Nghiên cứu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sinh kế và sức khỏe của cộng đồng và đề xuất các giải pháp thích ứng

BӜ*,È2'Ө&9¬Ĉ¬27Ҥ2 ĈҤ,+Ӑ&+8ӂ 75ѬӠ1*ĈҤ,+Ӑ&.+2$+Ӑ& 3+$19Ă1ĈӬ& NGHIÊN CӬ8 Ҧ1++ѬӢ1*&Ӫ$%,ӂ1ĈӘ,.+Ë+Ұ8 Ĉӂ1 SINH Kӂ9À SӬ&.+2Ҿ CӜ1*ĈӖ1* Ӣ;Ã +ѬѪ1* PHONG, HUYӊ1+ѬѪ1*75¬, Tӌ1+7+Ӯ$7+,ÊN HUӂ VÀ Ĉӄ;8Ҩ7&È&*,Ҧ,3+È37+Ë&+Ӭ1* CHUYÊN NGÀNH: KHOA HӐ&0Ð,75ѬӠ1* MÃ SӔ60.85.02 LUҰ19Ă17+Ҥ&6Ӻ.+2$+Ӑ& KHOA HӐ&0Ð,75ѬӠ1* & BҦ29ӊ0Ð,75ѬӠ1* 1*ѬӠ,+ѬӞ1*'Ү1.+2$+Ӑ& 3*676/Ç9Ă17+Ă1* HuӃ LӠ,&$0Ĉ2$1 7{L [LQ FDP ÿRDQ: LuұQ YăQ Qày là công trình nghiên cӭXFӫDULêng tôi YjFKѭD ÿѭӧFDLF{QJEӕWURQJ bҩWNǤF{QJWUình nghiên cӭX nào khác, sӕOLӋXÿѭӧFVӱ dөQJWURQJOXұQYăQQày là trung thӵFYà có nguӗQJӕF rõ ràng. Tác giҧOXұQYăQ 3+$19Ă1ĈӬ& LӠ,&Ҧ0Ѫ1 Ĉ͋KRàn thành t͙W lu̵QYăQQày, Tôi vô cùng bi͇W˯Qÿ͇Q - Th̯\ JLiR 3*676 /r 9ăQ 7KăQJ, ÿã r̭W W̵Q Wình K˱ͣQJG̳QYjJL~Sÿͩ tôi trong quá trình th͹FKL͏QYà hoàn thành lu̵QYăQ - T̵SWK͋Cán b͡ và nhân viên D͹iQFLC09-04ÿã cho tôi cùng ph͙LKͫSYà JL~Sÿͩ tôi r̭WQKL͉XWURQJTXiWUình thu th̵SWK{QJWLQYà s͙OL͏XWK͹FW͇ÿ͋Oàm lu̵QYăQ - UBND xã H˱˯QJ3KRQJ7U̩P< W͇[ã H˱˯QJ3KRQJ và toàn th͋QJ˱ͥLGkQ[ã H˱˯QJ3KRQJÿã t̵QWình giúp ÿͩYà cung c̭SV͙OL͏XFKRW{LWK͹FKL͏QOX̵QYăQ - Vi͏Q7jLQJX\rQ0{LWU˱ͥQJYà Công ngh͏6LQKK͕F– Ĉ̩LK͕F+X͇ÿã t̩RÿL͉XNL͏QWKX̵QOͫLYjJL~Sÿͩ tôi trong quá trình tôi ÿ͇QWK͹Fhi͏QOX̵QYăQ 3+$19Ă1ĈͰ& ^ ] MӨ&/Ө& Trang DANH MӨ&CÁC TӮ9,ӂ77Ҳ7 ........................................................................ i DANH MӨ&%Ҧ1* .............................................................................................. ii DANH MӨ&+ÌNH .............................................................................................. iii MӢĈҪ8 ................................................................................................................ 1 1. Tính cҩSWKLӃWFӫDÿӅWài .................................................................................. 1 2. MөFÿtFKQJKLrQFӭX ....................................................................................... 2 3. ĈӕLWѭӧQJYà phҥPYLQJKLên cӭX ................................................................... 2 4. 3KѭѫQJSKiSnghiên cӭX ................................................................................. 2 5. Ý nghƭDNKRDKӑFYà thӵFWLӉQ ......................................................................... 3 6. CҩXWU~FQӝLGXQJOXұQYăQ.............................................................................. 3 &+ѬѪ1*7Ә1*48$11*+,ÊN CӬ8 ....................................................... 4 1.1. NHӲ1*&Ѫ6Ӣ/é/8Ұ1&+81* .............................................................. 4 1.1.1. CӝQJÿӗQJSKiWWULӇQFӝQJÿӗQJ .............................................................. 4 1.1.1.1. C͡QJÿ͛QJ .......................................................................................... 4 1.1.1.2. Phát tri͋QF͡QJÿ͛QJ .......................................................................... 4 1.1.2. Sinh kӃYà sinh kӃEӅQYӳQJ ..................................................................... 5 1.1.3. SӭFNKRҿYà các yӃXtӕҧQKKѭӣQJÿӃQVӭFNKRҿ ....................................... 6 1.1.4. SӭFNKRҿFӝQJÿӗQJYà giáo dөFVӭFNKRҿFӝQJÿӗQJ ............................... 6 1.2. &È&48$1Ĉ,ӆ07,ӂ3&Ұ17521*1*+,ÊN CӬ8 ................................. 7 1.2.1. 4XDQÿLӇPKӋWKӕQJ .................................................................................. 7 1.2.2. 4XDQÿLӇPWәQJKӧS ................................................................................. 8 1.2.3. 4XDQÿLӇPOӏFKVӱ ..................................................................................... 8 1.2.4. 4XDQÿLӇPSKiWWULӇQEӅQYӳQJ ................................................................. 8 1.3. &È&3+ѬѪ1*3+È31*+,Ç1&Ӭ8 ............................................................ 8 1.3.1. 3KѭѫQJSKiS nghiên cӭXWѭOLӋX ............................................................... 8 1.3.2. 3KѭѫQJSKiSNKҧRViWWKӵFÿӏDYjÿLӅXWUD[ã hӝLKӑF ............................... 9 1.3.3. 3KѭѫQJSKiSWKӕQJNê và phân tích tәQJKӧS ............................................ 9 1.3.4. &iFSKѭѫQJSKiSQJKLrQFӭXFyVӵWKDPJLD35$FӫDQ{QJWK{Q .......... 9 1.3.5. 3KѭѫQJSKiS'36,5 ............................................................................... 10 1.3.6. 3KѭѫQJSKiSEҧQÿӗ ............................................................................... 11 1.4. TӘ1*48$19ӄ %Ĉ.+72¬1&Ҫ8 Ӣ9,ӊ71$09À Tӌ1+7+Ӯ$ THIÊN HUӂ ................................................................................................... 12 1.4.1. NhұQWKӭFFKXQJYӅNKtKұXYà lӏFKVӱGiӉQELӃQFӫDNKtKұXWRàn cҫX.... 12 1.4.1.1. Nh̵QWKͱFFKXQJY͉NKtK̵X ............................................................. 12 1.4.1.2. L͓FKV͵GL͍QEL͇QFͯDNKtK̵X toàn c̯X ............................................. 12 1.4.2. BiӃQÿәLNKtKұXKLӋQÿҥL%Ĉ.+ .......................................................... 14 1.4.2.1. Nguyên nhân và bi͋XKL͏Q ................................................................ 14 1.4.2.2. Di͍QEL͇Qvà các d͹EiRÿ͙LYͣL%Ĉ.+ ............................................ 16 1.4.2.3. NhͷQJWiFÿ͡QJFͯD%Ĉ.+WRàn c̯X................................................ 16 1.4.2.4. Các gi̫LSKiSͱQJSKyYͣL%Ĉ.+ .................................................... 