Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng)

thể. Tuy nhiên ngày càng có sự nhất trí cao giữa nước tài trợ và nước nhận viện trợ về một số mục tiêu như: Tạo tiền đề tăng trưởng kinh tế; Xoá đói giảm nghèo; Bảo vệ môi trường… Thứ năm, nguồn vốn ODA tăng chậm và cạnh tranh giữa các nước đang phát triển trong việc thu hút vốn ODA đang tăng lên. Vì vậy, Chúng ta cần nắm bắt được những xu thế vận động của dòng vốn ODA để có những biện pháp hữu hiệu thu hút ODA của các nhà tài trợ. 5. Thực trạng huy động, sử dụng và quản lý vốn ODA 5.1 TÌNH HÌNH HUY ĐỘNG ODA 1) Các nhà tài trợ và lĩnh vực ưu tiên tài trợ cho Việt Nam. Trên thế giới hiện nay có 4 nguồn cung cấp ODA chủ yếu là: Các nước thành viên của DAC; Liên Xô cũ và các nước Đông Âu; Một số nước arập và một số nước đang phát triển. Trong các nguồn này ODA từ các nước thành viên DAC là lớn nhất. Bên cạnh ODA từ các quốc gia thì ODA từ các tổ chức viện trợ đa phương cũng chiếm một khối lượng lớn trong đó bao gồm: Các tổ chức thuộc hệ thống Liên hợp quốc, Liên minh Châu Âu(EU), các tổ chức phi chính phủ(NGO), các tổ chức tài chính quốc tế(WB, ADB, IMF)… Đối với Việt Nam trước năm 1993 nguồn viện trợ chủ yếu từ Liên Xô và các nước Đông Âu nhưng kể từ khi nối lại quan hệ với cộng đồng các nhà tài trợ quốc tế năm 1993 thì cho đến nay tại Việt Nam có trên 45 tổ chức tài trợ chính thức đang hoạt động với khoảng 1500 dự án ODA và trên 350 tổ chức phi chính phủ đang có tài trợ cho Việt Nam. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 61 Vốn ODA năm 2011 Việt Nam được cam kết như sau: 5 nhà tài trợ song phương lớn của Việt Nam ODA cam kết cho 2011 Nhật 1.760 Hàn Quốc 412 Pháp 221 Đức 199 Mỹ 142 5 nhà tài trợ đa phương lớn của Việt Nam WB 2.601 ADB 1.500 Các tổ chức phi chính phủ 270 Liên hợp quốc 140 EU 88 Đơn vị: Triệu USD Các lĩnh vực ưu tiên chủ yếu của một số nhà tài trợ lớn dành cho Việt Nam: Nhà tài trợ Ưu tiên toàn cầu Ưu tiên ở Việt Nam Nhật Hạ tầng kinh tế & dịch vụ Hạ tầng kinh tế & dịch vụ CHLB Đức Phát triển kinh tế; cải thiện điều kiện sống Hỗ trợ cải cách kinh tế; phát triển hệ thống GT Mỹ Tăng trưởng kinh tế; ổn định dân số và sức khoẻ Cứu trợ nạn nhân chiến tranh & trẻ em mồ côi Pháp Phát triển đô thị; GTVT; giáo dục; khai thác mỏ Phát triển nhân lực; GTVT; thông tin liên lạc Canađa Cơ sở hạ tầng; phát triển khu vực tư nhân; MT Hỗ trợ kinh tế & TC; hỗ trợ thiết chế & quản lý Anh Nhiều lĩnh vực Xoá đói giảm nghèo; GTVT WB Thúc đẩy phát triển kinh tế & tăng phúc lợi. Xoá đói giảm nghèo; GTVT. IMF Cân bằng về mậu dịch quốc tế;ổn định tỷ giá hối đoái. Hỗ trợ cán cân thanh toán& điều chỉnh cơ cấu. 2) Chiến lược huy động ODA của Việt Nam. Nhận thức được rằng ODA là một nguồn lực có ý nghĩa quan trọng từ bên ngoài và xuất phát từ xu hướng vận động và những ưu tiên của nhà tài trợ chính phủ Việt Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 62 Nam luôn luôn coi trọng và quan tâm đến việc huy động các nguồn ODA. Trước hết, để duy trì lòng tin đối với các nhà tài trợ nhằm duy trì các nguồn cung cấp ODA đang khai thác chính phủ Việt Nam đã tạo ra một khung pháp lý cho việc khai thác và sử dụng nguồn vốn ODA thông qua việc ban hành các chính sách và các văn bản pháp lý điều tiết các hoạt động liên quan đến ODA. Cụ thể: Trước năm 1993, việc quản lý và sử dụng ODA được điều tiết bởi từng quyết định riêng lẻ của chính phủ đối với từng chương trình, dự án ODA và từng nhà tài trợ cụ thể. Để quản lý vay và trả nợ nước ngoài một cách có hệ thống nhà nước ban hành nghị định số 58/CP ngày 30/8/1993 về quản lý và trả nợ nước ngoài, nghị định số 20/CP ngày 20/4/1994 về quản lý nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức. Trên cơ sở tổng kết thực tiễn và yêu cầu đổi mới quản lý từ năm 1997- 1999 chính phủ ban hành nghị định 87/1997/NĐ-CP ngày 5/8/1997 thay thế nghị định 20/CP và nghị định số 90/1998/NĐ-CP ngày 7/1/1998 thay thế cho nghị định 58/CP về quy chế vay và trả nợ nước ngoài đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, phân công trách nhiệm rõ ràng giữa các cơ quan của chính phủ, các Bộ, Ngành, Địa phương và các tổ chức kinh tế trong việc quản lý, sử dụng vốn vay nước ngoài. Để hoàn thiện hơn nữa cơ chế quản lý, ngày 4/5/2001 chính phủ đã ban hành nghị định số 17/2001/NĐ-CP về việc ban hành quy chế quản lý và sử dụng nguồn hỗ trợ phát triển chính thức thay thế cho nghị định 87 nói trên. Các văn bản này đã tạo ra hành lang pháp lý trong việc quản lý và sử dụng vay nợ nước ngoài góp phần thực hiện hiệu quả các chương trình, dự án sử dụng ODA tạo niềm tin cho các nhà tài trợ và điều đó sẽ tạo thuận lợi cho việc huy động tài trợ của các nhà tài trợ. Bên cạnh đó, để tăng khối lượng nhận viện trợ Việt Nam cũng đã chủ động tìm kiếm các nguồn cung cấp ODA, tăng cường, mở rộng các mối quan hệ với các quốc gia, tổ chức quốc tế, chủ động đưa ra những khó khăn, những lĩnh vực cần được hỗ trợ với các nhà tài trợ và đưa ra những cam kết trong việc quản lý và sử dụng vốn của các nhà tài trợ. 3) Tình hình huy động ODA trong thời gian qua. Kể từ khi cộng đồng các nhà tài trợ quốc tế chính thức nối lại cung cấp ODA cho Việt Nam thì hàng năm diễn ra hội nghị nhóm tư vấn các nhà tài trợ quốc tế nhằm Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 63 thoả thuận số vốn ODA dành cho Việt Nam và cho đến năm 2009 số vốn ODA chính nhận được là hơn 3.74 tỷ USD tăng 47% so với kết quả năm 2008. Như vậy, kể từ năm 1960 đến 2009 tổng số vốn ODA chính thức dành cho Việt Nam lên đến 36.9 tỷ. Biểu đồ sau biểu diễn số vốn ODA chính thức nhận được từ năm 1960-2009 và số vốn ODA Việt Nam được cam kết nhận được từ năm 2005-2011: (Nguồn World Bank) Vốn ODA cấp cho Việt Nam từ năm 2005 đến 2010 Đơn vị: tỷ USD Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 64 5.2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG ODA 1) Tình hình quản lý và sử dụng ODA. Nguồn vốn ODA đã có mặt ở Việt Nam từ rất lâu, song nguồn vốn này có một thời gian bị gián đoạn từ khi Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, cho