Luận văn Xuyên việt - Việt Nam quê hương tôi

aät ñoã nhaø Leâ. Ñeán 1009, Leâ Ngoïa Trieàu maát, oâng cuøng Höõu ñieän tieàn chæ huy söù laø Nguyeãn Ñeà ñem 500 quaân Tuyø Long vaøo cung canh giöõ. Nhaân thôøi cô, Ñaøo Cam Moäc giuïc oâng haønh ñoäng. Cuoäc ñaûo chính thaønh coâng chôùp nhoaùng. Oâng leân ngoâi vua, saùng nghieäp nhaø Lyù, dôøi ñoâ ra thaønh Ñaïi La (sau ñoåi laø Thaêng Long – Haø Noäi). Oâng söûa sang chính trò, troïng duïng Ñaøo Cam Moäc, gaû em gaùi laø An Quoác cho phong töôùc Nghóa Tín haàu. Maët khaùc, oâng cuõng troïng ñaõi taêng só, chuù troïng vieäc ñuùc töôïng, xaây chuøa, thôøi kyø naøy xem ñaïo Phaät nhö laø quoác giaùo. Ngaøy 3/3 Maäu Thìn (31/3/1028), oâng maát höôûng döông 54 tuoåi, ôû ngoâi 19 naêm, hieäu naêm laø Thuaän Tieân. Yû Lan Vôï Lyù Thaùnh Toâng, meï Lyù Nhaân Toâng. Baø xuaát thaân töø moät gia ñình noâng daân queâ ôû Thoå Loãi, Baéc Giang (sau ñoåi laø Sieâu Loaïi, Baéc Ninh). Veà hoï teân thöïc cuûa baø, saùch Thô vaên Lyù Traàn ghi laø Leâ Thò Yû Lan. Nhöng theo Hoaøng Xuaân Haùn trong quyeån Lyù Thöôøng Kieät thì : “ Moät hoïc giaû ñôøi nhaø Toáng laø Thaåm Hoaït ñaõ ghi teân baø laø Leâ Thò Yeán Loan”. Tuy vaäy Hoaøng Xuaân Haùn cho raèng ñaây chæ laø ghi theo aâm, neân coù theå chöõ Yeán Loan laø do chöõ Yû Lan ghi cheäch ra, cuõng nhö Lyù Thöôøng Kieät chính quyeån saùch ñoù ghi thaønh Lyù Thöôïng Caùt. Töông truyeàn nhaân moät chuyeán vi haønh ñeán Thoå Loãi, Lyù Thaùnh Toâng baét gaëp baø ñang haùi daâu. Trong luùc moïi ngöôøi noâ nöùc ñi xem xa giaù nhaø vua. Rieâng baø vaãn ñöùng töïa goác lan ra veû thaûn nhieân. Ngaây ngaát tröôùc nhan saéc tuyeät traàn, Lyù Thaùnh Toâng cho tuyeån vaøo cung laäp laøm phu nhaân, ñaët hieäu laø Yû Lan (döïa goác lan). Sau baø sinh hoaøng töû Caøn Ñöùc (töùc Lyù Nhaân Toâng) vaø trôû thaønh Hoaøng thaùi haäu. Naêm 1069, Lyù Thaùnh Toâng thaân chinh chieâm thaønh, baø ôû laïi trieàu giaùm quoác. Ñaùnh maõi khoâng thaønh coâng, nhaø vua ngaõ loøng keùo quaân veà. Ñeán chaâu Cöï Lieân, nghe tin baø trò nöôùc coù keát quaû toát nhaø vua noùi : “ Ñaøn baø coøn laøm vieäc ñöôïc, taøi trai haù chòu xoaøng”. Roài quay laïi ñaùnh baét ñöôïc vua Chieâm laø Cheá Cuû. Naêm 1073, baø ñöôïc phong laø Linh Nhaân hoaøng haäu. Baáy giôø, vì loøng ghen gheùt, baø ñaõ laøm cho Döông Hoaøng Haäu (vôï caû Lyù Thaùnh Toâng) vaø 76 thò nöõ maéc toäi cheát oan. Söû goïi laø aùn Thöôïng Döông Cung. Naêm 1805, baø tuaàn du khaép nôi vôùi yù ñònh quan saùt tình hình sinh hoaït cuõa nhaân daân. Ñeán naêm 1087, baø xuaát tieàn trong phuû chuoäc nhöõng ngöôøi con gaùi nhaø ngheøo phaûi ñi ôû ñôï, roài gaû cho nhöõng ngöôøi goaù vôï, daân chuùng xöng tuïng baø laø “ Quan Aâm”. Ngaøy 25/7/1117 baø maát. Qua thaùng 8 laøm leã hoaû taùng roài thôø taïi thoï laêng. Thuïy hieäu laø phuø thaùnh linh nhaân hoaøng thaùi haäu. Mieáu thôø baø ôû hai xaõ Caåm Ñôùi vaø Caåm Caàu, thuoäc Gia Loäc, Haûi Döông (nay thuoäc Haûi Höng) goïi laø cung Quyønh Hoa. Chuøa Daâu Ngay töø nhöõng theá kyû ñaàu coâng nguyeân, vuøng Daâu (huyeän Thuaän Thaønh, tænh Baéc Ninh) ñaõ laø moät trung taâm Phaät giaùo noåi tieáng trong, ngoaøi nöôùc. Chuøa Daâu voán laø ñeàn, töông truyeàn ñöôïc xaây döïng töø cuoái theá kyû thöù 2 vaø gaàn vôùi huyeàn tích Man Nöông: Man Nöông ngöôøi laøng Maõn Xaù, bôø nam soâng Ñuoáng, ngay töø naêm 12 tuoåi ñaõ ñöôïc cha meï cho sang chuøa Linh Quang ôû bôø baéc soâng Ñuoáng ñeå thuï giaùo thieàn sö Khaâu Ñaø La, ngöôøi Thieân Truùc ( Aán Ñoä). Moät hoâm, Khaâu Ñaø La ñi haønh leã veà muoän, voâ yù böôùc qua ngöôøi Man Nöông ñang naèm nguû khieán naøng coù mang. Naøng ñaønh phaûi veà nhaø, ñöôïc moät naêm hai thaùng thì sinh moät gaùi (nhaèm giôø Ngoï ngaøy moàng taùm thaùng tö). Naøng boàng con sang chuøa traû Khaâu Ñaø La. Nhaø sö ñem ñöùa beù tôùi caây ña coå thuï ven soâng nieäm thaàn chuù roài duøng Thieàn Tröôïng goõ vaøo goác caây. Goác caây nöùt ra, Khaâu Ñaø La ñaët ñöùa beù vaøo ñoù. Veát nöùt kheùp laïi vaø caây toûa höông thôm ngaùt. Khaâu Ñaø La trao cho Man Nöông Thieàn Tröôïng vaø daën raèng: khi naøo haïn haùn cöù caém gaäy xuoáng ñaát ñoïc lôøi caàu nguyeän thì seõ coù möa. Ít laâu sau trôøi ñaïi haïn, ba naêm lieàn khoâng haït möa naøo, ruoäng ñoàng khoâ neû, daân tình ñoùi khoå. Nhôù lôøi daën, Man Nöông ñem caây Thieàn Tröôïng ra thöû pheùp maøu, quaû thaáy öùng nghieäm. Theá roài vaøo naêm Giaùp Tî noï, sau nhöõng ngaøy möa to gioù lôùn, caây coå thuï Khaâu Ñaø gôûi con ñoã xuoáng soâng, troâi veà Daâu thì chöïng laïi. Ngöôøi laøng ra loâi caây leân bôø nhöng loâi khoâng noåi, Man Nöông ra soâng giaët giuõ, thaáy caây raäp rình nhö vaãy goïi lieàn tung gaõi yeám ra maø daït vaøo bôø. Ñeâm hoâm aáy, thaàn nhaân baùo moäng khuyeân daân laøng neân ñem caây goã taïc töôïng maø thôø thì seõ ñöôïc höôûng phuùc lôùn. Daân laøng laøm theo lôøi thaàn, taïc ñöôïc moät pho töôïng Phaùp Vaân (töùc baø Daâu thôø ôû chuøa Thieàn Ñònh Vu, Phaùp Vuõ (töùc baø Ñaäu thôø ôû chuøa Thaønh Ñaïo), Phaùp Loâi (töùc baø Töôùng thôø ôû chuøa Phi Töông); Phaùp Ñieän (töùc baø Dan thôø ôû chuøa Phöông Quan). Man Nöông sau khi hieån thaùnh ñöôïc thôø cuøng cha meï ôû neàn nhaø cuõ taïi laøng Maõn Xaù. Trong naêm ngoâi chuø coå treân vuøng ñaát truø phuù ôû bôø nam soâng Ñuoáng, noåi tieáng nhaát laø chuøa Thieân Ñònh thôø Phaùp Vaân. Chuøa coøn coù teân laø Coå Chaâu töï, Dieân Öùng töï, Phaùp Vaân töï nhöng teân goïi noâm na phoå bieán hôn caû vaãn laø chuøa Daâu. Chuøa ñöôïc xaây döïng treân ñaát laøng Daâu xaõ Thanh Khöông huyeän Thuaän Thaønh tænh Haø Baéc caùch Haø Noäi chöøng 30 km. Töø Haø Noäi ñi theo quoác loä 5 ñeán ga Phuù Thuïy (caây soá 15) thì reõ traùi theo con ñöôøng nhoû qua chôï Keo, ñi theâm moät ñoaïn ñöôøng nöõa thì ñeán chuøa. Caûnh chuøa ngaøy nay chuùng ta coøn ñöôïc chieâm ngöôõng laø keát quaû cuûa ñôït xaây döïng laïi vaøo theá kyû 14 vaø nhieàu laàn truøng tu vaøo caùc theá kyû tieáp theo. Chuøa laøm theo kieåu “noäi coâng ngoaïi quoác”. Cuïm kieán truùc chính bao goàm ba toaø tieàn ñöôøng – thieân höông – thöôïng ñieän vaø ngoïn thaùp hoøa phong naèm loït vaøo giöõa boán daõy nhaø daøi vaây quanh theo hình chöõ nhaät. Tröôùc chuøa laø baõi roäng, keùo daøi ra tôùi ven soâng Daâu, xöa kia laø soâng lôùn nay chæ coøn laø con ngoøi nhoû. Chuøa