Một số biện pháp góp phần nâng cao chất lượng và gây hứng thú cho học sinh trong phân môn âm nhạc thường thức

PHÒNG GD&ĐT HUYỆN TUY ĐỨC TRƯỜNG THCS TRẦN PHÚ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM MỘT SỐ BIỆN PHÁP GÓP PHẦN NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG VÀ GÂY HỨNG THÚ CHO HỌC SINH TRONG PHÂN MÔN ÂM NHẠC THƯỜNG THỨC A. PHẦN MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài - Phân môn âm nhạc thường thức là một phân môn khó cho cả giáo viên và học sinh cả về phương pháp dạy học của giáo viên cũng như phương pháp học của trò. - Trên thực tế cho thấy học sinh ở các trường trung học cơ sở thì mức độ tiếp cận thông tin còn chậm. Bên cạnh đó nhiều giáo viên và học sinh coi môn này là môn phụ nên chưa đầu tư thích đáng về thời gian nghiên cứu tài liệu cho các giờ dạy học, đặc biệt là các giờ dạy học phân môn âm nhạc thường thức. - Một thực trạng chưa tốt là hiện nay trường THCS Trần Phú ở vùng khó khăn điều kiện cơ sở vật chất còn nghèo nàn, không có điều kiện mua sắm thêm cơ sở vật chất và phương tiện dẫn đến chất lượng học còn thấp và chưa gây được hứng thú cho học sinh trong phân môn âm nhạc thường thức. - Từ thực tiễn giảng dạy cũng như thực tiễn của học sinh vùng khó khăn ở trường THCS Trần Phú ít có điều kiện để tiếp nhận tri thức về âm nhạc, nếu giáo viên tạo được hứng thú trong giảng dạy và học tập sẽ giúp cho học sinh say mê học tập. - Từ những lí do trên bản thân tôi là một giáo viên âm nhạc được đào tạo đúng chuyên ngành sau 4 năm giảng dạy tại trường THCS Trần Phú – Xã Đăk Ngo - Huyện Tuy Đức. Trực tiếp giảng dạy môn âm nhạc tôi nhận thấy việc nâng cao chất lượng học tập và gây hứng thú cho học sinh trong khi học phân môn âm nhạc thường thức là một trong những giải pháp hết sức quan trọng. Vì vậy nó là động lực giúp tôi đi sâu nghiên cứu đúc kết kinh nghiệm này. II. Phạm vi thời gian thực hiện. 1. Phạm vi: Đề tài được thực hiện ở các khối lớp trong trường THCS Trần Phú 2. Thời gian thực hiện: Học kì I năm học 2011 – 2012 B. NỘI DUNG ĐỀ TÀI I. CƠ SỞ THỰC TIỄN: - Việc thực hiện chương trình đối với các trường THCS ở các vùng khó khăn nói chung và ở trường THCS Trần Phú nói riêng là rất khó khăn vì cơ sở vật chất còn nghèo nàn, cụ thể như: phòng học bộ môn âm nhạc chưa có,đồ dùng phục vụ dạy và học cho thầy và trò còn ít chưa đủ cho các em thực hành. Mặt khác các đồ dùng, thiết bị dạy học có chất lượng không cao, như máy nghe nhạc, băng đĩa, tranh ảnh nên trong quá trình dạy học chưa đạt hiệu quả cao và chưa gây được hứng thú cho học sinh khi học phân môn âm nhạc thường thức. - Phân môn âm nhạc thường thức lại là phân môn khô cứng, việc lôi cuốn học sinh yêu thích phân môn này là rất khó khăn. Tâm lí các em học sinh chưa thực sự yêu thích phân môn âm nhạc thường thức. 1.Về đối tượng : - Học sinh THCS đây là lứa tuổi có nhiều thay đổi về đặc điểm tâm sinh lí. Các em còn ngại tiếp xúc với các nhạc cụ, với các hình thức biểu diễn. Vì vậy việc tạo cho học sinh nâng cao chất lượng và hứng thú trong học tập là một điều hết sức cần thiết. 2. Về khách quan: - Điều kiện cơ sở vật chất nhà trường chưa đảm bảo cho việc học sinh nghe và quan sát. Các đồ dùng thiết bị dạy học còn thiếu nhiều đặc biệt là các thiết bị như máy nghe, thanh phách, bảng phụ, tranh ảnh hoặc các thiết bị được cấp về có chất lượng không cao có thiết bị chỉ sử dụng một lần đã hư hỏng hoặc không dùng được nửa bởi chỉ có giá trị dùng một lần. II. THỰC TRẠNG. 