đến cuối năm 1993 với việc bình thường hoá với quỹ tiền tệ quốc tế(IMF), Ngân hàng thế giới (WB) và Ngân hàng phát triển Châu Á(ADB) các nguồn vốn ODA chuyển vào Việt Nam có triển vọng tăng nhanh như đã biểu diễn ở biểu đồ trên. Nguồn vốn ODA đã được tập trung hỗ trợ cho các lĩnh vực kinh tế, xã hội ưu tiên của chính phủ, đó là: Năng lượng 24%, giao thông vận tải 27,5%, phát triển nông nghiệp, nông thôn bao gồm cả thuỷ sản, lâm nghiệp, thuỷ lợi 12,74% ngành cấp thoát nước 7,8%, các ngành y tế- xã hội, giáo dục và đào tạo, khoa học- công nghệ- môi trường 11,78%. Ngoài ra, nguồn ODA cũng hỗ trợ đáng kể cho ngân sách của chính phủ để thực hiện điều chỉnh cơ cấu kinh tế và thực hiện chính sách cải cách kinh tế (các khoản tín dụng điều chỉnh cơ cấu kinh tế, điều chỉnh cơ cấu kinh tế mở rộng, quỹ Miyazawa, PRGF, PRSC). Trong những năm qua, nhiều dự án đầu tư bằng vốn ODA đã hoàn thành và đưa vào sử dụng góp phần tăng trưởng kinh tế, xoá đói giảm nghèo như: nhà máy nhiệt điện Phú Mỹ, nhà máy thuỷ điện Sông Hinh, một số dự án giao thông quan trọng như Quốc lộ 5, quốc lộ 1A, cầu Mỹ Thuận…, nhiều trường học đã được xây dựng mới, cải tạo hầu hết ở các tỉnh, một số bệnh viện lớn ở các thành phố, thị xã như Bệnh viện Bạch Mai( Hà Nội), bệnh viện Chợ Rẫy( Thành phố Hồ Chí Minh), nhiều trạm y tế xã đã được cải tạo hoặc xây mới, các hệ thống cấp nước sinh hoạt ở nhiều tỉnh, thành phố cũng như ở nông thôn, vùng núi. Các chương trình dân số phát triển, chăm sóc sức khoẻ bà mẹ và trẻ em, tiêm chủng mở rộng được thực hiện một cách có hiệu quả. Tuy nhiên, việc phân bổ vốn ODA theo vùng lãnh thổ còn nhiều bất cập chưa đáp ứng được nhu cầu của những nơi cần được hỗ trợ nhiều hơn, hiệu quả hơn. Theo Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 65 UNDP, vùng duyên hải Bắc Trung Bộ và Đồng bằng Sông Cửu Long là những vùng đang bị thiệt thòi nhất về sử dụng vốn ODA. Trong khi các vùng này chiếm gần 70% số người nghèo của cả nước nhưng họ mới chỉ nhận được 44% các khoản giải ngân ODA trực tiếp và đây là một điều cần hết sức lưu ý khi phân bổ vốn ODA. 3) Tình hình giải ngân vốn ODA Lượng vốn cam kết tính đến nay đã đạt khoảng 72 tỷ USD, số vốn ký kết đạt trên 45 tỷ USD, số vốn giải ngân đạt khoảng gần 29 tỷ USD. Tốc độ giải ngân đạt bình quân hàng năm khoảng 40.3%. Tình hình giải ngân qua các năm cụ thể như sau: LƯỢNG VỐN ODA GIẢI NGÂN QUA CÁC NĂM (Triệu USD): Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 66 Nhìn chung, trong thời gian vừa qua lượng ODA vào Việt Nam không nhiều nhưng có ý nghĩa quan trọng và có tác động tích cực đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước: - Đối với một số ngành, lĩnh vực kinh tế ODA đóng góp trực tiếp vào quá trình phát triển thông qua các chương trình, dự án đầu tư bằng vốn ODA - ODA đã thực sự trở thành một nguồn vốn quan trọng đáp ứng những nhu cầu cấp bách về cân đối ngân sách, cán cân xuất nhập khẩu, đầu tư phát triển. - Nhiều cơ sở vật chất kỹ thuật quan trọng đã và đang được hình thành bằng nguồn vốn ODA. - ODA tác động tích cực đến quá trình phát triển kinh tế, xã hội của các địa phương và các vùng lãnh thổ. Nguồn vốn ODA cũng giúp cải thiện điều kiện về vệ sinh, y tế, cung cấp nước sạch, bảo vệ môi trường, phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn, phát triển nông nghiệp, xoá đói giảm nghèo v.v... Tuy nhiên, trong quá trình vận động, tiếp nhận và sử dụng vốn ODA vẫn còn tồn tại một số hạn chế. Cụ thể là: Những tồn tại Nguyên nhân 1. Trong vận động tài trợ: - thiếu chủ động trong vận động. - khả năng lập kế hoạch yếu. 2. Khi tiếp nhận: - Sử dụng vốn đầu tư dàn trải. - Phân bổ vốn thiếu công bằng. - Triển khai dự án chậm. 3. Sử dụng: - Không thoả mãn yêu cầu của nhà tài trợ. - Tỷ lệ giải ngân thấp. - Tốc độ giải ngân chậm. 4. Đấu thầu: - Không đủ khả năng dự thầu cung cấp thiết bị cho các dự án ODA. - Chỉ là thầu phụ khi thi công xây lắp. -Năng lực kém nên tính thuyết phục chưa cao. - Không đón trước được mục tiêu của nhà tài trợ. - Do cơ chế quản lý chưa rõ ràng, chồng chéo. - Thiếu sự thống nhất giữa các bên quản lý. - Năng lực cán bộ thừa hành yếu. - Thiếu công khai, minh bạch. - Khả năng điều hành của địa phương và ban quản lý dự án còn kém, chưa hiểu rõ các qui định của nhà tài trợ. -Vốn đối ứng không đủ, công tác giải phóng mặt bằng chậm. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 67 5.3 MỘT SỐ NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN THÀNH CÔNG, HẠN CHẾ TRONG QUẢN LÝ, SỬ DỤNG ODA VÀ BÀI HỌC RÚT RA. 1) Nguyên nhân thành công. - Chính phủ luôn coi trọng việc hoàn thiện môi trường pháp lý để quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn vốn ODA. - Việc chỉ đạo thực hiện ODA của chính phủ kịp thời và cụ thể như đảm bảo vốn đối ứng, vấn đề VAT đối với các chương trình, dự án ODA, nhờ vậy nhiều vướng mắc trong quá trình thực hiện các chương trình, dự án đã được tháo gỡ. - Công tác theo dõi và đánh giá dự án ODA đã đạt được nhiều bước tiến bộ. Nghị định 17/2001/NĐ-CP đã tạo khuôn khổ pháp lý tổ chức hệ thống theo dõi và đánh giá chương trình, dự án ODA từ các Bộ, Ngành trung ương tới các địa phương và các Ban quản lý dự án. - Chính phủ đã phối hợp chặt chẽ với các nhà tài trợ nhằm tăng cường quản lý ODA, làm hài hòa thủ tục giữa Việt Nam và các nhà tài trợ để thúc đẩy tiến trình thực hiện các chương trình, dự án. 2) Nguyên nhân dẫn đến hạn chế. Những nguyên nhân chung: Thứ nhất, Việt Nam chưa có kinh nghiệm trong việc tiếp nhận vốn ODA, nhất là việc thực hiện các thủ tục có liên quan tới đấu thầu, thanh toán, chế độ báo cáo định kỳ, bố trí vốn đối ứng kịp thời. Thứ hai, Công tác quản lý ODA còn bị chồng chéo, chưa tách bạch rõ trách nhiệm của các cấp làm giảm hiệu lực điều hành, quản lý vốn ODA. Thứ ba, mỗi nhà tài trợ lại có những qui định riêng và hầu như chưa hài lòng với những qui định của Việt Nam. Nhìn chung, các bước thực hiện dự án đều phải trình phía đối tác từng giai đoạn mất nhiều thời gian. Thứ tư, Việt Nam chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai làm ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện dự án. