Lý luận của chủ nghĩa Mác về con người và vấn đề con người trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước

n ®iÓm cña M¸c lµ mét quan ®iÓm toµn diÖn. M¸c vµ Anghen nhiÒu lÇn kh¼ng ®Þnh l¹i quan ®iÓm cña nh÷ng nhµ triÕt häc ®i tr­íc r»ng. Con ng­êi lµ mét bé phËn cña giíi tù nhiªn, lµ mét ®éng vËt x· héi, nh­ng kh¸c víi hä, M¸c, Anghen; xem xÐt mÆt tù nhiªn cña con ng­êi, nh­ ¨n, ngñ, ®i l¹i, yªu thÝch... Kh«ng cßn hoµn mang tÝnh tù nhiªn nh­ ë con vËt mµ ®· ®­îc x· héi ho¸. M¸c viÕt: “B¶n chÊt cña con ng­êi kh«ng ph¶i lµ mét c¸i trõu t­îng cè h÷u cña c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã b¶n chÊt cña con ng­êi lµ tæng hoµ cña nh÷ng mèi quan hÖ x· héi” con ng­êi lµ sù kÕt hîp gi÷a mÆt tù nhiªn vµ mÆt x· héi nªn M¸c nhiÒu lÇn ®· so s¸nh con ng­êi víi con vËt, so s¸nh con ng­êi víi nh÷ng con vËt cã b¶n n¨ng gÇn gièng víi con ng­êi... Vµ ®Ó t×m ra sù kh¸c biÖt ®ã. M¸c ®· chØ ra sù kh¸c biÖt ë nhiÒu chç nh­ chØ cã con ng­êi lµm ra t­ liÖu sinh ho¹t cña m×nh, con ng­êi biÕn ®æi tù nhiªn theo quy luËt cña tù nhiªn, con ng­êi lµ th­íc ®o cña v¹n vËt, con ng­êi s¶n xuÊt ra c«ng cô s¶n xuÊt... LuËn ®iÓm xem con ng­êi lµ sinh vËt biÕt chÕ t¹o ra c«ng cô s¶n xuÊt ®­îc xem lµ luËn ®iÓm tiªu biÓu cña chñ nghÜa M¸c vÒ con ng­êi. LuËn ®iÓm cña M¸c coi “B¶n chÊt cña con ng­êi lµ tæng hoµ c¸c quan hÖ x· héi” M¸c hoµn toµn kh«ng cã ý phñ nhËn vai trß cña c¸c yÕu tè vµ ®Æc ®iÓm sinh häc cña con ng­êi, «ng chØ ®èi lËp luËn ®iÓm coi con ng­êi ®¬n thuÇn nh­ mét phÇn cña giíi tù nhiªn cßn bá qua, kh«ng nãi g× ®Õn mÆt x· héi cña con ng­êi. Khi x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña con ng­êi tr­íc hÕt M¸c nªu bËt c¸i chung, c¸i kh«ng thÓ thiÕu vµ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh lµm cho con ng­êi trë thµnh mét con ng­êi. Sau, th× khi nãi ®Õn “Sù ®Þnh h­íng hîp lý vÒ mÆt sinh häc” Lªnin còng chØ b¸c bá c¸c yÕu tè x· héi th­êng xuyªn t¸c ®éng vµ ¶nh h­ëng to lín ®èi víi b¶n chÊt vµ sù ph¸t triÓn cña con ng­êi. ChÝnh Lªnin còng ®· kh«ng t¸n thµnh quan ®iÓm cho r»ng mä ng­êi ®Òu ngang nhau vÒ mÆt sinh häc. ¤ng viÕt “thùc hiÖn mét sù b×nh ®¼ng vÒ søc lùc vµ tµi n¨ng con ng­êi th× ®ã lµ mét ®iÒu ngu xuÈn... Nãi tíi b×nh ®¼ng th× ®ã lu«n lu«n lµ sù b×nh ®¼ng x· héi, b×nh ®¼ng vÒ ®Þa vÞ chØ kh«ng ph¶i lµ sù b×nh ®¼ng vÒ thÓ lùc vµ trÝ lùc cña c¸ nh©n”. §Ó kh¼ng ®Þnh cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö cña x· héi loµi ng­êi lµ sù thay thÕ lÉn nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, M¸c ®· nãi tíi viÖc lÊy sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ng­êi lµm th­íc ®o chung cho sù ph¸t triÓn x· héi, M¸c cho r»ng xu h­íng chung cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö ®­îc quy ®Þnh bëi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi bao gåm con ng­êi vµ nh÷ng c«ng cô lao ®éng do con ng­êi t¹o ra, sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi, tù nã ®· nãi lªn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi qua viÖc con ng­êi ®· chiÕm lÜnh x· héi vµ sö dông ngµy cµng nhiÒu lùc l­îng tù nhiªn víi t­ c¸ch lµ c¬ së vËt chÊt cho ho¹t ®éng sèng cña chÝnh con ng­êi vµ quyÕt ®Þnh quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong s¶n xuÊt. S¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn tÝnh chÊt x· héi ho¸ ngµy cnµg t¨ng. ViÖc tiÕn hµnh s¶n xuÊt tËp thÓ b»ng lùc l­îng cña toµn x· héi vµ sù ph¸t triÓn míi cña nÒn s¶n xuÊt do nã mang l¹i sÏ cÇn ®Õn nh÷ng con ng­êi hoµn toµn míi. Nh÷ng con ng­êi cã n¨ng lùc ph¸t triÓn toµn diÖn vµ ®Õn l­ît nã, nÒn s¶n xuÊt sÏ t¹o nªn nh÷ng con ng­êi míi, sÏ lµm nªn nh÷ng thµnh viªn trong x· héi cã kh¶ n¨ng sö dông mét c¸ch toµn diÖn n¨ng lùc ph¸t triÓn cña m×nh theo M¸c "ph¸t triÓn s¶n xuÊt v× sù phån vinh cña x· héi, v× cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n cho mçi thµnh viªn trong céng ®ång x· héi vµ ph¸t triÓn con ng­êi toµn diÖn lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt ®Ó lµm t¨ng thªm nÒn s¶n xuÊt x· héi" ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng con ng­êi ph¸t triÓn toµn diÖn h¬n n÷a, M¸c coi sù kÕt hî chÆt chÏ gi÷a ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn con ng­êi lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p m¹nh mÏ ®Ó c¶i biÕn x· héi. Con ng­êi kh«ng chØ lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt lµ yÕu tè hµng ®Çu, yÕu tè ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi mµ h¬n n÷a, con ng­êi cßn ®ãng vai trß lµ chñ thÓ ho¹t ®éng cña qu¸ tr×nh lÞch sö. Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chËt con ng­êi s¸ng t¹o ra lÞch sö cña m×nh, lÞch sö 7cña x· héi loµi ngoµi. Tõ ®ã quan niÖm ®ã M¸c kh¼ng ®Þnh sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi cã ý nghÜa lµ sù ph¸t triÓn phong phó b¶n chÊt con ng­êi, coi nh­ lµ mét môc ®Ých tù th©n. Bëi vËy theo M¸c ý nghÜa lÞch sö môc ®Ých cao c¶ cña sù ph¸t triÓn x· héi lµ ph¸t triÓn con ng­êi toµn diÖn, n©ng cao n¨ng lùc vµ phÈm gi¸ con ng­êi, gi¶i phãng con ng­êi, lo¹i trõ ra khái cuéc sèng con ng­êi ®Ó con ng­êi ®­îc sèng víi cuéc sèng ®Ých thùc. Vµ b­íc quan träng nhÊt trªn con ®­êng ®ã lµ gi¶i phãng con ng­êi vÒ mÆt x· héi. §iÒu ®ã cho thÊy trong quan niÖm cña M¸c thùc chÊt cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö x· héi loµi ng­êi lµ v× con ng­êi, v× cuéc sèng ngµy cnµg tèt ®Ñp h¬n cho con ng­êi, ph¸t triÓn con ng­êi toµn diÖn vµ gi¶i phãng con ng­êi, nãi theo Anghen lµ ®­a con ng­êi tõ v­¬ng quèc cña tÊt yÕu sang v­¬ng quèc cña tù do, con ng­êi cuèi cïng còng lµ ng­êi t«n t¹i cña x· héi cña chÝnh m×nh, ®ång thêi còng trë thµnh ng­êi chñ cña tù nhiªn, ng­êi chñ b¶n th©n m×nh. §ã lµ qu¸ tr×nh mµ nh©n lo¹i ®· tù t¹o ra cho m×nh nh÷ng ®iÒu kiÖn, nh÷ng kh¶ n¨ng cho chÝnh m×nh nh»m ®em l¹i sù ph¸t triÓn toµn diÖn, tù do vµ hµi hoµ cho mçi con ng­êi trong céng ®ång nh©n lo¹i t¹o cho con ng­êi n¨ng lùc lµm chñ tiÕn tr×nh lÞch sö cña chÝnh m×nh. Quan niÖm cña M¸c vÒ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn x· héi lÊy sù ph¸t triÓn cña con ng­êi lµm th­íc ®o chung cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh trong bèi c¶nh lÞch sö cña x· héi loµi ng­êi. Ngµy nay loµi ng­êi ®ang sèng trong bèi c¶nh quèc tÕ ®Çy nh÷ng biÕn ®éng, céng ®ång thÕ giíi ®ang thÓ hiÖn hÕt søc râ rµng tÝnh ®a d¹ng trong c¸c h×nh thøc ph¸t triÓn cña nã x· héi loµi ng­êi kÓ tõ thêi tiÒn sö cho ®Õn nay bao giê còng lµ mét hÖ thèng thèng nhÊt tuy nhiªn còng lµ mét hÖ thèng hÕt søc phøc t¹p vµ chÝnh v× sù phøc t¹p ®ã ®· t¹o nªn tÝnh kh«ng ®ång ®Òu trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë c¸c n­íc, c¸c khu vùc kh¸c nhau. §Õn l­ît m×nh, tÝnh kh«ng ®ång ®Òu cña sù ph¸t triÓn nµy l¹i h×nh thµnh nªn mét bøc tranh nhiÒu mµu s¾c vÒ ®Þnh h­íng nµo, th× mäi ®Þnh h­íng ph¸t triÓn vÉn ph¶i h­íng tíi gi¸ trÞ nh©n v¨n cña nã - tíi sù ph¸t triÓn con ng­êi. X· héi bao giê còng