Luận văn Xây dựng đời sống văn hóa ở vùng núi Xay Sổm Bun nước Cộng hũa dõn chủ nhân dân Lào trong thời kỳ đổi mới

như vậy thì hạnh phúc cũng sẽ đến với mình trọn vẹn, những gì không may sẽ mất đi và những điều lành, điều tốt sẽ trở lại. Kết thúc nghi lễ cầu nguyện của dân làng là một cuộc vui chơi tập thể của tất cả dân chúng. Mọi người ca múa với tất cả tình thương mến trao gửi cho nhau. Một không khí nhân ái, bình đẳng, dân tộc bao trùm lên đêm vui liên hoan này. Ai cũng muốn nhảy múa nhiều hơn, ai cũng muốn được hát những bài hát hay nhất, được biểu lộ và chia sẻ tất cả niềm hân hoan vui sướng của mình. Chính vì vậy mà cuộc liên hoan kéo dài suốt đêm không dứt. Ngoài các lễ hội nói trên ở khu Xay Sổm Bun còn có lễ hội đua thuyền truyền thống. Các lễ hội khác đa số thực hiện ở trung tâm của huyện Xay Sổm Bun mà thôi. Những người tham gia đa số là phâu Lào Lùm và một số người Lào Thơng. * * * Nhìn một cách tổng quát trong những năm đổi mới vừa qua, việc xây dựng đời sống văn hóa ở khu Xay Sổm Bun đến nay đã có những bước phát triển rõ rệt. Sự chuyển biến trong nhận thức, trong quan điểm lãnh đạo và chỉ đạo của cấp ủy Đảng và chính quyền các cấp, nhất là khi có nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ V về kế hoạch phát triển kinh tế xã hội miền núi năm 2003 - 2004. Ngành văn hóa thông tin của khu đã tích cực chủ động đề xuất các dự án, kế hoạch phát triển sự nghiệp văn hóa ở cơ sở miền núi. Hệ thống các thiết chế văn hóa được xây dựng khá hoàn chỉnh và rộng khắp và được bố trí sắp xếp lại hợp lý hơn. Công tác đầu tư cơ sở vật chất cho hoạt động xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở cũng được quan tâm nhiều hơn. Cùng với sự phát triển kinh tế xã hội, nhu cầu tiêu dùng và thưởng thức giá trị văn hóa có chất lượng cao của cư dân khu phát triển mạnh mẽ hơn. Hoạt động văn hóa, văn nghệ ở các bản làng từng bước đáp ứng nhu cầu phong phú và đa dạng của nhân dân các phâu. Đời sống tinh thần của nhân dân miền núi đã khởi sắc hơn trước. Các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể ở khu Xay Sổm Bun đã được bảo vệ, tôn tạo và phát huy vai trò tích cực của mình trong công cuộc xây dựng cuộc sống mới. Nhiều giá trị văn hóa cổ truyền được khôi phục. Các quan hệ gia đình, thân tộc, bản làng được chú trọng. Các lễ hội và phong tục tập quán tốt đẹp của cộng đồng cư dân được quan tâm khuyến khích. Phong trào xây dựng làng bản văn hóa, gia đình văn hóa đã góp phần làm lành mạnh hóa đời sống tinh thần cộng đồng. Các nghi lễ tổ chức việc tang, việc cưới xin được điều chỉnh phù hợp với thuần phong mỹ tục và tiết kiệm thời gian, của cải... Công tác giáo dục truyền thống lịch sử và truyền thống cách mạng được coi trọng. Các đợt sinh hoạt, văn hóa trong thanh thiếu niên như phong trào "ăn quả nhớ người trồng cây", phong trào "lá non", phong trào "người hàng xóm"... đã khơi dậy tính cộng đồng và lòng nhân nghĩa của cư dân miền núi. Nhân dân đã nhận thức được vai trò của việc xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở và tham gia có hiệu quả vào quá trình xã hội hóa các hoạt động văn hóa. Cùng với nguồn vốn đầu tư của nhà nước, nhân dân các phâu cũng đã tham gia đóng góp lớn vào xây dựng công trình văn hóa cộng đồng. Việc xây dựng đời sống văn hóa ở khu Xay Sổm Bun trong thời gian vừa qua đã góp phần hạn chế những tác động tiêu cực của văn hóa ngoại lai và mặt trái của kinh tế thị trường ở khu. Bên cạnh những mặt tích cực như trên, việc xây đời sống văn hóa ở vùng miền núi khu Xay Sổm Bun trong thời gian qua còn một số khó khăn, và yếu kém cần giải quyết: - Chủ trương xã hội hóa hoạt động văn hóa ở cơ sở miền núi là một chủ trương đúng đắn. Tuy nhiên do mức sống ở vùng núi, đặc biệt là ở những vùng xa xôi, hẻo lánh, vùng dân cư ít người còn thấp nên khả năng huy động sự tham gia đóng góp của dân khó khăn. Vì vậy không nên quan niệm xã hội hóa hoạt động văn hóa ở vùng núi là để cho nhân dân lo lấy sinh hoạt văn hóa của cộng đồng. ở đây cần có sự trợ giúp tích cực của Nhà nước nhằm tạo nền móng ban đầu, đặc biệt là ở những khu kinh tế mới, ở vùng đồng bào dân tộc ít người. - Đội ngũ cán bộ hoạt động văn hóa ở huyện, bản làng vừa thiếu, vừa yếu về trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Chế độ chính sách đối với đội ngũ này chưa có. Mức thu nhập của họ thấp nên họ chưa yên tâm công tác. - Sự chuyển biến nhận thức về vai trò, vị trí của việc xây dựng đời sống văn hóa ở vùng núi còn chậm kể cả một số cấp lãnh đạo và quản lý của địa phương. Điều này gây không ít khó khăn cho việc xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển văn hóa ở vùng miền núi. - Công tác đầu tư xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho hoạt động văn hóa ở vùng núi chưa tương xứng với yêu cầu phát triển của nó. Đặc biệt là trong thời kỳ đổi mới. - Những tiêu cực xã hội tấn công vào vùng miền núi có chiều hướng gia tăng. Đó là các tệ nạn xã hội như cờ bạc, rượu chè, mại dâm, nghiện hút... Các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể đang bị mai một và biến dạng. Quan hệ truyền thống tốt đẹp trong cộng đồng, gia đình, bản làng bị suy giảm. Những khó khăn trên đã cản trở quá trình xây dựng đời sống văn hóa ở vùng miền núi. Để tháo gỡ những khó khăn trên, phấn đấu để văn hóa cơ sở ở vùng núi thực sự là động lực kích thích quá trình phát triển kinh tế - xã hội cần có những giải pháp đồng bộ và nhất quán. Vấn đề này sẽ được trình bày trong chương 3 của luận văn. Chương 3 Định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả của việc xây dựng đời sống văn hóa ở vùng núi Xay Sổm Bun 3.1. Một số định hướng lớn cho việc xây dựng đời sống văn hóa ở vùng núi khu Xay Sổm Bun 3.1.1. Xây dựng đời sống văn hóa ở miền núi nhằm mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ đổi mới Chúng ta thấy rất rõ, đời sống văn hóa ở bản mường miền núi khu Xay Sổm Bun được thể hiện trong lối sống tập tục. Lòng nhân ái được thiêng liêng hóa trong những phạm trù của nhà Phật đã trở thành tình cảm dòng tộc góp phần giáo dục con người vươn tới sự lương thiện. Lòng nhân ái của người Lào được truyền từ đời này sang đời khác. Tình cảm đó chứa đựng trong những bản trường ca sử thi, truyền thuyết, huyền thoại, truyện cười, tóm lại thông qua