Luận văn Tăng cường công tác giáo dục đạo đức cho đối tượng học sinh phổ thông trung học

gừa tích cực và có hiệu quả. Trong giáo dục nhà trường, giáo dục đức dục và giáo dục trí dục, hai nhân tố cơ bản của cấu trúc đạo đức là những nội dung quan trọng nhất, giữa chúng có mối quan hệ biện chứng với nhau, giáo dục đạo đức phải dựa trên nền tảng của giáo dục trí tuệ - một lĩnh vực hoạt động nhằm phát triển năng lực trí tuệ và tư duy khoa học cho học sinh. Qua đó, thế giới quan khoa học được hình thành, tạo điều kiện thuận lợi để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục đạo đức. Giáo dục đạo đức trong nhà trường bao quát một phạm vi rộng lớn nhưng phương hướng cơ bản của nó là: kết hợp giáo dục những giá trị đạo đức mới, những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc với những giá trị đạo đức phổ quát của nhân loại và của thời đại từ truyền thống đi đến hiện đại, từ hiện đại để nâng cao truyền thống. Qua đó, sự phát triển về mặt đạo đức ngày một cao, sự hình thành bộ mặt tinh thần của học sinh ngày một phong phú. So với các tổ chức, thiết chế xã hội khác, nhà trường có vai trò hết sức quan trọng và nhiều lợi thế trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh. Thông qua giảng dạy và học tập môn đạo đức học, giáo viên có điều kiện giúp cho học sinh nắm bắt được một cách có hệ thống, khái quát và toàn diện nhất về những khái niệm, phạm trù, nguyên tắc cơ bản của đạo đức học. Trên cơ sở đó mà hình thành ý thức, tình cảm, niềm tin và mục đích cuối cùng là để tạo lập những thói quen, hành vi có đạo đức, biết hành động theo lẽ phải và sự công bằng, biết sống không chỉ vì mình, cho mình mà còn cho người khác vì người khác. Cùng với việc trang bị cho học sinh hệ thống các khái niệm, các phạm trù, các nguyên tắc cơ bản của đạo đức học mà nhà trường - thông qua các hình thức hoạt động (lao động, sinh hoạt đoàn thể, giao lưu văn hóa...) để giáo dục đạo đức cho học sinh, giúp họ hiểu thêm các giá trị đạo đức, giá trị tinh thần truyền thống dân tộc, rèn luyện ý thức tập thể, tính cộng đồng, tính nhân ái. Một thực tế cho thấy, những năm qua nhà trường chưa quan tâm đúng mức đến việc giáo dục đạo đức cho học sinh thông qua các hình thức hoạt động trên. Trong các trường phổ thông trung học, hai tổ chức Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và Hội Thanh niên Việt Nam có vai trò hết sức quan trọng đối với công tác này, nhưng hai tổ chức đó, ở nhiều trường chưa phát huy hết vai trò của mình, một bộ phận lớn học sinh không muốn sinh hoạt đoàn thể vì những hoạt động này chưa có nội dung và hình thức hấp dẫn, chưa giải quyết được những tâm tư tình cảm nguyện vọng của học sinh, thậm chí ở một số nơi, đoàn thanh niên trong thời gian dài đã không sinh hoạt. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng giáo dục nhà trường giữ vị trí trung tâm trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học, bởi vì nơi đây là môi trường giáo dục thuận lợi nhất, có một tập thể học sinh cùng thực hiện một nhiệm vụ chính trị cơ bản của mình là học tập, rèn luyện tu dưỡng vì ngày mai lập nghiệp, vì tương lai của bản thân và tiền đồ của đất nước. Dưới sự dẫn dắt điều khiển của các nhà sư phạm có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao, với phẩm chất đạo đức tốt đẹp, đồng thời họ còn là những nhà tổ chức, quản lý học sinh, đào tạo họ trở thành những con người có ích cho xã hội. Bài phát biểu tại Đại hội Đảng bộ Đại học sư phạm 19/01/1996, nguyên Tổng bí thư Đỗ Mười có nói: "Chúng ta khẳng định vai trò cực kỳ quan trọng của thầy cô giáo và giáo dục nhà trường trong vấn đề nâng cao đạo đức cho học sinh và phát triển nhân cách cho học sinh, cho thế hệ trẻ, xây đắp nên nền dân trí của đất nước, đào tạo toàn bộ nguồn nhân lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát hiện, bồi dưỡng nhân tài cho các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội" [29]. Có một thực tế cần được nhận thức một cách sâu sắc bằng tư duy biện chứng duy vật là: bên cạnh đại bộ phận các thầy giáo, cô giáo chân chính, hết lòng vì học sinh thân yêu, bên cạnh những nhà trường thật sự trở thành nơi bồi dưỡng, đào tạo nhân tài cho đất nước, nguồn nhân lực có tay nghề cao, với phẩm chất đạo đức trong sáng, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cũng còn có nơi nhà trường bị "thương mại hóa", nhiều vụ tiêu cực trong thi cử, trong dạy thêm học thêm một cách tràn lan đã làm cho tình cảm cao quý giữa thầy và trò bị tổn thương, vị trí xã hội của người thầy bị suy giảm, làm xói mòn truyền thống "tôn sư trọng đạo" lâu đời của dân tộc, ảnh hưởng không nhỏ đến việc tuyên truyền giáo dục đạo đức, lối sống tốt đẹp, lành mạnh cho học sinh. Dẫu không phải là cái bản chất, song đó là một thực tế cần phải khắc phục, trả lại môi trường giáo dục lành mạnh cho con em chúng ta - những chủ nhân tương lai của đất nước. Ngày nay, trong lý luận dạy học, quan điểm "lấy học sinh làm trung tâm" đang được phát huy trong mối tương quan vốn có của quá trình sư phạm: "Học sinh là trung tâm, giáo viên là chủ đạo". Quá trình này một mặt nhấn mạnh, đề cao vai trò tích cực học tập của học sinh, mặt khác, cũng đề cao vai trò, trách nhiệm của người thầy trong việc giáo dục, đào tạo những công dân và cán bộ tốt, những người chủ tương lai tốt cho nước nhà như Bác Hồ từng căn dặn. Trong mối tương quan vốn có của quá trình sư phạm này, trên bình diện đạo đức và giáo dục đạo đức, đòi hỏi người thầy phải làm thế nào phát huy cao độ tính độc lập, sáng tạo và tự chủ của học sinh trong tiếp thu kiến thức cũng như xử lý tình huống có vấn đề, trang bị cho họ một thế giới quan và phương pháp luận khoa học để họ tự giải đáp những vấn đề do cuộc sống đặt ra. Để hoàn thành nhiệm vụ đó, đội ngũ các thầy cô giáo phải không ngừng nghiên cứu, nắm bắt những thông tin mới, không ngừng nâng cao trình độ, năng lực chuyên môn, chống "sự lão hóa" về mặt kiến thức, chống sự "tụt hậu" về trình độ và tư duy khoa học, đồng thời phải chú ý trau dồi phẩm chất đạo đức của người giáo viên xã hội chủ nghĩa, thật sự là tấm gương sáng cả về phẩm chất và năng lực chuyên môn, có tác dụng giáo dục đạo đức to lớn, có sức cảm hóa đối với học sinh. Trong bài "Về vai trò của giáo viên và vị trí của hệ thống sư phạm", nguyên Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Trần Hồng Quân viết: "Mỗi giáo viên phải không ngừng trau dồi phẩm chất, nâng cao trình độ chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ, trau dồi năng lực, khai thác hợp lý mối quan hệ tác động qua lại giữa thầy và trò, giữa dạy và học, tạo ra động lực bên trong của quá trình học tập rèn luyện của học sinh" [33]. Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vai trò của giáo dục nhà trường cần phải được nâng cao, địa vị và uy tín của đội ngũ thầy, cô giáo cần phải được củng cố, truyền thống "tôn sư trọng đạo" cần phải được giữ gìn và phát huy. Trách nhiệm của nhà trường, của thầy cô giáo đối với học sinh, với xã hội không hề giảm mà ngày càng nặng nề hơn, lớn lao hơn. Trong nhà trường, thầy cô giáo là người tiếp nối, duy trì và phát huy bản sắc văn hóa, truyền thống đạo đức dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, là người có trọng trách sáng tạo ra giá trị cao quý nhất, đó là những con người có đủ phẩm chất và năng lực, tình cảm và ý chí, khát vọng và niềm tin, ước mơ và hoài bão, vươn lên những đỉnh cao trong cuộc sống. Tại Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 4 (khóa VII) tháng 1-1993, Đảng ta ra nghị quyết riêng "Về tiếp tục đổi mới sự nghiệp giáo dục đào tạo" đã chỉ rõ chú trọng giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh nội dung nhân văn và bản sắc văn hóa dân tộc... đẩy mạnh giáo dục pháp luật, đạo đức, lối sống... cho học sinh, coi đó là một trong những nhiệm vụ cấp bách và có ý nghĩa quan trọng trong giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, thương nước, thương nhà, thương mình, thương người, đại đoàn kết dân tộc, tinh thần quốc tế vô sản để cho giáo dục và đào tạo góp phần đắc lực vào sự nghiệp phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, phát triển con người và thật sự trở thành quốc sách hàng đầu. Sau nghị quyết "Về tiếp tục đổi mới sự nghiệp giáo dục đào tạo" là nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 Ban chấp hành Trung ương (khóa VIII) (12-1996) "về định hướng chiến lược phát triển giáo dục đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và nhiệm vụ đến năm 2000", nghị quyết lần này xác định nhiệm vụ và mục tiêu phát triển giáo dục từ nay đến năm 2000 là: thực hiện giáo dục toàn diện đức dục, trí dục, thể dục, mỹ dục ở tất cả các bậc học, hết sức coi trọng giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức, nhân cách... cho học sinh. Gần đây, Hội nghị lần thứ 5 Ban chấp hành Trung ương (khóa VIII) (tháng 7- 1998) ra nghị quyết "Về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc" khẳng định: "tư tưởng, đạo đức, lối sống là những lĩnh vực then chốt của văn hóa" [10] và đặt ra cho ngành giáo dục và đào tạo nhiệm vụ phải coi trọng giáo dục đạo lý làm người, ý thức trách nhiệm, nghĩa vụ công dân, lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, đạo đức lối sống... cho học sinh. Thực tế nhiều năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã quan tâm đến công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức cho học sinh, tiến hành biên soạn một số giáo trình và đề cương bài giảng môn đạo đức học, tổ chức một số cuộc hội nghị, hội thảo khoa học bàn về công tác giáo dục đạo đức lối sống cho học sinh. Chất lượng hiệu quả của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức những năm qua đã góp phần to lớn trong việc hình thành nhân cách cho học sinh, xuất hiện ngày càng nhiều tấm gương tiêu biểu trong học tập, rèn luyện, nghiên cứu khoa học... Song, so với yêu cầu và nhiệm vụ, nhìn chung công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức trong nhiều năm qua còn nhiều bất cập, trước hết là về mặt nhận thức, thái độ, quan điểm đối với vấn đề này trong một bộ phận giáo viên trong các trường. Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V, Đảng ta đã phê phán sâu sắc việc buông lỏng công tác bồi dưỡng lý tưởng cách mạng và đạo đức xã hội chủ nghĩa cho thế hệ trẻ, khuyết điểm này lẽ ra phải được khắc phục sớm, song, cho đến nay, như nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa VIII) chỉ rõ: "Công tác giáo dục chính trị tư tưởng đạo đức và nhân cách cũng như việc giảng dạy các môn khoa học xã hội và nhân văn, giáo dục thể chất, giáo dục thẩm mỹ bị xem nhẹ, hiệu quả giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin bị hạn chế" [9]. Hiện nay, môn đạo đức học chưa phải là môn học bắt buộc, không có trong danh mục của bảy chương trình đào tạo ở giai đoạn một, nó vẫn thuộc "phần mềm", do đó, rất nhiều trường không dạy hoặc chỉ dạy cho một số ít. Đã đến lúc, ngành giáo dục đào tạo cần thực hiện nghiêm túc Quyết định số 1226/GD-ĐT ngày 06/04/1995 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định một số vấn đề về dạy và học các môn khoa học Mác - Lênin ở các trường. ở mục 5 có ghi "nội dung giáo dục đạo đức trong tất cả các loại hình trường với tư cách là môn bắt buộc". Tiếc rằng, quyết định này đến nay đã được ban hành nhưng không được chỉ đạo thực hiện một cách cụ thể. Về đội ngũ giáo viên giảng dạy môn đạo đức không được đào tạo chuyên sâu về đạo đức học, do đó, ảnh hưởng lớn đến chất lượng và hiệu quả học tập, giảng dạy của môn học. Một vấn đề nữa đang đặt ra, là một số giáo viên giảng dạy các bộ môn khoa học khác thường chỉ nhấn mạnh về mặt "tài" của người cán bộ trong tương lai, không thông qua các bài giảng của mình mà giáo dục quan điểm, phương pháp luận khoa học, tư tưởng chính trị và đạo đức cho học sinh. Xem nhẹ việc giáo dục đạo đức cho học sinh không chỉ ở một bộ phận cán bộ trong nhà trường, đó còn là điểm yếu trong xã hội. Trong "kế hoạch phát triển giáo dục và đào tạo 1997 - 2001 và định hướng đến 2020, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước" của Bộ Giáo dục và Đào tạo tháng 9/1996 có viết: "Trong xã hội, chưa có sự tôn trọng đúng mức các giá trị nhân cách về đạo đức phẩm chất, kiến thức kỹ năng, tài năng mà người học có được nhờ vào giáo dục, đào tạo do đó hạn chế động cơ thúc đẩy học tập, rèn luyện của học sinh". Đã đến lúc, đòi hỏi chúng ta phải có thái độ khách quan, khoa học hơn trong việc đánh giá vị trí, vai trò của việc giáo dục đạo đức và giảng dạy môn đạo đức học trong các trường phổ thông trung học. Trên cơ sở đó, đề ra