tån t¹i nhiÒu giai cÊp ®ã ®iÒu quan träng lµ giai cÊp ®ã cã phôc tïng ®­îc lßng d©n hay kh«ng. Tr¶i qua thêi kú ph¸t triÓn cña x· héi lo¹i ng­êi chØ cã giai cÊp v« s¶n lµ giai cÊp ®¸p øng ®Çy ®ñ mäi quy luËt cña cuéc sèng vµ ®ã chÝnh lµ lý do t¹i sao m¸c l¹i lÊy giai cÊp v« s¶n ®Ó nghiªn cøu trong ®ã M¸c tËp trung nghiªn cøu con ng­êi v« s¶n lµ chñ yÕu. Theo M¸c, ng­êi v« s¶n lµ ngõ¬i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi hiÖn ®¹i, nh­ng lao ®éng cña hä l¹i bÞ tha ho¸, lao ®éng tõ chç g¾n bã víi hä nay trë nªn xa l¹ nghiªm träng h¬n n÷a chÝnh nã ®· thèng trÞ hä, t×nh tr¹ng bÊt hîp lý nµy cÇn ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt. Víi M¸c, ng­êi v« s¶n lµ ng­êi tiªu biÓu cho ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi, cã sø mÖnh vµ hoµn toµn cã kh¶ n¨ng gi¶i phãng m×nh, gi¶i phãng x· héi ®Ó x©y dùng x· héi míi tèt ®Ñp h¬n. Theo M¸c "®Õn x· héi céng s¶n chñ nghÜa, con ng­êi kh«ng cßn thÊt nghiÖp, kh«ng cßn bÞ rµng buéc vµo mét nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh hä cã thÓ lµm bÊt kú mét nghÒ nµo nÕu cã kh¶ n¨ng vµ thÝch thó, hä cã quyÒn lµm theo n¨ng lùc, h­íng theo nhu cÇu tuy nhiªn nh÷ng ý muèn ®ã kh«ng x¶y ra bëi v× c¸ch m¹ng céng s¶n chñ nghÜa kh«ng diÔn ra theo ý cña hä. Nã kh«ng diÔn ra ®ång lo¹t tren tÊt c¶ c¸c n­íc t­ b¶n, Ýt ra lµ ë c¸c n­íc t­ b¶n tiªn tiÕn, tr¸i l¹i nã l¹i diÔn ra ë nh÷ng n­íc x· héi chñ nghÜa tiªu biÓu lµ n­íc Nga (Liªn X« cò)… Mét n­íc c«ng nghiÖp ch­a ph¸t triÓn, n«ng d©n chiÕm sè ®«ng trong d©n sè. V× vËy quan niÖm cña «ng vÒ con ng­êi khã cã ®iÒu kiÖn ®­îc chøng minh. III. Vai trß cña chñ nghÜa M¸c vÒ con ng­êi trong ®êi sèng x· héi. Do nh©n thøc ®­îc vai trß vµ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò con ng­êi ®¹c biÖt lµ vÊn ®Ò con ng­êi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ta hiÖn nay. §¶ng vµ nh©n d©n ta ®· vµ ®ang x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc toµn diÖn vÒ nhiÒu mÆt ®Æc biÖt lµ lÜnh vùc kinh tÕ, nã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nhiÒu chiÕn l­îc con ng­êi: CÇn ®µo t¹o con ng­êi mét c¸ch cã chiÒu s©u lÊy t­ t­¬ng vµ chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµm nÒn t¶ng, còng nh­ trªn thÕ giíi ë n­íc ta chiÕn l­îc con ng­êi nã cã mét ý nghÜa hÕt søc quan träng vµ ®Ó ph¸t triÓn ®óng h­íng chiÕn l­îc ®ã cÇn cã mét chÝnh s¸ch ph¸t triÓn con ng­êi, kh«ng ®Ó con ng­êi ®i lÖch t­ t­ëng tuy nhiªn trong thùc tÕ kh«ng Ýt ng­êi sÏ ngang ®i t×m kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nã trong chñ nghÜa t­ b¶n. NhiÒu ng­êi trë vÒ phôc sinh vµ t×m sù hoµn thiÖn con ng­êi trong c¸c t«n gi¸o vµ c¸c hÖ t­ t­ëng truyÒn thèng. Cã ng­êi l¹i s¸ng t¹o ra t­ t­ëng t«n gi¸o míi cho phï hîp víi con ng­êi ViÖt Nam. Song nh×n l¹i mét cd¸ch kh¸ch quan vµ khoa häc sù tån t¹i cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin trong x· héi ViÖt Nam cã lÏ kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn ®­îc vai trß ­u tréi vµ triÓn väng cu¶ nã trong sù nghiÖp ph¸t triÓn con ng­êi t¹o ®µ cho b­íc ph¸t triÓn tiÕp theo cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ th× mét n­íc ®ang cßn ë t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn nh­ n­íc ta kh«ng thÓ kh«ng x©y dùng mét chÝnh s¸ch ph¸t triÓn l©u dµi, cã tÇm nh×n xa tr«ng réng ph¸t triÓn con ng­êi n©ng cao chÊt l­îng cña ng­êi lao ®éng. H¬n bÊt cø mét lÜnh vùc nghiªn cøu nµo kh¸c, lÜnh vùc ph¸t triÓn con ng­êi lµ môc tiªu cao c¶ nhÊt cña toµn d©n, ®­a loµi ng­êi tíi mét kû nguyªn míi, më ra nhiÒu kh¶ n¨ng ®Ó t×m ra nh÷ng con ®­êng tèi ­u ®i tíi t­¬ng lai con ®­êng kh¶ quan nhÊt cho sù nghiÖp ph¸t triÓn con ng­êi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Trong ®êi sèng x· héi thùc tiÔn c¬ së vËn dông khoa häc vµ s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ con ng­êi t¹i héi nghÞ lÇn thø t­ cña ban chÊp hµnh trung ­¬ng §¶ng kho¸ VII ®Ò ra nghÞ quyÕt vµ th«ng qua nghÞ quyÕt vÒ viÖc ph¸t triÓn con ng­êi ViÖt Nam toµn diÖn víi t­ c¸ch lµ "§éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, ®ång thêi lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi" §ã lµ "con ng­êi ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, c­êng tr¸ng vÒ thÓ chÊt phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc". Bëi lÏ, ng­êi lao ®éng n­íc ta ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi vµ trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc theo cí chÕ thÞ tr­êng, d­íi sù qu¶n lý cña nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa th× chÊt l­îng cña ng­êi lao ®éng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh "N©ng cao d©n trÝ, båi d­ìng vµ ph¸t huy nguån lùc to lín cña con ng­êi ViÖt Nam lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cu¶ c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc". Thùc tiÔn ®· chøng tá x· héi ta hiÖn nay t×nh tr¹ng mÊt hµi hoµ vÒ mÆt b¶n thÓ cña mçi c¸ nh©n lµ chñ yÕu, lµ tÊt c¶ b¶n thÓ c¸ nh©n ph¸t triÓn toµn diÖn vµ hµi hoµ vÒ ®¹o ®øc, trÝ tuÖ, thÓ lùc lµ môc tiªu x©y dùng con ng­êi trong chñ nghÜa x· héi nh­ng môc tiªu c¬ b¶n vµ quan träng h¬n c¶ lµ vÊn ®Ò con ng­êi ph¶i trë thµnh nh©n tè quyÕt ®Þnh lÞch sö x· héivµ lÞch sö cña chÝnh m×nh. C¸c nhµ t­ t­ëng t­ s¶n xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c cho r»ng ®ã lµ "chñ nghÜa kh«ng cã con ng­êi" thùc tÕ th×, chñ nghÜa M¸c lµ mét chØnh thÓ thèng nhÊt cña ba bé phËn triÕt häc nghiªn cøu c¸c quy luËt cña thÕ giíi, gióp ta hiÓu b¶n chÊt, míi quan hÖ tù nhiªn - x· héi - con ng­êi, chÝnh trÞ kinh tÕ v¹ch ra quy luËt ®i lªn cña x· héi, chñ nghÜa x· héi khoa häc chØ ra con ®­êng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu con ng­êi. Chñ nghÜa M¸c lµ mét chØ nghÜ v× con ng­êi, chñ nghÜa nh©n ®¹o. Häc thuyÕt ®ã kh«ng chØ chøng minh b¶n chÊt cña con ng­êi ("tæng hoµ cña c¸c quan hÖ x· héi") vµ b¶n tÝnh con ng­êi ("lu«n v­¬n tíi sù hoµn thiÖn") mµ cßn v¹ch h­íng ®­¨ con ng­êi ®i ®óng b¶n chÊt vµ b¶n tÝnh cña m×nh, gi¶i phãng, xo¸ bá sù tha ho¸, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy mäi søc m¹nh b¶n chÊt ng­êi, ph¸t triÓn toµn diÖn, hµi hoµ cho tõng c¸ nh©n. Sù phï hîp gi÷a t­ t­ëng M¸c XÝt víi b¶n chÊt vµ b¶n tÝnh ng­êi ®· thu phôc vµ lµm say mª nh÷ng con ng­êi h»ng mong v­¬n lªn x©y dùng x· héi míi, më ra mäi kh¶ n¨ng cho sù ph¸t triÓn con ng­êi. ChØ cã chñ nghÜa M¸c - Lªnin míi cã thÎ v¹ch râ ®­îc h­íng ®i ®óng cho con ®­êng ®i lªn x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam, thùc tÕ cho thÊy cïng víi t­ t­ëng Hå ChÝ Minh, chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµo ViÖt Nam ®· lµm nªn th¾ng lîi c¸ch m¹ng gi¶i phßng d©n téc (1945), thèng nhÊt ®Êt n­íc (1975) thùc hiÖn ý chÝ ®éc lËp tù do con ng­êi viÖt Nam ®iÒu mµ bao nhiªu häc thuyÕt tr­íc M¸c kh«ng thÓ ¸p dông ®­îc, vµ chÝnh chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· lµm thay ®æi, trë