Một số hình thức xây dựng bố cục trong tranh của hội họa Việt Nam

A. phÇn më ®Çu I. LÝ do chän ®Ò tµi C¸c thÕ hÖ häa sÜ thÕ giíi vµ trong n­íc ®· ®Ó l¹i nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u vÒ lµm tranh bè côc. NhiÒu kinh nghiÖm ®· ®­îc truyÒn l¹i cho c¸c thÕ hÖ sau theo kiÓu truyªnlf nghÒ hoÆc viÕt thµnh s¸ch. Ngµy nay nh÷ng kinh nghiÖm ®è ®· trë thµnh nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®Æt nÒn mãng cho nhËn thøc kh¸c l¹ vµ míi mÎ h¬n mµ bÊt k× ng­êi häc vÏ nµo còng kh«ng thÓ bá qua. Chóng ta biÕt con ng­êi ­a kho¸ng ®¹t, tù do, kho¸ng ®·ng. NÕu nh­ trong mét c¨n phßng chËt chéi, tÇm m¾t h­íng ra ngoµi tù nhiªn bÞ ng¨n l¹i, con ng­êi sÏ c¶m thÊy bùc béi , tøc tèi, khã chÞu. NÕu nh­ trong mét bøc tranh ng­êi ta còng ®Ó h×nh vÏ qu¸ chËt chéi trong khu«n tranh, bÞ dån nÐn qu¸ nhiÒu vÒ tØ lÖ, bÞ c¾t xÐn hÇu hÕt c¸c h×nh vÏ th× ®iÒu ®ã còng g©y lªn sù bùc béi vµ khã chÞu nh­ thÕ. Vµ nh­ vËy v« h×nh chung bè côc kh«ng g©y ®­îc h­ng phÊn mµ cßn g©y khã chÞu cho thÞ gi¸c cña ng­êi xem. Khi vÏ chóng ta nªn chó ý tíi ®iÒu ®ã. Tr¸nh kh«ng ®Ó tØ lÖ c¸c h×nh vÏ bÞ dån nÐn, chËt chéi, ph¸ vì sù hµi hßa víi khu«n khæ cña tranh. Ng­îc l¹i nÕu h×nh vÏ qu¸ bÐ nhá, h×nh vÏ trong tranh qu¸ trèng, bång bÒnh, buån tÎ sÏ t¹o c¶m gi¸c c« ®¬n l¹nh lÏo. Muèn t¹o ra ®­îc mét bøc tranh ®Ñp, tr­íc hÕt chóng ta ph¶i quan t©m ®Õn sù s¾p xÕp hîp lÝ c¸c yÕu tè trong mét bè côc. Nh­ vËy thÕ nµo lµ s¾p xÕp hîp lÝ? S¾p xÕp hîp lÝ cã nghÜa lµ nh×n tæng thÓ mét bè côc víi nh÷ng yÕu tè cÇn nªu, cÇn ®Ò cËp. Nh÷ng gi¸ trÞ cña h×nh thÓ vµ mµu s¾c n»m trong tÇm nh×n cña ta còng nh­ trªn diÖn tÝch mµ ta nh×n thÊy kh«ng bÞ triÖt ph¸ nhau, kh«ng lµm gi¶m gi¸ trÞ cña nhau mµ lµm cho gi¸ trÞ ®ã ®­îc n©ng cao vµ mèi quan hÖ cña c¸c h×nh thÓ víi nhau kh«ng thÓ t¸ch khái mèi quan hÖ t­¬ng ph¶n chÝnh - phô. Ngay trong c¸c m¶ng chÝnh phô, viÖc s¾p xÕp c¸c vÞ trÝ còng rÊt quan träng. Mèi quan hÖ cña h×nh víi h×nh lµ mèi quan hÖ cña s¾p ®Æt c¸c vÞ trÝ, c¸c ®­êng giao nhau, c¾t nhau, lµ vÞ trÝ cña h×nh so víi ®­êng khung cña mét bè côc. Nh÷ng nguyªn lÝ hµng lèi sÏ t¹o sù nhµm ch¸n bëi c¸c h×nh thÓ ®­îc s¾p xÕp theo thø tù ®Òu nhau víi kho¶ng c¸ch ®­êng khung b»ng nhau. Trong tr­êng hîp nµy ph¶i t¹o ra ®é nhÊn g©y sù t­¬ng ph¶n. S¾p xÕp hîp lÝ cßn cã nghÜa lµ ph¶i c©n b»ng thÞ gi¸c. Mét bè côc chØ lµm cho ta tháa m·n khi c¸c lùc cña nã ®­îc s¾p xÕp hîp lÝ. Bëi khi quan s¸t mét h×nh thÓ bao giê chóng ta còng ph¶i x¸c ®Þnh cho h×nh ®ã mét t©m ®iÓm ®Ó tõ ®ã s¾p xÕp bè côc víi kh«ng gian bao quanh. Mét h×nh cã diÖn tÝch lín nh­ng s¾c ®é mê nh¹t so víi nÒn th× còng b»ng mét h×nh cã diÖn tÝch nhá cã s¾c ®é ®Ëm h¬n nã. Trong viÖc vÏ tranh ng­êi häa sÜ nãi chung, ng­êi vÏ tranh nãi riªng cÇn quan t©m nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò bè côc. §èi víi t«i, lµ mét gi¸o viªn d¹y mÜ thuËt ë tr­êng tiÓu häc rÊt cÇn hiÓu biÕt nh÷ng kiÕn thøc vÒ bè côc tranh. Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu tµi liÖu, xem nh÷ng t¸c phÈm cña c¸c häa sÜ ViÖt Nam vµ thÕ giíi ë nhiÒu kªnh th«ng tin kh¸c nhau t«i ®· nhËn biÕt vµ hiÓu ®­îc nhiÒu ®iÒu vÒ bè côc tranh tõ ®ã cã thÓ rót ra nh÷ng nh÷ng kinh nghiÖm khi vÏ tranh. Trªn c¬ së ®ã t«i xin m¹nh d¹n t×m hiÓu vÒ vÊn ®Ò nµy. II. Môc ®Ých nghiªn cøu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu 1. Môc ®Ých nghiªn cøu NghÖ thuËt kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ kh«ng cã ®Ých ®Ó dõng, bëi vËy mét bøc tranh ®Ñp lu«n ®­îc khai th¸c ë nhiÒu phong c¸ch ®a d¹ng víi nhiÒu lèi c¶m thô kh¸c nhau. V× vËy c¸i ®Ñp trong mçi t¸c phÈm héi häa kh«ng chØ ®­îc x©y dùng b»ng nh÷ng ®­êng nÐt h×nh thÓ mµ cßn ph¶i ®­îc x©y dùng b»ng c¸c h×nh thøc bè côc hîp lÝ ®Ó g©y hiÖu qu¶ thÈm mÜ. Mçi häa sÜ cã c¸ch x©y dùng bè côc theo lèi riªng cña m×nh th«ng qua ý niÖm thÈm mÜ vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o nghÖ thuËt. Th«ng qua qu¸ tr×nh häc tËp, lao ®éng liªn quan ®Õn bé m«n mÜ thuËt, qua t×m hiÓu c¸c t¸c phÈm tranh cña c¸c häa sÜ ViÖt nam vµ thÕ giíi chóng ta còng ®· phÇn nµo