầy cọp, bắt gọn. Mtao Lào nhờ chàng xin mưa của trời. Y Luăk được con ếch giúp, biết ngày có mưa báo cho Mtao. Từ đó Y Luăk lúc nào cũng được sống sung sướng. 63. Y Đăm tai to Chàng Y Rit gặp Y Đăm có đôi tai kì quái kết nghĩa anh em và rủ về sống với bà. Con gái Mtao đến nhà Y Rit chơi, gặp Y Đăm cởi lốt thành chàng trai đẹp. Tối tối Y Đăm vẫn hẹn hò với con gái Mtao. Nàng có mang sinh ra đứa bé. Đứa bé nhận Y Đăm làm cha. Chàng cởi lốt lập buôn làng giàu có. 64. Rum Dú với gái nhà trời Rum Dú đen đủi xấu xí một lần câu cá thấy 9 cô tiên xuống tắm. Thần mách chàng lấy quần áo của nàng tiên út. Nàng tiên phải theo về làm vợ chàng. Họ có con. Nhớ nhà, nàng tiên hỏi mẹ Rum Dú thấy váy áo của mình rồi bay về trời. Chàng lên trời tìm vợ và đoàn tụ. 65. Hơ bia Ngo Hai cô con gái tự đi tìm chồng theo lời cha dặn. Cô em lấy chàng trai siêng năng. Cô chị lấy anh chồng lười nhác. Người cha thử thách hai chàng rể. Chồng cô chị nảy sinh ác tâm, giết chồng cô em. Người cha có vật thần cứu được chồng cô em, Chồng cô chị bị cọp vồ. 66. Vì sao heo ăn cám chó ăn cơm Ngày xưa, heo được người cho ăn cơm vì siêng năng. Còn chó phải ăn cám vì lười biếng. Con chó bẻm mép nói xấu heo không chịu làm việc, chỉ ham chơi. Mtao nghe lời chó nên từ đó heo phải ăn cám còn con chó được ăn cơm. 67. Chỉ có ông thợ rèn phạt được tội khỉ Ngày xưa người và khỉ là bạn thân của nhau. Bác thợ rèn thương tình nên cho Khỉ rât nhiều lúa bắp. Nhưng Khỉ tham lam còn đến trộm của bác, lại còn đổ tội cho Rùa. Bác thợ rèn nung một thanh sắt to bắt khỉ ngồi vào đó. Từ đó khỉ bị đỏ đít và cứ thấy người là bỏ chạy. 68. Tổ chim tồ rộc Chim tồ rộc đi xem nhà của Mtao, thấy đẹp quá về nhà bắt chước để làm tổ cho hai vợ chồng. Vợ sắp đẻ. Chim làm nhà chính trước đến khi vợ gần đẻ mới làm cầu thang. Nhà vừa làm xong thì vừa kịp lúc chim vợ sinh. Từ đó chim tồ rộc đều có cách làm nhà như vậy. 69. Truyện Krông Pa Chàng Y Pa đói khát đi tìm cái ăn, tìm nước uống, đi mãi chẳng tìm được gì, chàng tưc giận nói một câu làm các thần linh nổi giận, dâng nước đuổi theo chàng và từ đó hình thành dòng sông Krông Pa. 70. Sự tích Biển Hồ Già Chao gặp con lợn trắng trên đường thấy đẹp nên mang về nuôi. Làng bắt già phải nộp con heo để cúng thần. Già nhất định không chịu nhưng cuối cùng người ta cũng bắt được heo của già. Già thề nếu làng chia phần già nhất định sẽ không ăn thịt heo trắng. Nhưng đứa cháu giá của già thèm thịt nó cứ khóc hoài. Thương cháu, già đem xâu thịt đi nướng. Già đã không giữ được lời thề nên đất sụt xuống, nước dâng lên nhấn chìm tất cả, chỉ có 3 người sống sót do không ăn thịt heo. 71. Pơnan giết cọp Cọp giết và ăn thịt ông A Ma, sau hóa thành ông A Ma gõ cửa gọi bà vợ của A Ma. Bà vợ thấy chồng có điều gì khác lạ, sinh nghi. Cọp ngủ say hiện nguyên