Luận văn Một số vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn ở huyện Si Ma Cai

o hướng ngày càng có hiệu quả cao theo mục tiêu xác định. Vì vậy, CCKT nông thôn phản ánh tính quy luật chung của quá trình phát triển kinh tế - xã hội và được biểu hiện cụ thể trong từng thời gian, không gian khác nhau. Chuyển dịch CCKT nông thôn phải là một quá trình vận động và có tính quy luật, mọi sự nóng vội hoặc bảo thủ trì trệ trong quá trình chuyển dịch nó đều gây phương hại đến sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. "Vấn đề là phải biết bắt đầu tư đâu và với những giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn như thế nào để tác động vào nó sẽ tạo ra phản ứng dây chuyền cho tất cả các yếu tố trong toàn bộ hệ thống cơ cấu kinh tế nông thôn cùng phát triển, góp phần vào sự tăng trưởng, của nền kinh tế quốc dân. Cơ cấu kinh tế mang tính ổn định tương đối trong từng điều kiện và hoàn cảnh lịch sử cụ thể, tuy nhiên, xét cả quá trình, nó không cố định, luôn vận động mang tính tất yếu khách quan. Vì vậy, chuyển dịch CCKT là quá trình làm thay đổi cấu trúc và các mối quan hệ của hệ thống kinh tế theo một chủ đích và định hướng nhất định, nghĩa là đưa hệ thống kinh tế đến các trạng thái phát triển tối ưu, đạt được hiệu quả tổng hợp mong muốn thông 6 qua các tác động điều khiển có ý thức, hướng đích của con người trên cơ sở nhận thức và vận dụng đúng đắn các quy luật khách quan. 7 II. CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG THÔN. 1. Khái niệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Chuyển dịch CCKT nông thôn là sự vận động và thay đổi cấu trúc của các yếu tố cấu thành trong kinh tế nông thôn theo các quy luật khách quan dưới sự tác động của con người vào các nhân tố ảnh hưởng đến chúng theo những mục tiêu xác định. Đó là sự chuyển dịch theo những phương hướng và mục tiêu nhất định chuyển dịch CCKT nông thôn được xem xét trên các phương diện: Chuyển dịch cơ cấu ngành, cơ cấu vùng, và cơ cấu thành phần kinh tế… Chuyển dịch cơ cấu ngành trong nông thôn là sự thay đổi mối quan hệ tương quan của mỗi ngành so với tổng thể các ngnàh trong nông thôn. sự thay đổi này do 2 yếu tố là số lượng các tiểu ngành thay đổi và mối tương quan tốc độ phát triển giữa các ngành có sự thay đổi hoặc thay đổi đồng thời cả 2 yếu tố đó. Chuyển dịch CCKT theo vùng nông thôn là sự chuyển dịch của các ngành kinh tế xét theo từng vùng. Về thực chất, cũng là sự chuyển dịch của ngành, hình thành sản xuất chuyên môn hoá, nhưng được xét ở phạm vi hẹp hơn theo từng vùng lãnh thổ. Chuyển dịch cơ cấu theo thành phần kinh tế là sự thay đổi tỷ lệ về sản xuất kinh doanh của các thành phần kinh tế trong nông thôn. Cơ sở của sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo thành phần là sự tồn tại khách quan, vai trò, vị trí của từng thành phần kinh tế trong kinh tế nông thôn và sự vận động khách quan của nó trong nền kinh tế. Đối với cơ cấu thành phần kinh tế, bên cạnh sự vận động khách quan thì sự định hướng về mặt chính trị - xã hội theo các cơ sở khách quan có sự tác động rất lớn đến sự chuyển dịch cơ cấu thành phần kinh tế trong nền kinh tế nói chung, trong nông thôn nói riêng. 2. Xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn là xu hướng vận động có tính khách quan, dưới sự tác động của các nhân tố. Trên thực tế, cùng với quá 8 tình hình thành và phát triển phong phú, đa dạng các ngành kinh tế theo hướng sản xuất hàng hoá, thì cơ cấu giữa các ngành cũng ngày càng phức tạp và luôn biến đổi theo nhu cầu của xã hội, theo đà phát triển của thị trường và theo khả năng của sản xuất để khai thác các nguồn lực vừa để đáp ứng nhu cầu thị trường vừa nâng cao hiệu quả sản xuất. Quá trình chuyển dịch của CCKT nông thôn bao gồm những xu hướng cơ bản sau: - Chuyển dịch CCKT nôgng nhiệp, nông thôn sang sản xuất hàng hoá. Trong nền nông nghiệp độc canh, ngành trồng trọt chiếm tỷ trọng lớn. Sự mất cân đối giữa trồng trọt và chăn nuôi bắt nguồn từ tính chất của sản xuất và khả năng giải quyết các nhu cầu về lương thực trong điều kiện trình độ công nghệ và năng suất lao động thấp. Từ đó mọi yếu tố về nguồn lực tự nhiên và lao động đều phải tập trung vào sản xuất trồng trọt. Sự biến đổi của khoa học và công nghệ đã tạo điều kiện nâng cao năng suất lao động và năng suất đất đai. Do đó đã cho phép chuyển bớt các yếu tố nguồn lực cho sự phát triển của các ngành khác, trong đó có các ngành trồng trọt, ngành chăn nuôi, phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá có nghĩa là sản xuất sản phẩm đển bán chứ không phải chỉ để tiêu dùng cho bản thân và gia đình họ. Vì vậy, sản xuất ra loại hàng hoá gì? Số lượng bao nhiêu? Cơ cấu chủng loại thế nào? điều đó không phụ thuộc vào người sản xuất mà chủ yếu phụ thuộc vào mức độ và khả năng tiêu thụ của thị trường, do sự chi phối của thị trường, đó là mối quan hệ: thị trường - sản xuất hàng hoá - thị trường. Như vậy, xác lập và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng sản xuất hàng hoá trước hết phải từ thị trường và vì thị trường, lấy thị trường làm căn cứ và xuất phát điểm. Xem đây là giải pháp quan trọng nhất để chuyển dịch CCKT nông nghiệp, nông thôn. - Chuyển dịch CCKT nông thôn từ nông nghiệp thuần tuý sang phát triển nông nghiệp, lâm nghiệp và chăn nuôi. là sự chuyển dịch CCKT nông thôn từ nông nghiệp là chủ yếu sang kết hợp nông nghiệp, lâm nghiệp và chăn nuôi chuyển chúng thành những ngành sản xuất hàng hoá ở nông thôn. 9 - Chuyển dịch CCKT nông thôn từ thuần nông sang phát triển nông thôn tổng hợp. Các nhân tố tác động lớn đến chuyển dịch CCKT nông thôn từ thuần nông sang phát triển nông thôn tổng hợp, bao gồm các ngành nông nghiệp, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ nông thôn. Sự phát triển của nông nghiệp, lâm nghiệp và chăn nuôi một mặt đã cho phép chuyển một số nguồn lực của các ngành này cho sự phát triển công nghiệp và dịch vụ, mặt khác tạo ra những yếu tố về thị trường đòi hỏi phải có sự phát triển của công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ nông thôn. Sự phát triển này làm cho CCKT có sự thay đổi theo hướng giảm tỷ trọng sản xuất nông nghiệp, tăng dần tỷ trọng công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ nông thôn. Trên cơ sở đó, lao động cũng sẽ chuyển dịch từ trồng