17 1.4.3. BiӃQÿәLNKtKұXӣ9LӋW1DPYà tӍQK7KӯD7KLên HuӃ ............................ 18 1.4.3.1. Ĉ̿FÿL͋PFKXQJ .............................................................................. 18 1.4.3.2. Các k͓FKE̫Q%Ĉ.+YjQ˱ͣFEL͋QGkQJÿ͙LYͣL9L͏W1DP ................ 18 1.4.3.3. Các thách thͱFYà gi̫LSKiS ͱQJSKyYͣL%Ĉ.+ͧ9L͏W1DP ........... 19 1.4.3.4. %Ĉ.+ͧ7KͳD7KLên Hu͇ ................................................................. 20 &+ѬѪ1*1*+,Ç1&Ӭ8Ҧ1++ѬӢ1*&Ӫ$%,ӂ1ĈӘ,.+Ë+Ұ8 Ĉӂ16,1+.ӂ9À SӬ&.+2Ҿ&Ӝ1*ĈӖ1*Ӣ;Ã HѬѪ1*3+21* ...... 24 2.1. KHÁI QUÁT VӄĈ,ӄ8.,ӊ17Ӵ1+,ÊN VÀ KINH Tӂ- XÃ HӜ,;Ã +ѬѪ1*3+21* ........................................................................................... 24 2.1.1. ĈLӅXNLӋQWӵQKLên .................................................................................. 24 2.1.2. Các ÿһFÿLӇPYӅNLQK- tӃ[ã hӝL ............................................................. 28 2.2. &È&&Ă1&Ӭ1+Ұ1',ӊ1%,ӆ8+,ӊ1&Ӫ$%Ĉ.+ĈӔ,9Ӟ,;Ã +ѬѪ1*3+21* ........................................................................................... 30 2.2.1. &ѫVӣNKRDKӑF ....................................................................................... 30 2.2.2. &ѫVӣWKӵFWLӉQ ....................................................................................... 31 2.2.3. NhұQGLӋQELӇXKLӋQFӫD%Ĉ.+ÿӕLYӟL[ã HѭѫQJ3KRQJ ...................... 31 2.3. PHÂN TÍCH Ҧ1++ѬӢ1*&Ӫ$%Ĉ.+Ĉӂ16,1+.ӂ&Ӝ1*ĈӖ1* .... 33 2.3.1. &iFFăn cӭYjSKѭѫQJSKiSSKkQWtFK ..................................................... 33 2.3.2. ĈiQKJLiYj[ӃSORҥLѭXWLrQÿӕLYӟLFiFWKành phҫQVLQK kӃ ................... 35 2.3.3. Phân tích ҧQKKѭӣQJFӫD%Ĉ.+ÿӃQFiFWKành phҫQVLQKNӃ .................. 36 2.3.3.1. S̫Q[X̭WQ{QJQJKL͏S ....................................................................... 36 2.3.3.2. Nuôi tr͛QJYjÿiQKE̷WWKXͽV̫Q ....................................................... 44 2.3.3.3. Các ngành ngh͉Yà d͓FKYͭNKiF ...................................................... 46 2.3.4. NhӳQJNӃWluұQFKXQJYӅҧQKKѭӣQJFӫD%Ĉ.+ÿӕLYӟLVLQKNӃ ............ 47 2.4. PHÂN TÍCH Ҧ1++ѬӢ1*&Ӫ$%Ĉ.+Ĉӂ16Ӭ&.+2Ҿ&Ӝ1*ĈӖ1* ..... 48 2.4.1. &iFFăn cӭYjSKѭѫQJSKiSSKkQWtFK ..................................................... 48 2.4.2. Phân tích ҧQKKѭӣQJFӫD%Ĉ.+ÿӃQVӭFNKRҿ ........................................ 48 2.4.2.1. 3KkQWtFKWiFÿ͡QJFͯD%Ĉ.+Oên P{LWU˱ͥQJV͙QJFͯDF͡QJÿ͛QJ . 48 2.4.2.2. Phân tích ̫QKK˱ͧQJFͯa các y͇XW͙NKtK̵Xÿ͇Q6.&Ĉ ................... 49 2.4.3. Các kӃWOXұQFKXQJYӅҧQKKѭӣQJFӫD%Ĉ.+ÿӕLYӟLVӭFNKRҿ .............. 53 &+ѬѪ1*Ĉӄ;8Ҩ7&È&*,Ҧ,3+È37+Ë&+Ӭ1*9Ӟ, BIӂ1ĈӘ,.+Ë+Ұ8 .......................................................................................... 54 3.1. &È&&Ѫ6ӢĈӄ;8Ҩ7*,Ҧ,3+È3 .............................................................. 54 3.1.1. &ѫVӣÿӅ[XҩWJLҧLSKiSWURQJ phát triӇQVLQKNӃFӝQJÿӗQJ .................... 54 3.1.2. &ѫVӣÿӅ[XҩWJLҧLSKiSEҧRYӋYjWăQJFѭӡQJVӭFNKRҿFӝQJÿӗQJ ........ 55 3.2. CÁC GIҦ,3+È37521*3+È775,ӆ16,1+.ӂ ...................................... 56 3.2.1. ĈӕLYӟLVҧQ[XҩWQ{QJQJKLӋS ................................................................. 56 3.2.1.1. Các gi̫LSKiSY͉FKtQKViFKK͟ trͫ.................................................. 56 3.2.1.2. Các gi̫LSKiSY͉ FKX\rQP{QQkQJFDRQăQJO͹F ............................. 57 3.2.2. Nuôi trӗQJYjÿiQKEҳWWKXӹVҧQ.............................................................. 61 3.2.2.1. Các gi̫LSKiSY͉FKtQKViFKK͟ trͫ................................................... 61 3.2.2.2. Các gi̫LSKiSY͉ FKX\rQP{QQkQJFDRQăQJO͹F ............................. 62 3.2.3. Các ngành nghӅYà dӏFKYөNKiF ............................................................. 63 3.3. CÁC GIҦ,3+È3Ӭ1*3+Ï%Ҧ29ӊ9¬7Ă1*&ѬӠ1*6Ӭ&.+2Ҿ CӪ$&Ӝ1*ĈӖ1* ....................................................................................... 64 3.3.1. Các giҧLSKiSWX\ên truyӅQKӛ trӧ .......................................................... 64 3.3.2. Các giҧLSKiSYӅFҧLWKLӋQYà nâng cao chҩWOѭӧQJP{LWUѭӡQJ ................ 64 3.3.3. Các giҧLSKiSYӅphát triӇQKҥWҫQJYà dӏFKYө ........................................ 65 3.3.4. GiҧLSKiSYӅQkQJFDRQKұn thӭFYjQăQJOӵFWӵӭQJSKy........................ 66 Kӂ7/8Ұ19À KIӂ11*+ӎ ............................................................................. 67 1. Kӂ7/8Ұ1................................................................................................. 67 2. KIӂ11*+ӎ ................................................................................................ 68 DANH MӨ&&Ð1*75ÌNH NGHIÊN CӬ8 .................................................... 70 TÀI LIӊ87+$0.+Ҧ2 ................................................................................... 71 PHӨ/Ө& i DANH MӨ&&È&&+Ӳ9,ӂ77Ҳ7 - %Ĉ.+ BiӃQÿәLNKtKұX - CTMTQG &KѭѫQJWUình mөFWLêu QuӕFJLD - Ĉ.71 ĈLӅXNLӋQWӵQKLên - DӵiQFLC09-04 DӵiQ³Thích ӭQJYӟL%Ĉ.+FҩSFӝQJÿӗQJYà các chính sách liên quan ӣWӍQK7KӯD7KLên HuӃ” - GHGs Các khí nhà kính - KT-XH Kinh tӃ- Xã hӝL - IPCC UӹEDQOLên chính phӫYӅ%Ĉ.+ - IMOLA QuҧQOê tәQJKӧSFiFKRҥWÿӝQJÿҫPSKi - 17 Ĉ%76 Nuôi trӗQJYjÿiQKEҳWWKXӹsҧQ - NTTS Nuôi trӗQJWKXӹVҧQ - PTBV Phát triӇQEӅQYӳQJ - 37&Ĉ Phát triӇQFӝQJÿӗQJ - 6.&Ĉ SӭFNKRҿFӝQJÿӗQJ - SXNN SҧQ[XҩWQ{QJQJKLӋS - TNMT Tài nguyên và 0{LWUѭӡQJ - TNTN Tài nguyên thiên nhiên - TT HuӃ ThӯD7KLên HuӃ - UBND UӹEDQQKkQGkQ - UNFCCC &{QJѭӟFNKXQJYӅ%Ĉ.