văn học để đi vào gia đình, dòng tộc, bản làng một cách êm ả và sâu lắng. Văn học truyền miệng và thành văn Lào đã phản ánh tính triết lý và ý nghĩa giáo dục đạo làm người của dân tộc. Với người Lào con người lấy cái phúc để đánh giá sự hơn nhau trong nếp sống ở bản làng. Đảng nhân dân Cách mạng Lào đã chỉ rõ: "Đảng ta coi văn hóa là cơ sở xã hội, bảo đảm cho sự tồn tại và phát triển của dân tộc, vừa là động lực quan trọng thúc đẩy vừa là mục tiêu phát triển xã hội [9, tr. 63]. Nhờ có quan điểm chỉ đạo chiến lược của Đảng và Nhà nước văn hóa từng bước góp phần tích cực vào quá trình đổi mới kinh tế- xã hội của vùng miền núi. Quá trình dân chủ hóa ngày càng mở rộng đã tác động sâu sắc đến đời sống văn hóa. Nhu cầu hưởng thụ văn hóa của các tầng lớp nhân dân ngày càng được nâng cao. Việc xã hội hóa các hoạt động văn hóa trong thời gian vừa qua có ý nghĩa hết sức to lớn đối với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, giúp cho mọi người hiểu được giá trị văn hóa, có tinh thần yêu nước, yêu quê hương, yêu chế độ mới, yêu văn hóa của dân tộc mình. Đại hội Đảng lần thứ VII đã nhấn mạnh "thúc đẩy và khuyến khích toàn xã hội tham gia giữ gìn và phát huy di sản văn hóa của dân tộc và từng bộ tộc gắn với việc tiếp thu những tinh hoa văn hóa thế giới; xây dựng nền văn hóa mang tính dân tộc, tính quần chúng và tiến bộ [12, tr. 94]. Sự nghiệp giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của người dân miền núi đã được khơi dậy qua các hoạt động văn hóa văn nghệ. Quan hệ các vùng miền và quốc tế về văn hóa được mở rộng và tăng cường về nhịp độ. Các giá trị văn hóa của nhân loại xưa và nay được giới thiệu ở Lào đáp ứng nhu cầu nâng cao sự hưởng thụ về văn hóa của nhân dân. Các giá trị văn hóa tiêu biểu của người miền núi khu Xay Sổm Bun từng bước được giới thiệu với cả nước và nước ngoài. Các hoạt động văn hóa quần chúng được củng cố và phát triển, đặc biệt là các lễ hội văn hóa cổ truyền của dân tộc và các phâu được khôi phục. Nhìn chung quá trình dân chủ hóa và xã hội hóa các hoạt động văn hóa diễn ra đã góp phần đáng kể vào sự vận động và phát triển của văn hóa trong những năm qua. Sự phát triển kinh tế thị trường ở khu Xay Sổm Bun đã tác động sâu sắc đến các giá trị xã hội và giá trị văn hóa của khu vực. Đây là một quá trình vận động đan xen với nhiều xung đột giữa cái cũ và cái mới giữa cái đúng và cái sai, giữa cái đẹp và cái xấu, cái thiện và cái ác... Sự hình thành hệ giá trị văn hóa mới theo hướng "Dân tộc, quần chúng và tiến bộ" là yêu cầu cấp thiết không những trong thời gian qua mà ngay cả sau này đã được nhà nước và Trung ương đặc biệt quan tâm. Trong hệ giá trị đó, việc bảo lưu và phát triển văn hóa dân tộc của các bộ tộc Lào mà nội dung chính là chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa nhân đạo được coi trọng đặc biệt. Đảng Nhân dân cách mạng Lào khẳng định: "Việc mở rộng hợp tác kinh tế đối ngoại và khuyến khích đầu tư của nước ngoài là chủ trương lớn của Đảng nhằm tranh thủ sức mạnh của quốc tế kết hợp với sức mạnh trong nước để phát triển nước ta thịnh vượng và làm cho nền kinh tế nước ta từng bước hội nhập vào kinh tế" [22, tr. 55]. Đường lối đó đã giúp cho khu miền núi Xay Sổm Bun hội nhập với các cộng đồng dân tộc khác trên các lĩnh vực kinh tế - văn hóa. Sự khẳng định văn hóa dân tộc là cội nguồn là nội lực và là tiền đề để tranh thủ ngoại lực, trong giai đoạn đầu của công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, đặt ra cho nền văn hóa miền núi Lào những thời cơ và thách thức lớn. Thách thức lớn là sự xuất hiện của những văn hóa phẩm hải ngoại, những kênh truyền hình các nước như Thái Lan đang xâm lấn thị phần thông tin Lào đã tác động mạnh mẽ đến các hoạt động văn hóa tinh thần dân tộc. Tuy nhiên Đảng và nhà nước Lào nói chung, chính quyền địa phương trong ban lãnh đạo khu đã có những biện pháp để vượt qua những thách thức đó chủ động tiếp nhận có chọn lọc tinh hoa văn hóa quốc tế đồng thời đóng góp vào sự phát triển văn hóa của nhân loại trong cơ sở giữ vững tính dân tộc, độc lập tự chủ trong văn hóa của Lào. Xây dựng đời sống văn hóa là yêu cầu cấp thiết để tạo động lực cho sự phát triển miền núi. Để giải quyết nhiệm vụ đó cần chú ý tới đặc điểm của nền kinh tế địa phương hiện nay. Kinh tế miền núi không thể phát triển biệt lập, với các đô thị (và ngược lại). Những khu vực, vùng có mối liên hệ biện chứng với nhau trên cơ sở chiến lược phát triển kinh tế - xã hội chung của vùng cũng như cả nước. Xây dựng đời sống văn hóa ở miền núi phải xuất phát từ yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của khu cũng như tạo ra mối liên hệ chặt chẽ với các lĩnh vực khác của đời sống xã hội. Sự chia tách các hoạt động văn hóa với các lĩnh vực khác cũng không thu được kết quả mong muốn; thậm chí còn có thể gặp nhiều khó khăn hơn. Vì vậy để văn hóa trở thành nền tảng tinh thần của xã hội là động lực, là mục tiêu của sự phát triển kinh tế xã hội cần tập trung làm rõ các nhân tố văn hóa tác động đến phát triển kinh tế - xã hội nhằm tạo điều kiện để cho các nhân tố đó phát triển. ở vùng núi Lào nói chung, ở miền núi khu Xay Sổm Bun nói riêng hiện nay, nền kinh tế vẫn còn ở trong tình trạng sản xuất nông nghiệp lạc hậu phân tán, manh mún, tự cung tự cấp, dựa trên lao động giản đơn và thủ công là chính. Để phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường, cần phải chuyển đổi cơ cấu kinh tế, phân công lại lao động xã hội, phối hợp và hợp tác giữa các vùng, hướng tới kinh tế thị trường đồng thời mở rộng giao lưu kinh tế trong nước, khu vực và quốc tế, xây dựng đời sống văn hóa ở vùng miền núi là để hướng tới giải quyết tốt mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, đổi mới tư duy kinh tế, tạo ra quan hệ sản xuất mới vừa phù hợp, vừa kích thích sự phát triển của lực lượng sản xuất. Cần tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế cùng nhau phát triển lành mạnh trong khuôn khổ của pháp luật. Trong thời kỳ đổi mới trước hết cần tạo môi trường cho văn hóa phát triển. Môi trường văn hóa trong quá trình đổi mới ở miền núi bao gồm các yếu tố cơ bản đó là hệ thống pháp luật và quy ước của cộng đồng. Các chuẩn mực ứng xử giữa con người với con người, hệ thống quan niệm về giá trị thể hiện ở phong