1. Đối với nhà trường - Mặc dù BGH nhà trường rất quan tâm đến việc đổi mới phương pháp dạy học nhưng trong điều kiện hiện nay vẫn chưa có đủ cơ sở vật chất và phương tiện thiết bị dạy học phục vụ cho quá trình đổi mới nâng cao chất lượng và gây hứng thú cho học sinh trong phân môn âm nhạc thường thức. - Thiết bị dạy học được cung cấp không đáp ứng đủ về số lượng, một số thiết bị có chất lượng kém. - Hiện nay trường chưa có phòng học bộ môn nên việc dạy phân môn âm nhạc thường thức còn gặp nhiều khó khăn. 2. Đối với giáo viên. - Giáo viên còn gặp nhiều khó khăn về điều kiện cơ sở vật chất để đáp ứng những yêu cầu cần thiết trong đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng và gây hứng thú cho học sinh, nhiều kiến thức lí luận của nội dung chương trình sách giáo khoa mới, đòi hỏi ở người giáo viên một sự nổ lực, phấn đấu, say mê nghề nghiệp liên tục nhằm khắc phục những thói quen dạy học theo phương pháp cũ. - Qua thực tế các trường tôi thấy một số giáo viên đào tạo chuyên sâu vào môn âm nhạc còn ít có nhiều giáo viên dạy môn giáo dục công dân, môn văn … được kèm theo cả môn âm nhạc nên trong quá trình dạy chưa đáp ứng hết yêu cầu của phân môn. Dạy còn mang tính chất qua loa chưa thực sự gây hứng thú đối với học sinh. 3. Phụ huynh học sinh. - Đa số phụ huynh chưa hiểu đầy đủ ý nghĩa, sự cần thiết của việc đổi mới nội dung chương trình sách giáo khoa và phương pháp dạy học mới. Mặt khác điều kiện kinh tế thuộc vùng 3 nên sự quan tâm trong việc đáp ứng các điều kiện cho việc giảng dạy còn hạn chế. Đặc biệt một số phụ huynh còn phân biệt môn chính và môn phụ. 4. Đối với học sinh. Sau khi tham khảo tìm hiểu học sinh về phân môn âm nhạc thường thức tôi thấy đa số các em gặp nhiều khó khăn cơ bản sau a. Về tâm lý. - Các em còn ngại học phân môn âm nhạc thường thức, không có hứng thú học tập một phần do các em nhận thức chưa đúng môn học, một phần nữa học sinh xem đây là môn học không mang lại lợi ích cho việc học để thi tốt nghiệp. b. Về kiến thức. - Đây là một phân môn mang tính chất minh họa bằng âm nhạc và các câu hỏi, đáp nên các em gặp nhiều khó khăn trong việc hiểu biết, để nắm bắt kiến thức và vận dụng vào thực tế. c. Về kỹ năng. - Học sinh chưa được tiếp xúc với các nhạc cụ, nên các nhạc cụ đó đều là mới mẻ, có thể nói đối với các em đó giống như là những thứ đồ chơi mới lạ. III. GIẢI PHÁP THỰC TIỄN Thực tế dạy phân môn âm nhạc thường thức tại trường THCS Trần Phú học kì I năm học 2011 – 2012 tôi đã mạnh dạn áp dụng một số kinh nghiệm riêng khi dạy một bài âm nhạc thường thức cụ thể như sau: 1. Về tâm lý. - Trong giờ học phân môn âm nhạc thường thức tôi luôn tạo cho các em tâm lý thoải mái. Luôn luôn tìm hiểu, nắm bắt, những suy nghĩ nguyện vọng học tập của từng học sinh từ đó động viên, giúp đỡ các em thỏa mãn được ý nguyện của bản thân để các em có một tâm lý thoải mái, có hứng thú học tập. - Xây dựng cho các em có mối quan hệ bạn bè tốt để giúp đỡ nhau trong học tập, tạo không khí đạo đức lành mạnh trong lớp, trong trường. - Trong kiểm tra đánh giá, luôn tạo ra sự công bằng và tôn trọng nhân cách học sinh. - Khi học sinh mắc phải những sai lầm không chê bai, la mắng mà thay vào đó là những lời động viên, khích lệ và hướng dẫn lại từng bước để các em nhận thấy được những cái sai của mình và tự khắc phục