hiÓu ®­îc vÒ ng«n ng÷ cña héi häa trong ®ã cã bè côc. Nh­ng nh÷ng hiÓu biÕt ®ã cña chóng ta cßn ch­a s©u. V× vËy ®Ó hiÓu ®­îc râ h¬n gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña c¸c t¸c phÈm tranh vµ ®Ó cã thÓ hiÓu vÒ c¸c h×nh thøc s¾p xÕp bè côc, t«i quyÕt ®Þnh ®i t×m hiÓu “Mét sè h×nh thøc x©y dùng bè côc trong tranh cña héi häa ViÖt Nam" t«i rÊt mong ®­îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp c¸c thÇy c« gi¸o ®Ó bµi viÕt cña t«i ®­îc hoµn chØnh vµ ®Çy ®ñ h¬n. 2. NhiÖm vô nghiªn cøu T×m hiÓu c¸c h×nh thøc bè côc trong c¸c t¸c phÈm tranh cña c¸c häa sÜ ViÖt Nam Rót ra ph­¬ng ph¸p x©y dùng bè côc chung nhÊt cho b¶n th©n. III. §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 1. §èi t­îng nghiªn cøu: Bè côc trong tranh cña c¸c häa sÜ ViÖt Nam 2. Ph¹m vi nghiªn cøu: C¸c t¸c phÈm mÜ thuËt trong tranh cña c¸c häa sÜ ViÖt Nam SGK líp 3,4,5 Tµi liÖu tham kh¶o: Gi¸o tr×nh bè côc - nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc s­ ph¹m IV. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu Sau khi quyÕt ®Þnh nghiªn cøu ®Ò tµi, t«i lËp kÕ ho¹ch chuÈn bÞ: - §äc tµi liÖu - S­u tÇm tranh Sau khi ®äc tµi liÖu nghiªn cøu, t«i ph©n tÝch vµ tæng hîp l¹i nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi thµnh mét hÖ thèng kiÕn thøc ®Ó n¾m b¾t ®­îc néi dung c¬ b¶n, hiÓu s©u s¾c vÒ ®Ò néi dung ®Ò tµi vµ t«i ®· sö dông lång ghÐp c¸c ph­¬ng ph¸p sau ®©y: - Ph­¬ng ph¸p quan s¸t - Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch - ph­¬ng ph¸p tæng kÕt kinh nghiÖm - Ph­¬ng ph¸p so s¸nh. V. Dù kiÕn nh÷ng ®ãng gãp cña ®Ò tµi: Sau khi nghiªn cøu ®Ò tµi nµy cã thÓ gióp ng­êi ®äc hiÓu h¬n vÒ c¸c h×nh thøc bè côc vµ cã thÓ vËn dông nh÷ng kiÕn thøc nµy vµo viÖc vÏ tranh. VI. Bè côc cña ®Ò tµi. Ngoµi phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn cña ®Ò tµi th× bµi tiÓu luËn cña t«i gåm nh÷ng phÇn nh­ sau: - C¬ së khoa häc cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi + Kh¸i niÖm vÕ bè côc + Mét sè h×nh thøc bè côc - Ph­¬ng ph¸p x©y dùng bè côc B. PhÇn néi dung I. C¬ së khoa häc cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi. 1. Kh¸i niÖm chung vÒ bè côc trong héi häa Bè côc trong héi häa lµ sù tæng hßa c¸c yÕu tè t¹o h×nh nh­: ®­êng nÐt, h×nh khèi ®Ëm nh¹t, mµu s¾c...s¾p xÕp chóng trong mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh cña mét bøc tranh th«ng qua c¶m xóc cña ng­êi häa sü ®Ó t¹o ra mét gi¶i ph¸p hîp lÝ , nªu bËt ®­îc néi dung chñ ®Ò cña mét bøc tranh. Nãi mét c¸ch kh¸c, bè côc lµ ph­¬ng ph¸p t×m tßi, x¸c ®Þnh c¸ch biÓu ®¹t thÝch hîp nhÊt cho mét néi dung tranh cã trong ý ®å cña t¸c gi¶. C¸ch s¾p xÕp bè côc cña mçi t¸c gi¶ cã thÓ kh¸c nhau tïy thuéc vµu chñ ®Ò cña tranh vµ sù cÇn thiÕt ph¶i s¾p xÕp thÕ nµo cho hîp lÝ, c©n ®èi vµ ®Ñp m¾t. VÝ dô: Cïng mét chñ ®Ò n«ng nghiÖp nh­ng mçi häa sÜ l¹i cã c¸ch s¾p xÕp bè côc kh¸c nhau nh­ng suy tíi cïng lµ hiÖu qu¶ thÈm mÜ . §iÒu nµy phô thuéc vµo tµi n¨ng vµ søc s¸ng t¹o cña mçi ng­êi. Trong s¸ng t¹o nghÖ thuËt, kh©u s¾p xÕp bè côc chung quyÕt ®Þnh ®Çu tiªn vµ c¬ b¶n sù thµnh c«ng cña t¸c phÈm nghÖ thuËt ®ã. Nãi c¸ch kh¸c bè côc lµ sù tæng hßa c¸c yÕu tè t¹o h×nh trªn bÒ mÆt khu«n khæ bøc tranh th«ng qua sù diÔn t¶, phèi hîp ®iÒu hßa cña ng­êi nghÖ sü t¹o ra sù biÓu c¶m cña t¸c phÈm héi häa vµ truyÒn ®¹t trùc tiÕp tíi thÞ gi¸c ng­êi xem. Bè côc tranh cÇn cã yªu cÇu g×? Sau ®©y lµ mét sè yªu cÇu khi lµm bè côc tranh: - M¶ng chÝnh, m¶ng phô: + M¶ng chÝnh lµ m¶ng chñ ®¹o, lµ träng t©m cña bøc tranh vµ ®­îc diÔn t¶ mét c¸ch s©u s¾c, râ nÐt. + M¶ng phô lµ nh÷ng m¶ng h×nh d¹ng kh¸c nhau cã t¸c dông lµm phô trî c©n b»ng cho m¶ng chÝnh. Khi vÏ mét bøc tranh ®«ng ng­êi hay Ýt ng­êi cÇn ph¶i cã sù s¾p xÕp m¶ng chÝnh vµ m¶ng phô, nhãm chÝnh, nhãm phô sao cho c©n ®èi, hîp lÝ. 2. Mét sè h×nh thøc bè côc a) Bè côc h×nh trßn: Bè côc h×nh trßn lµ d¹ng bè côc c¬ b¶n, nãi ®Õn h×nh trßn chóng ta hiÓu r»ng nã lµ bè côc träng t©m xoay trßn t¹o c¶m gi¸c tËp trung vµ h×nh t­îng vµ nh©n vËt ®iÓn h×nh. TÊt c¶ mäi chi tiÕt ®Òu ®­îc tËp trung, quy tô