chủ trương, biện pháp tích cực, nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả môn học, góp phần hình thành nên những nhân cách học sinh toàn diện phục vụ cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng một nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh, tạo mọi điều kiện tốt nhất cho con người phát triển. Giáo dục đạo đức trong nhà trường vai trò của thầy cô giáo là rất quan trọng. Vì vậy, thầy cô giáo phải phấn đấu làm cho môi trường này có tính thuyết phục mạnh mẽ đối với thực hành chính trị đạo đức của học sinh, thế giới quan Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ nghĩa yêu nước, tinh thần quốc tế vô sản, lòng nhân ái cách mạng, quan điểm và thái độ lao động, nếp sống văn minh phải được chứng minh trong đời sống nhà trường. Muốn làm được điều đó, nhà trường phải thực hiện những yêu cầu như: trước hết nhà trường phải là tấm gương để học sinh noi theo, mọi tổ chức, mọi thành viên trong nhà trường phải thật sự là tấm gương trong việc giáo dục đạo đức cộng sản, người gác cổng tận tụy làm tròn trách nhiệm gác cổng quản lý người ra vào; chị phục vụ nhà ăn gọn gàng, sạch sẽ, niềm nở tận tình phục vụ người ăn; chị nhân viên kế toán làm việc nhanh chóng chính xác, không gây phiền hà cho người thanh toán... đều là tấm gương sáng làm nâng cao hiệu quả giáo dục. Nhưng trong đó người thầy giáo phải là tấm gương sáng nhất trong tất cả các tấm gương của nhà trường, vì rằng, đối tượng của thầy cô giáo là con người, là những học sinh đang biến đổi về chất. Vì vậy, họ có thể tiếp thu những cái mới, hấp thụ cái xấu. ở thời kỳ này, tác động của thầy cô giáo rất quan trọng, học sinh mong mỏi và hy vọng ở thầy cô giáo rất nhiều về tri thức khoa học, phương pháp truyền thụ và lối sống, cách sống mẫu mực trong sáng, chí công vô tư, tôn trọng và yêu thương học sinh... Sự gương mẫu, lòng nhân ái sẽ ảnh hưởng rất lớn đến việc hình thành những phẩm chất tốt đẹp cho học sinh. Sự gương mẫu đó sẽ tác động đến quá trình nhận thức và thuyết phục họ hành động theo yêu cầu của xã hội. Sự gương mẫu của thầy cô giáo làm cho lời nói của mình có trọng lượng, uy tín của giáo viên nhà trường được nâng cao trước học sinh. Để xứng đáng với vai trò vị trí của mình, cần xây dựng tập thể giáo viên có đủ phẩm chất và năng lực làm tốt công tác giáo dục. Các Mác đã nêu một nguyên lý nổi tiếng: Người đi giáo dục trước hết phải được giáo dục, vì vậy người thầy giáo phải tự giáo dục mình. Năng lực giảng dạy đó là ưu thế hấp dẫn của thầy giáo đối với thanh niên học sinh, đó là năng lực tổ chức hoạt động thưởng thức cho học sinh thông qua bài giảng bằng ngôn ngữ. Thầy giáo phải giỏi chuyên môn, biết mười dạy một, để tạo nên uy tín, kính trọng của trò, kiến thức của thầy tạo ra sự khát vọng hiểu biết của trò, để hướng học sinh hoàn thiện nhân cách theo yêu cầu giáo dục. Muốn thế thầy cô giáo phải thường xuyên theo dõi thành tựu khoa học mới, những biến đổi thời sự trong nước và trên thế giới, biết tiến hành nghiên cứu khoa học, có khả năng tự bồi dưỡng kiến thức, tự cải tiến phương pháp giảng dạy để hoàn thiện khả năng của mình, thầy giáo phải hiểu được học sinh và làm cho họ hiểu, nghĩ, nói và làm theo yêu cầu giáo dục. Nhà trường phải chứng minh được những tình cảm lớn được biểu hiện ngay trong cuộc sống nhà trường, tạo nên môi trường lành mạnh để tác động đến học sinh. Từ đó, tạo nên sự thúc đẩy các em thực hành đạo đức ở gia đình và xã hội. Tình thầy, tình bạn, tình yêu, tình yêu thương quí trọng nhau, tính kỷ luật, văn minh phải thể hiện lối sống có văn hóa của một trí thức tương lai. Trước sóng gió của kinh tế thị trường cũng kéo theo sự xuống cấp đạo đức trong một bộ phận nhân dân, trong đó có một bộ phận thanh niên học sinh và cũng là lúc các ngành quản lý giáo dục đã quan tâm đến việc giáo dục đạo đức cách mạng cho học sinh. Các trường phổ thông trung học đã trở về với phương châm "tiên học lễ, hậu học văn". Có lẽ chúng ta đều hiểu "lễ" là đạo đức, nhân cách, "văn" là kiến thức khoa học, đạo đức kiến thức phải đi đôi yểm trợ cho nhau mới tạo ra con người và sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong quá trình giảng dạy môn đạo đức học, cũng như một số môn khoa học xã hội khác, hầu hết giáo viên đều sử dụng phương pháp diễn giảng như là một phương pháp chủ yếu, các phương pháp khác không sử dụng hoặc sử dụng ở một mức độ rất hạn chế. Vì vậy, ngoài việc sử dụng phương pháp diễn giảng, ngoài cái lợi có được, cái hạn chế lớn nhất là: không phát huy được khả năng độc lập, sáng tạo của học sinh trong quá trình nhận thức, giáo viên dạy lý thuyết là chủ yếu, đơn thuần cung cấp khái niệm, còn phần thực hành giáo dục, liên hệ thực tế ít chú ý, do đó khó giúp đỡ học sinh khắc sâu khái niệm và rèn luyện. Từ thực tế đó, trên góc độ của người lên lớp điều quan trọng nhất là đổi mới phương pháp giảng dạy, nguyên tắc chung nhất: nên giảm bớt tính chất "truyền giáo", nâng dần tính chất hướng dẫn, tức tổ chức điều khiển theo hướng tích cực hóa hoạt động người học, nhằm phát huy tính tích cực chủ động, độc lập sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập bộ môn đạo đức học. Để thực hiện nguyên tắc đó, cần có điều kiện và việc làm cần thiết là phải có một giáo trình tương ứng cho học sinh theo chương trình vạch ra; ngoài ra cần có một số sách liên quan để học sinh tham khảo, người thầy phải có một đề cương hướng dẫn học tập ứng với đối tượng mình phụ trách, nội dung đó phải vạch ra nội dung làm việc, tài liệu và thời gian hoạt động của học tập; thầy dạy đạo đức học, bản thân phải được học hệ thống về đạo đức học, tựa như thầy dạy sử phải được học hệ thống về lịch sử Việt Nam và thế giới, và thầy dạy đạo đức học phải là người có đạo đức nhân cách gương mẫu. 2.2. Tăng cường sự phối kết hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo dục đạo đức Đây là một trong những giải pháp hết sức cơ bản để không ngừng nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác giáo dục đạo đức hiện nay trong các trường phổ thông trung học, thực chất của giải pháp này là nhằm tạo ra một sức mạnh tổng hợp với sự tác động nhiều chiều, đa dạng trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh. Nhiệm vụ quan trọng nhất của nó là giáo dục tính thống nhất, toàn vẹn các phẩm chất đạo đức phù