Luận văn Quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

bước đầu tách hộ, bỏ nhà dài, làm nhà từng hộ riêng, phát triển kinh tế gia đình theo phương thức sản xuất hàng hóa (VAC, VRC, nhận khoán trồng cà phê, trồng rừng) nhiều gia đình đã mang bán đi những bộ cồng chiêng quý để lấy vốn sản xuất và giải quyết đời sống khó khăn của gia đình mình. Ngoài ra, một số gia đình đồng bào dân tộc tại chỗ nghe lời xúi dục của bọn xấu đã bỏ lễ hội, bỏ cồng chiêng, bỏ phong tục tập quán cộng đồng và mang bán những bộ chiêng quý. Sự phát triển của các loại hình văn hóa hiện đại, như: truyền hình, điện ảnh, video, sân khấu, âm nhạc nhất là băng nhạc, phim ảnh nước ngoài được đưa vào nước ta một cách thiếu chọn lọc, đã ảnh hưởng không nhỏ đến nền văn hóa truyền thống của dân tộc, trong đó có nền văn hóa cồng chiêng của đồng bào các dân tộc Đắk Lắk. Không ít thanh niên (con em -69- đồng bào dân tộc Êđê, M’nông, J’rai, Sê Đăng) tuy được giáo dục truyền thống dân tộc, nhưng vẫn bị thu hút vào văn hóa hiện đại, coi sinh hoạt văn hóa cồng chiêng của buôn làng mình là lạc hậu, lỗi thời, và không phù hợp với thời đại. Do đó, họ không thiết tha với cồng chiêng và các nhạc cụ do ông bà để lại. Công tác kiểm tra, quản lý các hoạt động văn hóa cồng chiêng từ trung ương đến địa phương từ trước đến nay vẫn chưa được đặt ra một cách cụ thể, bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ quản lý chuyên trách về công tác này chưa được đào tạo bài bản. Mặt khác, việc dựa vào nhân dân (nhất là các già làng) để tuyên truyền cho nhân dân hiểu được giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc mình để cùng nhau gìn giữ, bảo vệ, phát huy nó trong các sinh hoạt văn hóa cộng đồng chưa thực sự được quan tâm đúng mức. -70- Tiểu kết chương 2 Thực trạng công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, luôn luôn có một thách thức lớn là mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển. Đối với di sản văn hóa phi vật thể thì thách thức này còn lớn hơn, bởi di sản văn hóa phi vật thể là vô hình, không nhìn thấy, nên nhiều khi có phần bị mai một, mất đi mà không biết. Những khó khăn, thách thức và kinh nghiệm trong công tác bảo tồn giá trị các di sản văn hóa phi vật thể trên thế giới và Việt Nam, luôn là bài học quý giá định hướng cho các hoạt động quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể cồng chiêng Tây Nguyên. Để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống được tốt, ngoài việc đúc rút các kinh nghiệm của bạn bè trên thế giới, phát huy những gì có lợi, hạn chế và tránh những gì có hại cho các giá trị văn hóa truyền thống, còn phải tạo sự phát triển bền vững cho các giá trị. Qua đó, có định hướng mang tính chiến lược của các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu văn hóa để cùng với cộng đồng tìm ra lời giải là chúng ta sẽ bảo tồn cái gì, bảo tồn và phát huy thế nào để giữ lại cho thế hệ mai sau các báu vật di sản văn hóa của dân tộc. Để làm tốt được những điều đó, vấn đề then chốt là tỉnh Đắk Lắk phải đổi mới và nâng cao nhận thức, xem cơ sở là địa bàn chiến lược của sự nghiệp cách mạng văn hóa, là nơi biến những quan điểm của Đảng và Nhà nước thành hiện thực, là môi trường sống, nơi sinh ra và đồng thời là nơi lưu giữ, trao truyền và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống dân tộc. Cần biết vận dụng sáng tạo các quy định của pháp luật và các hướng dẫn chuyên ngành về quản lý di sản văn hóa phi vật thể, phối hợp với các ban ngành, các cấp chính quyền, cụ thể hóa các chính sách quản lý của nhà nước. Thêm nữa, nếu địa phương có chính sách đúng đắn, hợp lòng dân, được toàn dân và các cấp, các ngành tham gia, hưởng ứng, thì nhất định công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể cồng chiêng Tây Nguyên sẽ đạt nhiều thành tựu mới trong thời gian tới. -71- CHƯƠNG 3 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ DI SẢN VĂN HÓA CỒNG CHIÊNG TÂY NGUYÊN Ở TỈNH ĐẮK LẮK 3.1. Quan điểm và định hướng về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên 3.1.1. Quan điểm của Đảng về văn hóa và di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên Chủ tịch Hồ Chí Minh sinh thời đã nói: “Trong công cuộc kiến thiết nước nhà có bốn vấn đề phải chú ý đến cùng phải coi là quan trọng ngang nhau: chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa”. Nguyên tổng giám đốc UNESCO Federico Mayor đã dẫn lời nhà bác học Bernard Lowl- người được giải thưởng Nobel Hòa Bình năm 1995 – khi ông nói đại ý rằng: chỉ có những ai nhìn thấy cái vô hình thì mới có thể thực hiện được khả thể. Việt Nam là một trong những nước đầu tiên trên thế giới ký Công ước năm 2003 về bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể của UNESSCO [46]. Công ước này đã được Đại hội đồng UNESSCO nhất trí thông qua vào ngày 17/10/2003 và có hiệu lực từ tháng 4/2006. Cùng với việc tham gia Công ước là sự đảm bảo các quy định của Công ước nói trên phải được nội luật hóa vào pháp luật của quốc gia. Trên cơ sở tiếp thu quan điểm của UNESSCO, tại lần sửa đổi bổ sung vào năm 2009, khái niệm về di sản văn hóa phi vật thể đã xác định lại theo hướng xúc tích và trọng tâm “di sản văn hóa phi vật thể là sản phẩm tinh thần gắn với cộng đồng hoặc cá nhân, vật thể và không gian văn hóa liên quan, có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học thể hiện bản sắc của cộng đồng, không ngừng được tái tạo và được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác”. Cách định nghĩa này đảm bảo các tiêu chí xác định di sản văn hóa phi -72- vật thể của Việt Nam phù hợp với quốc tế. Qua đó, Việt Nam đã có điều kiện thuận lợi hơn trong việc lập hồ sơ đề nghị UNESSCO công nhận di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ ở tầm quốc tế. Năm 1993, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 25-TTg ngày 19/01/1993 qui định về một số chính sách nhằm xây dựng và đổi mới sự nghiệp văn hóa nghệ thuật, xác định: “Đầu tư 100% cho việc sưu tầm, chỉnh lý biên soạn, bảo quản lâu dài phổ biến các sản phẩm văn hóa tinh thần như văn học dân gian, các điệu múa, các làn điệu âm nhạc của các dân tộc, gìn giữ các nghề thủ công truyền thống”[36]. Như vậy nhà nước đã xác định phải bảo tồn di sản văn hóa nói chung, trong đó quan tâm đến di sản văn hóa phi vật thể nói riêng. Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII, thông qua ngày 16/07/1998) về xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc: “Di sản văn hóa là tài sản vô giá, gắn kết cộng đồng dân tộc, là cốt lõi của bản sắc dân tộc, cơ sở để sáng tạo những giá trị mới và giao lưu văn hóa. Hết sức coi trọng bảo tồn, kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống (bác học và dân gian), văn hóa cách mạng, bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể” [9]. Ở đây, văn hóa phi vật thể đã được nhắc đến trực tiếp và được khẳng định vai trò cũng như giá trị quan trọng đối với dân tộc, đất nước, cần được bảo tồn và phát huy giá trị bên cạnh di sản văn hóa vật thể. Các văn kiện tại các kỳ Đại hội Đảng cũng có những nội dung thể hiện phương hướng phát triển và bảo tồn di sản văn hóa. Trong Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa X tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã nêu: “Tiếp tục xây dựng văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp dân tộc, đồng thời tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại”. Như vậy, trong các chính sách gần đây, Nhà nước đã đề cập đến việc bảo tồn, phát huy -73- di sản văn hóa như một vấn đề không thể thiếu trong quá trình xây dựng đất nước. Các chính sách của Đảng hướng đến việc xây dựng, bảo tồn di sản văn hóa nói chung, di sản văn hóa phi vật thể nói riêng cùng với chiến lược phát triển đất nước. Luật di sản văn hóa năm 2001, được sửa đổi bổ sung năm 2009, là cơ sở pháp lý quan trọng nhất để bảo vệ, phát triển hệ thống di sản văn hóa. Luật Di sản văn hóa đã dành trọn vẹn chương II, từ điều 17 đến điều 21 để đề cập vấn đề di sản văn hóa phi vật thể từ trách nhiệm của Nhà nước, các cơ quan nhà nước đến các nguyên tắc bảo vệ và phát huy. Điều 20 “Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền phải áp dụng các biện pháp cần thiết để bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, ngăn chặn nguy cơ làm sai lệch, bị mai một hoặc thất truyền” [29]; hoặc Điều 26 “Nhà nước tôn vinh và có chính sách đãi ngộ đối với nghệ nhân, nghệ sĩ nắm giữ và có công phổ biến nghệ thuật truyền thống, bí quyết nghề nghiệp có giá trị đặc biệt” [29]. Một trong những công cụ để bảo tồn và phát huy di sản văn hóa nói chung và di sản văn hóa phi vật thể nói riêng, đó là hệ thống pháp luật. Đảng ta cũng khẳng định chủ trương: Nhà nước cùng nhân dân giữ gìn và bảo tồn những di sản văn hóa, hoàn thành nhiệm vụ sưu tầm vốn văn hóa văn nghệ các dân tộc. Nghị quyết TW 5 khóa VIII, đã khẳng định: Di sản văn hóa là tài sản vô giá, gắn kết cộng đồng dân tộc, là cốt lõi của bản sắc dân tộc, cơ sở để sáng tạo những giá trị mới và giao lưu văn hóa. Hết sức coi trọng bảo tồn, kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống (bác học và dân gian), văn hóa cách mạng, bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể [9]. Các biện pháp bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể được xây dựng trên phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”. Sự kết hợp này, vừa thể hiện sự đồng thuận của Nhà nước và nhân dân, vừa mang lại hiệu quả cho việc bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể. Thực hiện chủ trương đường lối của -74- Đảng, Luật di sản văn hóa đã đưa ra các quy định thích hợp để thúc đẩy sự hợp tác quốc tế trong lĩnh vực bảo vệ, phát huy di sản như: tham gia các tổ chức và điều ước quốc tế, cho phép tổ chức, trưng bày cổ vật ở nước ngoài. Vì vậy Nhà nước ta đã có ý thức và triển khai quá trình xây dựng một văn bản luật thống nhất quy định về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể, cụ thể ngày 23 tháng 11 năm 1945, hơn 2 tháng sau khi nhà nước dành được độc lập, Chủ tịch Chính phủ lâm thời Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 65/SL “Ấn định nhiệm vụ của Đông Phương Bác cổ Học viện” - Sắc lệnh đầu tiên của Nhà nước ta về việc bảo tồn di sản văn hóa dân tộc. Ngày 24 tháng 2 năm 2005, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 36/2005/QĐ – TTg về việc hàng năm lấy ngày 23 tháng 11 là “Ngày di sản Văn hóa Việt Nam”. Quyết định của Thủ tướng Chính phủ xác định các yêu cầu của Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam là: Giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, ý thức trách nhiệm bảo vệ di sản văn hóa trong toàn dân. Tăng cường ý thức trách nhiệm, niềm tự hào của những người làm công tác bảo vệ, giữ gìn và phát huy di sản văn hóa dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Động viên phong trào thi đua lao động sản xuất, nâng cao kỷ luật, đạo đức cách mạng cho cán bộ, công chức, viên chức trong ngành văn hóa nói chung và trong lĩnh vực di sản văn hóa nói riêng. Biểu dương, khen thưởng kịp thời đối với tổ chức, cá nhân có thành tích xuất sắc trong sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa theo pháp luật về thi đua khen thưởng. Công ước Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể UNESCO năm 2003 đặc biệt nhấn mạnh đến sự tham gia của cộng đồng, các nhóm người và cá nhân, theo đó khuyến nghị các quốc gia thành viên cần phải nỗ lực để đảm bảo khả -75- năng tham gia tối đa của các cộng đồng, nhóm người, tích cực lôi kéo họ vào công tác quản lý. Từ đó, Việt Nam đã xây dựng biện pháp nhằm bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể với quy định chỉ đạo tại Điều 17 Luật Di sản văn hóa năm 2001 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) là: “Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân tiến hành hoạt động nghiên cứu, sưu tầm, bảo quản, truyền dạy và giới thiệu di sản văn hóa phi vật thể nhằm giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam” [29]. 