hình. Bà vợ trông thấy sợ hãi, khoét thủng sàn nhà rồi bế con chạy trốn, Bà dặn các đồ vật trả lời thay bà rồi bỏ chạy về nhà của các anh em của mình. Lửa không được dặn nên ấm ức chỉ đường cho cọp đi tìm bà A Ma. Anh em của bà A Ma nướng hai quả bí ngô lừa giết được cọp. Cậu con trai lớn lên tên là Pơ nan. Chàng đi giết cọp. Con cọp cái thành tinh hóa thành cô gái xinh đẹp lừa nhà vua. Pơnan giết được, cọp hiện nguyên hình. 72. Y Tơ Lông giết trăn tinh Y Tơ Lông lớn rồi chỉ ham chơi đánh quay, thả diều không làm gì cả. Cha mẹ buồn lòng đuổi chàng ra khỏi nhà. Chàng gặp thỏ, khỉ xin đi cùng. Đến buôn nọ gặp cô gái bị trói, làng cống nạp cô cho trăn. Chàng làm dây thòng lọng từ da trâu, đợi trăn đến. Trăn bị thòng lọng thít cổ rồi chết. Cô gái là con gái Mtao. Nàng cắt đuôi khố của chàng. Sau so đuôi khố Y Tơ Lông được lấy cô gái làm vợ. 73. Anh em Pơrông Pha Hai vợ chồng già không có con, lên xin Trời. Trời cho bảy viên thuốc dặn đi đường không được uống. Nóng ruột nên người vợ uống lúc đi đường, sinh bảy người con. Con đầu tên là Pơrông Pha. Cả bảy anh em đều tài giỏi. Bảy anh em mài kiếm sắc đi giết quỉ ác cứu bảy cô gái. Gặp bà quỷ Kây. Quỷ vật chết các em của Pơrông Pha. Chỉ còn chàng và em út còn sống. Chàng dặn các đồ vật, lừa chồng của quỷ rồi giết chết hắn và vợ. Sau chàng đánh nhau với Vua Nước, Vua Lửa đều thắng. Cuối cùng lấy cô gái xinh đẹp làm vợ. 74. Chàng Gơrăn Dơhông Hai vợ chồng sinh được chàng Gơrăn Dơhông. Chàng chỉ chăm làm không biết chơi diều, đánh quay. Cha mẹ nói mãi, chàng giận. Từ đó chỉ chơi diều đánh quay không làm nương làm rẫy. Cha mẹ đi làm không để cơm cho chàng. Chàng bỏ nhà đi. Chàng gặp Y Rit mồ côi, kết nghĩa anh em và cùng về sống với bà. Bà kể con gái Mtao phải nộp mạng cho thần nứơc. Hai anh em quyết định đi đánh thần nứơc. Chàng chém chết thần nước. Cô gái cắt đuôi khố của chàng. Sau so đuôi khố chàng lấy cô gái làmvợ. 75. Hơ Điêu và Y Nhớt Hai gia đình sinh hai đứa con đặt tên là Hơ Điêu và Y Nhớt. Hơ Điêu hỏi Y Nhớt làm chồng. Sợ Hơ Điêu không thật lòng yêu mình, chàng bỏ vào rừng để thử lòng chung thủy của Hơ Điêu. Hơ Điêu băng rừng đi tìm chàng. Hai người sống bên nhau hạnh phúc. Nhưng Hơ Điêu bị cá đâm, nàng chết. Y Nhớt cũng chết theo. Mộ của họ mọc lên hai cây chanh. 76. Nung Kuang và cậu cháu chàng Rit Y Rit mồ côi ở với bà. Cậu rủ Y Rit vào rừng chặt cây. Cậu lấy hết cây to. Cậu không cho Y Rit ăn cơm cùng. Chàng lấy bánh ngô ra ăn. Lừa người cậu tham lam phải ăn cứt chó. Y Rit đi xúc cá được mỗi con lươn bé. Lươn lớn nhanh. Lươn đánh nhau với thần nước. Thần nứơc bị giết chết, lươn cùng Y Rit lấy hết của cải đem về, trở nên giàu có. Cậu mượn lươn bắt lươn đi tìm của cải cho mình. Lươn bị giết chết. Thần báo mộng cho chàng nhổ nanh của lươn đem về chôn. Nanh