tục, tập quán, lối sống, tín ngưỡng tâm linh; các giá trị đạo đức; trình độ dân trí, khả năng tiếp nhận cái mới, trước hết là khả năng ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất; khả năng bảo vệ môi trường, hệ thống các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể cần được bảo vệ... Chính môi trường văn hóa thuận lợi mới phát triển được kinh tế - xã hội và ngược lại, môi trường văn hóa xuống cấp, bị phá hủy thì không thể xây dựng được kinh tế hay xã hội. ở nhiều vùng miền núi khi kinh tế và mức thu nhập tăng lên nhưng quan hệ bản làng, hàng xóm thân tộc và gia đình lại nảy sinh những mâu thuẫn vì vậy phát triển kinh tế xóa đói, giảm nghèo phải gắn liền với việc giữ gìn và phát huy truyền thống đạo lý của các phâu, các bản làng, các gia đình và dòng họ. Tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa của dân tộc. Cần phải nhận thức sâu sắc hơn vai trò của văn hóa đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời phải chú ý đến mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội khi xây dựng đời sống văn hóa ở vùng miền núi Lào hiện nay. 3.1.2. Xây dựng đời sống văn hóa ở miền núi nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài phục vụ cho sự nghiệp phát triển miền núi ở khu Xay Sổm Bun hiện nay vẫn còn nhiều bản làng ở các vùng xa vùng cao mang nặng quan niệm cổ hủ chỉ cho con em học biết đọc, biết viết là thôi. Tình trạng bỏ học ở khu Xay Sổm Bun, đặc biệt là khu kinh tế mới và vùng đồng bào dân tộc ít người khá phổ biến. Vì vậy một trong những nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa ở vùng miền núi hiện nay là phải hướng tới phát triển giáo dục, động viên con em đi học, xây dựng nhà trường tạo điều kiện thuận lợi cho con em đi học nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực, góp phần giải quyết việc làm, xóa đói giảm nghèo. Cần gắn việc phát triển văn hóa, kinh tế với thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục. Nhiều địa phương, bản làng, gia đình dòng họ đã có quy ước "khuyến học". Đây là một nét đẹp mới trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng của khu. Cần mở rộng mô hình này và liên kết giữa các ngành để đẩy mạnh công tác đào tạo nguồn nhân lực, bồi dưỡng tài năng, khuyến khích đội ngũ trí thức về vùng núi công tác. Xây dựng và phát triển hệ thống giáo dục quốc gia, mở rộng màng lưới các trường, kể cả trường mẫu giáo nhà trẻ, trường phổ thông cơ sở các cấp, trường đào tạo nghề, trường bổ túc văn hóa, nhằm thu hút tối đa con em ở các phâu đi học. Cần đặc biệt chú trọng nâng cao trình độ văn hóa, khoa học kỹ thuật cho đội ngũ cán bộ cơ sở. Cần có hình thức học tập nhằm thanh toán nạn mù chữ trong toàn dân. Giáo dục văn hóa là nhiệm vụ chủ yếu hàng đầu và phải tiến hành liên tục, bởi vì nhiệm vụ này tác động mạnh mẽ đến sự phát triển của đời sống kinh tế - xã hội - văn hóa của nhân dân miền núi trong thời kỳ đổi mới. Những quan niệm cũ, bảo thủ và trì trệ; bệnh quan liêu, cửa quyền; tư tưởng cục bộ địa phương, bệnh vô tổ chức, chủ nghĩa cá nhân, đặc quyền, đặc lợi đều là những cản trở sự phát triển của xã hội miền núi Lào. Tạo mọi điều kiện cần thiết và thuận lợi nhất để phát triển nền văn hóa dân tộc trên cơ sở kế thừa, phát huy truyền thống quý giá của nền văn hóa dân tộc - kiên trì xóa bỏ tận gốc những tục lệ lạc hậu như mê tín dị đoan... đồng thời ngăn chặn mọi ảnh hưởng xấu của tư tưởng và văn hóa ngoại lai phản tiến bộ. Cần thu hút mọi bộ tộc, mọi phân tích cực tham gia xây dựng nền văn hóa mới, nhanh chóng tiếp cận với nền văn hóa giáo dục hiện đại, làm cho người vùng cao miền núi thật sự trở thành con người Lào mới có văn hóa, có tri thức. Cần phấn đấu làm cho các giá trị chân, thiện, mỹ của các bộ tộc thiểu số Lào thật sự trở thành tài sản của toàn dân. 3.1.3. Xây dựng đời sống văn hóa ở miền núi phải kết hợp giữa bảo tồn phát huy các giá trị văn hóa của địa phương với việc mở rộng giao lưu tiếp thu tinh hoa văn hóa các vùng miền trong nước và quốc tế Phát huy truyền thống văn hóa dân tộc kết hợp với việc đổi mới, phát triển thành nền văn hóa mới Lào hiện đại. Đây là một công việc hết sức to lớn góp phần đưa nước Lào trở thành một quốc gia tiên tiến. Quá trình mở cửa, phát triển kinh tế thị trường, tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, giao lưu kinh tế, văn hóa giữa các vùng, các miền, các khu vực kể cả vùng, miền núi xa xôi đã trở thành động lực cho quá trình phát triển, nhất là khi các phương tiện thông tin đại chúng, các mạng viễn thông, hệ thống Internet ngày càng chiếm vị trí đặc biệt trong quá trình giao lưu này. Giao lưu là quy luật phát triển của văn hóa. Nền văn hóa Lào nói chung cũng như nền văn hóa ở vùng núi Lào được hình thành và phát triển trên cơ sở kết hợp hữu cơ giữa các yếu tố đặc sắc, độc đáo của vùng dân tộc, với những yếu tố phổ biến của cả dân tộc và tiếp nhận tinh hoa của các nền văn hóa khác. Hiện nay, để xây dựng một nền văn hóa mới - hiện đại đòi hỏi phải có sự phát triển về chất so với nền văn hóa cổ truyền làm cho nền văn hóa dân tộc tiến kịp với nền văn minh của thời đại. Đảng NDCM Lào đã chỉ rõ "Tiếp thu một cách có lựa chọn những thành tựu văn hóa của thế giới, kết hợp giữa những tinh hoa của thời đại với truyền thống tốt đẹp của dân tộc" [14, tr. 75]. Việc xây dựng đời sống văn hóa ở khu Xay Sổm Bun đòi hỏi mọi người, từ cấp lãnh đạo khu, đến lãnh đạo huyện, bản, làng, xóm phải không ngừng nâng cao trình độ học vấn và trình độ văn hóa của mình để tiếp thu một cách chọn lọc, có phê phán thành quả văn hóa của nhân loại. Đặc biệt là những thành tựu khoa học - kỹ thuật hiện đại phục vụ cho sự phát triển kinh tế địa phương và nâng cao dân trí cho nhân dân các phâu. Mọi hoạt động văn hóa phải hướng vào làm cho đời sống tinh thần cộng đồng thêm phong phú, làm cho nền văn hóa dân tộc sớm tiếp cận với văn hóa thế giới. Về phía mình, nền văn hóa dân tộc Lào cũng phải đóng góp tích cực vào kho tàng văn hóa của nhân loại. Để giải quyết đúng mối quan hệ giữa dân tộc với quốc tế, chúng ta phải có thái độ đúng đắn đối với nền văn hóa của vùng, miền và văn hóa của các nước, thuộc các chế độ chính trị khác nhau. Trước hết cần phải chống đầu óc sùng ngoại, chống tâm lý tự ti dân tộc, chống mọi sự bắt chước một cách