trọt sang chăn nuôi, từ sản xuất nông nghiệp sang làm dịch vụ, sản xuất tiểu thủ công nghiệp, công nghiệp và chuyển lao động thủ công sang lao động cơ khí trên đồng ruộng, trong chuồng trại và các xí nghiệp chế biến nông sản. 3. Nhân tố ảnh hưởng đến chuyển dịch. Cơ cấu kinh tế nông thôn và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn chịu sự tác động của một số nhân tố sau: - Sự phát triển của khoa học- công nghệ: là một trong các nhân tố chủ yếu tạo những điều kiện tiền đề để chuyển dịch CCKT nói chung và CCKT nông thôn nói riêng. Sự phát triển của khoa học và năng suất lao động, hiệu quả sản xuất và thay đổi cả phương thức lao động, tạo khả năng đổi mới những nguyên tắc và công nghệ sản xuất trong các ngành kinh tế. Trong nông nghiệp, nông thôn, khoa học kỹ thuật đã có những tác động mạnh mẽ về cơ giới hoá, điện khí hoá, thuỷ lợi hoá, cách mạng về sinh học. Từ đó hàng loạt giống cây trồng vật nuôi có năng suất cao và hiệu quả kinh tế lớn đợc đưa vào sản xuất. Nhu cầu của xã hội về nông sản, trước hết là lương thực đã đáp ứng. Nhờ đó nông nghiệp có thể rút bớt chuyển sang sản xuất các ngành trồng trọt với giá trị sử dụng và giá trị kinh tế cao như cây công nghiệp, cây ăn quả, cây dược liệu và cây sinh vật cảnh. Sự phát triển của 10 khoa học - công nghệ đã tạo những điều kiện tiền đề cho sự chuyển dịch CCKT, trong đó có CCKT nông thôn. - Quá trình phân công lao động theo hướng chuyên môn hoá: Đây là đòn bẩy tăng năng suất lao động, thúc đẩy phát triển khoa học - công nghệ. Cơ cấu kinh tế nông thôn là hệ quả trực tiếp của sự phân công lao động xã hội trong nông thôn, nhiều ngành nghề hình thành, tính chất chuyên môn hoá càng cao, xoá dần tư tưởng tự cấp tự túc, tiến lên sản xuất hàng hoá. Từ đó, người nông dân phải suy nghĩ, nghiên cứu từng loại giống cây trồng vật nuôi, kỹ thuật canh tác, lợi dụng các điều kiện thuận lợi và nó tránh sự khắc nghiệt, bất lợi của tự nhiên. - Tác động của cơ chế thị trường và sự mở rộng thị trường CCKT nông thôn hình thành và biến đổi gắn liền với sự ra đời và phát triển của nền kinh tế sản xuất hàng hoá. Lượng dân cư lớn ở nông thôn đã tạo ra thị trường sôi động với các hàng hoá có giá trị kinh tế cao. Thu nhập của nhân dân tăng lên tạo sức mua lớn thì thị trường nông thôn là cơ sở để các khu vực công nghiệp và dịch vụ tiếp tục phát triển và hướng vào xu thế hiện đại hoá ngành nông nghiệp. Sản xuất hàng hoá phát triển kéo theo sự phát triển của cơ sở hạ tầng, trong đó phải kể đến là hệ thống giao thông, thông tin liên lạc và điện. Sự phát triển của thị trường tạo điều kiện tiêu thụ nông sản phẩm với tốc độ nhanh, khuyến khích phát triển các cơ sở công nghiệp chế biến nông sản, , khuyến khích nông dân sản xuất các loại sản phẩm phù hợp. - Định hướng phát triển kinh tế của nhà nước có vai trò to lớn thúc đẩy quá trình chuyển dịch CCKT nông thôn. Nhà nước tác động vào nông thôn trước hết thông qua hệ thống định hướng, điều tiết nền kinh tế theo mục tiêu xác định trong từng thời kỳ. Chính sách kinh tế có vai trò quan trọng tác động trực tiếp vào môi trường sản xuất kinh doanh ở nông thôn. - Điều kiện kinh tế xã hội: đây là một tiền đề quan trọng hình thành và chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. 11 PHẦN II THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG THÔN Ở HUYỆN SI MA CAI - LÀO CAO I. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN - KINH TẾ - XÃ HỘI ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHUYỂN DỊCH 1. Điều kiện tự nhiên: Huyện Si Ma Cai là một huyện miền núi của tỉnh Lào Cai có điều kiện tự nhiên phong phú: a. Về vị trí địa lý: Huyện Si Ma Cai nằm ở vào khoảng 22052' đến 23035' độ bắc và 103045' - 104020' độ kinh đông. + Phía Tây giáp: Huyện Mường Khương và Bắc Hà + Phía Bắc giáp: Huyện Mã Quan (Trung Quốc) + Phía Đông giáp: Huyện Bắc Hà và Huyện Sí Mần (Hà Giang) + Phía Nam giáp: Huyện Bắc Hà Trung tâm huyện ly Si Ma Cai nằm phía đông bắc nơi đầu nguồn sông chảy và cách thị xã Lào cai 95km, huyện có 12,5km đường biên giới với Trung Quốc và 12,5km đường biên giới là đường sông giữa Mường Khương và huyện Mã Quan - Trung Quốc. b. Đặc điểm địa hình, thổ nhưỡng, khí tượng thuỷ văn. * Địa hình: Si Ma Cai có địa hình chia cắt nhiều phần, núi đá cao, độ dốc lớn. Đường giao thông đi lại hết sức khó khăn. Núi đá là chủ yếu. Theo đặc điểm về khí hậu có thể chia Si Ma Cai thành hai tiểu vùng. vùng nóng và vùng lạnh, nhưng ranh giới không rõ rệt. + Tổng diện tích đất tự nhiên của huyện là 23,454 ha. Trong đó đất nông nghiệp 6.694,46h, đất lâm ngihệp 4.298,4 ha với đất rừng tự nhiên 3.591,5 h, rừng trồng 706,9 ha, đất chống đồi núi chọc là 11.774,44 ha. Sông, suối với Si Ma Cai phân bổ chủ yếu qua địa phận của 7 xã Si Ma Cai, Lùng Sui, Sán Chải, Nàn Sán, Bản Mế, Sín Chảy và Nàn Sín. Như vậy, với địa hình nhiều núi đá cao, độ dốc lớn, bị chia cắt và xa trung tâm 12 kinh tế - xã hội của tỉnh. Về cơ bản địa hình của huyện Si Ma Cai không thuận lợi cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội, khó khăn trong việc tập trung sản xuất hàng hoá. * Thổ nhưỡng: Do cấu tạo địa hình khác nhau nên thổ nhưỡng của từng vùng cũng khác nhau có thể chia làm 2 vùng cơ bản: Vùng lạnh: Đây là vùng có đất mùn vàng đỏ đất mùn pheralit loại đất này thích hợp cho việc trồng các loại cây đào, mận, lê, cây lấy gỗ và cây thuốc lá. Vùng nóng: Vùng này chủ yếu là đất mùn alít nằm ven dọc theo dòng sông chảy thích hợp trồng các loại cây lúa sớm, cây ngô, đậu tương, lạc và cây ăn quả như: Táo, chuối… Nhìn chung thổ nhưỡng của huyện Si Ma Cai có thể cho phép canh tác được nhiều loại cây trồng phong phú và đa dạng. * Khí tượng, thuỷ văn: - Khí tượng: Si Ma Cai nằm ở khu vực thượng lưu sông chảy có độ dốc cao, nên khí hậu mang nhiều tính chất của khí hậu lục địa. Đặc điểm khí hậu Si Ma Cai là vùng có khí hậu cận nhiệt đới, một năm có hai mùa. Mùa đông lạnh kéo dài nhiệt độ bình quân từ 14 - 150C. Tháng 1 là tháng lạnh nhất nhiệt độ có thể xuống 5 -20C (có nơi có thể xuốgn 00C), mùa hè mát mẻ nhiệt độ cao nhất vào tháng 7 và ngày cao điểm nhiệt độ lên tới 350C. Nhiệt độ bình quân trong năm là 210C, bình quân thấp nhất trong năm là 20C. Độ mưa: Huyện Si Ma Cai có lượng mưa lớn nhất là 1.800mm lượng mưa nhỏ nhất là 1.355mm. Lượng mưa trung