voán coù tam quan khaù ñoà soä, hai taàng maùi cong gaàn meù soâng nay khoâng coøn. Toøa thöôïng ñieän döïng treân neàn cao, boán maùi vôùi ñaàu ñao cong, truøm leân haøng hieân roäng bao quanh töïa treân 16 coät lôùn vaø moät heä thoáng væ keøo chaéc chaén, thoâng thoaùng coù nhieàu boä phaän coøn löu giöõ ñöôïc boùng daùng ngheä thuaät chaïm khaéc thôøi Traàn, Leâ. Töôïng Phaùp Vaân baøy ôû gian giöõa, cao gaàn 2 m ngoài treân toaø sen cuøng vôùi hai töôïng Ngoïc nöõ vaø Kim ñoàng, khuoân maët baàu bænh, daùng ngöôøi thanh tuù ñöôïc coi laø nhöõng taùc phaåm raát coù giaù trò trong kho taøng ñieâu khaéc coå. Gian beân traùi coù töôïng Maïc Ñónh Chi – ngöôøi ñöùng ra höng coâng xaây döïng laïi chuøa vaøo theá kyû 14 vôùi quy moâ to lôùn : “caàu chín nhòp, chuøa traêm gian, thaùp chín taàng”. Khuaát sau buïc cao ñaët töôïng Phaùp Vaân coù moät pho töôïng neùt maët vaø y phuïc khaùc laï ñaët treân beä ñaù khaù coå. Nguoàn goác vaø yù nghóa vieäc thôø pho töôïng naøy chöa ñöôïc laøm saùng toû. Noåi baät giöõa caûnh chuøa laø thaùp Hoøa Phong, cao vöôït leân nhöõng lôùp maùi naâu saãm, thu huùt söï chuù yù cuûa du khaùch töø xa. Thaùp xaây baèng gaïch moäc to baûn voán coù chín taàng, nay chæ coøn ba taàng döôùi cao khoaûng 17 m. taàng chaân thaùp hình vuoâng moãi beà roäng 7 m, nhö moät gian nhaø roäng töôøg raát daøy, troå boán cöûa voøm cuoán. Hai cöûa chính (Taây vaø Ñoâng) cao gaàn 3 m vaø roäng 2 m, coù baäc caáp phía döôùi ñeå leân xuoáng; hai beân baäc caáp laø hai con soùc ñaù trong tö theá naèm boø töø theàm xuoáng saân. Maëc tröôùc taàng hai coù gaén baûng ñaù khaéc chöõ : “Hoøa Phong thaùp” – “hoaøng trieàu vónh höïu tam nieân tueá thöù ñinh tî. Troïng thu. Coác nhaät” (thaùp hoaø phong ngaøy laønh giöõa thu naêm vónh höïu thöù ba ñinh tî _ töùc naêm 1373 – thôøi leâ). Ñaây chaéc laø ngaøy truøng tu, gaén baûng. Trong loøng thaùp coù treo chuoâng lôùn ñuùc döôùi trieàu caûnh thònh (1793); khaùnh lôùn baèng ñoàng ñuùc naêm minh maïng thöù 18 (1817). Neàn thaùp coù boán beä gaïch ôû boán goùc, treân moãi beä ñaët moät pho töôïng hoä phaùp cao to. Thaùp Hoøa Phong vôù chaát lieäu thoâ phaùc, kieåu thöùc ñoäc ñaùo, voùc daùng ñoà soä, ñem laïi moät veû ñeïp giaûn dò, coå kính, noåi baät leân giöõa khung caûnh xung quanh ñoùn chôø du khaùch boán phöông lui tôùi chieâm ngöôõng caûnh chuøa nhö caâu ca dao töø xa xöa truyeàn laïi: “Duø ai ñi ñaâu veà ñaâu heã trong thaáy thaùp chuøa Daâu thì veà” Haùt Quan Hoï Haùt Quan Hoï trong dòp hoäi chuøa Lim laø neùt ñoäc ñaùo khoâng rieâng cuûa Baéc Ninh. Ñoù laø nhöõng toáp ca haùt chuyeân veà laøn ñieäu daân ca. Toáp nam keát nghóa vôùi toáp nöõ, cö nguï ôû nhöõng ñòa phöông gaàn hoaëc xa. Ñaây laø vieäc trao doài taøi naêng, phaùt trieån vaên hoaù. Muoán keát nghóa hoï duøng traàu cau, môøi aên tröôùc ñeå baøn baïc veà phong caùch haùt. Sau ñoù trình dieän vôùi vò tröôûng laõo cuûa laøng, laøm leã keát nghóa tröôùc saân ñình, aên uoáng roài haùt ñoái ñaùp. Buoåi haùt giöõa ñòa phöông naøy vôùi ñòa phöông kia dieãn ra ôû quanh chuøa ñình, coù theå choïn boái caûnh thô moäng cuûa baõi coû, söôøn ñoài, bôø ruoäng, khu vöïc coù caây coå thuï…. Vaøo ñaàu thaùng Gieâng aâm lòch, tieát trôøi thuaän lôïi, raõnh vieäc ñoàng aùng chaøo ñoùn dòp taùi sinh cuûa vaïn vaät muoân loaøi, vaän hoäi toát cho naêm môùi. Nhöõng ñoaïn keát nghóa ñeå thi taøi veà daân ca vaãn tuaân haønh quy taéc: Tröôùc tieân, phaàn haùt nghi leã ñeå hoûi thaêm tình hình sinh keá, hoaøn caûnh cha meï, chuùc möøng hoï haøng, laøng xoùm…. Keá ñeán laø haùt giao duyeân, vôùi noäi dung treâu choïc thaân maät nhöng khoâng dung tuïc trong lôøi leõ. Theâm nguyeân taéc “ Nam toøng nöõ”, trai tìm nôi keát nghóa tröôùc nhöng khi baét ñaàu haùt, thì beân gaùi caát tieáng tröôùc ñeå beân trai traû lôøi sau. Hoäi Lim Lim laø teân moät quaû ñoài ôû xaõ Taân Töông, huyeän Tieân Sôn tænh Baéc Ninh. Nôi ñaây khi xöa laø moät caùnh röøng Lim. Röøng Lim baây giôø khoâng coøn nöõa, nhöng teân Lim ñaõ bieán thaønh teân rieâng thì vaãn coøn gaén lieàn vôùi lôøi ca Quan hoï, ñieäu haùt daân gian. Nhìn töø xa, ñoài Lim gioáng nhö moät caùi yeân ngöïa naèm doïc theo höôùng Ñoâng Baéc. Xa hôn veà phöông Nam laø ñænh nuùi cheø cao ngaát, nhöõng nöông cheø baùt ngaùt xanh ngaét moät maøu. Soâng Tieâu Thöông – con soâng ñaõ laéng nghe tieáng saùo tuyeät vôøi cuûa chaøng Tröông Chi naêm xöa, nay ñaõ bò laáp daàn, chæ coøn nhö moät caùi hoà daøi uoán mình oâm laáy ñoài ôû phía Taây. Maët soâng nhö maët göông soi boùng ñoài Lim thô moäng. Treân ñænh ñoài coù moät ngoâi chuøa coå kính cuõng mang teân goïi chuøa Lim. Töø xöa, cöù ñeán ngaøy 13 thaùng gieâng laø ngöôøi ta môû hoäi Quan hoï cuûa hôn 50 laøng naèm raûi raùc trong caùc huyeän Yeân Phong, Tieân Sôn, Vieät Yeân, thò xaõ Baéc Ninh… ñoài Lim laø trung taâm cuûa hoäi. Hoäi Lim coù söùc haáp daãn ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi daân Kinh Baéc. Nhöõng ngaøy hoäi Lim môû thaät vui, khaùch töù phöông vôùi quaàn aùo ñaày ñuû maøu saéc ñoå veà nhö nöôùc chaûy. Ñoài Lim chaät ních ngöôøi ñi traåy hoäi muøa xuaân. Ñuû moïi troø chôi vui töôi haáp daãn nhö : ñaáu vaät, choïi gaø, ñaùnh ñu, röôùc kieäu…. Ñaëc bieät laø nhöõng ñaùm haùt quan hoï ñoái ñaùp nhau moät caùch roän raõ, neân thô. Lim chính laø queâ höông cuûa Quan Hoï nhöõng baøi haùt “ Caây truùc xinh…”, “Treøo leân quaùn doác…”. “ Tình baèng coù caùi troáng côm…”, “ Ngöôøi ôi, ngöôøi ôû ñöøng veà…”…cho ñeán nay vaãn chieám ñöôïc caûm tình cuûa moïi ngöôøi bôûi aâm ñieäu du döông, ñaèm thaém cuûa noù. Baéc Giang Ñoâi neùt veà tænh Baéc Giang Baéc Giang laø tænh ôû mieàn trung du vaø giaùp vôùi chaâu thoå ñoàng baèng Baéc Boä. Phía Baéc vaø Ñoâng Baéc giaùp tænh Laïng Sôn, phía Taây vaø Taây Baéc giaùp Haø Noäi, Thaùi Nguyeân; phía Nam vaø Ñoâng Nam giaùp tænh Baéc Ninh, Haûi Döông vaø Quaûng Ninh. Vôùi dieän tích 3.816,7 km2 vaø daân soá 1.492.191 ngöôøi (1/4/1999), ñaây laø tænh coù maät ñoä daân soá thaáp nhaát trong vuøng chaâu thoå ñoàng baèng Baéc Boä. Ñòa hình : ñoàng baèng, trung du vaø mieàn nuùi. Khí haäu chia laøm hai muøa : muøa ñoâng töø thaùng 10 ñeán thaùng 3 vaø muøa heø töø thaùng 4 ñeán thaùng 9. Nhieät ñoä trung bình naêm laø 240C. Giao thoâng töông ñoái thuaän tieän : ñöôøng saét töø Baéc Giang