Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức

LêI NãI §ÇU TiÕn lªn chñ nghÜa x· héi lµ môc tiªu c¸ch m¹ng lín lao nhÊt vµ quan träng nhÊt cña §¶ng vµ nh©n d©n ta hiÖn nay v× chØ cã thùc hiÖn ®­îc môc tiªu nµy, chóng ta míi cã thÓ x©y dùng ®­îc mét n­íc ViÖt Nam mµ theo c¸ch nãi cña Hå ChÝ Minh lµ: “d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng d©n chñ, v¨n minh”. Vµ còng chØ x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi, chóng ta míi cã thÓ lµm tho¶ m·n ham muèn tét cïng, ham muèn cuèi ®êi cña Ng­êi ®ã lµ : “Lµm sao cho d©n ta ai còng cã c¬m ¨n ¸o mÆc, ai còng ®­îc häc hµnh ...”. VËy chóng ta ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn? Tõ thùc tÕ hiÖn nay cïng víi con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta lµ bá qua chÕ ®é chñ nghÜa t­ b¶n, mµ t¹i ®¹i héi VII cña §¶ng ta lÇn ®Çu tiªn ®· kh¼ng ®Þnh: Chñ nghÜa M¸c- Lªnin, t­ t­ëng Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t­ t­ëng, lµ kim chØ nam cho ho¹t ®éng cña §¶ng. Tøc lµ, chóng ta ph¶i: dïng lËp tr­êng, quan ®iÓm, ph­¬ng ph¸p chñ nghÜa M¸c - Lªnin mµ tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm cña §¶ng ta, ph©n tÝch mét c¸ch ®óng ®¾n nh÷ng ®Æc ®iÓm cña n­íc ta. Cã nh­ thÕ chóng ta míi cã thÓ dÇn dÇn t×m hiÓu ®­îc quy luËt ph¸t triÓn cña C¸ch m¹ng ViÖt Nam, ®Þnh ra ®­îc ®­êng lèi, ph­¬ng ch©m, b­íc ®i cô thÓ cña C¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa phï hîp víi t×nh h×nh n­íc ta. Lµm ®Ò tµi tiÓu luËn nµy, v¬Ý t­ c¸ch lµ mét sinh viªn, mét c«ng d©n cña n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, mét mÆt t«i muèn cïng mäi ng­êi t×m hiÓu s©u h¬n vµ kÜ h¬n vÒ TriÕt häc M¸c - Lªnin phÇn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Cô thÓ h¬n, ®ã lµ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a vËt chÊt víi ý thøc. MÆt kh¸c, t«i còng muèn gãp mét phÇn c«ng søc nhá bÐ cña m×nh vµo sù nghiÖp c¸ch m¹ng lín lao cña toµn §¶ng, toµn d©n ta hiÖn nay- sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi- mµ nÒn t¶ng t­ t­ëng lµ chñ nghÜa M¸c - Lªnin. §ã lµ, mäi s¸ch l­îc, chiÕn l­îc c¸ch m¹ng cña chóng ta ph¶i ®­îc xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan, ph¸t huy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng chñ quan vµ ®ång thêi chèng chñ quan duy ý chÝ. §©y ®­îc coi lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng, bëi nã quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i trªn con ®­êng ®i tíi chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. §iÒu nµy sÏ ®­îc lý gi¶i râ h¬n trong phÇn néi dung cña ®Ò tµi. 1. Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc. 1.1. VËt chÊt quyÕt ®Þnh ý thøc. Tr­íc tiªn chóng ta ph¶i ®i t×m hiÓu vËt chÊt lµ g×? Theo Lªnin th× “VËt chÊt lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan ®­îc ®em l¹i cho con ng­êi trong c¶m gi¸c vµ ®­îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh l¹i vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c’’. nh­ vËy ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lª-nin næi lªn mét sè néi dung c¬ b¶n sau: Thø nhÊt, vËt chÊt lµ c¸i tån t¹i kh¸ch quan bªn ngoµi ý thøcvµ kh«ng phô thuéc vµo ý thøc. Thø hai, vËt chÊt lµ c¸i g©y lªn c¶m gi¸c ë con ng­êi khi b»ng c¸ch nµo ®ã (trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp) t¸c ®éng lªn c¸c gi¸c quan cña con ng­êi. Thø ba, vËt chÊt c¸i mµ c¶m gi¸c, t­ duy, ý thøc ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh cña nã. Qua ®ã, Lªnin muèn kh¼ng ®Þnh r»ng, trong nhËn thøc luËn, vËt chÊt lu«n mang tÝnh thø nhÊt, lµ c¸i quyÕt ®Þnh: vËt chÊt quyÕt ®Þnh sù h×nh thµnh ý thøc, quyÕt ®Þnh néi dung ph¶n ¸nh, quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc vµ nã cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó hiÖn thùc ho¸ ý thøc. Dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn nhÊt lµ sinh lý häc thÇn kinh, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh r»ng ý thøc lµ mét thuéc tÝnh cña vËt chÊt nh­ng kh«ng ph¶i cña mäi d¹ng vËt chÊt mµ chØ lµ thuéc tÝnh cña mét d¹ng vËt chÊt sèng cã tæ chøc cao lµ bé ãc ng­êi. Bé ãc ng­êi lµ c¬ quan vËt chÊt cña ý thøc. Khoa häc còng ®· chøng minh ®­îc r»ng, thÕ giíi vËt chÊt nãi chung vµ tr¸i ®Êt nãi riªng ®· tõng tån t¹i rÊt l©u tr­íc khi xuÊt hiÖn con ng­êi vµ bé ãc ng­êi, r»ng ý thøc ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn l©u dµi cña giíi tù nhiªn cho tíi khi xuÊt hiÖn con ng­êi vµ bé ãc ng­êi. Ho¹t ®éng ý thøc cña con ng­êi diÔn ra trªn c¬ së ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé n·o ng­êi. Bé n·o ng­êi bao gåm kho¶ng 15 ®Õn 17 tØ tÕ bµo thÇn kinh, c¸c tÕ bµo nµy t¹o nªn v« sè c¸c mèi liªn hÖ nh»m thu nhËn, xö lý, truyÒn dÉn vµ ®iÒu khiÓn toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña c¬ thÓ trong quan hÖ ®èi víi