Lý luận nhà nước và pháp luật phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay

ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI Đề tài: PHÂN TÍCH NHỮNG YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT Ở NƯỚC TA HIỆN NAY Họ và tên: MSSV: Hà nội, 12 - 2011 MỤC LỤC A. MỞ ĐẦU Trong đời sống xã hội, pháp luật có một vai trò, vị trí vô cùng quan trọng và mang ý nghĩa rất to lớn. Pháp luật là một trong những phương tiện có hiệu quả nhất để nhà nước quản lý xã hội. Tuy nhiên pháp luật chỉ thực sự phát huy vai trò to lớn của nó khi nó được hiện thực hóa vào đời sống, được cụ thể hóa bằng những hành động của con người, đó chính là thực hiện pháp luật. Vấn đề đặt ra với nhà nước không phải là cứ ban hành nhiều văn bản luật mà điều quan trọng hơn là phải thực hiện pháp luật. Chính từ ý nghĩa quan trọng của vấn đề này em đã chọn đề tài “Phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến thục hiện pháp luật ở nước ta hiện nay” làm bài tập lớn học kì. Dù đã có nhiều cố gắng song vẫn còn nhiều thiếu sót, mong thầy cô góp ý để bài tập của em được hoàn thiện hơn B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. Cơ sở lý luận. “Pháp luật xã hội chủ nghĩa là hệ thống các quy phạm pháp luật dân chủ và nhân đạo. Việc thực hiện đúng chính xác, đầy đủ càng thể hện tính dân chủ và nhân đạo thực sự của xã hội chúng ta”. Như vậy, thực hiện chính xác đầy đủ pháp luật xã hội chủ nghĩa không chỉ là mối quan tâm của nhà nước mà còn là nghĩa vụ của mọi người dân trong xã hội. Vậy thực hiện pháp luật là gì? Thực hiện pháp luật là một quá trình hoạt động có mục đích làm cho các quy định của pháp luật đi vào thực tiễn đời sống, trở thành những hành vi thực tế hợp pháp của các chủ thể pháp luật. Thực hiện pháp luật vừa mang tính khách quan, vừa mang tính chủ quan của đời sống pháp lý. Có bốn hình thức thực hiện pháp luật là: Tuân thủ pháp luật: là một hình thức thực hiện pháp luật trong đó các chủ thể pháp luật tự kiềm chế để không thực hiện những hành vi, hoạt động mà pháp luật ngăn cấm. Đây là hình thức thực hiện những quy phạm pháp luật cấm trong lĩnh vực luật hình sự, luật hành chính… Tuân theo pháp luật biểu hiện cách sử sự thụ động của các chủ thể, song nó cũng thể hiện sự tự giác, nghiêm chỉnh thực hiện pháp luật. Tuân theo pháp luật chưa làm phát sinh quan hệ pháp luật. Thi hành (chấp hành) pháp luật là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật thực hiện nghĩa vụ pháp lý của mình bằng hành động tích cực nhất định. Những quy phạm pháp luật mang tính bắt buộc, như quy định phải thực hiện những hành vi tích cực nhất định, thường được thực hiện theo hình thức này Sử dụng pháp luật là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật thực hiện quyền chủ thể của mình ( thực hiện những hành vi mà pháp luật cho phép). Những quy phạm pháp luật về quyền tự do dân chủ của công dân được thực hiện ở hình thức này Áp dụng pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật trong đó nhà nước thông qua các cơ quan có thẩm quyền hoặc nhà chức trách tổ chức cho các chủ thể pháp luật thực hiện các quy định của pháp luật để tạo ra các quyết định làm phát sinh, thay đổi, đình chỉ hoặc chấm dứt những quan hệ pháp luật cụ thể. Trong trường hợp này, các chủ thể pháp luật thực hiện các quy định của pháp luật có sự can thiệp của nhà nước. Thực hiện pháp luật diễn ra một cách phổ biến trong đời sống hàng ngày và đối với hầu hết mọi người, trong những điều kiện, hoàn cảnh khác nhau và chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố đến từ nhiều hướng khác nhau với những mức độ khác nhau. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện pháp luật ở nước ta rất đa dạng và phức tạp, có thể nhìn nhận chúng dưới góc độ tác động bên trong và tác động bên ngoài như dưới đây… II. Cụ thể 1. Các yếu tố bên trong - Trình độ văn hóa của chủ thể: Đây là yếu tố tác động trực tiếp đến việc thực hiện pháp luật. Trình độ dân trí cao là điều kiện đầu tiên, cơ bản để có những hành vi xử sự hợp pháp, với người có trình độ văn hóa cao họ sẽ dễ dàng hiểu biết pháp luật, nhận thức đúng pháp luật và dẫn đến việc thực hiện pháp luật tốt. Còn với những người trình độ văn hóa thấp, điều đó sẽ ngược lại, thật khó khăn cho họ trong việc hiểu biết cũng như thực hiện pháp luật vậy. Theo thống kê, hiện nay ở nước ta có khoảng 1,7 triệu người mù chữ chủ yếu là các dân tộc ít người. Trình độ văn hóa thấp, họ ít tiếp thu được các chuẩn mực xã hội mới, trong đó có pháp luật. Không biết chữ, họ không thể đọc được văn bản luật, có được tiếp thu thì cũng chỉ qua hình thức truyền miệng. Từ đó họ sẽ không hiểu được sâu sắc bản chất, thậm chí còn có thể hiểu sai bởi những dị bản qua hình thức truyền miệng này, điều đó sẽ ảnh hưởng rất lớn đến việc thực hiện pháp luật của họ, đôi khi dẫn đến tình trạng vi phạm pháp luật. Nhận thức đúng đắn vấn đề này, hiện nay Đảng ta vẫn tiếp tục đẩy mạnh công tác xóa nạn mù chữ, nâng cao dân trí ở những vùng sâu, vùng xa -Yếu tố tâm lý. Trong điều kiện xã hội hiện nay, nhất là ở nông thôn, yếu tố tâm lý cũng đang bộc lộ những tác động tích cực và tiêu cực của nó đối với công tác thực hiện pháp luật. Hẳn ai cũng biết truyền thống trọng tình, duy tình trong quan hệ dòng họ thân tộc của người Việt Nam đã được tạo nên từ lối sống, từ tập quán sản xuất và sinh hoạt lâu đời, đã tạo nên sự đoàn kết, nhất trí, tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau, động viên nhau những lúc khó khăn… là cơ sở hình thành nên giá trị đời sống tinh thần của người dân. Đây là nhân tố tích cực thúc đẩy các chủ thể thực hiện pháp luật tích cực hơn, nhiệt tình hơn vì họ không muốn mang tiếng xấu với người thân, làng xóm. Tuy nhiên cũng từ tâm lý trọng tình nghĩa này mà người dân nhiều khi mới “chín bỏ làm mười”, có trường hợp biết người thân phạm tội mà không nỡ tố giác… điều đó gây khó khăn cho công tác quản lý xã hội, và hoạt động thực thi, bảo vệ pháp luật. Yếu tố tâm lý đã được hình thành từ lâu đời và trở nên quá bền vững, thật không dễ gì thay đổi để người Việt tiếp nhận pháp luật một cách tự nguyện và tích cực hơn… -Phong tục tập quán và lối sống: Cũng như các yếu tố khác, phong tục tập quán cũng có tác động hai mặt đến thực hiện pháp luật, bao gồm cả tích cực và tiêu cực. Những phong tục tập quán tích cực phù hợp với ý chí nhà nước thì sẽ được nhà nước đảm bảo và thừa nhận trở thành quy phạm pháp luật, còn những phong tục tập quán nào trái với ý chí nhà nước sẽ bị hạn chế hoặc bài trừ. Như chúng ta đã biết, giỗ tổ Hùng Vương là một phong tục tốt đẹp của người dân ta, để mỗi người dân luôn biết đến cội nguồn, luôn nhớ đến cội nguồn. Vì vậy mà Đảng và nhà nước ta đã công nhận ngày 10-3 âm lịch hàng năm là ngày quốc giỗ, là ngày nghỉ lễ cho người lao động được hưởng nguyên lương, khuyến khích xây dựng đền Hùng trở thành di sản văn hóa thế giới… Tuy nhiên bên cạnh đó, cũng có những phong tục tập quán lạc hậu đã ăn sâu, bén rễ vào trong tiềm thức, suy nghĩ, trong lối sống cách hành xử của người dân ta từ bao đời nay, gây ảnh hưởng xấu đến việc thực hiện pháp luật mà cần phải bài trừ, thanh toán. Một ví dụ tiêu biểu đó chính là vấn đề “trọng nam khinh nữ”, với suy nghĩ “nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô” và phong tục chỉ có con trai mới được nối dõi tông đường, mới được thờ cúng tổ tiên… đã khiến không ít gia đình cố tình sinh con thứ 3 bất chấp vi phạm pháp luật, chính điều này đanh dẫn tới tình trạng mất cân