hợp với sự phát triển toàn diện của một nhân cách, kết hợp hài hòa giữa sự phong phú về tâm hồn, trong sáng về đạo đức, lối sống với sự hoàn thiện về trí lực và thể lực. Với ý nghĩa đó, giải pháp này không chỉ giáo dục cho học sinh những phẩm chất tốt đẹp mang tính cá biệt, riêng lẻ nào đó, mà phải giáo dục cho họ có được những phẩm chất tốt đẹp của một nhân cách phát triển toàn diện cả đức lẫn tài để đáp ứng yêu cầu trước mắt và thích ứng với cả tương lai. Trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học, giáo dục nhà trường giữ một vị trí hết sức quan trọng. Nhà trường là một tổ chức chuyên nghiệp thực hiện công tác giáo dục đào tạo theo một kế hoạch chương trình đã được định sẵn, với một nội dung khoa học đã được chọn lọc kỹ càng, cùng với những trang thiết bị kỹ thuật đặc thù phục vụ cho công tác giáo dục đào tạo do các nhà sư phạm đảm nhiệm. Giáo dục nhà trường là hoạt động có mục đích, mang tính chiến lược, với một định hướng giá trị đạo đức tiến bộ, tôn trọng nhân phẩm, phát triển tài năng, rèn luyện ý chí, trau dồi đạo đức... trong giáo dục nhà trường học sinh được trang bị một khối lượng lớn tri thức khoa học, được tiếp thu các giá trị văn hóa, tinh thần, đạo đức, thẩm mỹ... của nhân loại đã được tích lũy trong lịch sử. Thông qua học tập và thực hành theo các lĩnh vực chuyên môn mà kỹ năng lao động được hình thành, trí tuệ được phát triển và cái quan trọng hơn là tình cảm đạo đức (tình yêu đối với lao động, với cuộc sống) được nhân lên, họ cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa khi con người biết gắn mình với công việc. Cùng với nhà trường và giáo dục nhà trường, gia đình và giáo dục gia đình có vai trò hết sức lớn lao trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học, trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Đảng ta xác định: "Gia đình là tế bào của xã hội, là cái nôi thân yêu, nuôi dưỡng cả đời người, là môi trường quan trọng giáo dục nếp sống và hình thành nhân cách giáo dục đạo đức". Theo kết quả điều tra, nghiên cứu của chương trình khoa học công nghệ cấp Nhà nước KX-07, đề tài KX-07-18 "Gia đình, nhà trường, xã hội với việc phát hiện, tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng và đãi ngộ tài năng" cho thấy: "Có khá nhiều danh nhân có tài năng xuất chúng, xuất thân từ những gia đình bình thường" và "nếu môi trường giáo dục ở gia đình, xã hội và đặc biệt là ở trường học tốt, lành mạnh thì thanh thiếu niên có nhiều cơ hội để thành người có năng khiếu, tài năng". Hoàn cảnh sống của gia đình, nhất là điều kiện kinh tế, mặt bằng tri thức của gia đình,... liên quan trực tiếp đến sự phát triển toàn diện của đạo đức con người, do đó, phấn đấu để có một cuộc sống sung túc, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho con cái học tập để trưởng thành là trách nhiệm nặng nề và vẻ vang của mỗi gia đình. Ngày nay, sự phân hóa giàu - nghèo đang diễn ra một cách gay gắt, đại bộ phận học sinh của chúng ta xuất thân từ nông dân, từ tầng lớp xã hội có mức thu nhập thấp hoặc trung bình, đời sống gặp rất nhiều khó khăn. Theo kết quả điều tra, học sinh tự đánh giá mức sống của mình như sau: đầy đủ 2,8%, tạm đủ 36,5%, khó khăn 48,4%, rất khó khăn 10%, có khả năng bỏ học 2,5%. Để tạo điều kiện cho con em nông dân học tập và tiếp tục học tập vào đại học và cao đẳng và có khả năng tiếp tục học tập ở đó, Đảng, Nhà nước và toàn xã hội phải quan tâm giúp đỡ, có chính sách xã hội đúng đắn với đối tượng này. Trong điều kiện đất nước chuyển sang cơ chế kinh tế thị trường, bên cạnh những yếu tố tích cực, cũng đan xen những mặt tiêu cực, đặc biệt là trong lĩnh vực đạo đức, lối sống, sự du nhập của các loại văn hóa phẩm đồi trụy, lối sống buông thả, thiếu lành mạnh, thị hiếu chạy theo đồng tiền... đã ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống đạo đức, lối sống của một bộ phận học sinh. Hơn lúc nào hết, vai trò giáo dục của gia đình đối với con cái ở mọi lứa tuổi nhất là độ tuổi học sinh cần phải được nâng cao, gia đình cần phải quan tâm, chăm sóc tốt hơn nữa đối với đối tượng này. Một vấn đề cần lưu ý và cũng là một trong những khó khăn của công tác giáo dục đạo đức ở gia đình hiện nay là sự "mâu thuẫn", sự "xung đột" giữa các thế hệ trong một số giá trị: tư tưởng, chính trị, đạo đức, nhân văn mà đặc biệt là giá trị đạo đức. Trong khi đất nước có những biến đổi hết sức cơ bản về kinh tế, xã hội, thang giá trị đạo đức xã hội đang có sự chuyển dịch, tác động trực tiếp đến đời sống đạo đức của học sinh, khiến cho lối sống trước đây có nhiều điều tỏ ra không phù hợp, thế nhưng nhiều bậc phụ huynh (ông bà, cha mẹ) vẫn muốn định hướng cho con em mình sống theo khuôn thức mẫu mực của các thế hệ cha anh, muốn con cái bây giờ cũng sống như mình ngày trước. Họ muốn rằng, con cái bây giờ phải phục tùng mình một cách tuyệt đối, từ quan hệ trong gia đình đến quan hệ ngoài xã hội: từ cách ăn mặc, nói năng, đi lại đến giao lưu sinh hoạt với bạn bè, từ việc chọn ngành, chọn nghề đến việc chọn bạn đời của tuổi trẻ, từ quan niệm làm giàu đến lý tưởng, niềm tin và vấn đề dân chủ.. Sự thật đó đang đặt ra, cần có câu trả lời thỏa đáng. Mọi sự buông lỏng, nuông chiều, phó thác cho nhà trường, xã hội hoặc thái độ quá khắt khe của gia đình đối với con cái, đều phản tác dụng giáo dục, nhất là đối với học sinh, độ tuổi biết tự trọng, lại thích cái mới và nhạy cảm với cái mới, ưa thể nghiệm mình... Do đó, gia đình cần phải có phương pháp giáo dục thích hợp, nhất là về tác phong, lối sống, thị hiếu, cách ứng xử với mọi người... Có như vậy mới đem lại hiệu quả giáo dục cao. Từ xưa cho đến ngày nay, gia đình và giáo dục gia đình có một ý nghĩa hết sức lớn lao đối với sự giáo dục đạo đức con người, nhất là về mặt đạo đức, lối sống. Mọi người đều thừa nhận rằng, nề nếp gia phong, truyền thống gia đình, phong cách giáo dục, giao tiếp tình cảm,... là những yếu tố hết sức quan trọng trong việc đào luyện đạo đức con người. Điều này không chỉ đúng ở Việt Nam, ở các nước phương Đông mà thực ra nó mang tính nhân loại phổ biến. Không phải ngẫu nhiên mà tổ chức văn hóa thế giới UNESCO đã quyết định lấy năm 1994 làm "Năm quốc tế gia đình", đây là một quyết định đúng đắn và sáng suốt, mang tính nhân bản, nhân văn sâu sắc. ở nước ta, quan tâm đến gia đình và hạnh