thÕ giíi bªn ngoµi qua c¬ chÕ ph¶n x¹ kh«ng ®iÒu kiÖn vµ cã ®iÒu kiÖn. Kh«ng chØ cã thÕ, vËn ®éng cña ý thøc, t­ duy trªn thùc tÕ còng lµ s¶n phÈm cña sù vËn ®éng cña vËt chÊt. §iÒu ®ã ®­îc chøng minh mét c¸ch kh¸ râ rµng ë h×nh thøc vËn ®éng x· héi cña vËt chÊt. §ã lµ sù thay thÕ lÉn nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi, tõ ®ã sím hay muén còng dÉn ®Õn sù thay ®æi cña ý thøc, cña c¸ch nghÜ, bëi tån t¹i x· héi bao giê còng quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi. Vai trß c¬ së, quyÕt ®Þnh cña vËt chÊt cßn ®­îc thÓ hiÖn ë chç nã quyÕt ®Þnh néi dung ph¶n ¸nh, quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc. Tõ néi dung thø hai trong ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin r»ng: VËt chÊt mµ c¸i c¶m gi¸c, t­ duy, ý thøc ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh cña nã, mµ ta thÊy r»ng néi dung ph¶n ¸nh cña ý thøc lµ thÕ giíi bªn ngoµi, lµ hiÖn thùc kh¸ch quan. Hay nãi nh­ chñ nghÜa duy vËt macxit : ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan vµo trong bé ãc cña con ng­êi. ChÝnh v× vËy mµ thÕ giíi kh¸ch quan nh­ thÕ nµo th× ý thøc ph¶n ¸nh nh­ thÕ Êy, kh«ng nªn ph¶n ¸nh mét c¸ch xuyªn t¹c, h­ ¶o, bãp mÐo sù thËt vÒ thÕ giíi kh¸ch quan nh­ viÖc t« vÏ h×nh t­îng c¸c vÞ thÇn linh. Nãi c¸ch kh¸c, néi dung ph¶n ¸nh cña ý thøc ph¶i lÊy c¸i kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò vµ bÞ c¸i kh¸ch quan quy ®Þnh. VËt chÊt quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi cña ý thøc. Do ý thøc lµ chøc n¨ng cña bé n·o ng­êi. Ho¹t ®éng ý thøc kh«ng diÔn ra ë ®©u ngoµi nh÷ng ho¹t ®éng sinh lý thÇn kinh cña bé n·o. ý thøc phô thuéc vµo ho¹t ®éng cña bé n·o, do ®ã khi bé n·o bÞ tæn th­¬ng th× ho¹t ®éng ý thøc sÏ kh«ng ®­îc b×nh th­êng hoÆc bÞ rèi lo¹n. MÆt kh¸c, trong ho¹t ®éng cña con ng­êi, nhu cÇu vËt chÊt bao giê còng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, chi phèi vµ quy ®Þnh môc ®Ých ho¹t ®éng bëi v× con ng­êi tr­íc hÕt ph¶i ®­îc tho¶ m·n nhu cÇu vËt chÊt tèi thiÓu : ¨n, ë, mÆc… råi míi nghÜ ®Õn vui ch¬i, gi¶i trÝ, c¸c ho¹t ®éng tinh thÇn.Tøc lµ, ho¹t ®éng nhËn thøc cña con ng­êi tr­íc hÕt h­íng tíi môc tiªu c¶i biÕn tù nhiªn ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu sèng. Cuéc sèng tinh thÇn cña con ng­êi phô thuéc vµ bÞ chi phèi bëi nhu cÇu vËt chÊt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã. ý thøc con ng­êi kh«ng thÓ t¹o ra c¸c ®èi t­îng vËt chÊt, còng kh«ng thay ®æi ®­îc quy luËt vËn ®éng cña nã. Do ®ã, mäi môc tiªu ­íc muèn cña con ng­êi kh«ng dùa trªn ®iÒu kiÖn vËt chÊt hiÖn cã, trªn m¶nh ®Êt hiÖn thùc ®Òu lµ ­íc m¬ chñ quan, kh«ng t­ëng. VÝ dô: VËn dông trong sù nghiÖp c«ng nhiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña n­íc ta. Tr­íc kia do kh«ng nhËn thøc ®­îc r»ng mäi chñ tr­¬ng ®­êng lèi…®Òu ph¶i dùa trªn ®iÒu kiÖn vËt ch¸t hiÖn cã mµ chóng ta ®· chñ tr­¬ng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng trong khi mäi tiÒn ®Ò vËt chÊt th× ch­a cã. Do ®ã, chóng ta ®· bÞ thÊt b¹i. Kh«ng chØ cã thÕ, tÝnh thø nhÊt cña vËt chÊt so víi tÝnh thø hai cña ý thøc cßn ®­îc thÓ hiÖn ë chç vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó hiÖn thùc ho¸ ý thøc. Nã quy ®Þnh kh¶ n¨ng c¸c nh©n tè tinh th©n cã thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng cña con ng­êi. Nã t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n tè tinh thÇn nµy hoÆc nh©n tè tinh thÇn kh¸c biÕn thµnh hiÖn thùc vµ qua ®ã quy ®Þnh môc ®Ých, chñ tr­¬ng, biÖn ph¸p mµ con ng­êi ®Ò ra cho ho¹t ®éng cña m×nh b»ng c¸ch chän läc, söa ch÷a, bæ sung, cô thÓ ho¸ c¸c môc ®Ých, chñ tr­¬ng biÖn ph¸p ®ã. Khi kh¼ng ®Þnh vai trß c¬ së, quyÕt ®Þnh trùc tiÕp cña vËt chÊt ®èi víi ý thøc, chñ nghÜa duy vËt macxit ®ång thêi còng v¹ch râ sù t¸c déng trë l¹i v« cïng quan träng cña ý thøc ®èi víi vËt chÊt. 1.2. ý thøc t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt. ý thøc do vËt chÊt sinh ra song sau khi ra ®êi, ý thøc cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi nªn cã sù t¸c ®éng trë l¹i to lín ®èi víi vËt chÊt th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi. ý thøc ®óng ®¾n lµ ý thøc dùa trªn quy luËt kh¸ch quan cña con ng­êi. Do ®ã nã cã t¸c ®éng tÝch cùc, lµm biÕn ®æi hiÖn thùc, vËt chÊt kh¸ch quan theo nhu cÇu cña m×nh. ý thøc sai lÇm, tr¸i quy luËt kh¸ch quan cña con ng­êi cã t¸c ®éng tiªu cùc thËm chÝ ph¸ ho¹i c¸c ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, hoµn c¶nh kh¸ch quan, kÐo lïi lÞch sö. Bëi mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc lµ mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i. Kh«ng nhËn thøc ®­îc ®iÒu nµy sÏ r¬i vµo quan niÖm duy vËt tÇm th­êngvµ bÖnh n¶o thñ tr× trÖ trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng. Nãi tíi vai trß cña ý thøc vÒ thùc cÊt lµ nãi tíi vai trß cña con ng­êi bëi ý thøc lµ ý thøc cña con ng­êi. Tr¸i víi c¸c nhµ triÕt häc duy t©m muèn biÕn ý thøc cña con ng­êi thµnh ®éng lùc cña lÞch sö, C¸cmac vµ Ph.¡ngghen ®· kh¼ng ®Þnh: “X­a nay, t­ t­ëng kh«ng thÓ ®­a ng­êi ta v­ît ra ngoµi trËt tù thÕ giíi cò ®­îc, trong bÊt cø t×nh huèng nµo, t­ t­ëng còng chØ cã thÓ ®­a ng­êi ta v­ît ra ngoµi ph¹m vi t­ t­ëng cña trËt tù thÕ giíi cò mµ th«i”. ThËt vËy, t­ t­ëng c¨n b¶n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc c¸i g× hÕt. Muèn thùc hiÖn t­ t­ëng th× cÇn cã nh÷ng con ng­êi sö dông lùc l­îng thùc tiÔn. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ con ng­êi muèn thùc hiÖn c¸c quy luËt kh¸ch quan th× ph¶i nhËn thøc, vËn dông ®óng ®¾n c¸c quy luËt ®ã, ph¶i cã ý chÝ vµ ph­¬ng ph¸p ®Ó tæ chøc hµnh ®éng. Nh­ vËy vai trß cña ý thøc lµ ë chç nã gióp con ng­êi ®Ò ra chñ tr­¬ng, ®­êng lèi, chÝnh s¸ch, nh÷ng môc ®Ých, kÕ ho¹ch, biÖn ph¸p, ph­¬ng h­íng phï hîp víi thùc tÕ kh¸ch quan. Nãi nh­ vËy cã nghÜa lµ còng cã nh÷ng ý thøc khoa häcvµ nh÷ng ý thøc kh«ng khoa häc so víi hiÖn thùc kh¸ch quan, t­¬ng øng víi nã lµ hai t¸c ®éng tr¸i ng­îc nhau tÝch cùc vµ tiªu cùc cña ý thøc ®èi víi vËt chÊt. Vai trß tÝch cùc cña ý thøc, t­ t­ëng kh«ng ph¶i ë chç nã trùc tiÕp t¹o ra hay thay ®æi thÕ giíi vËt chÊt mµ lµ nhËn thøc thÕ kh¸ch quan tõ ®ã h×nh thµnh ®­îc môc ®Ých, ph­¬ng h­íng, biÖn ph¸p ®óng ®¾n ®ång thêi cã ý chÝ, quyÕt t©m cÇn thiÕt cho ho¹t déng cña m×nh. Søc m¹nh cu¶ ý thøc con ng­êi kh«ng ph¶i ë chç t¸ch rêi ®iÒu kiÖn vËt chÊt, tho¸t ly hiÖn thùc kh¸ch quan, mµ lµ biÕt dùa vµo ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®· cã, ph¶n ¸nh ®óng quy luËt kh¸ch quan ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi kh¸ch quan mét c¸ch chñ ®éng, s¸ng t¹o víi ý chÝ vµ quyÕt t©m cao nh»m phôc vô lîi Ých cña con ng­êi vµ x· héi. Con ng­êi nhËn thøc vµ ph¶n ¸nh thÕ giíi thÕ giíi kh¸ch quan cµng ®Çy ®ñ chÝnh x¸c bao nhiªu th× c¶i t¹o chóng cµng cã hiÖu qu¶ bÊy nhiªu. ë ®©y vai trß n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc, cña nh©n tè chñ quan cña con ng­êi cã vÞ trÝ hÕt søc quan träng. B¶o thñ tr× trÖ hoÆc tiªu cùc thô ®éng, û l¹i ngåi chê chÝnh lµ k×m h·m sù ph¸t triÓn, triÖt tiªu tÝnh n¨ng ®éng tÝch cùc s¸ng t¹o cña ý thøc. MÆt kh¸c, do cã tÝnh v­ît tr­íc, nªn ý thøc gióp cho ho¹t ®éng cña con ng­êi trë nªn tù gi¸c, tÝch cùc, chñ ®éng h¬n nh­ trong viÖc dù b¸o, lËp kÕ ho¹ch, ®Ò ra ®­êng lèi, ph­¬ng ph¸p hµnh ®éng. Vai trß cña ý thøc cßn thÓ hiÖn ë vai trß cña tri thøc, trÝ tuÖ, t×nh c¶m vµ ý chÝ. Nã kh«ng nh÷ng lµ kim chØ nam cho ho¹t ®éng thùc tiÔn mµ cßn lµ ®éng lùc cña thùc tiÔn. Kh«ng cã sù thóc ®Èy cña t×nh c¶m, ý chÝ, ho¹t ®éng thùc tiÔn sÏ diÔn ra mét c¸ch chËm ch¹p, thËm chÝ kh«ng thÓ diÔn ra ®­îc. Nhê ý chÝ vµ t×nh c¶m, ý thøc quy ®Þnh tèc ®é vµ b¶n s¾c cña ho¹t ®éng thùc tiÔn. Tinh thÇn, dòng c¶m, d¸m nghÜ d¸m lµm, lßng nhiÖt t×nh, chÝ quyÕt t©m, t×nh yªu, niÒm say mª víi c«ng viÖc, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o vµ v­ît qua khã kh¨n nh»m ®¹t tíi môc tiªu x¸c ®Þnh ®Òu cã ¶nh h­ëng to lín ®Õn ho¹t ®éng thùc tiÔn lµm cho nã diÔn ra nhanh hay chËm. Tuy nhiªn, ý chÝ, t×nh c¶m chØ lµ ®éng lùc mµ kh«ng thÓ lµ kim chØ lµm cho ho¹t ®éng thùc tiÔn. Bëi v×, sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña ho¹t ®éng thùc tiÔn, t¸c dông tÝch cùc hay tiªu cùc cña ý thøc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn vµ x· héi chñ yÕu phô thuéc vµo vai trß chØ ®¹o ý thøc. ChÝnh v× vËy ph¶i biÕt kÕt hîp gi÷a tri thøc, trÝ tuÖ, khoa häc víi ý chÝ, t×nh c¶m. Bëi tri thøc cµng ®­îc tÝch luü, con ng­êi ngµy cµng ®i s©u vµo b¶n chÊt sù vËt vµ c¶i t¹o sù vËt cã hiÖu qu¶ h¬n. Tuy nhiªn c¬ së cho viÖc ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng chñ quan cña ý thøc lµ viÖc thõa nhËn vµ t«n träng tÝnh kh¸ch quan cña vËt chÊt, cña c¸c quy luËt tù nhiªn vµ x· héi. NÕu nh­ thÕ giíi vËt chÊt – víi nh÷ng thuéc tÝnh vµ quy luËt vèn cã cña nã – tån t¹i kh¸ch quan, kh«ng phô thuéc vµo ý thøc con ng­êi th× trong nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan, lÊy thùc thÓ kh¸ch quan lµm c¨n cø cho mäi ho¹t ®éng cña m×nh. ChÝnh v× vËy, Lªnin ®· nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh r»ng, kh«ng ®­îc lÊy ý muèn chñ quan cña m×nh lµm chÝnh s¸ch, kh«ng ®­îc lÊy t×nh c¶m lµm ®iÓm xuÊt ph¸t cho chiÕn l­îc vµ s¸ch l­îc c¸ch m¹ng. NÕu chØ xuÊt ph¸t tõ ý muèn chñ quan, nÕu lÊy ý chÝ ¸p ®Æt cho thùc tÕ, lÊy ¶o t­ëng thay cho hiÖn thùc th× sÏ m¾c ph¶i bÖnh chñ quan duy ý chÝ. Kh«ng chØ cã thÕ, khi vai trß chØ ®¹o cña ý thøc ph¹m sai lÇm th× tinh thÇn, dòng c¶m, lßng nhiÖt t×nh, chÝ quyÕt t©m còng lµm cho ho¹t ®éng thùc tiÔn thÊt b¹i mét c¸ch nhanh chãng. Qua nh÷ng ®iÒu võa tr×nh bµy ë trªn vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, chóng ta cã thÓ rót ra mét ý nghÜa hÕt søc quan träng trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi nh­ sau: Mäi ho¹t ®éng cña con ng­êi ( c¶ ho¹t ®éng nhËn thøc lÉn ho¹t ®éng thùc tiÔn) ®Òu ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan, ph¸t huy ®­îc tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña ý thøc, t­ t­ëng, cña nh©n tè chñ quan cña con ng­êi vµ ®ång thêi chèng chñ quan duy ý chÝ. 2. VËn dông quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc vµo sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta hiÖn nay 2.1. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan tõ ®ã ®Ò ra ®­êng lèi, chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch, ph­¬ng h­íng, môc tiªu…®óng ®¾n cho sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta hiÖn nay. Chóng ta kh¼ng ®Þnh: Chñ nghÜa x· héi nhÊt ®Þnh sÏ thay thÕ chñ nghÜa t­ b¶n nh­ chñ nghÜa t­ b¶n ®· thay thÕ chÕ ®é phong kiÕn. §ã lµ quy luËt kh¸ch quan cña lÞch sö loµi ng­êi. ë n­íc ta, chñ nghÜa x· héi còng nhÊt ®Þnh sÏ ®­îc x©y dùng thµnh c«ng trong sù g¾n bã gi÷a ®éc lËp d©n téc víi chñ nghÜa x· héi. XuÊt ph¸t tõ ®©u vµ ®i theo con ®­êng nµo? ChØ cã thÓ vµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn – hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ cña ®Êt n­íc ViÖt Nam vµ con ng­êi ViÖt Nam, cña d©n téc vµ lÞch sö trong bèi c¶nh khu vùc thÕ giíi hiÖn ®¹i, theo quy luËt chung mµ chñ nghÜa Mac – Lªnin ®· nªu ra. Thùc tÕ lµ, chóng ta b­íc vµo con ®­êng x· héi chñ nghÜa tõ mét xuÊt ph¸t ®iÓm vÒ kinh tÕ x· héi rÊt thÊp - nhÊt lµ lùc l­îng s¶n xuÊt. §ã lµ t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, kinh tÕ tù nhiªn, kinh tÕ hiÖn vËt cßn kh¸ phæ biÕn, kü thuËt th« s¬, thñ c«ng nöa c¬ khÝ. S¶n xuÊt hµng ho¸ cßn ch­a trë thµnh phæ biÕn, thÞ tr­êng bÞ chia c¾t, thËm chÝ cã n¬i, cã lóc khÐp kÝn kÓ c¶ trong kinh tÕ ®èi ngo¹i. Ph­¬ng thøc tæ chøc, qu¶n lý nÒn kinh tÕ dùa trªn lÜnh vùc kinh tÕ cña chóng ta lµ tËp trung lùc l­îng s¶n xuÊt, ®æi míi ph­¬ng thøc, tæ chøc qu¶n lý, ph©n phèi s¶n phÈm. Muèn ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trªn c¶ quy m« bÒ réng lÉn chiÒu s©u, t¹o ®­êng b¨ng ®Ó ®Êt n­íc “cÊt c¸nh” mét c¸ch hiÖn thùc h­íng tíi n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp ho¸ chø kh«ng dõng l¹i ë ph­¬ng h­íng chung. NghÜa lµ, ph¶i x©y dùng mét ch­¬ng tr×nh kh¶ thi cho c¶ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c, chó träng cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, cho c¸c vïng kinh tÕ – x· héi träng ®iÓm, cho vïng nói, vïng s©u, vïng xa, vïng c¨n cø c¸ch m¹ng cò… Trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi 10 n¨m 2001 – 2010 cña §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh : con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña n­íc ta cÇn vµ cã thÓ rót ng¾n thêi gian so víi c¸c n­íc ®i tr­íc, võa cã nh÷ng b­íc tuÇn tù võa cã nh÷ng b­íc nh¶y vät. Ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ cña ®Êt n­íc, tËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó ®¹t tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin vµ c«ng nghÖ sinh häc, tranh thñ øng dông ngµy cµng nhiÒu h¬n, ë møc cao h¬n vµ phæ biÕn h¬n nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ, b¶o ®¶m cho khoa häc vµ c«ng nghÖ thËt sù trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ ®éng lùc chñ yÕu trong ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, kh¾c phôc nguy c¬ tôt hËu vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ. Trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng th«ng tin hiÖn nay, chóng ta kh«ng cã sù lùa chän nµo kh¸c lµ ph¶i tiÕp cËn nhanh chãng víi tri thøc vµ c«ng nghÖ míi cña thêi ®¹i ®Ó tõng b­íc ph¸t triÓn kinh tÕ trÝ thøc. Ph¸t huy nguån lùc trÝ tuÖ vµ søc m¹nh tinh thÇn cña ng­êi ViÖt Nam, coi ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Bëi nh©n tè con ng­êi ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: Con ®­êng ®i lªn cña n­íc ta lµ sù ph¸t triÓn qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa, tøc lµ bá qua viÖc x¸c lËp hÖ thèng chÝnh trÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn tróc th­îng tÇng t­ b¶n chñ nghÜa, nh­ng tiÕp thu, kÕ thõa nh÷ng thµnh tùu mµ mµ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®­îc d­íi chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa, ®Æc biÖt lµ vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ ®Ó ph¸t triÓn nhanh lùc l­îng s¶n xuÊt, x©y dùng nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. X©y dùng chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa, t¹o ra sù biÕn ®æi vÒ chÊt cña x· héi trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc lµ sù nghiÖp rÊt khã kh¨n, phøc t¹p cho nªn ph¶i tr¶i qua mét thêi k× qu¸ ®é l©u dµi víi nhiÒu chÆng ®­êng, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ, x· héi cã tÝnh chÊt qu¸ ®é. Trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi diÔn ra sù ®an xen vµ ®Êu tranh gi÷a c¸i míi vµ c¸i cò. Khi kh¼ng ®Þnh: chóng ta ph¶i tiÕp thu, kÕ thõa nh÷ng thµnh tùu mµ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®­îc d­íi chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa, tøc lµ, chóng ta lùa chän, sö dông nh÷ng thµnh tùu cã lîi cho qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Trªn ph­¬ng diÖn nµy cÇn ph¶i xem chñ nghÜa t­ b¶n kh«ng chØ lµ mét ®èi träng mµ quan träng h¬n ®ång thêi lµ mét ®èi t¸c. §©y lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng ®èi víi n­íc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa. Muèn chñ nghÜa x· héi thµnh c«ng th× kh«ng thÓ kh«ng sö dông chñ nghÜa t­ b¶n víi t­ c¸ch lµ mét nÊc thang v¨n minh nh©n lo¹i. Nh­ Mac ®· nãi: “ chóng ta ®au khæ v× chñ nghÜa t­ b¶n vµ còng ®au khæ v× kh«ng cã nã”. Tøc lµ, chóng ta ®au khæ v× quan hÖ s¶n xuÊt së h÷u t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, nh­ng cã lÏ chóng ta cßn ®au khæ h¬n nÕu nh­ kh«ng cã lùc l­îng s¶n xuÊt khæng lå cña nã, ®ã chÝnh lµ: “TiÒn ®Ò thùc tiÔn tuyÖt ®èi cÇn thiÕt” (C.M¸c vµ Ph.¡ngghen). §Þnh h­íng vµ tiÕn hµnh x©y dùng chñ nghÜa x· héi tÊt yÕu ph¶i kÕ thõa vµ sö dông lùc l­îng s¶n xuÊt do nh©n lo¹i t¹o ra vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn cña x· héi t­ b¶n chñ nghÜa, ch¼ng h¹n ®ã lµ: thµnh tùu khoa häc, kü thuËt, vµ c«ng nghÖ –m«i tr­êng, lµ c¬ chÕ thÞ tr­êngvíi nhiÒu h×nh thøc cô thÓ t¸c ®éng vµo quan ®iÓm ph¸t triÓn kinh tÕ, nhÊt lµ nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nã. Nãi nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ lÆp l¹i hoµn toµn qu¸ tr×nh x©y dùng lùc l­îng s¶n xuÊt ®ã trong lÞch sö. ë n­íc ta, lùc l­îng s¶n xuÊt cÇn ph¸t triÓn song hµnh hai ph­¬ng thøc: tuÇn tù (tõ thñ c«ng ®Õn nöa c¬ khÝ råi c¬ khÝ) vµ nh¶y vät theo lèi ®i t¾t, ®ãn ®Çu (tõ thñ c«ng ®i th¼ng vµo hiÖn ®¹i) sao cho trong mét thêi gian ng¾n, thËm chÝ r©t ng¾n chóng ta ®¹t tr×nh ®é víi c¸c n­íc tiªn tiÕn trong khu vùc… Song chóng ta ph¶i biÕt r»ng, lùc l­îng s¶n xuÊt chØ cã thÓ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp. V× vËy, §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· chñ tr­¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n vµ l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, ®ã chÝnh lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Tõ ®ã, ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. Ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i tíi møc x· héi ho¸ g¾n liÒn víi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp trªn c¶ 3 mÆt: së h÷u, qu¶n lý vµ ph©n phèi. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ nhµ n­íc cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. Kinh tÕ thÞ tr­êng cã ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc ta lµ nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa, qu¶n lý nÒn kinh tÕ b»ng hÖ thèng ph¸p luËt, chiÕn l­îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch, sö dông c¬ chÕ thÞ tr­êng, ¸p dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ph¸t huy ®­îc mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, b¶o vÖ lîi Ých cña ng­êi lao ®éng, cña toµn thÓ nh©n d©n. Muèn ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn, chóng ta ph¶i thõa nhËn sù tån t¹i mét c¸ch tÊt nhiªn vµ kh¸ch quan cña c¸c quy luËt: quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung – cÇu, quy luËt c¹nh tranh… trong nÒn kinh tÕ. V× nã lµ c¸i kh¸ch quan nªn chóng ta ph¶i chó ý kh«ng nªn ®i ng­îc l¹i nÕu kh«ng th× ch¼ng bao giê cã thÓ x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Nh­ng bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ: ph¸t triÓn nhanh lùc l­îng s¶n xuÊt, n©ng cao møc sèng, møc thu nhËp cña ng­êi lao ®éng lªn th× mÆt tr¸i cña nã trong mét vµi n¨m trë l¹i ®©y ®ang ®­îc ph¸t huy mét c¸ch m¹nh mÏ, sù chªnh lÖch thu nhËp dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giµu nghÌo trong lao ®éng, tÖ n¹n quan liªu, tham nhòng, suy tho¸i phÈm chÊt ®¹o ®øc cña mét sè c¸n bé, c«ng chøc nhµ n­íc… Tr­íc thùc tÕ ®ã, §¶ng vµ nhµ n­íc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p ph©n phèi hîp lý, kh«ng chØ cã ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng, hiÖu qu¶ kinh tÕ mµ cßn ph©n phèi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt, kinh doanh vµ th«ng qua phóc lîi x· héi. Ngoµi ra chóng ta cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch lµm giµu mét c¸ch chÝnh ®¸ng. §èi víi thu nhËp, nhµ n­íc cÇn cã c¬ së ®iÒu tiÕt thu nhËp (thuÕ thu nhËp), c¶i c¸ch c¬ b¶n chÕ ®é tiÒn l­¬ng. §èi víi ng­êi nghÌo vµ cã hoµn c¶nh khã kh¨n cÇn cã chÝnh s¸ch x· héi hîp lý: bµn c¸ch lµm giµu… mÆt