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 68 Thứ năm, Việt Nam chưa đáp ứng được yêu cầu của các nhà tài trợ. Nguyên nhân của việc giải ngân chậm: Một là, Thời gian lựa chọn dự án, phát triển dự án và thẩm định dự án thường kéo dài, đặc biệt là các thủ tục hành chính về phía Việt Nam. Hai là, Trình độ quản lý dự án, tư vấn dự án chung đặc biệt là phía Việt Nam còn chưa đáp ứng được yêu cầu, tính chuyên nghiệp của công chức Việt Nam còn thấp trong khi vai trò của các tổ chức tư vấn tư nhân và phi chính phủ thường không được chấp nhận. Ba là, Yêu cầu về vốn đối ứng của một số chương trình viện trợ chẳng những không có ý nghĩa như mong muốn mà còn gây trở ngại cho việc thúc đẩy thực hiện các dự án. Trên thực tế, phần lớn vốn đối ứng này đang trở thành gánh nặng cho ngân sách. Hơn nữa các vấn đề kỹ thuật để xác định tài sản làm vốn đối ứng, thủ tục chấp nhận vốn đối ứng thường rất phức tạp. Bốn là, Một phần lớn vốn ODA được chính phủ cấp cho các doanh nghiệp nhà nước thuộc khu vực sản xuất thay thế nhập khẩu dưới hình thức cho vay lại nhưng các dự án này lại thường được thẩm định một cách sơ sài, thời gian kéo dài nên hiệu suất thấp. Năm là, Phần lớn các dự án dành cho các dân tộc thiểu số thường không tính đến các khía cạnh xã hội và văn hóa của họ. Các dự án này thường không thất bại vì lý do kinh tế mà do khía cạnh xã hội và văn hóa. Vì vậy họ tham gia các dự án một cách thụ động và coi các khoản viện trợ như một thứ quà biếu không có giá trị phát triển. Sáu là,Sự thiếu minh bạch về luật pháp, sự thiếu công khai về thông tin trong hệ thống kế toán của Việt Nam và quốc tế, những thủ tục phức tạp về giải ngân của các nhà tài trợ và tình trạng tham nhũng, quan liêu ở Việt Nam cũng là những trở ngại lớn đối với việc giải ngân các nguồn tài trợ quốc tế tại Việt Nam. 3) Một số bài học rút ra. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 69 Qua thực tế quản lý các dự án ODA chúng ta thấy rằng cần phải chú ý một số điểm sau: Một điều kiện tiên quyết để triển khai thành công dự án và giải ngân nhanh là phải tranh thủ được sự ủng hộ của người hưởng lợi và phương pháp tốt nhất để tranh thủ được sự ủng hộ của họ là tạo điều kiện và đưa họ tham gia vào dự án. Trong quá trình triển khai các dự án ODA, chủ dự án không những phải tuân thủ đầy đủ các qui định trong nước mà còn phải tuân thủ các qui định của phía nhà tài trợ. Vì vậy việc triển khai các dự án này rất phức tạp. Dự án cần được xây dựng và thiết kế cẩn thận để khi đã ký kết hiệp định vay vốn thì có thể triển khai được ngay. Một vấn đề khác là vấn đề vốn đối ứng. Vốn đối ứng cho các dự án chiếm một phần nhỏ trong tổng số vốn đầu tư nhưng lại là một phần không thể thiếu nếu muốn triển khai dự án. Về phía chính phủ, cần tiếp tục ưu tiên bố trí vốn đối ứng cho các dự án ODA. Về phía chủ đầu tư cần quan tâm lập kế hoạch vốn đối ứng chính xác và kịp thời trình các cơ quan tổng hợp xem xét và bố trí đầy đủ. Các dự án ODA sử dụng vốn nước ngoài nhưng ngân sách nhà nước phải trả lại sau này nên thực chất vẫn là chi tiêu từ ngân sách nhà nước. Vì vậy, phải sử dụng nguồn vốn này một cách có hiệu quả nhất. Các dự án ODA phải được xây dựng phù hợp với kế hoạch phát triển tổng thể của đất nước, của các ngành chủ quản và các đơn vị hưởng lợi. Do vậy, để tiếp tục có vốn đầu tư phát triển đất nước, Việt Nam cần có những biện pháp mạnh để cạnh tranh thu hút nguồn vốn ODA và sử dụng có hiệu quả nguồn vốn này. 6. Một số giải pháp tăng cường quản lý và sử dụng ODA. Tình hình huy động, quản lý và sử dụng ODA ở nước ta trong thời gian qua cho thấy chúng ta đã đạt được những kết quả tích cực góp phần quan trọng thúc đẩy công cuộc CNH, HĐH đất nước. Song, chúng ta cũng thấy rằng còn có nhiều hạn chế trong trong quá trình huy động, quản lý và sử dụng vốn ODA mà chúng ta cần khắc phục để sử dụng có hiệu quả hơn nữa nguồn ngoại lực quí báu này. Sau đây là một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA: Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 70 6.1 MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHUNG. 1) Về cơ chế chính sách Thứ nhất, phải tiến hành xây dựng chính sách tổng thể về quản lý, giám sát vay và trả nợ nước ngoài được hoạch định trong mối tương quan chặt chẽ với các chính sách và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội ở tầm vĩ mô và vi mô, việc quản lý vay và trả nợ nước ngoài phải tính đến các chỉ tiêu cơ bản về nợ nước ngoài như: khả năng hấp thụ vốn vay nước ngoài( tổng số nợ nước ngoài/ GDP), chỉ tiêu khả năng vay thêm từng năm, chỉ tiêu khả năng hoàn trả nợ( tổng nghĩa vụ trả nợ/thu nhập xuất khẩu). Thứ hai, phải nhanh chóng hoàn chỉnh các chính sách, chế độ về vay và quản lý vay nợ nước ngoài nói chung và nguồn vốn ODA nói riêng. Thứ ba, Rà soát lại các định mức, xoá bỏ các định mức lạc hậu, xây dựng các định mức đảm bảo tiên tiến, khoa học phù hợp với thực tiễn và xem xét lại qui trình đấu thầu, xét thầu, giao thầu để giảm sự khác biệt giữa trong và ngoài nước, tuy nhiên phải phù hợp với điều kiện của Việt Nam. Thứ tư, quản lý vay nợ cần xác định rõ trách nhiệm của người vay và người sử dụng vốn vay, chống ỷ lại vào nhà nước. Đồng thời phải quản lý chất lượng các khoản vay ODA đặc biệt là khâu xây dựng dự án. Cụ thể: - Ban hành các thông tư hướng dẫn thật cụ thể để thực hiện tốt các nghị định của chính phủ về quản lý vay, trả nợ nước ngoài, hoàn chỉnh hình thành quỹ tích luỹ trả nợ nước ngoài nhằm tạo nguồn trả nợ cho chính phủ, đảm bảo trả nợ đúng hạn, không rơi vào chồng chất không có khả năng thanh toán. - Ban hành qui chế chung cho vay lại các nguồn vốn vay nước ngoài, khuyến khích sự tham gia của các ngành, các địa phương, các cơ sở vào khai thác nguồn vốn ODA nhằm khắc phục tình trạng lộn xộn hiện nay trong xác định các điều kiện cho vay lại. 2) Giải pháp trong huy động vốn ODA. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 71 Một là, Tăng cường cơ quan chỉ đạo quốc gia chỉ đạo thực hiện ODA. Như đã phân tích ở trên, việc triển khai ODA ở nước ta còn chậm và điều này sẽ kéo theo việc huy động ODA sau này gặp khó khăn phải chăng một phần là do ta chưa có cơ quan chuyên trách mạnh về lĩnh vực này. Không phải chỉ dành cho một vài cơ quan hay tổ chức đặc quyền nào tham gia vào các dự án hay chương trình ODA mà đó phải là quyền lợi và nghĩa vụ của toà dân, của xã hội. Phải làm sao cho mọi người, mọi vùng trên đất nước ta đều được hưởng thành quả của sự hỗ trợ về tài chính mà cộng đồng quốc tế dành cho chúng ta. Nhưng muốn như vậy, phải có cơ quan chuyên trách mạnh và công khai đủ sức và đủ uy tín để đề xuất chủ trương, chính sách với Đảng, nhà nước và hướng dẫn các tổ chức xã hội, các địa phương trong nước xây dựng và thực hiện các dự án vừa phù hợp với đường lối chiến lược của ta vừa phù hợp với mục tiêu ODA. Hai là, Mở rộng các quan hệ phi nhà nước. Viện trợ phát triển chính thức bao gồm ba phương thức: viện trợ không hoàn lại (song phương), cho vay với điều kiện ưu đãi (song phương) và các hiệp định đa phương. Nếu như phần cho vay với điều kiện ưu đãi thường dành cho các dự án nhà nước về xây dựng cơ sở hạ tầng, cải thiện môi trường … thì phần viện trợ không hoàn lại thường dành cho mục tiêu phát triển con người như y tế, cung cấp nước sạch, cải thiện điều kiện giáo dục ở nhà trường, bảo tồn khai thác các di sản văn hoá dân tộc… Trong những lĩnh vực này không chỉ có vai trò của các tổ chức nhà nước mà còn có vai trò của các tổ chức xã hội, đoàn thể, các địa phương, các tổ chức từ thiện và các tổ chức phi chính phủ. Vì thế, việc mở rộng quan hệ phi nhà nước là một điều kiện quan trọng để tìm kiếm được nhiều hơn các nguồn ODA cũng như các nguồn viện trợ khác. Ba là, Hướng dẫn lập dự án và triển khai dự án ODA. Để nhận được tài trợ ODA của các nhà tài trợ thì các địa phương phải xây dựng được các dự án có tính thuyết phục và có khả năng thực hiện được dự án một cách hiệu quả nhưng thường các dự án hỗ trợ loại này thì đối tượng nhận hỗ trợ thường không đủ khả năng để làm những việc như trên. Do đó, sự hướng dẫn, giúp đỡ của các cơ quan chuyên trách là hết sức cần thiết và quyết định đến hiệu quả của chương trình, dự án. 2) Về tổ chức thực hiện dự án. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 72 Thứ nhất, Xác định rõ hơn nữa trách nhiệm của từng cơ quan quản lý và của người vay vốn ODA trong việc huy động vốn vay và sử dụng, quản lý nguồn vốn ODA cho vay lại phải được đồng bộ, thống nhất qua đầu mối là Bộ tài chính thực hiện cho vay lại hoặc uỷ quyền cho ngân hàng thương mại cho vay theo quy định. Thứ hai, Khi xây dựng các hạng mục, các chương trình, dự án ưu tiên đầu tư của nhà nước cần chỉ rõ thứ tự ưu tiên cho từng chương trình, dự án để làm căn cứ vận động vốn nước ngoài. Thứ ba, Các nguồn vốn viện trợ cho từng lĩnh vực cần phải phân bổ theo trật tự ưu tiên với cơ cấu cụ thể, kết hợp với những khả năng và nhu cầu vốn đối ứng có tính toán cụ thể, phải xác định rõ về vốn đối ứng ngay từ khi bắt đầu, đảm bảo tính khả thi. Nhà nước chỉ bố trí vốn đối ứng cho dự án xây dựng cơ sở hạ tầng không có khả năng thu hút vốn trực tiếp. Các dự án còn lại chủ đầu tư cần có phương án bố trí vốn đối ứng chắc chắn hơn mới đưa vào kế hoạch sử dụng vốn ODA. Đây là vấn đề then chốt cho yêu cầu sử dụng hợp lý có hiệu quả các nguồn tài trợ từ bên ngoài. Thứ tư, kiện toàn bộ máy vay, trả nợ trong các cơ quan quản lý nợ nước ngoài. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức lập và quản lý dự án ở các Bộ, ngành, địa phương nhằm đảm bảo khả năng lập kế hoạch, lập dự án và quản lý dự án ở các bộ, ngành. Nâng cao trình độ thẩm định để xét duyệt, quyết định dự án ngay ở từng bộ, ngành, địa phương cũng như huy động các nguồn vốn đối ứng trong nước nhằm làm cho việc hấp thụ nguồn vốn nước ngoài có hiệu quả cao. Thứ năm, Tăng cường công tác quản lý, giám sát nợ nước ngoài ngay từ khâu đàm phán, giám sát việc đấu thầu, mua sắm thiết bị, tư vấn, ký kết các hợp đồng, thực hiện rút vốn, sử dụng vốn, quyết toán nợ và bố trí nguồn trả nợ. Thứ sáu, Tăng cường hoàn thiện hệ thống thống kê, kế toán về nợ nước ngoài, đẩy mạnh công tác tuyên truyền đối với các tổ chức tài trợ để họ hiểu thêm về thể chế điều phối và quản lý vay nợ nước ngoài, nguồn ODA của Việt Nam. 3) Về sử dụng ODA. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 73 Một là, Sử dụng vốn vay ưu đãi ODA phải coi trọng hiệu quả kinh tế, không được sử dụng hết tất cả các khoản thu nhập ròng đã có, cần phải giữ một phần để hoàn trả lại vốn, lãi kịp thời nhằm đảm bảo uy tín quốc tế. Hai là, Lựa chọn lĩnh vực sử dụng nguồn vốn ODA. Hiện nay ở Việt Nam để nền kinh tế đạt kết quả trên diện rộng dựa vào luồng vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài lâu dài thì việc cải thiện cơ sở hạ tầng đã trở thành nhiệm vụ cấp bách. Do đó, trong thời gian đầu của sự nghiệp CNH, HĐH Việt Nam cần tập trung vốn, đặc biệt là vốn ưu đãi nước ngoài ODA để đầu tư cho việc xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế, các cơ sở sản xuất tạo nhiều việc làm, các dự án đầu tư quan trọng của nhà nước trong từng thời kỳ. Về lâu dài, chiến lược sử dụng vốn vay phải theo hướng sử dụng vốn vay nước ngoài phải kết hợp với công cuộc cải cách ngày càng sâu sắc hơn, tăng cường xuất khẩu hàng hoá, điều chỉnh chiến lược thay thế mặt hàng nhập khẩu. Ba là, Xây dựng hệ thống kiểm soát, đánh giá việc sử dụng nguồn vốn ODA: Vốn vay phải được sử dụng đúng mục đích đã được thẩm định phê duyệt, quán triệt phương châm vốn vay phải được sử dụng toàn bộ vào mục đích đầu tư phát triển, không dùng trang trải nhu cầu tiêu dùng; Thủ tục quản lý phải chặt chẽ nhưng phải thuận lợi cho người sử dụng trong việc rút vốn và sử dụng vốn, không gây phiền hà làm giảm tốc độ giải ngân. Phải đặt các hạn mức sử dụng và kiểm tra chặt chẽ việc chi tiêu, theo dõi quá trình thực hiện và quản lý giải ngân dự án. Trên đây là một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng ODA. Sau đây xin nêu ra một số giải pháp cụ thể để đẩy nhanh tốc độ giả ngân vốn ODA- khâu mang tính chất quyết định đến việc hoàn thành một chương trình, dự án ODA. 6.2 MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG TỐC ĐỘ GIẢI NGÂN VỐN ODA. 1) Hài hoà thủ tục dự án. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 74 Dự án đầu tư bằng nguồn vốn ODA phải trải qua hai khâu thẩm định. Các quá trình thẩm định và phê duyệt dự án diễn ra từ phía các cơ quan chính phủ và các nhà tài trợ. Để đảm bảo việc phê duyệt dự án được suôn sẻ cần có sự cải tiến thủ tục và phối hợp của cả hai phía. Thực tế hiện nay cho thấy tiến trình thẩm định và phê duyệt vẫn đang còn có những vướng mắc, các văn bản báo cáo nghiên cứu khả thi được chuẩn bị thường không đáp ứng yêu cầu do năng lực chuẩn bị báo cáo nghiên cứu khả thi của chủ đầu tư còn hạn chế dẫn đến sự chậm trễ trong việc trình và phê duyệt báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, còn thiếu sự nhất quán giữa nội dung của báo cáo khả thi được phê duyệt và các kết quả thẩm định của nhà tài trợ. Do đó, cả hai bên cần nghiên cứu, điều chỉnh để thủ tục thẩm định của hai bên tiến tới đồng bộ, thống nhất và phối hợp nhịp nhàng với nhau cả về nội dung và thời điểm thẩm định của một quy trình thẩm định chung nhưng vẫn là hai lần thẩm định độc lập, khách quan. Trong đó, nên để thẩm định của nhà tài trợ sau khi có phê duyệt của chính phủ. Đồng thời, để tránh lãng phí thời gian nên giảm bớt những thủ tục không thật sự cần thiết trong quá trình phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi. Ngoài ra cần được bố trí vốn chuẩn bị đầu tư để lập trước nghiên cứu tiền khả thi và xúc tiến nghiên cứu khả thi cho các dự án nằm trong danh mục các dự án ưu tiên được sử dụng vốn ODA đã được chính phủ phê duyệt và nhà tài trợ có cam kết xem xét tài trợ. 2) Giải quyết vốn đối ứng. Vốn đối ứng cho các chương trình, dự án sử dụng vốn ODA là phần vốn trong nước tham gia trong từng chương trình, dự án ODA được cam kết giữa phía Việt Nam và phía nước ngoài trong các hiệp định, văn kiện dự án, quyết định đầu tư của cấp có thẩm quyền. Các dự án vay vốn của chính phủ Nhật Bản hay Ngân hàng thế giới, Ngân hàng Châu Á thường yêu cầu vốn đối ứng trong nước chiếm từ 15% đến 30% tổng giá trị dự án, các dự án hỗ trợ của các tổ chức thuộc hệ thống Liên hợp quốc thường đòi hỏi vốn đối ứng trong nước khoảng 20% trị giá dự án. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 75 Về nguyên tắc, vốn đối ứng của chương trình, dự án thuộc cấp nào thì cấp đó xử lý từ nguồn ngân sách của mình. Trường hợp một số địa phương có vốn đối ứng phát sinh quá lớn, vượt khả năng cân đối thì cần trình thủ tướng chính phủ để xin hỗ trợ một phần ngay từ khi lập dự án. Tuy nhiên, thực tế vốn đối ứng không phải lúc nào cũng trôi chảy, mà đang là một trong những nguyên nhân chủ yếu gây nên sự chậm trễ trong việc thực hiện dự án. Cơ chế vốn đối ứng khác nhau cho những dự án cùng loại là câu hỏi đang chờ giải đáp. Bên cạnh đó, một số dự án do vốn đầu tư lớn nên càng khó khăn về vốn đối ứng, đặc biệt là đối với các địa phương. Nhằm tháo gỡ những khó khăn về vốn đối ứng, cần quy định cụ thể hơn về cơ chế vốn đối ứng. Đảm bảo vốn đối ứng được cấp đầy đủ và kịp thời theo tiến độ thực hiện dự án, thống nhất cơ chế quản lý vốn đối ứng đối với những dự án cùng loại. Mặt khác, cần tăng cường quản lý và sử dụng vốn đối ứng cho các dự án ODA phù hợp với quy định của chính phủ và không được sử dụng vốn đối ứng ngoài mục đích, nội dung của dự án. 3) Cải thiện chất lượng đầu vào. Để cải thiện và nâng cao tốc độ giả ngân vốn ODA, giảm thiểu gánh nặng nợ nần, phải quan tâm nhiều hơn nữa đến chất lượng đầu vào của nguồn vốn ODA. Phải lựa chọn các dự án phù hợp, phục vụ chiến lược phát triển kinh tế - xã hội dài hạn và trung hạn. Cần chú trọng tới cơ cấu và tính bền vững của các nguồn vốn ODA. Để tăng cường chất lượng đầu vào của các chương trình, dự án ODA công tác chuẩn bị, thẩm định và phê duyệt dự án cần được tổ chức chặt chẽ và chất lượng cao trên cơ sở phát triển quan hệ đối tác. Cần phát triển hơn nữa quan hệ đối tác giữa các bên, trên cơ sở quan tâm tới lợi ích chung của tất cả các bên tham gia và đề cao vai trò làm chủ của bên tiếp nhận. Đồng thời, chia sẻ thông tin cũng là một cơ sở quan trọng để phát trển quan hệ đối tác. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 76 Do đó, để có thể phối hợp trong quan hệ hợp tác phát triển nói chung và tạo điều kiện cho việc giải ngân đúng tiến độ các bên cần có thông tin chính xác và tôn trọng lợi ích của nhau. 4) Tiếp tục hoàn thiện chính sách đền bù, tái định cư. Giải phóng mặt bằng, tái định cư là khâu quan trọng, có ý nghĩa kinh tế, xã hội, chính trị, môi trường… và ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ thực hiện dự án và do đó ảnh hưởng đến tốc độ giải ngân vốn ODA nhưng đây cũng là khâu thường xuyên có vướng mắc trong quá trình thực hiện dự án. Vấn đề đền bù, giải phóng mặt bằng, tái định cư cần được coi là một bộ phận quan trọng trong kế hoạch thực hiện dự án ODA, vấn đề này không chỉ liên quan đến lợi ích thiết thực, cuộc sống hiện tại cũng như lâu dài của người dân mà còn liên quan đến luật pháp, chính sách của nhà nước, chính sách của nhà tài trợ. Trong đền bù luôn gặp tính hợp pháp của tài sản và việc xử lý vấn đề này không dễ dàng trong tình trạng xây dựng trái phép, lấn chiếm đất đai phổ biến như hiện nay. Đồng thời việc áp dụng chính sách tính hợp pháp của tài sản trên thực tế nhiều khi lại mâu thuẫn với chính sách đảm bảo đời sống của người bị ảnh hưởng bởi dự án sau khi thực hiện tái định cư không tồi hơn địa điểm cũ của nhà tài trợ. Để tháo gỡ vấn đề này cần phải có sự phối hợp từ nhiều phía ở phía Việt Nam và nhà tài trợ cũng cần xem xét lại việc điều chỉnh các chính sách của mình cho phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Trên đây là một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao khả năng thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA vào Việt Nam và trong mỗi dự án cụ thể, từng giai đoạn khác nhau chúng ta cần áp dụng những biện pháp cụ thể, kịp thời để ODA thật sự trở thành nguồn vốn hỗ trợ từ bên ngoài có ý nghĩa trong phát triển kinh tế đất nước. 7. Kết luận Qua việc phân tích thực trạng huy động, quản lý và sử dụng vốn ODA trong thời gian qua cho thấy rằng ODA có một vai trò quan trọng hỗ trợ cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam và trên thực tế những chương trình, dự án sử dụng vốn ODA được thực hiện đã tập trung vào những lĩnh vực, ngành mà Việt Nam đang cần Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 77 được hỗ trợ như: Đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, chuyển giao công nghệ, xoá đói giảm nghèo, bảo vệ môi trường… Đó là những lĩnh vực đầu tư có tính xúc tác vừa có tác dụng trước mắt đồng thời là cơ sở lâu dài cho sự nghiệp CNH, HĐH đất nước. Lượng vốn cam kết tính đến nay đã đạt khoảng 72 tỷ USD, số vốn ký kết đạt trên 45 tỷ USD, số vốn giải ngân đạt khoảng gần 29 tỷ USD. Như vậy tốc độ giải ngân số vốn này mới chỉ đạt khoảng hơn 40%. Nguyên nhân của thực trạng này do cả hai phía Việt Nam và các nhà tài trợ nhưng chủ yếu là từ phía Việt Nam. Một số nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng kém hiệu quả trong việc sử dụng vốn ODA là: Nhận thức của chúng ta về nguồn vốn ODA còn thiếu đúng đắn, chưa có kinh nghiệm trong việc tiếp nhận ODA, công tác quản lý ODA còn bị chồng chéo, chưa rõ ràng v.v... Để tiếp tục thực hiện chính sách quản lý và sử dụng một cách có hiệu quả nguồn vốn ODA phục vụ cho chiến lược phát triển kinh tế xã hội của đất nước trong thời gian tới, cần lưu ý một số khía cạnh sau: ODA gắn liền với các điều kiện chính trị. Tuy nhiên bằng chính sách đối ngoại của mình chúng ta có thể đa phương hoá quan hệ hỗ trợ phát triển của mình, sử dụng hiệu quả nguồn vốn ODA phục vụ phát triển đất nước trong khi vẫn giữ vững được độc lập, tự chủ của đất nước. Chúng ta cần phải thể hiện được tính chủ động của mình trong việc sử dụng ODA, đặc biệt trong việc xây dựng, hình thành dự án, thẩm định các văn kiện dự án, hình thành cơ chế về quản lý điều hành, quản lý tài chính… Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 78 Chương 5: VAY THƯƠNG MẠI NƯỚC NGOÀI 1. Khái niệm: Vay thương mại nước ngoài: là các khoản vay nước ngoài của Việt Nam không phải là vay ODA. Hạn mức vay thương mại nước ngoài được NHNN tính toán, xây dựng hàng năm dựa trên cơ sở tổng số doanh nghiệp ký vay trung dài hạn thương mại nước ngoài trong năm và dự kiến số rút vốn vay trung dài hạn nước ngoài trong năm. Mục tiêu của việc xác định hạn mức này là duy trì các tỷ lệ về quản lý nợ an toàn và bền vững bao gồm các chỉ số về nợ nước ngoài của quốc gia nói chung (như tỷ lệ tổng số nợ nước ngoài/GDP, tổng nghĩa vụ nợ phải trả/kim ngạch xuất khẩu). Yêu cầu này đòi hỏi phải kiểm soát nợ nước ngoài của doanh nghiệp trong tổng thể nợ nước ngoài của quốc gia, nhằm đảm bảo các ngưỡng, các chỉ tiêu an toàn nợ cần thiết. (nguồn: Nghị định số 134/2005/NĐ-CP ngày 1 tháng 11 năm 2005) Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 79 2. Thực trạng vay thương mại của Việt Nam Nguồn: Bản tin nợ số 5 về nợ nước ngoài của Việt Nam của Bộ Tài Chính Qua số liệu và biểu đồ chúng ta có thể thấy rõ vay thương mại qua 5 năm vẫn giữ múc ổn định dao động trong khoảng 20% tổng nợ nước ngoài. Nhu cầu vay thương mại của VN ổn định và không thay đổi nhiều qua các năm. Do một phần sự quản lý chặt chẽ vay nợ nước ngoài của chính phủ trong đó các doanh nghiệp, các tập đoàn, tổng công ty nhà nước muốn vay nước ngoài phải được cơ quan đại diện vốn chủ sở hưu trong doanh nghiệp phê duyệt phương án huy động vốn vay. Đó là một trong những nội dung trong dự thảo nghị định về quản lý vay trả nợ nước ngoài không có bảo lãnh Chính phủ vừa được Ngân hàng Nhà nước lấy ý kiến. Ngoài ra, kim ngạch vay phải được Bộ Tài chính đồng ý và xác nhận nằm trong giới hạn an toàn nợ nước ngoài của quốc gia, phù hợp với quy định hiện hành. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 80 Tổng Nợ Nước Ngoài Của Chính Phủ và được Chính Phủ bảo lãnh theo điều kiện tín dụng Vay ODA Vay ưu đãi Vay thương mại Tổng nợ nước ngoài CP 0% 20% 40% 60% 80% 100% 2005 2006 2007 2008 2009 Vay thương mại Vay ưu đãi Vay ODA Lấy năm 2009 làm ví dụ minh họa. Ta có thể thấy Vay thương mại < 1/5 trong tổng nợ. Một điểm mới trong dự thảo nghị định là bổ sung VND vào danh sách các đồng tiền được phép vay từ nước ngoài. Hiện các văn bản hiện hành không quy định về đồng tiền vay nước ngoài nhưng theo ban soạn thảo, thời gian qua đã có một số doanh nghiệp đề nghị được vay nước ngoài bằng VND nhằm tránh rủi ro tỉ giá và sức ép mua ngoại tệ trả nợ khi thị trường ngoại hối căng thẳng. Trong thời gian tới Ngân hàng Nhà nước sẽ quy định điều kiện cụ thể đối với việc vay nước ngoài bằng VND trong từng thời kỳ để có cơ sở xem xét và giải quyết các nhu cầu hợp lý của doanh nghiệp. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 81 Chương 6: VAY NGÂN HÀNG 1. Khái niệm: Vay ngân hàng là một giao dịch về tài sản giữa bên cho vay ngân hàng và bên đi vay (cá nhân, doanh nghiệp, các chủ thể khác), trong đó bên cho vay ngân hàng chuyển giao tài sản cho bên đi vay sử dụng trong một thời hạn nhất định theo thỏa thuận, bên đi vay có trách nhiệm hoàn trả vô điều kiện vốn gốc và lãi cho bên cho vay khi đến hạn thanh toán. Vay ngân hàng nước ngoài thì ngân hàng trong trương hợp này là của nước ngoài đối với người đi vay. 2. Đặc điểm của vay ngân hàng nước ngoài: Thường bằng ngoại tệ đối với người đi vay Ngân hàng cho vay là ngân hàng nước ngoài 3. Vai trò của vay ngân hàng: Bổ sung nguồn vốn cho đầu tư. 4. Thực trạng vay ngân hàng nước ngoài của Việt Nam: 4.1 Tình hình chung: Theo số liệu nợ nước ngoài những năm gần đây, nợ vay ngân hàng có xu hướng tăng dần qua các năm, cụ thể như sau: Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 82 Năm 2006 2007 2008 2008 30/6/2010 Tổng nợ 15641.33 