3.1.2. Định hướng và mục tiêu bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ở tỉnh Đắk Lắk Di sản văn hóa nói chung, di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên nói riêng là cầu nối giao lưu văn hóa với các quốc gia khác và là nét đẹp trong bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam. Chính vì vậy, di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên cần được sưu tầm, nghiên cứu, khôi phục, gìn giữ và phát huy trong hiện tại và tương lai. Nghị quyết Đảng bộ tỉnh Đắk Lắk lần thứ XVI (2015-2020) đã quán triệt sâu sắc tinh thần trên và các cấp chính quyền trong tỉnh đã nghiêm túc thực hiện. Trước thực trạng về hoạt động quản lý nhà nước đối với công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể cồng chiêng Tây Nguyên hiện nay. Để khắc phục những tồn tại và phát huy mặt tốt hơn, hoạt động quản lý nhà nước ở tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới cần chú ý những vấn đề sau: Một là, thực hiện tốt công tác kiểm kê, lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể cồng chiêng Tây Nguyên một cách khoa học và có hệ thống, thông qua việc tư liệu hóa, nhằm nhận diện và xác định mức độ tồn tại, giá trị và sức sống của di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trong cộng đồng, trên cơ sở đó đề xuất phương án bảo tồn, phát huy một cách hiệu quả. -76- Hai là, nâng cao vai trò quản lý, định hướng của Nhà nước, đẩy mạnh công tác tuyên truyền vận động nhân dân tham gia bảo vệ di sản văn hóa, gắn hoạt động văn hóa dân tộc trong công tác xây dựng đời sống văn hóa. Chú trọng nguyên tắc “bảo tồn sống” tức là bảo tồn ngay chính trong đời sống cộng đồng. Ba là, tiếp tục tổ chức nghiên cứu, sưu tầm, phục hồi nâng cao để đáp ứng nhu cầu thực tế. Có chính sách, chế độ thích đáng cho các nghệ nhân tài giỏi, những cá nhân và gia đình có công sức giữ gìn tài sản văn hóa dân tộc. Bốn là, không gian diễn xướng và việc quản lý hương dẫn cũng như việc bảo tồn nét đẹp truyền thống của di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên vẫn là những vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu trên địa bàn tỉnh. Năm là, tăng cường hoạt động đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý ở địa phương, xây dựng các tổ đội truyền thông và không ngừng nhân rộng các mô hình điểm. Sáu là, tăng cường việc ứng dụng các thành tựu khoa học kỹ thuật, giao lưu, hợp tác với các địa phương trong và ngoài nước đối với hoạt động quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa cồng chiêng. Tiếp tục triển khai có hiệu quả Luật Di sản văn hóa của Nhà nước, Chỉ thị 08/CT-UB của UBND tỉnh Đắk Lắk về việc bảo tồn di sản văn hóa cồng chiêng trong toàn tỉnh. Xác định di sản văn hóa nói chung và di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên nói riêng có khả năng điều tiết giữ cân bằng, ổn định xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế, giáo dục từ đó góp phần tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Đắk Lắk. Căn cứ các chương trình, kế hoạch của Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk tiến hành xây dựng đề án “Bảo tồn, phát huy văn hóa cồng chiêng tỉnh Đắk Lắk, giai đoạn 2016 – 2020” [45] có quy mô lớn nhất -77- từ trước đến nay (sau dự án Bảo tồn, phát huy di sản không gian văn hóa cồng chiêng tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2012 – 2015) [43]. Đề án nhằm gìn giữ và lưu truyền cho các thế hệ mai sau những giá trị độc đáo, mang đậm tính nhân văn của văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, những phong tục tập quán tốt đẹp về lối sinh hoạt văn hóa Tây Nguyên với những định hướng mục tiêu cụ thể. Hoàn thành nội dung kiểm kê di sản văn hóa cồng chiêng của các dân tộc thiểu số tại chỗ trên địa bàn tỉnh nhằm xác định giá trị, số lượng (bài chiêng cổ, nghệ nhân truyền dạy) phục vụ quá trình bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng trong những giai đoạn tiếp theo. Đến năm 2020, phấn đấu trên 70% buôn có đồng bào các dân tộc bản địa trên địa bàn toàn tỉnh có cồng chiêng. Phục hồi và giữ gìn các sinh hoạt văn hóa, các lễ hội truyền thống để tạo môi trường diễn xướng cho cồng chiêng và sinh hoạt văn hóa cồng chiêng. Khuyến khích trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng và tổ chức các lễ hội truyền thống dân gian có sử dụng cồng chiêng. Hỗ trợ cho 15 huyện, thị xã, thành phố tổ chức các lớp truyền dạy về cách đánh cồng chiêng và chỉnh chiêng cho thanh niên người dân tộc tại địa phương. Mở lớp truyền dạy dân ca, dân vũ cho con em đồng bào các dân tộc bản địa trong toàn tỉnh, nhằm khơi gợi lòng đam mê hát dân ca, dân vũ cho các em, để lưu giữ nghệ thuật hát dân ca, dân vũ cho thế hệ kế cận. Mở lớp truyền dạy chỉnh chiêng nhằm tìm những nghệ nhân có năng khiếu về khả năng thẩm âm các loại chiêng trên địa bàn tỉnh, phối hợp với các nghệ nhân truyền dạy kỹ năng chỉnh chiêng để lưu truyền kỹ năng chỉnh chiêng cho các thế hệ kế cận. Tổ chức lớp truyền dạy sử thi để thế hệ trẻ có điều kiện tiếp xúc với nghệ thuật hát kể sử thi, từ đó giúp họ ý thức và yêu quý vốn văn hóa -78- truyền thống quý báu đang có nguy cơ mất hẳn trong đời sống sinh hoạt cộng đồng. Thống kê, sưu tầm, ghi chép lưu giữ các bài chiêng cổ trong nghi lễ vòng đời người, nghi lễ nông nghiệp của đồng bào các dân tộc bản địa (ghi âm, ghi hình, chụp ảnh tư liệu). Thống kê số lượng nghệ nhân dân gian có khả năng truyền dạy đánh cồng chiêng, chỉnh (sửa) cồng chiêng và nhớ được các bài chiêng hiện có. Xuất bản sách và đĩa CD về các hoạt động bảo tồn, phát huy di sản văn hóa cồng chiêng Đắk Lắk, giai đoạn 2016 - 2020 để phát hành đến buôn, làng đồng bào các dân tộc thiểu số tỉnh Đắk Lắk. Tổ chức giao lưu văn hóa cồng chiêng ở các buôn làng trong cộng đồng và giữa 3 cụm trong tỉnh, tạo điều kiện để cộng đồng trình diễn, giao lưu văn hóa cồng chiêng với các cộng đồng khác ở trong và ngoài nước để đồng bào ý thức và tự hào, yêu quý các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Phối hợp với ngành du lịch khai thác và phát huy giá trị di sản hóa cồng chiêng Tây Nguyên văn một cách bền vững. Phối hợp với các cơ quan thông tấn báo chí trong tỉnh và Trung ương tuyên truyền sâu rộng trên các phương tiện thông tin đại chúng về giá trị không gian văn hóa cồng chiêng. Tổ chức các hội nghị, hội thảo chuyên đề về bảo tồn, phát huy giá trị của di sản văn hóa cồng chiêng; đánh giá kết quả thực hiện đề án, định hướng bảo tồn, phát huy trong giai đoạn tiếp theo. Tiếp tục thực hiện các nội dung đã cam kết trong hồ sơ trình UNESCO, v việc giữ gìn, bảo tồn, khai thác và phát huy có hiệu quả di sản văn hóa cồng chiêng như việc từng bước khôi phục không gian văn hóa cồng chiêng trong đời sống cộng đồng các dân tộc thiểu số tại chỗ trên địa bàn tỉnh -79- Đắk Lắk; giới thiệu, quảng bá giá trị di sản Không gian văn hóa cồng chiêng tỉnh Đắk Lắk đến bạn bè trong và ngoài nước; gắn phát triển kinh tế với công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa cồng chiêng trên địa bàn tỉnh, góp phần phát triển văn hóa - du lịch trong thời kỳ hội nhập nhằm tiếp tục thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) Về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và Nghị quyết số 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” trong thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. 