Một vài kinh nghiệm về Phương pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ tác phẩm văn học cho học sinh trung học cơ sở

Së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o hµ tÜnh «««««««««««««««— & –««««««««««««««« @&? S¸ng kiÕn kinh nghiÖm T£N §Ò Tµi Mét vµi kinh nghiÖm vÒ Ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc cho häc sinh trung häc c¬ së. Hä vµ tªn : Bïi Thanh Gßn GV tr­êng THCS T©n VÞnh- HuyÖn Léc Hµ- TP Hµ TÜnh Th¸ng 04 n¨m 2008 I- §Æt vÊn ®Ò. 1. C¬ së lÝ luËn: Ng­êi x­a ®· tõng nãi: NghÒ d¹y häc vµ nghÒ thÇy thuèc rÊt cÇn cã nh©n t©m.C¸i t©m vÜnh cöu cña ng­êi thÇy bao giê còng rÊt cÇn thiÕt. KÕt qu¶ mµ thÇy mang l¹i cho ®êi ®©u ph¶i ®­îc lµm ra trong mét ngµy, mét th¸ng...mµ lµ c¶ mét qu¸ tr×nh bÒn bØ liªn tôc nh­ dßng s«ng mang nÆng phï sa lÆng lÏ båi ®¾p ®«i bê råi lÆng lÏ ch¶y xu«i ra biÓn.Nh­ng trong th©m t©m ng­êi thÇy thËt h¹nh phóc, bëi lÏ thÇy lu«n mang nh÷ng "H¹t phï sa" nhá bÐ th«i nh­ng l¹i cã Ých cho ®êi. Nh÷ng" h¹t phï sa" Êy chÝnh lµ tri thøc,nh÷ng nÐt ®Ñp lµm ng­êi, mµ hµng ngµy, hµng giê nh­ con ong cÇn mÉn, qua giê gi¶ng thÇy ®· tÝch luü trong t©m hån c¸c em. Trong cuéc sèng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ h«m nay, ®iÒu Êy cµng v« cïng cÇn thiÕt.Lµ ng­êi gi¸o viªn d¹y v¨n, t«i thiÕt nghÜ viÖc "Trång ng­êi" ph¶i ®­îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng giê d¹y thËt cô thÓ, ng­êi thÇy ph¶i cã ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc.Cã nhµ nghiªn cøu cho r»ng: "Ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc c¶m thô lµ ch×a kho¸ quan träng nhÊt ®Ó häc sinh më c¸nh cöa vµo kh¸m ph¸ t¸c phÈm mét c¸ch høng thó". Ng­êi thÇy thËt lµ h¹nh phóc nÕu qua mçi giê d¹y v¨n häc trß ®­îc båi ®¾p thªm mét chót tri thøc, t×nh c¶m, lÏ sèng lµm ng­êi, trß biÕt thÕ nµo lµ vÎ ®Ñp t×nh ng­êi qua tõng trang s¸ch.Muèn vËy ph¶i lµm cho häc sinh yªu thÝch m«n ng÷ v¨n, say s­a ®Õn víi v¨n häc. §iÒu ®ã ®ßi hái phÈm chÊt n¨ng lùc cña häc sinh ph¶i ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ qu¸ tr×nh d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch­¬ng.Nh­ vËy tr¸ch nhiÖm cña ng­êi gi¸o viªn hÕt søc to lín, tøc lµ ph¶i n¾m v÷ng ph­¬ng ph¸p båi d­ìng kÜ n¨ng tiÕp nhËn v¨n häc cho häc sinh.Thñ t­íng Ph¹m V¨n §ång ®· tõng nãi víi gi¸o viªn d¹y v¨n: "Ph¶i suy nghÜ, ph¶i t×m tßi, ph¶i s¸ng t¹o, ph¶i x©y dùng mét ph­¬ng ph¸p d¹y v¨n thÝch hîp ®em l¹i hiÖu qu¶ tèt". 2.C¬ së thùc tiÔn: Trong thùc tÕ ë tr­êng THCS hiÖn nay, chÊt l­îng häc m«n ng÷ v¨n ch­a ®¹t kÕt qu¶ cao, thËm chÝ nhiÒu em cßn ng¹i häc m«n ng÷ v¨n, khi lµm v¨n cã th¸i ®é tr«ng chê vµo tµi liÖu, nÕu kh«ng th× nhê viÖn trî cña b¹n bÌ. Nguyªn nh©n, mét phÇn lµ do nhu cÇu x· héi, nªn t©m lÝ cña ®a phÇn phô huynh quan t©m nhiÒu ®Õn m«n häc tù nhiªn, nªn viÖc häc m«n ng÷ v¨n cã phÇn gi¶m sót. Nh­ng mét nguyªn nh©n n÷a( Nguyªn nh©n chñ yÕu) lµ do viÖc d¹y c¸c t¸c phÈm v¨n häc cßn mang tÝnh ¸p ®Æt, mét chiÒu gi¸o viªn cø truyÒn thô cho häc sinh, cßn häc sinh ch­a tiÕp cËn ®Õn t¸c phÈm mµ ®Òu th«ng qua gi¸o viªn truyÒn l¹i, mµ cã truyÒn l¹i ®i ch¨ng n÷a, th× ®· ®óng ph­¬ng ph¸p, ®· l«i cuèn häc sinh, ®· ®­a häc sinh vµo høng thó häc v¨n hay ch­a. VÊn ®Ò nµy t«i ®· ®iÒu tra vÒ viÖc häc v¨n hai líp ë tr­êng t«i vµ cã kÕt qu¶ lµ: Líp 9A( 35 häc sinh ), trong ®ã chØ cã 15 em thÝch häc v¨n, cßn l¹i lµ 20 kh«ng cã høng thó g× khi nãi häc v¨n; ë líp 9C (35 häc sinh), trong ®ã cã 13 em thÝch häc v¨n, cßn 22 em còng kh«ng cã høng thó g× khi häc v¨n. Vµ nh÷ng em häc sinh cã høng thó häc v¨n Êy còng lµ nh÷ng häc sinh cã n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc (T«i ®· ®iÒu tra vµ cã kÕt qu¶ chªnh lÖch kh«ng ®¸ng kÓ ) Tr­íc thùc tr¹ng Êy b¶n th©n t«i lµ mét gi¸o viªn d¹y v¨n Trung häc c¬ së, nhiÒu ®ªm b¨n kho¨n, tr¨n trë, thiÕt nghÜ ng­êi gi¸o viªn ph¶i lµm sao ®Ó t¹o cho häc sinh cã høng thó trong giê d¹y t¸c phÈm v¨n häc, ph¶i lµm sao cho häc sinh cã n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc. §iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i trau dåi vÒ ph­¬ng ph¸p d¹y häc, kÝch thÝch t­ duy, rÌn luyÖn n¨ng lùc c¶m thô v¨n häc cho c¸c em. ChÝnh v× thÕ b¶n th©n t«i m¹nh d¹n ®­a ra : "Mét vµi kinh nghiÖm vÒ ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc cho häc sinh Trung häc c¬ së" ®Ó cïng b¹n ®äc chia sÏ vµ trao ®çi.§ã còng lµ lÝ do t«i chän ®Ò tµi nµy. II-Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. 1.Nh÷ng vÊn ®Ò chung. Båi d­ìng n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc trong giê d¹y v¨n chñ yÕu ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c h×nh thøc sau: * Thø nhÊt: RÌn luyÖn n¨ng lùc tri gi¸c ng«n ng÷. H×nh thøc nµy ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i gîi dÉn cho häc sinh hiÓu ®­îc néi dung, ý nghÜa cña t¸c phÈm trong mét bµi v¨n. Bëi v× ng«n ng÷ lµ yÕu tè ®Çu tiªn, lµ c¸i vá vËt chÊt cña t¸c phÈm v¨n häc, toµn bé gi¸ trÞ t¸c phÈm v¨n häc tån t¹i trong hÖ thèng ®ã.Do vËy muèn b­íc ch©n vµo thÕ giíi cña t¸c phÈm ta ph¶i ®i trªn con ®­êng tri gi¸c cña ng«n ng÷.Gi¶i thÝch c¸c nghÜa, c¸c yÕu tè ng«n ng÷ ®Ó h×nh thµnh c¸c biÓu t­îng nghÖ thuËt lµm cho t¸c phÈm sèng dËy,©m vang,cùa quËy lµ ®äc ®­îc giäng ®iÖu nhµ v¨n, c¸c ý n»m d­íi c©u ch÷.Ph¶i båi d­ìng n¨ng lùc ®äc v¨n, tøc lµ n¨ng lùc tri gi¸c c¸c gi¸ trÞ cña vâ ©m thanh ®ã.Häc v¨n, ®äc nh­ thÕ nµo th× sÏ c¶m nhËn nh­ thÕ Êy.NÕu ®äc tèt th× c¶m nhËn ®­îc c¸i hay ë t¸c phÈm, nÕu ®äc kh«ng tèt th× sÏ lµm mÊt ®i c¸i ®Ñp cña t¸c phÈm. Khi ®äc cÇn chó ý hai cÊp ®é ®äc lµ ®äc ®óng vµ ®äc hay. Häc sinh ph¶i biÕt tËp hîp c¸c yÕu tè ng«n ng÷ ®Ó t¹o biÓu t­îng cho v¨n häc. * Thø hai:RÌn luyÖn n¨ng lùc t¸i hiÖn ng«n ng÷. §©y lµ h×nh thøc ho¹t ®éng tiÕp diÔn cña ho¹t ®éng tri gi¸c ng«n ng÷, c¶m nhËn t¸c phÈm tõ vá ©m thanh ®Õn h×nh t­îng.T¸c phÈm ®­îc t¸i hiÖn trong häc sinh kh«ng cßn lµ "Tæng hîp kÝ hiÖu chÕt" , mµ nã ®ang d¹t dµo trong t©m trÝ cña c¸c em.Tøc lµ h×nh t­îng t¸c phÈm thùc sù ¸m ¶nh ng­êi ®äc, g©y cho ng­êi ®äc mét t©m thÕ hµo høng khi tiÕp xóc víi t¸c phÈm. Ng­êi ®äc nh­ thÊy c¸c nh©n vËt ®ang ®i, ®øng , nãi, c­êi. Cuéc sèng cña c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm ®ang ®­îc vËn ®éng tr­íc m¾t hä. Nh­ng t­ëng t­îng chØ n¶y sinh trong hoµn c¶nh t×nh huèng cã vÊn ®Ò vµ chØ b¾t ®Çu b»ng h×nh ¶nh.Tr¸ch nhiÖm cña ng­êi gi¸o viªn ph¶i gîi dÉn cho häc sinh tiÕp nhËn t¸c phÈm, tr¸ch t­ëng t­îng tiªu cùc, nh­ ¶o gi¸c, hoang t­ëng, cÇn gîi dÉn häc sinh t­ëng t­îng tÝch cùc ( Th­êng g¾n víi ­íc m¬, kh¸t väng s¸ng t¹o).CÇn l­u ý, c¸c kiÓu t¸i hiÖn trªn ®©y kh«ng ¸p dông ®ång lo¹t cho mäi t¸c phÈm mµ ph¶i c¨n cø vµo ®Æc tr­ng thÓ lo¹i, thi ph¸p cña tõng t¸c phÈm ®Ó ¸p dông th× míi cã thÓ x©m nhËp thùc sù vµo thÕ giíi nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. * Thø ba: RÌn luyÖn n¨ng lùc liªn t­ëng nghÖ thuËt. Liªn t­ëng lµ ho¹t ®éng t©m lÝ ®Ó tiÕp nhËn t¸c phÈm nh»m ®­a h×nh ¶nh thÕ giíi nghÖ thuËt vµo t©m hån ng­êi ®äc, môc ®Ých lµ huy ®éng ®¸nh thøc t­ duy, ®¸nh thøc c¶m xóc n¬i häc sinh.Tuy nhiªn gi¸o viªn ph¶i ®Þnh h­íng cho häc sinh trong qu¸ tr×nh liªn t­ëng, h­íng dÉn häc sinh t×m tßi ph¸t hiÖn, ®Ó cho häc sinh cã nh÷ng liªn t­ëng bÊt ngê, thó vÞ. B­íc nµy kh«ng chØ ®ßi hái häc sinh ph¶i tri gi¸c, t­ëng t­îng mµ cßn ph¶i biÕt ph©n tÝch c¸c nghÜa so s¸nh, tæng hîp, kh¸i qu¸t ®Ó n¾m b¾t t¸c phÈm nh­ mét chØnh thÓ. §iÒu nµy phô thuéc vµo møc ®é thÝch hîp cña hÖ thèng c©u hái mµ gi¸o viªn giao nhiÖm vô cho häc sinh. C©u hái ph¶i ng¾n gän dÔ hiÓu vµ tËp trung vµo nh÷ng dÊu hiÖu h×nh thøc cã hµm l­îng nghÖ thuËt cao, kh«ng sa vµo vôn vÆt, t¶n m¹n.VÊn ®Ò quan träng lµ khi h­íng dÉn häc sinh ph¸t hiÖn c¸c yÕu tè trong cÊu tróc t¸c phÈm th× gi¸o viªn ph¶i x¸c ®Þnh mét c¸ch ch¾c ch¾n nh÷ng yÕu tè cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt trªn c¬ së nh÷ng tiªu chÝ râ rµng, tr¸nh sa ®µ theo häc sinh. * Thø t­: RÌn luyÖn n¨ng lùc ph©n tÝch cô thÓ ®Õn kh¸i qu¸t t¸c phÈm. T¸c phÈm v¨n häc lµ mét chØnh thÓ, mçi chi tiÕt ®Òu mang ý nghÜa kh¸i qu¸t cña t¸c phÈm, c¶m thô chi tiÕt vµ biÕt c¾t nghÜa kh¸i qu¸t cña nã trong chØnh thÓ lµ n¨ng lùc cÇn thiÕt. NÕu ho¹t ®éng ph©n tÝch cô thÓ ®­a l¹i cho häc sinh "Th¸o gì" c¸c chi tiÕt t¸c phÈm, th× ho¹t ®éng kh¸i qu¸t ®ßi hái häc sinh ph¶i biÕt so s¸nh, tæng hîp ®Ó ph¸t hiÖn ra quan hÖ g¾n kÕt c¸c chi tiÕt khái v¨n c¶nh cña v¨n b¶n, kÌm theo tai ho¹ phiÕm diÖn ho¸ ý nghÜa t¸c phÈm. Ng­îc l¹i nÕu gi¸o viªn chØ gióp häc sinh chó ý vµo quan hÖ t¸c phÈm th× cã khi l¹i dÉn ®Õn suy diÔn th¸i qu¸.VÊn ®Ò lµ trong m¹ng l­íi chi tiÕt ®· dÖt nªn h×nh thøc t¸c phÈm.Chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc chi tiÕt cã kh¶ n¨ng tËp trung nhiÒu giÒng mèi cña m¹ng l­íi th× míi hßng cã c¬ héi hiÓu ®óng, hiÓu râ, kh¸i qu¸t s©u s¾c t¸c phÈm v¨n ch­¬ng.ViÖc n¾m b¾t giÒng mèi t¸c phÈm ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhiÒu gãc ®é tham chiÕu kh¸c nhau. §ã cã thÓ lµ yÕu tè giäng ®iÖu, ®ã cã thÓ lµ yÕu tè t¹o h×nh, tÊt c¶ gãp phÇn lµm nªn c¸i thÇn cña t¸c phÈm. §iÒu nµy ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i cã n¨ng lùc dÉn d¾t häc sinh ®i tõ cô thÓ ®Õn kh¸i qu¸t. * Thø n¨m: RÌn luyÖn n¨ng lùc ®Þnh h­íng thÈm mü. §©y lµ n¨ng lùc chuyÓn rung ®éng