mù quáng làm cho nền văn hóa dân tộc mất gốc. Đồng thời chúng ta cần phải chống đầu óc bài ngoại, chủ nghĩa biệt lập, chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi và tự đóng kín. Trong học tập, trao đổi, hợp tác quốc tế cần chủ động tiếp thu những tinh hoa văn hóa của nước ngoài. Cần phải nâng cao cảnh giác chống âm mưu của kẻ xấu lợi dụng giao lưu văn hóa để chống phá cách mạng và phá hoại các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Điều đó đòi hỏi Đảng, Nhà nước, chính quyền ở địa phương phải có chủ trương chính sách bảo quản các di sản, di tích văn hóa, phải đầu tư thật thích đáng vào việc tìm tòi cổ vật khôi phục tôn tạo các di tích văn hóa bị hư hỏng hoặc mất mát do chiến tranh tàn phá trước đây. Đi đôi với chủ trương bảo quản, Đảng và Nhà nước phải có biện pháp ngăn chặn mọi hoạt động phá hoại như buôn lậu cổ vật ở địa phương và quốc gia. Tóm lại việc bảo vệ di sản truyền thống văn hóa ở vùng miền núi không đối lập với việc tiếp thu tinh hoa văn hóa của dân tộc và của nhân loại. Vấn đề cốt lõi là phải biết lựa chọn và có khả năng "nội hóa" các nhân tố mới, chống bảo thủ, tự tôn và chống thụ động, lệ thuộc. Bảo vệ di sản văn hóa phải chú ý tới quan điểm phát triển. ở đây cần chú ý chống chủ nghĩa cơ hội, nhân danh cái mới để áp đặt những yếu tố xa lạ với truyền thống văn hóa dân tộc. Mặt khác cũng cần chống tư tưởng khép kín nhân danh bảo vệ văn hóa dân tộc để từ chối tiếp nhận các tinh hoa văn hóa nhân loại. Tiêu chuẩn cơ bản của sự lựa chọn là việc tiếp nhận văn hóa phải giữ được bản sắc của văn hóa của dân tộc, phải hướng tới sự tiến bộ xét về các mặt kinh tế, xã hội, khoa học kỹ thuật. 3.1.4. Từng bước xây dựng và hoàn thiện cơ sở hạ tầng cho hoạt động văn hóa ở miền núi Việc tăng cường đầu tư kinh phí, xây dựng các cơ sở hạ tầng văn hóa, văn nghệ, thông tin, thể dục thể thao, phòng đọc sách truyền thống... có vai trò rất lớn trong việc cải thiện, nâng cao chất lượng đời sống văn hóa ở khu Xay Sổm Bun. Thiết chế văn hóa bao gồm cơ sở vật chất và tổ chức bộ máy nhằm tạo điều kiện để biến mọi giá trị văn hóa phục vụ cho người lao động và tạo điều kiện cho họ góp phần sáng tạo ra các giá trị văn hóa mới. Hiện nay ở khu Xay Sổm Bun đã có một số thiết chế văn hóa được xây dựng nhưng chưa đồng bộ, mới chỉ tập trung ở những nơi gần trung tâm của huyện. Còn những nơi ở xa, điều kiện khó khăn hầu như chưa có như: huyện Tha Thôm, huyện Khun và các làng xa xôi vùng cao, ... có những đơn vị đã có những thiết chế văn hóa nhưng chưa phát huy được hết chức năng của mình. Xây dựng đời sống văn hóa tinh thần lành mạnh cần đảm bảo quyền thông tin cho người dân trước hết cần từng bước tiến lên hiện đại hóa các thiết bị nghe nhìn trong toàn khu. Xây dựng các điểm, các cụm văn hóa, thể thao tại các trung tâm huyện thu hút đông người tham gia có vai trò quan trọng. Xây dựng các "làng văn hóa", tạo điều kiện cho nhân dân lao động, cán bộ quản lý có cuộc sống vật chất, tinh thần phong phú là mục tiêu của đổi mới trên lĩnh vực văn hóa. Có thể nói: không thể tiến hành xây dựng đời sống văn hóa ở vùng miền núi nếu không có hệ thống tổ chức và cơ sở vật chất kỹ thuật nhất định. Đây không phải là công việc làm trong một vài năm mà là một quá trình. Tuy nhiên cần phải bắt tay ngay từ giờ. Các cơ quan quản lý địa phương, đặc biệt là ngành văn hóa thông tin phải đi trước một bước. Nhìn lại công tác đầu tư cơ sở vật chất cho hoạt động văn hóa nói chung, hoạt động văn hóa ở miền núi nói riêng, chúng ta thấy tình trạng tự phát, manh mún, tản mạn theo kiểu "ngẫu hứng" rất rõ. Để chấn chỉnh tình trạng này cần xây dựng quy hoạch, chiến lược phát triển văn hóa ở từng vùng. Cần làm cho nhân dân các phâu ở bản làng tham gia ngay vào công việc xây dựng các chương trình và kế hoạch phát triển văn hóa của địa phương mình. Công tác dự toán, dự báo, kế hoạch phải đi trước một bước. Việc triển khai kế hoạch cần có trọng tâm, trọng điểm. Để làm được điều này cần có kế hoạch liên kết, phối hợp nhiều lực lượng xã hội mà nòng cốt là các đoàn thể, để tạo nên phong trào xã hội. Chương trình công tác và tổ chức các hoạt động văn hóa thông tin trước mắt hướng vào xây dựng cơ sở vật chất bền vững cho hoạt động văn hóa - thông tin - thể thao cộng đồng, khuyến khích sự tham gia của gia đình, cá nhân trong việc mua sắm các phương tiện, trang bị hoạt động văn hóa thông tin; xây dựng những tụ điểm văn hóa ở các xóm bản thực hiện xã hội hóa hoạt động văn hóa - thông tin - thể thao ở địa phương. 3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm tiếp tục đẩy mạnh xây dựng đời sống văn hóa ở vùng miền núi khu Xay Sỏm Bun 3.2.1. Nâng cao nhận thức và hoàn thiện bộ máy tổ chức, cán bộ hoạt động văn hóa ở vùng núi Về nhận thức, cần quán triệt các quan điểm cơ bản của Trung ương Đảng NDCM Lào về vai trò, vị trí của văn hóa trong sự phát triển kinh tế - xã hội. Trước hết cần quán triệt trong các cấp lãnh đạo Đảng và chính quyền ở địa phương khi xây dựng quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội ở miền núi, cần phải chú ý ngay từ đầu tới nhân tố văn hóa, phải đưa nhân tố văn hóa vào quá trình phát triển tổng thể kinh tế - xã hội của địa phương, chống quan điểm duy kinh tế hoặc thái độ coi thường văn hóa, chỉ chú ý tới lợi nhuận kinh tế. Mở rộng tuyên truyền về vai trò của nhân tố văn hóa đối với quá trình phát triển miền núi. Tăng cường các hoạt động truyền thống, các hoạt động nghệ thuật, các sinh hoạt cộng đồng để góp phần nâng cao nhận thức của cán bộ và nhân dân. Về bộ máy tổ chức và cán bộ, bên cạnh việc đầu tư cho việc xây dựng cơ sở vật chất và tổ chức bộ máy văn hóa, việc bồi dưỡng nghiệp vụ cho các cán bộ nghiệp vụ trong các cơ sở văn hóa, câu lạc bộ là hết sức cần thiết. Qua khảo sát ở một số nhà văn hóa cấp cơ sở chúng tôi thấy hầu hết cán bộ phụ trách đều chưa qua trường lớp huấn luyện nghiệp vụ về tổ chức hoạt động và quản lý văn hóa. Thực tế đòi hỏi cán bộ quản lý nhà văn hóa cấp cơ sở, chủ nhiệm câu lạc bộ nên là những người tốt nghiệp đại học hoặc trung cấp văn hóa; công nhân vận hành máy móc, kể cả máy chiếu phim cần có trình độ sơ cấp. Việc bồi dưỡng nghiệp vụ phải được xây dựng ngay từ đầu năm theo từng bộ môn, nhất là bộ môn tuyên truyền, tổ chức các hoạt động