3.2. Giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ở tỉnh Đắk Lắk 3.2.1. Ban hành và tổ chức thực hiện hiệu quả thể chế quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên địa bàn tỉnh Hoàn thiện hệ thống thể chế bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Cụ thể hóa các quy định pháp luật về nhận diện di sản văn hóa phi vật thể, các quy định về biện pháp bảo vệ, sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật và tương thích với điều ước quốc tế theo hướng phụ hơp với lý luận và thực tiễn. Đây là một trong những cách thức hiệu quả tác động đến quá trình bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam hiện nay. Đặc biệt trong quá trình tăng cường, hội nhập quốc tế, cần xây dựng các cơ chế nhằm giúp các nghệ sỹ và nghệ nhân trong việc quản lý các hoạt động và củng cố các quyền lợi của họ trên thị trường trong nước và quốc tế. Tăng cường sự hợp tác văn hóa giữa các cơ quan công quyền, các doanh nghiệp và các tổ chức xã hội bằng cách cấp cho các tổ chức này một quy chế hoạt động thích hợp và điều lệ chính thức. -80- Đẩy mạnh hoạt động giao lưu, trao đổi giữa các buôn, làng, các câu lạc bộ cồng chiêng, âm nhạc dân gian và để làm được điều này, trước hết các buôn, làng, câu lạc bộ cần có những nội quy, quy chế hoạt động rõ ràng dưới sự kiểm soát của các cơ quan quản lý văn hóa địa phương. Song song với đó, ngành Văn hóa thể thao và Du lịch cũng khuyến khích hoặc có quy định cụ thể cho các buôn, làng, câu lạc bộ trong việc tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về văn hóa, những giá trị đặc trưng của di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Đổi mới và nâng cao chất lượng Hội thi, Liên hoan văn hóa cồng chiêng đầu xuân hay các dịp lễ hội qua đó cần được tổ chức từ cơ sở và có sự tham gia của các đối tượng ở ngoài tỉnh, ở nhiều tỉnh để tiến tới Hội thi, Liên hoan toàn quốc. Cần duy trì tốt tổ chức các Liên hoan, Hội thi cho học sinh phổ thông và thiếu nhi bằng hình thức phát động các cuộc thi thực hành về văn hóa cồng chiêng để: Một là, tìm ra những thí sinh trẻ tuổi say mê nghiên cứu về văn hóa cồng chiêng; Hai là, tìm ra những gương mặt trẻ có năng khiếu đặc biệt trong hát và trình diễn cồng chiêng. Công tác tuyển chọn tài năng trẻ thông qua các hội thi, liên hoan sẽ thu hút sự chú ý của thế hệ trẻ vào quá trình sinh hoạt, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên nói chung, thực hành các hình thức sinh hoạt cồng chiêng hiện nay nói riêng. Sau khi quán triệt triển khai từng chương trình cụ thể, UBND tỉnh Đắk Lắk cần phân công nhiệm vụ cụ thể cho các ngành, các cấp, các đơn vị có liên quan xây dựng chương trình hành động theo từng lĩnh vực hoạt động, góp phần làm cho di sản cồng chiêng Tây Nguyên được bảo tồn một cách khoa học và ngày càng lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng một cách lâu bền. 3.2.2. Cụ thể hóa và tổ chức thực hiện chính sách về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên địa bàn tỉnh -81- Hoàn thiện danh sách các nghệ nhân; xây dựng chính sách đãi ngộ với các nghệ nhân như lương, phụ cấp, nhất là những nghệ nhân được phong tặng “Báu vật nhân văn sống” ở các buôn, làng trên địa bàn tỉnh. Để làm được việc này, Sở VHTT&DL cần tham mưu với UBND tỉnh tiếp tục phát triển khai việc tổng kiểm kê, đặt ra các tiêu chí về nghệ nhân, từ đó nghiên cứu một chính sách phù hợp. Đã đến lúc chúng ta không thể tôn vinh kho “Di sản nhân văn sống” bằng băng rôn, khẩu hiệu và những giấy khen mãi khi cuộc sống của nhiều nghệ nhân giỏi hiện nay đang gặp rất nhiều khó khăn. Trang bị cồng chiêng cho các đội chiêng ở các buôn làng nhằm khích lệ, động viên tinh thần đối với các nghệ nhân đánh chiêng cũng như nâng cao ý thức trách nhiệm, gìn giữ giá trị văn hóa, giá trị di sản văn hóa cồng chiêng và góp phần phát huy hiệu quả trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng ở các buôn, làng. Cấp trang phục truyền thống: Chọn và cấp trang phục cho các đội chiêng, các đội văn nghệ ở các buôn làng có nhiều thành tích trong việc bảo tồn, phát huy gìn giữ di sản văn hóa cồng chiêng để các đội chiêng, đội văn nghệ chủ động hơn trong việc tập luyện hoặc tham gia vào các hoạt động giao lưu, biểu diễn tại cộng đồng cũng như trong và ngoài tỉnh. Phục dựng một số lễ hội truyền thống có nguy cơ mai một của đồng bào các dân tộc bản địa gắn với môi trường diễn tấu văn hóa cồng chiêng để đồng bào phát huy những nét đẹp trong các lễ hội vào đời sống cộng đồng. 3.2.3. Kiện toàn và ổn định tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên địa bàn tỉnh Thành lập hiệp hội nghệ nhân văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên cơ sở các câu lạc bộ cồng chiêng ở các làng hiện nay, xây dựng chương trình -82- hoạt động cho hiệp hội, để tổ chức phi chính phủ này đóng vai trò tích cực trong việc tuyền dạy văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên cho thế hệ trẻ. Thành lập Trung tâm nghiên cứu di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên hoặc có bộ phận nghiên cứu này trong phòng Quản lý di sản thuộc Sở Văn hóa, Thể thao & Du lịch của tỉnh. Khai thác có hiệu quả Trung tâm vệ tinh, các cơ quan lưu trữ tư liệu về di sản văn hóa phi vật thể và tạo điều kiện cho mọi người tiếp cận, đảm bảo sự tiếp cận với di sản văn hóa phi vật thể một cách nhanh chóng và thuận lợi nhất. Quản lý khai thác việc tiếp cận các tài liệu thông qua hệ thống lưu trữ kỹ thuật số và hệ thống mạng Internet. Bên cạnh đó, hoạt động nghiên cứu cần có sự phối hợp, giúp đỡ chuyên môn của Viện Văn hóa nghệ thuật Việt Nam, Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam, Cục Di sản văn hóa. Thành lập ban bảo vệ văn hóa cồng chiêng từ tỉnh đến cơ sở trong đó cần có các già làng và cán bộ người dân tộc có năng khiếu vào ban này đồng thời có kinh phí và phương tiện cần thiết cho ban này hoạt động. Tuyên truyền, vận động cả hệ thống chính trị từ tỉnh đến cơ sở và đồng bào các dân tộc nhận thức một cách sâu sắc về trách nhiệm gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa cồng chiêng trước xu thế phát triển của xã hội hiện nay. Chú trọng tổ chức hoạt động