coù theå veà thuû ñoâ Haø Noäi, leân Laïng Sôn, sang Thaùi Nguyeân vaø vuøng coâng nghieäp moû Quaûng Ninh; ñöôøng boä bao goàm heä thoáng ñöôøng boä thuaän tieän coù quoác loä 1A chaïy qua vaø nhieàu tuyeán tænh loä, huyeän lî; ñöôøng soâng : coù nhieàu soâng lôùn nhö soâng Caàu, soâng Thöông, soâng Luïc Nam chaûy qua tænh, thuaän tieän cho vaän taûi ñöôøng soâng goùp phaàn töôùi tieâu nöôùc phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp, du lòch. Baéc Giang laø moät vuøng coù nhieàu thaéng caûnh ñeïp vaø di tích lòch söû. Nhieàu hoà chöùa nöôùc lôùn taïo neân phong caûnh kyø vyõ, phaùt trieån ñöôïc tieàm naêng du lòch nhö Hoà Caåm Sôn, Khuoân Thaàn. Baéc Giang laø moät tænh vöøa coù truyeàn thoáng leã hoäi vaên hoaù cuûa ñaát Kinh Baéc vöøa coù hoäi xuaân cuûa daân toäc ít ngöôøi. Laø maûnh ñaát coù nhieàu daân toäc sinh soáng nhö Kinh, Taøy, Nuøng, Saùn Chay, Saùn Dìu, Hoa… vì vaäy truyeàn thoáng ngheä thuaät vaên hoùa ôû ñaây cuõng khaù phong phuù. Ngoaøi caùc laøn ñieäu daân ca : haùt xaåm, aû ñaøo, cheøo, quan hoï… coøn coù haùt soong hao cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi sinh soáng ôû ñaây. Di Tích Thaønh Xöông Giang Thaønh naèm ôû xaõ Thoï Xöông caùch thò xaõ Baéc Giang 4 km, beân caïnh quoác loä 1A ñi Laïng Sôn. Thaønh naøy do nhaø Minh xaây döïng vaøo theá kyû 15 ñeå traán giöõ nôi cöûa ngoõ ñöôøng ruùt quaân phía Baéc. Nghóa quaân Lam Sôn cuûa Leâ Lôïi do töôùng Traàn Nguyeân Haõn chæ huy sau gaàn moät naêm vaây haõm, ñaùnh chieám thaønh Xöông Giang tröôùc khi vieän binh cuûa quaân Minh qua ngaõ bieân giôùi Laïng Sôn keùo xuoáng nöôùc ta. Chính taïi ñaây dieãn traän ñaùnh lòch söû thaéng 10 vaïn quaân Minh. Heä thoáng thaønh coå Xöông Giang hieän nay vaãn coøn daøi 600 m, coù 4 coång chính, dieän tích khoaûng 27 ha. Tröông Vaên Thaùm Anh Huøng khaùng Phaùp, töùc Hoaøng Hoa Thaùm. Thuôû treû coøn coù teân laø Tröông Vaên Nghóa, con Tröông Vaên Thaân vaø Löông Thò Minh, queâ Dò Chieán, Tieân Löõ, Höng Yeân (nay thuoäc Haûi Höng). Oâng laäp chieán khu ôû vuøng yeân theá thuoäc Baéc Giang (nay laø Haø Baéc) nghieãm nhieân laø vò Ñeàn lónh kieät hieät trong phong traøo Caàn Vöông, neân tuïc goïi laø Ñeà Thaùm vôùi hoãn danh Huøm xaùm Yeân Theá. Töø naêm 1886, oâng trôû thaønh laõnh tuï nghóa quaân Yeân Theá vôùi chieán khu vaø ñòa baøn hoaït ñoäng quanh vuøng Baéc Giang – Thaùi Nguyeân – Höng Hoùa, khieán giaëc Phaùp kinh hoaøng. Giaëc phaùp phoái hôïp vôùi toång ñoác tay sai Leâ Hoan moät maët ñaøn aùp moät maët chieâu haøng, nhöng chuùng vaãn khoâng deïp ñöôïc oâng. Ñeán naêm 1894, chuùng chòu ñieàu ñình vaø caét nhöôïng cho oâng 6 toång goàm 22 laøng ôû Phoàn Xöông ñeå oâng laäp ñoàn ñieàn , laäp khu töï trò ñöa ñeán giaûi tröø quaân bò. Nhöng thaät söï oâng chæ traù haøng chöù khoâng buoâng vuõ khí. Naêm 1905, sau khi tieáp xuùc vôùi Phan Boäi Chaâu, Phan Chaâu Trinh, Phaïm Vaên Ngoân (Tuù Ngheä) oâng laïi vuøng leân khaùng chieán choáng Phaùp quyeát lieät hôn tröôùc, ñòa baøn hoaïi ñoäng cuõng môû roäng hôn so vôùi toå chöùc “Ñaõng Nghóa Höng” vaø “ Trung Chaân Öùng Nghóa Ñaïo” do oâng laøm laõnh tuï, töø ñaáy suoát 8 naêm oâng tieáp tuïc chieán ñaáu, gaây toån thaát naëng cho quaân Phaùp vaø toaùn quaân tay sai do Leâ Hoan caàm ñaàu. Cuoái cuøng, ñeâm 18/3/1915, oâng bò thuoäc haï laø Löông Tam Kì phaûn boäi aùm saùt oâng taïi moät nôi caùch chôï Goà 2 caây soá, höôûng döông 55 tuoåi. Phan Boäi Chaâu coù thô ñieáu oâng : Baûn dòch : Dò chuûng saøi lang maøn ñòa tinh, Saøi lang cheát ñaát gioáng hoâi tanh Ñoäc töông chích thuû döõ cöøu tranh Cuøng ñòch ra tay quyeát ñaáu tranh Traáp nieân thöông kieám sôn haø khí Non nöôùc bao naêm ngôøi baûo kieám Baùch chieán phong vaân phuï töû binh Cha con traêm traän noåi huøng binh Quoác theá dó traûm quaân thöôïng phaán Nöôùc nhaø duø ñaém thaân coøn daán Töôùng ñaàu vò ñoaïn taëc do kinh Ñaàu töôùng chöa lìa giaëc vaãn kinh Anh huøng baûn saéc chung naêng kieän Cuoäc choùt anh huøng cuøng to neùt Vaïn lyù thôøi vaên hoå khieáu thanh Vaúng nghe hoå theùt doäi muoân trình Tín Ngöôõng Thôø Maãu Bieåu hieän cuï theå cuûa toång keát kinh nghieäm troàng caây luùa nöôùc “ nhaát thì, nhì thuïc” laø tröôùc caû kyõ thuaät vaø caây gioáng chính laø yeáu toá thôøi tieát. Maø hieän töôïng tröïc quan laø Maây – Möa – Saám – Chôùp ñöôïc xem laø caùc vò Thaàn – baø ñôõ cuûa ngheà noâng, maø ngöôøi ta thöôøng goïi laø caùc Baø trong tín ngöôõng veà maãu. Roài khi Phaät giaùo du nhaäp vaøo ta, trong phöông thöùc toàn taïi, noù coäng sinh ngay vôùi tín ngöôõng baûn ñòa, thì caùc baø Maây – Möa – Saám – Chôùp ñöôïc xem laø con Phaät ñaày pheùp huyeàn nhieäm vôùi teân Haùn Vieät laø Phaùp Vaân – Phaùp Vuõ – Phaùp Loâi – Phaùp Dieän maø moïi ngöôøi goïi chung laø Töù Phaùp. Vôùi huyeàn thoaïi vaø nguoàn goác Töù Phaùp ngöôøi meï Vieät Nam – Man Nöông trôû thaønh Phaät Maãu vaø ngaøy hoäi caùc chuøa naøy ñöôïc aán ñònh theo ngaøy Phaät Ñaûn (quan nieäm tröôùc ñaây laø ngaøy moàng Taùm thaùng Tö). Cuõng töø tín ngöôõng maãu naøy, thaàn ñieän Phaät giaùo voán goác Aán Ñoä toaøn nam thì sang ta Ñöùc Phaät laïi mang daùng nöõ, vaø Quan Theá Aâm Boà Taùt ñöôïc chæ ñònh laø Baø roõ raøng. Tín ngöôõng thôø Maãu naøy, maõi nhöõng theá kyû gaàn ñaây, khi Thieân Chuùa giaùo vaøo Vieät Nam, cuõng khai thaùc ñeå nhaân vaät Maria coù theå hoaù thaân vaøo thu huùt tín ñoà. Ngaøy nay, haàu heát caùc chuøa ñeàu coù ñieän Maãu. Nôi thôø rieâng Maãu sau truyeàn thuyeát hoaù vôùi nhaân vaät Lieãu Haïnh, trôû thaønh Phuû Giaày vaøo dòp xuaân ñöôïc moïi ngöôøi traåy hoäi hö cuoäc haønh höông veà Thaùnh Ñòa vôùi taâm thöùc “ thaùng ba gioã meï”. Treân cô sôû tín ngöôõng Maãu aáy, daân toäc ta ñaõ coù nhöõng anh huøng cöùu nöôùc ñích thöïc ñaàu tieân laø Hai Baø Tröng, Baø Trieäu vôùi raát nhieàu nöõ töôùng taøi ba. Caùc Baø Meï Daân Toäc ñaõ sinh ra nhöõng ñöùa con laø anh huøng huyeàn thoaïi vaø anh huøng lòch söû, maø caû khi sinh vaø luùc döôõng cöù laáp laùnh haøo quang. Töø nguoàn maïch aáy, daân toäc ta tin vaøo trieát lyù “ Phuùc ñöùc taïi Maãu” vaø moïi ngöôøi ñeàu xaùc ñònh “ Nghóa Meï nhö nöôùc trong nguoàn chaûy ra”, ñeå roài töø ñoù phaûi soáng sao cho xöùng vôùi ngöôøi Meï trong nhaø vaø môû roäng vôùi baø Meï Toå Quoác. LAÏNG SÔN Ñoâi Neùt Veà Tænh Laïng Sôn Laïng