+ - UNDP &KѭѫQJtrình phát triӇQ/Lên HiӋS4XӕF - UNEP &KѭѫQJtrình môi trѭӡQJ/Lên HiӋS4XӕF - WHO TәFKӭF\WӃWKӃJLӟL - WMO TәFKӭFNKtWѭӧQJWKӃJLӟL ii DANH MӨ& CÁC BҦ1* SӕKLӋX bҧQJ Tên bҧQJ Trang 2.1 HiӋQWUҥQJVӱGөQJÿҩW[ã HѭѫQJ3KRQJQăP 25 2.2 NhiӋWÿӝWKҩSQKҩW7PLQYà cao nhҩW7PD[WX\ӋWÿӕL0C) 26 2.3 /ѭӧQJPѭDWUXQJEình tháng năPPPӣNKXYӵFQJKLên cӭX 26 2.4. &ѫFҩXSKkQEӕGkQFѭӣ[ã HѭѫQJ3KRQJÿӃQÿҫXQăP 29 2.5 MӵFQѭӟFONJOӟQQKҩW+max,m) trong các trұQONJOӟQӣ77+XӃ 34 2.6 Danh mөFFiFWKành phҫQVLQKNӃYà nguӗQOӵFSKiWWULӇQ 35 2.7 XӃSORҥLѭXWLrQFiFVLQKNӃWUѭӟFWKiFKWKӭF%Ĉ.+YjQѭӟFbiӇQGkQJ 36 2.8 Thông tin vӅOӏFKVӱFiFVӵNLӋQWKӡL tiӃWWKLrQWDLYjWiFÿӝQJFӫDFK~QJÿӃQKRҥWÿӝQJ6;11ӣ[ã HѭѫQJ3KRQJ 38 2.9 DӵEiRWәQWKѭѫQJÿӃQKLӋQWUҥQJVӱGөQJÿҩWQ{QJQJKLӋSGRngâp lөWӣ[ã HѭѫQJ3KRQJ 39 2.10 ThӕQJNê thiӋWKҥLGRWKLrQWDLJk\UDÿӕLYӟLKRҥWÿӝQJ17 Ĉ%76ӣ[ã HѭѫQJPhong 45 2.11 ThӕQJNê sӕFDEӋQKQKkQPҳFFiFEӋQKWUX\ӅQQKLӉPYà/hoһF các bӋQKFyVӵҧQKKѭӣQJFӫDWKӡLWLӃW–khí hұXӣ+ѭѫQJ3KRQJ tӯÿӃQ 50 2.12 Thông tin vӅOӏFKVӱFiFVӵNLӋQWKӡLWLӃWWKLrQWDLYjWiFÿӝQJFӫDFK~QJÿӃQKҥWҫQJYà 6.&Ĉӣ[ã HѭѫQJ3KRQJ 52 3.1 Các bên liên quan trong các thành phҫQVLQKNӃ 54 iii DANH MӨ& CÁC HÌNH VӀĈӖ7+ӎ SӕKLӋX hình vӁ Tên hình Trang 1.1 6ѫÿӗP{Kình DPSIR 11 1.2 (A)- PhҫQWUăPFiFORҥLNKtFyWURQJ*+*V 15 (B)- PhҫQWUăP*+*VÿѭӧFVLQKUDWӯFiFQJXӗQQJX\ên nhân khác nhau 15 2.1 6ѫÿӗYӏWUt[ã HѭѫQJPhong 24 2.2 HiӋQWUҥQJVӱGөQJÿҩW[ã HѭѫQJ3KRQJQăP 25 2.3 DӵEiRPӭFWәQWKѭѫQJGRQJұSOөWNKLQѭӟFGkQJÿӕLYӟL xã +ѭѫQJ3KRQJ 34 2.4 Dӵbáo tәQWKѭѫQJNKLQѭӟFGkQJ- 0,5 m 40 2.5 DӵEiRWәQWKѭѫQJNKLQѭӟFGkQJ- 1 m 40 2.6 DӵEiRWәQWKѭѫQJNKLQѭӟFGkQJ- 1,5 m 41 2.7 DӵEiRWәQWKѭѫQJNKLQѭӟFGkQJ- 2 m 41 2.8 DӵEiRWәQWKѭѫQJNKLQѭӟFGkQJ- 2,5 m 42 2.9 DӵEiRtәQWKѭѫQJNKLQѭӟFGkQJ- 3 m 42 2.10 6ѫÿӗSKkQWtFKFKXӛL'36,5ÿӕLYӟLWiFÿӝQJWәQJKӧSFӫD%Ĉ.+ OrQP{LWUѭӡQJVӕng và sӭFNKRҿFӫDFӝQJÿӗQJ 49 3.1 RuӝQJÿѭӧFJLHREҵQJPҥ 58 3.2 CҧLWLӃQUãnh thoát nѭӟF 58 3.3 Mô hình trӗQJKRDPàu kiӇXOên luӕQJ 59 3.4 Mô hình trӗQJUDXWUrQYѭӡQWUHR 59 3.5 HӋWKӕQJOѭӟLFKҳQTXDQKDR 62 1 MӢĈҪ8 1. Tính cҩSWKLӃWFӫDÿӅWài Trong thӡL JLDQJҫQÿk\, vҩQÿӅ %Ĉ.+không chӍ thu hút sӵ quan tâm ÿһF biӋW cӫDFiFQKà khoa hӑF, Pjÿã là mӕLTXDQWkPFӫDWRàn nhân loҥLĈLӅXÿyÿã ÿѭӧFPLQKFKӭQJ bӣLVӵUDÿӡL UNFCCC QăP. 0ѭӡLQăPVDXsӵUDPҳWEiR cáo lҫQ WKӭEDcӫD IPCC khҷQg ÿӏQK KjQK WLQK FK~QJ WD ÿDQg ÿӕLPһW YӟL nhiӅX QJX\FѫWӯ%Ĉ.+ YjQѭӟFELӇQGkQJ. Không dӯQJOҥLӣÿy QăP trong báo cáo lҫQWKӭWѭ, IPCC ÿã tái khҷQg ÿӏnh YjÿѭDUDFҧQKEiR, %Ĉ.+ không còn là vҩQ ÿӅFӫDULêng mӝWWәFKӭFhay mӝWTXӕFJLDQào, nó là mӝW hiӇP hoҥ tiӅPWàng ÿDQJ ÿHGRҥcuӝF sӕQJ cӫDQKkQORҥLFNJQJQKѭFӫDWҩWFҧFiF loài sinh vұWWUên 7UiLĈҩW. Theo nhұQÿӏQKFӫDUNDP, ViӋW1Dm là 1 trong QѭӟFÿӭQJÿҫXWKӃJLӟLdӉ bӏ WәQWKѭѫQJnhҩWWUѭӟF %Ĉ.+ YjWKѭӡQJ[X\ên phҧLJiQKchӏXVӵWiFÿӝQJFӫD thiên tai. NӃXQKLӋW ÿӝWUên 7UiLĈҩW WăQJWKrP0C, thì khoҧQJ 22 triӋXQJѭӡL ViӋW Nam sӁPҩW QKà và 45% diӋQ WtFKÿҩWQ{QJQJKLӋSӣYQJÿӗQJEҵQJSông CӱX Long, vӵDO~DOӟQQKҩW9iӋWNam sӁQJұSFKìm trong nѭӟFELӇQ. 7UѭӟFQJX\FѫWiFÿӝQJFӫD%Ĉ.+, xã HѭѫQJ3KRQJWKXӝFKX\ӋQ+ѭѫQJ7Uj tӍnh TT HuӃ là mӝW[ã thuӝFGLӋQEãi ngang NKyNKăQ [5]ÿѭӧF[ӃSYào danh sách nhӳQJYQJÿҩW có tính nhҥ\FҧPFDR, dӉ bӏWәQWKѭѫQJ+ѫQQӳDÿk\Oà mӝW[ã có ÿӏDKình thҩSWUNJQJ ÿӕLGLӋQYӟLFӱDELӇQ7KXұQ$Q nҵPӣ hҥOѭXFӫDKDLFRQV{QJ lӟQ cӫD77+XӃ là s{QJ+ѭѫQJYjsông Bӗ, nên có nhiӅXNKҧQăQJFKӏXWiFÿӝQJ mҥQKYà trӵFWLӃSWUѭӟFQKӳQJWKD\ÿәL cӫD khí hұX, thiên tai, QѭӟFELӇQGkQJ…ÿH doҥFXӝFVӕQJFӫD QJѭӡLGkQÿһFELӋWOjFiFQJX\FѫYӅ sinh kӃYà sӭFNKRҿ cӫD cӝQJÿӗQJ, vӕQSKөWKXӝFQKLӅXYjRFiFÿLӅXNLӋQFӫDWӵQKLên. VӟL nhӳQJ lý do trên, FK~QJW{Lÿã chӑQÿӅWài: “Nghiên cͱX̫QKK˱ͧQJFͯD bi͇Qÿ͝LNKtK̵Xÿ͇QVLQKN͇Yà sͱFNKR̓F͡QJÿ͛QJ ͧ[ã H˱˯QJ3KRQJ huy͏Q +˱˯QJ7Uj, t͑QK7KͳD7KLên Hu͇ Yjÿ͉[X̭WFiFJL̫LSháp thích ͱQJ´, nhҵP phân tích YjÿѭDUDFiFNӃViFKWKtFKKӧSÿӇ góp phҫQ giҧPWKLӇXWӕLÿDWiFÿӝQJ cӫD%Ĉ.+ ÿӃQVLQKNӃ và sӭFNKRҿ cӫDQJѭӡLGkQӣÿk\ 2 2. MөFÿtFKQJKLrQFӭX 7UrQFѫVӣNKiLTXiW YjÿӏQK WtQK nhӳQJ ҧQKKѭӣQJFӫD%Ĉ.+Oên Sinh kӃ cNJQJQKѭ6ӭFNKRҿFӫDFӝQJÿӗQJӣ[ã HѭѫQJ3KRQJWӯÿyÿӅ[XҩWFiFJLҧLSKiS cөWKӇYà phù hӧSQKҵPJL~SFӝQJÿӗQJWKtFKӭQJYӟL%Ĉ.+ 3. ĈӕLWѭӧQJYà phҥPYLQJKLên cӭX a) Ĉ͙LW˱ͫQJQJKLên cͱX: Các thành phҫQVLQKNӃYà sӭFkhoҿFӫDFӝQJÿӗQJ ӣ[ã HѭѫQJ3KRQJGѭӟLҧQKKѭӣQJFӫD%Ĉ.+; b) Ph̩PYLQJKLên cͱX: Xã HѭѫQJ3KRQJKX\ӋQ+ѭѫQJ7UjWӍQK77+XӃ 4. 3KѭѫQJSKiSQJKLrQFӭX ĈӅWài sӱGөQJFiFSKѭѫQJSKiSNKiFQKDXQKѭ3KѭѫQJSKiSQJKLrQFӭXWѭ liӋX3KѭѫQJSKiSNKҧRViWWKӵF ÿӏDYjÿLӅXWUD[ã hӝLKӑF3KѭѫQJSKiSWKӕQJNê và phân tích tәQJKӧS3KѭѫQJSKiSQJKLrQFӭXFy Vӵ WKDPJLD 35$ FӫDQ{QJ thôn (vӟLFiFF{QJFөÿѭӧFVӱGөQJOà: thҧROXұQQKyPWұSWUXQJGòng lӏFKVӱ[ӃS loҥLѭXWLrQ)3KѭѫQJSKiS'36,5 Yj3KѭѫQJSKiS bҧQÿӗ 1JRjLUDÿ͉ Wài còn s͵GͭQJFiFSK˱˯QJSKiSFKX\rQJLDQK̹PWăQJÿ͡ WLQ c̵\Yà tính khoa h͕FFͯDY̭Qÿ͉ (Xem chi ti͇WFiFSK˱˯QJSKiSͧPͭFWUDQJ 5. Ý nghƭD khoa hӑFYà thӵFWLӉQ cӫDÿӅWài a) Ý nghƭDNKRDK͕F: + Cung cҩS SKѭѫQg pháp luұQ cҫQ WKLӃW WURQJ nghiên cӭX ҧQK KѭӣQJ FӫD %Ĉ.+OrQVLQKNӃYà sӭFNKRҿÿӗQJWKӡLFyWKӇPӣUӝQJÿӇQJKLên cӭX ҧQKKѭӣQJ cӫD%Ĉ.+Oên các thành phҫQKD\ÿӕLWѭӧQJNKiF. + Góp phҫQFung cҩSWѭOLӋXWKDPNKҧR trong ÿjRWҥR, tұSKXҩQ cNJQJQKѭ cho các nghiên cӭXWLӃSWKHR + Mӣ UDPӝWKѭӟQJQJKLên cӭXPӟLYӅ VLQKNӃYà sӭFNKRҿ FӫDFӝQJÿӗQJ trong bӕLFҧQK%Ĉ.+ toàn cҫX b) Ý nghƭDWK͹FWL͍Q: 3 - Cung cҩS cho cӝQJÿӗQJӣ[ã HѭѫQJ3KRQJ nhӳQJWK{QJWLQFҫQELӃWYӅ ҧQK KѭӣQJFӫD%Ĉ.+Oên sinh kӃYà sӭFNKRҿ nhҵPFKӫÿӝQJWKtFKӭQJ. - Cung cҩSFKRFKtQKTX\ӅQFiFFҩSQKӳQJWK{QJWLQFҫQWKLӃWYӅҧQKKѭӣQJ cӫD%Ĉ.