mọc thành tre. Tre ngả hướng nào, vật quý từ hướng đó bay về nhà Y Rit. Cậu lại mượn cây tre. Nhưng gùi bay về nhà cậu toàn phân. Cậu chặt tre. Thần báo mộng cho chàng lấy tro từ tre rắc lên dấu chân thu rừng. Thú rừng theo về chàng không phải đi săn bắn. Cậu lấy cắp gói tro cũng đem rắc như Y Rit. Cậu rắc vào dấu chân của chính mình và vợ, hai vợ chồng lăn ra chết. 77. Anh em chàng Rit Hai vợ chồng sinh được bốn đứa con. Đứa con đầu là Y Rit, những đứa sau là bò, gà, chó. Mẹ bị ốm, cha làm lễ cúng. Thầy cúng bảo phải giết bò tế thần. Rit thương em nên trồng mía cao tới tận trời, dắt các em lên trời đi trốn. Lên buôn trời có Mtao độc ác, bắt bò, gà, chó phải đấu với các con vật của hắn. Các em của Rit chết. Rit đến buôn khác xin làm nô lệ. Chàng bị ép làm việc quần quật, bắt làm rẫy, đốt rẫy, tra lúa. Hồn của bò đều giúp Rit. Mtao bắt Rit phải làm cho hắn ngôi nhà trên mặt nước. Bò lại giúp anh gọi các loài trăn, tôm, cá đến tập hợp lại xếp thành ngôi nhà giả. Mtao không biết, cùng cả nhà bước xuống, nổi lửa mổ thịt ăn mừng. Lửa nóng làm các loài lặn sâu xuống nứơc. Cả nhà Mtao chết theo. Từ đó Y Rit làm chủ bến nước. 78. Đăm Ktỉa Truôi Nàng Mơrum Mơlut ở với bà Sun. Nàng ra suối tắm, thấy trái bưởi bóc ra ăn. Về nhà có mang. Thủy thần hiện lên dặn nàng đặt tên con là Đăm Ktỉa Truôi. Bị Mtao bắt nạt, bắt đền vi làm hỏng con quay của con trai hắn, Chàng được thủy thần giúp. Cuối cùng làm nhà cho Mtao trên mặt nứơc. Cả nhà Mtao bị chết chìm. 79. Anh em chim cút Anh đi vắng dặn em ở nhà không cho ai vào nhà. Chồn dụ dỗ em chim cút ngồi ở cầu thang rồi vào trong nhà, ăn hết cơm, chuối rồi chạy đi mất. Em chim cút đói bụng ngồi khóc đợi anh về. Anh chim cút làm bẫy. Hôm sau chồn lại đến, sập bẫy và chết. Hai anh làm thịt chồn, nổi lửa không để ý làm cháy nhà. Hai anh em đậu vào cành nào cành ấy đều gãy. Từ đó họ hàng nhà cút chỉ đi trên mặt đất không đậu trên cây. 80. Hồn lúa và lão Mtao Mtao chỉ lo ăn năm uống tháng, để cỏ dại lấn hết lúa, hồn lúa bị khinh rẻ bèn rủ nhau đến ở với bà lão nghèo. Đến khi thu hoạch, lúa tự bò về chòi của bà lão. Cả nhà Mtao thì chết đói. 81. Cô gái đẹp và hạt gạo Nàng Munga khinh rẻ và chửi bới hồn lúa. Nàng nói với lúa gạo mình đẹp không phải nhờ lúa gạo. Họ hàng nhà gạo lăn ra rừng sâu ở. Munga đói khát tiều tụy, bấy giờ mới hối hận. Thần Lúa bảo các con mình trở về với nhà Munga. 