t¹o cho bè côc mét d¹ng ®ång nhÊt chÆt chÏ vµ trän vÑn. M¶ng chÝnh, m¶ng phô ph¶i ®ång nhÊt nh»m nªu bËt chñ ®Ò chÝnh. Lo¹i bè côc d¹ng h×nh trßn t¹o c¶m gi¸c mÒm m¹i, nhÞp nhµng, uyÓn chuyÓn gi÷a c¸c m¶ng h×nh vµ toµn bé bøc tranh. V× b¶n chÊt cña h×nh trßn gîi lªn sù vËn ®éng, t¹o nªn sù nhÞp nhµng, nhÞp ®iÖu mang tÝnh tuÇn hoµn, g¾n bã do ®­êng cong mÒm m¹i t¹o nªn. - Mét sè ho¹ sÜ ViÖt Nam ®· rÊt thµnh c«ng trong viÖc c¶i thiÖn t¸c phÈm cña m×nh b»ng h×nh thøc bè côc nµy nh­ bøc tranh "Hoµ b×nh" cña ho¹ sÜ NguyÔn Khang, häa sÜ NguyÔn Phan Ch¸nh víi bøc "B÷a c¬m ngµy mïa" - chÊt liÖu lôa. - Bøc tranh "Hoµ b×nh" cña ho¹ sÜ NguyÔn Khang diÔn t¶ bèn c« g¸i ®¹i diÖn cho c¸c d©n téc, c¸c mµu da trªn tr¸i ®Êt ®­îc bè côc uèn l­în chÆt chÏ thµnh mét h×nh trßn kh¨ng khÝt víi nhau trong mét khu«n khæ h×nh vu«ng ch¾c ch¾n nh­ng sinh ®éng vµ mÒm m¹i. Nh×n vµo bøc tranh ta thÊy ngay sù nhÞp nhµng, uyÓn chuyÓn bëi nh÷ng ®­êng nÐt mÒm m¹i, uèn cong cña c¸c c« g¸i vµ ho¹ tiÕt trong tranh. Nh÷ng ®­êng l­în nèi tiÕp nhau t¹o thµnh mét bè côc h×nh trßn thËt sinh ®éng. TÊt c¶ nh­ giao hoµ víi nhau, kÕt nèi víi nhau kh«ng hÒ ®øt ®o¹n, nh÷ng ho¹ tiÕt hoa l¸, chim mu«ng lµm nÒn cho bøc tranh t¹o nªn bè côc chÆt chÏ, sinh ®éng. - Bøc tranh "B÷a c¬m ngµy mïa th¾ng lîi" cña NguyÔn Phan Ch¸nh. Bøc tranh miªu t¶ b÷a c¬m ®Çm Êm cña mét gia ®×nh. Ta thÊy ®ang vµo ngµy mïa nªn b÷a c¬m cã vÎ ®«ng vui, tÊt c¶ c¸c nh©n vËt qu©y quÇn bªn m©m c¬m t¹o thµnh bè côc h×nh trßn. ë ®©y ta thÊy t¸c gi¶ sö dông ®­êng nÐt uèn l­în theo nhÞp ®iÖu nªn cã sù khÐp kÝn vµ còng t¹o cho h×nh trßn sù uyÓn chuyÓn, mÒm m¹i. C¸c h×nh ¶nh phô t¹o cho bøc tranh thªm chÆt chÏ vµ còng lµm næi râ ý ®å cña t¸c gi¶: vui mõng tr­íc sù th¾ng lîi cña nh©n d©n ta. b) Bè côc h×nh th¸p Bè côc h×nh th¸p cßn gäi lµ bè côc tam gi¸c. D¹ng bè côc nµy g©y ý niÖm vÒ sù ch¾c ch¾n, v÷ng ch·i, tin t­ëng, khoÎ kho¾n. §©y lµ d¹ng bè côc ®­îc ¸p dông tõ thêi cæ ®Õn nay. Bè côc h×nh th¸p kh«ng chØ g©y c¶m gi¸c ch¾c khoÎ mµ cßn cã hiÖu qu¶ cao ®Ó t¹o nªn ®­îc mét bè côc chÆt chÏ, hµi hoµ. Trong t¸c phÈm cña c¸c ho¹ sÜ ViÖt Nam, nhiÒu ho¹ sÜ ®· sö dông cã hiÖu qu¶ lo¹i h×nh bè côc nµy nh­: - T¸c phÈm "hai thiÕu n÷ vµ em bÐ" cña T« Ngäc V©n b»ng chÊt liÖu s¬n dÇu, s¸ng t¸c n¨m 1944 cã bè côc h×nh th¸p víi s¾c vµng óa, g­¬ng mÆt c« chÞ phÝa trªn lµ ®Ønh th¸p lé vÎ man m¸c buån nh×n xuèng c« em vµ ®øa bÐ, tay ®ang cÇm ®o¸ phï dung víi triÕt lÝ "Sím në tèi tµn". C©y hoa phï dung vµ chiÕc mµnh che löng còng cã tiÕng nãi riªng ®Ó phô ho¹ cho bè côc vµ néi dung tranh. - Bøc tranh "NghØ ch©n bªn ®åi"- tranh s¬n mµi cña T« Ngäc V©n. Bøc tranh vÏ c¶nh c¸c nh©n vËt lµ c¸c chiÕn sÜ, ng­êi n«ng d©n, c« g¸i Th¸i ®ang ngåi nghØ ch©n bªn ®åi. T¸c gi¶ ®Æt ba d¸ng ng­êi ngåi tho¶i m¸i trong t­ thÕ nghØ ng¬i. PhÝa xa mét con ngùa ®ang gÆm cá bªn nh÷ng c©y cä. Nh­ vËy, m¶ng chÝnh lµ h×nh th¸p, m¶ng phô lµ mét h×nh ch÷ nhËt t¹o c¶m gi¸c b×nh yªn. Ngoµi ra víi sù s¾p xÕp bè côc tµi t×nh, mét bªn lµ anh chiÕn sÜ, mét bªn lµ c« g¸i Th¸i vµ ng­êi n«ng d©n nh­ng nhê sù phèi mµu, m¶ng nÐt t¸c gi¶ ®· lµm c©n ®èi l¹i lµm cho bøc tranh kh«ng bÞ lÖch, mÆt kh¸c mµu s¾c cña hai nh©n vËt (c« g¸i vµ anh chiÕn sÜ) ®Ëm h¬n ë d­íi gãc cña tam gi¸c cµng t¹o nªn cho bøc tranh vÎ v÷ng ch¾c, c©n ®èi, hµi hoµ. c) Bè côc h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt H×nh vu«ng vµ h×nh ch÷ nhËt cã chøa ®ùng c¸c yÕu tè ngang b»ng, xæ th¼ng, bèn ph­¬ng, t¸m h­íng trong mét ph¹m vi h÷u h¹n. Nã cã ý nghÜa c©n xøng, tÜnh, nghiªm chØnh, lµ c¬ së cho tÝnh c¸ch ®êi ng­êi h÷u h¹n, cã trªn d­íi, ngay ng¾n, ph¶i tr¸i, vu«ng vøc, ®Òu ®Æn,... nh­ng tÜnh. Nã tr¸i ng­îc víi h×nh trßn lµ tuÇn hoµn, kh«ng ph©n biÖt r¹ch rßi trªn d­íi, tr¸i ph¶i, chØ lÊy t©m quay lµm träng cho c¸i ®éng tuÇn hoµn. TÝnh chÊt cña h×nh vu«ng chØ ngÇm chøa trong h×nh trßn qua tÝnh chÊt thêi ®iÓm cña thêi gian. Bè côc theo h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt ®­îc c¸c nghÖ sÜ sö dông, s¾p xÕp h×nh thÓ ®ång d¹ng vµo tranh. Nã võa cã tÝnh chÊt nh¾c l¹i c¸i tÝnh kh¸i qu¸t cña