+Oên sinh kӃYà sӭFNKRҿFӫDFӝQJÿӗQJӣ[ã HѭѫQJ3KRQJWӯÿy chính quyӅQFiFFҩSVӁcó thêm Făn cӭÿӇÿѭDUDFiFFKtQKViFKKӛ trӧYà ӭQJSKy - Có thӇiSGөQJKѭӟQJQJKLên cӭXQj\ÿӇ nhân rӝQJYà nghiên cӭXÿӕLvӟL các vùng KD\ÿӏDSKѭѫQJ khác nhau. 'Rÿy góp phҫQ hoàn thiӋQ thêm SKѭѫQJSKiS luұQ nghiên cӭXWiFÿӝQJFӫD%Ĉ.+WURQJ&7074*ӭQJSKyYӟL%Ĉ.+ 6. CҩXWU~FQӝLGXQJOXұQYăQ LuұQYăQ gӗPFyFiFSKҫQFKtQKVDX: Mͧÿ̯X; &K˱˯QJ7͝QJTXDQQJKLên cͱX; &K˱˯QJ1JKLrQ FͱX̫QKK˱ͧQJ FͯD%Ĉ.+ÿ͇Q VLQK N͇ Yà sͱF NKR̓ FͯD c͡QJÿ͛QJͧ[ã H˱˯QJ3KRQJ; &K˱˯QJĈ͉[X̭WFiFJL̫LSKiSWKtFKͱQJYͣL%Ĉ.+; K͇WOX̵QYà ki͇QQJK͓; Danh mͭFF{QJWUình nghiên cͱX Tài li͏XWKDPNK̫R; PhͭOͭF; 4 &+ѬѪ1*7Ә1*48$11*+,ÊN CӬ8 1.1. NHӲ1*&Ѫ6Ӣ/é/8Ұ1&+81* 1.1.1. CӝQJÿӗQJSKiWWULӇQFӝQJÿӗQJ 1.1.1.1. C͡QJÿ͛QJ CӝQJÿӗQJ (Community) ÿѭӧFKLӇXWKHRQKLӅXQJKƭDNKiFQKDX. CӝQJÿӗQJOà mӝW WӯJKpSFӫDKDL WӯWKHRQJKƭDFӫD Wӯ+iQ9LӋW“cӝQJ” có nghƭD Oà chung và “ÿӗQJ” OjFQJ1KѭYұ\NKiLQLӋPFӝQJÿӗQJFyWKӇKLӇXQ{PQDOà cùng chung mӝWFiLJì ÿy, có thӇ Oà lãnh thә kinh tӃYăQ hoá hoһFPӝWNKtDFҥQKPӝW WKXӝF tính nhҩWÿӏQKQjRÿҩ\FӫDFRQQJѭӡLQKѭWình cҧPKӑKàng... [14]. Theo Trung tâm nghiên cӭXYà TұSKXҩQ37&Ĉ: “CӝQJÿӗQJOà mӝWWұSWKӇFy tәFKӭFEDRJӗPFiFFiQKkQFRQQJѭӡLVӕQJFKXQJӣPӝWÿӏDEàn nhҩWÿӏQKFy chung mӝWÿһFWtQK[ã hӝLKRһFVLQKKӑFQjRÿyYjFQJFKLDVҿ vӟLQKDXPӝWOӧL ích vұWFKҩWKRһFWLQKWKҫQQjRÿҩ\´. CӝQJÿӗQJÿѭӧFFҩXWKành bӣL\ӃXWӕOà: con QJѭӡLP{LWUѭӡQJYjFiFWѭѫQJWiF[11]. Theo ý nghƭD này cӝQJÿӗQJÿѭӧFSKkQthành 2 loҥL + CӝQJÿӗQJÿӏDOêEao gӗPQKӳQJQJѭӡLGkQFѭWU~WURQJFQJPӝWÿӏDEàn, có thӇFyFKXQJFiFÿһFÿLӇPYăQKRi[ã hӝLYà có thӇFyPӕLTXDQKӋUàng buӝF vӟLQKDXFùng có các chính sách chung. + CӝQJÿӗQJFKӭFQăQJEDRJӗPQKӳQJQJѭӡLFyWKӇFѭWU~JҫQQKau hoһF không gҫQ QKaX QKѭQJ Fy OӧL tFK FKXQJ Kӑ OLên kӃW YӟL QKDX WUrQ Fѫ Vӣ QJKӅ nghiӋSVӣWKtFKKӧSWiFKD\KLӋSKӝLFyWәFKӭF 1.1.1.2. Phát tri͋QF͡QJÿ͛QJ Khái niӋP 37&Ĉ ÿѭӧFchính phӫ$QKsӱGөQJOҫQÿҫXWLên QăP³37&Ĉ là mӝWFKLӃQOѭӧFSKiWWULӇQQKҵPYұQÿӝQJVӭc dân trong các cӝQJÿӗQJQ{QJWK{Q cNJQJQKѭÿ{WKӏÿӇSKӕLKӧSFùng nhӳQJQӛ lӵFFӫDQKjQѭӟFÿӇFҧLWKLӋQKҥWҫQJ FѫVӣYjWăQJNKҧQăQJWӵOӵFFӫDFӝQJÿӗQJ´ [11]. 5 Tuy nhiênÿӃQQăP khái niӋPQj\ÿã ÿѭӧFVӱGөQJUӝQJUãi và Liên HӧS4XӕFÿã ÿѭDUDNKiLQLӋPFKtQKWKӭF³37&ĈOà nhӳQJWLӃQWUình qua ÿyQӛ lӵF cӫDGkQFK~QJNӃWKӧSYӟLQӛ lӵFFӫDFKtQKTX\ӅQÿӇFҧLWKLӋQFiFÿLӅXNLӋQNLQKWӃ xã hӝLYăQKRiFӫDFiFFӝQJÿӗQJYà giúp các cӝQJÿӗQJQày hӝLQKұS ÿӗQJWKӡL ÿyQJJySYjRÿӡLVӕQJTXӕFJLD´ĈӏQKQJKƭDQày nhҩQPҥQKKDL\ӃXWӕVӵWKDP gia cӫDQJѭӡLGkQYӟLVӵWӵOӵFWӕLÿDYjVӵKӛWUӧYӅNӻWKXұW dӏFKYөFӫDQKjQѭӟF ÿӇNKX\ӃQNKtFKViQJNLӃQVӵWӵJL~SQKӳQJFӕJҳQg cӫDQJѭӡLGkQ [11]. - MөFÿtFKFӫD37&Ĉ, gӗPPөFÿtFKFKtQK + 1ăQJOӵFFӫDQJѭӡLGkQÿѭӧFFӫQJFӕWăQJFѭӡQJ + CӝQJÿӗQJWLӃQWӟLWӵOӵFWӵFѭӡQJ thông qua sӵWKDPJLD + An sinh và hҥQKSK~FFӫDQJѭӡLGkQ; - Các giá trӏFӫD37&ĈEDRJӗP an sinh cӫDQJѭӡLGkQ công bҵQJ[ã hӝL tinh thҫQFӝQJÿӗQJYà trách nhiӋP[ã hӝL - NӝLGXQJFӫD37&Ĉ gӗPOƭQKYӵFOLên quan nhau: quҧQOêWài nguyên cӝQJ ÿӗQJJiáo dөFFӝQJÿӗQJ và tәFKӭFFӝQJÿӗQJ. - 1kQJ FDRQăQJ OӵF FӝQJÿӗQJ: là quá trình giúp cӝQJÿӗQJQKұQ UD ÿѭӧF nhӳQJJì mình có mà chѭDVӱGөQJQKѭÿҩWÿDLFѫVӣQKkQWài, kinh nghiӋPYà nhӳQJQJXӗQKӛ WUӧ WӯErQQJRjLQKѭ NLӃQ WKӭF FKX\ên môn, tín dөQJĈӇ Vӱ dөQJYà quҧQOêÿѭӧFQKӳQJQJXӗQOӵFnày thì cӝQJÿӗQJcҫQÿѭӧFKӛWUӧWăQJNKҧ QăQJNLӃQ WKӭFYà kӻQăQJÿӇFQJKjQKÿӝQJ bҵQJFic hình thӭFKӑF WұSKXҩQ luyӋQQKѭWUDRÿәLFKLDVҿNLQKQJKLӋPWKDPTXDQKӑFWұSP{Kình [11]. 1.1.2. Sinh kӃYà sinh kӃEӅQYӳQJ Sinh kӃ WKѭӡQJ ÿѭӧFKLӇXOà viӋFOjPÿӇNLӃPăQYjPѭXVLQKWӯÿLӇQWLӃQJ ViӋW7ӭFOà bao gӗPQăQJOӵFWLӅPWàng, tài sҧQFӱDKàng, nguӗQWjLQJX\rQÿҩW ÿDLÿѭӡQJsá...) và các hoҥWÿӝQJFҫQFyÿӇNLӃPVӕQJ [17]. - Sinh k͇E͉QYͷQJ: MӝWVLQKNӃÿѭӧF[HPOà bӅQYӳQJNKLQySKiW KX\ÿѭӧF tiӅPQăQJFRQQJѭӡLÿӇWӯÿyVҧQ[XҩWYà duy trì phѭѫQJWLӋQNLӃPVӕQJFӫDKӑ1y phҧL Fy NKҧQăQJÿѭѫQJÿҫX Yj YѭӧW TXD iS OӵF FNJQJQKѭ FiF WKD\ ÿәLEҩW QJӡ KK{QJÿѭӧFNKDLWKiFKRһFJk\EҩWOӧLFKRP{LWUѭӡQJKRһFFKRFiFVLQKNӃNKiFӣ 6 hiӋQWҥLYjWѭѫQJODL, thӵFWӃOjQyQrQWK~Fÿҭ\VӵKRà hӧSJLӳDFK~QJYà mang lҥL nhӳQJÿLӅX WӕW ÿҽS cho các thӃKӋ WѭѫQJ ODL &KDPEHU DQG&RQZD\ Theo nghƭDQày thì sinh kӃEӅQYӳQJSKҧLKӝLWөÿӫcác nguyên tҳFVDX lҩ\FRQQJѭӡLOàm trung tâm, dӉ tiӃS cұQFyVӵWKDPJLDFӫDQJѭӡLGkQ[k\GӵQJGӵDWUên sӭFPҥQK FRQQJѭӡLYjÿӕLSKyYӟLFiFNKҧQăQJGӉEӏWәQWKѭѫQJWәQJWKӇWKӵFKLӋQӣQKLӅX cҩSWURQJPӕLTXDQKӋYӟLÿӕLWiFEӅQYӳQJYjQăQJÿӝQJ[17]. 1.1.3. SӭFNKRҿYà các yӃXWӕҧQKKѭӣQJÿӃQVӭFNKRҿ WHO (1975) ÿã ÿӏQKQJKƭD³6ӭFNKRҿOà trҥQJWKiLGӉFKӏXWRàn diӋQYӅWKӇ chҩW WLQK WKҫQYà tâm lý xã hӝLQKҵPÿӇ ODRÿӝQJFyKLӋXTXҧ´6ӭFNKRҿ Oà mӝW trong nhӳQJTX\ӅQOӧLFѫEҧQFӫDFRQQJѭӡL0ӑLQJѭӡLÿӅXFyQJKƭDYөSKҧLEҧR vӋ Yà nâng cao sӭF NKoҿ Fi QKkQ Yà cӝQJ ÿӗQJ 6ӭF NKRҿ cNJQJ Oà mӝW ORҥL Wài QJX\rQFѫEҧQPà mӑLQJѭӡLFNJQJQKѭFӝQJÿӗQJÿӅXFyWUiFKQKLӋPEҧRYӋNKDL thác và sӱGөQJKӧSOêKѫQEҩWFӭ loҥLWjLQJX\rQQjRNKiFĈһFELӋWYLӋFEҧRYӋ sӭFNKRҿSKҧLQKҵPPөFWLêu quan trӑQJQKҩWOjODRÿӝQJFyKLӋXTXҧ[15]. - Các yӃXWӕҧQKKѭӣQJÿӃQVӭFNKRҿ: 3KѭѫQJWKӭFVӕQJYà thӭFăQFiF\ӃX tӕNKtKұXYà các yӃXWӕP{LWUѭӡQJÿӏDKRi [15]; - &ѫVӣVLQKWKái hӑFFӫDVӭFNKRҿYà bӋQKWұW: 1KѭFK~QJWDELӃWKӋVLQKWKiL là mӝWTXҫQ[ã ÿӝQJvұWWKӵFYұWYà vi sinh vұWVӕQJWiFÿӝQJTXDOҥLYӟLQKDXYà vӟLP{LWUѭӡQJ[XQJTXDQK+ӋVLQKWKiLEDRJӗPFҧWKành phҫQOêKӑFYà hoá hӑF nhѭ ÿҩW QѭӟF Yà các chҩWGLQKGѭӥQJ FXQJ FҩS FKR FiF VLQK YұW VӕQJ WURQJQy NhӳQJVLQKYұWQày có thӇOà nhӳQJ ÿӝQJYұWWKӵFYұWEұFFDRYӟLFҩXWU~FFѫWKӇ phӭFWҥSQKѭng cNJQJFyWKӇOà các vi sinh vұWQKӓEp+ӋVLQKWKiLEDRJӗPQKӳQJ mӕLWiFÿӝQJTXDOҥLJLӳDFiFVLQKYұWVӕQJWURQJPӝWVLQKFҧQKQKҩWÿӏQKYà con ngѭӡLOà mӝWSKҫQFӫDKӋVLQK WKiL'Rÿy Vӭc khoҿYà sӵSKӗQ WKӏQKFӫD[ã hӝL loài ngѭӡLSKөWKXӝFYào nhӳQJOӧLtFKPà hӋVLQKWKiLPDQJOҥL [4]. 1.1.4. SӭFNKRҿFӝQJÿӗQJYà giáo dөFVӭFNKRҿFӝQJÿӗQJ 6.