sữa chữa. - Luôn gần gũi với học sinh để các em thấy được sự quan tâm, chăm lo, thân thiện từ người cô mà học sinh hăng hái đam mê môn học. - Sử dụng có hiệu quả triệt để các đồ dùng dạy học hiện có, đồng thời tôi còn hướng dẫn các em tự làm đồ dùng phục vụ cho việc học tập, trong điều kiện khó khăn hiện tại của trường như: làm thêm tranh ảnh và thanh phách để tạo thêm hứng thú học tập cho các em. 2. Về kiến thức. - Tôi luôn cung cấp cho học sinh một số kiến thức về mặt âm nhạc, kiến thức tư liệu về các nhạc sĩ trong và ngoài nước, các tác phẩm và các đóng góp của họ cho nền âm nhạc của đất nước mình, cho thế giới. Các em cũng được biết nhiều thể loại và phong cách âm nhạc khác qua từng thời kì, ngoài ra các em còn biết thêm một số nhạc cụ dân tộc và nhạc cụ phương tây. - Những dạng bài trên có đặc điểm và tính chất khác nhau, do đó mỗi dạng bài nên theo một quy trình dạy học riêng. Dù thực hiện theo quy trình nào tôi cũng phải coi trọng phần minh họa bằng âm nhạc và các câu hỏi đáp để cô với trò cùng tham gia hoạt động. 3. Về kỹ năng. - Tôi luôn bám sát mục tiêu để hình thành và rèn luyện cho học sinh những kỹ năng cảm thụ và các hình thức biểu diễn trong âm nhạc. - Để giúp học sinh nâng cao chất lượng học tập và gây hứng thú trong việc học, giáo viên nên tránh cách dạy khô khan, tẻ nhạt.Giáo viên phải nắm chắc đặc trưng phân môn âm nhạc thường thức để có cách dạy phù hợp, giờ học âm nhạc thường thức phải là giờ học hấp dẫn với phương châm “học vui –vui học” tránh dạy lý thuyết trừu tượng, căng thẳng phải vận dụng mọi phương pháp để cải tiến cách dạy phân môn âm nhạc thường thức. - Ngoài ra giáo viên cần bổ sung sáng tạo thêm nhiều thủ pháp sinh động, hấp dẫn, đa dạng hóa cách thức truyền đạt ở phân môn âm nhạc thường thức. - Trong quá trình giảng dạy tôi luôn đưa vào một số trò chơi để vừa nâng cao hiệu quả bài học vừa tạo hứng thú cho học sinh. - Thực tế cho thấy nếu trong một tiết học âm nhạc thường thức giáo viên dành ít thời gian tổ chức trò chơi cho học thì học sinh rất hào hứng. Trong phân môn âm nhạc thường thức có nhiều trò chơi nhằm giúp học sinh nâng cao chất lượng học và gây hứng thú cho học sinh, nhưng trò chơi phải phù hợp với từng bài học cụ thể. - Để giới thiệu về một số nhạc sĩ tôi có thể thông qua trò chơi “ Giải đáp thắc mắc” cho học sinh coi lại thông tin kiến thức có trong sách giáo khoa trong vòng 5 phút, sau đó gấp sách lại cùng thảo luận. Các câu hỏi giáo viên đã chuẩn bị sẵn ở bảng phụ sau khi có hiệu lệnh các nhóm phất cờ, quyền ưu tiên trả lời nhóm nào phất cờ trước hiệu lệnh sẽ mất quyền trả lời. Ví dụ : Giới thiệu về nhạc sĩ Văn Cao – Âm nhạc 6 tiết 7. Giáo viên ghi sẵn các câu hỏi ở bảng phụ (lần lượt từng câu ). Mỗi câu một hiệu lệnh. + Cho biết năm sinh, nơi sinh , năm mất của nhạc sĩ Văn Cao trước cách mạng tháng 8 + Kể tên một số tác phẩm của nhạc sĩ Văn Cao trong cuộc kháng chiến chống thực dân pháp (1946-1954) + Ông được nhà nước truy tặng gì? Nhóm nào có số lượng câu hỏi trả lời đúng nhiều nhất là nhóm thắng cuộc, giáo viên cho điểm cộng nhóm đó để tạo hứng thú trong thi đua. - Theo tôi trong những thao tác quan trọng, khi dạy phân môn âm nhạc thường thức là phải cho học sinh được nghe. - Ngoài việc nghe tác phẩm tiêu biểu được giới thiệu trong sách giáo khoa, giáo viên nên giới thiệu thêm các tác phẩm khác của nhạc sĩ đó, nhất là đối với các nhạc sĩ Việt