Sôn laø moät tænh naèm ôû phía Baéc coù ñöôøng bieân giôùi vôùi Trung Quoác daøi 253 km. Phía Baéc giaùp tænh Cao Baèng, phía Nam giaùp tænh Baéc Giang, phía Ñoâng giaùp tænh Quaûng Taây (Trung Quoác), phía Ñoâng Nam giaùp tænh Quaûng Ninh, phía Taây Nam giaùp tænh Baéc Caïn. Vôùi dieän tích 8.178.25 km2 vaø daân soá laø 706.643 ngöôøi (1/4/1999). Thuû phuû laø thò xaõ Laïng Sôn naèm ôû ñoä cao 500 m so vôùi maët nöôùc bieån laø moät trong nhöõng thò traán coå cuûa Vieät Nam. Laø moät tænh coù neàn vaên hoaù ñaëc saéc cuûa nhöõng nhoùm ngöôøi : Vieät, Taøy, Nuøng, Dao, Moâng, Saùn Chay, Ngaùi… Ñòa hình chuû yeáu laø röøng nuùi. Heä thoáng soâng suoái töông ñoái daøy ñaëc ñaõ taïo neân nhöõng caùnh ñoàng thung luõng maøu môõ thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån noâng nghieäp. Laïng Sôn coù tieàm naêng veà khoaùng saûn, noâng laâm saûn, du lòch vaø thöông maïi. Khí haäu oân ñôùi maùt meû, nhieät ñoä trung bình naêm 21,50C. Giao thoâng ñöôøng boä, ñöôøng saét ñeàu thuaän lôïi. Quoác loä 1A noái lieàn haø noäi – thò xaõ Laïng Sôn daøi 154 km, Haø Noäi - Laïng Sôn – Ñoàng Ñaêng daøi 170 km. Laø ñòa caàu cuûa toå quoác, Laïng Sôn laø tænh coù nhieàu danh lam thaéng caûnh, non nöôùc höõu tình, coù nhieàu di tích lòch söû vôùi neàn vaên hoaù ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc, nôi coù di tích vaên hoaù Baéc Sôn, vaên hoaù Mai Pha. Caùc danh lam thaéng caûnh cuøng nhieàu di tích lòch söû, vaên hoaù laø nhöõng tieàm naêng to lôùn cho vieäc phaùt trieån du lòch cuûa tænh Laïng Sôn, laøm cho Laïng Sôn coù söùc huùt laï kyø vôùi du khaùch. Con Ñöôøng Haø Noäi – Laïng Sôn Coù leõ khoâng coù con ñöôøng naøo gôïi ta nhieàu caûm höùng lòch söû nhö con ñöôøng naøy. Ñaây laø con ñöôøng ghi daáu nhieàu ñau khoå nhöng cuõng vinh quang cuûa daân toäc. Ñaây laø nôi maø Nguyeãn Traõi gaït leä tieãn cha roài quay veà nuoâi chí lôùn phuïc thuø. Laø con ñöôøng maø bao söù thaàn cuûa ta ra ñi roài khoâng bao giôø trôû veà, thaø raèng bò cheùm ñaàu chöù khoâng ñeå boïn “Thieân Trieàu” laøm nhuïc quoác theå. Ta ñi ngang qua vuøng Kinh Baéc xöa – ñaát döïng nghieäp cuûa nhaø Lyù xöa traûi roäng nhöõng caùnh ñoàng luùa möôït maø xanh maùt nhö nhöõng laøn ñieäu daân ca quyeán ruû. Vöôït qua doøng doâng Nhö Nguyeät vang doäi chieán coâng maø loøng boài hoài xuùc ñoäng nhö coøn nghe vang voïng ñaâu ñaây lôøi thô saûng khoaùi “ Nam Quoác Sôn Haø” cuûa danh töôùng Lyù Thöôøng Kieät. Kia laø Aûi Chi Laêng vôùi ngoïn nuùi Maõ Yeân trô gan cuøng Tueá Nguyeät nôi töôùng giaëc Lieãu Thaêng bò cheùm ruïng ñaàu. Ñaây laø ñöôøng soá 4 vôùi nhöõng caùi teân lòch söû Thích Kheâ, Na Saàm gôïi ta nhôù nhöõng traän ñaùnh thaéng veû vang nhöõng binh ñoaøn thieän chieán cuûa quaân xaâm löôïc Phaùp trong “ chieán dòch bieân giôùi” 1950. Nhöõng röøng lau xaøo xaïc treân ñoài Ñoâng Kheâ nhö thì thaàm keå laïi vôùi ta hình aûnh Baùc Hoà kính yeâu ngoài ñaây theo doõi traän ñòa. Nhöõng teân soâng teân nuùi ôû cöûa ngoõ toå quoác naøy khoâng chæ ghi chöùng tích maø coøn noùi leân taám loøng chung thuûy cuûa con ngöôøi : naøng Toâ Thò moät daï ñôïi choàng, ngaøy naøy leo leân nuùi ngoùng troâng maõi cho ñeán khi hoaù ñaù. Ñaõ töø laâu maûnh ñaát xanh töôi truø phuù vaø phong caûnh nuùi soâng xinh ñeïp höõu tình ôû ñaây ñaõ thoâi thuùc con ngöôøi mieàn xuoâi leân laäp nghieäp nhö nhöõng caâu ca dao ñaõ goïi : “Ñoàng Ñaêng coù chôï Kyø Löøa Coù naøng Toâ Thò coù chuøa Tam Thanh Ai leân xöù Laïng cuøng anh Boõ coâng vaùc meï sinh thaønh neân em” Tuyeán lieân vaän vieät nam – trung quoác Töø 13/2/1996, Lieân hieäp ñöôøng saét Khu vöïc 1 thöôøng xuyeân toå chöùc caùc ñoaøn taøu Lieân vaän töø Haø Noäi ñeán Baéc Kinh vaøo thöù tö vaø thöù saùu haøng tuaàn. Moãi ñaàu taøu Tieäp Khaéc cuõ keùo moät ñoaøn goàm 4 toa keøm moät kíp laùi taøu, phuïc vuï, nhöng chæ chôû 6 -15 khaùch moãi chuyeán, coøn haøng hoùa Trung Quoác sang Vieät Nam chuû yeáu qua caùc cöûa khaåu tieåu ngaïch, neân chæ chieám khoaùng 2 toa. Khaùch ñi taøu Haø Noäi – Laïng Sôn khoâng ñi taøu lieân vaän vì hoï khoâng ñi thaúng moät maïch ñeán Ñoàng Ñaêng laøm gì, neân hoï chæ ñi taøu chôï, coøn caùn boä ñi coâng taùc laïi khoâng thích phaûi ñi ñeâm. Vieäc thoâng taøu lieân vaän vì theá coù yù nghóa chính trò hôn laø yù nghóa kinh teá, ñang laø noãi lo cuûa ngaønh ñöôøng saét. Khaû naêng taêng soá khaùch ñi töø Haø Noäi – Baéc Kinh gaëp nhieàu khoù khaên. Lieân hieäp ñöôøng saét khu vöïc I ñaõ höôùng hoaït ñoäng cuûa mình veà Phía taây nhaèm khai thaùc tuyeán ñöôøng saét Haûi Phoøng – Laøo Cai – Sôn Yeân – Coân Minh, hieän nay ñang chôû haøng hoaù theo hieäp ñònh ñöôøng saét giöõa hai nöôùc. Vuøng Taây Nam Trung Quoác coù 230 trieäu daân, raát caàn con ñöôøng ngaén nhaát ñeå ra bieån. Yeâu caàu vaän chuyeån haøng quaù caûnh qua caûng Haûi Phoøng ñeå ñeán moät nöôùc thöù ba laø raát lôùn. Taøu roäng 1 m laïi coù theå chaïy thaúng töø Coân Minh ñeán Haø Khaåu (486 km) roài chaïy tieáp Haø Khaåu – Haûi Phoøng (400 km) khi qua bieân giôùi chæ caàn thay ñaàu maùy, thay tröôûng taøu an ninh. Tuy nhieân naêng löïc vaän chuyeån cuûa ngaønh ñöôøng saét Vieät Nam ôû tuyeán ñöôøng naøy chæ khai thaùc toái ña 1 trieäu taán/ naêm, rieâng vieäc chuyeån apatit töø Laøo Cai ñaõ chieám 600.000 taán/naêm, neân tuyeán ñöôøng chæ coù theå ñaûm nhaän 400.00 taán/naêm trong khi phía Trung Quoác yeâu caàu töø 3 – 4 trieäu taán/ naêm. Trong hoaït ñoäng giao thoâng vaän taûi quoác teá baèng ñöôøng saét, 21h30 ngaøy 18/4/1997, ñoaøn taøu lieân vaän quoác teá Haø Noäi – Coân Minh (Trung Quoác) ñaõ khôûi haønh taïi ga Haø Noäi, chính thöùc khai thoâng theâm moät chuyeán taøu treân ñöôøng saét Vieät – Trung. Beân caïnh ñoù coøn hai tuyeán ñöôøng saét Vieät Nam – Trung Quoác khaùc laø Ñoàng Ñaêng ( Vieät Nam) – Baèng Töôøng (Trung Quoác) vaø Laøo Cai ( Vieät Nam) – Sôn Yeân (Trung Quoác). Taøu khaùch chaïy tuyeán Haø Noäi – Coân Minh seõ coù 2 ñoâi taøu/ tuaàn. Ñaây laø chuyeán taøy khaùch ñaàu tieân cuûa ñöôøng saét Vieät Nam ñi thaúng qua Coân Minh, khoâng phaûi chuyeån khaùch qua caùc ga bieân giôùi. Caùc ga ñoã coù nhaän khaùch Laøo Cai ( Vieät Nam), Haø Khaåu, Khai Vieãn, Nghò Löôïng vôùi chieàu daøi tuyeán ñöôøng 765 km. Ngaønh ñöôøng saét hai nöôùc laáy ñoàng Fran Thuïy Só laøm trung gian ñeå thanh