&Ĉ hay sӭFNKRҿ[ã hӝL Oà sӭFNKRҿFKXQJFӫDPӝWKӋ WKӕQJFy WәFKӭF giӳDQKӳQJFiWKӇFyTXDQKӋYà tác ÿӝQJOên nhau trong P{LWUѭӡQJWӵQKLên (vô sinh, hӳXVLQKYjP{LWUѭӡQJ[ã hӝLYăQKRiFKtQKWUӏNLQKWӃW{QJLiRĈӗQJ 7 thӡLFNJQJSKҧLEDRJӗPFҧWình trҥQJWӹOӋEӋQKWұWWURQJFӝQJÿӗQJ ĈӇ[iFÿӏQK 6.&Ĉ phҧL [XҩW SKiW Wӯ WәQJÿӏQK OѭӧQJ VӭF NKRҿ FӫD WKành viên mà tính ra sӕ trung bình ÿҥLGLӋQ [15]. 6.&ĈphҧLÿѭӧF[pWWUrQKDLSKѭѫQJGLӋQ + CӝQJÿӗQJOà mӝWQKyPGLWUX\ӅQFKӏXWiFÿӝQJFӫDFKӑQOӑFYà tuyӇQOӵD WURQJP{LWUѭӡQJWӵQKLên và xã hӝL + CӝQJÿӗQJOà mӝWQKyPYăQKRi[ã hӝLPà ӭQJxӱOà biӇXKLӋQFӫDVӭFNKRҿ tinh thҫQ.K{QJWKӇFyPӝW6.&Ĉ tӕWYӟLPӝW[ã hӝLEӃ WҳFFNJQJQKѭPӝWPӭF sӕQJTXiQJKèo khәYà sӵODQWUàn cӫDWӋQҥQ[ã hӝL - Giáo dөF 6.&Ĉ: TruyӅQ WK{QJ– Giáo dөF VӭF NKRҿ Oà mӝW trong nhӳQJ nhiӋPYөTXDQWUӑQJWURQJF{QJWiFFKăPVyFVӭFNKRҿJySSKҫQJL~SPӑLQJѭӡL ÿҥWÿѭӧFWình trҥQJVӭc khoҿWӕWQKҩW%ҧQFKҩWFӫDTXiWUình giáo dөFVӭFNKRҿ bao gӗPOjPWKD\ÿәLKành vi sӭFNKRҿWUX\ӅQWK{QJ và WiFÿӝQJWkPOê [12]. MөFÿtFK cӫDWUX\ӅQWK{QJ– giáo dөFVӭFNKRҿOjOjPFKRÿӕLWѭӧQJJLiRGөF sӭFNKRҿFyWKӇWӵFKăPVyFEҧRYӋQkQJFDRVӭFNKRҿFӫDEҧQWKkQYà cӝQJÿӗQJ bҵQJQKӳQJQәOӵFFӫDEҧQWKkQ. Khi giáo dөF6.&Ĉ cҫQOѭXý: + PhҧLQKұQÿѭӧFVӵӫQJKӝFӫDQKӳQJQJѭӡLFyҧQKKѭӣQJWURQJFӝQJÿӗQJ + PhҧLÿҧPEҧRWҩWFҧPӑLQJѭӡLWURQJFӝQJÿӗQJÿӅXÿѭӧFWK{QJEiRYӅYҩQ ÿӅYjÿӅXÿѭӧFELӃWFiFNӃKRҥFKWLӃQÿӝWKӵFKLӋQ + PhҧLWKXK~WÿѭӧFÿ{QJÿҧRPӑLQJѭӡLWKDPJLDÿӇFӝQJÿӗQJWKӵFVӵWăQJ FѭӡQJNKҧQăQJWKӵFKLӋQQKӳng biӋQSKiSOLrQTXDQÿӃQVӭFNKRҿQyLFKXQJ 1.2. &È&48$1Ĉ,ӆ07,ӂ3&Ұ17521*1*+,ÊN CӬ8 1.2.1. 4XDQÿLӇPKӋWKӕQJ “H͏WK͙QJ Oà m͡W W͝QJ WK͋GX\WUì s͹ W͛Q W̩LE̹QJV͹W˱˯QJ WiFJLͷDFiF W͝ ph̯Q W̩R Qên nó” (Lv. Bertalanffy, 1956). Các yӃX Wӕ FӫDPӝW KӋ WKӕQJ WKѭӡQJ tham gia vào nhiӅXKӋWKӕQJNKiFÿLӅXQj\ÿòi hӓLPӛLPӝWWKành tӕSKҧLWKӵFKLӋQ tӕW YDL WUò cӫDPӛL KӋ WKӕQJPj QyÿyQJ YDL [13]. ViӋF WiӃS FұQKӋ WKӕQJ trong nghiên cӭXOXұQYăQ không KRjQWRjQÿӗQJQJKƭDYӟLSKѭѫQJ pháp phân tích hӋ thӕQJYì ngoài phҫQSKѭѫQJSKiSWLӃSFұQKӋWKӕQJFòn ÿӅFұSÿӃQYҩQÿӅYӅOê thuyӃWKӋWKӕQJFNJQJQKѭnhӳQJ ӭQJGөQJOêWKX\ӃWQày ÿӇQJKLên cӭX. 8 1.2.2. 4XDQÿLӇPWәQJKӧS 4XDQ ÿLӇP WәQJKӧSQyL Oên tính hoàn chӍQK WURQJQJKLên cӭX&KRGù tác ÿӝQJFӫDFRQQJѭӡLPDQJWtQKFKӫTXDQWKHRWѭGX\FӫDWUtWXӋQKѭQJGRFRQQJѭӡL cNJQJOà mӝWVLQKYұWWӗQWҥLYà phát triӇQWKHRTX\OXұWWҥRKRiFӫDWӵQKLên – xã hӝL nên cuӕLFQJFRQQJѭӡLEXӝFSKҧLQKұQUDUҵQJPình chӍFyWKӇKRà nhұSYào thiên nKLrQWKHRÿ~QJTX\OXұWSKiWWULӇQNKiFKTXDQFӫDFKtQKYQJWKLrQQKLrQÿyWӭF là phҧLFKҩSQKұQ³7KӡLFӫDWKLên”, “LӧLFӫDÿӏD´ÿӇFyWKӇ³1KkQKRà” [26]. 1.2.3. 4XDQÿLӇPOӏFKVӱ Nói lên nhӳQJNLQKQJKLӋP nhӳQJVӵYLӋFÿã xҧ\ ra trong quá khӭQKѭWình trҥQJ mӭFÿӝ FiFNKyNKăQYjWKXұQOӧL các thiӋWKҥLFiFKӭQJSKyBên cҥQKÿy nӃXFy cách tiӃSFұQYà suy luұQO{-gic, có thӇ tìm ra ÿѭӧFQKӳQJTX\OXұWWiFÿӝQJ chung cӫD các hiӋQWѭӧQJ tӵQKLên và xã hӝL ÿӃQÿӡL sӕQJ TURQJWUѭӡQJKӧSQày là nhӳQJKLӋQWѭӧQJkhí hұX và thӡLWLӃW ҧQKKѭӣQJÿӃQ ÿӡLVӕQJFӫDFӝQJÿӗQJ 1.2.4. 4XDQÿLӇPSKiWWULӇQEӅQYӳQJ Tuy có nhiӅXFiFKKLӇXNKiFQKDXQKѭQJKҫXKӃWÿӅXF{QJQKұQ37%9Oà sӵ phát triӇQKài hoà giӳDFiFPөFWLrXWăQJWUѭӣQJ kinh tӃYӟLFiFPөFWLêu xã hӝLYà bҧRYӋP{LWUѭӡQJ. Bên cҥQKÿy37%9Fòn bao hàm cҧNKtDFҥQKSKiWWULӇQWURQJ sӵTXҧQOêWӕWFiF[XQJÿӝWP{LWUѭӡQJ[16]. VӟL ý ÿy, trong hoàn cҧQK%Ĉ.+KLӋQ nay mӑL hoҥWÿӝQJSKiWWULӇQYà nghiên cӭXÿLӅXSKҧL[HP[pW ÿӃQNKtDFҥQK37%9 1.3. &È&3+ѬѪ1*3+È31*+,Ç1&Ӭ8 1.3.1. 3KѭѫQJSKiSQJKLrQFӭXWѭOLӋX NhҵPWKXWKұS và sàng lӑF các thông tin cҫQWKLӃW ÿѭӧFJKLFKpSWURQJFiFWѭ liӋX, tài liӋXNKiFnhau ÿӇFKӭQJPLQKWKêm cho các vҩQÿӅQJKLên cӭX hoһFOjPFѫ sӣÿӇ[k\GӵQJSKѭѫQJSKáp luұQWURQJQJKLên cӭXv.v.. CөWKӇWURQJÿӅWài này là FiFWѭOLӋXQJKLên cӭXYӅ%Ĉ.+toàn cҫX, trong QѭӟF và ӣÿӏDSKѭѫQJ (xem tài liӋX tham khҧR)FiFWѭOLӋXYӅFiFVӵNLӋQWKӡLWLӃWNKtKұXÿã tӯQJ[ҧ\UDӣÿӏDSKѭѫQJ các tѭOLӋXYӅVLQKNӃYà sӭFNKRҿFӫDFӝQJÿӗQJӣÿӏDSKѭѫQJ, v.v.. 9 1.3.2. 3KѭѫQJSKiSNKҧRViWWKӵFÿӏD và ÿLӅXWUD[ã hӝLKӑF Ĉk\OjSKѭѫQJSKiSGQJÿӇWKXÿѭӧFFiFWK{QJWLQFѫEҧQYà thiӃWWKӵFFy giá trӏ WKӵF WLӉQ WK{QJTXDYLӋFTXDQViWKLӋQ trҥQJYà các quá trình diӉQ UD WURQJ cӝQJÿӗQJ. Bên cҥQKÿyYiӋFÿLӅXWUD[ã hӝL hӑF sӁJL~S ta có ÿѭӧFQhӳQJWK{QJWLQ cҫQWKLӃWqua các mӕFWKӡLJLDQFùng nhӳQJNLQKQJKLӋPÿã trҧi qua ÿӕLYӟL tӯQJFi nhân trong cӝQJÿӗQJthông qua các bҧQJFkXKӓL mang tính gӧLê ÿѭӧFOұSVҹQ. CөWKӇOà FK~QJW{Lÿã tiӃQKành khҧRViWtoàn bӝÿӏDEàn nghiên cӭX có kèm theo phӓQJYҩQcán bӝÿӏDSKѭѫQJYj6 hӝJLDÿình ӣ4 WK{Q4XDÿyFK~QJW{Lÿã nҳPEҳWÿѭӧFQKӳQJÿLӅXFѫEҧQYӅWұSTXiQVLQKKoҥWYà sҧQ[XҩWFӫDFӝQJ ÿӗQJ ӣ ÿk\. TӯÿyFK~QJW{Lÿã tiӃQKành xây dӵQJbҧQJ câu hӓL (PhөOөF và tiӃQKành ÿLӅXWUDQJѭӡLÿҥLGLӋQ 60 hӝJLDÿình) trên toàn xã (PhөOөF. 1.3.3. 3KѭѫQJSKiS thӕQJNê và phân tích tәQJKӧS ThӕQJNê và phân tích là thӕQJNê tҩWFҧFiFWK{QJWLQFyOLrQTXDQVDXÿy chia các tәQJWKӇKD\FiFYҩQÿӅSKӭFWҥSWKành nhӳQJSKҫQÿѫQJLҧQÿӇWKXұQOӧLFKR nghiên cӭXYà giҧLTX\ӃWThӕQJNê và phân tích tәQJhӧSOà liên kӃWWKӕQJQKҩWcác bӝSKұQ yӃXWӕÿã ÿѭӧFSKkQWtFKNKiLTXit hóa vҩQÿӅWURQJQKұQWKӭFWәQJWKӇ Trong luұQYăQ chúng tôi sӱ dөQJSKѭѫQJSKiSQj\ÿӇWKӕQJNê tҩWFҧFiFyӃXWӕFy OLrQTXDQÿӃQÿӅ Wài, ví dө Vӕ OLӋX vӅ WKӡL WLӃW NKtKұX VLQKNӃ VӭFNKRҿ, các ý WѭӣQJWӯFiFF{QJWUình có liên quan và cӫDFӝQJÿӗng, ý kiӃQFKX\ên gia, các Fѫ quan chuyên ngành,v.v..), tӯÿySKkQWtFK tәQJKӧSOҥLYà rút ra nhӳQJWK{QJWLQFy FѫVӣYà WLQWѭӣQJÿѭӧFÿӇKRàn thành luұQYăQ 1.3.4. &iFSKѭѫQJSKiSnghiên cӭX có sӵWKDPJLD (PRA) cӫDQ{QJWK{Q ThuұWQJӳPRA (Participatory Research Approach) lҫQÿҫXWLên xuҩWKLӋQYào cuӕLQKӳQJQăPFӫDWKӃNӹ XX ӣҨQĈӝYà mӝWVӕQѭӟF&KkX3KLNKiF1yÿã nhanh chóng chӭQJWӓÿѭӧFVӭFPҥQKӣNKҧQăQJO{LFXӕQFӝQJÿӗQJYào viӋFÿӅUD