khu«n h×nh tranh võa mang ý nghÜa nhÊn ®Ëm cho tÝnh chÊt tæ chøc cña con ng­êi. Nã cã t«n ti trËt tù, cã trªn d­íi, tr¸i ph¶i, ngay th¼ng, c©n b»ng. Nã phï hîp víi c¸c lo¹i ®Ò tµi ®Ò cao tÝnh tæ chøc x· héi con ng­êi, tÝnh s¸ng t¹o riªng biÖt cña ng­êi, tÝnh nh©n v¨n. - C¸c ho¹ sÜ ViÖt Nam còng cã nhiÒu bøc tranh ®Ñp vµ thµnh c«ng víi bè côc theo h×nh vu«ng vµ h×nh ch÷ nhËt nh­ tranh kh¾c gç "B×nh d©n häc vô" cña TrÇn V¨n CÈn, "§¸nh bi" cña NguyÔn Phµm, "§iÖu móa cæ" cña NguyÔn T­ Nghiªm,... - T¸c phÈm "§iÖu móa cæ' - tranh s¬n mµi cña NguyÔn T­ Nghiªm. Trong tranh t¸c gi¶ dïng nh÷ng ®­êng th¼ng, ®­êng cong, c¸c h×nh ch÷ nhËt, h×nh vu«ng nhá, ho¹ sÜ ®· cho m¶ng khèi ®­êng nÐt Êy "móa" trong tranh. Nh÷ng nÐt vÏ ®­îc «ng s¾p xÕp mét c¸ch trËt tù, duyªn d¸ng, sèng ®éng. - Trong tranh d©n gian ViÖt Nam, ng­êi nghÖ sÜ ®· khai th¸c triÖt ®Ó viÖc pha trén hµi hoµ gi÷a c¸c h×nh thÓ trong bè côc h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt. Nh÷ng khu«n h×nh nhá ®­îc xÕp ®Æt mét c¸ch hµi hoµ víi nh÷ng ®­êng cong mang tÝnh kh¸i qu¸t t¹o nªn nh÷ng bè côc h×nh ch÷ nhËt ®Çy biÓu c¶m. VÝ dô: tranh "Chäi tr©u", "§i s¨n", "Gµ ®µn", "Lîn ®µn", ... d) Bè côc nhÞp ®iÖu Bè côc theo nhÞp ®iÖu lµ c¸ch vÏ quen thuéc cña ng­êi ho¹ sÜ mÉn c¶m víi quy luËt tù nhiªn cña cuéc sèng. Sù tuÇn hoµn, quy luËt cña tù nhiªn cã trong sãng biÓn, tuÇn tr¨ng, ngµy ®ªm, c¸ch ®ång lóa rËp rên tr­íc giã,...Nh÷ng nhÞp ®iÖu phong phó cña sù sèng tù nhiªn vµ con ng­êi Êy ®· n»m s©u trong tiÒm thøc lÉn thãi quen vËn ®éng tù nhiªn cña con ng­êi. Trong héi ho¹, kiÕn tróc vµ ®iªu kh¾c, nhÞp ®iÖu ®­îc c« ®äng trong yªn lÆng nh­ng nã vÉn nhÞp nhµng trong tiÒm thøc, trong c¸i nh×n g¾n chÆt víi t×nh c¶m hån nhiªn cña con ng­êi. - B¶n th©n nhÞp ®iÖu lµ néi dung cña cuéc sèng vµ nã ®· ®­îc c¸c nghÖ sü ®­a nã vµo trong c¸c t¸c phÈm héi ho¹ cña m×nh. Trong tranh kh¾c gç d©n gian ViÖt nam, c¸c bøc tranh nh­ Bµ TriÖu c­ìi voi, tõ bè côc chung ®Õn viÖc thÓ hiÖn c¸c uèn l­în nhÞp nhµng cña d¶i lôa,cña ®«i tay vµ c¶ d¸ng ®iÖu con voi còng t¹o nªn sù uyÓn chuyÓn nh­ mét ®iÖu móa rÊt sèng ®éng. - Trong bøc tø b×nh "Tè n÷" - tranh Hµng Trèng, ë bøc tranh nµy ng­êi nghÖ sü ®· thÓ hiÖn tranh víi nh÷ng nhÞp ®iÖu cña h×nh thÓ, cña thÕ tay, cña sù chuyÓn nhÞp víi c¸c nh¹c cô kh¸c nhau. dï ë thÕ nµo th× ®Òu t¹o ®­îc nhÞp ®iÖu duyªn d¸ng, tao nh· b»ng bè côc ®­êng nÐt vµ mµu s¾c. - Trong tranh hiÖn ®¹i, c¸c ho¹ sü còng ®· thÓ hiÖn t¸c phÈm cña m×nh b»ng nh÷ng nhÞp ®iÖu uyÓn chuyÓn. Bøc tranh s¬n dÇu "ThiÕu n÷ bªn hoa huÖ" cña ho¹ sü T« Ngäc V©n, bøc tranh "H¹nh phóc"- t¸c phÈm phï ®iªu cña ho¹ sü Ph¹m Gia Giang, t¸c phÈm "Géi ®Çu" cña TrÇn V¨n CÈn vµ nhiÒu bøc tranh cña ho¹ sü ViÖt Nam kh¸c ®· ®­îc t¹o nhÞp ®iÖu sinh ®éng b»ng bè côc cho d¸ng thÕ ®éng t¸c cña c¸c nh©n vËt trong tranh cïng ®­êng nÐt mµu s¾c ®Ëm nh¹t t¹o nªn nh÷ng ®­êng l­în hÕt søc ®iªu luyÖn. - Trong t¸c phÈm "ThiÕu n÷ bªn hoa huÖ" cña T« Ngäc V©n, ®­­êng l­în cña hai c¸nh tay, mét vÐn tãc, mét n©ng b«ng hoa huÖ. ThiÕu n÷ nghiªng ®Çu nh×n ng¾m trong t­ thÕ chuyÓn ®éng, tho¶ng qua. Víi ®­íng nÐt, m¶ng khèi, ¸nh s¸ng vµ mµu s¾c ®em l¹i cho bøc tranh mét bè côc tuyÖt vêi. - Trong t¸c phÈm "Géi ®Çu", - tranh kh¾c gç cña TrÇn V¨n CÈn, t¸c gØa diÔn t¶ th©n h×nh mÒm m¹i cña c« g¸i víi nhÞp ®iÖu ®­êng nÐt cña m¸i tãc, cña nÕp quÇn ¸o, cña chiÕc th¾t l­ng bao hµi hoµ víi nhÞp ®iÖu cña hai c¸nh tay trÇn tuyÖt mÜ. ®©y lµ bøc tranh cã nhÞp ®iÖu cña vÎ thuÇn thiÕt. e) Bè côc ®èi lËp Theo nh­ c¸c nhµ triÕt häc cña ph­¬ng ®«ng th× ®èi lËp nã võa lµ sù ®èi lËp, võa lµ lµ sù chuyÓn ho¸ sang nhau ®Ó råi l¹i hoµn nguyªn. Nh­ vËy c¸c cÆp ®èi lËp vèn lµ mét mµ thµnh hai, nh­ng cã lóc l¹i hµi hoµ, lóc l¹i chèng ph¸ nhau vµ cã lóc l¹i trë vÒ céi nguån lµ mét gèc. §©y lµ bè côc mµ c¸c ho¹ sü, nhµ ®iªu kh¾c...hay sö dông. §ã lµ c¸c cÆp ®èi lËp nh­ ngang - däc, cao - thÊp, to - nhá, dµi - ng¾n, ®en - tr¾ng, xanh - ®á, th« - mÞn, cong lªn - óp xuèng, m¹nh - yÕu, trong - ®ôc...lµm mÆt tréi cho bè côc. - Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu ho¹ sü sö dông h×nh thøc bè côc nµy nh­ PiCat X«, Xªdan..Trong héi ho¹, ®iªu kh¾c ë ViÖt Nam, c¸c ho¹ sü còng ®· sö dông h×nh thøc bè côc nµy rÊt thµnh c«ng nh­ Lª TiÕn, Vò Ngäc Thµnh, T« Liªn... - Bøc tranh lôa "ThiÕu n÷" cña T« Liªn ®· sö dông ®èi lËp bÒ nghiªng cña ®Çu vµ ch©n, tãc vµ quÇn lµm khuynh h­íng cho bè côc tranh. ë ®©y yÕu tè ®èi lËp ®­îc ®­îc t¹o trong nhÞp ®iÖu tuÇn hoµn, nhÞp ®iÖu chu kú. Nã võa lµ ®èi lËp, võa lµ nhÞp ®iÖu nªn ng­êi ta c¶m nhËn thÊy c¸i quy luËt cña sù sèng võa ®­îc t¸i hiÖn ë h×nh thÓ con ng­êi võa ®­îc thÓ hiÖn b»ng tÝnh kh¸i qu¸t. - Khuynh h­íng ®èi lËp ®­îc c¸c nghÖ sü sö dông phong phó vµ ®a d¹ng c¶ ë s¾c mµu, ®é trong ®ôc, c¸i v­¬n lªn, c¸i suy tµn. Trong t¸c phÈm ®iªu kh¾c "XiÕc "cña Lª TiÕn , h×nh t­îng hai em bÐ lµ mét bè côc cã kh¶ n¨ng biÓu t¶ vµ chän h×nh thÓ lµ c¸i cô thÓ vµ c¶ c¸i kh¸i qu¸t. ý nghÜa cña nã lµ sù n©ng ®ì, niÒm vui. g) Bè côc theo phèi c¶nh Bè côc theo phèi c¶nh lµ d¹ng bè côc phæ th«ng nhÊt mµ mäi ng­êi th­êng quen sö dông tõ tr­íc ®Õn nay. Bè côc ®­îc ¸p dông theo luËt xa gÇn, tøc lµ nh÷ng nh©n vËt phÝa tr­íc thÓ hiÖn to vµ râ c¶ vÒ h×nh khèi vµ mµu s¾c. cµng ë xa cµng nhá dÇn vµ mê h¬n. ®©y còng lµ c¸ch thÓ hiÖn tranh cña tr­êng ph¸i cæ ®iÓn vµ hiÖn thùc. Tranh bè côc theo phèi c¶nh, mäi nh©n vËt, h×nh thÓ ®Òu chÞu sù chi phèi cña ®­êng tÇm m¾t, luËt xa gÇn vµ t¸c ®éng cña mét chiÒu ¸nh s¸ng. Trong khi sö dông h×nh thøc bè côc nµy ta cã thÓ kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn, linh ho¹t nhiÒu lo¹i h×nh bè côc kh¸c nh­ h×nh trßn, h×nh vu«ng...trong mét bøc tranh. Nh­ng dï vÏ theo h×nh thøc nµo th× môc ®Ých cuèi cïng lµ ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ thÈm mÜ vÒ néi dung vµ h×nh thøc. Bè côc theo phèi c¶nh th­êng ®­îc dµn dùng vµ s¾p xÕp trªn khung c¶nh nhÊt ®Þnh. Cã thÓ ng­êi lµ chÝnh, c¶nh lµ phô nh­ng ng­êi vµ c¶nh ®Òu ph¶i hµi hoµ trong kh«ng gian. Nãi mét c¸ch ®¬n gi¶n, nghÖ thuËt phèi c¶nh lµ thÓ hiÖn h×nh khèi cña mäi vËt vµ kh«ng gian ba chiÒu theo sù nh×n thÊy cña chóng ta. Chóng ta nh×n thÊy thÕ giíi theo luËt phèi c¶nh c¸c vËt thÓ cã vÎ nhá h¬n khi chóng ta ®øng lïi ra xa. - VÝ dô: Mét hµng cét ®iÖn, mét con ®­êng, mét ®­êng ray xe löa...khi ë vÞ trÝ ch©n ta th× réng vµ cao, to. Cµng xa dÇn ta thÊy nã mê, nhá h¬n vµ nh­ héi tô thµnh mét ®iÓm ë phÝa xa. TÊt nhiªn ta chØ thÊy thÕ khi nh×n theo phèi c¶nh kh«ng gian. - Tranh cña c¸c ho¹ sü ViÖt Nam qua nhiÒu thÕ hÖ vÉn thÓ hiÖn theo h×nh thøc bè côc phèi c¶nh vµ cã thÓ kÕt hîp víi nh÷ng h×nh thøc bè côc kh¸c nh­: "ThuyÒn trªn s«ng H­¬ng" cña T« Ngäc V©n, "T¸t n­íc ®ång chiªm" cña TrÇn V¨n CÈn, "Du kÝch tËp b¾n" cña NguyÔn §ç Cung, "C¶nh n«ng th«n" cña NguyÔn TiÕn Chung, "Phè Cæ" cña Bïi Xu©n Ph¸i... - T¸c phÈm: "ThuyÒn trªn s«ng H­¬ng" - tranh s¬n dÇu cña T« Ngäc V©n, ë bøc tranh nµy t¸c gi¶ ®· diÔn t¶ nh÷ng con thuyÒn: C¸i xa, c¸i gÇn t¹o nªn mét phèi c¶nh lµm cho kh«ng gian trªn s«ng H­¬ng xa tÝt t¾p. Mét con thuyÒn ®¬n lÎ gi÷a dßng s«ng ®ang b­¬n tr¶i víi cuéc sèng s«ng n­íc, t­ëng nh­ mét m¶ng phô nh­ng l¹i lµ néi dung chÝnh cña bøc tranh. - T¸c phÈm: "T¸t n­íc ®ång chiªm"- tranh s¬n dÇu cña TrÇn V¨n CÈn. Trong bøc tranh nµy, c¸c nh©n vËt ®­îc bè côc theo d¹ng h×nh th¸p, nh­ng c¸ch diÔn t¶ c¸c d¸ng ng­êi t¸t n­íc theo phèi c¶nh kh«ng gian (bè côc phæ th«ng) xa gÇn, t¹o thµnh mét ®­êng l­în mÒm m¹i g©y sù uyÓn chuyÓn trong bøc tranh. NhÞp ®iÖu vµ kh«ng gian trong tranh nh­ ®iÖu móa, nh­ nh÷ng bµi h¸t d©n ca quen thuéc gÇn gòi víi cuéc sèng ®ång quª. - Ngoµi c¸c h×nh thøc bè côc chÝnh trªn ta cßn gÆp c¸c h×nh thøc bè côc cña tranh d©n gian ViÖt Nam. c¸c nghÖ nh©n khi lµm tranh víi c¸c b¶n kh¾c hä ®· chó ý rÊt nhiÒu ®Õn c¸ch s¾p xÕp bè côc. Nh­ng c¸ch bè côc trong tranh d©n gian cã kh¸c víi c¸ch bè côc nªu trªn kh«ng? Trªn thùc tÕ, trong trang d©n gian cã nhiÒu c¸ch bè côc kh¸c nhau. Cã nh÷ng bøc tranh ¸p dông bè côc nh­ : Bè côc tam gi¸c nh­ "Bµ TriÖu"- tranh §«ng Hå; bè côc h×nh trßn nh­: "Høng dõa" , "§¸nh Ghen"- tranh §«ng Hå; bè côc h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt nh­ : "Gµ ®µn", "L¬n ®µn"- tranh §«ng Hå; bè côc nhÞp ®iÖu nh­: "C¸ chÐp tr«ng tr¨ng" - tranh Hµng Trèng...ngoµi ra tranh d©n gian cßn cã h×nh thøc bè côc kh¸c nh­ trong bøc tranh: "§¸m c­íi chuét". Trong bøc tranh nµy t¸c gi¶ bè côc tranh theo lèi ­íc lÖ ®ång hiÖn. Bøc tranh ®­îc t¸c gi¶ chia ra lµm hai phÇn diÔn t¶ hai ho¹t ®éng kh¸c nhau nh­ng cã liªn quan ®Õn nhau. PhÇn trªn diÔn t¶ hä nhµ chuét mang lÔ vËt cèng cho MÌo, phÇn d­íi diÔn t¶ ®¸m r­íc linh ®×nh, vui vÎ. T¸c gi¶ bè côc theo lèi dµn ®Òu trªn mÆt tranh nh­ng víi viÖc sö dông nh÷ng ®­êng l­în linh ho¹t t¹o nhÞp ®iÖu nªn bøc tranh kh«ng nhµm ch¸n mµ sinh ®éng, vui nhén. Sù bµi trÝ bè côc tµi t×nh h¬n n÷a ë chç t¸c gi¶ diÔn t¶ bè côc chËt. Con chuét cuèi cïng bÞ c¾t mét phÇn ý nãi ®»ng sau nã vÇn cßn tiÕp tôc n÷a. * D­íi ®©y lµ mét sè t¸c phÈm tranh, ®iªu kh¾c cña c¸c häa sü ViÖt Nam vµ tranh d©n gian ViÖt Nam minh häa cho c¸c h×nh thøc bè côc nªu trªn. Tranh "Hßa b×nh" - chÊt liÖu S¬n dÇu cña häa sü NguyÔn Khang Tranh "B÷a c¬m mïa th¾ng lîi" - chÊt liÖu Lôa cña häa sü nguyÔn Phan Ch¸nh Tranh "Hai thiÕu n÷ vµ em bÐ" - chÊt liÖu s¬n dÇu cña häa sü T« Ngäc V©n. Tranh "NghØ ch©n bªn ®åi" - chÊt liÖu s¬n dÇu cña häa sü T« Ngäc V©n Tranh "§iÖu móa cæ" - s¬n mµi cña häa sü NguyÔn T­ Nghiªm. Tranh "Tè n÷" - tranh d©n gian Hµng Trèng Tranh "Géi ®Çu " - tranh kh¾c gç cña häa sü TrÇn V¨n CÈn Tranh "ThuyÒn trªn s«ng H­¬ng"- chÊt liÖu s¬n dÇu cña häa sü T« Ngäc V©n II. Ph­¬ng ph¸p x©y dùng bè côc HiÓu ®­îc c¸c h×nh thøc x©y dùng bè côc trªn, ta thÊy c¸c ho¹ sü ViÖt Nam rÊt tµi t×nh trong viÖc x©y dùng cho t¸c phÈm cña m×nh mét h×nh thøc bè côc riªng, Trong ®ã cã sù kÕt hîp cña c¸c h×nh thøc bè côc c¬ b¶n céng víi sù s¸ng t¹o cña m×nh, hä ®· cho ra ®êi rÊt nhiÒu t¸c phÈm næi tiÕng. §Ó x©y dùng ®­îc mét bè côc, chóng ta kh«ng chØ hiÓu vÒ c¸c h×nh thøc ®ã mµ chóng ta cÇn kÕt hîp linh ho¹t c¸c h×nh thøc bè côc kh¸c nhau céng víi tµi n¨ng s¸ng t¹o cña chÝnh b¶n th©n m×nh ®Ó cã ®­îc mét bøc tranh ®Ñp. §Ó tæng hîp c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra cho viÖc nghiªn cøu x©y dùng bè côc tranh chóng ta cÇn cã nh÷ng yªu cÇu sau: - Kh«ng vi ph¹m (trõ tr­êng hîp cè t×nh) nh÷ng lçi vÒ hµi hoµ tû lÖ víi khung tranh. Mäi h×nh thÓ ®­a vµo trong tranh ph¶i ®­îc c©n nh¾c vÒ sè l­îng, tØ lÖ theo néi dung cÇn thiÕt nhÊt m×nh ®Þnh nãi, kh«ng nªn thiÕu vµ kh«ng thõa. - H×nh t­îng ®­a vµo trong tranh ph¶i ®­îc c©n nh¾c tÝnh to¸n ®Ó nã nãi hÕt ý cña t¸c gi¶. §iÒu nµy cßn phô thuéc vµo c¸ nh©n t¸c gi¶. Cã ng­êi nãi Ýt mµ dÔ hiÓu, cã ng­êi l¹i nãi b»ng thÓ ch©m biÕng hoÆc dÝ dám. Nh­ng dï c¸ch nµo còng ph¶i ë d¹ng võa ®ñ theo chñ ®Ò cña m×nh. Cã ng­êi vÏ rÊt nhiÒu h×nh thÓ mµ kh«ng ph¶i lµ thõa, cã ng­êi vÏ Ýt nh­ng còng kh«ng thiÕu. Trong s¾p xÕp bè côc cÇn c©n nh¾c sao cho bè côc ®ã cã sù v÷ng ch·i. §Ó cã mét bè côc ®Ñp ta cÇn thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c b­íc sau ®©y: 1. Chon néi dung chñ ®Ò. Néi dung tøc lµ vÏ c¸i g×? ph¶n ¸nh vÊn ®Ò g×? Nghiªn cøu lùa chän néi dung chñ ®Ò trø¬c khi vÏ mét ®Ò tµi nµo ®ã, tr­íc hÕt ta cÇn cã c¶m xóc, nh÷ng rung ®éng nhÊt ®Þnh vÒ ®Ò tµi ®ã, t×m ®­îc trong néi dung ®ã nh÷ng c¸i ®Ñp b¶n chÊt. ®Ò tµi cña tranh th­êng rÊt nhiÒu vµ réng. Dï trong mét lÜnh vùc lín hay nhá mäi khÝa c¹nh cña ®Ò tµi ®Òu cã thÓ khai th¸c ®­îc nhiÒu chi tiÕt ®Ó thÓ hiÖn. Chñ ®Ò mét bøc tranh tøc lµ diÔn ®¹t mét vÊn ®Ò cô thÓ nµo ®ã. VÝ dô: ®Ò tµi lao ®éng th× l¹i cã rÊt nhiÒu chñ ®Ò nhá: GÆt lóa, cuèc ®Êt, lµm cÇu, x©y dùng...sau khi chän ®­îc néi dung chñ ®Ò cô thÓ ng­êi ho¹ sü b¾t tay vµo x©y dùng bè côc. 2. T×m t­ liÖu ®Ó x©y dùng bè côc tranh Trªn c¬ së ®· x¸c ®Þnh, ta ®i t×m t­ liÖu ®Ó x©y dùng bè côc, chñ yÕu lµ ho¹t ®éng cña con ng­êi, con vËt vµ c¶nh vËt thiªn nhiªn. V× v©y khi khi ®i t×m t­ liÖu ta ®i thùc tÕ ®Ó ký ho¹ trùc tiÕp c¶nh thùc, ng­êi thùc, cã thÓ qua phim ¶nh, s¸ch b¸o..Khi ký ho¹ ta chó ý tíi tõng ho¹t ®éng cña con ng­êi víi c¸c t­ thÕ, hµnh ®éng, cö chØ, th¸i ®é cña ®èi t­îng vµ còng cÇn chó ý tíi c¸c yÕu tè phôc vô ho¹t ®éng ®ã nh­ dông cô lµm viÖc, c¶nh vËt xung quanh, thêi gian, ®Þa ®iÓm...Trªn c¬ së ®ã ta chän läc nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp sau ®ã x©y dùng thµnh bè côc. Cã thÓ ngoµi thùc tÕ c¸c nh©n vËt ®øng lén x«n nh­ng ta còng cã thÓ s¾p xÕp thµnh nh÷ng nhãm ng­êi, t¹o ra sù hµi hoµ c©n ®èi, thuËn m¾t mµ kh«ng láng lÎo, kh« cøng... - VÝ dô: Trong t¸c phÈm "T¸t n­íc ®ång chiªm" TrÇn v¨n CÈn ®· x©y dùng ho¹t ®éng con ng­êi rÊt sinh ®éng, mçi ng­êi mét t­ thÕ ®éng t¸c, d¸ng vÎ kh¸c nhau t¹o nªn sù ®«ng vui nhén nhÞp, khÝ thÕ trong t¸c phÈm. TÊt c¶ c¸c d¸ng vÎ ®ã ®Òu ®­îc t¸c gi¶ ghi chÐp tõ thùc tÕ sau ®ã s¾p xÐp thµnh bè côc tranh. 3. X©y dùng h×nh t­îng nh©n vËt. Tuú vµo ®èi t­îng vµ néi dung ®Ò tµi ®Þnh diÔn t¶ ®Ó x©y dùng h×nh t­îng nh©n vËt trong bè côc tranh. Trong x©y dùng h×nh t­îng c¸c nh©n vËt cÇn cã ®Æc ®iÓm, tÝnh c¸ch riªng nh­: thÓ hiÖn ng­êi n«ng d©n ph¶i chÊt ph¸t, v¹m vì, ch¾c khoÎ chø kh«ng thÓ gÇy gß èm yÕu. Ng­îc l¹i còng kh«ng thÓ diÔn t¶ ng­êi thiÕu n÷ víi th©n h×nh côc mÞch, th« kÖch. - VÝ dô: Trong bøc tranh "Líp häc ban ®ªm" cña ho¹ sü NguyÔn S¸ng, t¸c gi¶ kh¾c ho¹ nh÷ng ng­êi c«ng nh©n cÇn cï chÊt ph¸t ®ang cè g¾ng rÊt lín trong viÖc häc ch÷ vµo ban ®ªm. Víi c¸ch diÔn t¶ v÷ng ch¾c biÓu hiÖn nh÷ng c¬ thÓ khoÎ m¹nh vµ nh÷ng c¸nh tay g©n guèc, nh÷ng nÐt mÆy c¨ng th¼ng ®ang ch¨m chó vµo nh÷ng trang s¸ch cña m×nh. 4. Lùa chän h×nh thøc bè côc. Cã nhiÒu h×nh thøc bè côc vµ m¶ng h×nh kh¸c nhau. Sau khi ®· cã chñ ®Ò cô thÓ theo mét ®Ò tµi nµo ®ã, cã ®Çy ®ñ t­ liÖu, cã h×nh t­îng néi dung ®Ó x©y dùng bè côc tranh ta cÇn x¸c ®Þnh h×nh thøc bè côc. C¸ch s¾p xÕp nh©n vËt träng t©m ®Æt ë vÞ trÝ nµo? Gåm mÊy nh©n vËt? C¸c nh©n vËt ph¶i ®­îc s¾p xÕp theo m¶ng chÝnh, m¶ng phô lµm sao ®Ó t¹o nªn mét thÓ thèng nhÊt hîp lÝ. Khi bè trÝ c¸c h×nh m¶ng ph¶i phèi hîp sao cho t¹o ®­îc bè côc ®éc ®¸o, kh«ng dÔ d·i, nhµm ch¸n mµ ph¶i cã c¸i riªng cña m×nh, c¸i riªng cña chñ ®Ò. Tuy nhiªn viÖc chän lùa theo h×nh thøc nµo lµ tuú thuéc vµo h×nh t­îng vµ chñ ®Ò néi dung, tuú thuéc vµo sù t×m tßi s¸ng t¹o cña ng­êi vÏ. Ta cã thÓ chän mét h×nh thøc nµo ®ã hoÆc phèi hîp nhiÒu h×nh thøc víi nhau ®Ó t¹o ra mét bè côc tèi ­u. - VÝ dô: Bøc tranh "T¸t n­íc ®ång chiªm" cña ho¹ sü TrÇn V¨n CÈn, trªn c¬ së t­ liÖu vµ c¶m nhËn tr­íc vÎ ®Ñp thiªn nhiªn cña c¸nh ®ång quª h­¬ng, ho¹ sü muèn diÔn t¶ mét kh«ng khÝ s«i ®éng , rén rµng, mªnh m«ng, b¸t ng¸t nªn ®· chän h×nh thøc theo phèi c¶nh phæ th«ng cã xa, cã gÇn. Nh©n vËt chÝnh lµ mét nhãm ng­êi ®­îc t¸c gi¶ s¾p xÕp bè côc theo d¹ng h×nh th¸p kh«ng cøng nh¾c mµ uyÓn chuyÓn mét c¸ch tµi t×nh ®· t¹o nªn sù hµi hoµ gi÷a c¸c m¶ng mµu, gi÷a c¶nh trÝ vµ con ng­êi trong tranh. 5. T×m ph¸c th¶o bè côc. Khi ®· cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng, s¸ng t¸c mét bè côc tranh theo chñ ®Ò néi dung ®· ®­îc x¸c ®Þnh, ta cÇn dµnh nhiÒu thêi gian, t×nh c¶m vµ trÝ tuÖ ®Ó suy nghÜ, s¾p xÕp bè côc h×nh m¶ng con ng­êi vµ c¶nh vËt sao cho ®Ñp, hîp lÝ vµ râ ý. Nªu bËt ®­îc néi dung chñ ®Ò mét c¸ch s©u s¾c nhÊt. §ã lµ t×m ph¸c th¶o bè côc. Trong qu¸ tr×nh t×m ph¸c th¶o bè côc (th­êng ë khæ giÊy nhá) lu«n ph¶i t×m ph¸c th¶o theo nhiÒu d¹ng, nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Ph¶i vÏ nhiÒu ph¸c th¶o bè côc víi sù s¾p xÕp ®¬n gi¶n tr­íc. Tøc lµ thö ®Æt h×nh m¶ng ng­êi, c¶nh vËt b»ng c¸c m¶ng ®Ëm nh¹t, to nhá, h×nh vÏ ®¬n gi¶n ch­a cã chi tiÕt vÒ h×nh d¸ng vµ ®Æc ®iÓm cña c¸c nh©n vËt ®Ó tËp trung cho viÖc suy nghÜ t×m ra nhiÒu ph­¬ng ¸n bè côc kh¸c nhau. Qua ®ã chän läc nh÷ng c¸i hay, c¸i ®Ñp ë c¸c bè côc kh¸c nhau ®Ó lµm thµnh ph¸c th¶o hoµn chØnh h¬n tõ ®ã ph¸t triÓn thµnh t¸c phÈm tranh hoµn chØnh. 