thµnh hÖ t­ t­ëng chÝnh thèng cña toµn x· héi, thay ®æi nhanh chãng ®êi sèng tinh thÇn ®¹i ®a sè nh©n d©n ViÖt Nam. Thùc tiÔn ho¹t ®éng c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa võa nhanh chãng n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc toµn diÖn. B»ng hÖ thèng gi¸o dôc víi c¸c h×nh thøc ®µo t¹o ®a d¹ng, víi c¸c h×nh thøc khoa häc thÊm nhuÇn tinh thÇn c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· h×nh thµnh kÕ tiÕp nhau nh÷ng líp ng­êi lao ®éng míi ngµy cµng cã t­ t­ëng, tr×nh ®é chung, chuyªn m«n cao ngµy nay chóng ta ®· cã mét ®éi ngò c¸n bé v¨n ho¸ khoa häc c«ng nghÖ víi tr×nh ®é lý luËn vµ qu¶n lý tèt ®ång ®Òu trong c¶ n­íc. Cã thÓ nãi chØ trong mét thêi gian ng¾n hÖ t­ t­ëng MacxÝt ®· thÓ hiÖn xu h­íng cña m×nh ®èi víi nÒn v¨n ho¸ d©n d·, xo¸ bá dÇn dÇn sù thèng trÞ cña c¸c lo¹i t­ t­ëng tù ph¸t, l¹c hËu, thÊp kÐm trong con ng­êi cò, mª tÝn dÞ ®oan, c¸c niÒm tin mï qu¸ng… Víi søc m¹nh cã tÝnh khoa häc, häc thuyÕt M¸c - Lªnin ®· v¹ch râ ®­îc nh÷ng yÕu tè phi khoa häc, phi nh©n ®¹o, c¸c lo¹i thÕ giíi quan, nh©n sinh quan sai lÖch mµ tr­íc ®ã ®· lµm mai mét trÝ tuÖ, tÝnh tÝch cùc trong con ng­êi cña c¸c hÖ t­ t­ëng truyÒn thèng. MÆt kh¸c, chñ nghÜa M¸c - Lªnin cßn thÓ hiÖn râ tÝnh ­u viÖt trong con ng­êi ®èi víi c¸c luång t­ t­ëng t­ s¶n ngo¹i nhËp cña Ph­¬ng T©y, vµ c¸c trµo l­u t­ t­ëng t­ s¶n hiÖn t¹i ®ang lµm lÖch h­íng ®i cña nh÷ng con ng­êi ch©n chÝnh trong ®iÒu kiÖn ®êi sèng vËt chÊt khã kh¨n. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö d©n téc xiÒng xÝch cña ch©n lý cæ truyÒn, cña nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng víi t­ duy cßn h¹n chÕ, kinh nghiÖm, phi khoa häc trong con ng­êi thiÕu v¨n ho¸ do x· héi cò ®Ó l¹i ®· ®­îc tri thøc khoa häc M¸c xÝt ph¸ tan. Mét ý thøc tiªn tiÕn ra ®êi. C¸c tÝn ng­ìng dÇn dÇn còng ph¶i nh­êng chç cho niÒm tin khoa häc. C¸c yÕu tè t­ duy duy vËt biÖn chøng h×nh thµnh trong ®êi sèng th­êng ngµy, trong lao ®éng, còng nh­ trong mäi ho¹t ®éng cña x· héi. ThÕ giíi quan khoa häc ngµy cµng ¨n s©u ë nh÷ng con ng­êi lu«n phÊn ®Êu cho th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi nã nh×n thÕ giíi, x· héi, con ng­êi trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn trong tÝnh hiÖn thùc vµ tiÒm Èn nh÷ng kh¶ n¨ng, sù tån t¹i kh¸ch quan lµ ®iÒu kiÖn sèng vµ sù ph¸t triÓn con ng­êi. ThÕ giíi quan ®ã hµm chøa nh©n sinh quan tiÕn bé, kh¾c phôc dÇn nh÷ng quan niÖm sai lÇm, phiÕn diÖn vÒ con ng­êi cña c¸c hÖ t­ t­ëng kh¸c. Sù chuyÓn ®æi hÖ t­ t­ëng dÉn ®Õn chuyÓn ®æi hÖ gi¸ trÞ cña x· héi vµ gi¸ trÞ con ng­êi, con ng­êi tõ chç phôc tïng chuyÓn sang tù chñ, s¸ng t¹o, tõ chç dùa trªn tËp qu¸n chuyÓn sang lý trÝ, d©n chñ, tõ chÝ t×m c¸ch hoµ ®ång chuyÓn sang t«n träng c¶ c¸ tÝnh vµ b¶n lÜnh riªng. C¸c chuÈn mùc míi cña con ng­êi ®ßi hái kh«ng chØ ph¸t triÓn tõng mÆt riªng lÎ mµ ph¶i lµ c¸ nh©n ph¸t triÓn hµi hoµ tÝnh c¸ch m¹ng cña häc thuyÕt M¸c xÝt kh¾c phôc dÇn lèi sèng thô ®éng, hÑp hßi, lµm c¬ së cho lèi sèng tÝch cùc, v× x· héi, ph¸t triÓn ý thøc lu«n v­¬n lªn lµm chñ vµ x©y dùng cuéc sèng míi xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n c¸ch míi. Tuy nhiªn sù ph¸t triÓn con ng­êi ngµy nay kh«ng chØ lµ s¶n phÈm cña hÖ t­ t­ëng M¸c xÝt v× ngay khi chñ nghÜa M¸c xÝt trë thµnh hÖ t­ t­ëng chÝnh thèng ë ViÖt Nam th× c¸c t«n gi¸o, c¸c hÖ t­ t­ëng vµ v¨n ho¸ b¶n ®Þa ®· cã søc sèng riªng cña nã. Chñ nghÜa M¸c - Lªnin th©m nhËp, nã nh­ mét hÖ t­ t­ëng khoa häc v­ît h¼n lªn c¸i nÒn v¨n ho¸ b¶n ®Þa, nh­ng nã còng chÞu sù chi phèi t¸c ®éng ®an xen cña c¸c yÕu tè sai - ®óng, yÕu - m¹nh, míi - cò, v.v.. C¸c yÕu tè tÝch cùc ®· thóc ®Èy, cßn c¸c yÕu tè tiªu cùc th× k×m h·m sù ph¸t triÓn con ng­êi. Sù v¨n minh, ph¸t triÓn ho¸ con ng­êi ViÖt Nam cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin võa cã lîi thÕ song còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai lÇm. Sai lÇm lµ sù chèng tr¶ cña t­ t­ëng v¨n ho¸ b¶n ®Þa ®· thµnh truyÒn thèng. Lîi thÕ lµ v¨n ho¸ b¶n ®Þa ch­a cã mét hÖ t­ t­ëng khoa häc ®Þnh h×nh v÷ng ch¾c, nã d­êng nh­ ®ang thiÕu mét lý thuyÕt khoa häc. NÕu nh­ kh«ng cã chñ nghÜa M¸c - Lªnin x· héi ViÖt Nam ph¸t triÓn h¬n, ®ã lµ t­ t­ëng cña nh÷ng ng­êi thiÕu hiÓu biÕt vÒ mét x· héi tiÕn bé, lu«n coi c¸i tr­íc m¾t m×nh lµ nh÷ng thø v« gi¸ trÞ mµ chØ ch¹y theo trµo l­u, ®iÒu ®¸ng tr¸ch h¬n lµ hä cÇn cho r»ng v¨n ho¸ ViÖt Nam sÏ phong phó h¬n, ®Æc s¾c h¬n. Thùc tÕ, tõ khi xuÊt hiÖn chñ nghÜa M¸c - Lªnin x· héi ViÖt Nam nh­ ®­îc tiÕp thªm søc m¹nh, ph¸t triÓn cã khoa häc h¬n, ë khÝa c¹nh nµo ®ã tr×nh ®é d©n trÝ, tr×nh ®é n¨ng lùc, v¨n ho¸, khoa häc, nghÖ thuËt… Con ng­êi ViÖt Nam kh«ng thua kÐm con ng­êi cña c¸c n­íc v¨n minh kh¸c. Theo chñ nghÜa M¸c - Lªnin con ng­êi chØ nh÷ng c¸ thÓ, lµ sù thèng nhÊt gi÷a mÆt sinh häc vµ mÆt x· héi cña nã. C¸i mµ chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· lµm ®­îc ®ã lµ lý luËn con ng­êi trong x· héi chø kh«ng chØ mÆt sinh häc nh­ tr­íc ®©y. Vµ chÝnh vËy mµ nã ®· ®­îc ¸p dông vµo x· héi ViÖt Nam, trong c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa con ng­êi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh võa lµ ®iÓm xuÊt ph¸t võa lµ môc tiªu cña mäi chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi. X©y dùng chñ nghÜa x· héi lµ x©y dùng ®­îc mét x· héi mµ ë ®ã cã ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ tinh thÇn ®Ó thùc hiÖn trong thùc tÕ nguyªn t¾c "Sù ph¸t triÓn tù do cña mçi ng­êi lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tù do cña tÊt c¶ mäi ng­êi" vµ ë mét ®Êt n­íc ta, mét ®Êt n­íc ®ang cßn nghÌo nµn th× viÖc ph¸t triÓn yÕu tè con ng­êi lµ mét vÊn ®Ò mµ §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh ®ã lµ vÊn ®Ò then chèt cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc lÊy chñ nghÜa M¸c - Lªnin lµ kim chØ nam cho mäi ho¹t ®éng. Chóng ta còng ®· cã nh÷ng ®æi míi râ rÖt, sù ph¸t triÓn hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, sù ph©n ho¸ giµu nghÌo sù ph©n tÇng x· héi, viÖc më réng d©n chñ ®èi tho¹i trong sinh ho¹t chÝnh trÞ cña ®Êt n­íc, viÖc më cöa vµ ph¸t triÓn giao l­u quèc tÕ vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ chÝnh trÞ, trªn thÕ gií. Sù biÕn ®æi nhanh chãng cña t×nh h×nh chÝnh trÞ quèc tÕ, sù ph¸t triÓn vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ… §iÒu ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i biÕt vËn dông chñ nghÜa M¸c mét c¸ch khoa häc, hîp lý vµ s¸ng t¹o ®Ó ®¸p øng ®­îc nh÷ng ®ßi hái cña x· héi míi nÕu muèn tån t¹i vµ v­¬n lªn mét tÇm cao míi. Ch­¬ng II: VÊn ®Ò con ng­êi trong c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc I. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ xu h­íng ph¸t triÓn cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. §ã còng lµ con ®­êng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña n­íc ta ®Ó ®i lªn môc tiªu "X· héi c«ng b»ng v¨n minh, d©n giµu n­íc m¹nh" c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng chØ lµ c«ng cuéc x©y dùng kinh tÕ mµ chÝnh lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi c¸ch m¹ng s©u s¾c víi lÜnh vùc ®êi sèng x· héi (kinh tÕ, chÝnh trÞ, khoa häc cña con ng­êi…) lµm cho x· héi ph¸t triÓn lªn mét tr¹ng th¸i míi vÒ chÊt. Sù thµnh c«ng cña qu¸ t×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ngoµi míi tr­êng chÝnh trÞ æn ®Þnh, ph¶i cã nguån lùc cÇn thiÕt nh­ nguån lùc con ng­êi, vèn tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt. C¸c nguån lùc nµy quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nh­ng møc ®é t¸c ®éng vµo vai trß cña chóng ®èi víi toµn bé qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng gièng nhau, táng ®ã nguån nh©n lùc ph¶i ®ñ vÒ sè l­îng m¹nh vÒ chÊt l­îng. Nãi c¸ch kh¸c nguån nh©n lùc ph¶i trë thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn. Nguån nh©n lùc ph¸t triÓn th× tÊt yÕu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ph¶i tiÐn hµnh ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®ã. Theo c¸c nhµ kinh ®iÒu cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, con ng­êi võa lµ ®iÓm khëi ®Çu võa lµ sù kÕt thóc, ®ång thêi l¹i võa lµ trung t©m cña sù biÕn ®æi lÞch sö, nãi c¸ch kh¸c con ng­êi lµ chñ thÓ ch©n chÝnh cña c¸c qu¸ tr×nh x· héi. Tr­íc ®©y táng s¸ch b¸o con ng­êi ®­îc xem xÐt trªn ph­¬ng diÖn "con ng­êi tËp thÓ" "con ng­êi giai cÊp" con ng­êi x· héi. ë ®©y tÝnh tÝch cùc cña con ng­êi víi t­ c¸ch lµ chñ thÓ ®­îc tËp trung chó ý khai th¸c vµ båi d­ìng chñ yÕu ë nh÷ng phÈm chÊt cÇn cï, trung thµnh, nhiÖt t×nh, quyÕt t©m víi c¸ch m¹ng. Mét quan niÖm vµ mét c¸ch lµm nh­ vËy ®· gãp phÇn quan träng vµo sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc vµ kh«i phôc kinh tÕ sau chiÕn tranh. Tuy nhiªn quan niÖm vµ c¸ch lµm nµy còng béc lé nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc hiÖn. Trong x· héi con ng­êi kh«ng chØ t¹o ra c¸c hÖ thèng vµ c¸c qu¸ tr×nh kh¸c nhau cña x· héi (giai cÊp, ®¶ng phÝa, nhµ n­íc, s¶n xuÊt, v¨n ho¸), mµ hä cßn lµm ng­êi, chÝnh hä ®· in ®Ëm dÊu Ên cña tiÕn tr×nh lÞch sö. LÞch sö (suy ®Õn cïng) còng chÝnh lµ lÞch sö ph¸t triÓn c¸ nh©n cña con ng­êi, dï hä cã nhËn thøc ®­îc ®iÒu ®ã hay kh«ng. Tõ ®©y cho phÐp t¸ch ra mét b×nh diÖn ®Æc biÖt trong viÖc xem xÐt "con ng­êi chñ thÓ" b×nh diÖn " con ng­êi c¸ nh©n" cã nghÜa lµ n©ng nhËn thøac lªn mét tr×nh ®é míi - quan niÖm "c¸i c¸ nh©n" lµ sù thÓ hiÖn (hiÖn th©n) mét c¸ch cô thÓ sinh ®éng cña "c¸i x· héi" khi con ng­êi trë thµnh chñ thÓ cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng con ng­êi kh«ng chØ nhËn ®­îc sù tÝch cùc, mµ cßn c¶ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nã tr­íc con ng­êi kh«ng chØ cã nh÷ng thêi c¬ vµ nh÷ng triÓn väng t­¬i s¸ng mµ cßn chøa ®ùng nh÷ng th¸ch thøc, nguy c¬, thËm chÝ lµ c¶ nh÷ng tai ho¹ khñng khiÕp. (ThÊt nghiÖp, « nhiÔm m«i tr­êng, bÖnh tËt vµ nh÷ng tÖ n¹n x· héi). V× vËy trong mçi con ng­êi lu«n cã nh÷ng "gi»ng xÐ" bëi nh÷ng cùc "chñ tí" giÇu nghÌo, thiÖn ¸c, … trong ®iÒu keÞen nµy cÇn xem xÐt con ng­êi chñ thÓ víi nh÷ng phÈm chÊt nghÒ nghiÖp chuyªn m«n cô thÓ trong nh÷ng hoµn c¶nh cô thÓ cña hä. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi c¨n b¶n vµ s©u s¾c toµn bé ®êi sèng x· héi, nã ®ßi hái vËt chÊt cao víi ng­êi "chñ thÓ", ë ®©y chØ cÇn sù cÇn cï, trung thµnh, nhiÖt t×nh quyÕt t©m c¸ch m¹ng ch­a ®ñ mµ ®iÒu quan träng h¬n lµ trÝ tuÖ khoa häc, ý chÝ chiÕn th¾ng c¸i nghÌo nµn l¹c hËu, tÝnh n¨ng ®éng lu«n thÝch øng víi hoµn c¶nh, ý thøc kû luËt, b¶n lÜnh l·nh ®¹o, nghÖ thuËt qu¶n lý, kü thuËt kinh doanh… Nh­ vËy trong ®iÒu kiÖn míi cÇn xem xÐt ®¸nh gi¸ båi d­ìng "con ng­êi chñ thÓ" kh«ng chØ trªn b×nh diÖn "con ng­êi - x· héi" mµ cßn trªn c¶ b×nh diÖn "con ng­êi c¸ nh©n". H¬n n÷a lµ "con ng­êi - chuyªn m«n nghÒ nghiÖp" nhÊt ®Þnh (nh­ nhµ l·nh ®¹o, qu¶n lý, nhµ khoa häc, nhµ doanh nghiÖp c«ng nh©n…). Bëi v× Ên dÊu ®»ng sau nh÷ng chñ thÓ cô thÓ nµy lµ lîi Ých t­¬ng øng víi chóng. ChØ cã quan niÖm vµ c¸ch lµm nh­ vËy chóng ta míi biÕt t¸c ®éng vµo ®©u vµ t¸c ®éng nh­ thÕ nµo ®Ó n©ng cao tÝch cùc cña chñ thÓ hµnh ®éng. Nãi ®Õn nguån nh©n lùc tøc lµ nãi ®Õn chñ thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Tuy nhiªn nã kh«ng ph¶i lµ chñ thÓ biÖ lËp riªng rÏ, mµ lµ chñ thÓ ®­îc tæ chøc thµnh lùc l­îng thèng nhÊt vÒ t­ t­ëng hµnh ®éng. Nãi c¸ch kh¸c c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ tæng hîp nh÷ng chñ thÓ víi nh÷ng phÈm chÊt nhÊt ®Þnh tham gia vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Nh­ng cÇn ph¶i hiÓu r»ng tæng hîp nh÷ng chñ thÓ nµy kh«ng ph¶i lµ tËp hîp gi¶n ®¬n sè l­îng ng­êi mµ nã lµ søc m¹nh tæng hîp cña chØnh thÓ ng­êi trong hµnh ®éng. Søc m¹nh nµy b¾t nguån tr­íc hÕt lµ nh÷ng phÈm chÊt vèn cã bªn trong cña mçi chñ thÓ vµ nã ®­îc nh©n lªn gÊp ®«i trong ho¹t ®éng thùc tiÔn. §éng lùc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ nh÷ng g× thóc ®Èy qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. V× vËy khi nãi "nguån lùc víi tÝnh c¸ch lµ ®éng lùc cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸" lµ chñ yÕu nãi ®Õn nh÷ng phÈm chÊt tÝch cùc cña tæng hîp nh÷ng chñ thÓ ®­îc béc lé trong qu¸ trinfh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh nµy vËn ®éng ph¸t triÓn vµ thÓ hiÖn mÆt tÝch cùc, ®ång thêi h¹n chÕ mÆt tiªu cùc tèi ®a cña m×nh. MÆt kh¸c ®Ó xem xÐt vai trß nguån lùc cña con ng­êi, cÇn ®Æt nã trong quan hÖ so s¸nh víi c¸c nguån lùc kh¸c vµ ë møc ®é chi phèi cña nã ®Õn sù thµnh b¹i cña c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc. Khi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ph¸t triÓn m¹nh mÏ, lao ®éng trÝ tuÖ ngµy cµng gia t¨ng vµ trë thµnh xu thÕ phæ biÕn cña nh©n lo¹i. Khi c«ng nghiÖp ho¸ g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸ mµ thùc chÊt lµ hiÖn ®¹i ho¸ lùc l­îng s¶n xuÊt víi c¸ch tiÕp cËn nh­ vËy vai trß quyÕt ®Þnh nguån lùc cña con ng­êi ®­îc biÓu hiÖn ë nh÷ng ®iÓm nh­ sau: Tr­íc hÕt c¸c nguån lùc kh¸c nh­ vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa lý… tù nã chØ tån t¹i d­íi d¹ng tiÒm n¨ng chóng chØ cã t¸c dông vµ cã ý thøc cña con ng­êi. Bëi lÏ con ng­êi lµ ngïn lùc duy nhÊt biÕt t­ duy, cã trÝ tuÖ vµ ý chÝ biÕt lîi dông, c¸c nguån lùc kh¸c g¾n kÕt chóng l¹i víi nhau t¹o thµnh søc m¹nh tæng hîp còng t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. c¸c nguån lùc kh¸c lµ nh÷ng kh¸ch thÓ, chÞu sù c¶i t¹o, khai th¸c cña con ng­êi vµ nãi ®óng th× chóng ®Òu phôc vô nhu cÇu, lîi Ých cña con ng­êi nªn con ng­êi biÕt c¸ch t¸c ®éng vµ chi phèi. V× thÕ trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt, ng­êi lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt. Thø hai: C¸c nguån lùc kh¸c lµ cã h¹n, cã thÓ bÞ c¹n kiÖt khi khai th¸c. Trong khi ®ã nguån lùc con ng­êi mµ cèt lâi lµ trÝ tuÖ l¹i lµ nguån lùc v« tËn. TÝnh