82. Thần Rồng và anh em nhà Y Rắc – Y Rin Hai anh em Y Răc Y Rin mồ côi, vào rừng chặt cây đan gùi để đổi lấy heo gà của buôn làng. Gặp con vật thiêng trong rừng không giết. Thần Rồng báo mộng cho hai anh cúng thần bằng con heo và ché rượu. Cúng thần xong cả hai anh em được thần phù hộ trở nên giàu có. 83. Cây kiếm của thần Rồng Chàng Y Jar mồ côi sống trong rừng. Chàng không dám về buôn làng vì rách rưới và bị mọi người đánh đuổi. Thần Rồng báo mộng chàng cúng thần và tặng một thanh kiếm thần. Từ đó Y Jar phát rẫy, chăm chỉ làm lụng. Chẳng bao lâu sau trở nên giàu có. 84. Bảy anh em trai và nàng A Rế Hai vợ chồng già sinh được 7 người con trai khỏe mạnh. Lớn lên 7 anh em chia nhau đi tìm đất lập buôn làng. Cha đeo cho các con mỗi người một chiếc nhẫn. Chàng Út lên đường giết được con quỷ, đến buôn nọ đánh nhau với bầy chim dữ, chàng bị chim chúa ăn mất quả tim. Anh cả thấy nhẫn ở tay lỏng ra, tập hợp các anh em đi cứu, tới buôn nọ cùng hợp sức làm thòng lọng giết được chim chúa, làm sống lại tất cả mọi người. 85. Anh em Y Tăn, Y Măn Hai anh em Y Tăn Y Măn con nhà nghèo, nhặt được sợi chỉ thừa của nhà giàu, đem làm diều rất đẹp. Con Mtao bắt đền buộc tội hai chàng lấy cắp sợi chỉ của nhà nó. Cha mẹ bảo hai con trai đi trốn. Thần Cây chỉ cho hai anh em tới khu rừng của Thần Núi, thần Nước. Các thần tặng cho hai anh em hạt giống thuốc lá đem gieo trồng và trở nen giàu có. 86. Sự tích kèn đing buốt Ở buôn làng nọ có 6 cô gái là con của 6 gia đình khác nhau nhưng rất thân thiết, lúc ranh rỗi họ thường cắt thân lúa làm kèn thổi. Khi trong buôn có người qua đời, các cô gái mang kèn đến thổi chia buồn. Về sau các chàng trai làm được loại kèn 6 ống nứa thay cho thân lúa. Và từ đó có tục lệ thổi kèn này trong các lễ tang 87. Cọp, thỏ và cái cối Cọp đi kiếm ăn thường gặp cái cối đá nằm bên đường, trong lòng rất ghét. Thỏ lừa cọp bảo rằng cái cối rất khỏe, thách cọp lên núi vật nhau với cái cối. Thỏ lừa cọp buộc chặt cọp và cái cối cho cả hai lăn xuống núi. Cọp bị cối đè bầm dập đau đớn. 88. Chàng Y Rit và con thỏ nâu Y Rit chăm chỉ làm việc nên đã có mấy rẫy bầu bí xanh tốt. Thỏ than thở không có việc gì làm, muốn giúp Y Rit canh rẫy. Thỏ ăn trộm của Y Rit rồi đổ lỗi cho loài thú khác. Y Rit phát hiện ra, đặt bẫy. Thỏ mắc bẫy chết nhăn răng. 89. Sự tích núi Cư HMu Hai vợ chồng H mú, Y Ya sống rất hạnh phúc. Người chồng xuống đồng bằng để đổi muối. Khi chồng vắng nhà, Y San bạn Y Ya thường đến sửa nhà giúp H Mu rồi hai người ở với nhau như vợ chồng, sinh được con trai. Y Ya về nghe tin chàng lạp tức bỏ đi. Y San xấu hổ với bạn cũng bò đi. Nàng HMu khóc hết nứơc mắt ôm con lên đỉnh núi rồi hai mẹ con hóa đá. Y Ya quay về núi đá, chàng cũng biến thành đá, Y Săn trở về đến bên núi đá rồi cũng biến thành đá. 90. Thần Rắn và cô gái H Long Ba anh em Y Khan, Y Khun, H Long thấy vết rắn to bò qua rẫy của mình. Hai người anh làm lễ cúng thần. Có dịch bệnh xảy ra trong buôn làng. Cha mẹ và hai anh của H Long đều chết. Thần Rắn báo mộng cho H Long cúng thần bằng cơm xôi và một con gà thui vàng. Từ đó buôn làng của H Long hết dịch bệnh. H Long chăm làm, về sau lấy được chàng trai tài giỏi trong buôn. 91. Chàng Cơm Cháy