toaùn. Haønh trình Haø Noäi – Coân Minh seõ thu huùt nhieàu du khaùch tham quan, du lòch ñeán vuøng ñaát phía Taây Nam Trung Quoác ñaày ñieån tích. Aûi Chi Laêng Cuõng nhö soâng Baïch Ñaèng, Aûi Chi Laêng töøng vang doäi chieán coâng cuûa toå tieân ta ñaõ nhieàu laàn chieán thaéng quaân xaâm löôïc phöông Baéc. Chính taïi nôi ñaây, nôi Aûi Chi Laêng lòch söû naøy naêm 981, Leâ Hoaøn phaù Toáng gieát cheát boïn töôùng Haàu Nhaân Baûo vaø Toân Hoaøng Haân. Naêm 1076, phoø maõ Thaân Caûnh Phuùc : ngöôøi tuø tröôûng Taøy ñaõ chaën ñaùnh vaïn quaân Toáng do Quaùch Quøy thoáng lónh buoäc noù phaûi môû ñöôøng voøng sang phía Taây môùi tieán ñöôïc bôø baéc soâng Nhö Nguyeät. Naêm 1285, Nguyeãn Ñòa Loâ ñaõ baén cheát teân vieät gian Traàn Kieän taïi traïi Ma Laït trong cuoäc khaùng chieán choáng quaân Nguyeân – Moâng laàn thöù hai. Nhaân chieán thaéng Chi Laêng, löøng laãy nhaát laø chieán thaéng cuûa nghóa quaân Lam Sôn 1427 : cheùm töôùng Lieãu Thaêng toùm coå Hoaøng Phuùc dieät 10 vaïn quaân ñaùnh tan yù chí xaâm löôïc cuûa nhaø Minh. Vaøo naêm aáy, cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn do Leâ Lôïi vaø Nguyeãn Traõi laõnh ñaïo keùo daøi 10 naêm saép ñeán gia ñoaïn keát thuùc thaéng lôïi. Boïn Vöông Thoâng bò quaân ta vaây khoán ôû thaønh Ñoâng Quan hoaûng hoát caáp toác phaùi hai ñaïo vieän binh. Ñaïo thöù nhaát goàm 10 vaïn quaân, 2 vaïn ngöïa do Thaùi Töû Phoù An Vieãn Haàu Lieãu Thaêng thoáng lónh qua ñöôøng Quaûng Taây keùo vaøo Laïng Sôn. Caùnh quaân thöù hai do Moäc Thaïnh chæ huy theo ñöôøng Vaân Nam thaúng tieán. Vua Minh laïi coøn saéc sai Vöông Thoâng, phaûi quyeát taâm giöõ vöõng thaønh Ñoâng Quan ñeå chôø quaân cöùu vieän. Phaûi ñaùnh tan caùnh quaân lôùn do Lieãu Thaêng thoáng lónh tröïc chæ keùo vaøo Laïng Sôn vaø Aûi Chi Laêng ñöôïc choïn laøm chieán ñòa ñeå vuøi xaùc quaân thuø. Aûi Chi Laêng laø moät thung luõng heïp hình baàu duïc chieàu daøi baéc nam khoaûng 40km. Chung quanh boán beà bao boïc nuùi ñaù loâ nhoâ, coù con soâng Thöông baéc nguoàn töø Saøi Hoà len loûi qua nhöõng daõy nuùi ñaù voâi Cai Kinh chaûy veà ñeán Chi Laêng loøng soâng vaãn coøn heïp nhö moät con haøo lôùn. Ôû phía Taây thung luõng laø daõy nuùi ñaù Cai Kinh döïng ñöùng hình vaùch thaønh. Ôû phía Ñoâng caùc daõy nuùi ñaát, nuùi Phöôïng Hoaøng, Quûy Moân, Chi Laêng, Thaùi Hoøa…. Taïo thaønh moät voøng cung bao boïc. Trong loøng Aûi hai beân soâng Thöông caét ñoâi thung luõng noåi leân 5 hoøn nuùi ñaù : Haøm Quyû, Naø Noâng, Ma Saên, Kyø Laân, Maõ Yeân. Cöûa aûi phía Baéc naèm giöõa hai vaùch nuùi Haøm Quyû vaø Cai Kinh. Cöûa aûi phía Nam naèm giöõa nuùi Cai Kinh vaø Chi Laêng. Vôùi nuùi cao röøng daøy naèm bao quanh, soâng Thöông vaø nuùi ñaù loâ nhoâ chia caét ñòa hình Aûi Chi Laêng nhö moät traän ñoà hieåm kín haïn cheá quaân ñòch haønh quaân theøo ñoäi hình lôùn chi phoái loái ñaùnh traän ñòa sôû tröôøng. Ngöôïc laïi, ñòa theá naøy raát lôïi cho quaân phuïc kích bí maät taïo ra theá aùp ñaûo taïi choã, chia caét bao vaây, tieâu dieät ñòch khi chuùng töø ñöôøng ñoäc ñaïo tieán vaøo. Aûi Chi Laêng coù hai cöûa, cöûa phía Baéc goïi laø Quyû Moân Quan, cöûa phía Nam goïi laø Ngoû Theà. Goïi Quyû Moân Quan vì boïn xaâm löôïc keùo quaân töø bieân giôùi sang vöøa ñeán cöûa Aûi Chi Laêng khoâng neùn ñöôïc lo sôï khi ngöôùc nhìn nhöõng ngoïn nuùi ñaù hình thuø kyø dò. “ Quyû Moân Quan, Quyû Moân Quan möôøi ngöôøi ñi chín ngöôøi khoâng trôû laïi”. Traän ñaùnh ñöôïc dieãn tieán nhö sau: khi caùnh quaân cöùu vieän cuûa Lieãu Thaêng huøng hoå töø Pha Luyõ (teân cuõ cuûa Höõu Nghò Quan) keùo sang bieân giôùi nöôùc ta thì gaëp ngay danh töôùng Traàn Löïu chaën ñaùnh. Suoát gaàn 60 km ñöôøng röøng daãn veà con ñöôøng ñoäc ñaïo Aûi Chi Laêng oâng cöù chôït ñaùnh, chôït ruùt lui laøm cho Lieãu Thaêng noä khí xung thieân, haén yû theá ñoâng quaân xua leân traøn khaép Aûi Chi Laêng. Ñeán ñaây thaáy theá ñaát hieåm. Boïn phuï taù ngoû yù khuyeân Lieãu Thaêng thaän troïng, nhöng Lieãu Thaêng kieâu ngaïo caû quyeát moät mình daãn ñaàu 100 kî binh tieán vaøo chaân nuùi Maõ Yeân vaø bò quaân ta mai phuïc. Moät vaïn quaân phía sau chöa kòp leân öùng cöùu cho chuû töôùng thì ñaõ bò ñaùnh tan taùc. Theá laø Thaùi Töû Thaùi Phoù An Vieãn Haàu Lieãu Thaêng – teân töôùng vang danh ñaùnh Nam deïp Baéc maáy chuïc naêm lieàn bò vua Leâ Thaùi Toå cheùm bay ñaàu. Ngaøy nay, caùch Quyû Moân Quan vaøi daëm giöõa ñoàn Quang Lang vaø ñeàn Hoå Lao coù 5 – 6 taûng ñaù naèm choång chô ôû hai beân ñöôøng. Coù moät taûng ñaù gioáng hình ngöôøi khoâng ñaàu song thaân theå vaø töù chi ñaày ñuû töôøng truyeàn raèng ñaây laø xaùc cuûa Lieãu Thaêng. Khi ñi ngang qua Aûi Chi Laêng, du khaùch vaãn döôøng nhö nghe ñöôïc khí theá choáng quaân Minh thöôû naøo “ Hoa Chi Laêng khoâng ngöïa hí vang trôøi Chæ raàp raäp taêng tröôøn leân caïnh giaëc Hoa gaïo nôû gioù reo côø leänh phaát Ñaõ thaáy ñaàu maáy vaïn Lieãu Thaêng rôi” (Xuaân Khieâm) Saøi Hoà Saøi Hoà laø ñoaïn ñeøo leo cheo, vaét veûo töø chaân nuùi leân ñænh nuùi, cao 362m, treân quoác loä 1A, caùch thò xaõ Laïng Sôn hôn 20km veà phía Nam, nay thuoäc huyeän Chi Laêng, tænh Laïng Sôn. Coù caûm giaùc ñaây laø con ñöôøng ñoäc ñaïo quanh co, noái hai vuøng nam baéc cuûa tænh. Vöôït qua ñeøo naøy, khí haäu hai vuøng khaùc nhau roõ reät. Phaûi trôû veà tieáng Nuøng, môùi hieåu ñöôïc hai chöõ Saøi Hoà. Tieáng Nuøng ñoïc laø Slai hoâ, ngöôøi ta phieân aâm thaønh chöõ haùn vieät : Saøi Hoà. Saøi Hoà, tieáng Nuøng laø coå hoïng, cuõng chæ vaøo sôïi daây chaèng ôû coå. Coù theå do thöïc teá ñòa hình, ngöôøi daân nhaän ra con ñöôøng quanh co, voøng veøo, boù thít laïi, neân töôûng töôïng ra nhö coå hoïng bò boùp cheït, maø ñaët cho caùi teân laø ñeøo Coå Hoïng. Coù ngöôøi – vaãn laø baø con daân toäc Nuøng – muoán gaén ñòa phöông naøy vôùi söï nghieäp choáng giaëc ngoaïi xaâm döôùi thôøi Leâ Lôïi. Boïn quaân xaâm löôïc nhaø Minh keùo vaøo ñaây, loanh quanh, luùng tuùng, vaøo ra, leân xuoáng gì thì cuõng sa vaøo traän ñòa Chi Laêng, bò cheïn coå ôû vuøng ñaát coå hoïng naøy. Sau chieán thaéng naøy, baø con nôi ñaây ñaët luoân teân ñaát laø ñaát Coå Hoïng (Slai Hoø – Saøi Hoà) ñeå ghi laïi nhöõng chieán thaéng ñaõ ñöôïc ghi vaøo lòch söû. Caây Hoài Laïng Sôn Caây Hoài laø moät caây thaân goã to cao. Ngöôøi ta troàng Hoài treân caùc