kӃKRҥFKSKát triӇQFKRFKtQKEҧQWKkQKӑ PRA lҫn ÿҫX WLrQÿѭӧFJLӟL WKLӋXӣ9LӋW1DPQăPWURQJFKѭѫQJWUình lâm nghiӋSKӧSWiF9LӋW1DP– ThuӷĈLӇn, tӯÿyWUӣÿLQKLӅXFKѭѫQJWUình/dӵiQ hӧS WiFQuӕF WӃ ÿã xem PRA QKѭ PӝW F{QJ Fө SKѭѫQJ SKiS hӳX KLӋX WURQJ 10 nghiên cӭX phát triӇQQ{QJWK{Q PRA thӵFFKҩWOà mӝWtұSKӧS gӗP nhiӅX công cө khác nhau ÿӇKӛ trӧlàm viӋF vӟLFӝQJÿӗQJ thuұn tiӋQYà thân thiӋQ [17],[35]. Tuy có nhiӅX công cөNKiFQKDXQKѭQJWURQJÿӅWài chӍiSGөQJPӝWVӕF{QJFөVDX - Th̫ROX̵QQKyP t̵SWUXQJ: là thҧROXұQWKHRPӝWQKyPÿѭӧFOӵDFKӑQYӟLVӕ OѭӧQJWӯÿӃQ WKành viên cӫDFӝQJÿӗQJ (chӑQQKӳQJQJѭӡLPà tri thӭFYà lai lӏFK FӫDKӑSKù hӧSYӟL QKӳQJPөF WLêu cӫD QJKLên cӭX WK{QJTXDPӝWEӝ FiF KѭӟQJGүQFKLWLӃWÿѭӧFVRҥQUDÿӇWKҧROXұQYӅPӝWWұSKӧSFiFFKӫÿӅFөWKӇ MөF tiêu cӫDWKҧROXұQQKyPWұSWUXQJOà tҥRUDYà thu nhұQFiFWK{QJWLQVӵQKҩWWUtOàm rõ thông tin cNJQJQKѭWұSKӧSFiFWK{QJWLQFҫQWKLӃW [27]. - Dòng l͓FKV͵ nhҵPFyÿѭӧFPӝWFiLQKìn tәQJTXiWYӅOӏFKVӱWiFÿӝQJFӫD các hiӋQWѭӧQJWKӡLWLӃWNKtKұXFӵFÿRDQÿӃQFӝQJÿӗQJWK{QJTXDFiFFkXFKX\ӋQ kӇYӅOӏFKVӱFӫDQKӳQJQJѭӡLFDRWXәLYjFѭGkQOkXQăP Ӣÿk\FK~QJW{Lÿã sӱGөQJ phӕLKӧSKDL SKѭѫQJSKiSQj\ ÿӇtiӃQKành thҧR luұQYӟLWUѭӣQJWK{QYà mӝWVӕFiQEӝxã. VӟLFiF thông tin (câu hӓL ÿѭӧFÿһWUD là các sӵNLӋQWKӡLWLӃWNKtKұXÿã diӉQUD WUrQÿӏDEàn trong lӏFKVӱcùng vӟL nhӳQJ WiFÿӝQJFӫDFK~QJOên sinh kӃYà sӭFNKRҿFӫDQJѭӡLGkQӣÿk\ - X͇SOR̩L˱XWLrQ: là mӝWF{QJFөJL~SFӝQJÿӗQJ lұSѭXWLrQmӝWVӕFiFOӵD chӑQÿã có ÿѭӧc theo mӝWWұSKӧSFiFWLêu chuҭQÿã ÿѭӧF[iFOұSKRһFFiFѭXWLrQ cá biӋW9LӋF xӃSORҥLѭXWLrQWKѭӡQJÿѭӧFVӱGөQJVDXNKL[iFÿӏQKmӝWOƭQKYӵF ÿiQJTXDQWkPKRһFmӝWWұSKӧSFiFOӵDFKӑQWK{QJTXDPӝWYài quá trình khác, ví dө SKӓQJ YҩQ FKRÿLӇP NKҧ QăQJ ҧQK KѭӣQJ YY[27]. Công cө Qj\ ÿã ÿѭӧF chúng tôi sӱGөQJÿӇ[ӃS ORҥL ѭX WLrQFiF WKjQKSKҫQ VLQKNӃGѭӟL WiF ÿӝQJcӫD %Ĉ.+YjQѭӟFELӇQGkQJ9LӋF[ӃSORҥLÿѭӧFWLӃQKành thông qua viӋFSKӓQJYҩQ nhұQÿӏQKQJѭӡLGkQFNJQJQKѭnhұQÿӏQKcӫDFK~QJW{LYӅYҩQÿӅ 1.3.5. 3KѭѫQJSKiS'36,5 3KѭѫQJ SKiS ÿiQK JLi TәQJ KӧS DPSIR (Driver Pressure State Impact Response) do tәFKӭF0{LWUѭӡQJ&KkXÆX(($[k\GӵQJYjRQăPÿk\Oj mô hình nhұQ WKӭF GQJ ÿӇ [iF ÿӏQK SKkQ WtFK Yj ÿiQK JLi FiF FKXӛL TXDQ KӋ nguyên nhân – kӃt quҧ nguyên nhân gây ra các vҩQÿӅP{L WUѭӡQJKұXTXҧ FӫD 11 chúng và các biӋQSKiSӭQJSKyFҫQWKLӃW&ҩXWU~FFӫDP{Kình bao gӗPFiFWK{QJ sӕ chӍWKӏYӅ Ĉ.71, KT-XH cӫDYùng nghiên cӭXGӵD YjRÿһFÿLӇPYà bҧQFKҩW các thông sӕQj\ÿѭӧFFKLDWKành 5 hӧSSKҫQ (Hình 1.1) [19]7URQJÿy: + Các thông sӕWKӇKLӋQFiFÿӝQJOӵFFKLSKӕLYjÿһFÿLӇP vӅ chҩWOѭӧQJP{L WUѭӡQJ'); + Các thông sӕWKӇKLӋQiSOӵFOrQP{LWUѭӡQJ3 + Các thông sӕYӅKLӋQWUҥQJFKҩWOѭӧQJP{LWUѭӡQJ6; + Các thông sӕSKҧQiQKFiFWiFÿӝQJWLêu cӵFWӟL P{LWUѭӡQJ ÿDGҥQJVLQK hӑFVӭFNKRҿYà sӵәQÿӏQKSKӗQYLQKFӫDFӝQJÿӗQJI); + Các thông sӕWKӇKLӋQFiFELӋQSKiSÿӕLSKyYӟLFiFKұXTXҧP{LWUѭӡQJYà xã hӝL5 Hình 1.1. 6ѫÿӗP{Kình DPSIR Trong luұQYăQ SKѭѫQJSKiS Qj\ÿѭӧFVӱGөQJ ÿӇ SKkQWtFKYjÿiQKJLiWәQJ hӧS các WiFÿӝQJFӫD%Ĉ.+Oên hiӋQWUҥQJP{LWUѭӡQJVӕQJFӫDFӝQJÿӗQJ 1.3.6. 3KѭѫQJSKiSEҧQÿӗ 3KѭѫQJSKiSEҧQÿӗFKRphép ta trӵFTXDQKRiFiFnhân tӕ khác nhau trên mӝW vùng lãnh thә. Bên cҥQKÿycùng vӟLVӵSKiWWULӇQFӫDF{QJQJKӋWK{QJWLQvӟLFiF phҫQ mӅPFKX\ên xӱOêEҧQÿӗ, ta có thӇVӱGөQJFiFEҧQÿӗ FKX\rQÿӅcùng vӟL các lӟS thông tin cҫQWKLӃW ÿӇP{SKӓQJ dӵEiR và trӵFTXDQhoá các thông tin lên bҧQ ÿӗ Vì thӃOuұQYăQ ÿã sӱGөQJÿӇP{SKӓQJKLӋQWUҥQJYà dӵEiR nhӳQJ tәQ WKѭѫQJGRWiFÿӝQJFӫD%Ĉ.+Oên các thành phҫQVLQKNӃ và P{LWUѭӡQJVӕQJ cӫD cӝQJÿӗQJ. Ví dөQKѭ: bҧQÿӗsӱGөQJÿҩWWài nguyên, dӵEiRQJұSlөW v.v.. DRIVERS ĈӝQJOӵF RESPONSES ӬQJSKy IMPACTS 7iFÿӝQJ PRESSURES Áp lӵF STATES HiӋQWUҥQJ ChiӅXWKXұQ ChiӅXSKҧQKӗL 12 * Ngoài raQJRjLFiFSK˱˯QJSKiSÿ˱ͫFnêu ͧ WUên, lu̵QYăQ còn s͵GͭQJ FiFSK˱˯QJSKiSFKX\rQJLD nh̹PWăQJÿ͡WLQF̵\Yà tính khoa h͕FFͯDY̭Qÿ͉ 1.4. TӘ1*48$19ӄ%Ĉ.+72ÀN CҪ8Ӣ9,ӊ71$09À Tӌ1+7+Ӯ$ THIÊN HUӂ 1.4.1. NhұQWKӭFFKXQJYӅNKt hұXYà lӏFKVӱGLӉQELӃQFӫDNKtKұXWRàn cҫX 1.4.1.1. Nh̵QWKͱFFKXQJY͉NKtK̵X - Khí h̵X: WKѭӡQJÿѭӧFÿӏQKQJKƭD Oà trung bình theo thӡLJLDQFӫD WKӡLWLӃW WKѭӡQJ QăP:02[2]. Là tұSKӧS nhӳQJÿLӅXNLӋQNKtTX\ӇQÿһFWUѭQJFKR mӛLÿӏDSKѭѫQJYjSKөWKXӝFvào hoàn cҧQKÿӏDOêFӫDÿӏDSKѭѫQJCó ÿһFWtQKGDR ÿӝQJOkQFұQJLiWUӏWUXQJEình nhiӅXQăP TӭF khí hұXFy tính әQÿӏQK [18]. - S͹Kình thành: Khí hұX7UiLĈҩW ÿѭӧFKình thành trên cѫVӣFӫD3 chu trình chung cӫD NKt TX\ӇQ Oà tu̯Q KRàn ̱P WX̯Q KRàn nhi͏W Yj KRjQ O˱X FKXQJ NKt quy͋Q Các quá trình hình thành khí hұXSKiWWULӇQWURQJFiFKRàn cҧQKÿӏDOtNKiF QKDX'RÿyQKӳQJÿһFÿLӇPFө WKӇFӫDQKӳQJTXi WUình này và các loҥLNKtKұX liên quan vӟLFK~QJÿѭӧF[iFÿӏQKEӣLQKӳQJQKkQWӕÿӏDOtFӫD khí hұXQKѭYƭÿӝ sӵSKkQEӕ lөFÿӏDYà biӇQFҩXWU~FFӫDEӅPһWOөFÿӏD WKәQKѭӥQJOӟSSKӫ thӵF vұWOӟSWX\Ӄt phӫEăQJELӇQGòng biӇQ[18]. 1.4.1.2. L͓FKV͵GL͍QEL͇QFͯDNKtK̵XWRàn c̯X Khí hұXWUên 7UiLĈҩW KjQJQăPÿӅXFyVӵELӃQÿәL&yWKӇWKҩ\VӵELӃQÿәL này tӯKDLPһWPӝW OjGDRÿӝQJFyELrQÿӝOӟQKRһFQKӓ[XQJTXDQK WUӏ Vӕ WUXQJ bình, mһFNKiFOj%Ĉ.+ theo xu thӃGҫQGҫQWUӣWKành xҩXKRһFGҫQGҫQWUӣWKành tӕW1JѭӡLWDFKLDOӏFKVӱ%Ĉ.+ trên Trái ĈҩW ra thành 3 thӡLÿҥL: a) %Ĉ.+WKͥLÿ̩Lÿ͓DFK̭W do thӡLÿҥLQày kéo dài hàng triӋXQăPQrQQJѭӡL WDÿã chia thӡLÿҥLQày ra các thӡLNǤNKiFQKDXYӟLFiFÿһFÿLӇP[10]: 1) ThͥL7KiLF͝ ÿӝGày cӫDEăQJWtFKӣ&KkX3KLOên tӟLP 2) ThͥL1JX\ên c͝ băQJKjSKkQEӕUӝQJNKҳSWUên thӃJLӟL 3) ThͥLC͝VLQK ÿã thҩ\[XҩWKLӋQFiFÿӟLNKtKұXWUrQÿӏDFҫX 4) ThͥLTrung sinh: khí hұX7UiLĈҩW trӣQên ҩPiSҩPKѫQKLӋQQD\. 