bình là 1.400mm. - Thuỷ văn: Si Ma Cai có sông chảy và các con suối lớn như suối Hoá Chu Phùng, Cán Cấu, Cán Hồ, Sín Chéng… Đặc trưng dòng chảy của huyện, do mưa phân bố không đều, địa hình dốc, độ che phủ của rừng thấp, nên vào mùa mưa nước tập trung nhiều gây ra lũ, sạt lở núi, sạt lở đường. Trong khi đó mùa khô nước lại cạn kiệt, thậm chí thiếu cả nước sinh hoạt hàng ngày. 13 c. Tài nguyên nguyên liệu: * Tài nguyên khoán sản: Si Ma Cai nghèo về tài nguyên khoán sản trên địa bàn của huyện chỉ có một số mỏ nhỏ, giá trị kinh tế không cao bao gồm những mỏ sau: Mỏ kẽm chì nằm ở khu vực cao của xã Bản Mế trữ lượng ZN ở cấp P3 khoản 50.000 tấn. Mỏ đá xây dựng ở hầu hết các xã trong huyện, trữ lượng lớn hàng trăm triệu m3. Mỏ đất sét có khả năng sản xuất gạch, ngói nằm rải rác ở các xã Si Ma Cai, Bản Mế, Sín Chải, Nàn Sán, Sín Chéng. * Nguyên liệu: Tài nguyên rừng của Si Ma Cai có diện tích là 4.298,4ha. Trong đó rừng trồng là 1.405,9ha, rừng tự nhiên là 2.892,5ha. Rừng Si Ma Cai có nhiều loại gỗ chủ yếu là nhóm 5, nhóm 6 trữ lượng khoản 400.000m3, ngoài gỗ rừng còn có nhiều loại lâm sản khác như: Song, mây, nứa và nhiều loại cây rừng khác có thể cung cấp nguyên liệu cho sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp. 2. Điều kiện kinh tế - xã hội a. Dân số và lao động: * Dân số: Theo thống kê mới nhất, tổng dân số huyện Si Ma Cai năm 2000 có 25.325 người với cộng đồng của 11 dân tộc anh em. Dân tộc có số dân đông nhất là người H'Mông chiếm 81,7% ( 20.701 người). Dân tộc Nùng chiếm 10,93% (2.764 người) và các dân tộc khác như Kinh, Thu Lao, Phù Lá… Tỷ lệ tăng dân số tự nhiên hàng năm bình quân từ 1,732%. Mỗi năm tỷ lệ này giảm từ 0,3 - 0,45. Mật độ dân cư trung bình toàn huyện là 107 người/km2 song phân bố không đều chủ yếu tập trung ở các xã Si Ma Cai, Bản Mế, Cán Cấu, Lử Thân, Nàn Sán, Sín Chéng còn lại các xã khác dân cư thưa thớt mật độ dân 14 cư bình quân khoảng 60 - 80 người/km2. * Lao động: Lực lượng lao động chủ yếu là người địa phương trong đó lao động thuần nông chiếm 40% dân số. - Lao động nông, lâm nghiệp có khoản 9.000 người. - Lao động tiểu thu công nghiệp: 170 người. - Lao động dịch vụ: Có 48 người. - Cán bộ, công nhân viên chức: 710 người. Lực lượng kế cận trong độ tuổi từ 15 - 17 chiếm 8 - 10% lao động của toàn huyện. Lao động có việc làm thường xuyên chiếm khoảng 70% trong độ tuổi. Số cán bộ quản lý là người kinh chiếm khoảng 70% còn lại là người địa phương. b. Kết cấu hạ tầng: * Giao thông: Si Ma Cai là huyện vùng cao, giao thông đi lại hết sức khó khăn, chủ yếu là đường bộ được dải cấp phối và đường đất. Trong đó đường cấp phối rộng 4,5m; đường đất rộng 4m; đường vào thôn bản rộng 2m. Hiện nay Si Ma Cai đã có 13/13 xã có đường giao thông. Đường tỉnh lộ dài 16km, tiêu chuẩn đường mới đạt ở cấp A giao thông nông thôn miền núi mới được nâng cấp. - Đường liên tỉnh: Có tuyến Bản Mế - Si Ma Cai - Lùng Phìn - Sí Mần (Hà Giang) chiều dài 36km. Đường huyện. Có tổng chiều dài 57km bao gồm các tuyến chính như: Si Ma Cai - Sín Chéng - nàn Sín dài 18km đã được nâng cấp rải mặt đá dăm đường Si Ma Cai - Cán Hồ - Quan Thần Sán dài 10km. - Đường liên thôn có tổng chiều dài khoản 200km chủ yếu là đường đất, phục vụ chủ yếu cho ngựa và người đi bộ. * Điện: Điện lưới quốc gia của huyện Si Ma Cai đã có đường dây 35kv qua các xã Lử Thẩn, Si Ma Cai, Sán Chải, Nàn Sán, Lùng Sui, Cán Cấu chiều dài đường dây 0,4kv khoảng 30km. Ngoài ra còn đang kéo đường dây 0,4 kv vào Sín Chéng - Nàn Sín với chiều dài khoảng 10km. Máy thuỷ 15 điện nhỏ ít được nhân dân sử dụng. * Thuỷ lợi: Si Ma Cai đã xây dựng trên 52 công trình thuỷ lợi lớn và nhỏ. Chiều dài hệ thống kênh mương trên 70km để phục vụ tưới cho 601 ha lúa chiếm 84,3% diện tích lúa của toàn huyện. Hiện nay, chương trình 135 của chính phủ, chương trình kiên cố hoá kênh mương, đã đầu tư nâng cấp thêm 07 công trình phục vụ tưới, tiêu cho diện tích lúa xuân và lúa vụ mùa. * Nước sinh hoạt: Nước ăn cho nhân dân gặp rất nhiều khó khăn. Huyện đã đầu tư xây dựng công trình thuỷ lợi để lấy nước tưới cho ruộng và kết hợp cấp nước sinh hoạt cho nhân dân. Hiện tại 82/90 thôn bản hệ thống nước sinh hoạt đã được đầu tư xây dựng. c. Văn hoá xã hội: * Y tế: Trên địa bàn huyện đã được đầu tư xây dựng 13 trạm y tế xã từ nhà cấp IV đến nhà cấp III đạt 100% xã có trạm y tế xã bình quân mỗi trạm có 4 giường bệnh điều trị, 2 phòng khám đa khoa và 01 bệnh viện trung tâm với tổng số 54 giường điều trị trong đó: - Số bác sĩ là 07 người - Số y sĩ và hộ lý là 40 người. * Về giáo dục và đào tạo Hệ thống giáo dục mầm non: Toàn huyện có 61 lớp học nhà trẻ mẫu giáo với 1.239 cháu, trong đó tổng số học sinh hệ mầm non dân lập là 120 cháu đạt gần 9,7% Tổng số trẻ em trong độ tuổi nhà trẻ mẫu giáo. Hệ giáo dục phổ thông: Hiện nay đã có 306 lớp với tổng số giáo viên 485 người trong đó giáo viên tiểu học 338, giáo viên trung học cơ sở 84 người. tỷ lệ học sinh trong độ tuổi đến lớp đạt 92,0% với 6.918 học sinh. Ngoài ra còn mở 2 lớp bổ túc văn hoá tập trung, 2 lớp văn hoá tại chức. Đến nay công tác phổ cập giáo dục tiểu học có 13/13 xã 100% đạt chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học, chống mù chữ. Đội ngũ giáo viên hầu hết là các thày cô giáo có trình độ, tỷ lệ giáo viên nữ chiếm 70% trong tổng số giáo viên của huyện. 16 II. THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG THÔN Ở HUYỆN SI MA CAI: 1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế chung của huyện SiMaCai. Huyện Si Ma Cai mới được tái lập tháng 09 năm 2000, trước năm 2000 địa bàn Si Ma Cai thuộc sự quản lý của huyện Bắc Hà, trong thời gian này chuyển dịch cơ cấu kinh tế còn nhỏ và chậm. Một số diện tích đất trồng ngô, hoa màu được chuyển sang làm ruộng bậc thang, trồng cây ăn quả có giá trị kinh tế cao hơn như cây đậu tương, cây mận…Từ khi được tái lập cơ cấu kinh tế huyện Si Ma Cai có sự chuyển biến mạnh mẽ hơn. Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện thời kỳ 2000- 2002 nhìn tổng thể cả thời kỳ có sự chuyển dịch theo hướng thuận phù hợp với quy luật chung của cả nước (Tỷ trọng ngành trồng trọt có xu hướng giảm dần và tăng tỷ trọng ngành tiểu thủ công nghiệp, ngành chăn nuôi và dịch vụ). Ngành trồng trọt giảm 1,14% (Từ năm 2000-2002), tỷ trọng ngành tiểu thủ công nghiệp tăng 1,03%, ngành chăn nuôi tăng 0,03%, ngành dịch vụ tăng 0,08% (Từ năm 2000-2002). Như vậy để đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện cần thiết phải đẩy mạnh và tập trung phát triển ngành tiểu thủ công nghiệp, ngành chăn nuôi và dịch vụ để tăng nhanh tỷ trọng của các ngành này trong cơ cấu giá trị sản phẩm, đồng thời khai thác hiệu quả các tiềm năng và nguồn lực của huyện. Biểu 1: Chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất của huyện Si Ma Cai. Chỉ tiêu 2000 2001 2002 Giá trị sản phẩm (triệu đồng) 1. Ngành trồng trọt 2. Ngành tiểu thủ công nghiệp 3. Ngành chăn nuôi 4. Ngành dịch vụ 91.046 79.240 9.235 2.085 486 93.120 80.734 9.802 2.068 516 95.680 82.192 10.740 2.164 584 Cơ cấu giá trị sản phẩm (%) 1. Trồng trọt 2. Tiểu thủ công nghiệp 100,0 87,04 10,14 100,0 86,70 10,53 100,0 85,90 11,27 17 3. Chăn nuôi 4. Dịch vụ 2,29 0,53 2,23 0,55 2,26 0,61 Nguồn: Số liệu thống kê huyện Si Ma Cai 2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp (bao gồm: nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản) a. Nông nghiệp: * Ngành trồng trọt Trong những năm qua ngành sản xuất trồng trọt của huyện đã có những kết quả đáng kể, diện tích năng suất, sản lượng của các cây trồng hầu như đều tăng. Về diện tích gieo trồng của huyện năm 2002 tăng so với năm 2000 là 165ha. Diện tích lúa chủ yếu là một vụ, trên cơ sở tăng cường đầu tư xây dựng các công trình thuỷ lợi, áp dụng các tiến bộ kỹ thuật đưa giống cây trồng có năng suất cao vào sản xuất trên toàn bộ diện tích lúa. Trong những năm gần đây đã đưa giống lúa ngắn ngày có năng suất cao vào gieo trồng 2 vụ ở các xã như Bản Mế, Si Ma Cai, Sín Chéng, Nàn Sín bước đầu đã có những kết quả đáng khích lệ làm tăng diện tích canh tác lúa nước. Đồng thời năng suất lúa cũng tăng nhanh do áp dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất được tăng cường giống mới có năng suất cao được sử dụng. DT các cây trồng khác cũng tăng cụ thể sau: + Cây thực phẩm tăng từ 512ha (2000) lên 527 ha (2002) + Cây công nghiệp ngắn ngày tăng 43 ha năm 2002 so với năm 2000 đây là loại cây trồng có giá trị kinh tế cao, có ý nghĩa hàng hoá và tham gia vào chuyển đổi cơ cấu cây trồng của huyện đáng chú ý là cây đậu tương và cây lạc. + Cây công nghiệp dài ngày tăng lên 28 ha (năm 2002 so với năm 2000 chủ yếu là cây chè cao. + Cây ăn quả tăng 12 ha năm 2002 so với năm 2000. Nhìn chung diện tích các loại cây trồng đều tăng song các cây trồng ăn quả; cây thực phẩm và cây công nghiệp diện tích còn nhỏ và tăng chậm so với cây lương thực đây cũng là điều đáng quan tâm trong vấn đề chuyển đổi cây trồng, chuyển đổi cơ cấu sản xuất của huyện. 18 19 Biểu 2: Cơ cấu cây trồng huyện Si Ma Cai. 2000 2001 2002 Chỉ tiêu Diện tích (ha) Tỷ trọng (%) Diện tích (ha) Tỷ trọng (%) Diện tích (ha) Tỷ trọng (%) 1. Cây lương thực 4.369 67,50 4414 67,82 4430 66,75 2. Cây thực phẩm 512 7,91 514 7,91 527 7,94 3. Cây công nghiệp ngắn ngày 146 2,26 149 1,78 189 2,84 4. Cây công nghiệp dài ngày 820 12,67 826 12,69 848 12,84 5. Cây ăn quả 620 9,58 600 9,22 632 9,52 6. Cây khác 5 0,08 5 0,08 11 0,17 Tổng diện tích gieo trồng 6.472 100,0 6.508 100,0 6.637 100,0 Nguồn: Số liệu thống kê huyện Si Ma Cai *. Chăn nuôi Qua tìm hiểu số liệu cho thấy tình hình phát triển đàn gia súc gia cầm của huyện Si Ma Cai đang trong quá trình tăng nhanh. Do huyện mới được tái lập, một bộ phận dân cư lớn được tập trung vào địa bàn của huyện đã làm cho nhu cầu về thực phẩm tăng dẫn đến ngành chăn nuôi của huyện cũng phát triển. Đáng chú ý là chăn nuôi lợn và gia cầm, đây là hai ngành chăn nuôi lấy thịt chủ yếu, với tốc độ tăng bình quân đàn lợn đạt 21,56% năm, và đàn gia cầm đạt 20,27% năm. Trong khi đó đàn ngựa của huyện cũng là 1 đàn gia súc được coi trọng nhưng đang có xu hướng giảm. Toàn huyện chỉ còn hơn 200 con phân tán ở một số xã có địa hình phức tạp như Nàn Sín, Thảo Chủ Phìn. 20 Biểu 3: Đàn gia súc gia cầm huyện Si Ma Cai ( 2000 - 2002) Chủng loại 2000 2001 2002 Tốc độ tăng trưởng (% năm) 1. Đàn trâu 10.562 10.852 10.870 2,9 2. Đàn bò 1.025 1.062 1.140 11,21 3. Đàn lợn 15.030 17.560 18.270 21,56 4. Đàn dê 18.260 18.850 19.070 4,43 5. Gia cầm 140.890 168.800 169.450 20,27 Nguồn: Số liệu thống kê huyện Si Mai Cai Hiện nay bình quân mỗi hộ nuôi 1,8 con trâu, bò, khoản 3,3 con lợn và 30 con gia cầm. Đàn dê được nuôi chủ yếu ở các xã Si Ma Cai, Nàn Sán, Sín Chéng và Sán Chải. Tuy là một huyện miền núi nhưng điều kiện phát triển chăn nuôi cũng khá thuận lợi chủ yếu là chăn nuôi ọ gia đình. Với địa hình đồi núi đá rất phù hợp với chăn nuôi dê, song hiện nay vẫn còn nhiều tiềm năng chưa khai thác được. b. Lâm nghiệp Trong những năm gần đây rừng huyện Si Ma Cai kiệt quệ. Các loại gỗ quý hiếm, gỗ lâu năm đã bị khai thác, chặt phá bừa bãi không có quy hoạch làm cho diện tích R che phủ giảm nghiêm trọng. Tổng diện tích tự nhiên của huyện là 23.454 ha. Trong đó diện tích rừng là 4.298,4h, chiếm 18,3% tổng diện tích tự nhiên. Trong khi đó rừng tự nhiên là 2.892,5 ha, chiếm 11,335 diện tích tự nhiên, rừng trồng là 1.405,9ha, chiếm gần 6,05 diện tích tự nhiên. Rừng trồng chủ yếu là cây thông có giá trị kinh tế cao, tuy nhiên còn chưa đáp ứng được nhu cầu khai thác của thị trường. So với những năm trước thì diện tích rừng có sự tăng lên đáng kể. Năm 1999 diện tích rừng chỉ có 3.680,6ha thì năm 2002 là 4.298,4ha, đối với rừng trồng năm 1999 diện tích là 1.012,4ha thì năm 2002 là 1.405,9ha. 21 Biểu 4: Tình hình biến động rừng huyện Si Ma Cai ( 1999 -2002) Chỉ tiêu Đơn vị 1999 2000 2001 2003 1. Trồng rừng tập trung (ha) 470 660 908 1020 2. Trồng cây phân tán (1000,0 cây) 346,6 476,8 650 620 3. Chăm sóc rừng (ha) 20 20 22 26 4. Gỗ tròn khai thác (m3) 575 250 365 340 5. Tre, nứa luồng khai thác (1000,0 cây) 186 150 167 178 6. Rất R - diện tích R đã giao các hộ (ha) 300 350 505 780 7. Diện tích rừng bị thiệt hại (ha) 46,5 35 25,2 20 - Bị phá (ha) 12,2 13,5 25,2 18 - Bị cháy (ha) 34,3 12,0 - 2 - Bị sâu bệnh (ha) - 0,5 - - Nguồn: Số liệu thống kê huyện Si Ma Cai Từ biểu số liệu trên ta thấy trong những năm gần đây đặc biệt từ khi huyện được tái lập lại diện tích trồng rừng đã được tăng lên. Diện tích được chăm sóc - bảo vệ và giao cho các hộ cũng tăng lên. Trong khi đó hạn chế lượng khai thác. Đây là xu hướng phát