ñoài thuoäc huyeän Chi Laêng. Haøng naêm, caây Hoài cho 2 vuï thu hoaïch quaû, nhöng vuï muøa coù quaû sai hôn, coù chaát löôïng toát hôn so vôùi Hoài vuï chieâm. Quaû Hoài coù hình sau saùu caùnh, taùm caùnh, möôøi caùnh, neân ngöôøi ta hay nhaàm laø hoa Hoài. Treân thò tröôøng theá giôùi, höông Hoài laø moät maët haøng coù giaù. Moät kyù quaû Hoài coù giaù töø 400 – 500 ngaøn ñoàng. Tinh daàu Hoài cuõng chieám treân thò tröôøng theá giôùi vì caây Hoài raát khoù troàng. Ôû Laïng Sôn, caây Hoài moïc thaønh röøng ôû phía Baéc huyeän Chi Laêng. Ôû phía Nam huyeän, caây Hoài vaãn moïc töôi toát nhöng laïi khoâng ra hoa, quaû. Caùc huyeän khaùc trong tænh cuõng raát khoù troàng caây Hoài. Trong thôøi kì thöïc daân Phaùp ñoâ hoä nöôùc ta, boïn chuùng ra söùc vô veùt, khai thaùc maët haøng naøy vaø haøng naêm vaän chuyeån veà nöôùc Phaùp tôùi haøng traêm taán tinh daàu Hoài vaø quaû Hoài. Töø sau ngaøy giaûi phoùng mieàn Baéc, ta chuù troïng phaùt trieån caây Hoài. Naêm 1998, ta thu khoaûng 10 ngaøn taán quaû Hoài khoâ ñem xuaát khaåu thu ñöôïc khoaûng 25 trieäu USD. Soâng Kyø Cuøng Theo tuïc truyeàn, ngaøy xöa coù moät oâng quan ñöôïc leân khai khaån vuøng aûi Baéc naøy, thaáy ñaây laø con soâng ôû taän cuøng neân ñaët teân cho noù caùi teân ñoù. Khoâng bieát lai lòch caùi teân ñoù coù ñuùng khoâng, nhö maëc nhieân ai cuõng phaûi coâng nhaän laø moät doøng soâng ñeïp. Tröôùc khi caàu Kyø Cuøng bò mìn giaëc phaù saäp, ñaây laø nôi ñeâm ñeâm hoø heïn cuûa nhöõng ñoâi trai gaùi. Ngaøy nay caàu Kyø Cuøng ñaõ ñöôïc xaây döïng moät caùch vöõng chaéc, giöõa trung taâm thò xaõ Laïng Sôn noái lieàn hai beân thò xaõ. Con soâng Kyø Cuøng naøy chia ñoâi thò xaõ Laïng Sôn thaønh hai phaàn caân ñoái. Coøn lòch söû hình thaønh con soâng naøy ? Vaãn coøn laø moät vaán ñeà gaây nhieàu tranh caõi cuûa caùc nhaø khoa hoïc vôùi nhöõng giaû thuyeát ñeå giaûi thích : Taïi sao con soâng naøy laïi chaûy ngöôïc leân bieân giôùi phía Baéc, ñoå vaøo soâng Taây Giang cuûa Trung Quoác ? Nhöng nhöõng chieán só Laïng Sôn trong thôøi kì chieán tranh thì raát caùm ôn thieân nhieân ñaõ taïo neân doøng soâng chaûy ngöôïc naøy ! Vì noù ñaåy ñi nhöõng xaùc giaëc tanh hoâi traû veà phöông Baéc. Ñoäng Tam Thanh Nhaéc ñeán ñoäng Tam Thanh khoâng theå khoâng nhôù tôùi caâu ca dao coå : “ Ñoàng Ñaêng coù phoá Kyø Löøa Coù naøng Toâ Thò coù chuøa Tam Thanh” Ñoàng Ñaêng, Kyø Löøa nuùi Voïng Phu, ñoäng Tam Thanh ñeàu laø nhöõng thaéng caûnh vaø choán ñoâng vui cuûa Laïng Sôn – tænh bieân giôùi phía Ñoâng Baéc, coù vò trí quan troïng veà maët quaân söï, chính trò, kinh teá vaên hoaù, khí haäu trong laønh vaø nhieàu phong caûnh ñeïp. Ñoàng Ñaêng caùch thò xaõ Laïng Sôn 14 km, voán laø moät huyeän mieàn nuùi vôùi nhöõng phieân chôï ñaày laâm thoå saûn vaø traùi caây quyù cuûa xöù laïng nhö leâ, maän, hoàng, haït deû…; ñoàng bao daân toäc ít ngöôøi y phuïc ñuû maøu saéc röïc rôõ, ñi laïi mua baùn taáp naäp. KYØ löøa laø daõy phoá beân soâng Kyø cuøng nöôùc trong xanh, caùch thò xaõ Laïng Sôn khoaûng 2 km, töø thôøi nhaø Leâ ñaõ laø cöûa khaåu buoân baùn trao ñoåi haøng hoùa quan troïng ôû vuøng bieân giôùi sau khi trieàu ñình coù leänh caám caùc khaùch thöông khoâng ñöôïc töï do ñi laïi saâu trong noäi ñòa. Nuùi Voïng Phu gaén vôùi thieáu phuï hoï Toâ (Toâ Thò) ngoùng troâng choàng laâu ngaøy hoaù ñaù vaø ñoäng chuøa Tam Thanh ñeàu naèm trong daõy nuùi ñaù voâi phaàn Kyø Löøa vaø thò xaõ Laïng Sôn. Veà caûnh hang ñoäng kyø thuù Laïng Sôn, ngöôøi ta thöôøng nhaéc tôùi boä ba Nhaát Thanh – Nhò Thanh – Tam Thanh, döôøng nhö caû ba hang ñoäng aáy ñaõ coù saün töø laâu ñôøi vaø thöôøng coi Tam Thanh ñöôïc phaùt hieän cuoái cuøng. Thöïc ra, ñoäng Tam Thanh voán ñöôïc bieát ñeán tröôùc tieân. Theo Phan Huy Chuù (1782 – 1840) thì : “ñoäng Tam Thanh vaùch ñaù lôûm chôûm, troâng xuoáng beân soâng. Tröôùc ñoäng coù hoà, chuøa ôû löng chöøng nuùi, caûnh trí aâm u vaéng veû. Beân höõu ñoäng laø nuùi Voïng Phu, treân ñænh coù moõn ñaù nhö hình ngöôøi ñaøn baø ñöùng ngoùng ra (troâng chôø choàng)…”. Cöûa ñoäng cao hôn maët ñaát khoaûng 8m, loái leân laø ba möôi baäc ñaù ñuïc vaøo söôøn nuùi. Cöûa ñoäng nhoû heïp, caây coái um tuøm che khuaát aùnh saùng. Vaùch ñoäng beân phaûi coù khaéc baøi thô cuûa Ngoâ Thi Só (1726 – 1780) khi oâng laøm ñoác traán Laïng Sôn ca tuïng veû ñeïp cuûa ñoäng, trong ñoù coù nhöõng caâu : “ thanh truyeàn baùch thaïch giai naêng ngöõ boái laäp tieàn phong kieán voïng phu” (suoái trong tuoân chaûy treân haøng traêm moûn ñaù nhö ñang troø chuyeän quay löng laïi nhìn sang ngoïn nuùi phía tröôùc thaáy Hoøn Voïng Phu) Hang chính cuûa ñoäng coù töôïng A Di Ñaø, coù nhieàu nhuõ ñaù hình thuø ngoaïn muïc, maøu saéc oùng aùnh. Phía beân phaûi ñoäng, luoàng laùch giöõa nhöõng ñoáng ñaù ngoån ngang laø moät loái ñi nhoû heïp aên thoâng ra ngoaøi. Ñoäng Nhò Thanh ôû gaàn ñoäng Tam Thanh, ñöôïc Ngoâ Thi Só phaùt hieän, söûa sang thaønh moät nôi danh thaéng. Coâng trình tu taïo naøy hoaøn thaønh vaøo muøa thu naêm Canh Tyù nieân hieäu Caûnh Höng (1780). Nhìn töø xa, nuùi coù ñoäng nhö moät kieán truùc baèng ñaù coù hai cöûa thaønh, moãi cöûa daãn vaøo moät ñoäng. Ñoäng thöù nhaát ñòa theá cao nhieàu nhuõ ñaù hai beân vaùch ñoäng phía treân ñeàu coù loã hoång lôùn, aùnh saùng beân ngoaøi qua ñoù luøa vaøo laøm cho ñoäng theâm saùng suûa. Ôû ñaây, Ngoâ Thi Só ñaõ cho khaéc chöõ, taïc töôïng, thôø Tam Ñaø, Thieân Phuû; Long Thaàn. Phía treân coù khaéc ba chöõ “Tam Giaùo Töï”. Ñoäng thöù nhìn thaáp hôn, coù khe saâu, coù suoái daøi, coù vuïng nöôùc trong, coù hoác ñaù lôùn nhö khaùm thôø. Ngoài thuyeàn nhoû theo suoái ñi ra khoûi ñoäng theo cöûa phía sau nuùi thì nhìn thaáy ñoäng Tam Thanh, Hoøn Voïng Phu ôû ngay phía tröôùc maët. Ngoâ Thi Só cho söûa sang ñoäng naøy laøm nôi du ngoaïn, ñaët teân laø ñoäng Nhò Thanh ( oâng sinh ra ôû laøng Taû Thanh Oai, Haø Sôn Bình, neân laáy hieäu laø Nhò Thanh Cö Só, nhaân ñoù laáy hai chöõ Nhò Thanh ñaët teân cho ñoäng naøy). Cöûa ñoäng coù ao Bích Trì, ñình Duyeät Quaân, am Thaïch Mieân; hieân Thuïy Tuyeàn ñeàu laø nhöõng ñòa ñieåm gaén lieàn vôùi caùc hoaït ñoäng cuûa Ngoâ Thi Só khi oâng laøm ñoác traán ôû Laïng Sôn. Trong ñoäng coù töôïng truyeàn thaàn Ngoâ Thi Só taïc vaøo vaøch ñaù. Qua chieán tranh, caùc di tích trong ñoäng Nhò Thanh