Chàng sống với bà Sun ở ngoài chòi rẫy. Chàng ngồi dưới gốc lê, thần Cây chỉ cho chàng bắt cá dưới gốc cây đa. Chàng gặp đày tớ nhà Mtao đi thả con mèo và con chó, chàng xin nuôi. Chàng nhặt được hai quả trứng về nở ra hai con rắn. Chàng đưa hai con rắn đi tìm bố mẹ chúng ở buôn của thủy thần. Chàng được thủy thần tặng hòn đá vàng ước gì được nấy. Chàng hỏi con gái Mtao làm vợ. MTao Ăk cho người đến lấy cắp viên ngọc ước của chàng. Chó và mèo lấy được ngọc ước về cho chàng 92. Chàng rể khỉ Hai vợ chồng già cầu khấn thần xin cho một đứa con. Người vợ sinh ra một con khỉ. Cha mẹ chết chỉ còn lại một mình con khỉ. Nàng Hơ Bia hái phải những quả cà khỉ đã để dành làm giống. Khỉ đòi lấy Hơ Bia làm vợ. M tao không đồng ý, giết khỉ năm lần bảy lượt khỉ đều sống lại. Cuối cùng M Tao phải gả con gái cho khỉ. Khỉ cởi lốt thành chàng trai đẹp, tài giỏi. 93. Chàng Bun Lô và nàng Tac Ty Hai vợ chồng già sinh được con trai đặt tên là Bun Lô. Lớn lên Bun Lô làm biếng chỉ biết ăn và ngủ. Chàng đi đặt bẫy được con chuột nan. Chuột xin tha chết, hứa với Bun Lô sẽ giúp chàng lấy được nàng Tac Ty là cô con gái xinh đẹp của Mtao. Chuột dọa Tac Ty sẽ cắn chết cả nhà nàng. Nàng đồng ý lấy Bun Lô. Chuột dặn Bun Lô làm chòi cho hai vợ chồng ở giữa đường đi. Từng đoàn người đi qua đều không tin chàng lấy được nàng Tac Ty, họ đánh cược thế là chàng có được rất nhiều của cải. Cuối cùng hai vợ chồng chàng sống sung sướng hạnh phúc.' 94. Chàng Cóc Nàng Hơ Lúi uống nước hốc cây có mang. Bị cha mẹ đuổi đi. Nàng được bà Sun đem về nuôi. Nàng sinh ra cóc. Con cóc biết nói, có phép ước gì được nấy. Cả làng khinh thường ghê tởm cóc. Nàng Hơ Bia đến nghe cóc kể khan, nàng thương cóc. Cóc canh thóc cho bác, sợ gà ăn mất, cóc phải cởi lốt thành chàng trai khỏe đẹp ra đuổi gà, chàng thổi sáo. Hbia trông thấy. Lần sau, chàng lại cởi lốt ra cào thóc lúc trời mưa xuống. Hơ Bia lại trông thấy, nàng chạy sang ôm lấy cóc. Từ đó hai người yêu thương nhau. Cóc phải về nhà. Hơ Bia ốm tương tư không nói một lời. Cuối cùng cha mẹ phải đi hỏi cóc để cưới cho nàng. Chàng cóc lập buôn mới giàu có, cởi lốt, đón cha mẹ về ở sung sướng. 95. Anh em Kun Koi Anh em Kun Koi mẹ mất sớm, cha lấy dì ghẻ. Cha và dì ghẻ bỏ hai anh em xuống hố củ mài trong rừng. Hai anh em không chết. Hai anh em đi lạc đến nhà của vợ chồng hổ. Hổ sập bẫy chết. Hai anh em làm nương rẫy trở nên giàu có. Cha mẹ nghèo đói lại đên xin ăn, rồi rắp tâm hãm hại hai anh em để cướp của cải nhưng chưa kịp làm gì thì bị sét đánh chết. 96. Thỏ và dân làng Hai cha con đi bắt cá nghe tiếng hăm dọa trong bụi cỏ, hai cha con về gọi dân làng nhưng vẫn bị hăm dọa. Họ phát hiện ra thủ phạm là thỏ. Thỏ bỏ chạy, dân làng đuổi theo, thỏ lừa dân làng chạy theo hướng khác, thỏ thoát nạn. Thỏ gặp bà và Rit đang