văn hóa, thể dục thể thao. Bộ Thông tin Văn hóa cần mở lớp đào tạo cán bộ quản lý có trình độ đại học hoặc tuyển chọn những cán bộ có năng lực, gửi đi đào tạo trong nước hoặc ngoài nước. Tiến tới tiêu chuẩn hóa cán bộ quản lý của nhà văn hóa ở các cấp. Bên cạnh việc chuẩn hóa cán bộ cần có chính sách cho những người cao tuổi hoặc những cán bộ về hưu có đóng góp cho văn hóa. Tạo mọi điều kiện để các văn nghệ sĩ dân gian và văn nghệ sĩ chuyên nghiệp sáng tác và phổ biến những tác phẩm của mình phục vụ cho quần chúng như: sáng tác thơ, văn, khăn lăm truyền thống, nhạc, kịch, hội họa... Cần tổ chức phong trào thi đua theo những gương "người tốt việc tốt" khuyến khích các tài năng trẻ phục vụ cho sự phát triển văn hóa lâu dài ở vùng miền núi. Hàng năm các Đoàn nghệ thuật Trung ương cần phối hợp với đội văn nghệ của khu để biểu diễn phục vụ cho nhân dân. Vừa phục vụ dân vừa là kích thích phong trào văn nghệ của khu bằng những bài học thực tế về sáng tác và biểu diễn các tác phẩm của mình. Bộ Thông tin văn hóa cần phối hợp với Sở Văn hóa khu hướng dẫn các tổ chức đoàn thể và quần chúng giữ gìn văn hóa truyền thống theo chủ trương của Nhà nước; cần tổ chức kiểm tra, giám sát tình hình hoạt động của các cá nhân và đơn vị kinh doanh và dịch vụ văn hóa. Có một nghịch lý đang diễn ở cơ sở hiện nay là do tinh giảm bộ máy tổ chức nên không có cán bộ chuyên trách công tác văn hóa thông tin. Để đáp ứng yêu cầu công tác của ngành văn hóa thông tin trong thời gian qua, các huyện đều phải bố trí cán bộ kiêm nhiệm với chế độ, phụ cấp bồi dưỡng rất hạn chế nhưng phải lo nhiều công việc. Đó là một bất cập trong quản lý văn hóa hiện nay. Điều này cũng làm cho ngành gặp khó khăn trong công tác quy hoạch đào tạo, bồi dưỡng cán bộ. Đã đến lúc chúng ta cần phải có những biện pháp tích cực để giải quyết việc này. Tuy nhiên, đây không chỉ là công việc của ngành văn hóa thông tin mà cần có sự quan tâm của cấp ủy Đảng và chính quyền các cấp. 3.2.2. Chống xuống cấp và từng bước trùng tu di tích văn hóa lịch sử Như đã trình bày ở trên, vùng núi khu Xay Sổm Bun đã từng là nơi diễn ra các cuộc chiến đấu chống quân xâm lược Xiêm, đế quốc Pháp và đế quốc Mỹ. Đây là một trong những chiến trường ác liệt nhất ở Lào. Những di sản lịch sử văn hóa ở khu Xay Sổm Bun khá phong phú nhưng đang bị xuống cấp nghiêm trọng. Thực tế này đòi hỏi phải khẩn trương bảo tồn và trùng tu di tích. Cụ thể là: - Điều tra, thống kê và lập bản đồ di tích. - Nghiêm cấm mọi hình thức làm hư hại cổ vật và cấm vận chuyển các tượng phật... giữ nguyên hiện trạng di tích. - Từng bước nghiên cứu, phân loại và phân cấp quản lý di tích. - Xây dựng kế hoạch tái dựng lại hoặc trùng tu những di tích có giá trị văn hóa - lịch sử tùy theo điều kiện tài chính. 3.2.3. Xây dựng nếp sống văn hóa trong cộng đồng Việc xây dựng nếp sống văn hóa ở khu Xay Sổm Bun cần gắn liền với ý thức tự quản của cộng đồng, tôn trọng kỷ cương phép nước. Chống những tệ nạn xã hội như hiện tượng cờ bạc, rượu chè, trộm cắp cũng như hiện tượng phân biệt phâu (tộc người) gây mất đoàn kết cộng đồng. Muốn vậy phải chú ý giáo dục các thành viên của khu có ý thức trách nhiệm đối với cộng đồng, với xã hội; vận động nhân dân khi có bất hòa thì đưa ra hòa giải, không nên đối xử với nhau bằng vũ lực (hoặc pháp luật) tạo ra một cuộc sống yên vui, mọi người mọi gia đình cảm thấy thoải mái hạnh phúc. Tổ chức, động viên nhân dân hỗ trợ giúp đỡ lẫn nhau thực hiện chương trình xóa đói giảm nghèo, xây dựng cơ sở hạ tầng, tạo được cảnh quan văn hóa, làm cho xóm bản khang trang sạch đẹp. Những cơ sở văn hóa phải được thường xuyên tu sửa, bảo vệ, giữ gìn. Nhà ở phải khang trang, không làm chuồng lợn, bò, trâu ở dưới nhà, giữ gìn vệ sinh môi trường. Cần quan tâm hơn đến xây dựng đường giao thông nông thôn nhằm thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. ở những nơi chưa có điều kiện thì tiến hành lập quy hoạch cho phát triển sau này. ở các bản làng ven đô thị cần phát triển dịch vụ du lịch, khuyến khích làm giàu chính đáng. Thực hiện phong trào hợp tác sản xuất, giúp nhau phát triển kinh tế gia đình. Sự phát triển của kinh tế sẽ tạo điều kiện cho văn hóa phát triển và khi văn hóa đi vào đời sống cộng đồng sẽ có tác động kinh tế phát triển mạnh mẽ hơn. Cần khuyến khích các hoạt động văn hóa lành mạnh, hình thành các câu lạc bộ hoặc nhóm sở thích như: Câu lạc bộ văn, thơ, khắp lăm, và nhạc truyền thống v.v... Cần khuyến khích và phát triển tài năng và động viên con em chăm chỉ học tập. Giáo dục con em giữ gìn nét đẹp truyền thống như ăn mặc và lễ phép với cha mẹ và người lớn, đó cũng là điều kiện để xây dựng nếp sống văn hóa ở vùng miền núi. 3.2.4. Xây dựng gia đình văn hóa Thực chất xây dựng gia đình văn hóa là xây dựng đời sống văn hóa vi mô. Gia đình văn hóa là yếu tố nền tảng và cốt lõi của đời sống văn hóa của cộng đồng, vì gia đình là "tế bào của xã hội". Nếu mỗi gia đình, mỗi xóm bản làng có đời sống văn hóa lành mạnh thì cả xã hội sẽ có tư tưởng, đạo đức, lối sống tốt đẹp. Trong giai đoạn hiện nay, gia đình không chỉ đảm nhiệm chức năng duy trì nòi giống mà còn vai trò to lớn trong việc bảo tồn và nuôi dưỡng các giá trị văn hóa v.v... Do đó việc xây dựng gia đình văn hóa có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với việc phát triển kinh tế, xây dựng xã hội mới. Với những nét đặc thù trong mỗi gia đình ở khu Xay Sổm Bun như đã trình bày ở phần trên thì việc xây dựng gia đình văn hóa ở đây cần thực hiện những yêu cầu sau: - ở mỗi gia đình, có thể có từ 2 đến 3 thế hệ cùng chung sống nhưng phải đảm bảo sự hòa thuận, tiến bộ hạnh phúc. Do những biến đổi của xã hội mỗi thế hệ có sự suy nghĩ, nguyện vọng khác nhau nhưng vẫn phải có kế hoạch phát triển kinh tế gia đình phù hợp với điều kiện vốn có. Vợ chồng phải bình đẳng tôn trọng lẫn nhau. Bố mẹ có trách nhiệm nuôi con khỏe, dạy con ngoan và đối xử công bằng với các con. Ông bà, cha mẹ sống mẫu mực nêu gương tốt cho các con cháu noi theo. Con cháu phải hiếu thảo, chăm ngoan, lễ phép, làm tròn bổn phận chăm sóc chu đáo ông bà, cha mẹ và những người thân trong gia đình. Mọi người cần khuyến khích, động viên nhau chăm lo rèn luyện sức khỏe và phòng bệnh tốt cho mỗi thành viên trong gia đình. Gia đình cán bộ phải gương