cña t©m hån nhµ v¨n sang t©m hån ng­êi ®äc, gi¸o viªn ph¶i biÕt båi d­ìng t©m hån cho häc sinh biÕt rung ®éng tr­íc c¸i ®Ñp. Båi d­ìng thÞ hiÕu thÈm mü cho häc sinh.Tõ t¸c phÈm v¨n häc c¸c em nhËn biÕt ®­îc c¸i ®Ñp, c¸i ®Ñp lu«n hiÖn lªn trong t¸c phÈm v¨n häc mét c¸ch râ nÐt.Mçi phÈm v¨n häc ®Òu mang mét vÎ ®Ñp riªng, muèn thÊy ®­îc vÎ ®Ñp ®ã nh­ thÕ nµo ta h·y xem t¸c phÈm ®ã t¸c gi¶ g÷i g¾m cho b¹n ®äc ®iÒu g×. §©y lµ mét yÕu tè c¬ b¶n ®Ó båi ®¾p thªm ph­¬ng ph¸p c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc. * Thø s¸u: RÌn luyÖn n¨ng lùc tù béc lé cña häc sinh. Tù béc lé lµ ho¹t ®éng nhÊt thiÕt ph¶i cã trong qu¸ tr×nh gi¶ng t¸c phÈm v¨n häc, bëi v× chØ cã béc lé nh÷ng c¶m nhËn tõ t¸c phÈm cña häc sinh th× gi¸o viªn míi ®o ®­îc møc ®é th©m nhËp tõ t¸c phÈm cña c¸c em.D¹y häc sinh chiÕm lÜnh t¸c phÈm lµ ph¶i lµm cho häc sinh cã mét sù vËn ®éng c¶m xóc néi t©m, chuyÓn c¶m xóc tõ t¸c phÈm thµnh c¶m xóc cña c¸c em. NhiÖm vô chóng ta lµ giao cho häc sinh vµo viÖc s¸ng t¹o gi¶i quyÕt nh÷ng nghÞch lÝ trong t¸c phÈm vµ nh÷ng nghÞch lÝ t­¬ng ®ång trong cuéc sèng theo quan ®iÓm cña mçi c¸ nh©n mét c¸ch tù gi¸c( C©u hái ë ®©y chñ yÕu lµ c©u hái nªu vÊn ®Ò ) * Thø b¶y: RÌn luyÖn n¨ng lùc tù nhËn thøc. Tù nhËn thøc lµ môc ®Ých nh©n häc cña v¨n häc.§Ých cña v¨n ch­¬ng lµ cuéc ®êi vµ con ng­êi. D¹y häc sinh chiÕm lÜnh t¸c phÈm lµ d¹y häc sinh cã mét sù vËn ®éng c¶m xóc, chuyÓn ch©n lÝ nghÖ thuËt thµnh ch©n lÝ cuéc sèng, chuyÓn ch©n lÝ cuéc sèng thµnh ch©n lÝ tù nghiÖm. Nãi ng¾n gän lµ biÕn ®æi sù nhËn thøc trong häc sinh. * Thø t¸m: RÌn luyÖn n¨ng lùc øng dông . øng dông lµ ho¹t ®éng nh»m rÌn luyÖn ph­¬ng ph¸p, kÜ n¨ng cho häc sinh qua hÖ thèng bµi tËp, ho¹t ®éng nµy ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i ®­a ra hÖ thèng bµi tËp thùc hµnh s¸t víi thùc tiÔn, ph¶i sinh ®éng nh­ chÝnh cuéc sèng vµ cã tÝnh tiªu biÓu, nh­ vËy míi t¹o cho häc sinh tÝnh n¨ng ®éng khi vµo ®êi. *Tõ lÝ thuyÕt vÒ ph­¬ng ph¸p c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc, t«i m¹nh d¹n ¸p dông vµo mét t¸c phÈm cô thÓ trong ch­¬ng tr×nh ng÷ v¨n trung häc c¬ së vµ ®É cã kÕt qu¶ rÊt tèt. B©y giê mêi c¸c b¹n xem t«i khai th¸c mét t¸c phÈm v¨n häc trong ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 9. 2.Nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ. *©p dông mét vµi kinh nghiÖm vÒ ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc cho häc sinh THCS. Sau ®©y t«i xin tr×nh bµy mét vµi ph­¬ng ph¸p c¶m thô v¨n häc qua v¨n b¶n: "Mïa xu©n nho nhá" cña Thanh H¶i. 2.1. Ph­¬ng ph¸p tri gi¸c ng«n ng÷. * Thao t¸c 1:T×m hiÓu t¸c gi¶ vµ hoµn c¶nh ra ®êi bµi th¬. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh +Gi¸o viªn gîi dÉn cho häc sinh ®äc phÇn chó thÝch trong SGK vµ tr×nh bµy hiÓu biÕt cña m×nh vÒ T¸c gi¶ Thanh H¶i vµ hoµn c¶nh ra ®êi bµi th¬:"Mïa xu©n nho nhá". +Gi¸o viªn bæ sung thªm t­ liÖu vÒ t¸c gi¶ vµ bµi th¬ ®Ó t¹o t©m thÕ cho giê häc. +Häc sinh béc lé nh÷ng hiÓu biÕt cña m×nh vÒ t¸c gi¶ vµ bµi th¬ . + Häc sinh nghe, kh¾c s©u kiÕn thøc. KÕt qu¶ cÇn ®¹t ë thao t¸c 1. Thanh H¶i ( 1930-1980 ) tªn thËt lµ Ph¹m B¸ Ngo·n, quª ë Phong §iÒn, Thõa Thiªn-HuÕ. ¤ng ho¹t ®éng v¨n nghÖ tõ cuèi nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Tham gia hai cuéc kh¸ng chiÕn, b¸m trô quª h­¬ng trong nh÷ng n¨m th¸ng gay go ¸c liÖt nhÊt cña c¸ch m¹ng. HuÕ gi¶i phãng, «ng g¾n bã víi quª h­¬ng. BÞ bÖnh hiÓm nghÌo song «ng vÉn sèng l¹c quan. Bµi th¬ "Mïa xu©n nho nhá" ra ®êi vµo th¸ng 11 n¨m 1980, khi Thanh H¶i ®ang n»m trªn gi­êng bÖnh tr­íc khi «ng qua ®êi mét th¸ng. * Thao t¸c 2:§äc diÔn c¶m vµ x¸c ®Þnh thÓ lo¹i . Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh +Sau khi ®äc diÔn c¶m bµi th¬( ThÇy ®äc mÉu trß ®äc l¹i) gi¸o viªn kh¬i gîi cho häc sinh x¸c ®Þnh thÓ th¬. +Hái:Bµi th¬:"Mïa xu©n nho nhá" Lµ bµi th¬ t¶ c¶nh mïa xu©n hay bµy tá trùc tiÕp c¶m xóc khi mïa xu©n ®Õn. + Häc sinh ®äc diÔn c¶m, x¸c ®Þnh thÓ th¬ . +Häc sinh th¶o luËn-Béc lé. KÕt qu¶ cÇn ®¹t ë thao t¸c 2. Bµi th¬ n¨m ch÷ cã chñng lo¹i c¶nh s¾c mïa xu©n cña ®Êt trêi vµ cuéc sèng ®Çy søc xu©n cña ®Êt n­íc, cña d©n téc. Nh­ng ®ã kh«ng ph¶i lµ bøc th«ng ®iÖp chñ yÕu mµ nhµ th¬ muèn g÷i tíi b¹n ®äc, c¸i chñ yÕu lµ thÕ giíi néi t©m cña nhµ th¬, lµ sù gi¶i bµy nh÷ng c¶m xóc d©ng trµo vµ nh÷ng suy nghÜ s©u s¾c vÒ lèi sèng cña mçi con ng­êi tr­íc cuéc ®êi.V× vËy ®©y lµ mét bµi th¬ tr÷ t×nh. * Thao t¸c 3: Dùa vµo m¹ch c¶m xóc bµi th¬, x¸c ®Þnh kÕt cÊu v¨n b¶n. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh Hái: Bµi th¬ gåm s¸u khæ, s¸u khæ th¬ Êy ®­îc liªn kÕt víi nhau theo trËt tù nµo? + Häc sinh th¶o luËn- Béc lé. KÕt qu¶ cÇn ®¹t thao t¸c 3. S¸u khæ th¬ ®­îc liªn kÕt theo m¹ch c¶m xóc vµ suy t­ cña nhµ th¬ vÒ mïa xu©n, m¹ch c¶m xóc Êy diÔn biÕn qua ba chÆng sau: +Say s­a ng©y ngÊt tr­íc c¶nh mïa xu©n. + Suy nghÜ tù hµo tr­íc cuéc sèng ®Çy søc xu©n cña ®Êt n­íc. + Suy ngÉm vÒ bæn phËn cña mçi con ng­êi tr­íc cuéc sèng, ­íc nguyÖn ®­îc d©ng hiÕn cho ®êi. ( Gi¸o viªn gîi dÉn häc sinh t×m hiÓu bµi th¬ theo m¹ch ®ã) 2.2.Ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc tõ cô thÓ ®Õn kh¸i qu¸t. Thao t¸c th©m nhËp vµo h×nh t­îng chñ thÓ tr÷ t×nh. Gi¸o viªn: Nhµ th¬- Chñ thÓ tr÷ t×nh xuÊt hiÖn d­íi nh©n vËt tr÷ t×nh " T«i", ( T«i ®­a tay t«i høng) ,vµ ®Õn cuèi cïng bµi th¬ lµ "Ta ",(Ta lµm con chim hãt ). Bëi th¬ tr÷ t×nh nhµ th¬ xuÊt hiÖn nh­: " Ng­êi ®¹i diÖn cho x· héi, thêi ®¹i vµ nh©n lo¹i"-Belinxki. a. Ng©y ngÊt tr­íc vÎ ®Ñp mïa xu©n cña ®Êt trêi. Gi¸o viªn gîi dÉn c©u hái : §Õn víi bµi th¬, ®Çu tiªn ta gÆp c¶nh ®Êt trêi vµo xu©n qua c¸i nh×n cña nhµ th¬. * Thao t¸c 1. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh Hái: Nhµ th¬ miªu t¶ ®Êt trêi vµo xu©n b»ng nh÷ng chi tiÕt cô thÓ nµo? C¶nh hiÖn lªn ra sao? + Häc sinh béc lé KÕt qña cÇn ®¹t thao t¸c 1. Nhµ th¬ t¸i hiÖn l¹i mïa xu©n xø HuÕ chØ b»ng ba chi tiÕt: "Mét dßng s«ng xanh, mét b«ng hoa tÝm biÕc,mét tiÕng chim chiÒn chiÖn ®ang hãt vang trêi". H×nh ¶nh nµo còng t­¬i t¾n ®Çy søc sèng. ChØ b»ng vµi nÐt ph¸c ho¹ mµ t¸c gi¶ ®· gîi cho ta h×nh dung ®­îc c¶nh s¾c mïa xu©n cña xø HuÕ, víi kh«ng gian cao réng, mµu s¾c t­¬i t¾n, ©m thanh rén rµng t­¬i vui... *Thao t¸c 2. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh Hái: Nhµ th¬ ®· cã nh÷ng s¸ng t¹o g× trong diÔn ®¹t ý th¬? +Häc sinh tù béc lé. KÕt qu¶ cÇn ®¹t thao t¸c 2. Tr­íc hÕt ®ã lµ sù s¸ng t¹o trong ng¾t nhÞp tõng c©u th¬.Th¬ n¨m ch÷ lµ thÓ th¬ d©n gian truyÒn thèng. Nã th­êng cã nhÞp th¬ 3/2 hoÆc 2/3 nh­ h¸t dÆm NghÖ TÜnh. C¸ch ng¾t nhÞp rÊt linh ho¹t, khiÕn cho ®o¹n th¬ kh«ng chØ hay vÒ ý mµ cßn hay vÒ nh¹c ®iÖu: Mäc gi÷a/ dßng s«ng xanh ( 2/ 3 ) Mét b«ng hoa/ tÝm biÕc (3 / 2 ) ¥i/ con chim chiÒn chiÖn ( 1/ 4 ) ......................................... NhÞp th¬ tung t¨ng, rén rµng nh­ nçi lßng cña t¸c gi¶ ®ang d©ng trµo mét niÒm vui s­íng. b.Tù hµo vÒ cuéc sèng ®Çy søc xu©n cña d©n téc. *Thao t¸c 1. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh +Bøc tranh mïa xu©n cña ®Êt n­íc ®­îc vÏ lªn b»ng nh÷ng h×nh ¶nh nµo? +Tõ mïa xu©n cña ®Êt n­íc cña c¸ch m¹ng, nhµ th¬ cã suy t­ g× vÒ ®Êt n­íc vÒ nh©n d©n? +Tõ nh÷ng suy t­ ®· nãi lªn tÊm lßng cña t¸c gi¶ nh­ thÕ nµo víi ®Êt n­íc? + Häc sinh béc lé. + Häc sinh béc lé. + Häc sinh béc lé. KÕt qña cÇn ®¹t ë thao t¸c 1. Mïa xu©n cã h×nh ¶nh ng­êi cÇm sóng, ng­êi ra ®ång. Ng­êi lÝnh kho¸c trªn m×nh cµnh l¸ ngôy trang mang theo søc sèng mïa xu©n. Ng­êi n«ng d©n ®em må h«i, søc lao ®éng cÇn cï, lµm nªn mïa xu©n cho ruéng ®ång.T¸c gi¶ suy t­ vÒ ®Êt n­íc ®ang gian lao, nh­ng ®Êt n­íc ®Çy t­¬i s¸ng.Tõ ®ã ta thÊy ®­îc tÊm lßng cña t¸c gi¶ lµ sù th­¬ng c¶m, tr©n träng, tù hµo,tin t­ëng vµo ®Êt n­íc. c.Bæn phËn cña mçi ng­êi tr­íc mïa xu©n cña ®Êt n­íc. Gi¸o viªn: Tõ c¸i t«i c¸ thÓ, nhµ th¬ suy ngÉm chung vÒ bæn phËn cña mçi ng­êi tr­íc cuéc ®êi.V× thÕ chñ thÓ tr÷ t×nh tù x­ng lµ"T«i" ®Çu bµi th¬, sau chuyÓn sang ®¹i tõ "Ta": " Ta lµm con chim hãt, Ta lµm mét nhµnh hoa Ta nhËp vµo hoµ ca Mét nèt trÇm xao xuyÕn" *Thao t¸c 1. ý nghÜa cña h×nh ¶nh thiªn nhiªn trong bµi th¬. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh + Nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp cña thiªn nhiªn ë phÇn trªn ®­îc t¸c gi¶ nh¾c l¹i ë ®©y cã ý nghÜa g×? + Häc sinh béc lé. KÕt qu¶ cÇn ®¹t ë thao t¸c 1. Nh÷ng chi tiÕt trªn ®­îc nh¾c lÆp l¹i ®Ó nãi vÒ bæn phËn cña m×nh, ­íc nguyÖn cña m×nh, h×nh ¶nh th¬ mang mét ý nghÜa míi,bæn phËn cña mçi ng­êi,­íc nguyÖn cña mçi ng­êi ®­îc cèng hiÕn cho ®êi lµ c¸i tèt ®Ñp nhÊt ,dï lµ rÊt nhá bÐ, th× còng lµ lÏ tù nhiªn nh­ con chim mang ®Õn tiÕng hãt,b«ng hoa to¶ h­¬ng s¾c... NÕu nh­ mäi ng­êi ®Òu cã ý thøc ®ãng gãp c¸i ®Ñp nhÊt, c¸i tinh tuý nhÊt cña m×nh dï lµ nhá bÐ th× d©n téc, ®Êt n­íc lu«n cã søc sèng mïa xu©n. 2.3.Ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc tù nhËn thøc, tù béc lé. Thao t¸c1. Gi¶i m· nhan ®Ò bµi th¬,T×m t­ t­ëng cña bµi th¬. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh + Chóng ta theo dâi qu¸ tr×nh diÔn biÕn ph©n tÝch c¶m xóc cña nhµ th¬ qua tõng chÆng. C¸c em th¶o luËn ®Ó gi¶i m· nhan ®Ò bµi th¬. +Häc sinh th¶o luËn vµ béc lé. KÕt qu¶ cÇn ®¹t ë thao t¸c 1. Nhan ®Ò bµi th¬, xÐt vÒ mÆt ng«n ng÷ ®· cã mét sù kÕt hîp kh«ng b×nh th­êng, nÕu nh­ kÕt hîp b×nh th­êng th× ta cã: Mïa xu©n ®· vÒ, mïa xu©n t­¬i ®Ñp, mïa xu©n trªn cao nguyªn... Cßn ë bµi nµy tõ" Mïa xu©n" kÕt hîp víi tÝnh tõ " Nho nhá ". ChÝnh sù kÕt hîp lÖch chuÈn nµy ®· ®em ®Õn mét ý nghÜa míi. Bµi th¬ nµy ë khæ thø nhÊt cã tõ "Mïa xu©n" ta vÉn nhËn ra lµ mïa xu©n cña ®Êt trêi.