13 5) ThͥL7kQVLQK sӵ SKkQFKLDFiFÿӟLNKtKұXUҩWUõ rӋW9ào cuӕLWKӡLNǤ này khí hұXOҥQKGҫQWӯSKѭѫQJBҳF[XӕQJ SKѭѫQJ NamEăQg hà phân bӕNKiUӝQJQѫL QjRNK{QJFyEăQJKjWKì có lѭӧQJPѭDQKLӅXKѫQKLӋQQD\ 6) ThͥLNǤEăQJKà (kͽEăQJKà): ThӡLNǤnày ÿѭӧF[iFÿӏQKOà bҳWÿҫX cách ÿk\NKRҧQJ QăPFKRÿӃQQăP WUѭӟF F{QJQJX\ên. Theo các hӑFJLҧ Nga, thӡLQj\EăQJKjÿã bao phӫFic QѭӟFӣvùng biӇQ%DQ7tFKYà Trung Âu. - V͉QJX\ên nhân cͯD%Ĉ.+WKͥLÿ̩Lÿ͓DFK̭W có 3 gi̫WKX\͇WFKtQK[10]: + Gi̫WKX\͇WWKLrQYăQ cho rҵQJ%Ĉ.+GRQJX\ên nhân vNJWUөJk\QrQÿyOj nhӳQJ ҧQK KѭӣQJ WӯErQ QJRjL ÿӏD FҫX1JѭӡL WD FKR UҵQJ TXӻÿҥR ÿӏD FҫX ÿӝ nghiêng KRjQJÿҥRWkPsai cӫDTXӻÿҥRYjÿLӇP[XkQSKkQÿã có nhӳQJWKD\ÿәL lӟQJLӳDFiFWKӡLÿҥLÿӏDFKҩWGRYұ\NKtKұXÿã biӃQÿәL + Gi̫LWKX\͇Wÿ͓DFK̭W biӃQÿәLOөFÿӏDYӅKình dҥQJYà tӹOӋSKân bӕKҧLOөF trong các thӡLÿҥL ÿӏDFKҩWÿã gây ra BĈ.+*LҧWKX\ӃWQày cho rҵQJFiFFKkXOөF trên 7UiLĈҩW OX{QGLÿӝQJWUѭӧWWUên mӝWOӟSÿӋPQҵPVkXWURQJOòng ÿҩW9ì thӃFiF châu lөFWKѭӡQJFyTXiWUình tҥRVѫQYjGLFKX\ӇQJk\UD%Ĉ.+ + Gi̫WKX\͇WY̵WOê cho rҵQJ%Ĉ.+WURQJFiFWKӡLÿҥLÿӏDFKҩWOà do sӵWKD\ ÿәLÿһFWtQKSKiW[ҥFӫD0һWWUӡLYjÿһFWtQh hҩSWKөEӭF[ҥFӫDÿӏDFҫX7UѭӟFÿk\ thành phҫQNKtTXyӇQ7UiLĈҩW khác xa hiӋQQD\YjWKD\ÿәLUҩWQKLӅXTXDFiFWKӡL ÿҥLÿӏDFKҩW0һWNKiFVӵSKiW[ҥFӫD0һWWUӡLÿã có nhӳQJWKӡLNǤ\ӃXÿLJk\UD EăQJKjӣEӅPһW7UiLĈҩW và nhӳQJWKӡLNǤKRҥWÿӝQJPãnh liӋWJk\UDNKtKұXNK{ nóng trên bӅPһW7UiLĈҩW. Ĉk\ OjJLҧ WKX\ӃW ÿѭӧF WLQFұ\nhҩWKLӋQQD\ VRQJQy vүQFKѭDUõ ràng do NK{QJFyÿѭӧF các bҵQJFKӭQJ ÿӇFKӭQJPLQK. E%Ĉ.+WKͥLÿ̩LO͓FKV͵ thӡLNǤQj\ÿѭӧF[iFÿӏQKOà tӯcuӕLWKӡLÿҥLÿӏD chҩW FKRÿӃQWKӃNӹ;,;. Có nhiӅXNӃWTXҧ nghiên cӭXNKiFQKDXYӅ%Ĉ.+WKӡLÿҥL lӏFK sӱWX\QKLên phҫQOӟQÿLӅXNK{QJUõ ràng. 5LrQJÿӕLYӟL&KkXÆXFyWKӇÿLӇP qua trình tӵELӃQÿәLFӫDNKtKұXWURQJYài nghìn năPJҫQÿk\QKѭVDX Trong quá trình năPQJKìn năPWUѭӟFNӹQJX\ên cӫDFK~QJWDNKtKұXQyQJYà khô nhiӅXOҫQ ÿѭӧFWKD\WKӃEҵQJNKtKұXҭPYà lҥQKKѫQ.KRҧQJQăPWUѭӟFNӹQJX\ên cӫD FK~QJWDOѭӧQJJLiQJWKXӹWăQJUҩWQKDQKYà khí hұXWUӣQên lҥQKKѫQthӃNӹWUѭӟF 14 nhiӅX 7UѭӟFNKLEҳWÿҫXNӹQJX\ên cӫDFK~QJWDNKtKұXWѭѫQJWӵYӟLNKtKұXKLӋQ ÿҥL TӯFXӕLWKӃNӹÿӃQJLӳDWKӃNӹNKtKұX lҥQKYà ҩPEăQJKà phát triӇQ. Tӯ nӱa sau thӃNӹthì có sӵFKX\ӇQELӃQPӟLWѭѫQJÿӕLÿӝWQJӝW, khí hұXEҳWÿҫXÿӧW nóng. Tóm lҥLVӵELӃQÿәi cӫDNKtKұXWURQJWKӡLNǤOӏFKVӱFyÿһFWtQKdDRÿӝQJ chu kǤNKRҧQJYjLWUăPQăP [18]. F%Ĉ.+WKͥLÿ̩LQgày nay: &K~QJWDÿDQJVӕQJWURQJWKӡLNǤQyQJOên tiӃS theo cӫDNKtKұXĈyFKtQKOà sӵQyQJOên hiӋQÿҥLUҩWPҥQK. Quá trình nóng lên này bҳWÿҫXWURQJNKRҧQJKD\QăPFӫDWKӃNӹWKӭYà mҥQKOrQYjRÿҫXthӃNӹ 20 [18]. VҩQÿӅQày sӁÿѭӧFSKkQWtFKUõ KѫQӣSKҫQWLӃSWKHR (ӣPөF. 1.4.2. BiӃQÿәLNKtKұXKLӋQÿҥL%Ĉ.+ 1.4.2.1. Nguyên nhân và bi͋XKL͏Q 1Kѭÿã biӃW "%ĈKK là s͹EL͇Qÿ͝LWU̩QJWKiLFͯDNKtK̵XVRYͣLWUXQJEình và/ho̿FGDRÿ͡QJFͯDNKtK̵XGX\WUì trong m͡WNKR̫QJWKͥLJLDQGjLWK˱ͥQJOà vài th̵SNͽKR̿FGjLK˯Q%Ĉ.+FyWK͋Oà do các quá trình t͹QKLên bên trong ho̿FFiF WiFÿ͡QJEên ngoài, ho̿FGRKR̩W ÿ͡QJFͯDFRQQJ˱ͥLOjPWKD\ÿ͝LWKành ph̯QFͯD khí quy͋QKD\WURQJNKDLWKiFV͵GͭQJÿ̭W" [2]. Nguyên nhân dүQÿӃQ sӵQyQJOên cӫD7UiLĈҩW rҩWÿDGҥQJEDo gӗPnguyên nhân tӵ QKLên (theo các giҧ WKX\ӃW YӅ QJX\rQ QKkQ %Ĉ.+ WKӡL ÿӏD FKҩW ӣPөF 1.4.1.2) và các nguyên nhân nhân tҥRWK{QJTXD các quá trình phát thҧL các khí nhà kính (GHGs - GreenHouse Gas)). Tuy nhiên, nӃX sӵ%Ĉ.+ trong thӡLÿҥLÿӏDFKҩW là hoàn toàn do tӵQKLên, còn trong thӡLÿҥL OӏFK sӱ QJѭӡL WDcNJQJbӓTXDQJX\ên nhân nhân tҥRYì nó quá nhӓNK{QJÿiQJNӇWKì ngày nay nguyên nhân nhân t̩R OX{Qÿ˱ͫFTXDQWkPYì nó ÿDQJFyQKͷQJÿyQJJySṶWÿiQJN͋WK~Fÿ̱\V͹%Ĉ.+ di͍QUDYͣLW͙Fÿ͡QKDQKK˯Qvà kh̷FQghi͏WK˯Q. NJX\rQQKkQVkX[DWURQJÿyQJJySFӫDFRQQJѭӡLKLӋQQD\Yào sӵ%Ĉ.+Oà sӵSKiWWKҧLFiFGHGs (CO2, CH4, N2O, HFCs, PFCs và SF6). Theo tính toán cӫD các nhà khoa hӑF, sӵSKiWWKҧL khí GHGs JLDLÿRҥQWӯÿӃQ so vӟLWKӡLNǤ tiӅQF{QJQJKLӋSWăQJNKRҧQJ7URQJÿy&22 chiӃPWӹWUӑQJOӟQ nhҩW tӯ– 15 80% trong tәQJ*+*VSKiWWKҧL%ên cҥQKÿyVӵSKiWWKҧLFiF*+*VFNJQJGRQKLӅX nguyên nhân và xuҩWSKiWWӯnhiӅX nguӗQ khác nhau (Hình 1.2) [31]. Hình 1.2. (A)- Ph̯QWUăPFiFOR̩LNKtFyWURQJ*+*V(B)- Ph̯QWUăP*+*V ÿ˱ͫFVLQKUDWͳFiFQJX͛QQJX\ên nhân khác nhau [31]. - Các bi͋XKL͏QFKͯ\͇XFͯD%Ĉ.+[16]: + SӵQyQJOên cӫDNKtTX\ӇQYà 7UiLĈҩW nói chung. + SӵWKD\ÿәLWKành phҫQYà chҩWOѭӧQJNKtTX\ӇQFyKҥLFKRP{LWUѭӡQJVӕQJ cӫDFRQQJѭӡLYà các sinh vұWWUên 7UiLĈҩW. + SӵGkQJFDRPӵFQѭӟFELӇQGRWDQEăQJGүQWӟLVӵQJұS~QJFӫDFiFYùng ÿҩWWKҩSFiFÿҧRQKӓWUên biӇQ + SӵGLFKX\ӇQFӫDFiFÿӟLNKtKұXWӗQWҥLKàng nghìn năPWUrQFiFYQJNKiF nhau cӫD7UiLĈҩW dүQWӟLQJX\FѫÿHGRҥVӵVӕQJFӫDFiFORài sinh vұWFiFKӋVLQK thái và hoҥWÿӝQJFӫDFRQQJѭӡL + SӵWKD\ÿәLFѭӡQJÿӝKRҥWÿӝQJFӫDTXá trình hoàn lѭXNKtTX\ӇQFKXWUình tuҫQKRjQQѭӟFWURQJWӵQKLên và các chu trình sinh ÿӏDKRiNKiF + Sӵ WKD\ÿәLQăQJVXҩW VLQKKӑFFӫD FiFKӋ VLQK WKiL FKҩW OѭӧQJYà thành phҫQFӫDWKXӹTX\ӇQVLQKTX\ӇQFiFÿӏDTX\ӇQ Ngoài ra, nhͷQJEL͋XKL͏QUõ nét và thu hút nhi͉XV͹TXDQWkPQK̭WKL͏QQD\ là s͹JLDWăQJY͉F̫W̯QVX̭WFNJQJQK˱F˱ͥQJÿ͡FiFKL͏QW˱ͫQJWKͥLWL͇WYà khí h̵X c͹FÿRDQ QK˱Eão, lNJK̩QKiQ, xâm nh̵SP̿Q v.v.. (A) CO2 (76,7%) CH4 (14,3%) N2O (7,9%) Các khí khác (1,1%) (B) &{QJQJKLӋS (19,4%) 3KiUӯQJ (17,4%) 1{QJQJKLӋS (13,5%) *LDRWK{QJYұQ WҧL &KҩWWKҧLYj QѭӟFWKҧL 6LQKKRҥWYj[k\ GӵQJ 6ӱGөQJQăQJ OѭӧQJ 16 1.4.2.2. Di͍QEL͇QYà các d͹EiRÿ͙LYͣL%Ĉ.