làm cỏ. Thỏ ngỏ ý giúp bà và Rit. Thỏ bảo bà và Rit về trước, thỏ ở lại phá hỏng rẫy lúa. Thỏ bị Rit đánh đuổi. Rit bị thỏ lừa nhốt trong hốc cây. Thỏ lừa bà đốt hốc cây, Rit chết. Bà bắt được thỏ mang bán cho Mtao. Thỏ lừa Mtao lấy chiêng. Thỏ đến buôn khác, gặp đám ma con gái Mtao, thỏ lừa cả nhà Mtao, cõng xác con gái Mtao đi. Thỏ gặp hai người đi bán trâu, lừa họ đổi cô gái lấy trâu. Thỏ lừa hai con trâu cho nó đánh nhau chết. Hổ đến ăn thịt trâu. Thỏ quát nạt sai hổ đi nhóm lửa. Thỏ chia phần cho hổ toàn xương, buộc đuôi hổ vào gốc đa, hổ loay hoay mãi mới thoát được. Thỏ lừa hổ tự móc ruột mình. Hổ chết. Em hổ đi trả thù cũng bị thỏ lừa chết. Hổ em út đi trả thù cho hai anh bị thỏ lừa vào làng. Dân làng đuổi đánh, thỏ chết nhăn răng. 97. Thỏ và ốc Thỏ thách ốc chạy thi. Họ hàng nhà ốc giống nhau như đúc, đứng sẵn ở bờ suối. Thỏ chạy đến đâu cất tiếng hỏi củng nghe thấy tiếng của ốc ở phía trước. Thỏ thua, đòi chạy thi lại mấy lần. Lần nào cũng thua, thỏ kiệt sức lăn ra chết. 98. Thỏ và lão Mtao bụng to Lão Mtao ăn sung mặc sướng không chịu lao động chân tay nên béo ục ịch, chỉ nằm một chỗ. Thỏ bảo Mtao cúng thần và làm theo lời thần chỉ bảo. Mtao đi phát rẫy làm quần quật từ sáng tới chiều. Từ đó Mtao khỏe mạnh. 99. Thỏ xử kiện Hai cha con hổ đi bắt cá. Chim dữ mổ vào dái hổ bố, Hổ bảo ông thợ săn bắn đựoc chim hổ sẽ kết bạn nhưng phải giữ bí mật. Thợ săn giết chết chim, hổ ăn thịt chim. Từ đó thợ săn lúc nào cũng có thịt hổ cho, không phải đi săn. Dân làng nghi ngờ thợ săn là ma lai, thợ săn phải kể cho làng nghe, hổ nghe thấy bảo thợ săn 3 ngày nữa sẽ tới ăn thịt cả nhà. Thỏ đứng ra xử kiện. Thỏ giả vờ đọc thư của ông trời, bảo thợ săn bắn hổ 3 phát mà không trúng thì hổ được ăn thịt cả nhà thợ săn.ngửi thấy mũi tên có thuốc độc chạy biến vào rừng không dám quay lại. Thỏ được bác thợ săn chia cho phần lúa nhưng quen tính ăn vụng nên một ngày sập bẫy mà chết. 100. Lấy chồng trăn Bác thợ săn đi rừng gặp phải con tră lớn chặn đường. Trăn ra điều kiện phải gả con gái cho trăn. Cô em thương cha nên đồng ý lấy trăn. Cô chị thì khinh ghét trăn. Trăn cởi lốt thành chàng trai đẹp. Cô em sống sung sướng hạnh phúc. Cô chị đòi cha tìm cho mình một con trăn để lấy làm chồng, mong cũng được như cô em. Cô chị bị trăn nuốt suýt chết may mà em rể cứu được. Cô chị xấu hổ sống một mình. 101. Rắn thần và Hơ Rit Được voi giúp bẻ nứa, Hơ Rit làm cái đơm cái đó bắt được con rắn nhỏ đem về nuôi. Rắn đi đánh các thần ác đem của cải về cho Rit, cậu Rit mượn rắn để có của cải nhưng không thu được gì. 102. Heo rừng đền nợ hổ Hổ ăn thịt heo bố. Gặp heo con đi tìm bố, hổ đem về nuôi chờ ngày lớn lên sẽ ăn thịt. Heo lớn lên đẻ 12 đứa con, hẹn khi nào con lớn sẽ nộp cho hổ. Heo út khỏe mạnh nhất, tập luyện rồi diệt cả nhà hổ. 