vaø “Ñeàn Tam Giaùo” phaàn lôùn ñeàu bò hö haïi, rieâng töôïng chaân dung Ngoâ Thi Só vaø buùt tích cuûa oâng thì vaãn coøn. Veà ñoäng Nhaát Thanh, xöa nay ít thaáy noùi ñeán vaø ñích thöïc laø caùi ñoäng naøo thì cuõng coù nhieàu thuyeát khaùch nhau. Coù thuyeát cho raèng ñoäng Nhaát Thanh laø moät ñoäng nhæ trong daõy nuùi coù nhieàu hang ñoäng vaây quanh vuøng Laïng Sôn – Kyø Löøa, khoâng coù gì ñaëc saéc noåi baät nhöng ñöôïc neâu teân coát cho ñuû boä ba: ñaõ coù Tam Thanh, ñaõ coù Nhò Thanh aét phaûi coù Nhaát Thanh (?). Cuõng coù nhieàu thuyeát cho raèng ñoäng Nhaát Thanh chính laø ñoäng Ngoâ Thi Só cho söûa thaønh “Ñeàn Tam Giaùo” ñaõ noùi ôû treân. Nuùi Maãu Sôn Caùch thò xaõ Laïng Sôn 30 km veà phía Ñoâng laø ñænh nuùi Maãu Sôn naèm ôû ñoä cao 1.514 m so vôùi maët nöôùc bieån, khí haäu oân hoøa thích hôïp cho nghæ döôõng. Nuùi Maãu Sôn ñöôïc bao boïc haøng traêm quaû nuùi nhoû, muøa ñoâng ñænh nuùi luoân bò söông muø bao phuû. Veà muøa heø , trong saéc naéng vaøng röïc rôõ, ñænh nuùi Maãu Sôn hieän leân söøng söõng, cao ngaát troâng thaät ngoaïn muïc. Vaøo muøa xuaân, caû vuøng Maãu Sôn ñaõ ñoû röïc saéc hoa ñaøo. Ñaøo traùi cuûa Maãu Sôn vöøa vöøa ngoït. Moät ñaëc saûn cuûa Maãu Sôn laø cheø Maãu Sôn. Vò cheø thôm ngotï, uoáng moät laàn nhôù maõi. Ngöôøi ta ñem so saùnh Maãu Sôn cuûa Laïng Sôn ñeïp chaúng keùm gì Sapa cuûa Laøo Cai. Trong töông lai Maãu Sôn coù theå xaây döïng thaønh khu nghæ döôõng vaø phaùt trieån loaïi hình du lòch leo nuùi. Chôï Kyø Löøa Chôï ñaõ coù töø hang traêm naêm nay, naèm ôû trung taâm thò xaõ Laïng Sôn laø moät trung taâm buoân baùn saàm uaát cuûa nhaân daân trong vuøng cuõng nhö khaùch ngoaøi tænh vaø caùc vuøng laân caän. Chôï Kyø Löøa cuõng laø nôi giao löu vaên hoaù cuûa caùc daân toäc Taøy, Nuøng, Dao noâ nöùc veà ñaây ñeå mua saém haøng hoaù, ñeå tìm baïn gaëp gôõ trao ñoåi taâm tình. Chôï Lyø Löøa noåi tieáng töø xöa ñeán nay, vì vaäy du khaùch ñeán Laïng Sôn ai cuõng reõ vaøo chôï Kyø Löøa vöøa ñeå bieát, ñeå chieâm ngöôõng vaø mua vaøi moùn quaø kyû nieäm cho chuyeán ñi. “Ñoàng Ñaêng coù phoá Kyø Löøa”- caâu ca dao quen thuoäc naøy cuõng nhaéc ñeán moät ñòa danh, chæ vaøo trung taâm thò xaõ Laïng Sôn, maïn baéc soâng Kyø Cuøng. Nhieàu caùch giaûng veà hai chöõ Kyø Löøa, ñeán nay vaãn coøn ñang trao ñoåi. Coù leõ phaûi tìm trong ngoân ngöõ Taøy- Nuøng môùi coù khaû naêng giaûi thích ñöôïc töông ñoái chính xaùc. Thò xaõ Laïng Sôn xöa laø ñòa baøn sinh soáng cuûa ngöôøi Taøy- Nuøng. Tieáng Taøy- Nuøng: Löøa( hoaëc Löø) nghóa laø beø, maûng, thuyeàn. Soâng coù nhieàu beø maûng, ñöôïc goïi laø taû löøa. Ñua thuyeàn goïi laø böa löøa. Bieát cheøo thuyeàn beø kheùo leùo goïi laø Phuø Löøa. Soâng Kyø Cuøng, thuyeàn beø ñi laïi taáp naäp, laïi coù chôï buùa. Vieäc giao löu buoân baùn doïc soâng, hoaëc töø bôø beân naøy sang bôø beân kia, ñeàu baèng beø maûng, neân chöõ Löøa ñöôïc duøng ñeå chæ ñòa danh. Coøn Chöõ Kyø, daân ñòa phöông vaãn goïi laø Khau. Paây Haùng Khau Löø nghóa laø ñi chôï Kyø Löøa. Khau laø chæ vaøo quaû ñoài. Caùc nhaø nho sau naøy môùi chuyeån ra thaønh Kyø, vaãn ñeå chæ vaøo ñoài nuùi. Kyø Löøa hay Khau Löø coù nghóa laø treân nuùi döôùi thuyeàn. Daàn daàn trôû thaønh caùi teân quen thuoäc Kyø Löøa. Cuõng coù caùch giaûi thích döïa vaøo giai thoaïi. Oâng ñoác traán Thaân Coâng Taøi (theá kyû XVII) coù hai con löøa chaên treân quaû ñoài naøy, khi ñoài trôû thaønh phoá xaù, löøa khoâng coù coû aên ñaõ boû ñi. Oâng ñoác traán raát tieác ñaõ goïi quaû ñoài naøy laø Khau Löø. Caùch giaûi thích naøy nghe coù phaàn göôïng eùp, song cuõng coù yù vò phaàn naøo, neân cuõng ñöôïc nhieàu ngöôøi nhaéc ñeán. Chôï Ñoâng Kinh Ñaây laø chôï lôùn nhaát thò xaõ Laïng Sôn. Tröôùc ñaây laø moät baõi ñaát troáng duøng ñeå hoïp chôï phieân giöõa ngöôøi daân toäc thieåu soá vôùi ngöôøi Vieät. Ñeán naêm 1980, chôï ñöôïc xaây döïng vôùi quy moâ khaù nhoû khoaûng 500 m2. Ñeán naêm 1998 trong quy hoaïch phaùt trieån chung cuûa thò xaõ, chôï ñaõ ñöôïc xaây döïng taàm voùc lôùn nhö baây giôø. Chôï hieän nay coù moät taàng treät vaø hai taàng laàu vôùi heä thoáng thang cuoán hieän ñaïi. Nôi daây laø trung taâm thöông maïi lôùn nhaát tænh Laïng Sôn chuyeân mua baùn sæ leû caùc maët haøng Trung Quoác, noâng saûn Vieät Nam – Trung Quoác, ñaëc bieät laø caùc loaïi döôïc thaûo. Coù theå noùi ñaây laø thieân ñöôøng mua saém cho khaùch du lòch ñeán thaêm Laïng Sôn : chuûng loaïi phong phuù, giaù caû raát reû, roäng raõi, cô sôû vaät chaát khaù toát. Höõa Nghi Quan Naèm caùch thò traán Ñoàng Ñaêng 4 km veà phía Ñoâng Baéc, ñaây laø moät trong nhöõng cöûa khaåu quan troïng giöõa nöôùc ta vaø Trung Quoác chuyeân daønh cho xuaát khaåu haøng hoaù ñaèc bieät laø noâng saûn giöõa 2 nöôùc vaø khaùch ñi du lòch. Tuy so vôùi caùc cöûa khaåu khaùc nhö : Moùng Caùi, Haø Khaåu…taàm voùc höõu nghò quan laø khaù nhoû, nhöng ñaây laø cöûa khaåu chính ñöa khaùch Vieät Nam sang Trung Quoác du lòch. Hieän nay muoán sang Trung Quoác raát deã daøng, chæ caàn laøm giaáy thoâng haønh coù theå hoaøn taát trong ngaøy, ta coù theå sang Trung Quoác du lòch. Neáu ñi trong ngaøy phí laøm giaáy thoâng haønh laø 65.000 ñoàng, neáu vaøo saâu trong noäi ñòa Trung Quoác töø 10 - 15 ngaøy leä phí khoaûng 300.00 ñ. Tieàn Trung Quoác laø Nhaân Daân Teä trò giaù khoaûng töø 1.700 – 1.800 ñ vieät nam. VIEÄT NAM LÖÔÏC SÖÛ DIEÃN CA Nhôù laïi thöôû xöa Laïc Long Quaân döïng nöôùc Cuøng Aâu Cô thaønh laäp hoï Hoàng Baøng Möôøi taùm ñôøi keá tieáp ôû Vaên Lang Bao söï tích coøn löu truyeàn haäu theá Thaùi töû Lang Lieâu ñöôïc vua Huøng troïng neå Baùnh daày baùnh chöng truyeàn laïi ñeán mai sau Huyeàn thoaïi ngaøy xöa Sôn – Thuûy ñaùnh nhau Laø khaùt voïng choáng thieân tai thuù döõ Coâng chuùa Tieân Dung vaø Chöõ Ñoàng Töû Quyeát yeâu nhau neân baát luaän sang heøn Lao ñoäng ngoan cöôøng döa haáu An Tieâm Danh Phuø Ñoång coøn neâu göông röïc rôõ Nöôùc Aâu Laïc theo Loa Thaønh ñoå vôõ Göôm Löõ Gia coøn vaáy maùu Ai Vöông Traûi ngaøn naêm Baéc thuoäc chòu ñau thöông Daân toäc Vieät ñaõ nhieàu phen quaät khôûi Hai Baø Tröng ñaát Meâ Linh thaéng lôïi Tieáp theo sau laø nöõ töôùng Nhuïy Kieàu Töø Cöûu Chaân vuøng daäy cöôõi voi theo Lyù Nam Ñeá trao quyeàn cho hoï Trieäu Ñaàm Daï Traïch löøng danh nôi hieåm yeáu Mai Thuùc Loan roài keá ñeán