triển có tính chiến lược lâu dài phù hợp với xu thế phát triển lâm nghiệp, bảo vệ môi trường sinh thái, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. c. Thuỷ sản: Với địa hình chủ yếu là núi cao, độ dốc lớn, số lượng sông suối không nhiều, nhỏ và phân tán. Vì vậy việc phát triển thuỷ sản của huyện Si Ma Cai là rất khó khăn. Giá trị ngành thuỷ sản chiếm tỷ trọng nhỏ. So vưói các ngành khác thủy sản chỉ chiếm khoản 0,8% năm 2002 của nông nghiệp diện tích mặt nước dùng vào thuỷ sản cũng đã và đang được mở rộng. Tuy nihên tiềm năng phát triển ngành thuỷ sản của huyện không nhiều mặt dù huyện có 32,8km đường biên giới là một đoạn của sông chảy song việc phát triển thuỷ sản ở đây còn là vấn đề mới mẻ. 3. Chuyển dịch cơ cấu ngành phi nông nghiệp. a. Công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp Huyện Si Ma Cai mới được tái lập tháng 9 năm 2000, nhưng sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp bước đầu đã đạt được những kết quả khá 22 khả quan. Công nghiệp chế biến nông sản, thực phẩm phát triển nhanh. Sản xuất và sửa chữa cơ khí nhỏ (chủ yếu là sản xuất nông cụ), sản xuất vật liệu xây dựng phát triển mang tính đột phá. Giá trị sản xuất tiểu thủ công nghiệp năm 2002 đạt 10.740 triệu đồng (giá cố định năm 1994), bằng 262% kế hoạch năm, tốc độ tăng trưởng đạt 16,3% năm. Tuy nhiên, sản xuất công nghiệp tiểu thủ công nghiệp Si Ma Cai còn nhỏ bé, lạc hậu, mang tính tự cấp và tự phát. Hiện nay, toàn huyện chỉ có 2 doanh nghiệp, 01 hợp tác xã, 02 tổ hợp tác và 332 hộ gia đình tham gia sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp. Sản phẩm chủ yếu là lương thực, thực phẩm, nông cụ cầm tay và vật liệu xây dựng. Giá trị sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp còn chiếm tỷ tọng thấp trong GDP của huyện ( khoản 10%). Trong đó: Ngành nghề chế biến nông, lâm sản thực phẩm: Giá trị sản xuất trong lĩnh vực này của huyện năm 2002 đạt 6444 triệu đồng, chiếm 61,16% giá trị sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp. Về số lượng cơ sở sản xuất có 317 cơ sở. Trong đó có có 212 hộ gia đình sản xuất rượu, 02 cơ sở sản xuất đồ mộc dân dụng và 103 hộ gia đình sản xuất bún, bánh đậu phụ, xay xát lương thực. Tuy nhiên, trình độ sản xuất chế biến nông lâm sản của huyện còn nhỏ bé, và lạc hậu: Sản xuất ở các hộ gia đình, mang tính sơ chế, thủ công nên sản phẩm làm ra có giá trị kinh tế thấp, chủ yếu là tiêu thụ tại chỗ chưa chiếm lĩnh được thị trường và chưa mở được đầu ra cho sản xuất nông, lâm nghiệp. Ngành sản xuất vật liệu xây dựng: Huyện Si Ma Cai có nhiều tài nguyên để sản xuất vật liệu xây dựng như mỏ cát Bản Mế, mỏ đá và đất sét tại các xã Si Ma Cai, Bản Mế, Sín Chải, Nàn Sín có trữ lượng hàng trăm triệu m3. Tuy nhiên sản xuất vật liệu xây dựng của huyện chưa phát triển. Hiện nay sản xuất vật liệu xây dựng của huyện chỉ có 02 doanh nghiệp, 1 hợp tác xã và 2 tổ hợp tác với khoản gần 100 lao động. Sản xuất mang tính thủ công, chưa sử dụng nhiều máy móc. Giá trị sản xuất vật liệu xây dựng còn thấp do chủ yếu tiêu thụ tại chỗ và đang gặp khó khăn về thị trường. Năm 2002 giá trị sản xuất vật liệu xây dựng đạt 1.075 triệu đồng. Sản phẩm 23 chủ yếu bao gồm: Gạch xây dựng là 2.000.000 viên, đá xây dựng 1.000m3; cát 6.500m3 Sản xuất và sửa chữa cơ khí nhỏ: Chủ yếu là sản xuất nông cụ cầm tay. Toàn huyện có 17 lò rèn, đúc theo thời vụ, 02 hộ sản xuất kinh doanh hàng nông cụ chuyên nghiệp và 1 tổ sản xuất nông cụ hợp tác xã sản xuất và kinh doanh vật liệu xây dựng Si Ma Cai. Năm 2002 giá trị sản xuất và sửa chữa cơ khí của huyện đạt khoảng 742 triệu đồng. Các sản phẩm chủ yếu là dao, cuốc, xẻng và lưỡi cày các loại. Các hộ gia đình và tổ sản xuất thuộc hợp tác xã sản xuất kinh doanh vật liệu xây dựng Si Ma Cai còn thiếu máy móc, thiết bị, lao động chưa có tay nghề được đào tạo. b. Ngành dịch vụ: Huyện Si Ma Cai ngành dịch vụ đang phát triển song còn chậm chiếm tỷ trọng nhỏ. Giá trị dịch vụ năm 2002 đạt 584 triệu đồng, tốc độ tăng trưởng 20% năm. Các dịch vụ như may mặc, thuỷ điện mi ni còn ít phát triển. Hiện nay huyện Si Ma Cai đã có khá nhiều hộ gia đình làm may thủ công và một số máy thuỷ điện nhỏ. Tuy nhiên khả năng phát triển của những ngành, nghề này đang gặp rất nhiều khó khăn. Dịch vụ sửa chữa máy móc nông nghiệp, ô tô, xe máy, điện dân dụng chưa phát triển nhiều. Dịch vụ nông nghiệp của huyện tập trung vào các hoạt động cung ứng vật tư phân bón và thực hiện một số dịch vụ khác như dịch vụ tiêm phòng dịch vật nuôi, dịch vụ vật tư bảo vệ thực vật, dịch vụ giống con, cây trồng, những dịch vụ này còn ở mức thấp. Do công tác phổ biến kỹ thuật và trình độ nhận thức của người nông dân còn chưa được phối hợp chạt chẽ. 4. Những kết quả đạt được và vấn đề đạt ra cần giải quyết. a. Kết quả: Từ việc nghiên cứu thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện Si Ma Cai cho thấy cơ cấu kinh tế của huyện đang từng bước thay đổi chuyển dịch từ thuần nông sang sản xuất hàng hoá, có sự thay đổi về tỷ trọng ngành nông nghiệp đó là ngành chăn nuôi ngày càng phát triển nhanh hơn, chiếm tỷ trọng tăng dần lên so với ngành trồng trọt, gia súc, gia cầm cũng phát triển mạnh đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của nhân dân trong huyện 24 và hướng tới toàn tỉnh. Từ đó đời sống nhân dân của huyện cũng được nâng lên. Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp phát triển nhanh với tốc độ tăng trưởng 16,3% năm, đã tạo điều kiện thu hút lao động từ nông nghiệp. Trong nội bộ nông nghiệp tốc độ phát triển cao nhờ vào quá trình chuyển dịch cơ cấu, cơ cấu hợp lý, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật… dẫn đến năng suất các loại cây trồng tăng lên đặc biệt là cây lương thực tạo tiền đề cho sự phát triển đa dạng hoá, chuyên môn hoá sản xuất. Cơ cấu lao động cũng được chuyển đổi dần từ nông nghiệp sang hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và các ngành dịch vụ khác. Đổi mới cơ cấu kinh tế và chính sách của nhà nước, tạo điều kiện cho nông dân phát triển kinh tế và cải thiện đời sống của nhân dân, dân trí được mở rộng và phúc lợi xã hội cũng được nâng lên. b. Vấn đề đạt ra cần giải quyết. Tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế diễn ra chậm chạp, sản xuất nông nghiệp trong đó đặc biệt cây lương thực còn chiếm