6. ThÓ hiÖn tranh Sau khi ®· t×m ®­îc ph¸c th¶o nhá ­ng ý, b­íc tiÕp theo quan träng nhÊt lµ thÓ hiÖn bè côc hoµn chØnh. a. Phãng h×nh §Ó vÏ ®­îc mét t¸c phÈm lín theo nh­ ph¸c th¶o th× ®Çu tiªn ta ph¶i phãng h×nh. Ph­¬ng ph¸p phãng h×nh cã thÓ dïng ph­¬ng ph¸p kÎ « vu«ng hoÆc kÎ theo ®­êng chÐo, cã thÓ dïng ph­¬ng ph¸p hç trî cña m¸y tÝnh...Tuú theo mçi ho¹ sü cã thÓ thùc hiÖn theo ph­¬ng ph¸p nµo còng ®­îc nh­ng trong qu¸ tr×nh phãng tranh còng cã thÓ ®iÒu chØnh lµm ®Ñp h¬n cho bè côc vµ t¸c phÈm. b. ThÓ hiÖn tranh. Khi vÏ mµu, dï sao còng ph¶i trung thµnh víi tinh thÇn cña c¸c m¶ng s¸ng tèi, ®Ëm nh¹t, s¾c mµu cña ph¸c th¶o song còng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i pha thËt ®óng vµ chÝnh x¸c víi mµu cña ph¸c th¶o. V× khi pha mµu ®Ó lµm theo bµi ph¸c th¶o sù chuÈn x¸c lµ rÊt khã, vµ khi ®· vÏ lªn nh÷ng m¶ng mµu lín, mµu còng sÏ kh¸c ®i so víi m¶ng mµu nhá cña ph¸c th¶o. §iÒu cÇn chó ý khi vÏ mµu trong tranh lµ ph¶i so s¸nh mµu trong tèi vµ ngoµi s¸ng cña nh©n vËt vµ bèi c¶nh diÔn t¶ trong tranh, nh÷ng mµu s¾c t¸ch biÖt ®èi chäi nhau nh»m ®Ó lµm râ, lµm t«n h×nh t­îng chñ ®Ò ®Þnh nhÊn m¹nh nh­ng tÊt c¶ vÉn ph¶i hµi hoµ trong kh«ng gian chung. Th«ng th­êng ta dïng mµu nãng ®Ó vÏ phÇn ¸nh s¸ng, mµu l¹nh ®Ó vÏ phÇn bãng tèi. Nh­ng nghÖ thuËt xö lÝ mµu s¾c lµm sao cho võa, cho ®Ñp ®ã lµ c¶ mét qu¶ tr×nh häc tËp vµ rÌn luyÖn v× cã rÊt nhiÒu c¸ch thÓ hiÖn mµu s¾c kh¸c nhau, cã khi bÊt chÊp c¶ quy luËt tù nhiªn nh­ng vÉn ®Ñp. Quy tr×nh vÏ mµu cÇn ph¸c toµn bé bøc tranh tr­íc, vÏ nhanh vµ kÝn hÕt mÆt tranh chø kh«ng nªn vÏ kü vµ xong tõng chç mét. sau ®ã ®iÒu chØnh tõng b­íc, tõng chç. Trong qu¸ tr×nh vÏ lu«n lu«n so s¸nh, quan s¸t theo ph¸c th¶o, cÇn x¸c ®Þnh bøc tranh m×nh vÏ n»m trong gam mµu chñ ®¹o nµo. Khi vÏ cÇn vÏ tõ tæng thÓ ®Õn chi tiÕt. Khi vÏ lu«n ph¶i qu¸n xuyÕn vµo toµn bé bøc tranh, tr¸nh sa ®µ vµo diÔn t¶ c¶m xóc mang tÝnh chi tiÕt côc bé, kh«ng cã träng t©m, khiÕn tranh kh«ng cã mét tæng thÓ ®Ñp, kh«ng thÓ hiÖn ®­îc ý ®å néi dung, kh«ng cã sù hµi hoµ cña bè côc vµ mµu s¾c. Khi vÏ tranh còng nªn chó ý tíi bót ph¸p. Mçi ho¹ sÜ thËm chÝ mçi d©n téc ®Òu cã nh÷ng bót ph¸p riªng, ®éc d¸o cña m×nh. Ng­êi th× m¹nh mÏ, khoÎ kho¾n, tho¶i m¸i, ng­êi th× mÒm m¹i, uyÓn chuyÓn nhÑ nhµng... B1 B2 B3 B4 C¸ch s¾p xÕp bè côc C. KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ I. KÕt luËn Qua nghiªn cøu ®Ò tµi t«i ®· nhËn thøc râ h¬n mét ®iÒu lµ c¸i ®Ñp ®­îc b¾t nguån tõ quy luËt hµi hoµ vµ sù hµi hoµ Êy b¾t nguån tõ sù s¾p xÕp h×nh m¶ng, ®­êng nÐt, mµu s¾c t¹o thµnh mét bè côc chung c©n ®èi thuËn m¾t. VËy thÕ nµo lµ bøc tranh ®Ñp? Mét bøc tranh ®Ñp lµ mét bøc tranh cã bè côc ®Ñp, c©n ®èi, hµi hoµ, thuËn m¾t vµ chøa ®ùng t©m t­ t×nh c¶m cña t¸c gi¶. Mçi t¸c phÈm l¹i cã vÎ ®Ñp riªng bëi mçi t¸c gi¶ mét ý ®å , mét c¸ch x©y dùng bè côc riªng vµ göi g¾m t×nh c¶m cña m×nh vµo t¸c phÈm ®ã. TÊt c¶ c¸c yÕu tè ®ã hßa quÖn trong mét bøc tranh mang ®Õn cho ng­êi xem mét c¸i nh×n tæng thÓ. Qua b­íc ®Çu t×m hiÓu, nghiªn cøu t«i cµng hiÓu râ h¬n vai trß vµ t¸c dông cña m«n mÜ thuËt mµ ®Æc biÖt lµ c¸ch s¾p xÕp bè côc trong tranh. Tõ nh÷ng hiÓu biÕt ®ã sÏ lµm nÒn t¶ng ®Ó cho t«i cã thÓ ®i s©u h¬n trong c«ng viÖc cña m×nh vµ cã thÓ hiÓu h¬n vÒ nh÷ng t¸c phÈm tranh cña c¸c ho¹ sÜ trªn thÕ giíi. Còng tõ nh÷ng hiÓu biÕt nµy t«i sÏ cã nhiÒu hiÕn thøc h¬n ®Ó phôc vô c«ng t¸c gi¶ng d¹y m«n mÜ thuËt cña m×nh ë tr­êng phæ th«ng còng nh­ ¸p dông vµo thùc tÕ cuéc sèng. II. KhuyÕn nghÞ Lµ mét gi¸o viªn gi¶ng d¹y bé m«n mÜ thuËt ë tr­êng tiÓu häc, qua thùc tÕ gi¶ng d¹y bé m«n nµy t«i thÊy cßn gÆp ph¶i bÊt cËp, qua ®©y t«i cã mét sè ®Ò xuÊt víi c¸c nhµ qu¶n lÝ gi¸o dôc nh­ sau: - CÇn t¨ng c­êng ®Çu t­ c¬ së vËt chÊt, phßng häc bé m«n, b¶ng, gi¸ vÏ, tranh ¶nh tham kh¶o phôc vô c«ng t¸c gi¶ng d¹y. - Phßng gi¸o dôc, së gi¸o dôc hoÆc c¸c c¬ quan liªn ngµnh nªn tæ chøc c¸c cuéc thi vÏ tranh theo c¸c cÊp häc, cã ®éng viªn, khÝch lÖ nh÷ng häc sinh cã bµi vÏ ®éc ®¸o. - Th­êng xuyªn tæ chøc c¸c buæi sinh ho¹t chuyªn ®Ò, c¸c buæi tËp huÊn ®Ó n©ng cao chuyªn m«n, nghiÖp vô cho gi¸o viªn mÜ thuËt. * V× ®iÒu kiÖn thêi gian ng¾n vµ tr×nh ®é cßn h¹n chÕ nªn trong ®Ò tµi nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu xãt, khuyÕt ®iÓm. T«i rÊt mong ®­îc sù chØ ®¹o, ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy gi¸o vµ b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®Ó ®Ò tµi nµy cña t«i ®­îc hoµn thiÖn h¬n. T«i xin ch©n thµnh c¶m.