v« tËn, trÝ tuÖ con ng­êi biÓu hiÖn ë chç nã cã kh¶ n¨ng kh«ng chØ t¸i sinh mµ cßn tù s¶n sinh vÒ mÆt sinh häc mµ cßn ®æi míi kh«ng ngõng ph¸t triÓn vÒ chÊt trong con ng­êi x· héi, nÕu biÕt ch¨m lo, båi d­ìng vµ khai th¸c hîp lý. §ã lµ c¬ së lµm cho n¨ng lùc vµ nhËn thøc ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi ph¸t triÓn nh­ mét qu¸ tr×nh v« tËn. XÐt trªn b×nh diÖn céng ®ång nh©n lo¹i. Nhê vËy con ng­êi ®· tõng b­íc lµm chñ tù nhiªn, kh¸m ph¸ ra nh÷ng tµi nguyªn míi vµ s¸ng t¹o ra nh÷ng tµi nguyªn vèn kh«ng cã s½n trong tù nhiªn. Víi b¶n chÊt ho¹t ®éng cã môc ®Ých s¸ng t¹o ra nh÷ng hÖ thèng c«ng cô s¶n xuÊt míi ®· t¸c ®éng vµo tù nhiªn mét c¸ch dÔ dµng h¬n. ChÝnh sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña c«ng cô s¶n xuÊt tõ thñ c«ng ®Õn c¬ khÝ vµ ngµy nay lµ tù ®éng ho¸ ®­îc x· héi loµi ng­êi chuyÓn qua c¸c nÒn v¨n minh tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®ã nãi lªn tr×nh ®é v« tËn cña con ng­êi. Thø ba: TrÝ tuÖ con ng­êi cã søc m¹nh v« cïng to lín mét khi nã ®­îc vËt thÓ ho¸, trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Dù b¸o nµy cña M¸c ®· vµ ®ang trë thµnh hiÖn thùc. Sù ph¸t triÓn vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang dÉn c¸c nÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vËn ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ trÝ tuÖ (mµ gäi lµ tri thøc). ë nh÷ng n­íc nµy lùc l­îng s¶n xuÊt trÝ tuÖ ngµy cµng ph¸t triÓn vµ chiÕm tû träng cao. Nguån lîi mµ hä thu ®­îc tõ lao ®éng chÊt x¸m chiÕm tíi 1/2 tæng gi¸ trÞ tµi s¶n quèc gia. Giê ®©y søc m¹nh cña trÝ tuÖ ®¹t ®Õn møc nhê cã cuéc c¸ch m¹ng con ng­êi cã thÓ t¹o ra nh÷ng m¸y mãc "b¾t ch­íc" hay pháng theo nh÷ng ®Æc tÝnh trÝ tuÖ cña chÝnh con ng­êi. Râ rµng b»ng nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i do chÝnh bµn tay khèi ãc con ng­êi mµ ngµy nay nh©n lo¹i ®ang chøng kiÕn sù biÕn ®æi thÇn kú cña m×nh. Thø t­: Kinh nghiÖm cña nhiÒu n­íc vµ thùc tiÔn cña chÝnh n­íc ta cho thÊy sù thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ phô thuéc chñ yÕu vµo ho¹ch ®Þnh ®­êng lèi chÝnh s¸ch còng nh­ tæ chøc thùc hiÖn nghÜa lµ phô thuéc vµo n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi. ViÖc thùc hiÖn vµ hoµn thµnh tèt c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cã ý nghÜa ®Æc biÖt to lín vµ cã t¸c dông hoµn thiÖn nhiÒu mÆt. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµm thay ®æi c¨n b¶n kü thuËt, c«ng nghÖ, s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ chÝnh lµ thùc hiÖn x· héi ho¸ nhiÒu mÆt, gãp phÇn æn ®Þnh, ngµy cµng n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña mäi thµnh viªn trong céng ®ång x· héi. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ph¸t triÓn mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng trong ph¹m vi mçi n­íc vµ c¸c n­íc víi nhau, n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n­íc n©ng cao kh¶ n¨ng tÝch luü më réng s¶n xuÊt. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng ngõng n©ng cao vai trß cña nh©n tè con ng­êi trong nÒn s¶n xuÊt vµ ®Æc biÖt trong nÒn s¶n xuÊt lín hiÖn ®¹i, kü thuËt cao. ChØ trªn c¬ së thùc hiÖn tèt c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ míi cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn vµ quan t©m ®Çy ®ñ ®Õn sù ph¸t triÓn tù do vµ toµn diÖn nh©n tè con ng­êi. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho viÖc cñng cè vµ t¨ng c­êng tiÒm lùc quèc phßng kh¶ n¨ng ®¶m b¶o an ninh vµ quèc phßng, c¸c yÕu tè vËt chÊt, kü thuËt ®¸p øng yªu cÇu ®ã, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cã t¸c dông trùc tiÕp vµ chñ yÕu trong viÖc t¹o ra tiÒm lùc to lín cho quèc phßng. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cßn t¹o nhiÒu kh¶ n¨ng cho viÖc thùc hiÖn tèt sù ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ vÒ kinh tÕ, khoa häc, c«ng nghÖ v¨n ho¸ x· héi v.v.. II. Môc tiªu con ng­êi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë n­íc ta hiÖn nay. Môc tiªu "X©y dùng n­íc ta thµnh thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh gi÷ v÷ng, d©n giµu n­íc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh". §ã tr­íc hÕt lµ cuéc c¸ch m¹ng con ng­êi v× con ng­êi vµ do con ng­êi. Bëi khi chóng ta nãi vÒ nh÷ng ­u viÖt cña chñ nghÜa x· héi th× nh÷ng ­u viÖt ®ã kh«ng do ai ®­a ®Õn. §ã ph¶i lµ kÕt qu¶ nh÷ng nç lùc v­ît bËc vµ bÒn bØ cña toµn d©n ta víi nh÷ng con ng­êi ph¸t triÓn c¶ vÒ trÝ lùc vÒ c¶ kh¶ n¨ng lao ®éng vµ tÝnh tÝch cùc chÝnh trÞ - x· héi vµ ®¹o ®øc t×nh c¶m trong s¸ng. Nh×n l¹i toµn bé sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña §¶ng tõ ngµy thµnh lËp (3-2-1930) ®Õn nay. §¶ng ta ®· nhiÒu lÇn kh¼ng ®Þnh "con ng­êi lµ vèn quý nhÊt ch¨m lo cho h¹nh phóc cña con ng­êi môc tiªu phÊn ®Êu cao nhÊt cña chÕ ®é ta". Trªn thùc tÕ trong suèt nh÷ng n¨m th¸ng l·nh ®¹o c¸ch m¹ng ViÖt Nam ®i tõ th¾ng lîi nµy ®Õn th¾ng lîi kh¸c §¶ng ta ®· cè g¾ng lµm nhiÒu viÖc theo h­íng ®ã. D©n sù ch¨m lo cho h¹nh phóc con ng­êi ch­a cã nhiÒu thµnh c«ng nh­ mong muèn, viÖc n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho nh÷ng ng­êi lao ®éng cßn thÊp, song phÇn nµo ®· ®¸p øng nguyÖn väng cña nh©n d©n, cña nh÷ng ng­êi lao ®éng ch¨m lo cho h¹nh phóc cña nh©n d©n". ViÖc g× cã lîi cho d©n, ta ph¶i hÕt søc lµm, viÖc g× cã h¹i cho d©n ta ph¶i hÕt søc tr¸nh" ®· ®­îc §¶ng ta ®Æt lªn vÞ trÝ hµng ®Çu vµ coi ®ã lµ nhiÖm vô Trung t©m. Lêi d¹y cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh - "V× lîi Ých m­êi n¨m trång c©y, v× lîi Ých tr¨m n¨m trång ng­êi" vµ "muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi tr­íc hÕt cÇn cã nh÷ng con ng­êi x· héi chñ nghÜa" - ®· trë thµnh t­ t­ëng qu¸n xuyÕn toµn bé sù nghiÖp c¸ch m¹ng cña §¶ng ta víi t­ c¸ch lµ §¶ng cÇm quyÒn ngay tõ ®Çu mäi chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch, ®­êng lèi cña §¶ng ®Òu qu¸n triÖt viÖc ch¨m sãc, båi d­ìng vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi. Trong "C­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi" §¶ng ta ®· chØ râ: "Ph­¬ng h­íng lín cña chÝnh s¸ch x· héi lµ: Ph¸t huy nh©n tè con ng­êi trªn c¬ së ®¶m b¶o c«ng b»ng, b×nh ®¼ng vÒ nghÜa vô vµ quyÒn lîi c«ng d©n kÕt hîp tèt t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi tiÕn bé x· héi, gi÷a ®êi sèng vËt chÊt vµ ®êi sèng tinh thÇn, gi÷a ®¸p øng c¸c nhu cÇu tr­íc m¾t víi ch¨m lo lîi Ých l©u dµi gi÷a c¸ nh©n víi tËp thÓ vµ céng ®ång x· héi". §Þnh h­íng cã ý nghÜa chiÕn l­îc ®ã chÝnh lµ thÓ hiÖn t­ t­ëng v× con ng­êi, cña môc tiªu ph¸t triÓn con ng­êi ViÖt Nam, toµn diÖn trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay. ViÖc ®Èy m¹nh c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ®ßi hái chóng ta ph¶i nhËn thøc mét c¸ch s©u s¾c ®Çy ®ñ nh÷ng gi¸ tÞ lín lao vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh cña nh©n tè con ng­êi chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸ tinh thÇn. Ph¶i cã sù thay ®æi s©u s¾c c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ, c¸ch hµnh ®éng cña con ng­êi vµ coi viÖc båi d­ìng ph¸t huy nh©n tè con ng­êi ViÖt Nam hiÖn ®¹i nh­ mét cuéc c¸ch m¹ng. H¬n n÷a, víi tinh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù nghiÖp x©y dùng ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc vµ c¸ch m¹ng con ng­êi ph¶i ®­îc nhËn thøc lµ hai mÆt thèng nhÊt, kh«ng thÓ t¸ch rêi cña sù nghiÖp x©y dùng ®ã. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ kh«ng xuÊt ph¸t tõ tinh thÇn nh©n v¨n s©u s¾c, kh«ng thÓ kh«ng ph¸t triÓn con ng­êi ViÖt Nam toµn diÖn ®Ó lÊy ®ã lµm ®éng lùc x©y dùng x· héi ta thµnh mét x· héi "c«ng b»ng, nh©n ¸i", "tèt ®Ñp vµ toµn diÖn" ®Ó båi d­ìng vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi, ®Æc biÖt lµ ®èi víi thÕ hÖ trÎ, nhÊt thiÕt ph¶i tõng b­íc hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc vµ ®êi sèng x· héi vµ chóng ta "t¨ng tr­ëng nguån lùc con ng­êi khi qu¸ hiÖn ®¹i ho¸ c¸c ngµnh gi¸o dôc, v¨n ho¸, v¨n nghÖ, b¶o vÖ søc khoÎ, d©n sè vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh g¾n liÒn víi viÖc kÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ b¶n s¾c d©n téc" chØ cã trªn c¬ së ®ã khi ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng chóng ta míi cã thÓ tr¸nh ®­îc nguy c¬ tha ho¸, kh«ng xa rêi nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng, kh«ng ®¸nh mÊt b¶n s¾c d©n téc, ®¸nh mÊt b¶n th©n m×nh trë thµnh c¸i bãng cña ng­êi kh¸c. NÒn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng­êi toµn diÖn th× con ng­êi ë ®©y kh«ng chØ hiÓu víi t­ c¸ch lµ ng­êi lao ®éng s¶n xuÊt mµ cßn víi t­ c¸ch lµ c«ng d©n cña x· héi, mét c¸ nh©n trong tËp thÓ, mét thµnh viªn trong céng ®ång d©n téc, mét con ng­êi trÝ tuÖ tr­íc vËn mÖnh quèc gia. §ã kh«ng chØ lµ ®éi ngò nh÷ng ng­êi lao ®éng cã n¨ng suÊt cao nh÷ng nhµ khoa häc giái, c¸c chuyªn gia kü thuËt, c¸c nhµ doanh nghiÖp biÕt lµm ¨n, nh÷ng nhµ qu¶n lý, l·nh ®¹o cã tµi, mµ ®ã cßn lµ hµng triÖu nh÷ng c«ng d©n yªu n­íc, ý thøc ®­îc cuéc sèng ®ãi nghÌo vµ nguy c¬ tôt hËu ®Ó cïng nhau g¾n bã v× sù nghiÖp chung. Qua sù ph©n tÝch trªn cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng b­íc sang thêi kú ph¸t triÓn míi - ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, chóng ta ph¶i lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi ViÖt Nam hiÖn ®¹i lµm yÕu tè c¬ b¶n cho viÖc ph¸t triÓn nhanh, bÒn v÷ng ph¶i g¾n t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. NÕu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ v× sù nghiÖp ph¸t triÓn con ng­êi, th× con ng­êi ph¶i ®­îc coi lµ gi¸ trÞ tèi cao. III. Nguån lùc con ng­êi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ thµnh c«ng hay thÊt b¹i nã chØ ®­îc tr¶ lêi khi yÕu tè con ng­êi ®­îc ®¸p øng. ViÖc ®Þnh h­íng ®i vµo sù ph¸t triÓn con ng­êi ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu nhiÒu. Nghiªn cøu con ng­êi ®Ó ph¸t triÓn con ng­êi, ph¸t triÓn con ng­êi ®Ó ®¸p øng c¸c sù ph¸t triÓn kh¸c. Sù ph¸t triÓn ng­êi quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña mäi mÆt. Sù th¸ch thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn con ng­êi ®ã lµ qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, do ®ã con ng­êi cÇn ph¶i ®­îc ch¨m lo ®µo t¹o vÒ trÝ lùc vµ thÓ lùc. YÕu tè hµng ®Çu cña nguån lùc con ng­êi tr­íc hÕt ph¶i lµ trÝ tuÖ, bëi "tÊt c¶ nh÷ng g× thóc ®Èy con ng­êi hµnh ®éng ®Òu tÊt nhiªn ph¶i th«ng qua ®Çu ãc cña nã", tóc nãi c¸ch kh¸c ®i lµ trÝ tuÖ lµm chñ con ng­êi tr×nh ®é trÝ tuÖ ph¶n ¸nh qua tr×nh ®é häc vÊn vµ tµi n¨ng s¸ng t¹o. Nã biÓu hiÖn ë kh¶ n¨ng ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc ®Ó s¸ng chÕ ra nh÷ng kü thuËt tiªn tiÕn, ë sù nh¹y bÐn, thÝch øng nhanh vµ lµm chñ ®­îc kü thuËt, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, cã kü n¨ng lao ®éng nghÒ nghiÖp, cã n¨ng lùc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch lùa chän gi¶i ph¸p vµ tæ chøc thùc hiÖn. Sau trÝ tuÖ lµ yÕu tè søc khoÎ - yªu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi ng­êi lao ®éng. Søc khoÎ lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ, lµ ph­¬ng tiÖn tÊt yÕu ®Î chuyÓn t¶i tri thøc vµo ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Ó biÕn tri thøc thµnh søc m¹nh vËt chÊt. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®ßi hái ë ng­êi lao ®éng hµng lo¹t c¸c phÈm chÊt nh­ cã tÝnh kû luËt tù gi¸c, tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu vµ thêi gian, tÝch cùc b¶o d­ìng thiÕt bÞ m¸y mãc, cã tinh thÇn hiÖp t¸c vµ t¸c phong lao ®éng c«ng nghiÖp cã l­¬ng t©m nghÒ nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm cao ®«Ý víi s¶n phÈm. MÆt kh¸c qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, cßn ®ông ch¹m ®Õn vÊn ®Ò phøc t¹p trong quan hÖ gi÷a con ng­êi víi thiªn nhiªn. §©y lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch sèng cßn kh«ng chØ víi mçi quèc gia mµ cßn ®èi víi nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. V× vËy sù hiÓu biÕt vµ tr¸ch nhiÖm cao tr­íc vÊn ®Ò m«i sinh còng lµ mét n¨ng lùc vµ phÈm chÊt quan träng cña ng­êi lao ®éng trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ khã cã thÓ ®¹t ®­îc kÕt qu¶ tèt nÕu kh«ng cã nh÷ng c«ng d©n yªu n­íc ham häc hái, cÇn cï lao ®éng vµ s¸ng t¹o cã tinh thÇn hîp t¸c, ý chÝ tù chñ v­¬n lªn vµ lßng tù träng d©n téc cao kh«ng cam chÞu nghÌo nµn, l¹c hËu, cã hiÓu biÕt vµ t«n träng ph¸p luËt, ®¹o lý, biÕt kÕt hîp hµi hoµ yÕu tè truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i… §iÒu mµ chóng ta cÇn ph¶i häc tËp nhiÒu n­íc ®· ®i tr­íc ta mét b­íc, ë c¸c n­íc ®ã viÖc coi träng gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu bëi v× sù yÕu kÐm vÒ trÝ tuÖ, coi th­êng tµi n¨ng vµ ®Çu ãc hÑp hßi, ®è kþ, thê ¬ tr­íc t­¬ng lai cña céng ®ång d©n téc sÏ lµ lùc c¶n nguy h¹i ®Õn tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. V× vËy "Sù ph¸t triÓn ng­êi vµ gi¸o dôc ®­îc coi lµ yÕu tè quan träng to lín ®èi víi tiÕn bé kinh tÕ" (T­ t­ëng cña Adam Smith). IV. HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p cho nguån lùc con ng­êi ë n­íc ta hiÖn nay. §Ó thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, chóng ta ph¶i sö dông ®óng nguån lùc trong ®ã nguån lùc con ng­êi lµ nguån lùc quan träng nhÊt. Muèn sö dông tèt nguån lùc nµy chóng ta ph¶i hiÓu râ thùc tr¹ng vµ tiÒm n¨ng cña nã. Khi ®ã chóng ta míi cã thÓ kh¾c phóc vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®­îc. Nh×n thùc tr¹ng nguån lùc n­íc ta hiÖn nay kh«ng thÓ kh«ng cã nh÷ng b¨n kho¨n. Bªn c¹nh nh÷ng ­u thÕ nh­, lùc l­îng lao ®éng dåi dµo (h¬n 65 triÖu lao ®éng). Con ng­êi ViÖt Nam cÇn cï chÞu khã, th«ng minh vµ s¸ng t¹o cã kh¶ n¨ng vËn dông vµ thÝch øng nhanh, th× nh÷ng h¹n chÕ vÒ mÆt chÊt l­îng ng­êi lao ®éng, sù bÊt hîp lý vÒ ph©n c«ng lao ®éng ®­îc ®µo t¹o trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ nh÷ng khã kh¨n trong ph©n bæ d©n c­ còng kh«ng ph¶i lµ nhá. §¹i bé phËn lao ®éng n­íc ta ch­a ®­îc ®µo t¹o ®Çy ®ñ, sè ng­êi ®µo t¹o míi chØ chiÕm 10%, nÒn kinh tÕ quèc d©n cßn thiÕu nhiÒu lao ®éng vµ c¸n bé cã tay nghÒ vµ tr×nh ®é kü thuËt, nghiÖp vô cao trong tæng sè ng­êi lao ®éng chØ h¬n 1,65% cã tr×nh ®é cao ®¼ng trë lªn 30% (sè liÖu míi) tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc, 50% ch­a tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së. MÆt kh¸c mÆt b»ng d©n trÝ cßn thÊp, sè n¨m ®i häc cña mçi ng­êi d©n tõ 7 tuæi trë lªn míi ®¹t b×nh qu©n 4,5 n¨m. §iÒu ®¸ng kÓ lo ng¹i vµ ®au ®Çu nhÊt cña nhµ n­íc ta ®ã lµ n¹n mï ch÷, tíi nay n­íc ta 8% d©n sè mï ch÷, ch­a phæ cËp ®­îc gi¸o dôc tiÓu häc. MÆt kh¸c ng­êi lao ®éng ViÖt Nam cßn h¹n chÕ vÒ thÓ lùc, sù ph¸t triÓn vÒ ph­¬ng diÖn sinh lý vµ thÕ lùc d­êng nh­ cßn ch÷ng l¹i, h¬n n÷a ng­êi lao ®éng n­íc ta nãi chung v¨n ho¸ cßn kÐm, lao ®éng c«ng nghiÖp quen theo kiÓu s¶n xuÊt nhá vµ lao ®éng gi¶n ®¬n. Cïng víi viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thùc tr¹ng ®éi ngò c¸n bé tri thøc ViÖt Nam ®Æc biÖt lµ tri thøc cao ®ang ®Æt ra mét vÊn ®Ò ®­îc gi¶i quyÕt, sù giµ ho¸ cña ®éi ngò trÝ thøc, trong c¸c ngµnh khoa häc träng yÕu tuæi b×nh qu©n cña tiÕn sü lµ 52,8, phã tiÕn sü 48,1, gi¸o s­ 59,5, phã gi¸o s­ 56,4. CÊp viÖn tr­ëng lµ 55 (sè liÖu nµy cho tíi nay ®· thay ®æi). Nh­ vËy ®Õn n¨m 2001 h¬n 80% sè ng­êi cã häc hµm, häc vÞ hiÖn nay ®· ®Õn tuæi vÒ h­u. §iÒu ®ã g©y nªn sù hÉng hôt c¸n bé khoa häc kÕ cËn. Trong khi sè ng­êi cã häc vÊn cao gi¶m th× sè sinh viªn tèt nghiÖp ®¹i häc vµ cao ®¼ng kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm l¹i t¨ng lªn ph¶i ch¨ng chóng ta ®· qu¸ thõa nh÷ng ng­êi cã häc vÊn ch¾c ch¾n lµ kh«ng. Sù thõa ®ã chÝnh lµ t¸c ®éng cña mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Râ rµng sù chËm c¶i t¹o gi¸o dôc vµ néi dung ®µo t¹o kh«ng theo kÞp nh÷ng ®ßi hái cña ng­êi sö dông ®· dÉn ®Õn sù l·ng phÝ trong ®Çu t­ cho gi¸o dôc, lùc l­îng lao ®éng ë n­íc ta hiÖn nay rÊt h¹n chÕ vÒ chÊt l­îng nhÊt lµ tr×nh ®é chuyªn m«n, nghÒ nghiÖp, kü n¨ng lao ®éng, thÓ lùc vµ v¨n ho¸ lao ®éng c«ng nghiÖp. Thªm vµo ®ã viÖc sö dông vµ khai th¸c sè lao ®éng, ®· ®­îc ®µo t¹o, cã tr×nh ®é l¹i kh«ng hîp lý vµ kÐm hiÖu qu¶. NÕu chóng ta kh«ng cã mét nç lùc phi th­êng b»ng hµnh ®éng thùc tÕ trong viÖc x©y dùng vµ sö dông nguån lùc lao ®éng th× sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ khã cã thÓ thùc hiÖn ®­îc thµnh c«ng; vµ ®ã còng lµ lý do v× sao nhiÒu nhµ khoa häc kªu gäi ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc c¸ch m¹ng vÒ con ng­êi mµ thùc chÊt lµ c¸ch m¹ng vÒ chÊt l­îng lao ®éng mçi b­íc tiÕn cña "c¸ch m¹ng con ng­êi" sÏ ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu to lín cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸, nh­ chóng ta ®· biÕt "c¸ch m¹ng con ng­êi" víi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thèng nhÊt, gi÷a chóng cã mét quan hÖ biÖn chøng lÇn nhau. §Ó t¹o ra sù thay ®æi c¨n b¶n vÒ chÊt l­îng trong nguån lùc con ng­êi cÇn cã hµng lo¹t nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch øng nh»m ph¸t triÓn tèt yÕu tè cña con ng­êi trong sù nghiÖp ®i lªn cña ®Êt n­íc. Ch¨m sãc ®µo t¹o ph¸t huy nguån lùc con ng­êi phôc vô cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. VÊn ®Ò con ng­êi trong c«ng cuéc ®æi míi v× c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ tËp trung thµnh vÊn ®Ò quan träng bËc nhÊt trong "kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi, kinh tÕ" tøc lµ mét trong nh÷ng tiÒn ®Ò c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn x· héi, ®i vµo c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. §¹i héi VIII cña §¶ng ta lµ ®¹i héi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ më ra b­íc ngoÆt lÞch sö ®­a n­íc ta tiÕn lªn mét thêi kú ph¸t triÓn toµn diÖn mçi "LÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng". V× vËy cÇn ®­îc tËp trung vµ ch¨m sãc båi d­ìng, ®µo t¹o ph¸t huy søc m¹nh cña con ng­êi ViÖt Nam thµnh lùc l­îng lao ®éng x· héi, lùc l­îng s¶n xuÊt cã ®ñ b¶n lÜnh vµ kü n¨ng nghÒ nghiÖp ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn ®Êt n­íc, ®ñ søc x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc hîp t¸c c¹nh tranh trong kinh tÕ thÞ tr­êng më cöa nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Søc m¹nh cña con ng­êi vµ c¸c d©n téc sèng trªn ®Êt n­íc ViÖt Nam. Ph¶i thÓ hiÖn thµnh søc m¹nh cña ®éi ngò nh©n lùc, trong ®ã cã bé phËn nh©n tµi trªn nÒn d©n trÝ víi cèt lâi lµ nh©n c¸ch nh©n phÈm ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc cña tõng ng­êi, tõng nhµ céng ®ång, giai cÊp vµ c¶ d©n téc. Nãi ®Õn nguån lùc con ng­êi lµ nãi ®Õn søc m¹nh trÝ tuÖ tay nghÒ. Ph­¬ng h­íng chñ yÕu cña ®æi míi gi¸o dôc - ®µo t¹o lµ phôc vô ®¾c lùc cho c«ng cuéc ph¸t triÓn ®Êt n­íc, tøc lµ cuèi cïng ph¶i t¹o ra ®­îc nguån lùc con ng­êi. C¸c tr­êng chuyªn nghiÖp vµ ®¹i häc tËp trung vµo ®µo t¹o nguån nh©n lùc ®ñ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c«ng nghÖ tiªn tiÕn, c«ng nghÖ coi nh­ b¸o c¸o chÝnh trÞ ®¹i héi VIII ®· chØ ra. Ph¶i mau chãng lµm cho khoa häc vµ c«ng nghÖ trë thµnh nÒn t¶ng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Gi¸o dôc ®¹i häc ph¶i kÕt hîp víi nghiªn cøu khoa häc, ph¸t triÓn khoa häc c¶ vÒ c¬ b¶n vµ øng dông. B¶o ®¶m tËp trung ®µo t¹o ®éi ngò nh©n lùc cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ víi diÖn ®¹i trµ, ®ång thêi ®Æc biÖt chó ý tíi mòi nhän - cã chÝnh s¸ch ph¸t hiÖn båi d­ìng vµ sö dông ng­êi tµi mau chãng t¨ng c­êng ®éi ngò nh©n lùc cã tr×nh ®é vµ n¨ng lùc cao, tõ c¸c nghÖ nh©n lµm c¸c nghÒ truyÒn thèng ®Õn c¸c chuyªn gia c«ng nghÖ cao. Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o kÕt hîp chÆt chÏ víi khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ míi cã thÓ ®ãng gãp xøng ®angs vµo ph¸t huy nguån lùc con ng­êi, tuy nhiªn mét yÕu tè mµ ngµy nay con ng­êi cÇn ph¶i hoµn thiÖn ®ã lµ. CÇn coi träng mÆt ®¹o ®øc nh©n c¸ch cña nguån lùc con ng­êi. Muèn cã nguån lùc con ng­êi ®¸p øng ®­îc c«ng cuéc ®æi míi gi¸o dôc nhµ tr­êng cïng víi gi¸o dôc gia ®×nh vµ gi¸o dôc x· héi ph¶i lµm tèt viÖc ph¸t ®éng mét cao trµo häc tËp trong toµn §¶ng toµn d©n, toµn qu©n nh»m ®µo t¹o nªn nh÷ng con ng­êi ph¸t triÓn cao vÒ trÝ tuÖ, c­êng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc lµ ®éng lùc cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ®ång thêi lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi. VËy mäi chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc cÇn ph¶i qu¸n triÖt viÖc ch¨m sãc, båi d­ìng vµ ph¸t triÓn nh©n tè con ng­êi. ý kiÕn b¶n th©n. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ con ®­êng tÊt yÕu duy nhÊt ®Ó ®­a n­íc ta tõ mét n­íc kÐm ph¸t triÓn ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín c¶ nh÷ng mÆt kinh tÕ còng nh­ x· héi nh­ng ®Ó thµnh c«ng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸, chóng ta ph¶i biÕt tËn dông c¸c nguån lùc s½n cã trong n­íc còng nh­ n­íc ngoµi. Mét trong nh÷ng nguån lùc ®ã lµ nguån nh©n lùc, con ng­êi kh«ng nh÷ng chØ cã vai trß vÒ sù vËn ®ång vµ ph¸t triÓn cña x· héi mµ trong ®iÒu kiÖn nay, con ng­êi lµ nguån lùc cho qu¸ tr×nh ®æi míi ®Êt n­íc. Sù ph¸t triÓn v­ît bËc vÒ mÆt trÝ tuÖ. §ång thêi trÝ tuÖ cßn gióp con ng­êi kh¸m ph¸ ra khoa häc kü thuËt gióp con ng­êi ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt tõ gi¶n ®¬n ®Õn phøc t¹p ®Ó tõ ®ã biÕn con ng­êi tõ l¹c hËu sang v¨n minh nh­ ngµy nay. Cßn ®èi víi c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ con ng­êi lµ nguån lùc chñ thÓ quan träng trong suèt qu¸ tr×nh tiÕn hµnh. Bëi tiÒm n¨ng con ng­êi víi trÝ tuÖ vµ lao ®éng ®Þnh h­íng, trÝ tuÖ ®ã ®· vµ ®ang lµ s¶n phÈm quý gi¸ nhÊt cña nguån lùc, quyÕt ®Þnh sù tiÕn bé cña mçi quèc gia. Lµm thÕ nµo ®Ó nhanh chãng t¹o ra sù thay ®æi c¨n b¶n vÒ chÊt l­îng trong nguån lùc con ng­êi? §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i cã hµng lo¹t c¸c gi¶i ph¸p thÝch øng nh»m ph¸t huy tèt yÕu tè con ng­êi. Víi b¶n th©n lµ sinh viªn ®ang ngåi trªn ghÕ nhµ tr­êng b¶n th©n t«i còng cã hai ý kiÕn c¬ b¶n mµ ®· ®­îc c¸c nhµ kinh tÕ; c¸c nhµ lý luËn ®óc kÕt tõ tr­íc tíi, nh»m n©ng cao tr×nh ®é nhËn thøc vµ ph¸t huy tèi ®a nguån lùc con ng­êi th× cÇn ph¶i ®Ò cËp hia vÊn ®Ò khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Thø nhÊt: Quan t©m ®óng møc tíi nhu cÇu vµ lîi Ých cña ng­êi lao ®éng trong s¶n xuÊt còng nh­ trong ho¹t ®éng x· héi, con ng­êi lu«n lu«n bÞ kÝch thÝch, bÞ th«i thóc bëi hµng lo¹t c¸c ®éng lùc ë n­íc ta hiÖn nay, nÒn kinh tÕ tuy ®· tho¸t khái khñng ho¶ng vµ b­íc vµo thêi kú ph¸t triÓn míi, nh­ng ®êi sèng vËt chÊt cña ng­êi lao ®éng cßn khã kh¨n, do ®ã cÇn cã sù quan t©m ®óng møc tíi nhu cÇu vµ lîi Ých cña ng­êi lao ®éng mµ tr­íc hÕt lµ lîi Ých kinh tÕ. Tr­íc ®©y chóng ta ®· cã lóc chóng ta nÆng vÒ kªu gäi nh©n d©n “ th¾t l­ng buéc bông” ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi mµ Ýt chó ý ®Õn lîi Ých kinh tÕ cña hä cho nªn ë chõng mùc nhÊt ®Þnh, chóng ta ch¼ng nh÷ng ®· kh«ng kÝch thÝch ng­êi lao ®éng, h¨ng say s¶n xuÊt, mµ cßn cã khi ng­îc l¹i, lµm cho hä quay l­ng l¹i víi s¶n xuÊt chóng ta ®· quªn r»ng nhu cÇu thiÕt thùc tr­íc m¾t b¶o ®¶m sù tån t¹i cña ng­êi lao ®éng chÝnh lµ nh÷ng ®éng lùc to lín thóc ®Èy lîi Ých, kinh tÕ cho ng­êi lao ®éng lµm mét kh©u rÊt quan träng t¹o ra ®éng lùc ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng. Thø hai: X©y dùng m«i tr­êng x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy yÕu tè con ng­êi. Con ng­êi lµ chñ thÓ, ®ång thêi con ng­êi còng lµ s¶n phÈm cña sù vËn ®éng x· héi, cña chÕ ®é x· héi. V× vËy muèn ph¸t huy ®­îc yÕu tè con ng­êi cÇn ph¶i cã m«i tr­êng thÝch øng. ViÖc gi¶i phãng lùc l­îng s¶n xuÊt ®­îc thùc hiÖn tr­íc tiªn vµ chñ yÕu nhÊt lµ ë kh©u xo¸ bá nh÷ng c¬ chÕ ®· vµ ®ang k×m h·m tÝnh tÝch cùc chñ ®éng s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®éng, do ®ã x©y dùng m«i tr­êng lµ tiÒm ®Ò cho x©y dùng con ng­êi míi táng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. kÕt luËn Chñ nghÜa x· héi do con ng­êi, v× con ng­êi. Do vËy h×nh thµnh mèi quan hÖ ®óng ®¾n vÒ con ng­êi vÒ vai trß cña con ng­êi trong sù ph¸t triÓn x· héi nãi chung trong x· héi, x· héi chñ nghÜa nãi riªng lµ mét v¸n ®Ò kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña thÕ giíi quan M¸c - Lªnin. Con ng­êi lµ kh¸i niÖm chØ nh÷ng c¸ thÓ ng­êi nh­ mét chØnh thÓ, trong sù thèng nhÊt gi÷a mÆt sinh häc vµ mÆt x· héi cña nã. NÕu chØ dõng l¹i ë mét sè tr­íc tÝnh sinh häc cña con ng­êi th× kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®­îc b¶n chÊt cña con ng­êi, con ng­êi lµ mét thùc thÓ ®Æc biÖt ho¹t ®éng cã ý thøc, cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cho m×nh. Tõ tù nhiªn vµ chÝnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã nh÷ng quan hÖ x· héi ®­îc h×nh thµnh cã t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi sù h×nh thµnh nh©n c¸ch, b¶n chÊt con ng­êi M¸c viÕt “Con ng­êi lµ tæng hoµ cña nh÷ng quan hÖ x· héi”. Con ng­êi lµ chñ thÓ lÞch sö, s¸ng t¹o vµ lÞch sö. Trong CMXHCN con ng­êi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh võa lµ ®iÓm xuÊt ph¸t võa lµ môc ®Ých cña mét chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi x©y dùng x· héi chñ nghÜa lµ x©y dùng x· héi chñ nghÜa lµ x©y dùng mét x· héi mµ ë ®ã cã ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ tinh thÇn. ViÖt Nam ®· lµm ®­îc ®iÒu ®ã hay ch­a; cho tíi nay tuy chóng ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ nh­ng ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña ®¹i ®a sè, ng­êi d©n cßn thiÕu. Do vËy lý luËn chñ nghÜa M¸c Lªnin nãi chung vµ quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c Lªnin vÒ con ng­êi lµ kim chØ nam ®Ó h­íng ®Êt n­íc ta cÇn pahØ ®i ®©u, lµm g× vµ lµm nh­ thÕ nµo, ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, cã nh­ vËy chóng ta míi v­ît qua ®­îc c¸i ng­ìng cña nghÌo nµn vµ l¹c hËu... Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o t×nh triÕt häc M¸c Lªn cña NXB chÝnh trÞ quèc gia (tËp I, tËp II). 2. Gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝnh trÞ häc cña NXB gi¸o dôc 1996, 3. Tµi liÖu häc tËp lý luËn chÝnh trÞ phæ th«ng (NXB chÝnh trÞ quèc gia (tËp 1). 4. Tap chÝ céng s¶n. 5. VÊn ®Ò con ng­êi trong sù ngihÖp CNH, H§H. Ph¹m Minh H¹c. NXB chÝnh trÞ quèc gia 1996. 6. Con ng­êi ViÖt Nam vµ c«ng cuéc ®æi míi kû yÕu héi nghÞ khoa häc tõ 28 - 29 /7/1993. T¹i TPHCM. 7.C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam - lý luËn vµ thùc tiÔn. NguyÔn Träng ChuÈn. NXB chÝnh trÞ quèc gia. 8. ChiÕn l­îc huy ®éng vèn vµ nguån nh©n lùc cho sù nghiÖp CNH, H§H ®Êt n­íc. TrÇn Kiªn 9. §Þnh h­íng ph¸t triÓn ®éi ngò trÝ thøc ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh CNH, H§H. Ph¹m TÊt Dong. Môc lôc Lêi më ®Çu 1 Néi dung Ch­¬ng II. Lý luËn cña chñ nghÜa M¸c vÒ con ng­êi 3 I. B¶n chÊt cña con ng­êi 3 a. Quan ®iÓm cña c¸c nhµ triÕt häc tr­íc M¸c vÒ con ng­êi 4 b. Con ng­êi lµ chñ thÓ sinh ®éng nhÊt cña x· héi 5 II. Quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c vÒ con ng­êi 7 III. Vai trß cña chñ nghÜa M¸c vÒ con ng­êi trong ®êi sèng x· héi 11 Ch­¬ng II. VÊn ®Ò con ng­êi trong c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc 17 I. TÝnh tÊ yÕu kh¸ch quan cña c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ 17 II. Môc tiªu con ng­êi trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ë n­íc ta hiÖn nay 22 III. Nguån lùc con ng­êi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc 24 IV. HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p cho nguån lùc con ng­êi ë n­íc ta hiÖn nay 26 ý kiÕn b¶n th©n 30 KÕt luËn 32 Tµi liÖu tham kh¶o 33