tỷ trọng lớn, chưa khai thác tốt các lợi thế của huyện. Ruộng đất phân tán, manh mún hoạt động chưa hiệu quả làm năng suất cây trồng, vật nuôi và năng suất lao động còn chưa cao. Chủ yếu vẫn là sản phẩm thô dẫn đến thừa trong thời vụ và thiếu hụt trái vụ không đủ khả năng cạnh tranh trên thị trường lớn. Công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp còn lạc hậu mang tính thủ công là chủ yếu, chưa mang tính sản xuất hàng hoá cao. Các cơ sở sản xuất còn thiếu vốn đầu tư và phát triển đặc biệt là đầu tư cho công nghiệp chế biến nông sản, công nghệ, thiết bị cho sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp. Quản lý nhà nước của huyện còn yếu kém. Huyện thiếu cán bộ chuyên trách để theo dõi và tư vấn cho sản xuất nông nghiệp, cũng như công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp. 25 PHẦN III PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP I. PHƯƠNG HƯỚNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ Ở HUYỆN SI MA CAI. 1. Giảm nông nghiệp, tăng ngành công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ: Với đặc điểm huyện miền núi biên giới núi cao độ dốc lớn, kinh tế xã hội chậm phát triển, dân trí thấp, cơ sở hạ tầng yếu kém… là những thách thức lớn trong quá trình phát triển, nên việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế sẽ gặp rất nhiều khó khăn. Do vậy trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế phải từng bước vững chắc, lấy sản xuất, nhất là sản xuất hàng và hiệu quả kinh tế đầu tư để làm cơ sở so sánh đánh giá, giải quyết những bức xúc về xã hội, cải thiện từng bước đời sống của nhân dân, nâng cao tích lũy nội bộ. Để đạt được những kết quả này với điều kiện tự nhiên sẵn có diện tích đất nông nghiệp là 6.694,46ha như vậy tuy là huyện dựa trên phát triển nông nghiệp là chủ yếu nhưng khả năng mở rộng diện tích canh tác lại không còn nhiều, muốn phát triển nền kinh tế tất yếu phải có chủ trương lâu dài trong việc chuyển hướng dần từ sản xuất nông nghiệp sang sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ. Trong điều kiện kinh tế xã hội hiện nay, việc chuyển dịch từ ngành nông nghiệp sang sản xuất ngành phi nông nghiệp còn là vấn đề bức xúc và hết sức khó khăn, số lượng dân trí thấp còn quá lớn. Điều này đòi hỏi các nhà lãnh đạo chức trách của huyện có biện pháp phù hợp để người dân tiếp cận với nền kinh tế thị trường. Có sự hướng dẫn tập huấn ở các xã và có biện pháp khuyến khích tạo điều kiện cho phát triển ngành phi nông nghiệp, dự kiến đến năm 2010 giá trị sản xuất ngành phi nông nghiệp trong GDP của huyện đạt từ 15 - 20% trở lên. Trong đó ngành công nghiệp tiểu thủ công nghiệp đạt 4,5 tỷ đồng trở lên (GDP năm 1994), tạo việc làm mới cho 150 -200 lao động. Ngành dịch vụ đạt 0,95 tỷ đồng tạo việc làm mới cho khoản 100 lao động. 26 Ưu tiên đầu tư cho công tác nghiên cứu, tiếp thu và ứng dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật vào công tác bảo quản, chế biến nông sản. Gắn sản xuất nông, lâm nghiệp - công nghiệp với thị trường tiêu thụ và xuât khẩu. 2. Giảm trồng trọt, tăng chăn nuôi. Qua điều tra số liệu thống kê cho thấy tỷ trọng ngành chăn nuôi so với ngành trồng trọt. Còn quá thấp mới chỉ đạt 2,6% so với ngành trồng trọt. Năm 2000 ngành chăn nuôi đạt 2,26% tổng giá trị sản phẩm, với chỉ tiêu này đủ thấy được ngành chăn nuôi của huyện Si Ma Cai còn rất nhỏ bé mới chỉ mang tính chất tự cung tự cấp phục vụ nhu cầu tại chỗ. Với điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội hiện nay của huyện thì nguồn lực phát triển ngành chăn nuôi còn chưa được khai thác và khai thác chưa phù hợp. Nhiều vùng diện tích đất trồng hoa màu, trồng cây lương thực (ngô) năng suất thấp giá trị kinh tế lại không cao như khu vực giáp bờ sông chảy của xã Sín Chéng, Thào Chủ Phìn, thôn Cốc Dế của xã Bản Mế khu bờ sông của Nàn Sán và Sán Chảy các khu vực này có tổng diện tích hơn 260ha là vùng có thể chăn nuôi các đại gai súc như bò để lấy thịt và chăn nuôi dê theo hướng sản xuất hàng hoá, đồng thời đẩy mạnh chăn nuôi toàn diện các loại gia súc khác và gia cầm theo hướng thành lập các trang trại chăn nuôi nhỏ ở các xã như Bản Mế, nàn Sán, Sán Chải và Sín Chéng nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội, nâng cao chuyên môn hoá sản xuất. Mặt khác thu hút lao động từ ngành trồng trọt, nâng cao chất lượng sản phẩm, mở rộng tị trường nông sản. Đưa giá trị sản phẩm ngành chăn nuôi đến năm 2010 đạt 6.750 triệu đồng tăng so với năm 2002 là 4.586 triệu đồng. 3. Giảm cây có giá trị thấp trong trồng trọt: Hiện nay trên toàn huyện các loại cây trồng chủ yếu trong ngành trồng trọt là cây lúa nước, ngô, cây đậu tương, cây lạc, cây thuốc lá, và các loại cây hoa màu khác. Song được phổ biến nhất là cây lúa nước, ngô và cây đậu tương. Đậu tương là cây trồng có giá trị kinh tế cao và rất phù hợp với loại đất và điều kiện khí hậu của huyện. Đây là loại cây trồng có ý nghĩa hàng hoá và tham gia vào việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng của huyện. Như vậy việc đẩy mạnh trồng cây đậu tương là thực sự cần thiết trong chiến lược 27 chuyển dịch cơ cấu cây trồng của huyện. Nếu tính giá trị trên một đơn vị diện tích thì giá trị của cây đậu tương lớn hơn nhiều so với cây ngô, thậm chí có nơi còn cao hơn cả trồng lúa nước, nhưng do nhận thức của người dân còn quá xa với việc sản xuất hàng hoá và chuyên môn hoá trong nông nghiệp, tật tục canh tác tự cung tự cấp nên việc chuyển đổi cây trồng gặp không ít những trở ngại và khó khăn cho các nhà hoạch định chính sách. Trên địa bàn huyện còn có thể trồng cây thuốc lá phát triển rất tốt. Năm 2002 đã trồng 30ha thuốc lá, nhưng công tác bảo quản, sơ chế chưa kịp thời nên không đạt được yêu cầu đạt ra sau thu hoạch. Các loại cây ăn quả như mận tam hoa, mận địa phương, lê và 1 số cây thảo dược khác cũng phù hợp trồng và có giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên việc tăng diện tích trồng các loại cây có giá trị kinh tế cao này cần phải có kế hoạch, nghiên cứu và tìm đầu ra của sản phẩm, do đặc điểm của cây trồng, chưa có kế hoạch và phương pháp bảo quản sản phẩm nên luôn bị thừa, hoặc bán với giá rất thấp vào mùa vụ, thiếu hụt và không có vào trái vụ. Xét về giá trị sản phẩm cần giảm diện tích trồng ngô. Đây là loại cây trồng chiếm diện