phúc gia đình để gia đình trở thành "Trường học đầu tiên để giáo dục con người đi vào xã hội", môi trường đầu tiên để giáo dục ý thức công dân, tinh thần trách nhiệm và nghĩa vụ xã hội cho mỗi thành viên của nó đã được đặt ra trong mấy thập kỷ qua. Tại hội nghị cán bộ thảo luận Luật hôn nhân và gia đình ngày 10/10/1959, Bác Hồ có phát biểu: Rất quan tâm đến gia đình là đúng, vì nhiều gia đình hợp lại mới thành xã hội, xã hội tốt thì gia đình càng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt, hạt nhân của xã hội là gia đình. Gia đình là nơi giữ gìn và truyền thụ nền văn hóa dân tộc, là nơi đào luyện nhân cách đạo đức con người ngay từ thuở ấu thơ cho đến lúc trưởng thành. Trải qua những giai đoạn lịch sử khác nhau, gia đình Việt Nam có những thay đổi, biến động nhất định, song chức năng giáo dục nhất là giáo dục đạo đức con người, hướng dẫn sự phát triển của các thế hệ trẻ đi đúng hướng, trang bị cho chúng những kiến thức, kinh nghiệm sống cần thiết, giúp con cái bước vào đời một cách tự tin... vẫn không hề thay đổi. Nuôi dạy cho con "thành người" là ước mong và niềm vui của người làm bố, làm mẹ. Nếu như trong xã hội truyền thống, gia đình có vai trò gần như tuyệt đối trong việc giáo dục, nhất là giáo dục đạo đức cho con cái, thì trong giai đoạn hiện nay, nhiều gia đình có xu hướng muốn "gửi gắm" toàn bộ việc học hành, giáo dục đạo đức cho nhà trường không chỉ ở bậc đại học mà cả bậc phổ thông. Cả hai "thái cực" này đều là phiến diện. Cần phải có sự kết hợp nhịp nhàng, đồng bộ giữa gia đình với nhà trường và xã hội trong công tác giáo dục nói chung, giáo dục đạo đức nói riêng. Nói đến vai trò của xã hội đối việc giáo dục đạo đức cho học sinh, trước hết, là nói tới việc định hướng các giá trị, nhất là các giá trị đạo đức của xã hội đối với học sinh, ngăn chặn những khuynh hướng tự phát, ảnh hưởng xấu đến đời sống đạo đức của họ. Nhà nước và cộng đồng dân cư là hai bộ phận xã hội đóng vai trò khá quyết định trong việc đưa ra định hướng các giá trị trí tuệ, giá trị tư tưởng - chính trị, giá trị văn hóa và thẩm mỹ, giá trị đạo đức. Vai trò của nhà nước trong việc định hướng các giá trị xã hội thể hiện ở chỗ nhà nước đưa ra những định hướng khá toàn diện về các giá trị cần thiết cho xã hội bằng các hệ thống thiết chế về các mặt kinh tế, tư tưởng, đạo đức, pháp luật, hệ thống chính sách, chế độ đãi ngộ... được thể hiện thông qua hệ thống tổ chức nhà nước, qua mạng lưới tuyên truyền, thông tin đại chúng, qua dư luận xã hội, qua công tác giáo dục của các đoàn thể quần chúng, được mọi người thừa nhận và làm theo định hướng đó. Chẳng hạn, trong hệ thống các giá trị đạo đức mà ngày nay đang được xã hội thừa nhận và làm theo, bao gồm các giá trị đạo đức như: lòng yêu nước, trung thành với tổ quốc, với nhân dân, lòng tự hào dân tộc, lòng nhân ái, đức tính vị tha, độ lượng, khoan dung... Hệ thống các giá trị này được đặt trên cơ sở thế giới quan cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, chứ không phải là hệ giá trị đạo đức chung chung, phi lịch sử, phi giai cấp. Cùng với nhà nước, cộng đồng dân cư cũng có vai trò nhất định trong việc đưa ra định hướng giá trị, nhìn chung định hướng giá trị của cộng đồng dân cư thường là phù hợp với định hướng giá trị của nhà nước. Nhưng, cũng có những trường hợp có những định hướng giá trị khác, thậm chí trái ngược với định hướng giá trị của nhà nước. Trường hợp này chủ yếu do lợi ích cục bộ của các nhóm cộng đồng dân cư đó chi phối, nhất là, ở những vùng, những nơi có cơ cấu xã hội (dân cư) phức tạp, thường nảy sinh những tư tưởng tiêu cực, tạo nên các phản giá trị đạo đức, ảnh hưởng xấu đến đời sống tinh thần, văn hóa, đạo đức những người xung quanh. Cùng với việc định hướng giá trị bằng các hình thức hoạt động văn hóa, văn nghệ, sinh hoạt tập thể, giao lưu văn hóa, qua phương tiện thông tin đại chúng, qua phong tục tập quán, qua nếp sống, đời sống tâm linh, lễ hội truyền thống, phong trào "đền ơn đáp nghĩa", "uống nước nhớ nguồn" để nuôi dưỡng ý chí, tình cảm cách mạng, giáo dục thái độ, cách ứng xử, hành vi đạo đức cho học sinh, khơi dậy bản chất nhân văn ở họ. Ngoài ra, hệ thống các chính sách xã hội, nhất là những chính sách đối với học sinh nghèo học giỏi cũng góp một phần đáng kể trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh, về bản chất, chính sách xã hội là chính sách vì con người và do con người, chính sách xã hội lấy việc phục vụ con người làm mục đích cao nhất. Do tính chất nhân đạo và nhân văn cao cả của nó, các chính sách xã hội như: ưu đãi xã hội, cứu trợ xã hội, bảo hiểm xã hội, xóa đói giảm nghèo, việc làm, giáo dục - y tế,... sẽ góp phần điều tiết lợi ích xã hội, thực hiện công bằng xã hội - nền tảng của giáo dục đạo đức, nhất là trong điều kiện của nền kinh tế thị trường, mỗi khi công bằng xã hội bị vi phạm thì sức mạnh của những chuẩn mực đạo đức bị suy yếu, khoảng cách giữa lý luận và thực tiễn trong lĩnh vực đạo đức ngày càng xa. Vai trò quan trọng có ý nghĩa quyết định đến hành vi đạo đức của con người, của học sinh, còn là dư luận xã hội. Xã hội điều chỉnh hành vi đạo đức của các thành viên chủ yếu bằng sức mạnh của dư luận. Đó là thái độ của xã hội đối với hành vi đạo đức cá nhân, dư luận xã hội đồng tình ủng hộ hay phản đối hành vi đó. Nếu như dư luận xã hội phản đối, lên án thì tự bản thân cá nhân phải điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội. Chính sự "tự điều chỉnh" này đã hàm chứa trong nó chức năng giáo dục đạo đức của xã hội đối với mỗi một cá nhân con người với tư cách là thành viên của xã hội. Những hiện tượng tiêu cực đang diễn ra trong đời sống một bộ phận học sinh hiện nay như quay cóp trong thi cử, dễ dãi trong tình yêu, cờ bạc, hút thuốc... đã và đang bị xã hội lên án và cảnh cáo qua các phương tiện thông tin đại chúng. Điều đó rõ ràng có tác dụng giáo dục rất lớn, góp phần ngăn chặn không cho chúng lây lan và từng bước xóa bỏ để đi đến chấm dứt tình trạng vô đạo đức đang diễn ra trong đời sống học sinh. Như vậy, vấn đề nâng cao vai trò nhân tố chủ quan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học, chịu sự tác động của giáo dục nhà trường, giáo dục gia đình và giáo dục xã hội, mỗi một "tiểu môi trường" này có vị trí, vai trò khác nhau trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh, để