§Õn khæ th¬ 2 vµ 3 ta hiÓu d­îc lµ mïa xu©n cña ®Êt n­íc ®Çy søc xu©n cña d©n téc.§Õn khæ th¬ cuèi cã h×nh ¶nh ®­îc ®­a lªn lµm nhan ®Ò bµi th¬ " Mïa xu©n nho nhá". VËy lµ ®Õn ®©y mïa xu©n kh«ng cßn lµ nghÜa ®en n÷a mµ ®ã lµ mét nghÜa suy ra rÊt míi mÎ. Nhµ th¬ nguyÖn lµm mét "mïa xu©n nho nhá" nghÜa lµ nguyÖn sèng ®Ñp, nguyÖn ®em l¹i c¸i g× ®ã t­¬i ®Ñp nhÊt cña m×nh ®Ó cèng hiÕn cho cuéc sèng, ®Ó hoµ nhËp vµo mïa xu©n lín cña ®Êt n­íc ( Dï lµ tuæi hai m­¬i, dï lµ khi tãc b¹c ). Mïa xu©n ë mäi ng­êi tuy lµ"Nho nhá", nh­ng c¸i bÐ nhá Êy cã ý nghÜa nÕu nh­ nã ®­îc hoµ nhËp vµo mïa xu©n lín cña ®Êt n­íc, cña d©n téc. Gi¸o viªn: VËy bµi th¬ " Mïa xu©n nho nhá" cña Thanh H¶i ®· ®Ò cao mét vÊn ®Ò lín thuéc nh©n sinh quan. VÊn ®Ò sèng cã Ých, sèng ®Ñp cña mçi con ng­êi trong céng ®ång chÝnh lµ ®· cèng hiÕn phÇn bÐ nhá cña m×nh.T­ t­ëng g÷i g¾m kÝn ®¸o trong bµi th¬ lµ nh­ vËy. 2.4. RÌn luyÖn n¨ng lùc liªn t­ëng nghÖ thuËt. * Thao t¸c 1. Nh÷ng ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña bµi th¬. Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh + NhËn xÐt kh¸i qu¸t nh÷ng ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña bµi th¬:"Mïa xu©n nho nhá "? + Häc sinh béc lé. *KÕt qu¶ cÇn ®¹t ë thao t¸c 1. Víi thÓ th¬ n¨m ch÷ c¸ch ®iÖu d©n ca miÒn Trung, gieo vÇn liÒn, vÇn ch©n, t¹o m¹ch th¬ toµn bµi. H×nh ¶nh th¬ gi¶n dÞ biÓu tr­ng, giäng ®iÖu th¬ biÕn ®æi phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña thÓ th¬. Sö dông h×nh ¶nh Èn dô "Mïa xu©n nho nhá " kh¾c s©u t©m nguyÖn d©ng hiÕn mét c¸ch khiªm tèn ch©n thµnh, ®iÖp ng÷ : Ta lµm, ta nhËp, dï lµ... khiÕn ©m ®iÖu th¬ tha thiÕt, ý th¬ s©u l¾ng. *Thao t¸c: Gi· tõ t¸c phÈm. Gi¸o viªn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó häc sinh ph¸t biÓu c¶m t­ëng hoÆc thu hoÆch cña m×nh sau giê häc. *Trong thùc tÕ t«i ®· m¹nh d¹n ¸p dông ph­¬ng ph¸p nµy vµo c¸c giê d¹y t¸c phÈm v¨n häc vµ ®ång thêi so s¸nh víi c¸ch häc cña ph­¬ng ph¸p cò cho thÊy kÕt qu¶ nh­ sau ( T«i ®· ®iÒu tra nh÷ng häc sinh cã høng thó häc v¨n l¹i lµ nh÷ng häc sinh cã n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc, tuy nhiªn cã chªnh lÖch nh­ng kh«ng ®¸ng kÓ ) D¹y häc theo ph­¬ng ph¸p cò D¹y häc theo ph­¬ng ph¸p míi Cã n¨ng lùc c¶m thô : 20% Kh«ng cã n¨ng lùc c¶m thô : 60% B×nh th­êng : 20% Cã n¨ng lùc c¶m thô : 75% Kh«ng cã n¨ng lùc c¶m thô : 20% B×nh th­êng : 5% Tõ kÕt qu¶ trªn, t«i nhËn thÊy viÖc häc tËp c¸c giê gi¶ng v¨n cã sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc nh­ trªn cã chuyÓn biÕn râ rÖt trong häc sinh, c¸c em say s­a ph¸t biÓu x©y dùng bµi, nªu ý kiÕn ®éc ®¸o cña m×nh, t¹o s«i nçi, khÝ thÕ trong giê häc vµ ®¹t ®­îc kÕt qu¶ kh¸ tèt. III-KÕt thóc vÊn ®Ò. Nh­ vËy th«ng qua c¸c ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc vµ viÖc ¸p dông mét sè ph­¬ng ph¸p vµo mét t¸c phÈm cô thÓ. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng c¸c ph­¬ng ph¸p ®­îc tr×nh bµy nh­ trªn lµ tr×nh tù hîp lÝ cña con ®­êng ®i vµo thÕ giíi nghÖ thuËt t¸c phÈm v¨n ch­¬ng. C¸c ph­¬ng ph¸p nµy cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Trong qu¸ tr×nh kh¸m ph¸ t¸c phÈm kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i t¸ch ra tõng ph­¬ng ph¸p cô thÓ còng nh­ ph¶i sö dông ®ång lo¹t tÊt c¶ c¸c ph­¬ng ph¸p. §iÒu ®ã ®ßi hái gi¸o viªn biÕt vËn dông linh ho¹t c¸c ph­¬ng ph¸p ®Ó gióp häc sinh t×m tßi s¸ng t¹o. ViÖc båi d­ìng häc sinh c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc sÏ ®­a l¹i høng thó cao trong viÖc häc v¨n, vµ còng tõ ®ã häc sinh cã n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc, nhËn thøc v¨n ch­¬ng lµ vÊn ®Ò thÈm mü , lµ mãn ¨n tinh thÇn cho mäi thêi ®¹i. Do ®ã lµ ng­êi gi¸o viªn d¹y m«n ng÷ v¨n ph¶i kh«ng ngõng næ lùc häc tËp nghiªn cøu tÝch luü kiÕn thøc chuyªn m«n, còng nh­ c¸c kiÕn thøc x· héi míi cã thÓ ®¸p øng ®­îc qu¸ tr×nh d¹y vµ häc g©y høng thó cho häc sinh. IV-KiÕn nghÞ ®Ò xuÊt. Tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, ®Ó gióp häc sinh høng thó say mª trong c¸c giê d¹y häc t¸c phÈm v¨n ch­¬ng, t«i cã mét sè ®Ò xuÊt nh­ sau: + Ngµnh gi¸o dôc cÇn tæ chøc chuyªn ®Ò rÌn luyÖn n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc cho gi¸o viªn, vµ ®ång thêi cung cÊp nhiÒu tµi liÖu liªn quan ®Õn m«n ng÷ v¨n trong nhµ tr­êng. +Nhµ tr­êng cÇn phèi hîp víi ®Þa ph­¬ng, gia ®×nh tæ chøc cho gi¸o viªn, häc sinh tham gia c¸c diÔn ®µn v¨n häc, c¸c buæi nãi chuyÖn víi nhµ th¬, nhµ v¨n. + Víi gi¸o viªn ph¶i nghiªn cøu t×m tßi, m¹nh d¹n ¸p dông ph­¬ng ph¸p c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc trong nhµ tr­êng. +Gia ®×nh vµ ®Þa ph­¬ng ph¶i quan t©m ®éng viªn, t¹o ®iÒu liÖn gióp ®ì gi¸o viªn vµ häc sinh ®Ó kÕt qu¶ d¹y vµ häc ngµy mét tèt ®Ñp h¬n. Víi nh÷ng kinh nghiÖm nhá t«i ®óc rót ®­îc trong qu¸ tr×nh d¹y häc, ch¾c ch¾n r»ng cßn mang nhiÒu thiÕu sãt, rÊt mong ®­îc sù trao ®æi, gãp ý kiÕn cña b¹n bÌ ®ång nghiÖp vµ c¸c cÊp chuyªn m«n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n ! môc lôc I- §Æt vÊn ®Ò. 3 1. C¬ së lÝ luËn. 3 2. C¬ së thùc tiÔn. 4 II- Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. 4 1.Nh÷ng vÊn ®Ò chung. 4 2.Nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ. 5 2.1.Ph­¬ng ph¸p tri gi¸c ng«n ng÷. 8 2.2. Ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc cô thÓ ®Õn kh¸i qu¸t. 9 2.3.Ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc tù nhËn thøc, tù béc lé. 12 2.4. Ph­¬ng ph¸p rÌn luyÖn n¨ng lùc liªn t­ëng nghÖ thuËt. 14 III- KÕt thóc vÊn ®Ò. 14 IV- KiÕn nghÞ ®Ò xuÊt. 15 Hä vµ tªn: Bïi thanh Gßn §¬n vÞ : Tr­êng THCS T©n Léc, HuyÖn Léc Hµ, TP Hµ TÜnh. S¸ng kiÕn kinh ngiÖm: Mét vµi kinh nghiÖm vÒ ph­¬ng ph¸p båi d­ìng n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc cho häc sinh THCS. N¨m häc : 2007-2008. M· sè dù thi : ........................... ( Do Ban tæ chøc ghi kÝ hiÖu )