bằng giới tính đáng lo ngại ở Việt Nam hiện nay. Thiết nghĩ rằng, gìn giữ những phong tục tập quán là tốt, nhưng sẽ tốt hơn nếu đó là những phong tục tập quán tốt đẹp và tiến bộ 2. Các yếu tố bên ngoài - Sự phát triển kinh tế xã hội: Quá trình thực hiện pháp luật chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của sự phát triển kinh tế xã hội. Nước ta là một nước đang phát triển, trình độ kinh tế xã hội ở mỗi vùng miền là khác nhau, do đó nó cũng ảnh hưởng nhất định đến việc thực hiện pháp luật ở nước ta. Kinh tế có phát triển, đời sống vật chất được nâng cao thì pháp luật mới có điều kiện và khả năng được thực hiện. Điều kiện văn hóa xã hội, giáo dục không ngừng phát triển, mở rộng làm chuyển biến đáng kể trình độ dân trí, cách nghĩ và tầm nhìn của người dân Việt Nam không ngừng được cải thiện, đặc biệt là tư duy pháp lý. Người dân có nhiều điều kiện tiếp xúc với các phương tiện thông tin đại chúng như loa đài, ti vi, sách báo… để hiểu pháp luật hơn, họ sẽ dễ dàng thi hành pháp luật, tuân theo pháp luật. Nhưng khi kinh tế kém phát triển, cuộc sống của nghười dân nghèo đói thì hiện tượng vi phạm pháp luật tràn lan là không có gì đáng ngạc nhiên, bởi mối quan tâm hàng đầu của người dân lúc đó là miếng cơm manh áo, họ sẽ thờ ơ với pháp luật, thậm chí còn vi phạm pháp luật để kiếm sống. Vì vậy cần phải chú ý phát triển kinh tế xã hội ở tất cả các vùng miền, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa… - Hệ thống pháp luật. Bản thân pháp luật sinh ra là để điều chỉnh các quan hệ xã hội, là cơ sở để các chủ thể thực hiện pháp luật. Song chính các mặt, các khía cạnh khác nhau của chuẩn mực pháp luật cũng có ảnh hưởng nhất định đến hoạt động thực hiện pháp luật. Người dân thực hiện pháp luật tốt hơn với một hệ thống pháp luật toàn diện ( hệ thống pháp luật phải có khả năng đáp ứng được đầy đủ nhu cầu điều chỉnh pháp luật trên các lĩnh vực quan trọng), đồng bộ ( không được chồng chéo, không được mâu thuẫn với nhau) và phù hợp ( nội dung của thực hiện pháp luật luôn có sự tương quan với trình độ phát triển kinh tế xã hội của đất nước). Có thể nói pháp luật là đời sống xã hội được khái quát hóa và nâng lên thành luật thông qua hoạt động lý trí và ý chí của con người. Do vậy sự thống nhất, toàn diện, đồng bộ, phù hợp của các văn bản pháp luật, đặc biệt là các đạo luật là vô cùng quan trọng, đảm bảo cho hiệu quả của việc thực hiện pháp luật. Trong thực tiễn xây dựng pháp luật ở nước ta, nhiều văn bản pháp luật được ban hành ( thậm chí ngay cả hiến pháp ) chưa phù hợp với qui luật phát triển khách quan của xã hội, chưa đồng bộ và thống nhất. Có khi nhiều văn bản pháp luật vừa ban hành đã phải sửa đổi, bổ sung, thậm chí phải được thay thế bằng văn bản khác, vì nếu để nguyên không những không thực hiện được trong thực tế mà còn gây thiệt hại cho đất nước - Yếu tố chính trị: Yếu tố chính trị có ảnh hưởng mạnh mẽ tới hiệu quả của hoạt động thực hiện pháp luật của các chủ thể pháp luật, đặc biệt là các cá nhân, cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng pháp luật. Một đất nước có môi trường chính trị ổn định là điều kiện thuận lợi đối với hoạt động thực hiện pháp luật, bởi nó củng cố niềm tin của người dân, để họ tin và đi theo Đảng. Một đất nước bất ổn về chính trị sẽ luôn khiến người dân hoang mang, lo lắng, dao động… và dẫn đến thực hiện pháp luật không tốt. Nhận thấy đây là một trong những yếu tố quan trọng cho việc thực hiện pháp luật hiệu quả, chính xác, hiện nay Đảng ta luôn quan tâm và chỉ đạo sâu sát đối với việc tuyên truyền và phổ biến kiến thức nhằm nâng cao ý thức chính trị cũng như hiểu biết pháp luật cho các Đảng viên và đã đạt được những kết quả tốt đẹp, để các Đảng viên luôn là những người