Nam. Những nhạc sĩ có công lớn cho nền âm nhạc Việt Nam (Bởi vì ở những vùng khó khăn như các trường THCS nói chung và trường THCS Trần Phú nói riêng học sinh biết quá ít về tác phẩm của các nhạc sĩ này, thay vào đó các em lại biết về những lời ca khúc với giai điệu nhạt nhẽo, nghèo nàn, cac từ sáo rỗng, vô bổ). - Để tạo sự tập trung lắng nghe của học sinh, chúng ta nên tổ chức thi đua dưới dạng “Những nốt nhạc vui”. - Trong phần giới thiệu tác phẩm cũng có thể đưa trò chơi có tính vận động “Ai nhanh nhất” giáo viên làm sẵn bảng nhỏ ghi tên các tác phẩm của nhạc sĩ đó, cũng như các nhạc sĩ khác, mỗi bảng một bài. Từng nhóm một luân phiên lên chọn tên tác giả, trong quá trình các em chọn, sẽ có một thư kí của nhóm ghi lên bảng các tác phẩm mà thành viên trong nhóm chọn, mỗi nhóm khoảng 1 phút. Giáo viên tổng kết lại nhóm nào chọn nhanh và đúng thì nhóm đó thắng cuộc. Ví dụ: Giới thiệu nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý – lớp 9 - tiết 10 Giáo viên chia lớp thành 3 nhóm, cho học sinh thảo luận sau đó đại diện từng nhóm lên ghi tên tác giả ứng với tác phẩm đã cho. STT Tên tác phẩm Tên tác giả 1 Mẹ yêu con Nguyễn Văn Tý 2 Câu hò bên bờ Hiền Lương Hoàng Hiệp 3 Một khúc tâm tình của người Hà Tĩnh Nguyễn Văn Tý 4 Dáng đứng bến tre Nguyễn Văn Tý 5 Đất nước lời ru Văn Thành Nho 6 Tiếng hát giữa rừng Pác Bó Nguyễn Tài Tuệ - Đối với phân môn âm nhạc thường thức giáo viên có thể sử dụng phương pháp thuyết trình, giáo viên cho học sinh thuyết trình theo tổ hoặc nhóm. Các em sẽ tìm hiểu về nhạc sĩ, về thân thế, về tác phẩm của nhạc sĩ đó từ sách giáo khoa, hoặc từ những tư liệu khác. - Giáo viên không đưa ra câu hỏi, chỉ đưa ra những yêu cầu khi thuyết trình. + Thời gian: 2-3 phút + Nội dung xoáy vào trọng tâm bài - Khi giới thiệu về nhạc sĩ, nên xoáy vào thân thế, sự nghiệp, tác phẩm hoặc nói về phong cách sáng tác, thể loại sáng tác.Giới thiệu về tác phẩm tiêu biểu của nhạc sĩ, cần đi sâu vào điều kiện, hoàn cảnh sáng tác, lí do, mục đích sáng tác những tác phẩm đó. Ví dụ: Giới thiệu về nhạc sĩ Hoàng Việt và bài hát “Nhạc rừng” - lớp 7 – tiết 3 - Chia lớp làm 2-3 nhóm: (Tùy vào giáo viên) riêng tôi, tôi chia lớp thành 3 nhóm + Nhóm 1: Sưu tầm về thân thế, sự nghiệp nhạc sĩ Hoàng Việt. + Nhóm 2: Sưu tầm về tác phẩm của nhạc sĩ Hoàng Việt (Khuyến khích học sinh minh họa hát lại tác phẩm đó) + Nhóm 3: Sưu tầm về điều kiện, hoàn cảnh ra đời, mục đích sáng tác nội dung, bố cục của tác phẩm “Nhạc rừng” - Sau khi học sinh thảo luận xong các nhóm cử đại diện một em trong nhóm đứng dậy thuyết trình. Nhóm nào thuyết trình đúng và hay thì nhóm đó sẽ thắng cuộc. - Ngoài ra giáo viên phải biết sử dụng phương tiện dạy học một cách thành thạo, đó là một yếu tố gây cảm hứng học tập cho học sinh. Một tiết học sinh động, giáo viên không thể không sử dụng phương tiện dạy học. Đồ dùng dạy học phổ biến đó là sách giáo khoa, nhạc cụ, tranh ảnh, máy nghe, băng đĩa, các phương tiện đó giáo viên phải biết sử dụng cho phù hợp với từng nội dung. Biết minh họa một cách nhuần nhuyễn thú vị thì sẽ kích thích được hứng thú học học tập của các em. Qua quá trình dạy học đã cho thấy, nếu chỉ lặp đi, lặp lại những kiến thức và nội dung trong sách giáo khoa thì học sinh sẽ không hứng thú học tập và vai trò của giáo viên trên lớp cũng không phát huy được. Mặt khác nếu biết kết hợp và lồng ghép phù hợp một số nội dung