tích lớn nhất trong trồng trọt nhưng giá trị kinh tế lại không được cao. II. NHỮNG GIẢI PHÁP ĐỂ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG THÔN Ở HUYỆN SI MA CAI 1. Vấn đề quy hoạch ruộng đất và xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn. a. Vấn đề quy hoạch ruộng đất. Ruộng đất luôn là vấn đề quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn đặc biệt là trong nông nghiệp. Do vậy giải pháp về ruộng đất là hết sức cần thiết trong việc chuyển đổi cơ cấu kinh tế, tạo môi trường thuận lợi để thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Để phát huy hiệu quả các chính sách về đất đai nhằm tạo điều kiện cho các hộ nông dân yên tâm phát triển sản xuất hàng hoá, cần tập trung vào các mục tiêu giải phóng các quan hệ hành chính trói buộc ruộng đất vào người dân, thúc đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung ruộng đất, giảm lao động nông nghiệp, phát triển các khu vực kinh tế khác. Tuy nhiên những thay đổi này phải được tiến hành một 28 cách nhất quán, đồng bộ. Tuy luật đã có 5 quyền năng gắn với đất đai nhưng trên thực tế các hoạt động theo các quyền năng ấy diễn ra chậm chạp, ảnh hưởng lớn đến việc tích tụ, tập trung ruộng đất, dẫn đến ruộng đất manh mún, quyền lợi chưa sát sườn người nông dân. Vì vậy trong thời gian tới huyện Si Ma Cai cần tập trung giải quyết theo phương châm: - Hoàn thiện nhanh chóng luật đất đai. - Cần phải triệt để hoàn thành việc giao đất, khoán rừng. - Khuyến khích việc chuyển đổi, tích tụ và tập trung ruộng đất vào những người có khả năng sản xuất kinh doanh giỏi. b. Xây dựng cơ sở hạ tầng: Cơ sở hạ tầng của một vùng lãnh thổ hoặc 1 địa phương là môi trường để phát triển kinh tế. Do vậy việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng để phục vụ sản xuất, phát triển kinh tế là một giải pháp không thể thiếu được trong thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Trong những năm qua, đặc biệt từ khi được tái lập, huyện Si Ma Cai đã được nhà nước đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, một số hệ thống cơ sở vật chất tương đối lớn như hệ thống giao thông, thuỷ lợi, chợ, trạm trường… song so với yêu cầu và sự phát triển mạnh mẽ của thị trường hiện nay cần có sự quan tâm, chú trọng đầu tư vào cơ sở hạ tầng để tạo môi trường thuận lợi cho nền kinh tế phát triển. Hiện nay trong toàn huyện mới chỉ có 4 xã có điện lưới quốc gia (Si ma Cai, Nàn Sán, Sán Chải, Cán Cấu) có 3 xã ( Mản Thẩn, Sín Chéng, Nàn Sín) đang thi công dự kiến năm 2004 các xã này được sử dụng điện. Như vậy cần tăng cường hệ thống cung cấp điện cho các xã, nâng cấp hệ thống phát sóng của các trạm truyền hình đặc biệt là trạm truyền hình cụm xã Sín Chéng để các thông tin đến với người dân, nâng cao sự hiểu biết xã hội và trình độ sản xuất của dân. Mở rộng các tuyến giao vào thôn bản đảm bảo trao đổi hàng hoá giữa các vùng. Đầu tư nâng cấp mở mới đoạn đường Bản Mế - Tả Gia Khâu - Pha Long của huyện Mường Khương và đoạn đường Si Ma Cai thông với đoạn đường của huyện Mã Quan (Trung Quốc) nhằm giao lưu kinh tế bên ngoài mở rộng thị trường hàng hoá trong huyện. Thực hiện nhanh chóng và đầu tư cơ sở vật chất khai thác mỏ kẽm ở 29 bản mế. Đầu tư công nghệ chế biến và bảo quản nông sản khắc phục dư thừa nông sản phẩm trong thời vụ và thiếu hụt trái vụ. Về thuỷ lợi về cơ bản đã tương đối ổn định, cần nâng cấp một số đập xây như đập ở Ngải Phóng chỗ (xã Sín Chéng), Hoá Sư Phùng (Sán Chải). 2. Giải pháp về vốn, thị trường, đào tạo dân trí a. Giải pháp về vốn Trước hết là huy động vốn nhàn rỗi trong dân thông qua hệ thống tài chính - ngân hàng đây là nguồn vốn lớn còn đọng lại chưa được khai thác triệt để. Có chính sách hợp lý huy động vốn nhiều hơn để đầu tư cho cơ sở hạ tầng, công nghiệp chế biến và bảo quản. Củng cố phát triển thị trường vốn ngắn hạn truyền thống ở nông thôn đã được nhân dân chấp thuận, mở rộng mạng lưới hoạt động ngân hàng tới các cụm xã, liên xã gắn liền với các tổ chức tín dụng. Phát huy tốt vai trò của các quỹ tín dụng nhân dân, của các đoàn thể thanh niên, phụ nữ… Và các hiệp hội như: Nông dân, cựu chiến binh, hộ làm vườn… trong hỗ trợ sản xuất tạo công ăn việc làm, phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp, các hiệp hội… tạo điều kiện và môi trường pháp lý để tận dụng và khai thác có hiệu quả các nguồn vốn vay. Sử dụng hợp lý nguồn vốn ngân sách, khuyến khích tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án đầu tư cả trong nước và nước ngoài vào nền kinh tế huyện nhà. b. Giải pháp về thị trường Qúa trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng sản xuất hàng hoá thì yếu tố thị trường là rất quan trọng. Nền kinh tế muốn phát triển mạnh thì phải mở rộng và phát triển thị trường đẩy mạnh sản xuất và tiêu thụ hàng hoá. Đào toạ đội ngũ cán bộ có kiến thức về thị trường, đẩy mạnh công tác tìm kiếm thị trường trong tỉnh, trong nước và nước ngoài, tư vấn cho các xã để đổi mới đa dạng hoá sản xuất và ổn định việc tiêu thụ sản phẩm. Chuyển dịch nền kinh tế của huyện gắn liền với kinh tế hàng hoá nhiều thành phần phát triển theo cơ chế thị trường có sự quản lý vĩ mô của nhà nước. 30 Tổ chức tốt các thông tin về thị trường đặc biệt là dự báo cung - cầu của thị trường, thông qua các hệ thống như khuyến nông, mặt khác đưa ra các thông tin về thị hiếu, tập quán, sở thích của người tiêu dùng qua đó thị trường không những phát triển theo chiều rộng mà còn phát triển cả về chiều sâu. Tạo điều kiện cho các trung gian kinh tế, nhất là thương nghiệp đảm trách khâu tiêu thụ cho nông dân, hình thành cơ chế gắn bó giữa người sản xuất và người tiêu thụ. Tuyên truyền khuyến khích tập quán tiêu dùng của người dân, làm thay đổi nhận thức trong sinh hoạt, cách tiêu dùng… nâng cao sức mua của dân cư. c. Giải pháp về đào tạo dân trí: Si Ma Cai là một huyện miền núi trình độ dân trí còn thấp kém, đại đa số là đồng bào các dân tộc ít người. Vị trí địa hình của huyện phức tạp và cách xa trung tâm tỉnh. Vì vậy đào tạo dân trí là hết sức cần thiết trong việc phát triển kinh tế - xã hội. Để tiếp cận được tiến bộ kỹ thuật và nền kinh tế thị trường, trước mắt cần mở các lớp đào tạo ngắn hạn, đào tạo cấp tốc, phổ biến rộng rãi cho người dân thích ứng với môi trường sản xuất hàng hoá, cử cán bộ đến các cơ sở hướng dẫn về phương thức sản xuất mới, áp dụng tiến bộ khoa học vào thực tiễn. Tuy nhiên việc phổ biến kiến thức cơ bản cho người dân phải đặc biệt chú ý đến cách thức và ngôn từ, phải hết sức đơn giản, dễ hiểu để nhân dân tiếp nhận một cách dễ dàng. Trong các cơ sở cần chú trọng đến cán bộ khuyến nông, cần phải củng cố kiện toàn đội ngũ cán bộ khuyến nông, trạm khuyến nông của huyện và hệ thống khuyến nông ở các cụm xã, tăng cường mở các lớp tập huấn đào tạo cán bộ để công tác khuyến nông thực hiện đóng vai trò quan trọng vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, đẩy mạnh phát triển sản xuất hàng hoá. 3. Hình thức tổ chức sản xuất a. sản xuất hộ gia đình: Hiện nay trên toàn huyện chủ yếu sản xuất theo hình thức kinh tế hộ gia đình. Do vậy chuyển đổi cơ cấu và phát triển nền kinh tế của huyện, những chính sách tác động và mô hình kinh tế hộ phù hợp là rất cần thiết. 