+ a) *LDWăQJQKL͏Wÿ͡Yà ̭POên cͯD 7UiLĈ̭W: NhiӋWÿӝWUXQJEình bӅPһWTrái ĈҩW WăQJOrQNKRҧQJ0C ± 0,180C trong vòng 100 năP– ÿiQJFK~ ý hѫQOjQKLӋWÿӝWăQJQKDQKJҫQQKѭJҩSÿ{LWURQJQăPWUӣOҥLÿk\YӟLPӭFJLD WăQJWUXQJEình 0,130C ± 0,030C trên mӝWWKұSNӹ[32]. ĈһFELӋW, thӡLNǤҩPQKҩWOà JLDLÿRҥQ– JLDLÿRҥQQj\ÿѭӧFJKLQKұQ Oà ҩPQKҩW VRYӟL WKӡLNǤ Wӯ 1850 trӣ OҥLÿk\YӟLQKLӋWÿӝ WăQJ Oên khoҧQJ Wӯ– 0,160C trên mӝW WKұSNӹ ĈӗQJWKӡLWKHRGӵEiRYjRQăPQKLӋWÿӝFyWKӇWăQJOên tӯ0&ÿӃQ0C [31]. b) %ăQJWDQYjQ˱ͣFEL͋QGkQg: SӕOLӋXYӋWLQKFKRWKҩ\GLӋQWtFKELӇQEăQJ trung bình năPӣ%ҳFFӵFÿã thu hҽSWKұSNӹ5Lêng mùa hè giҧPWKұS kӹGLӋQWtFKFӵFÿҥLFӫDOӟSSKӫEăQJWKHRPùa ӣ%ҳFEiQFҫXÿã giҧPNKRҧQJ7% kӇWӯQăPULêng trong mùa xuân giҧPWӟL[23]. %ăQJWDQOjQJX\rQQKkQ chӫ \ӃX Oàm mӵFQѭӟFELӇn dâng cao. Tính tӯQăP - 2003, mӵFQѭӟF biӇQ WăQJWUXQJEình 1,8 ± 0,5PPQăPVRYӟLPӭFÿӝJLDWăQJWUXQJbình cӫDWKӃNӹ là 1,7 ± 0,5PPQăP5LrQJJLDLÿRҥQ - ÿѭӧFÿiQKJLiOjJLDLÿRҥQFyWӕF ÿӝJLDWăQJPӵFQѭӟFELӇQ nhanh nhҩW bình quân 3,1 ± 0,7PPQăPĈӗQJWKӡLWKHR dӵEiRPӭFQѭӟFELӇQVӁWăQJOrQWUXQJEình tӯ - PPYjRQăPVRYӟL mӭFFӫDQăP [32]. MӟLÿk\WҥLKӝLQJKӏTXӕFWӃYӅ%Ĉ.+KӑSӣ%UX[HQ%ӍFiFEiRFiRNKRD hӑFFKRELӃWӣ%ҳFFӵFNKӕLEăQJGày 2 dһPÿDQJPӓQJGҫQYjÿã mӓQJÿLFP Ӣ1DPFӵFWình trҥQJWѭѫQJWӵFNJQJGLӉQUDYӟLWӕFÿӝFKұPKѫQYjQKӳQJQ~LEăQJ ӣ7k\1DPFӵFÿәVөS. Các nhà khoa hӑFFNJQJÿã kӃWOXұQQӃXQKLӋWÿӝ7UiLĈҩW tiӃS WөF WăQJNKӕL OѭӧQJEăQJ WX\ӃWӣNKXYӵF FDRQJX\ên sӁJLҧPYjRQăP 2050 và chӍFòn 1/2 vào năP[23]. 1.4.2.3. NhͷQJWiFÿ͡QJFͯD%Ĉ.+WRàn c̯X TiFÿӝQJFӫD%Ĉ.+ÿӕLYӟLFRQQJѭӡLYà sinh vұWWrên 7UiLĈҩW là rҩWÿDGҥQJ và không thӇOѭӡQJKӃWÿѭӧF7X\ nhiên, dӵDYào các nghiên cӭX và báo cáo thӕQJ kê, có thӇliӋWNê các WiFÿӝQJFKtQKFӫD%Ĉ.+QKѭVDX - SҧQ[XҩWQ{QJQJKLӋS (SXNN) YjDQQLQKOѭѫQJWKӵF; 17 - NguӗQQѭӟF và các chính sách quҧQOêQJXӗQQѭӟF [29]; - 0{LWUѭӡQJsinh thái YjÿDGҥQJVLQKKӑF; - ĈӟLYHQEӡYà nhӳQJYQJÿҩWWKҩSÿҩWQJұSQѭӟF; - Công nghiӋSVӵÿӏQKFѭYjFiFFKtQKViFK[ã hӝL; - SӭFNKRҿ [33]; 1JRjL UD%Ĉ.+Fòn tiӅPҭQQKӳQJ WiFÿӝQJ WLӅP WjQJNKiFPj FRQQJѭӡL FKѭDWKӇGӵEiRÿѭӧFWURQJFiFKRҥWÿӝQJSKiWWULӇQQKҩWOà trong các chiӃQOѭӧFYà kӃKRҥFKSKiWWULӇQ.7-XH. 1.4.2.4. Các gi̫LSKiS ͱQJSKy vͣL%Ĉ.+ ĈӇӭQJSKyYӟL%Ĉ.+FiFQKà khoa hӑFÿã ÿѭDUDFiFJLҧLSKiSVDX - Các gi̫LSKiSJL̫PQḰ: có ba nӅQWҧQJÿҧPEҧRWKành công trong công tác giҧPQKҽÿy Oà: ThӭQKҩWÿӏQKJLi phát thҧLFic bon và giҧPSKiW WKҧL; ThӭKDL WKD\ÿәLKành vi theo ý nghƭDUӝQJQKҩWFӫDWӯQày; ThӭEDcҫQFyVӵKӧSWiF và ÿRjQNӃW quӕFWӃ [29]. - Các FK˱˯QJ WUình thích ͱQJ: Công tác thích ӭQJ YӟL %Ĉ.+ ӣ FiF QѭӟF QJKqRYjQѭӟFJLjXWKѭӡQJ có sӵÿӕLOұS nhau. 7URQJO~FFiFQѭӟFJLàuQJѭӡLGkQ ÿѭӧFEҧRYӋWUѭӟFQKӳQJUӫLURQKӡYào các khoҧQÿҫXWѭFӫD QKjQѭӟFYjRFѫVӣ hҥWҫQJ1JѭӧFOҥLӣQKӳQJTXӕFJLDQJKèo bұFQKҩWWKӃJiӟLF{QJWiFWKtFKӭQJ chӫ\ӃXYүQOà sӵWӵOӵFFӫDPӛLFiQKkQ. 'RÿyÿӇ[k\GӵQJFKLӃQOѭӧFWKtFKӭQJ dài hҥQVӁNK{QJFyPӝWF{QJWKӭFFKXQJ7X\QKLrQÿӇWKӵFKLӋQWKành công công tác thích ӭQJPӛLTXӕFJLDWXǤYào hoàn cҧQKFөWKӇÿӇWKӵFKLӋQFiFFKѭѫQJWUình thích ӭQJQKѭ WăQJFѭӡQJFұSQKұt, phәELӃQ thông tin vӅFiFUӫLUR cӫDWKӡLWLӃWYà khí hұX[k\GӵQJFѫVӣKҥWҫQJÿӕLSKyYӟLNKtKұXWKӵFKLӋQFiFFKtQKViFKEҧR hiӇPDQVLQK[ã hӝLthӵFKLӋQFiFFѫFKӃTXҧQOêUӫLUR và thiên tai, v.v..[29]. - Các chính sách h͟ trͫYà hͫSWiF4X͙FW͇: UNFCCC ÿã ÿһWUDPӝWOӏFKWUình KjQKÿӝQJWiREҥRÿӇWULӇQNKDLF{QJWiFWKtFKӭQJ1yNêu gӑLVӵKӧSWiFTXӕFWӃ ÿӇ FKXҭQ Eӏ ÿӕL SKy YӟL QKӳQJ WiF ÿӝQJ FӫD %Ĉ.+ ӣ QKӳQJ OƭQK YӵF Wӯ Q{QJ nghiӋS WK{QJ TXD TXҧQ Oê SKòng hӝ EӡELӇQ FKRÿӃQ FiF WKành phӕ Yùng trNJQJ nhiӅXQJX\FѫONJOөW7KHR81)&&&FiFQѭӟFJLjXÿѭӧFÿӅQJKӏSKҧLJL~SÿӥFiF 18 QѭӟFÿDQJSKiWWULӇQÿһFELӋWGӉEӏWәQWKѭѫQJEӣLFiFWiFÿӝQJWLêu cӵFFӫD%Ĉ.+ nâng cao khҧQăQJWKtFKӭQJFӫDKӑYà hӛWUӧFKRKӑYӅPһWWài chính[29]. 1.4.3. BiӃQÿәLNKtKұXӣ9LӋW1DPYà tӍQK7KӯD7KLên HuӃ 1.4.3.1. Ĉ̿FÿL͋PFKXQJ: Theo sӕOLӋXTXDQWUҳF%Ĉ.+ӣ9LӋW1DPFyFiF ÿLӇPÿiQJOѭXý sau [2]: + Nhi͏Wÿ͡ trong khoҧQJQăPTXD-2000), nhiӋWÿӝWUXQJEình năPӣ ViӋW1DPÿã tăQJOrQ khoҧQJ 0,70C. NhiӋWÿӝWUXQJEình năPFӫDWKұSNӹJҫQÿk\ (1961-FDRKѫQWUXQJEình năPFӫDWKұSNӹWUѭӟFÿy-1960). /˱ͫQJP˱D trên tӯQJÿӏDÿLӇP[XWKӃELӃQÿәLFӫDOѭӧQJPѭDWUXQJEình QăPWURQJWKұSNӹYӯDTXD-2000) không rõ rӋWWKHRFiFWKӡLNǤYà trên các YQJNKiFQKDXFyJLDLÿRҥQWăQJOrQYjFyJLDLÿRҥQJLҧP[XӕQJ + M͹FQ˱ͣFEL͋Q dâng: theo sӕOLӋXTXDQWUҳFWURQJNKRҧQJQăm qua ӣFiF trҥP&ӱDÐQJYà Hòn DҩXPӵFQѭӟFELӇQ WUXQJEình ÿã tăQJ OrQNKRҧQJFP phù hӧSYӟL[XWKӃFKXQJFӫDWRàn cҫX + Bão: nhӳQJQăPJҫQÿk\VӕFѫQEão có cѭӡQJÿӝPҥQKQKLӅXKѫQTXӻÿҥR bão dӏFKFKX\ӇQGҫQYӅFiFYƭÿӝSKtDQDPYà mùa bão kӃWthúc muӝQKѫQQKLӅX FѫQEão có quӻÿҥRGLFKX\ӇQGӏWKѭӡQJKѫQ + Ngoài ra sӕÿӧWNK{QJNKtOҥQKYà sӕQJj\PѭDSKQWUXQJEình năPFNJQJ giҧPGҫQCөWKӇVӕÿӧWNK{QJNKtOҥQKWURQJKDLWKұSNӹJҫQÿk\FXӕLWKӃNӹ;; ÿҫXWKӃNӹ;;,FKӍ bҵQJWUXQJEình nhiӅXQăP 1.4.3.2. Các k͓FKE̫Q%Ĉ.+ YjQ˱ͣFEL͋QGkQJ ÿ͙LYͣL9L͏W1DP TURQJEiRFiRÿһFELӋWYӅFiFNӏFKEҧQSKiWWKҧLNKtQKjNtQKQăP,3&& ÿã ÿѭDUDNӏFKEҧQSKҧQiQKNKiÿDGҥQJNKҧQăQJSKiWWKҧLNKtQKà kính trong thӃNӹ&ác kӏFKEҧQSKiWWKҧLQj\ÿѭӧc tәKӧSWӯNӏFKEҧQJӕFOà kӏFKEҧQSKiW thҧLFDR$kӏFKEҧQWUXQJEình cӫDQKyPNӏFKEҧQSKiWWKҧLFDR(A2), kӏFKEҧQ phát thҧLWKҩS (B1) và kӏFKEҧQWUXQJEình cӫDQKyPNӏFKEҧQSKiWWKҧLWKҩp (B2) (xem PhөOөF$). 19 ĈӕL vӟL9LӋW1DPFiFWLrXFKtÿӇOӵDFKӑQSKѭѫQJSKiSWtQKWRiQ[k\GӵQJ kӏFKEҧQ%Ĉ.+QѭӟFELӇQGkQJEDRJӗP0ӭFÿӝWLQ cұ\FӫDNӏFKEҧQ%ĈKH toàn cҫXĈӝFKLWLӃWFӫDNӏFKEҧQ%Ĉ.+7tQKNӃWKӯD7tQKWKӡLVӵFӫD kӏFKEҧQ 7tQKSKù hӧSÿӏDSKѭѫQJ 7tQKÿҫ\ÿӫFӫDFiFNӏFKEҧQ; và (7) KhҧQăQJchӫÿӝQJFұSQKұW [3]. VӅNӏFKEҧQ%Ĉ.+YjQѭӟFELӇQGkQJFKR9LӋW1DP tháng 6 QăP%ӝ TNMT ÿã chӍÿҥR9LӋQ.KRDKӑF.KtWѭӧQJ7huӹYăQYà M{LWUѭӡQJ tiӃQKành xây dӵQJ kӏFKEҧQ%Ĉ.+YjQѭӟFELӇQGkQJ FKR9LӋW1DPĈӃQ WKiQJQăP ÿѭӧFVӵÿӗQJêFӫD&KtQKSKӫ%ӝ7107ÿã sӱGөQJYà phәELӃQ rӝQJUãi kӏFKEҧQ %Ĉ.+YjQѭӟFELӇQGkQJ cho ViӋW1DP (xem PhөOөF% ĈӗQJ WKӡL Wheo nhұQÿӏQK cӫD%ӝTNMT. Do tính phӭF WҥS cӫD%Ĉ.+Yà nhӳQJKLӇXELӃWFKѭDWKұWÿҫ\ÿӫYӅ%Ĉ.+FӫD9LӋW1DPFNJQJQKѭWUrQWKӃJLӟL cùng vӟL\ӃX Wӕ WkP OêNLQK WӃ[ã hӝL WtQKFKѭDFKҳFFKҳQYӅFiFNӏFKEҧQSKiW thҧLNKtQKjNtQKWtQKFKѭDFKҳFFKҳQFӫDNӃWTXҧP{Kình tính toán xây dӵQJNӏFK bҧQQên kӏFKEҧQKài hoà nhҩWOà kӏFKEҧQWUXQJEình ÿѭӧFNKX\ӃQQJKӏFKRFiF BӝQJjQKYjÿӏDSKѭѫQJOjPÿӏQKKѭӟQJEDQÿҫXÿӇÿiQKJLiWiF