tạo ra sự tác động nhiều chiều, để tạo nên sức mạnh tổng hợp nhằm hình thành nên những đạo đức phát triển toàn diện ở học sinh. Giáo dục là con đường ngắn nhất giúp con người phát triển một cách nhanh chóng, bỏ qua được những sự tìm kiếm, thăm dò không cần thiết, tạo điều kiện và cho phép con người sớm tiếp xúc với nền văn minh nhân loại. Trong công tác giáo dục nói chung, giáo dục đạo đức nói riêng, mỗi lực lượng, mỗi thành tố, giáo dục nhà trường, giáo dục gia đình, giáo dục xã hội đều có vị trí, vai trò, chức năng nhất định của nó. Nếu chúng ta buông lơi, bỏ sót hay xem nhẹ một khâu nào đó đều phải trả giá cho sự phát triển không đồng bộ, khập khiễng mà các khâu khác sẽ phải gánh chịu và gặp khó khăn khi giải quyết hậu quả của nó. Ngược lại, nếu chúng ta biết phối hợp một cách chặt chẽ, cùng thống nhất một mục đích, một yêu cầu và có phương pháp giáo dục thích hợp sẽ đem lại kết quả giáo dục cao. Tại hội nghị tổng kết phong trào thi đua "dạy tốt, học tốt" của ngành giáo dục phổ thông và sư phạm (tháng 8/1963) Chủ tịch Hồ Chí Minh có nói: "Trường học phải liên hệ chặt chẽ với gia đình, với xã hội". Lời chỉ dẫn đó của Người, được Đảng, Nhà nước ta tiếp thu một cách nghiêm túc và đã trở thành phương châm hành động của ngành giáo dục và đào tạo. Trong "Định hướng chiến lược, phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa" đã được thông qua tại Hội nghị lần thứ hai Ban chấp hành Trung ương (khóa VIII), Đảng ta khẳng định rằng: "Giáo dục - đào tạo là sự nghiệp của toàn Đảng, của Nhà nước và của nhân dân", mọi người đều phải có trách nhiệm tích cực góp phần phát triển sự nghiệp giáo dục và đào tạo, đóng góp trí lực, nhân lực, vật lực cho sự nghiệp đó. Rằng phải "kết hợp giáo dục nhà trường, giáo dục gia đình và giáo dục xã hội, tạo nên môi trường giáo dục lành mạnh ở mọi nơi trong từng cộng đồng, từng tập thể". Điểm lại tình hình giáo dục những năm qua, chúng ta thấy về cơ bản phương châm giáo dục kết hợp giáo dục nhà trường với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội, trên lĩnh vực đạo đức đã được thực hiện, song chất lượng và hiệu quả của sự kết hợp này chưa cao, thiếu đồng bộ, chưa nhịp nhàng, chưa đáp ứng yêu cầu. Đánh giá về vấn đề này, Nghị quyết Trung ương 2, (khóa VIII) chỉ rõ: "Gia đình và các tập thể, cộng đồng xã hội chưa phát huy vai trò quan trọng trong giáo dục, chưa phối hợp chặt chẽ với nhà trường giáo dục thế hệ trẻ, nhất là về chính trị, đạo đức, đấu tranh ngăn chặn các tệ nạn xã hội và văn hóa phẩm đồi trụy" [9]. Để khắc phục tình trạng đó, tạo nên sức mạnh tổng hợp trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh giữa ba lực lượng giáo dục: nhà trường, gia đình và xã hội, chúng ta cần giải quyết tốt các mặt như sau: Thứ nhất: Phải thống nhất quan điểm, chủ trương, mục đích trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh, là để hình thành nên ở họ sự phát triển toàn diện cả về đạo đức lẫn tài năng, đào tạo họ trở thành những người có ích cho gia đình, cho xã hội, trở thành "những người thừa kế, xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa hồng vừa chuyên". Mỗi lực lượng có vai trò, chức năng giáo dục đạo đức nhất định cho học sinh, trong đó nhà trường là lực lượng chính, giữ vị trí trung tâm, là lực lượng cơ bản có đủ khả năng và điều kiện để trang bị cho học sinh những hiểu biết, những tri thức về đạo đức ở tầm lý luận, còn gia đình và xã hội phải có được hiểu biết nhất định về những yêu cầu của nhà trường trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh, tránh tình trạng do thiếu thông tin mà tạo ra mâu thuẫn, phản tác dụng giáo dục giữa nhà trường gia đình và xã hội. Thứ hai: Phải thường xuyên có sự tổng kết, đánh giá rút kinh nghiệm trong sự phối hợp giữa ba lực lượng này, nhất là mối quan hệ giữa nhà trường, Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội thanh niên ở các trường và các tổ chức xã hội, các cơ quan kinh tế, văn hóa cùng đóng trên địa bàn, tạo nên sự kết hợp gắn bó chặt chẽ, thường xuyên giữa các lực lượng giáo dục này. Vấn đề đặt ra ở đây là: làm thế nào để thu hút được học sinh tích cực, tự giác tham gia vào các hoạt động xã hội do các lực lượng giáo dục này tổ chức, thông qua đó mà "lồng ghép" nội dung giáo dục đạo đức vào các hoạt động ấy. Giáo dục đạo đức cho học sinh, cho thế hệ trẻ là một quá trình đòi hỏi sự quan tâm, chú ý của toàn xã hội, của mọi cấp, mọi ngành, trong đó, trách nhiệm nặng nề và vẻ vang của người thầy là: "Chăm lo dạy dỗ con em của nhân dân thành người công dân tốt, người lao động tốt, người chiến sĩ tốt, người cán bộ tốt của nhà nước" như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn. 2.3. Đa dạng hóa các hình thức hoạt động của Đoàn thanh niên cộng sản hồ chí minh, phát huy vai trò của nó trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học Sinh hoạt tập thể trong nhà trường là một hình thức giáo dục. Tập thể vừa là môi trường, vừa là lực lượng giáo dục thường xuyên tác động đến nhân cách học sinh. Sinh hoạt tập thể có ảnh hưởng nhất định đến việc hình thành thế giới quan, niềm tin, những rung cảm và tình cảm, những phẩm chất và năng lực, những nét tính cách cá nhân của con người. Thông qua sinh hoạt tập thể, học sinh sẽ có hiểu biết và hình thành mối quan hệ tốt giữa con người với con người trong xã hội, từ đó mà nảy nở tình bạn và tình yêu trong sáng, những thói quen tốt đẹp trong sinh hoạt của cuộc sống, tạo nên những cơ sở vững chắc để xây dựng ý thức tập thể, tinh thần nhân ái... Trong nhà trường phổ thông trung học có nhiều tổ chức sinh hoạt tập thể: lớp học, Đoàn thanh niên, Hội thanh niên,... mỗi tổ chức tập thể tốt đều có tác dụng đến việc hình thành và phát triển đạo đức cho học sinh, trong đó, Đoàn thanh niên là tập thể có ảnh hưởng cơ bản, trực tiếp nhất. Nghị quyết Trung ương lần thứ tư về công tác thanh niên ngày 14/9/1993 ghi rõ: "Sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, đất nước ta bước vào thế kỷ XXI có vị trí xứng đáng theo con đường xã hội chủ nghĩa hay không là tùy thuộc vào lực lượng thanh niên, công tác thanh niên, là vấn đề sống còn của dân tộc, quyết định sự thành bại của đất nước" [8]. Như vậy, việc giải quyết vấn đề thanh niên, tăng cường công tác thanh niên là một nhiệm vụ có tính chiến lược của Đảng, Nhà nước và xã hội. Muốn đẩy mạnh công tác Đoàn thanh niên nói chung và phát huy vai trò của nó trong việc giáo dục đạo đức cho thanh niên một mặt phải xác định rõ mục tiêu, nội dung của công tác Đoàn trong trường học, mặt khác, trong điều kiện hiện nay, điều đáng quan tâm hơn nữa là phải đổi mới hình thức và phương pháp tuyên truyền vận động, giáo dục thanh niên của nó trong các trường phổ thông trung học. So với thanh niên nói chung, thanh niên học sinh có một số đặc điểm riêng như đã bước vào tuổi trưởng thành, đang trong quá trình định hình nhân cách của một công dân, có trình độ về văn hóa nhất định, đang được đào tạo một cách có hệ thống, nguồn sống chủ yếu dựa vào gia đình. Như vậy, thanh niên học sinh phổ thông trung học là nhóm xã hội đặc biệt đang được giáo dục đào tạo để bước vào đời, nhân cách họ đang từng bước được hình thành. Xuất phát từ đặc điểm trên nên dùng hình thức, phương pháp vận động thanh niên học sinh chung chung sẽ ít có tác dụng. Do đó, đòi hỏi phải có một hình thức và phương pháp phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhận thức của họ. Mỗi thời kỳ lịch sử, mỗi giai đoạn cách mạng, đòi hỏi hình thức, phương pháp phù hợp, nhất là khi đối tượng quần chúng thanh niên học sinh đã có chuyển biến nhận thức và trình độ trong điều kiện giao lưu mới, trong tình hình kinh tế xã hội mới. Thực tế đã chứng tỏ rằng trong điều kiện hiện nay, sử dụng những hình thức, phương pháp cũ kỹ, cứng nhắc, chung chung sẽ không có tác dụng thiết thực trong giáo dục. Hơn nữa, công tác giáo dục thanh niên học sinh cần phải liên tục, kiên nhẫn, thận trọng, có tình, có lý, không vội vã thô bạo, hình thức giáo dục cần sinh động nhẹ nhàng, hấp dẫn, nhưng bảo đảm tính nghiêm túc và bổ ích. Thực tế cuộc sống đã cho chúng ta thấy rằng, có cái thích hợp với người lớn tuổi, nhưng không thích hợp và thậm chí có hại cho thanh niên học sinh, vì vậy, không thể rập khuôn, đơn giản, sơ lược chủ quan. Trong vài năm gần đây, các trường tổ chức hội thi "nữ sinh duyên dáng, nam sinh thanh lịch", hội thi học tập sinh hoạt văn nghệ, hội thi sáng tạo (khéo tay hay làm) sinh hoạt chủ đề, sinh hoạt lớp, tổ, đánh giá thi đua...mỗi chuyên đề, hội thi đều có yêu cầu, nội dung và hình thức tổ chức, đánh giá, như mô hình thi đua thì yêu cầu là học sinh biết tình hình và kết quả hoạt động toàn diện của mình, của tập thể, biết ưu khuyết điểm của mình, của tập thể và phương hướng phấn đấu tiếp. Thông qua những hình thức, những sinh hoạt đa dạng phong phú, kích thích người học sinh có ý thức phấn đấu, có ý thức phê bình và tự phê bình, trung thực trong đánh giá và tự đánh giá, biết đánh giá kết quả hoạt động của mình, của tập thể, biết phát biểu, nhận xét trên các số liệu, sự việc, nội dung và hình thức tổ chức đánh giá thi đua. Qua hình thức thông báo kết quả thi đua một tuần, một tháng, sơ kết thi đua theo chủ đề các ngày truyền thống, ngày nhà giáo Việt Nam, ngày thành lập quân đội nhân dân Việt Nam, ngày thành lập Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, sinh nhật Bác Hồ,... mà tạo nên không khí phấn khởi, thi đua học tập, rèn luyện trong học sinh. Những hình thức hoạt động đó của trường, của Đoàn thanh niên vừa rèn luyện kỹ năng củng cố tri thức cho thế hệ trẻ và vừa giúp cho trường, Đoàn nắm được tâm tư nguyện vọng của thanh niên, đánh giá được sự hiểu biết của họ về lý luận chính trị nói chung, về đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước nói riêng. Ngoài ra chúng ta cố gắng sử dụng nhiều hình thức hoạt động khác như tham quan, cắm trại, văn hóa văn nghệ, đố vui để học, thi đua theo chủ đề... tìm hiểu cuộc đời hoạt động của Bác, của C. Mác, Ph. Ăng ghen, V.I Lênin; tổ chức hoạt động thể dục thể thao, tổ chức phong trào thi đua học tập, thi đua thực hiện nếp sống văn minh và gia đình văn hóa mới; hoặc tổ chức các báo cáo chuyên đề, các buổi giao lưu học tập kinh nghiệm lẫn nhau giữa các chi đoàn, giữa các lớp học,... Tất cả các hoạt động đó sẽ làm cho công tác Đoàn trở nên sinh động hấp dẫn. Công tác nữ thanh niên là một bộ phận trong công tác Đoàn, với đặc điểm giới tính nữ đoàn viên có một số đặc điểm riêng biệt như thích làm đẹp, làm dáng, đó là ưu điểm, nhưng có em lại thích ăn diện vượt quá khả năng cho phép của gia đình. Vì vậy, tổ chức Đoàn không nên ngăn cấm và can thiệp một cách thô bạo mà nên hướng dẫn uốn nắn theo hướng lành mạnh, khuyến khích nữ sinh ăn mặc gọn gàng sạch đẹp, nhưng phải làm đẹp trong điều kiện, hoàn cảnh cho phép và phù hợp với yêu cầu thị hiếu xung quanh, phù hợp với người nữ sinh thanh lịch. kết luận Giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học là quá trình kết hợp giữa quá trình giáo dục và quá trình tự giáo dục, do đặc điểm của đạo đức, công tác giáo dục đạo đức không chỉ dừng lại việc truyền thụ tri thức của các khái niệm, nguyên lý, nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức như những tri thức khoa học khác. Để trở thành niềm tin, lý tưởng, các nội dung nguyên lý đó phải gắn liền với những cảm xúc trách nhiệm của con người, vì thế những tri thức đó phải trở thành đối tượng của những rung cảm sâu lắng, trở thành nội dung cơ bản của sự vận động nội tâm của đối tượng giáo dục. Chính vì vậy, đòi hỏi quá trình giáo dục phải gắn chặt với quá trình tự giáo dục, quá trình tự giáo dục là quá trình con người suy ngẫm, trăn trở chẳng những về mặt lý thuyết mà cả trong thực tiễn, không chỉ là vấn đề như là một hiện tượng bên ngoài mà cả những mâu thuẫn sinh ra trong nội tâm con người. Quá trình đó, cũng là quá trình con người thức tỉnh, tự phán xử, làm cho lương tâm thêm trong sạch. Sự kết hợp giữa quá trình giáo dục và quá trình tự giáo dục là một trong những biện pháp có hiệu quả tích cực đến sự giáo dục đạo đức cho thanh niên học sinh, phương pháp này sẽ làm cho yêu cầu của xã hội trở thành nhu cầu bên trong cho mỗi học sinh, tạo nên những động lực mạnh mẽ giúp họ vượt qua những khó khăn trở ngại để điều chỉnh hành vi đạo đức của mình. Vì vậy, nhà trường và bản thân học sinh phải phấn đấu cho biện pháp này trở thành hiện thực. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng trong các yếu tố ảnh hưởng đến vấn đề đạo đức của học sinh phổ thông trung học thì giáo dục giữ vai trò hết sức quan trọng, nó vạch ra phương hướng cho sự hình thành đạo đức cho học sinh, tạo ra những mẫu hình đạo đức mà xã hội và cuộc sống yêu cầu thông qua định hướng giá trị nhân cách của nhà trường và xã hội. Giáo dục đạo đức giữ một vai trò hết sức to lớn đối với sự hình thành và phát triển thành phần đạo đức của con người nói chung, của học sinh nói riêng, giáo dục đạo đức góp phần to lớn trong việc nâng cao nhận thức các khái niệm phạm trù, nguyên tắc... đạo đức, qua đó giúp cho mỗi con người tự đánh giá, tự điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội. Chính vì vậy, việc nâng cao vai trò nhân tố chủ quan trong công tác giáo dục đạo đức có ý nghĩa rất to lớn. ở những mức độ khác nhau, trong những năm qua công tác giáo dục đạo đức ở nhà trường, gia đình, xã hội... đã có những chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu về đạo đức con người toàn diện của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, vấn đề nâng cao vai trò của nhân tố chủ quan trong giáo dục đạo đức vẫn là nhiệm vụ bức xúc trước mắt. danh mục Tài liệu tham khảo [1]. Nguyễn Quốc Anh, Công tác giáo dục đạo đức chính trị cho học sinh, sinh viên. Tạp chí Cộng sản, tháng 2 năm 1997. [2]. Ph. Ăngghen, Chống Đuy-rinh, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1992. [3]. Báo Nhân Dân ngày 8/10/1997, Đánh giá lớp trẻ hôm nay. [4]. Phạm Khắc Chung, Thực trạng và một số giải pháp giáo dục đạo đức cho thanh niên, sinh viên hiện nay. [5]. Phạm Tấn Dong, Giáo dục - nền tảng chiến lược con người. Tạp chí Cộng sản, số 3, 1993. [6]. Đoàn Nam Đàn, Tuổi trẻ hiện nay. Tạp chí Cộng sản, số 1, 1995. [7]. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996. [8]. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ tư, Ban chấp hành Trung ương Đảng, khóa VII. Nxb Sự thật, Hà Nội, 1993. [9]. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ hai, khóa VIII. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996. [10]. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị Ban chấp hành Trung ương lần thứ năm, khóa VIII. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998. [11]. Trần Minh Đoàn, Vấn đề hiện thực hóa lý tưởng cách mạng cho thanh niên nước ta hiện nay. Tạp chí Nghiên cứu lý luận, 2/1997. [12]. Phạm Văn Đồng, Văn hóa và đổi mới, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995. [13]. Trần Văn Giàu, Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 1993. [14]. Phạm Minh Hạc, Vấn đề con người trong công cuộc đổi mới, Hà Nội, 1999. [15]. Phạm Minh Hạc, UNESCO chuẩn bị giáo dục cho thể kỷ 21. Tạp chí Nghiên cứu giáo dục, 4/1994. [16]. Phạm Minh Hạc, Học tập tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục tâm lý và nhân cách. Tạp chí Nghiên cứu giáo dục, 7/1995. [17]. Đỗ Lệ Hằng, Tìm hiểu hiện tượng quay cóp ở sinh viên hiện nay. Chuyên đề Sinh viên, số 7-1997. [18]. Lê Tiến Hùng, Trẻ em và giáo dục gia đình. Tạp chí Thông tin văn hóa, tháng 6/1995. [19]. Nguyễn Phương Hồng, Thanh niên, học sinh, sinh viên với sự nghiêjp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1997. [20]. Nguyễn Thế Kiệt, Mối quan hệ giữa đạo đức và kinh tế trong việc định hướng các giá trị đạo đức hiện nay. Tạp chí Triết học, số 6-1996. [21]. Trần Hậu Kiêm, Các dạng đạo đức xã hội, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1993. [22]. Trần Hậu Kiêm, Giáo trình đạo đức học, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1997. [23]. Kết quả điều tra về vai trò của nhà trường trong việc hình thành nhân cách con người Việt Nam. [24]. Đặng Xuân Kỳ, Chủ tịch Hồ Chí Minh và vấn đề bồi dưỡng các thế hệ cách mạng. Nxb Thanh niên, Hà Nội, 1995. [25]. Nguyễn Ngọc Long, Tinh thần cách mạng của đạo đức Bác Hồ, ánh sáng soi đường cho sự nghiệp đổi mới. Tạp chí Nghiên cứu lý luận, số 3-1990. [26]. C.Mác - Ph.Ăngghen, Tuyển tập, tập 1. Nxb Sự thật, Hà Nội, 1980. [27]. Hồ Chí Minh, Về xây dựng con người mới. Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1995. [28]. Hồ Chí Minh, Về đạo đức. Nxb Sự thật, Hà Nội, 1993. [29]. Đỗ Mười, Trí thức Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới và xây dựng đất nước. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995. [30]. Phạm Hồng Nhung, Sự chuyển đổi các giá trị đạo đức trong công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay. Tạp chí BC-TT, số 3, 1998 [31]. Nguyễn Văn Phúc, Về vai trò của giáo dục đạo đức đối với sự phát triển nhân cách trong cơ chế thị trường. Tạp chí Triết học, tháng 10-1996. [32]. Lê Đức Phúc, Hình thành và phát triển nhân cách trong kinh tế thị trường. Tạp chí Cộng sản, số 6, 1995. [33]. Trần Hồng Quân, Về vai trò của giáo viên và vị trí của hệ thống sư phạm. Tạp chí Nghiên cứu giáo dục, số 3, 1996. [34]. Nguyễn Quang Uẩn, Nghiên cứu những định hướng giá trị của con người Việt Nam. Tạp chí Triết học, số 1, 1995. [35]. Nguyễn Khắc Vinh, Xây dựng đạo đức, lối sống và chuẩn giá trị xã hội để phát triển toàn diện của con người. Tạp chí Thông tin lý luận, số 3-1999. [36]. Huỳnh Khắc Vinh, Xây dựng đạo đức, lối sống và chuẩn giá trị xã hội để phát triển toàn diện con người. Tạp chí Thông tin lý luận, số 3, 1999. [37]. Lê Xuân Vũ, Mấy ý về giáo dục, rèn luyện đạo đức Hồ Chí Minh. Tạp chí Cộng sản, số 4, 1994 mục lục Trang Mở đầu 1 Chương 1: tầm quan trọng của việc nâng cao nhân tố chủ quan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học hiện nay 4 1.1. Điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học 4 1.2. Nâng cao vai trò nhân tố chủ quan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học, một đòi hỏi bức thiết hiện nay 27 Chương 2: những giải pháp định hướng nâng cao vai trò nhân tố chủ quan trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học hiện nay 44 2.1. Tăng cường công tác giáo dục đạo đức trong nhà trường, nâng cao tinh thần trách nhiệm, phẩm chất, năng lực của thầy, cô giáo trong giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học 44 2.2. Tăng cường sự phối kết hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo dục đạo đức 56 2.3. Đa dạng hóa các hình thức hoạt động của Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, phát huy vai trò của nó trong công tác giáo dục đạo đức cho học sinh phổ thông trung học 66 Kết luận 70 Danh mục tài liệu tham khảo 72