ngoài sách giáo khoa thì tiết học sẽ rất hấp dẫn và sinh động.Vì vậy giáo viên cần phải biết kết hợp kiến thức sách giáo khoa, nhưng cũng cần mở rộng kiến thức một cách khoa học. Đặc biệt đối với phân môn âm nhạc thường thức là một phân môn khó dạy, nên đòi hỏi trong tiết dạy âm nhạc thường thức giáo viên phải có các mẫu chuyện, tranh ảnh để minh họa thêm cho học sinh. IV. KẾT QUẢ THU ĐƯỢC - Sau một thời gian dài, vận dụng những giải pháp trên, tôi nhận thấy kết quả học tập của học sinh về phân môn âm nhạc thường thức có những kết quả đáng khích lệ. Các em học sinh đã hứng thú trong khi học phân môn này, học sinh thích tìm tòi, khám phá, đặc biệt là nhận biết các bài hát, biết nhiều về các nhạc sĩ, các nhạc cụ dân tộc và phương tây. - Kết quả đánh giá qua các bài kiểm tra các em đạt trung bình trở lên chiếm 99%, thông qua các tiết học các em có ý thức hơn trong việc học nắm vững lý thuyết, quan sát tranh ảnh… V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM. -Thực tế để đạt được kết quả cao nhất thì đòi hỏi giáo viên cần phải thực sự có sự chuẩn bị thật kĩ trước khi tiến hành dạy một tiết âm nhạc thường thức. - Giáo viên phải làm cho phân môn âm nhạc thường thức gần gũi, thân thiện với tất cả học sinh, không để các em có năng lực trung bình hoặc ít có khả năng âm nhạc sợ học và chán học phân môn âm nhạc thường thức. - Trong quá trình giảng dạy trực tiếp giáo viên phải phát huy tính sáng tạo, chủ động tìm tòi những biện pháp, thủ thuật có hiệu quả nhất để chuyển tải các nội dung âm nhạc nhẹ nhàng, sinh động, hấp dẫn và có tác dụng giáo dục thẩm mĩ cao. C. KẾT LUẬN 1. Đánh giá - Trong quá trình áp dụng sáng kiến kinh nghiệm mới của mình bản thân tôi nhận thấy không chỉ học sinh hiểu bài, kỹ năng được hình thành và nâng cao hiệu quả, gây hứng thú mà học sinh còn trở nên yêu thích môn học hơn rất nhiều. 2. Ý kiến đề xuất. - Phân môn âm nhạc thường thức là một phân môn khó, lại là phân môn đòi hỏi người dạy phải trang bị rất nhiều kỹ năng khác nhau từ kỹ năng sử dụng nhạc cụ, hát, tranh ảnh hoặc kỹ năng thuyết trình. Chính vì vậy giáo viên trực tiếp giảng dạy phải là giáo viên được đào tạo đúng chuyên ngành. - Mặt khác đặc thù của bộ môn đòi hỏi khá nhiều về điều kiện cơ sở vật chất như: trang bị các nhạc cụ, trang thiết bị nên nhà trường cần có sự đầu tư thường xuyên bổ sung cho môn học. - Theo cá nhân tôi trước khi lên lớp giáo viên cần chú ý những điểm sau: + Nghiên cứu thật kĩ nội dung chương trình sách giáo khoa, sách giáo viên. + Sưu tầm tài liệu hỗ trợ, tham khảo các tài liệu liên quan. + Kiểm tra thật kĩ các nhạc cụ, tranh ảnh, cần sử dụng trong bài giảng. + Trong quá trình giảng dạy giáo viên cần chú ý giải quyết vấn đề tâm lý tạo hứng học tập cho học sinh. Tôi đã trình bày tất cả điều mình đã và đang làm, đồng thời cũng mạnh dạn nêu lên những kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy như đã trình bày ở phần trên, song không thể có những thiếu sót. Rất mong sự quan tâm của lãnh đạo nhà trường cũng như đồng nghiệp để sáng kiến của tôi được hoàn thiện hơn và ngày càng phát huy hiệu quả tốt hơn. Xin chân thành cảm ơn ! Đăk Ngo, ngày 01 tháng 10 năm 2011 Người thực hiện Châu Thị Hồng Nhạn ĐÁNH GIÁ, XÁC NHẬN CỦA BAN GIÁM HIỆU NHÀ TRƯỜNG …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ĐÁNH GIÁ, XÁC NHẬN CỦA PGD&ĐT ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………