103. Chàng Y Ban Mtao vu oan cho hai vợ chồng nhà nghèo ăn trộm chuối, bắt họ làm nô lệ. Ông Gỗn cho viên thuốc, người vợ uống vào sinh con trai đặt tên là Y Ban. Thần Tun Sun và Sáo Đen giúp cho chàng được giàu có. Mtao bán cha mẹ Y Ban cho người Lào. Y Ban đựơc Y Rit bế đi trốn. Y Ban lớn nhanh, tài giỏi, chàng chuộc được cha mẹ và trở về đánh Mtao, Mtao thua, chàng chia của cải cho dân làng, lấy vợ sống hạnh phúc. 104. Y Kluch chém trăn thần 7 năm làng phải nộp cô gái cho trăn thần. Có hai vợ chồng trốn ra rừng ở, sinh được con trai đặt tên là Y Kluch. Cha mẹ chết, chàng ở với bà Sun và Y Rit. Hai anh em chàng đi cứu cô gái, chém chết trăn thần. Cô gái cắt đuôi khố của Y Kluch. Về sau Mtao cho người so đuôi khố, gả con gái cho chàng. 105. H Bia Plêô và anh trai thủy thần Ở buôn nọ có chàng Y Ritvà Cim Mta đều mồ côi cha mẹ. Hai chàng kết bạn từ khi còn nhỏ. Một hôm đang đi làm cỏ. Cim Mta khát nước về chòi tìm nước uống. Thấy nồi canh của em gái nấu với trứng rắn thơm ngon, chàng ăn hết nồi canh. Đến chiều thấy mình mẩy ngứa ngáy rồi biến thành một con rắn khổng lồ. Chàng phải xuống sông ở nếu không sẽ chết. Plêô không chịu để anh đi. Chàng phải hóa em gái mình thành tổ mối rồi xuống sông đánh nhau với thủy thần, làm chủ một buôn giàu có dưới nước. Hai người nhà Mtao đi săn thấy Plêô trong tổ mối. Mtao cho phá tổ mối nhưng không ai làm đựơc. Plêô báo mộng cho Y Rit cứu được nàng ra. Plêô ra điều kiện cho Mtao nếu bắt được anh trai nàng ở dưới nước nàng sẽ lấy hắn. Cuối cùng Mtao đành cho nàng được tự do. Cim Mta báo mộng nên Y Rit bắt được chàng lên bờ. Nhà chật nên Plêô gửi anh trai mình ở nhà H Lui. Cim Mta lột xác thành chàng trai khỏe đẹp, lấy H Lúi làm vợ, chàng trở thành tù trưởng giàu mạnh nhất. Bố của các ô gái Ôh H Rôh, Ă H Ra thấy vậy liền vào rừng bắt trăn về làm chồng cho con. Trăn nuốt các cô gái, may nhờ chàng Cim Mta cứu được. 106. Sự tích nhà sàn Thuở xưa, người còn đi kiếm ăn chung với các loài thú. Hổ đến tìm người đòi chia phần. Người sợ hổ đến phá nên làm nhà sàn cao lên để có thể chủ động đối phó với hổ. 107. Anh chàng mắc nợ Có anh chàng mắc nợ nhiều không trả nổi. Chàng được tặng cây sáo thần, tiếng sáo du dương mê hoặc lòng người. Mỗi khi thổi sáo lên, các chủ nợ đều vui vẻ không ai đòi nợ chàng nữa. 108. Y Din lên mặt trăng, H Wan lên mặt trời H Wan, Y Din là hai chị em một nhà. H Wan đã có chồng. Y Din chưa vợ đem lòng yêu chị mình. Y Din tỏ lòng mấy lần cuối cùng H Wan cũng xiêu lòng rồi gần gũi với em trai. Chồng H Wan vào buồng thấy vợ đang ở bên người lạ, đuổi bắt nhưng chỉ cắt được đuôi khố. Chàng so đuôi khố của trai làng, bắt tội Y Din nhưng Y Din chối. Chồng H Wan đi xa trở về lại thấy hai chị em tình tự bên suối. Chàng bắt trói đem cho làng xử. Dân làng khinh ghét đôi