kh¸c cÇn kiªn quyÕt chèng nh÷ng thu nhËp bÊt chÝnh. §¸ng sî h¬n ®ã lµ tÖ n¹n quan liªu, tham nhòng, suy tho¸i phÈm chÊt ®¹o ®øc cña nhiÒu c¸n bé, c«ng chøc nhµ n­íc n»m ngay trong bé m¸y nµh n­íc, nã g©y ra bÊt c«ng x· héi, lµm gi¶m lßng tin cña nh©n d©n vµo sù l·nh ®¹o cña §¶ng, vµo con ®­êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi… ë vai trß cña c«ng t¸c x©y dùng §¶ng, nhµ n­íc trong s¹ch, v÷ng m¹nh lµ hÕt søc quan träng. Nãi chung, chóng ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua viÖc x¸c lËp hÖ thèng chÝnh trÞ cña chñ nghÜa t­ b¶n kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã kÕ thõa vµ chän läc nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, nh÷ng h×nh thøc kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa khi nã ch­a hÕt t¸c dông tÝch cùc ngya trong thêi kú qu¸ ®é. §©y chÝnh lµ nh÷ng “c©y cÇu nhá”, nh÷ng b­íc trung gian qu¸ ®é ®­a chóng ta tíi “phßng chê” trùc tiÕp ®i vµ chñ nghÜa x· héi. VÒ nÆt kiÕn tróc th­îng tÇng, chóng ta còng kÕ thõa vµ chän läc ®Ó x©y dùng nhµ n­íc hiÕn ph¸p cña x· héi chñ nghÜa ®iÒu khiÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Chóng ta x¸c ®Þnh môc tiªu: chñ nghÜa x· héi mµ nh©n d©n ta x©y dùng lµ mét chÕ ®é x· héi v× con ng­êi vµ do con ng­êi. §Ó tiÕn hµnh ®Õn môc tiªu x©y dùng thµnh c«ng x· héi chñ nghÜa ph¶i g¾n liÒn víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ, víi c«ng b»ng x· héi, víi tiÕn bé x· héi, ph¶i ra søc thùc hiÖn c¸c chÝnh x¸c x· héi. §¶ng ta kh¼ng ®Þnh: “chÝnh x¸c x· héi ®óng ®¾n v× h¹nh phóc con ng­êi lµ ®éng lùc to lín ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng s¸ng t¹i cña nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi”, bëi “kh«ng cã ®Çu t­ nµo cã lîi nh­ ®Çu t­ cho con ng­êi ”. ChÝnh s¸ch x· héi cña §¶ng ®­îc thÓ hiÖn trªn tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng: quan t©m ch¨m sãc ®èi víi nh÷ng ng­êi cã c«ng víi c¸ch m¹ng, chÝnh s¸ch ®Òn ¬n ®¸p nghÜa (x©y nhµ t×nh nghÜa, sæ tiÕt kiÖm t×nh nghÜa). Trong kihn tÕ, t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµ míi cho ng­êi lao ®éng, c¶i c¸ch chÕ ®é tiÒn l­¬ng theo h­íng xo¸ bá thu nhËp b×nh qu©n, tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l­¬ng, khuyÕn khÝch tµi n¨ng, ®©u t­ ®óng møc cho c¸c ngµnh: y tÕ, gi¸o dôc, v¨n ho¸- nghÖ thuËt, nghiªn cøu khoa häc. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè lµ mét môc tiªu hÕt søc quan träng trong ®iÒu kiÖn qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta hiÖn nay. Nh­ng dï sao ®ã míi chØ lµ nh÷ng chñ tr­¬ng, ®­êng lèi ®èi víi t×nh h×nh trong n­íc. VËy cßn quèc tÕ th× sao? Thø nhÊt, c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc tiÕp tôc cã nh÷ng b­íc nh¶y vät, ngµy cµng trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ tri thøc. N­íc ta mét mÆt cã c¬ héi rót ng¾n kho¶ng c¸ch so víi c¸c n­íc ph¸t triÓn, c¶i thiÖn vÞ thÕ cña m×nh. §ång thêi ®øng tr­íc nguy c¬ tôt hËu xa h¬n nÕu kh«ng tranh thñ ®­îc c¬ héi, kh¾c phôc ®­îc nh÷ng yÕu kÐm ®Ó v­¬n lªn. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c nhµ doanh nghiÖp ph¶i hÕt søc nhanh nh¹y n¾m b¾t th«ng tin, ¸p dông nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ vµo trong kinh doanh, cã nh­ thÕ míi mong cã c¬ héi ph¸t triÓn. Thø hai, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ xu thÕ kh¸ch quan, l«i cuèn c¸c n­íc, bao trïm hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc, võa thóc ®Èy hîp t¸c, võa t¨ng søc Ðp c¹nh tranh vµ tÝnh tuú thuéc nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ. N­íc ta còng kh«ng thÓ n»m ngoµi vßng xo¸y ®ã. VËy chóng ta ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó võa cã thÓ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, tham gia vµo xu thÕ toµn cÇu ho¸ l¹i võa cã thÓ gi÷ v÷ng ®­îc nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. Tr­íc tiªn ph¶i tÝnh ®Õn vai trß cña bé m¸y nhµ n­íc. Theo chØ dÉn cña Lªnin th× bé m¸y nhµ n­íc cÇn ph¶i võa mÒm dÎo võa hÕt søc cøng r¾n: “Ngµy nay cÇn cã sù mÒm dÎo tèi ®a, mµ muèn thÕ, muèn øng biÕn mét c¸ch mÒm dÎo th× bé m¸y ph¶i thùc sù cøng r¾n”. Ph¶i mÒm dÎo v× ®©y lµ thêi kú qu¸ ®é, biÖn ph¸p qu¸ ®é. Ph¶i cøng r¾n v× ®©y lµ cuéc “chiÕn tranh kinh tÕ”, cuéc chiÕn tranh “ai th¾ng ai” gi÷a chñ nghÜa t­ b¶n vµ chñ nghÜa x· héi. Bëi kÎ nµo n¾m thèng trÞ vÒ kinh tÕ th× dÇn dÇn sím muén còng sÏ thèng trÞ c¶ vÒ chÝnh trÞ (¸p dông mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng víi kiÕn tróc th­îng tÇng). Thø hai, ®ã lµ chóng ta x©y dùng chñ nghÜa x· héi mang b¶n s¾c d©n téc vËn hµnh tr­íc xu thÕ toµn cÇu ho¸, chñ ®éng më cöa héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nh­ng ph¶i gi÷ v÷ng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. Bëi v× kh«ng cã b¶n lÜnh vµ kh«ng cã b¶n s¾c ®éc ®¸o riªng ®­îc gi÷ g×n, b¶o vÖ vµ ph¸t huy th× kh«ng thÓ ®øng v÷ng trong giao l­u hîp t¸c vµ héi nhËp quèc tÕ. Ph¶i lµm cho v¨n ho¸ thÊm s©u vµo t©m lý, ý thøc d©n chóng, lµ néi dung cña kinh tÕ, chinh trÞ , x· héi trong ph¸t triÓn. V¨n ho¸ ë trong kinh tÕ chÝnh trÞ lµ vËy. Mµ gi¸ trÞ cao nhÊt, s©u nhÊt cña v¨n ho¸ l¹i lµ con ng­êi. Nã ph¶i lµ chç quy tô cña mäi ®­êng lèi, chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch, c¬ chÕ, gi¶i ph¸p. Mét lÇn n÷a chóng ta kh¼ng ®Þnh vai trß cña con ng­êi trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. V× vËy n­íc ta ph¶i ®Çu t­ h¬n n÷a cho viÖc ph¸t triÓn con ng­êi mµ cô thÓ lµ sù nghiÖp gi¸o dôc- ®µo t¹o ph¶i ®­îc: ®æi míi ph­¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ë tÊt c¶ c¸c bËc häc tõ mÇm non tíi sau ®¹i häc. Chó träng ®Õn gi¸o dôc ®µo t¹o ë bËc tiÓu häc vµ trung häc c¬ së. Bëi “kh«ng cã c¸i lîi nµo b»ng c¸i lîi ®Çu t­ cho con ng­êi”. MÆt kh¸c, ta cßn ph¶i n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ theo h­íng ®Èy nhanh tèc ®é vµ kh¶ n¨ng néi sinh ho¸ nh÷ng søc m¹nh bªn trong nh»m th©u thøc, tÝch tô vµ t¨ng c­êng néi lùc ®Êt n­íc ®Ó héi nhËp mét c¸ch m¹nh mÏ, toµn diÖn vµ s©u s¾c mµ vÉn gi÷ ®­îc b¶n s¾c ViÖt nam. HiÖn nay, c¸c thÕ lùc thï ®Þch víi nh÷ng “diÔn biÕn hoµ b×nh” vÉn ®ang ®e däa hÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta. Tõ thùc tÕ ®ã ®ßi hái §¶ng vµ nhµ n­íc ta ph¶i ra søc t¨ng c­êng an ninh quèc phßng, ra søc ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc, cña thêi ®¹i. 2.2. Ph¸t huy vai trß cña tÝnh n¨ng ®éng chñ quan vµ chèng chñ quan duy ý chÝ. Bªn c¹nh mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p nh»m ®­a ®Êt n­íc ta v÷ng b­íc trªn con ®­êng x· héi chñ nghÜa nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn, ta kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn vai trß thóc ®Èy sù nghiÖp x©y dùng chñ nnghÜa x· héi tiÕn nhanh vµ xa h¬n ®ã lµ tÝnh n¨ng ®éng, chñ quan, ®ã lµ khèi ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n vµ ®ã cßn lµ ý chÝ, nhiÖt t×nh, quyÕt t©m thùc hiÖn cho ®­îc x· héi x· héi chñ nghÜa trªn ®Êt n­íc ViÖt Nam. B¶n th©n sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi lµ mét nhiÖm vô míi mÎ, khã kh¨n, phøc t¹p, ®ßi hái ph¶i ph¸t huy cao ®é vai trß cña nh©n tè chñ quan, cña tÝnh n¨ng ®éng chñ quan. §ã chÝnh lµ nh÷ng ph¸t minh vÜ ®¹i, nh÷ng ®­êng lèi chÝnh s¸ch ®øng ®¾n cã tÝnh chÊt quyÕt th¾ng cña toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam. Sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi lµ sù nghiÖp s¸ng t¹o vÜ ®¹i cña ®«ng ®¶o quÇn chóng. Kh«ng cã ý chÝ, hoµi b·o lín, nghÞ lùc lín th× kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc nh÷ng nhiÖm vô träng ®¹i, khã kh¨n phøc t¹p ch­a tõng cã trong lÞch sö d©n téc. VÊn ®Ò lµ ë chç mäi nhiÖt t×nh vµ ý chÝ c¸ch m¹ng hiÖn nay ph¶i g¾n liÒn víi chi thøc, hiÓu biÕt, ®Æt trªn c¬ së khoa häc, sù ph¸t triÓn tiÒm lùc trÝ tuÖ cña c¶ d©n téc. Kh«ng cã khoa häc, kh«ng cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ nguån lùc trÝ tuÖ th× kh«ng thÓ dÉn d¾t x· héi ®i tíi v¨n minh, hiÖn ®¹i. Do ®ã, ph¶i quy tô mäi tµi n¨ng cña c«ng d©n, tËp hîp trÝ tuÖ vµ ph¸t huy søc m¹nh trÝ tuÖ cña c¶ d©n téc. §©y ph¶i ®øng ë ®Ønh cao vµ lµ chç kÕt tinh tµi n¨ng ý chÝ chØ ®¹o, b¶n lÜnh giai cÊp vµ d©n téc, biÓu hiÖn tinh thÇn thêi ®¹i. B­íc vµo thÕ kû XXI, chóng ta tin ch¾c vµo th¾ng lîi cña sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ tæ quèc, tin ch¾c chñ nghÜa x· héi nhÊt ®Þnh thµnh c«ng, nhÊt ®Þnh tiÕp tôc ®i theo con ®­êng ®· chän, dï mét thÕ kû hay l©u h¬n n÷a còng kh«ng nao nóng. §ã ph¶i ch¨ng lµ sù kh¼ng ®Þnh mét ý chÝ lín, mét niÒm tin lín, mét quyÕt t©m lín mµ nÕu kh«ng cã th× sÏ kh«ng tiÕp tôc cô thÓ ho¸ vµ tõng b­íc ®­a vµo cuéc sèng nh÷ng ®iÒu ghi trong c­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qua ®é lªn chñ nghÜa x· héi còng nh­ trong §¹i héi §¶ng lÇn thø IX. Víi ý chÝ “quyÕt t©m ®­a n­íc ta tho¸t khái nghÌo lµn, l¹c hËu”, thh× kh«ng thÓ chËm chÔ trong c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hho¸ ®Êt n­íc, ®Ó nhanh chãng thu hÑp kho¶ng c¸ch gi÷a n­íc ta víi c¸c n­íc ph¸t triÓn. Trong khi ®Ò cao vai trß cña nh©n tè chñ quan, cña ý chÝ, nhiÖt t×nh, c¸ch m¹ng còng cÇn ph¶i ph©n biÖt víi t­ t­ëng chñ quan duy ý chÝ. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng tån t¹i x· héi quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi nh­ng ý thøc x· héi l¹i cã t¸c ®éng ng­îc l¹i ®Õn tån t¹i x· héi, thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña x· héi. Khi con ng­êi xuÊt ph¸t ý muèn chñ quan, lÊy ý chÝ ¸p ®Æt cho thùc tÕ th× nã sÏ trë thµnh mét vËn c¶n ®èi víi sù nghiÖp c¸ch m¹ng. V× vËy, trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi mµ tr­íc m¾t lµ sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, chóng ta kh«ng thÓ tiÕn hµnh theo quan niÖm cò, c¸ch lµm cò (tr­íc 1986). Mµ mäi ®­êng lèi, kÕ ho¹ch ®Òu ph¶i dùa vµo t×nh h×nh thùc tÕ, nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng thùc tÕ, t«n träng quy luËt kh¸ch quan. Nªu cao, båi d­ìng ý chÝ c¸ch m¹ng vµ phª ph¸n t­ t­ëng chñ quan duy ý chÝ lµ hai mÆt cña mét vÊn ®Ò. Nªu cao ý chÝ c¸ch m¹ng lµ khuyÕn khÝch tinh thÇn d¸m nghÜ, d¸m lµm, d¸m t¹o ra nh÷ng b­íc ®ét ph¸ cã tÝnh c¸ch m¹ng ®Ó ph¸t triÓn chø kh«ng ph¶i lµ kÝch thÝch nh÷ng hµnh ®éng chñ quan nãng véi, bÊt chÊp quy luËt kh¸ch quan. Phª ph¸n t­ t­ëng chñ quan duy ý chÝ lµ nh»m h­íng tíi sù tØnh t¸o khoa häc vµ tÝnh thùc tiÔn trong mäi mÆt ho¹t ®éng chø kh«ng ph¶i lµ lµm nhôt ý chÝ c¸ch m¹ng. KÕt luËn Qua viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi trªn, chóng ta ®· t×m hiÓu mét c¸ch s©u s¾c h¬n vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc, ®ã lµ mèi quan hÖ biÖn chøng t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Kh¼ng ®Þnh vËt chÊt lu«n mang tÝnh thø nhÊt, tÝnh quyÕt ®Þnh, ý thøc lu«n mang tÝnh thø hai, bÞ chi phèi, bÞ quyÕt ®Þnh. Song, ý thøc l¹i cã t¸c ®éng trë l¹i v« cïng quan träng ®èi víi vËt chÊt. Nã cã thÓ lµm cho vËt chÊt ph¸t triÓn, biÕn ®æi theo nhu cÇu, ý muèn, nh­ng ®ång thêi nã còng cã thÓ lµm cho vËt chÊt kh«ng ph¸t triÓn, bÞ k×m h·m. Qua ®ã, chóng ta cã thÓ rót ra bµi häc hÕt søc cÇn thiÕt cho sù nghiÖp c¸ch m¹ng lín lao cña §¶ng vµ nh©n d©n ta - Sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ®ã lµ: Chóng ta chØ cã thÓ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi nÕu nh­: Mäi ®­êng lèi, chÝnh s¸ch, ph­¬ng h­íng môc tiªu ®Ò ra, ho¹ch ®Þnh ra ph¶i ®­îc xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®iÒu kiÖn n­íc nhµ. Thø hai chóng ta ph¶i ph¸t huy cao ®é vai trß tÝch cùc cña ý thøc hay chÝnh lµ vai trß n¨ng ®éng chñ quan cña con ng­êi. X©y dùng hÖ ®éng lùc tinh thÇn m¹nh mÏ cæ vò lín lao cho sù nghiÖp c¸ch m¹ng vÜ ®aÞo cña toµn §¶ng vµ nh©n d©n ta. §ã chÝnh lµ “x©y dùng khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc”, ®ã lµ “kh¬i dËy lßng yªu n­íc, ý chÝ quËt c­êng, ph¸t huy tµi trÝ cña ng­êi ViÖt Nam, quyÕt t©m ®­a n­íc nhµ ra khái nghÌo lµm l¹c hËu”. §ång thêi, chóng ta còng cÇn tr¸nh t­ t­ëng chñ quan duy ý chÝ, nãng véi trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Mét ®iÒu hÕt søc quan träng ®ã lµ lµm sao ®Ó võa x©y dùng nÒn kinh tÕ cã sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh t­ b¶n l¹i võa tr¸nh ®­îc nguy c¬ chÖch h­íng x· héi chñ nghÜa. §©y còng lµ mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt mµ §¶ng vµ nhµ n­íc ta cÇn cã ph­¬ng h­íng ®i sao cho phï hîp. GÇn ®©y cã mét sè ý kiÕn cho r»ng: Môc tiªu ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp cña §¶ng ta lµ chñ quan duy ý chÝ, lµ nãng véi, kh«ng tu©n theo chñ nghÜa M¸c – Lª nin, r»ng n­íc ta ch­a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ ®Ò ra mét môc tiªu kh«ng t­ëng nh­ vËy. §øng tr­íc t×nh h×nh nµy, §¶ng vµ nhµ n­íc ta cÇn cã biÖn ph¸p, b­íc ®i nh­ thÕ nµo? Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c - Lªnin (NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi) 2. TriÕt häc M¸c - Lªnin (NXB gi¸o dôc) 3.C­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. NXB Sù thËt, Hµ Néi, n¨m 1991. 4. Chñ nghÜa Lªnin vµ c«ng cuéc ®æi míi trong sù nghiÖp x©y dùng CNXH ë n­íc ta (NXB Th«ng tin lý luËn, n¨m 1995). 5. Lª Kh¶ Phiªu: “Ph¸t huy søc m¹nh toµn d©n téc, x©y dùng…” (NXB ChÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2001). 6. Lý luËn chÝnh trÞ sè 1- 2002. 7. T¹p chÝ Céng s¶n sè 22 - 2000. 8. T¹p chÝ Céng s¶n sè 5 - 2001. 9. T¹p chÝ Céng s¶n sè 6 - 2001. 10. T¹p chÝ Céng s¶n sè 8 - 2001. 11. T¹p chÝ TriÕt häc sè 5 – 2002. 12. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø 9. NXB ChÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2001. Môc lôc Néi dung Trang Lêi nãi ®Çu……………………………… …………………………1 1. Quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc …………………………………………...2 1.1. VËt chÊt quyÕt ®Þnh ý thøc …………………………………… 2 1.2. ý thøc t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt…………………………………4 2. VËn dông quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc vµo sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta hiÖn nay. …………………………….7 2.1. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan tõ ®ã ®Ò ra ®­êng lèi, chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch, ph­¬ng h­íng, môc tiªu…®óng ®¾n cho sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta hiÖn nay…………………………………….7 2.2. Ph¸t huy vai trß cña tÝnh n¨ng ®éng chñ quan vµ chèng chñ quan duy ý chÝ…………………………...………………….12 3. KÕt luËn …………………………………………………………15 4. Phô lôc …………………………………………………………..16 5. Tµi liÖu tham kh¶o ………………………………………………17