mẫu trong xây dựng văn hóa gia đình. Mọi người tạo điều kiện giúp đỡ nhau để tham gia học tập nâng cao trình độ, nhận thức cho từng người, không ai vi phạm pháp luật và không có ai mắc vào các tệ nạn xã hội. Các gia đình ở bản làng cần bảo đảm không để ai mù chữ, không được đi học. Mỗi cặp vợ chồng thực hiện tốt kế hoạch hóa gia đình, chỉ đẻ từ 3 đến 4 con, để có điều kiện nuôi dạy con tốt và đảm bảo cuộc sống ấm no của gia đình. - Giữ vững tình đoàn kết, tương thân, tương ái trong bà con xóm làng, bản, giúp đỡ nhau xóa đói giảm nghèo, thực hiện tốt phong trào hoạt động xã hội, từ thiện do các cơ quan, đơn vị và địa phương tổ chức, tham gia đầy đủ các sinh hoạt, hội họp của bản làng, huyện và khu. 3.2.5. Khuyến khích hoạt động văn nghệ quần chúng đồng thời đưa các đoàn nghệ thuật chuyên nghiệp lên miền núi Việc đẩy mạnh và khuyến khích phong trào hoạt động văn hóa, văn nghệ chuyên nghiệp, không chuyên nghiệp ở các vùng các phâu (bộ tộc) là điều kiện cho cư dân tham gia làm chủ quá trình sáng tạo, biểu diễn và thưởng thức các giá trị văn hóa, nghệ thuật do chính mình, chính dân tộc mình làm ra. Đồng thời, cổ vũ phong trào văn nghệ quần chúng, phát hiện tài năng, năng khiếu trong nhân dân. Những cuộc vận động sáng tác trong nhân dân, những cuộc thi biểu diễn văn nghệ quần chúng, thi khắp lăm nam, nữ truyền thống thi đánh trống, thổi kèn, thi hát v.v... xưa nay đều cuốn hút rất đông nhân dân các phâu tham gia, nhất là thanh thiếu niên. Họ có điều kiện để khẳng định năng khiếu của mình, góp phần xây dựng đời sống văn hóa quê hương, chống sự xâm nhập của văn hóa ngoại lai. Bên cạnh việc tổ chức tốt phong trào văn hóa văn nghệ quần chúng, cần phải đầu tư để đưa các đoàn văn nghệ chuyên nghiệp của Trung ương về biểu diễn ở miền núi như: đoàn xiếc, đoàn văn công, đoàn kịch nói, đoàn lăm lương v.v... đồng thời có kế hoạch mời các đoàn nghệ thuật tiêu biểu và các ca sĩ nổi tiếng trong cả nước về miền núi Xay Sổm Bun biểu diễn. 3.2.6. Đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động văn hóa ở Xay Sổm Bun Kinh nghiệm hơn 10 năm qua cho thấy sự nghiệp phát triển văn hóa của đất nước Lào, cũng như ở Xay Sổm Bun dựa trên sự đầu tư của Nhà nước và cơ chế quản lý do các cơ quan nhà nước là hết sức quan trọng. Sự lãnh đạo đầu tư và quản lý các hoạt động văn hóa của Nhà nước đã xác định các nhiệm vụ của văn hóa, đặc biệt đã chỉ ra các nhiệm vụ bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và đường lối, chính sách của Đảng Nhân dân cách mạng Lào. Tuy nhiên cơ chế đó đã tỏ ra không đủ và bộc lộ một số nhược điểm, nhất là trong điều kiện, nền kinh tế của nước Lào đã chuyển sang kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa. Nền kinh tế của Lào nói chung ở vùng núi nói riêng chưa phát triển, nếu chờ đợi các nguồn lực về tài chính và cán bộ của Trung ương sẽ không thể đáp ứng được nhu cầu bảo tồn và phát triển văn hóa ngày càng cao của cộng đồng. Điều quan trọng hơn, cũng như sự nghiệp đấu tranh giành và bảo vệ độc lập dân tộc, sự nghiệp bảo tồn và phát triển văn hóa đòi hỏi phải thu hút được sự quan tâm, có đóng góp sức người, sức của của nhân dân thì mới giành được thắng lợi, mới đem lại kết quả to lớn được. Nói tóm lại, xã hội hóa hoạt động văn hóa chẳng những là một yêu cầu kinh tế mà còn là một yêu cầu chính trị - xã hội. Xã hội hóa hoạt động văn hóa thực chất là huy động sự tham gia của nhân dân, bao gồm các tổ chức xã hội, mỗi khu dân cư, mỗi gia đình và từng người dân các dân tộc trong toàn khu vào các hoạt động văn hóa, bao gồm cả hoạt động văn hóa truyền thống, như duy trì các phong tục, tập quán tốt đẹp và cả các hoạt động văn hóa hiện tại như bảo tồn, trùng tu các di sản văn hóa, xây dựng các cơ sở văn hóa mới; thông tin, phát thanh, thư viện, câu lạc bộ, và các phong trào xây dựng gia đình, bản làng văn hóa mới. Muốn đẩy mạnh được quá trình xã hội hóa các hoạt động văn hóa, Đảng, Nhà nước cần có sự quan tâm chỉ đạo; Cần phải có những cán bộ tâm huyết cho sự nghiệp văn hóa; phải thường xuyên tổng kết rút kinh nghiệm những điển hình tốt để hướng dẫn cho các cơ sở văn hóa của toàn khu và điều quan trọng là phải gắn các hoạt động văn hóa với các hoạt động kinh tế - xã hội. 3.2.7. Tăng cường sự lãnh đạo và quản lý của Đảng và Nhà nước về văn hóa ở vùng núi Tăng cường công tác lãnh đạo và quản lý của Đảng và Nhà nước về lĩnh vực văn hóa ở vùng núi là một việc hết sức cần thiết trong thời kỳ đổi mới, vì đây là giải pháp chủ yếu có vai trò hết sức quan trọng đối với việc nâng cao chất lượng, hiệu quả xây dựng đời sống văn hóa ở vùng miền núi khu Xay Sổm Bun. Có thể nói hạn chế lớn nhất ở khu Xay Sổm Bun hiện nay là cán bộ chưa thực sự ý thức đầy đủ và chưa coi trọng nhiệm vụ xây dựng đời sống văn hóa ở vùng núi. ở hầu hết các địa phương người ta chỉ coi trọng các biện pháp xây dựng kinh tế, như tạo lập cơ sở hạ tầng (điện, đường, trường, trạm), giữ gìn vệ sinh môi trường sinh thái. Còn các lĩnh vực liên quan đến đời sống tinh thần có vai trò quan trọng nâng cao chất lượng cuộc sống, chất lượng hoạt động xây dựng đời sống văn hóa thì chưa được nhận thức đầy đủ. Đó là việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, xây dựng các quan hệ sản xuất mới, xây dựng các tiêu chuẩn, quy tắc trong hành vi, lối sống, phong cách làm việc, giao tiếp, ứng xử. Để có được nhận thức đầy đủ và có sự chỉ đạo đúng đắn cần có sự lãnh đạo và quản lý của Đảng và Nhà nước, của các cấp chính quyền của khu, kết hợp chặt chẽ hoạt động của các ban ngành, các đoàn thể, các tổ chức xã hội và nhân dân các phâu. Các cấp ủy Đảng chính là người lãnh đạo quán triệt các quan điểm, đường lối văn hóa của Đảng và Nhà nước, vận dụng sáng tạo đường lối chung của Đảng và Nhà nước phù hợp với tình tình thực tiễn của địa phương. Các cấp chính quyền hoạch định thành những chủ trương, chính sách, chương trình hành động cụ thể đảm trách vai trò chỉ huy, "dàn dựng" và tổ chức thực hiện ở cơ sở. Xây dựng đời sống văn hóa ở vùng núi, là một nhiệm vụ khó khăn, phức tạp nếu không có sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, sự chỉ đạo sâu sắc của chính quyền, đoàn thể thì khó có thể thực hiện thành công. Quản lý nhà nước về văn hóa ở cơ sở cũng cần phải tăng cường bằng các biện pháp hành