19252.55 21816.51 27928.67 29200.01 Vay ngân hàng nước ngoài 516.13 1406.64 1782.27 2583.07 2540.68 Tỷ lệ (%) 3.30 7.31 8.17 9.25 8.70 ĐVT: Triệu USD Nguồn: Bộ Tài Chính Tổng nợ nước ngoài của chính phủ và được chính phủ bảo lãnh phân theo nhóm người cho vay và loại chủ nợ 0 10000 20000 30000 40000 20 06 20 08 30 /6 /2 01 0 Năm N ợ ( U SD ) Tổng nợ Vay ngân hàng nước ngoài Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 83 Cơ cấu nợ vay: Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 84 Tiếp cận vay vốn nước ngoài khó khăn ví dụ: Những dự án lớn của EVN phần lớn đều vay vốn nước ngoài. Trong ảnh: Nhà máy Điện Cà Mau. Ảnh: C.T.VTheo dự báo của một số ngân hàng nước ngoài, từ nay đến năm 2015, VN cần huy động nguồn vốn cho tăng trưởng khoảng 30-50 tỉ USD. Trước yêu cầu này, do nguồn lực trong nước có hạn, doanh nghiệp VN buộc phải huy động thêm vốn trên thị trường tài chính quốc tế Mới đây, Tập đoàn Điện lực VN (EVN) đã chính thức nhận thông báo của một số ngân hàng nước ngoài ngừng đàm phán cho vay đối với một số dự án, thậm chí hủy hợp đồng vay vốn đã ký. Nằm trong số này là các ngân hàng lớn có liên đới trực tiếp với thị trường tài chính Mỹ. Đàm phán xong chưa chắc đã được vay Khoản vay gần 200 triệu USD cho dự án nhiệt điện Uông Bí mở rộng 2, dù EVN đã ký hợp đồng với nhà thầu và trả tiền ứng trước 10% hợp đồng, ứng tiền mở L/C 10% nhưng vừa bị từ chối. Trước đó, dự án này nhận được một số bản chào của các ngân hàng châu Âu nhưng nay EVN khó nối lại đàm phán vì họ “dãn” ra hết. Phó Tổng Giám đốc EVN, ông Đinh Quang Tri, cho biết ngay cả các khoản vay nhỏ, khoảng 10-20 triệu USD/gói, của chi nhánh ngân hàng nước ngoài tại VN cũng khó vay vì “mẹ chết, con ốm lây”. Những dự án lớn của EVN phần lớn đều vay vốn nước ngoài. Trong ảnh: Nhà máy Điện Cà Mau. Ảnh: C.T.V Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 85 Điều kiện vay vốn nước ngoài đối với VN ngày càng khó hơn. Trước đây, các ngân hàng yêu cầu tỉ lệ đầu tư của bên vay tối thiểu là 25%. Chẳng hạn, trong báo cáo tài chính của EVN, vốn đầu tư năm 2008 khoảng hơn 40.000 tỉ đồng thì bản thân EVN phải có 25% mới được xem xét cho vay. Nhưng nay các ngân hàng đều không hài lòng với mức 25%, đồng thời yêu cầu doanh nghiệp phải có khả năng thanh toán nợ cao hơn trước. Dù là vay thương mại nhưng tất cả các dự án của EVN phải có bảo lãnh của Bộ Tài chính, bất kể quy mô lớn hay nhỏ. Ít hợp đồng lớn được ký kết. Một trong số các hợp đồng có quy mô lớn được ký kết gần đây là hợp đồng trị giá 58 triệu USD giữa Ngân hàng Standard Chartered và Tập đoàn Than Khoáng sản VN (Vinacomin). Trong đó, bản thân Standard Chartered góp 20 triệu USD, còn lại là phần hợp vốn của các ngân hàng Cathay, Malayan Berhad và một ngân hàng của Trung Quốc. Theo đánh giá của ông Ashok Sud, Tổng Giám đốc Standard Chartered tại VN, đây là một hợp đồng thành công “ngoài sự mong đợi” trong bối cảnh suy thoái kinh tế toàn cầu. Bởi lẽ, ngoài giá trị hợp đồng lớn, thời hạn hợp đồng kéo dài tới 7 năm trong khi các hợp đồng vay vốn thông thường chỉ có 5 năm. Ông Đoàn Văn Kiển, Chủ tịch HĐQT Vinacomin, cho biết lãi suất cho vay của hợp đồng trung bình khoảng 6%/năm, thấp hơn gần 2% so với lãi suất cho vay cùng thời điểm của ngân hàng trong nước. Theo ông Kiển, từ khi chuyển thành tập đoàn kinh tế, Vinacomin cần mức vốn rất lớn cho đầu tư phát triển và phải tìm vay vốn nước ngoài mới đáp ứng đủ. Tuy có quan hệ tín dụng với Standard Chartered từ 12 năm nay, nhưng khoản tín dụng lớn nhất đạt được trước đây cũng chỉ có 20 triệu USD. Vay ngân hàng nước ngoài ở VN chẳng dễ Sự hiện diện ngày càng nhiều các ngân hàng nước ngoài tại VN đồng nghĩa với việc mở ra khả năng tiếp cận vốn ngoại dễ dàng hơn với các doanh nghiệp trong nước. Bản thân doanh nghiệp trong nước cũng muốn tiếp cận kênh này. vì là vốn nước ngoài nhưng lại được tính khoản vay trong nước, do đó vừa được hưởng giá vốn rẻ hơn mặt bằng lãi suất của ngân hàng nội, lại tránh được khoản phí khấu trừ nguồn 10% đánh vào lãi suất và không phải xin phép Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 86 Ngân hàng Nhà nước và Bộ Tài chính. Tuy nhiên, thực tế lại không thuận lợi như vậy. Các doanh nghiệp muốn vay cũng không dễ dàng đáp ứng được các yêu cầu khắt khe của ngân hàng ngoại, thể hiện trong bản báo cáo tài chính và hàng loạt thủ tục trong quá trình đàm phán kéo dài 3-5 tháng cho một dự án. Ngay cả khi đã được cấp vốn, nếu báo cáo tài chính hằng năm không đạt yêu cầu, phía ngân hàng cũng không ngần ngại quyết định ngừng giải ngân. Theo dự báo của một số ngân hàng nước ngoài, từ nay đến năm 2015, VN cần huy động nguồn vốn cho tăng trưởng khoảng 30-50 tỉ USD. Trước yêu cầu này, do nguồn lực trong nước có hạn, doanh nghiệp VN buộc phải huy động thêm vốn trên thị trường tài chính quốc tế. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 87 Chương 7: KẾT LUẬN Với việc xếp thứ 12 trong danh sách 25 nền kinh tế có sức hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) lớn nhất thế giới do Bloomberg bình chọn trong năm 2010, Việt Nam tiếp tục chứng tỏ là địa chỉ hấp dẫn đối với các nhà đầu tư toàn cầu. Nguồn: Báo cáo thường niên 2009 của NHNN; IMF Country Report No. 10/281, September 2010 Nhờ nỗ lực tăng trưởng kinh tế cũng như mở cửa thị trường, Việt Nam thu hút các nhà đầu tư trong mọi lĩnh vực, đến từ nhiều quốc gia trên thế giới với một thị trường nội địa khá rộng và mới. Đồng thời gia nhập WTO năm 2007 là sức ép lớn, buộc Việt Nam phải đẩy mạnh quá trình tái cấu trúc, kêu gọi đầu tư. Tuy nhiên, điểm yếu đối với kinh tế Việt Nam hiện vẫn là cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực chất lượng cao. Tuy vậy, khả năng lạm phát cao có thể là trở ngại trong ngắn hạn. Với các giải pháp kích thích tiêu dùng, nâng cao chất lượng lao động, sức hút vốn sẽ ngày một lớn hơn. Do đó cần có một chính sách quản lý cầu hướng tới kiềm chế cầu trong nước khi có thâm hụt tài khoản vãng lai nước ngoài hoặc/và khi có áp lực lạm phát. Chính