đi trước, gương mẫu thực hiện pháp luật, từ đó tăng được lòng tin của quần chúng nhân dân Ngoài ra tính chất, mức độ của nền dân chủ xã hội cũng ảnh hưởng quan trọng đến hoạt động thực hiện pháp luật. Trong điều kiện xã hội có nền dân chủ rộng rãi, các tầng lớp xã hội có thể thẳng thắn, công khia bày tỏ ý kiến, quan điểm, nguyện vọng của mình đối với các vấn đề pháp luật và các cơ quan pháp luật, sẵn sàng lên tiếng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Ngược lại, trong điều kiện xã hội thiếu dân chủ, thông tin nghèo nàn, bầu không khí chính trị ngột ngạt, gò bó thì các công dân không dám bày tỏ những suy nghĩ thật của mình, không dám đòi hỏi công lý vì tâm lý lo lắng, e ngại Bộ máy nhà nước: Bộ máy nhà nước có ảnh hưởng nhất định đến việc thực hiện pháp luật. Các cơ quan nhà nước có trách nhiệm trong tổ chức thực hiện pháp luật phải được tổ chức một cách khoa học có sự phân công rõ ràng về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn… để xử lý công việc nhanh chóng không chồng chéo lên nhau. Sự thiếu thống nhất, thiếu đồng bộ và thiếu sự phối hợp với nhau ở các cơ quan trong bộ máy nhà nước sẽ dẫn đến sự chồng chéo trong cách giải quyết và sự đùn đẩy lẫn nhau. Có sự việc thì nhiều cơ quan cùng giải quyết, nhưng cũng có sự việc thì không cơ quan nào chịu trách nhiệm cả. Hiện nay, bộ máy nhà nước ta đã có nhiều chuyển biến khá tích cực, để việc thực hiện pháp luật đạt kết quả tốt hơn Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện pháp luật là vô cùng phong phú đa dạng, mong rằng pháp luật sẽ ngày càng phát huy vai trò của nó trên cơ sở phát huy những yếu tố tích cực và hạn chế những mặt tiêu cực của các yếu tố trên C. KẾT LUẬN Việc ban hành nhiều đạo luật là rất quan trọng nhưng quan trọng hơn là phải làm cho pháp luật phát huy tác dụng tích cực trong cuộc sống. Thực hiện pháp luật là khâu quan trọng để các đạo luật, các văn bản quy phạm pháp luật đi vào thực tế cuộc sống. Nó phải được thể hiện dưới các hình thức thông qua các quy định chặt chẽ của pháp luật. Thực hiện pháp luật đạt hiệu quả là góp phần thúc đẩy xã hội phát triển, ổn định tình hình chính trị của đất nước trong giai đoạn công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Thực hiện pháp luật là quá trình phức tạp, phải được nhận thức đúng, tiến hành đồng bộ là một trong những vấn đề cấp thiết hiện nay DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình lý luận nhà nước và pháp luật, trường đại học Luật Hà Nội, Nxb.CAND, Hà Nội, 2010 Giáo trình lý luận về nhà nước và pháp luật, Nguyễn Văn Động, Nxb giáo dục, Hà Nội. 2008 Giáo trình lý luận chung về nhà nước và pháp luật, khoa Luật- Đại học QGHN, Nxb.ĐHQGHN, 2005 Những nội dung căn bản của môn học lý luận nhà nước và pháp luật, Nguyễn Thị Hồi ( chủ biên ), Nxb. Tư pháp, Hà Nội. 2010 Nhà nước và pháp luật đại cương, Nxb TPHCM, TTS Nguyễn Đăng Dung Xã hội học pháp luật, TS. Ngọ Văn Nhân Thực hiện và áp dụng pháp luật ở Việt Nam, TS. Nguyễn Minh Đoan Khoa hành chính nhà nước, trường đại học Luật Hà Nội, Lỉ yếu hội thảo khoa học: Thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay, năm 2009 Nghiên cứu lý luận về nhà nước và pháp luật, Nguyễn Minh Đoan, Nxb.CAND, Hà Nội, 2008 Những vấn đề lý luận căn bản về pháp luật, Đào Trí Úc, Nxb.KHXH, Hà Nội 1993 Những vấn đề lý luận và quan hệ pháp luật. TS. Lê Văn Long Luận văn “ Tâm lý người Việt và văn hóa pháp lý với việc thực hiện pháp luật trong tiến trình hội nhập quốc tế” Luận văn “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện pháp luật ở TP. Hà Nội hiện nay”, Trần Thị Xuân Luận văn “Thực hiện pháp luật ở các tỉnh miền núi phía bắc nước ta hiện nay – thực trạng và các phương hướng, giải pháp”, Lê Thanh Bình