chính, gắn với việc tuyên truyền vận động xây dựng gia đình văn hóa, làng văn hóa, đơn vị văn hóa. Cần tổ chức các lớp tập huấn về nghiệp vụ văn hóa nhằm bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ nghiệp vụ làm công tác văn hóa thông tin cơ sở do Bọ Văn hóa - thông tin hoặc Sở văn hóa tổ chức. Đồng thời còn có thể tổ chức đối tượng học tập lý luận, nghiệp vụ văn hóa cho những cán bộ Mặt trận tổ quốc, từ trưởng bản - cá biệt còn phải mở lớp tập huấn cho các thầy mo, thầy cúng, nhà sư về xây dựng nếp sống văn hóa trong hoạt động, tín ngưỡng. ở khu vực đô thị phải mở lớp tập huấn cho các đơn vị, cá nhân kinh doanh các dịch vụ văn hóa hoặc tổ chức hoạt động văn hóa nhằm giữ gìn trật tự trong lĩnh vực văn hóa và dịch vụ văn hóa theo tinh thần của Đảng và Nhà nước. Việc nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực văn hóa bao gồm nhiều hoạt động, đòi hỏi luôn có sự đổi mới sáng tạo trên cơ sở kết hợp giữa lý luận và thực tiễn. Quản lý nhà nước về văn hóa yêu cầu phải có sự nhạy bén với những biến chuyển của đời sống thực tế, bám sát các nhiệm vụ chính trị, các đường lối chủ trương của Đảng về phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội nhằm đề xuất tham mưu cho các cấp lãnh đạo chính quyền ban hành các văn bản chỉ đạo kịp thời đưa hoạt động văn hóa phát triển đúng hướng, đem lại hiệu quả xã hội tích cực. Chính kinh nghiệm gắn công tác quản lý chỉ đạo với nghiên cứu khoa học; kết hợp lý luận với thực tiễn sẽ giúp người làm quản lý, nâng cao được trình độ của mình nắm bắt được xu hướng phát triển của thực tế đời sống văn hóa xã hội, tạo điều kiện phát huy tiềm năng của quần chúng nhân dân trong sự nghiệp xây dựng đời sống văn hóa ở vùng núi Xay Sổm Bun tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. 3.3. Một số kiến nghị 3.3.1. Tổ chức điều tra, khảo sát các khía cạnh của đời sống văn hóa dân tộc trong toàn khu Do điều kiện lịch sử, kinh tế xã hội, khu Xay Sổm Bun chưa triển khai được nhiều hoạt động xây dựng đời sống văn hóa. Chúng tôi cho rằng, đầu tư vào công tác văn hóa phải được quan niệm như đầu tư vào cơ sở xây dựng hạ tầng kinh tế làm nền móng cho sự phát triển xã hội và ổn định về chính trị của khu. Như vậy, việc điều tra, khảo sát thực trạng các lĩnh vực đời sống văn hóa ở vùng núi Xay Sổm Bun là việc làm cấp thiết. Đó là: - Về đời sống văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng. - Về phong tục, tập quán, những ngành nghề truyền thống (như thủ công mỹ nghệ, kinh nghiệm canh tác... của các phâu). - Về những sở thích, những thói quen trong đời sống hàng ngày. - Về sự giống nhau và khác nhau về đời sống văn hóa của từng dân tộc và từng phâu. - Về trình độ dân trí (về giáo dục phổ thông). - Về thái độ của từng phâu đối với đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước, cũng như những chủ trương của chính quyền địa phương. - Về thái độ của từng phâu đối với văn hóa truyền thống dân tộc và văn hóa ngoại nhập. - Về thái độ đối với các tệ nạn xã hội hiện nay. - Về thái độ đối với môi trường sinh thái... - Về hiện trạng của cơ sở vật chất cho hoạt động văn hóa ở khu. Chúng ta có nắm bắt được thực trạng trên mới có các biện pháp cụ thể, hữu hiệu trong việc xây dựng đời sống văn hóa khu Xay Sổm Bun. 3.3.2. Cần có một chiến lược đào tạo cán bộ văn hóa cho vùng núi phù hợp với từng loại hình hoạt động văn hóa Qua thực tế của công tác xây dựng đời sống văn hóa ở vùng miền núi trong thời gian qua, chúng tôi thấy rằng việc phân công công việc không đúng ngành nghề và trình độ nghiệp vụ những người làm công tác văn hóa là một khiếm khuyết lớn. Do vậy chúng ta cần phải có chính sách, tiêu chuẩn về năng lực của loại cán bộ trên lĩnh vực này. Theo chúng tôi phải điều chỉnh cán bộ các cấp cho phù hợp với tài năng và trình độ thực tế của họ. Phải mở rộng công tác đào tạo, cán bộ tổ chức và hoạt động văn hóa nhất là cán bộ cấp huyện và cấp làng bản, đoàn thể địa phương, cơ quan, xí nghiệp, trường học. Hình thức đào tạo có thể là mở các khóa ngắn ngày và nâng cao hàng năm. Mặt khác tăng cường loại đào tạo chuyên ngành hẹp như phương pháp tổ chức lễ hội, phương pháp tuyên truyền cổ động các chủ trương chính sách và các nội dung nâng cao đời sống văn hóa ở vùng miền núi, có như vậy mới đảm bảo việc triển khai các chủ trương, định hướng xây dựng đời sống văn hóa ở vùng miền núi có hiệu quả, không bị méo mó lệch lạc. 3.3.3. Lập quỹ hoạt động văn hóa Xây dựng đời sống văn hóa ở vùng núi như Xay Sổm Bun là một trong những chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước Lào, nhưng cho đến nay Chính phủ và Bộ Thông tin - Văn hóa chưa có những chính sách, những quy định cụ thể và đầu tư thỏa đáng cho lĩnh vực này. (Hiện nay mới chỉ có chủ trương vận động toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa). Chúng tôi nghĩ nếu chỉ nêu ra những quan điểm chung, hay hô hào quyết tâm chung, nếu Chính phủ và Bộ Thông tin - Văn hóa không có chính sách cụ thể trong đó quy định tỷ lệ ngân sách dành cho hoạt động này thì không thể bảo đảm cho văn hóa phát triển được. Đã đến lúc công tác xây dựng đời sống văn hóa phải được pháp chế hóa bằng các quy định có tính pháp lệnh trong đó có ngân sách. Tất nhiên nếu chỉ trông vào nguồn vốn ngân sách thì thật khó mà đạt được những mục tiêu đề ra, bởi vậy, chúng ta cần phải tạo cho được các nguồn vốn ngoài ngân sách. Có nhiều cách làm khác nhau, ở đây chúng tôi chỉ nhấn mạnh vào một hướng khả thi, đó là vận động mọi thành phần kinh tế và khu dân cư tự giác xây dựng "Quỹ hoạt động văn hóa". Tuy nhiên cần có quy chế quản lý quỹ, tránh tình trạng đầu tư lan man, công trình không có khả năng vận hành gây ra lãng phí. Lập quỹ cho hoạt động văn hóa là cách tốt nhất để "xã hội hóa" sự nghiệp văn hóa. Bởi những người bỏ tiền ra mặc nhiên sẽ kiểm soát và quan tâm hơn tới hiệu quả đồng tiền của mình. Chúng tôi tin rằng nếu những phương hướng đã nêu ở trên được thực hiện thì nhất định đời sống văn hóa của khu Xay Sổm Bun sẽ có những chuyển biến tích cực. Những thay đổi này sẽ góp phần tạo ra diện mạo mới của văn hóa khu vực miền núi trong thời kỳ đổi mới. Kết luận Quá trình xây dựng đời sống văn hóa vùng miền núi của đất nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào nói chung, xây