sách Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 88 này bao gồm các chính sách về tiền tệ, tài khóa và thu nhập, nhưng những chính sách khác như ổn định giá cả, thay đổi tỷ giá cũng có thể làm thay đổi thành tố tiêu dùng. Cụ thể: chính sách khuyến khích người tiêu dùng dùng hàng nội địa thông qua chính sách tỷ giá, các chính sách cấu trúc hướng tới tăng cung để giảm khoảng cách giữa hấp thụ và sản lượng như: phân bổ nguồn lực sẵn có hiệu quả hơn; mở rộng khả năng sản xuất của nền kinh tế. Mặt khác khủng hoảng tài chính lan rộng toàn cầu như hiện nay, có thể nói hầu hết các doanh nghiệp Mỹ và Châu Âu sẽ giảm đầu tư trực tiếp ra nước ngoài, nên việc thu hút FDI ở hai thị trường này của Việt Nam đều bị tác động đáng kể. Đối với vay ODA và vay khác, khả năng nhận tài trợ từ bên ngoài phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như mức độ tín nhiệm quốc gia, khả năng thu hút vốn, xem xét khả năng trả nợ, hiệu quả sử dụng vốn … cho dù lãi vay cao hay thấp. Như vậy, việc quản lý các khoản nợ nước ngoài trở thành một phần rất quan trọng của cán cân vốn. Đặc biệt là ODA với các tính chất như mang tính ràng buộc, chính trị, khả năng gây nợ cho thế hệ sau. Trong bối cảnh nhiều quốc gia lâm vào khủng hoảng nợ công như hiện nay chúng ta không nên xem nhẹ các khoản vay ưu đãi trong thời hạn dài, chi tiêu đầu tư công dàn trải, không hiệu quả, thường xuyên thất thoát lãng phí sẽ dẫn đến thế hệ sau này gánh nặng nợ, hoặc trước mắt là làm giảm vị thế cạnh tranh của nền kinh tế. Luồng vốn gián tiếp đổ vào một lượng lơn trong khi cơ chế pháp lý hạn chế rủi ro và hệ thống ngân hàng chưa vững mạnh, các thị trường như chứng khoán, bất động sản….dễ bùng nổ dẫn đến vỡ nợ hàng loạt do dòng vốn FPI rất dễ đảo chiều, rủi ro lớn cho nền kinh tế. Triển vọng 2011: Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 89 Nhập siêu tiếp tục ở mức cao Nghị quyết Quốc hội đặt ra mục tiêu tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu ở mức 10% so với năm 2010, khống chế nhập siêu ở mức dưới 18% kim ngạch xuất khẩu. Theo dự báo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2011 đạt khoảng 74,25 tỉ USD, tăng 10% so với năm 2010; kim ngạch nhập khẩu đạt khoảng 88,8 tỉ USD, tăng tương ứng 9% và nhập siêu năm 2011 dự kiến khoảng 14,5 tỉ USD, tăng 16% so với mức nhập siêu năm 2010 và bằng 19,6% kim ngạch xuất khẩu, cao hơn mức 17,3% của năm 2010. Như vậy, năm 2011, Việt Nam vẫn sẽ tiếp tục đối mặt với tình trạng nhập siêu cao. Xuất khẩu tăng mạnh với tổng kim ngạch ước đạt 18,8 tỷ USD (tăng 29,7% so với cùng kỳ), trong đó xuất khẩu nông sản tiếp tục đà tăng cao cả về sản lượng và giá, nhất là gạo, cà phê, cao su, hạt điều,… Áp lực về tỉ giá, lãi suất Nhập siêu trong năm 2011 dự báo tiếp tục ở mức cao khoảng 14,5 tỉ USD, trong khi dự trữ ngoại hối được IMF dự báo tăng từ mức 15,3 tỉ USD (tương đương 1,9 tuần Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 90 nhập khẩu) trong năm 2010 lên 19,2 tỉ USD (2,1 tuần nhập khẩu) vào năm 2011, vẫn còn khá mỏng; các nguồn tài trợ thâm hụt như FDI giải ngân, ODA giải ngân và kiều hối được dự báo có mức tăng khá khiêm tốn. Năm 2009, cán cân thanh toán thâm hụt 8,8 tỉ USD; năm 2010, có sự cải thiện rõ rệt (theo báo cáo của Chính phủ tại cuộc họp thường kì cuối năm, cán cân thanh toán thâm hụt khoảng 4 tỉ USD, còn theo ước tính của IMF thì cán cân thanh toán thặng dư khoảng 1,2 tỉ USD trong điều kiện lỗi và sai sót bằng 0). Năm 2011, theo dự báo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư tại báo cáo trình Chính phủ về tình hình kinh tế – xã hội năm 2010 và dự báo kế hoạch phát triển năm 2011 ngày 17/10/2010 thì dự kiến cán cân thương mại thâm hụt 9,51 tỉ USD, cán cân dịch vụ thâm hụt 1,75 tỉ USD, thu nhập đầu tư thâm hụt 5,12 tỉ USD, chuyển tiền thặng dư 5,5 tỉ USD, và do đó, cán cân vãng lai thâm hụt gần 10,9 tỉ USD. Số thâm hụt này được bù đắp bằng thặng dư trong cán cân vốn và tài chính 11,8 tỉ USD. Cán cân tổng thể thặng dư khoảng 500 triệu USD. Còn theo dự báo của IMF, cán cân tổng thể năm 2010 thặng dư 1,2 tỉ USD và năm 2011, thặng dư khoảng 3,9 tỉ USD trong điều kiện lỗi và sai sót bằng 0. Như vậy, so với năm 2009, cán cân thanh toán năm 2010 và 2011 có sự cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, theo ước tính, cán cân thanh toán trong năm 2010 vẫn thâm hụt khoảng 2,5 tỉ USD và năm 2011, cán cân thanh toán có thể đạt trạng thái cân bằng hoặc nếu có thặng dư cũng không quá dồi dào do phần “lỗi và sai sót” trong cán cân tài khoản vốn gây ra. Thực tế tình trạng căng thẳng trên thị trường ngoại hối và giá vàng liên tục leo thang khiến doanh nghiệp và người dân găm giữ đô la và vàng. Như vậy, việc bố trí lại danh mục đầu tư của doanh nghiệp và người dân sang các loại tài sản bằng ngoại tệ và vàng sẽ tiếp tục gây ra vấn đề “lỗi và sai sót” trong cán cân thanh toán. Do cán cân thanh toán được cải thiện, nhưng áp lực lạm phát, yếu tố tâm lí vẫn còn, nên trong năm 2011, mặc dù nhìn chung tỉ giá sẽ bình ổn hơn, cũng không tránh khỏi một số áp lực mang tính chu kì. Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 91 Bảng 1: Cán cân thanh toán 2009 – 2011 Nguồn: Báo cáo thường niên 2009 của NHNN; IMF Country Report No. 10/281, September 2010 Nghiên cứu cán cân vốn Việt Nam (FDI, FPI, ODA, vay thương mại, vay ngân hàng) Nhóm 02 – MFB03 Trang 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. PGS.TS Nguyễn Văn Tiến - Giáo trình tài chính Quốc Tế hiện đại (2007) 2. 3. 4. 5. qua-von-fpi.htm 6. 007144507&id_content=NEW_113531080503 7. Giáo trình ĐTNN và CGCN- Nguyễn Hồng Minh 8. 9. 10. 11. nam-2011-dat-79-ty-usd.htm 12. 13. 14. Nguyễn Văn Tiến, Giáo trình Tài chính Quốc tế, NXB Thống kê, 2008 15. Báo cáo Thủ tướng Chính phủ về tình hình kinh tế – xã hội năm 2010 16. Nghị quyết số 51/2010/QH12 về kế hoạch phát triền kinh tế - xã hội năm 2011 của Quốc Hội 17. Tổng quan kinh tế Việt Nam năm 2010 và triển vọng năm 2011, TS. Nguyễn Hồng Nga – Đại học Quốc gia TP.Hồ Chí Minh & Nhật Trung – Ngân hàng Nhà nước Việt Nam