Phuøng Höng Ñaát Giao Chaâu danh Khuùc Haïo vang löøng Döông Dieân Ngheä ñaép xaây neàn töï chuû Nhôø Ngoâ Quyeàn Baïch Ñaèng Giang baát töû Thaønh moà choân quaân Nam Haùn hung taøn Sau nhaø Ñinh quan Thaäp ñaïo Leâ Hoaøn Laïi phaù Toáng baét gieát Haàu Nhaân Baûo Lyù Thöôøng Kieät tieán quaân nhö vuõ baõo Haï Khaâm Lieâm roài vaây haõm Öng Chaâu Quaân daân nhaø traàn tính keá cuøng nhau Phaù Moâng Coå ñaõ coù Traàn Quoác Tuaán Hoäi nghò Dieân Hoàng keát ñoaøn söùc maïnh Khí giôùi naøo tieâu dieät noåi daân ta Heã coù xaâm laêng ñoaøn keát moät nhaø Giaø treû gaùi trai chung loøng giöõ nöôùc Khaùng chieán choáng Minh möôøi naêm aùc lieät Bình Ñònh Vöông tuoát kieám ôû Lam Sôn Hoäi theà Luõng Nhai côø daäy boán phöông Buùt Nguyeãn Traõi saùng böøng hoàn Ñaïi Vieät Soâi suïc caêm thuø quaân Thanh xaâm löôïc Töø moät vuøng queâ Bình Ñònh – Taây Sôn Göôm Quang Trung ñaõ truùt heát caêm hôøn Leân haøng chuïc vaïn quaân Toân Só Nghò Xuaân Kyû Daäu quyeát moät loøng töôùng só “Ñaùnh cho noù phieán giaùp baát hoaøn Ñaùnh cho Söû tri Nam quoác anh huøng chi höõa chuû” Cuoäc chieán ñaáu khoâng luùc naøo ngôi nghæ Laïi vaãn coøn tieáp tuïc ñeán gaàn ñaây Khi quaân thuø keùo ñeán töø phöông Taây Goø Coâng coù phoù laõnh binh Tröông Ñònh Ñoàng Thaùp Möôøi Thieân Hoä Döông thoáng lónh Vuøng Taân An laïi coù Thuû Khoa Huaân Löûa böøng Nhaät Taûo, Trung Tröïc ra quaân Caû luïc tænh vang lôøi theà chieán ñaáu Nguyeãn Tri Phöông vôùi traùi tim nung naáu Xeù boâng baêng nhòn ñoùi cheát theo thaønh Tieáp sau Hoaøng Dieäu cuõng löøng danh Khi tuaãn tieát ôû phía trong Voõ Mieáu Hòch Caàn Vöông vua Haøm Nghi xuoáng chieáu Nuùi Vuï Quang Cao Thaéng vôùi Ñình Phuøng Luõy Ba Ñình Ñinh Coâng Traùng taän trung Khu Baõi Saäy coøn löu danh Taùn Thuaät Röøng Yeân Theá khieán Saøi Lang maát maät Khi nghe teân Ñeà Thaùm hoï Hoaøng Hoa Phong traøo Duy Taân lan khaép gaàn xa Khôûi xöôùng coù Saøo Nam, Taêng Baït Hoå Löông Ngoïc Quyeán, Löông Vaên Can, Cöôøng Ñeå Phan Chu Trinh, Döông Baù Traïc, Nguyeãn Quyeàn Laäp Ñoâng Kinh Nghóa Thuïc ñeå tuyeân truyeàn Choáng söu thueá löøng danh Traàn Quyù Caùp Cao Vaân, Thaùi Phieân ñieân ñaàu giaëc Phaùp Bom noå reàn Phaïm Hoàng Thaùi hieân ngang Nguyeãn Thaùi Hoïc vaø ñoàng ñoäi ñaøng hoaøng Nhìn maùy cheùm hoâ “ Vieät Nam ñoäc laäp !” Nguyeãn Taát Thaønh laø vì sao saùng nhaát Ngöôøi môû ñöôøng cho caùch maïng tieán leân Lòch söû sang trang – Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam Chaøo Ngheä Tónh soùng traøo daâng Xoâ Vieát Khôûi nghóa Nam Kyø vaø Baéc Sôn baát dieät Chaøo Vieät Nam Tuyeân Truyeàn Giaûi Phoùng Quaân Chaøo Toång khôûi nghóa Thaùng Taùm thaønh coâng Ñeïp voâ cuøng laø muøa thu naêm aáy Chöa kòp ngoài caû nöôùc lieàn ñöùng daäy Ñi suoát chín naêm khaùng chieán gian lao Keát thaønh Ñieän Bieân löøng laãy töï haøo Laïi ñi suoát hai moát naêm khoâng nghæ Caû daân toäc theà chung moät yù chí Khoâng coù gì quyù hôn ñoäc laäp töï do Xeû doïc Tröôøng Sôn thoáng nhaát nöôùc nhaø Chieán dòch cuoái cuøng mang teân ngöôøi ñaïi thaéng Queùt saïch xaâm laêng trôøi cao ñaát roäng Hoaø bình roài haïnh phuùc nôû theâm hoa Voïng maáy ngaøn naêm lôøi daïy cuûa oâng cha Con chaùu roàng tieân thuûy chung nhaân nghóa Nguyeãn Vaên Myõ Taøi lieäu kham khaûo - Moät thoaùng Vieät Nam NXB Treû - Toaøn caûnh Vieät Nam NXB Thoáng Keâ - Non nöôùc Vieät Nam NXB VH - TT - Höông saéc moïi mieàn ñaát nöôùc NXB Giaùo Duïc - Vaên hoùa aåm thöïc NXB Treû - Ñòa danh du lòch Vieät Nam NXB Thoáng Keâ - Troâng laïi nghìn xöa NXB Treû - Leã hoäi Vieät Nam NXB VH - DT - Vieät Nam queâ höông toâi NXB Söï Thaät - Lòch söû Vieät Nam NXB Treû - Ñòa lyù töï nhieân Vieät Nam Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Haø Noäi - Vieät Nam di tích – thaéng caûnh NXB Ñaø Naüng - Vieät Nam tö lieäu toùm taét NXB Treû - Tìm hieåu ñòa lyù kinh teá Vieät Nam NXB Giaùo Duïc - Giaùo trình ÑLKT – XH Vieät Nam NXB Giaùo Duïc - Tieàm naêng KT – XH : ÑNB & HPHCM NXB Thoáng Keâ - Tieàm naêng KT – XH mieàn Trung NXB Thoáng Keâ - Töï ñieån vaên hoaù coå truyeàn Vieät Nam NXB Theá Giôùi - Sô löôïc truyeàn thoáng vaên hoaù caùc daân toäc thieåu soá Vieät Nam NXB Giaùo Duïc - Di saûn vaên hoaù daân toäc NXB Myõ Thuaät - Vieät Nam caûnh ñeïp vaø di tích NXB Thaønh Phoá Hoà Chí Minh - Hoûi ñaùp cô sôû vaên hoaù Vieät Nam NXB Chính Trò - Ñaïi cöông lòch söû coå trung ñaïi Vieät Nam Ñaïi Hoïc KHXH – NV TP.HCM - Vieät Nam non xanh nöôùc bieác NXB Giaùo Duïc - Keå chuyeän ñaát nöôùc NXB Thanh Nieân - Töï ñieån nhaân vaät lòch sö’ NXB Vaên Hoùa - Ñi thaêm ñaát nöôùc NXB Vaên Hoaù - Hoûi ñaùp 1000 naêm Thaêng Long – Haø Noäi NXB Treû - Haø Noäi trung taâm du lòch Vieät Nam NXB Theá Giôùi - Haø Noäi nghìn xöa NXB Haø Noäi - Mieáng ngon Haø Noäi NXB Vaên Hoïc - Haø Noäi coå tích & thaéng caûnh NXB Haø Noäi - Keå chuyeän Laêng – Nhaø saøn – Laêng HCM NXB Vaên Hoïc - Haø Noäi qua nhöõng naêm thaùng NXB Theá Giôùi - Haø Noäi töï ñieån NXB Haø Noäi - Vònh Haï Long NXB Theá Giôùi - Di tích löu nieäm chuû tòch Hoà Chí Minh NXB Chính Trò Quoác Gia - Ñeàn Huøng Sôû Vaên Hoaù Thoâng Tin Tænh Phuù Thoï - Caûnh ñeïp Ninh Bình NXB Theá Giôùi - Hoa Lö di tích – thaéng caûnh NXB Vaên Hoùa – Daân Toäc - Coá Ñoâ Hoa Lö NXB Vaên Hoùa Daân Toäc - Nhaø thôø lôùn Phaùt Dieäm NXB Haø Noäi - Thaéng tích xöù Thanh NXB Giaùo Duïc - Ñoà ñoàng vaên hoaù Ñoâng Sôn NXB Giaùo Duïc - Hoûi ñaùp trieàu Nguyeãn – Hueá xöa NXB Treû - Höôùng daãn thaêm kinh thaønh Hueá NXB Thuaän Hoùa - Kieán truùc Coá ñoâ Hueá NXB Thuaän Hoaù - Hueá töø naêm 2000 NXB Treû - Ñòa danh du lòch Trung – Trung Boä NXB Giaùo Duïc - Hoäi An NXB Ñaø Naüng - Ngöôøi baïn ñöôøng vaên hoaù Hoäi An NXB Theá Giôùi - Höông vò Quaûng Nam NXB Ñaø Naüng - Nguõ Haønh Sôn NXB Ñaø Naüng - Ñaø Naüng Sôû Du Lòch Ñaø Naüng - Non nöôùc Bình Ñònh NXB Thanh Nieân - Thaùp coå Chaêmpa söï thaät & huyeàn thoaïi NXB Vaên Hoaù – Thoâng Tin - Non nöôùc Khaùnh Hoaø NXB Phuù Khaùnh - Phan Thieát – thaønh phoá anh huøng UBND Thaønh Phoá Phan Thieát - Du lòch Bình Döông tieàm naêng & phaùt trieån UBND Tænh Bình Döông - 300 naêm Saøi Goøn –Tp.HCM Sôû Vaên Hoaù Thoâng Tin – TP.HCM - Baùo Tuoåi Treû, Thanh Nieân, Kinh Teá Thò Tröôøng, Taïp Chí Xöa & Nay, Du Lòch… - CD Rom Vietnam, Non Nöôùc Khaùnh Hoaø, Hueá thaønh phoá Festival… Website : ,