dựng đời sống văn hóa vùng núi khu Xay Sổm Bun nói riêng là một quá trình lâu dài công phu, phức tạp, bền bỉ. V.I. Lênin đã chỉ rõ: "Nhiệm vụ văn hóa không thể thực hiện nhanh được như nhiệm vụ chính trị và nhiệm vụ quân sự. Cần phải hiểu rằng hiện giờ điều kiện tiến lên không giống như trước kia. Trong thời kỳ khủng hoảng gay gắt thì trong vòng vài tuần lễ có thể giành được thắng lợi về chính trị. Trong một cuộc chiến tranh thì trong vài tháng có thể giành được thắng lợi, nhưng về văn hóa, thì trong thời gian như thế, không thể giành được thắng lợi. Vì do ngay chính bản chất của sự việc, nên cần phải có một thời gian dài hơn, và phải thích ứng với thời gian hơn đó, phải hiểu sức ta. Phải tỏ ra hết sức kiên quyết, bền bỉ và có kế hoạch [32, tr. 279]. Như vậy việc xây dựng đời sống văn hóa ở miền núi Lào trong thời kỳ đổi mới là một vấn đề có ý nghĩa to lớn đối với sự nghiệp cách mạng chung của đất nước. Quá trình đổi mới toàn diện của nước Lào nói chung, của khu Xay Sổm Bun nói riêng có thành công hay không, không chỉ phụ thuộc tăng trưởng kinh tế, ổn định chính trị mà còn phụ thuộc rất lớn vào sự phát triển văn hóa. Nghiên cứu vấn đề xây dựng đời sống văn hóa ở miền núi khu Xay Sổm Bun tập, chúng tôi đã chỉ rõ quan điểm của Đảng và Nhà nước cộng hòa dân chủ nhân dân Lào về xây dựng và phát văn hóa vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Văn hóa không phải là kết quả thụ động của kinh tế, không phải là yếu tố bên ngoài của các quá trình kinh tế - xã hội mà là động lực bên trong thúc đẩy kinh tế xã hội phát triển. Luận văn đã cố gắng làm sáng tỏ vai trò của văn hóa đối với sự phát triển của miền núi hiện nay, chỉ rõ sự tác động của từng nhân tố văn hóa với việc đổi mới ở miền núi Lào. Trên cơ sở những nhận thức chung về vai trò của văn hóa đối với sự phát triển miền núi, luận văn đã triển khai tìm hiểu thực trạng việc xây dựng đời sống văn hóa ở khu Xay Sổm Bun trong thời gian qua, đánh giá những ưu điểm và tồn tại của nó, đề xuất các giải pháp, góp phần nâng cao hiệu quả của việc xây dựng đời sống văn hóa của khu Xay Sổm Bun trong giai đoạn hiện nay. Danh mục tài liệu tham khảo 1 A.I. ác-nôn-đốp (1981), Cơ sở lý luận văn hóa Mác - Lênin, Nxb văn hóa, Hà Nội. 2 Bác Hồ với nghệ sĩ (1985), Nxb Tác phẩm mới, Hà Nội. 3 Báo nhân dân, ngày 12/12/1960, Việt Nam 4 Cay Sỏn Phôm Vi Hản, (1990), Đổi mới phong cách và phương pháp lãnh đạo của Đảng, Nxb Văn phòng Hội đồng Bộ trưởng, Tiếng Lào. 5 Chính sách của Đảng đối với dân tộc vùng cao (1992), Nxb Mặt trận Tổ quốc. 6 Chính sách xã hội, văn hóa - giáo dục (1992), Nxb Thủ đô Viên Chăn. 7 Phạm Vũ Dũng, Văn hóa giao tiếp, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội. 8 Đất nước Lào - Lịch sử và văn hóa (1996), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 9 Định hướng của Đảng về sự phát triển nông nghiệp (2001), Nxb Viêng Chăn May. 10 Đói nghèo ở Lào (1995), Nxb Quốc gia Lào, Viên Chăn. 11 Đời sống kinh tế của nhân dân miền núi (1995), Nxb Trung ương lào, Viên Chăn. 12 Đường lối văn hóa văn nghệ của Đảng (1999), Bộ Văn hóa thông tin. 13 Hội nghị Trung ương Đảng về vùng miền núi Lào (1995), Viên Chăn. 14 Hội nghị của Trung ương Đảng về vùng Xay Sổm Bun (1990), Nxb Trung ương Lào. 15 Đỗ Huy (1992), "Thời đại ngày nay và thay đổi các chuẩn giá trị văn hóa", Triết học, (4). 16 Kế hoạch đầu tư và phát triển kinh tế - xã hội (2003 - 2004), Nxb Xay Sổm Bun. 17 Đinh Gia Khánh (1995), Các vùng văn hóa Việt Nam, Nxb Văn hóa, Hà Nội. 18 Lịch sử văn hóa dân tộc Lào (1980), Nxb Quốc gia Lào Viên Chăn. 19 Lịch sử Lào (1997), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 20 Long tranh lịch sử chiến tranh nhân dân Lào 30 năm (1945 - 1975). 21 Hồ Chí Minh (1981), Văn hóa nghệ thuật là một mặt trận, Nxb Văn học, Hà Nội. 22 Một số văn kiện của Đảng về sự phát triển kinh tế (1995), Nxb Chính trị quốc gia, Lào. 23 Phạm Xuân Nam (1993), Phương pháp luận về vai trò của văn hóa trong phát triển, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 24 Noi-xúc-Ma-La, Địa lý địa phương vùng Xay Sổm Bun, Nxb Quốc gia Viên Chăn, Lào. 25 Noi-xúc-Ma-La (1992), Về văn hóa truyền thống Lào, Nxb Quốc gia Lào. 26 Noi-xúc-Ma-La, Văn hóa phong tục tập quán tốt đẹp của Lào, Nxb Trung tâm xây dựng Mặt trận Tổ quốc Viên Chăn. 27 Nông nghiệp - thủy lợi (30/9/2003), Nxb Trung ương Lào. 28 Sách nghiệp vụ công tác văn hóa thông tin trong những năm trước mắt, Nxb Xay Sổm Bun, Sở Văn hóa thông tin. 29 Si-sa-na-sử-san (1985), Tổng kết Khăm-xu-pha-xít Lào (câu tục ngữ Lào), Nxb Quốc gia Lào. 30 Tạp chí điều tra phát triển kinh tế của khu Xay-sổm-bun (2001 - 2003), Nxb Xay Sổm Bun. 31 ủy ban quốc gia về thập kỷ thế giới phát triển văn hóa (1992), Bộ Văn hóa - Thông tin và thể thao, Hà Nội. 32 V.I. Lênin (1970), Bàn về cách mạng tư tưởng văn hóa, Nxb Tiến bộ, Matxcơva. 33 Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII (2001), Nxb Quốc gia Lào. 34 Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII (1996), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 35 Văn kiện Hội nghị đại biểu giữa nhiệm kỳ Đảng bộ Xay Sổm Bun khóa V (1995). 36 Xây dựng đời sống văn hóa ở các tỉnh phía Bắc Lào (1996), Nxb Văn hóa dân tộc. 37 Xây dựng cuộc sống văn minh, gia đình văn hóa vùng Xay Sổm Bun (2004), Nxb Xay Sổm Bun. Mục lục Trang mở đầu 1 Chương 1: vai trò của văn hóa đối với sự phát triển kinh tế - xã hội ở vùng núi của nước lào hiện nay 5 1.1. Quan niệm chung về văn hóa 5 1.2. Vai trò của văn hóa trong sự phát triển kinh tế - xã hội miền núi Lào ngày nay 10 Chương 2: thực trạng đời sống văn hóa ở ở vùng núi xay sổm bun 28 2.1. Một số đặc điểm của văn hóa vùng miền núi Trung Bộ Lào 28 2.2. Khái quát về vùng núi Xay Sổm Bun 33 2.3. Thực trạng xây dựng đời sống văn hóa ở khu Xay Sổm Bun những năm 1990 - 2004 42 Chương 3: định hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả của việc xây dựng đời sống văn hóa ở vùng núi xay sổm Bun 65 3.1. Một số định hướng lớn cho việc xây dựng đời sống văn hóa ở vùng núi khu Xay Sổm Bun 65 3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm tiếp tục đẩy mạnh xây dựng đời sống văn hóa ở vùng miền núi khu Xay Sổm Bun 74 3.3. Một số kiến nghị 83 Kết luận 86 Danh mục tài liệu tham khảo 88 phụ lục 91