31 Vận dụng linh hoạt các chính sách về đất đai vốn tín dụng, thuế và chính sách hỗ trợ sản xuất đối với vùng cao, vùng sâu, vùng xa… một cách phù hợp với điều kiện của huyện. Khuyến khích nông dân sử dụng giống mới, tham gia vào các mô hình ứng dụng tiến bộ kỹ thuật. Tạo điều kiện hỗ trợ cho người dân chuyển sang dịch vụ và sản xuất tiểu thủ công nghiệp. Đẩy mạnh phát triển cây trồng vật nuôi đặc sản mang tính hàng hoá trong từng hộ. b. Hình thức sản xuất theo trang trại. Cho đến nay vẫn chưa có một hình thức sản xuất theo mô hình kinh tế trang trại trên địa bàn của huyện. Xét về điều kiện khí hậu, địa hình, kinh tế - xã hội của huyện có thể phát triển được các tiểu kinh tế trang trại ở các xã như Sín Chéng, Bản Mế, Si Ma Cai. Trang trại là loại hình thức tổ chức sản xuất quan trọng trong nông nghiệp. Nó tạo ra khối lượng sản phẩm lớn góp phần chuyển đổi cơ cấu trong nông thôn. Khuyến khích tập trung đất đai và giao khoán rừng cho các hộ, mở các lớp tập huấn quản lý sản xuất kinh doanh, áp dụng khoa học kỹ thuật trong mô hình kinh tế trang trại. Khôi phục lại trang trại chăn nuôi gia súc ở xã Bản Mế, có chính sách vốn ưu đãi cho người dân đầu tư vào các trang trại nhỏ phối hợp với bên ngoài tìm đầu ra cho các trang trại sản xuất hàng hoá. c. Sản xuất hợp tác xã Trong điều kiện kinh tế thị trường hiện nay, Hợp Tác và Hợp Tác Xã là rất quan trọng nó tạo ra một lực lượng sản xuất lớn mạnh đồng thời là lực lượng sản xuất hàng hoá. Để đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, cần phát triển hợp tác xã trong những năm tới. Huyện Si Ma Cai hiện nay đã có một hợp tác xã và 2 tổ hợp tác sản xuất. Hợp tác xã còn rất nhỏ, chủ yếu là sự hợp tác giữa các hộ gia đình trong sản xuất nông nghiệp vào các mùa vụ nhưng không có tổ chức. Chuyển mạnh công tác dịch vụ từng bước xây dựng HTX kiểu mới, có chủ trương thích hợp khuyến khích hợp tác xã phát triển. Đẩy mạnh công tác giao đất nông - lâm nghiệp thúc đẩy nhanh sự chuyển đổi của hợp tác xã, thành lập HTX mới sang kinh doanh dịch vụ theo cơ chế thị trường. 32 4. Một số chính sách hỗ trợ. Huyện Si Ma Cai là huyện nghèo tài nguyên cơ sở vật chất thiếu thốn vì vậy rất cần sự hỗ trợ giúp đỡ của Đảng và chính quyền các cấp, các ngành; cụ thể gồm những chính sách sau: Chính sách hỗ trợ công nghệ kỹ thuật cho công nghiệp chế biến. Đào tạo các bộ chuyên môn người địa phương, khuyến khích nông dân sử dụng giống mới, tham gia vào các mô hình ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật. Chính sách hỗ trợ vốn và trợ giá phát triển kinh tế sản xuất hàng hoá nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn. Hỗ trợ thị trường đầu ra cho nông sản phẩm của các tổ hợp tác và nông dân trong mùa vụ. Xây dựng chính sách cho vay vốn với lãi ưu đãi và hỗ trợ trợ để khuyến khích các hộ gia đình phát triển chăn nuôi theo hướng bán công nghiệp để hình thành các trang trại chăn nuôi quy mô vừa nhằm tạo ra nhiều sản phẩm hàng hoá đáp ứng nhu cầu thị trường. 33 KẾT LUẬN Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn ở huyện Si Ma Cai tỉnh Lào Cai đang có những tiến triển thuận lợi, đa dạng song còn phụ thuộc nhiều yếu tố như: trình độ dân trí, điều kiện kinh tế - xã hội, dân số, lao động… Hiệu quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế của huyện đem lại ý nghĩa trên nhiều mặt cả về kinh tế và xã hội với sự thay đổi tích cực bộ mặt nông thôn của huyện Si Ma Cai một cách rõ rệt. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn của huyện có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong cơ chế kinh tế thị trường, đồng thời cũng là nội dung quan trọng trong việc xây dựng nông thôn, hiện đại hoá nông thôn mà Đảng và Nhà nước ta đã đề ra. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng sản xuất hàng hoá, phát triển từ thuần nông san phi nông nghiệp, phát triển cây trồng vật nuôi theo nhu cầu thị trường và đa dạng các thành phần kinh tế có ý nghĩa to lớn trong phát triển kinh tế xã hội ở huyện Si Ma Cai nói riêng và nền kinh tế quốc dân nói chung. Chính sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế này đã tạo một sức mạnh tổng hợp trong phát triển kinh tế - xã hội thúc đẩy nền kinh tế cả nước tăng trưởng và phát triển hiệu quả và bền vững trong quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá của đất nước ta hiện nay. Những biện pháp, kiến nghị được đề cập trong đền án này do dựa trên kiến thức lý thuyết và cảm nhận trực quan về thực tế nên có thể hạn chế về tính khả thi. Song bản thân tôi vẫn mong muốn phần nào tháo gỡ được những vướn mắt trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn của huyện nhà. 34 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Báo cáo chương trình phát triển kinh tế công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp huyện Si Ma Cai tỉnh Lào Cai 2. Định hướng quy hoạch phát triển nông thôn tỉnh Lào Cai đến năm 2010 3. Giáo trình kinh tế nông thôn. Khoa kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn năm 2002 4. Giáo trình quản trị doanh nghiệp nông nghiệp khoa kinh tế nông nghiệp và phát triển nông thôn, năm 2001 5. Ngô Đình Giao: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá nền kinh tế quốc dân. NXB chính trị quốc gia, Hà Nội 1998 6. Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội huyện Si Ma Cai tỉnh Lào Cai năm 2002 - 2010 7. Tạp chí nông nghiệp và phát triển nông thôn.