trai gái loạn luân. Họ bán Y Din cho Mặt trăng, bán H Wan cho mặt trời. Kể từ đó hai chị em không được gặp nhau, trừ những lúc nguyệt thực. 109. Cọp nuôi Y Rit Cọp bắt gia đình Y Rit nuôi. Hai vợ chồng cọp ăn thịt cha mẹ của Y Rit trước. Cọp nuôi hai anh em Y Rit lớn lên, định bụng sẽ ăn thịt anh của Y Rit – vốn là một con bò. Y Rit dùng mưu giết cọp vợ, cưỡi anh bò bỏ trốn bay lên trời. Mtao ở buôn trên trời muốn có bò của Y Rit, cho thợ săn bắn bò, bò chết. Mtao bắt Y Rit làm nô lệ. Bò hiện về cho Y Rit cái sừng, mỗi khi thổi cái sừng sẽ có người đến giúp. Nhờ đó Y Rit thực hiện được tất cả công việc khó khăn mà Mtao bắt làm. Mtao đòi Y Rit phải làm cho hắn ngôi nhà trên mặt nước. Các loài dưới nước giả làm ngôi nhà. Cả nhà Mtao bước xuống thì các loài lặn xuống nước. Cả nhà Mtao phải chết. Y Rit được làm chủ buôn. 110. Con kiến và con voi Voi ỷ mình to lớn nên giày xéo lũ kiến không thương tiếc. Mtao kiến thách đánh nhau với voi. Voi kiêu ngạo, kiến kéo đến từng đàn bám lên lông voi, chui vào óc voi. Cuối cùng voi phải đâm đầu vào tảng đá mà chết. 111. Y Du, Y Da Hai anh em Y Du, Y Da mồ côi, nghèo khổ rách rưới đi lên trời xin Aê Diê ban cho sự hiểu biết và của cải. Trên đường đi, chim phóng sinh nhờ hai anh em hỏi trời làm sao ấp trứng với đôi cánh mỏng. Hai anh em lại gặp một con cheo nhờ hỏi làm sao để thân nó to khỏ hơn. Heo rừng lại nhờ hỏi trời xem ăn thứ gì cho to khỏe. Hai anh em lại gặp chú hoẵng, con hổ, con voi đều nhờ hỏi giùm điều tương tự. Aê Diê ban cho hai anh em nhiều vật quí. Từ đó họ trở nên giàu có. 112. Sự tích chiếc vòng ngày cưới. Hai gia đình sinh được hai người con. Y Drao là con trai, H Liêng là con gái. Mtao Ăk ép H Liêng phải làm vợ hắn. Y Drao và H Liêng dắt nhau bỏ trốn. Ông Gỗn che chở cho hai người. Y Drao luyện múa gươm trở thành chàng trai tài giỏi, đi đánh Mtao Ăk, cứu H Liêng, cuối cùng chiến thắng, hai người sống bên nhau hạnh phúc, lấy nhau trao vòng từ đó có tục lệ trao vòng. 113. Sự tích suối Ea Hleo Mtao Pui có cô con gái xinh đẹp tên là Hleo. Hleo đem lòng yêu chàng Y Rit mồ côi. Buôn làng của Mtao Pui bị đàn cọp dữ tấn công. Mtao Pui hứa ai diệt được cọp sẽ gả con gái cho. Y Rit giết được cọp nhưng chàng cũng chết, xác chàng bị nước cuốn đi. Nàng Hleo khóc thương Y Rit suốt ngày đêm, nàng tan biến thành dòng suối. Buôn làng gọi tên dòng suối là Ea Hleo. 114. Tục để cơm nguội Ở buôn nọ bị hạn hán, người và thú chết dần. Chỉ có nhà Mtao giàu có là ăn uống linh đình. Trời cùng với cháu xuống giả làm người khố rách đi xin ăn. Họ đến nhà Mtao thì bị đuổi, đến nhà nghèo thì được cho cơm nguội. Trời tức giận hóa phép khiến của cải của Mtao ra đi hết. Mtao đói khát phải đi xin ăn nhà nghèo. Từ đó có tục ăn cơm xong phải để dành cơm nguội vì đó chính là hồn cơm hồn lúa.