giao lưu văn hóa, biểu diễn nghệ thuật (trong nước và nước ngoài). Tổ chức các đội thông tin lưu động. 3.2.4. Nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và bồi dưỡng nghiệp vụ cho viên chức chuyên môn về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên địa bàn tỉnh Cần xác định cán bộ dân tộc thiểu số chính là người cần phát huy khả năng làm việc, ngôn ngữ, vốn văn hóa truyền thống để giúp đồng bào ý thức bảo vệ, phát huy về các giá trị di sản văn hóa truyền thống. -83- Cần củng cố, tăng cường đào tạo nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao phục vụ công tác quản lý di sản văn hóa phi vật thể với sự hỗ trợ của các cơ quan, các nhà khoa học trong nước và thế giới (kể cả đi tham quan học tập ở nước ngoài). Cần khẳng định rằng, những người làm công tác quản lý nói riêng ở cấp cơ sở, nếu không hiểu biết về di dản văn hóa phi vật thể di sản cồng chiêng Tây Nguyên cũng như những giá trị, đặc trưng và các hình thức sinh hoạt của nó, sẽ gặp nhiều khó khăn trong quản lý, định hướng và duy trì sự phát triển của di sản cồng chiêng. Do đó, họ cần thường xuyên được trang bị những kiến thức cơ bản về quản lý di sản, trong đó có nội dung nghiệp vụ quản lý. Sở VHTTDL cần tổ chức nghiên cứu toàn bộ nội dung bảo tồn di sản cồng chiêng Tây Nguyên. Tham gia tập huấn là các cán bộ quản lý và những người làm công tác văn hóa có chuyên môn về âm nhạc, văn hóa. Quá trình tổ chức tập huấn có thể diễn ra theo nhiều đợt, mỗi đợt sẽ quy định đối tượng và mức độ chuyên sâu khác nhau. Đợt một, tổ chức tập huấn cho cán bộ cấp huyện, tức là người làm văn hóa ở các phòng, trung tâm văn hóa. Đợt hai, tổ chức cho cán bộ ở các ban văn hóa xã. Mỗi đợt như thế có thể kéo dài từ 20 ngày cho tới 2 tháng. Mở lớp dạy đánh cồng chiêng cho con em đồng bào các dân tộc trong tỉnh, nhằm chuyển giao kỹ năng sử dụng chiêng từ thế hệ cha anh cho thế hệ trẻ. Phối hợp với Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam, học viên Âm nhạc Quốc gia Việt Nam để nghiên cứu, giúp đỡ cộng đồng tổ chức tự quản lý, thực hiện các chương trình truyền dạy, phục hồi kỹ thuật biểu diễn cồng chiêng theo lối truyền thống, các giải pháp để văn hóa cồng chiêng thích ứng với sự phát triển của các phương tiện truyền thông trong đời sống đương đại. Trong công tác quản lý cần quán triệt chủ thể của việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc ở Tây Nguyên phải là nhân dân các dân tộc Tây Nguyên, đó là sự nghiệp của người Tây Nguyên và vì người Tây nguyên. -84- 3.2.5. Tăng hỗ trợ từ ngân sách, huy động nguồn lực tài chính và vật chất để bảo tồn và phát triển di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên địa bàn tỉnh Công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa cồng chiêng cần phải có sự tập trung các nguồn lực, đặc biệt là nguồn kinh phí đầu tư cho công tác này. Vì thực tế, việc triển khai thực hiện Nghị quyết số 63/2012/NQ-HĐND ngày 06/7/2012 về “Bảo tồn, phát huy di sản không gian văn hóa cồng chiêng tỉnh Đắk Lắk, giai đoạn 2012 - 2015” không khả thi, do nguồn kinh phí không đảm bảo để thực hiện. Hằng năm cần có kế hoạch huy động các nguồn kinh phí tài trợ, đầu tư cho những công trình, tác phẩm văn hóa như sản xuất băng đĩa về văn hóa cồng chiêng, về lễ hội dân gian, xây dựng buôn làng văn hóa cổ truyền, bảo tàng văn hóa dân tộc, trùng tu, tôn tạo và phát huy tác dụng của các di tích lịch sử- văn hóa và di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ở địa phương. Tăng cường xã hội hóa huy động nguồn lực bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể cồng chiêng Tây Nguyên. Để làm tốt vấn đề này, cần phải giao nhiệm vụ cụ thể cho các cấp và các ngành có liên quan, hoặc thành lập một cơ quan chuyên môn đủ năng lực huy động mọi nguồn lực cho công tác bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể cồng chiêng Tây Nguyên. Đa dạng hóa các hình thức hỗ trợ tài chính hoặc kỹ thuật cho công tác bảo tồn từ mọi hình thức xã hội hóa, bao gồm cả các khoản cho vay lãi suất thấp và viện trợ từ các tổ chức quốc tế và tổ chức phi chính phủ. Trong khuôn khổ các hoạt động bảo vệ si sản văn hóa phi vật thể, các cấp chính quyền cần đảm bảo khả năng tham gia tối đa của các cộng đồng, nhóm người, các cá nhân đã sáng tạo, duy trì và chuyển giao di sản, đặc biệt là cần phải tích cực lôi kéo họ tham gia vào công tác quản lý thông qua Hiệp -85- hội những người yêu thích văn hóa cồng chiêng, Hiệp hội nghệ nhân dân văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Trong hoàn cảnh không gian diễn xướng truyền thống đang bị thu hẹp do quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa. Cần thúc đẩy việc đầu tư các dự án bảo vệ môi trường kết hợp bảo vệ và xây dựng các không gian, cảnh quan tự nhiên và những địa điểm gắn với ký ức thể hiện di dản văn hóa phi vật thể cồng chiêng Tây Nguyên. Đặt văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trong mối liên quan mật thiết với điều kiện tự nhiên và môi trường sống bên cạnh đó hình thái kinh tế phù hợp với văn hóa cồng chiêng. Ủy ban nhân dân các xã, phường tiếp tục thực hiện kế hoạch xây dựng mỗi thôn, buôn có một nhà văn hóa cộng đồng để tạo điều kiện sinh hoạt văn hóa cho đồng bào. Hỗ trợ cộng đồng phục hồi tập quán xã hội, tín ngưỡng và các lễ hội liên quan đến di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ở các buôn, làng. Tìm các giải pháp để văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên thích ứng với sự phát triển của các phương tiện âm thanh trong đời sống đương đại. Chú trọng đầu tư phát triển du lịch văn hóa, tăng thêm tính lan tỏa của di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Ngành văn hóa, thể thao và Du lịch phối hợp với các địa phương xây dựng phương án khai thác và phát huy giá trị di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên một cách hiệu quả và bền vững. Từng bước đưa văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn với những chương trình “Về với tiếng chiêng đại ngàn”, đầu tư và triển khai sớm hoạt động “Đêm vang vọng tiếng cồng” trong các tour của khách du lịch, đó cũng chính là một trong những hoạt động thúc đẩy tốt hơn nữa tính lan tỏa của di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trong cộng đồng ngày nay. -86- 3.2.6. Thanh tra, kiểm tra thường xuyên và xử ký nghiêm vi phạm về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên địa bàn tỉnh Công tác quản lý các hoạt động biểu diễn, trình diễn văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên góp phần bảo tồn các yếu tố gốc, bài bản, tránh làm cho văn hóa cồng chiêng bị biến dạng, phản cảm. Do vậy phải có hội đồng nghệ thuật, phải có quy chế cụ thể và công tác quản lý nhà nước phải được tăng cường để các tập thể và cá nhân quản lý, sử dụng có trách nhiệm hơn đối với di sản. Các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan từ tỉnh đến xã phường về bảo tồn và phát huy văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên cần sớm có quy định rõ ràng về đối tượng nào, không gian nào, các bài chiêng nào đáp ứng tiêu chí thì mới được biểu diễn (phải có thẻ hành nghề mới được biểu diễn), tránh tình trạng lộn xộn như hiện nay. Song song với đó, các cơ quan quản lý nhà nước về văn hóa cũng cần sớm ban hành các chế tài cụ thể xử phạt nghiêm minh đối với các hành vi vi phạm trong biểu diễn, như vậy mới mong công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể cồng chiêng Tây Nguyên đi đúng hướng và không làm cho văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ngày càng bị thương mại hóa. Ngành văn hóa cần thường xuyên phối hợp với các cấp ủy, chính quyền địa phương với các cơ quan chức năng triển khai các nghị định 87/CP, 88/CP và chỉ thị 814 của Chính phủ về tăng cường quản lý các hoạt động văn hóa và dịch vụ, đẩy mạnh bài trừ một số tệ nạn xã hội, sản phẩm văn hóa có nội dung không lành mạnh làm ảnh hưởng đến nền văn hóa truyền thống của dân tộc. Ngành văn hóa cần thường xuyên phối hợp với các ngành: công an, hải quan, quản lý thị trường, các trạm kiểm lâm có biện pháp ngăn chặn việc mua bán cồng chiêng và xử lý nghiêm minh những trường hợp vi phạm -87- hoạt động này ở các buôn làng. Tổ chức kiểm tra, kiểm soát, quản lý chặt chẽ và xử lý những trường hợp vi phạm và âm mưu phá hoại nền văn hóa truyền thống của các thế lực thù địch. 3.2.7. Cụ thể hóa các tiêu chí tổng kết và đánh giá hoạt động quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên địa bàn tỉnh Công tác tổng kết, đánh giá về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên cần được thực hiện ở các cấp, các cơ quan, các ban ngành liên quan. Công tác tổng kết, đánh giá hàng năm về các hoạt động quản lý nhà nước bảo tồn và phát huy di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk cần được thực hiện với những nội dung cụ thể. Ngoài việc đánh giá những kết quả đã đạt được trong quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên theo nhiệm vụ được phân công và trên địa bàn được phân công, cần phải so sánh với mục tiêu phương hướng đã đề ra hoặc đã được giao trước đó. Việc đánh giá cần bám sát nội dung đề án “Bảo tồn, phát huy văn hóa cồng chiêng tỉnh Đắk Lắk, giai đoạn 2016 – 2020” đã phân công, nêu cụ thể những việc làm được, chưa làm được, lý do chủ quan, lý do khách quan, những khó khăn thách thức. Cần thiết nêu rõ trách nhiệm cụ thể đối với những cấp và ngành cụ thể. Qua đó rút ra bài học kinh nghiệm để đề ra phương hướng kế hoạch, xác định vai trò chủ đạo trong hoạch định chính sách, chủ trương, đường lối, xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện tiếp theo nhằm đạt được những mục tiêu bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ở tỉnh Đắk Lắk theo đề án đã đề ra. -88- Đồng thời làm công tác thi đua nhằm khen thưởng các tập thể, cá nhân thực hiện tốt hoạt động bảo tồn và phát huy di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên của tỉnh. Cùng với đó là việc kỷ luật đối với những tổ chức, cá nhân có vi phạm liên quan đến các hoạt động quản lý bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể. Việc xử lý đối với những tổ chức, cá nhân có vi phạm dựa theo những quy định trong Điều 15 của Nghị định số 178/2010NĐ-CP về việc xử phạt hành chính trong lĩnh vực văn hóa. 3.3. Khuyến nghị đối với cơ quan quản lý nhà nước cấp trung ương và chính quyền địa phương tỉnh Đắk Lắk 3.3.1. Đối với cơ quan quản lý nhà nước cấp trung ương Từ thực trạng những giá trị văn hóa truyền thống, các giá trị của di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên đang đứng trước những khó khăn thách thức và trên đà biến đổi mạnh mẽ, các cơ quan quản lý Nhà nước cấp Bộ và tương đương cần tham mưu cho Chính phủ sớm ban hành các văn bản và có hướng dẫn cụ thể, đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ, nhằm xây dựng và triển khai tổng hợp và đồng bộ các nhóm giải pháp trên cơ sở các nguyên tắc, quan điểm bảo tồn như bảo tồn nguyên trạng, bảo tồn trên cơ sở kế thừa, bảo tồn và phát triển các giá trị của di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Các cơ quan quản lý nhà nước cấp Bộ và tương đương cần tham mưu cho Chính phủ để gắn nội dung bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên vào trong các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội của vùng Tây Nguyên, của Quốc gia, hoặc của các nhà đầu tư các tổ chức quốc tế triển khai tại các tỉnh Tây Nguyên và tỉnh Đắk Lắk. 3.3.2. Đối với chính quyền địa phương tỉnh Đắk Lắk Di sản văn hóa cồng chiêng là một giá trị văn hóa của dân tộc Việt Nam và của thế giới, có ý nghĩa thiết thực trong việc xây dựng đời sống văn -89- hóa của nhân dân ở cơ sở, qua đó góp phần xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và tăng cường khối đoàn kết các dân tộc, làm động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Văn hóa cồng chiêng ở Đắk Lắk hiện đang đứng trước những khó khăn thách thức, đang có nguy cơ bị thất truyền, hủy hại. Việc quan tâm quản lý văn hóa cồng chiêng có nơi còn buông lỏng. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa cồng chiêng chưa thực sự mang lại kết quả như mong muốn. Các cấp, các ngành, các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội trong tỉnh cần quan tâm giáo dục nâng cao nhận thức việc thực hiện các giải pháp về bảo tồn di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên không là trách nhiệm của riêng của ngành hoặc cấp nào, mà đó là trách nhiệm chung của toàn xã hội, của các cấp, các ngành và cả cộng đồng. Do vậy bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên phải được coi là một nhiệm vụ quan trọng đối với các cấp các ngành trong quản lý Nhà nước, cần phải được thể hiện trong các Nghị quyết, Kế hoạch, Chương trình hành động của các cấp, các ngành, các đoàn thể chính trị - xã hội trong tỉnh. UBND tỉnh Đắk Lắk căn cứ theo phân công thực hiện đề án “Bảo tồn, phát huy văn hóa cồng chiêng tỉnh Đắk Lắk, giai đoạn 2016 – 2020” để hàng năm tổng kết, đánh giá rõ trách nhiệm cụ thể đối với từng cấp từng ngành và có giải pháp đầu tư thích hợp, cũng như có biện pháp khen thưởng, xử lý xứng đáng. -90- Tiểu kết chương 3 Qua nội dung của chương 3, học viên rút ra một số kết luận sau: Di sản văn hóa cồng chiêng Tây nguyên là một tổng thể hợp thành của nhiều yếu tố nghệ thuật, bao gồm hàng loạt những sinh hoạt văn hóa, hoạt động biểu diễn cồng chiêng, tập quán văn hóa, không gian văn hóa. Nhận thức đúng và hiểu rõ về văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên sẽ có được những định hướng đúng đắn cho việc sưu tầm, nghiên cứu và đề xuất các giải pháp quản lý nhà nước về bảo tồn cồng chiêng Tây Nguyên theo hướng tổng thể: từ không gian, thời gian đến bài bản, tập tục, sự trao truyền của các nghệ nhân. Vấn đề bảo tồn và phát huy di sản phi vật thể văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là một hoạt động khoa học, đòi hỏi những kiến thức chuyên sâu, sự phối hợp liên ngành và phải tuân thủ những nguyên tắc cao nhất là giữ được tính nguyên gốc của di sản gắn với những điều kiện lịch sử, kinh tế - xã hội của từng thời kỳ. Khi giải quyết mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy giá trị của di sản, cần có sự hiểu biết đầy đủ đâu là yếu tố gốc, yếu tố nội sinh, đâu là yếu tố ngoại sinh, yếu tố kế thừa, thậm chí cả yếu tố tân trang vay mượn, từ đó lựa chọn hình thức bảo tồn phù hợp, phương án bảo tồn hoặc ưu tiên cho sự phát triển. Mặt khác, cần nâng cao nhận thức coi di sản văn hóa phi vật thể cồng chiêng Tây Nguyên cũng như các di sản văn hóa phi vật thể khác của Việt Nam, không những là cội rễ của bản sắc văn hóa, mà việc bảo tồn và phát huy nó còn là giải pháp để xây dựng bản sắc văn hóa của dân tộc là công cụ tham gia vào toàn cầu hóa và là vốn liếng, là lợi thế có sức mạnh cạnh tranh trên trường quốc tế. Vì vậy, việc đưa ra các giải pháp quản lý nhà nước về bảo tồn di sản phi vật thể đại diện nhân loại văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, để làm cho di sản trở thành một thành tố của quá trình “Di truyền xã hội” sẽ không là trách nhiệm của riêng một ai, mà đó là trách nhiệm chung của toàn xã hội, của các cấp, các ngành và cả cộng đồng. -91- KẾT LUẬN Quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là toàn bộ sự tác động có tổ chức, có mục đích của Nhà nước đến các hoạt động bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa cồng chiêng, là một hoạt động vừa mang tính khoa học vừa mang tính nghệ thuật, qua đó hướng đến mục tiêu bảo tồn không gian văn hóa cồng chiêng trong tổng thể văn hóa bản địa truyền thống của 47 dân tộc anh em đang sinh sống trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Đặc biệt tiếng cồng chiêng còn đem đến đời sống của người Tây Nguyên sự lạc quan, là nguồn gốc của những sử thi, thơ ca đi vào đời sống tinh thần của nhân dân. Kết quả nghiên cứu đề tài được thể hiện qua các chương như sau: Chương 1, luận văn đã hệ thống được cơ sở lý luận quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Công tác quản lý di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là quá trình tác động, điều chỉnh thông qua quản lý nhà nước bằng các quy định của pháp luật trên tất cả các hoạt động trong đời sống xã hội nhằm bảo tồn và phát triển di sản, đáp ứng nhu cầu văn hóa của nhân dân vùng Tây Nguyên và của tỉnh Đắk Lắk. Kết quả nghiên cứu về phương diện lý luận ở chương 1 là cơ sở để luận văn khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên của tỉnh Đắk Lắk trong thời gian qua, làm cơ sở cho việc xây dựng các giải pháp nâng cao chất lượng của công tác quản lý di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên của tỉnh ở các chương sau. Chương 2, trên cơ sở khảo sát và tổng hợp các thông tin số liệu từ các nguồn trên địa bàn Tây Nguyên và trong tỉnh Đắk Lắk, luận văn đã phân tích đánh giá thực trạng và làm sáng tỏ thách thức lớn là mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển trong công tác quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ở tỉnh Đắk Lắk. Những khó khăn, thách thức và kinh nghiệm -92- trong công tác bảo tồn phát huy giá trị các di sản văn hóa phi vật thể luôn là bài học quý giá định hướng cho các hoạt động quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể cồng chiêng Tây Nguyên ở tỉnh Đắk Lắk. Chương 3, từ việc quán triệt nhận thức đúng đắn những quan điểm định hướng của Đảng và Nhà nước, cùng với sự nghiên cứu hiểu rõ về văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, luận văn đã đề xuất các giải pháp quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ở tỉnh Đắk Lắk theo hướng tổng thể: từ không gian, thời gian đến các bài bản, tập tục, sự trao truyền của các nghệ nhân..., nhằm làm cho di sản trở thành một thành tố của quá trình “Di truyền xã hội”, là trách nhiệm chung của toàn xã hội, của các cấp, các ngành và của cả cộng đồng. Quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ở tỉnh Đắk Lắk đã đạt được những thành quả quan trọng, góp phần tích cực vào việc phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân, giữ vững ổn định an ninh chính trị. Tuy nhiên, vẫn còn bộc lộ những bất cập, cần nhanh chóng khắc phục. Vấn đề bảo tồn và phát huy di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là một hoạt động khoa học, đòi hỏi những kiến thức chuyên sâu, sự phối hợp của liên ngành. Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và qua khảo sát đánh giá hiện trạng, tác giả luận văn đã đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ở tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. Tuy nhiên, trong giới hạn của một luận văn thạc sỹ, cũng như khả năng của tác giả trước một vấn đề rất lớn của cả tỉnh Đắk Lắk và cả vùng Tây Nguyên bao la ngút ngàn, chắc chắn luận văn không tránh khỏi những hạn chế cần bổ khuyết, để công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên ở tỉnh Đắk Lắk đạt được kết quả như định hướng của Đảng và Nhà nước đã đề ra. -93- DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đào Duy Anh (1992), Việt Nam Văn hóa sử cương, NXB Tp. Hồ Chí Minh. 2. Đặng Việt Bách (2011), Tìm hiểu văn hóa Việt Nam, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội. 3. Bảo vệ Di sản văn hóa phi vật thể, tập 1 (2007), Cục Di sản văn hóa xuất bản, Hà Nội. 4. Nguyễn Chí Bền, Nguyễn Tri Nguyên, Võ Hoàng Lan (2006), Các nhạc cụ gõ bằng đồng những giá trị văn hóa, NXB Văn hóa Dân tộc, Hà Nội. 5. Bộ Văn hóa – Thông tin (1999). Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc: thực tiễn và giải pháp, Văn phòng Bộ Văn hoá - Thông tin, Báo Văn hoá - Tạp chí Văn hoá Nghệ thuật xuất bản, Hà Nội. 6. Bộ Văn hóa - Thông tin (2003), Kỷ yếu tổng kết công tác văn hóa thông tin 2002, Hà Nội. 7. Đoàn Văn Chúc (1997), Văn hóa học, NXB Văn hoá Thông tin, Hà Nội. 8. Thành Duy (2006), Bản sắc dân tộc và hiện đại hóa văn hóa Việt Nam. 9. Đảng Cộng sản Việt Nam (1998), Văn kiện Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ V (khóa VIII), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 10. Đảng Cộng sản Việt Nam (2000), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 8 (1945- 1947), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 11. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 11 (1950), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 12. Nguyễn Khoa Điềm (1995), Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, Văn hóa và phát triển, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội. -94- 13. Nguyễn Khoa Điềm (chủ biên) (2001), Xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 14. Phạm Duy Đức (chủ biên 2008), Quan điểm của chủ nghĩa Mác Lê nin về văn hóa, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 15. Hà Minh Đức (2008), Một nền văn hóa văn nghệ đậm bản sắc dân tộc với nhiều loại hình nghệ thuật phong phú, Viện khoa học xã hội Việt Nam, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội. 16. Phan Hồng Giang (2007), Chung quanh một số vấn đề Văn hóa nghệ thuật, NXB Văn hóa – Thông tin, Hà Nội. 17. Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh (2008), Giáo trình Lý luận về văn hóa và đường lối văn hóa của Đảng, NXB Lý luận Chính trị, Hà Nội. 18. Học viện Hành chính Quốc gia (2009), Thuật ngữ hành chính, NXB Thế giới, Hà Nội. 19. Học viện Hành chính Quốc gia (2011), Quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội. 20. Hội đồng Quốc gia Chỉ đạo biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam (1995), Từ điển bách khoa Việt Nam, T.1, Trung tâm Biên soạn từ điển bách khoa Việt Nam xuất bản, Hà Nội. 21. Hội đồng Quốc gia Chỉ đạo biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam (2003), Từ điển bách khoa Việt Nam, T.3, Trung tâm Biên soạn từ điển bách khoa Việt Nam xuất bản, Hà Nội. 22. Dương Thị Hưởng, Đỗ Đình Hãng, Đậu Tuấn Nam (2006), Một số vấn đề về Văn hóa – Xã hội các dân tộc thiểu số ở Tây nguyên hiện nay, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. -95- 23. Đỗ Hồng Kỳ (2012), Văn hóa cổ truyền ở Tây Nguyên trong phát triển bền vững, NXB Từ điển bách khoa Viện khoa học xã hội Việt Nam – Viện phát triển bền vững vùng Tây Nguyên. 24. Linh Nga Niê Kdam (2012), Văn hóa Tây Nguyên giàu và đẹp, NXB Văn hóa Dân tộc, Hà Nội. 25. Mai Lan, Đặng Hoành Loan (2011), Còn nhiều nghịch lý trong bảo tồn di sản, Đại đoàn kết. 26. Nguyễn Thị Mỹ Liêm (2004), “Bảo tồn và phát huy” hay “kế thừa và phát triển” văn hoá dân tộc trong nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa”, in trong cuốn kỷ yếu hội thảo 60 năm đề cương văn hoá Việt Nam (1943-2003) - kỷ yếu hội thảo, Viện Văn hoá - Thông tin xuất bản, tr. 267-277. 27. Luật di sản văn hóa (2001) số 28/2001/QH10 ngày 29/6/2001. 28. Luật Di sản Văn hoá và văn bản hướng dẫn thi hành (2003), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 29. Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật di sản văn hóa (2009) số 32/2009/ QH12 ngày 18/6/2009. 30. Luật sở hữu trí tuệ (2005). 31. Luật sửa đổi, bổ sung Luật sở hữu trí tuệ (2009). 32. Luật Thi đua khen thưởng (2003) số 15/2003/QH11 và Luật sửa đổi bổ xung một số điều của Luật Thi đua khen thưởng (2013) số 39/2013/QH13 ngày 16/11/2013. 33. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 3 (1995), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 34. Phạm Quang Nghị (2005), Bảo tồn phát huy di sản văn hoá phi vật thể ở Việt Nam, Viện Văn hoá - Thông tin, Hà Nội. 35. Nhiều tác giả (2008), Bảo vệ không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, kiệt tác di sản truyền khẩu và phi vật thể của nhân loại, Hà Nội. 36. Quyết định số 25-TTg ngày 19/01/1993 của Thủ tướng Chính phủ. -96- 37. Ngô Quang (2001), Văn hóa cồng chiêng Mường, NXB Văn hóa nghệ thuật, Hà Nội. 38. Kiều Trung Sơn (2011), Cồng Chiêng Mường, NXB Văn hóa – Thông tin và Viện Văn hóa, Hà Nội. 39. Sở Văn hóa, Thể Thao và Du lịch Đắk Lắk (2000), Báo cáo tổng kết công tác văn hóa, thể thao và du lịch. 40. Lê Hữu Tầng (chủ biên), Đinh Gia Khánh (1993), Lễ hội truyền thống trong đời sống xã hội hiện đại, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội. 41. Thành ủy Buôn Ma Thuột (2012), Báo cáo 15 năm thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5, Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. 42. Võ Thanh Tùng (2001), Nhạc Khí Dân Tộc Việt, NXB Âm Nhạc. 43. UBND tỉnh Đắk Lắk (2012), Bảo tồn, phát huy văn hóa cồng chiêng tỉnh Đắk Lắk, giai đoạn 2012 – 2015. 44. UBND Tỉnh Đắk Lắk (2016), Báo cáo Tổng kết 15 năm thực hiện Phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk (2000-2015). 45. UBND tỉnh Đắk Lắk (2016), Bảo tồn, phát huy văn hóa cồng chiêng tỉnh Đắk Lắk, giai đoạn 2016 – 2020. 46. UNESCO (2004), Công ước về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, Thông báo khoa học Viện Văn hóa - Thông tin, số 9 -6/2004, tr. 142-165. 47. Viện văn hóa – Thông tin (2006), Kiệt tác di sản truyền miệng và phi vật thể của nhân loại Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, NXB Thế giới, Hà Nội. 48. Hoàng Vinh (2006), Những vấn đề văn hóa trong đời sống xã hội Việt Nam hiện nay, NXB Văn hóa - Thông tin và Viện Văn hóa, Hà Nội. -97- 49. Viện Văn hóa (1998), Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa nghệ thuật ở nước ta hiện nay Việt Nam, NXB Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 50. Viện Nghiên cứu Văn hóa Nghệ thuật (1998), Văn hóa nông thôn trong phát triển, Đề tài cấp Bộ. 51. Viện Văn hóa - Thông tin (2007), Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam, Hà Nội.