Nghiên cứu cây xanh đô thị trong kiến trúc cảnh quan của thành Phố Huế

NGHIEÂN CÖÙU CAÂY XANH ÑOÂ THÒ TRONG KIEÁN TRUÙC CAÛNH QUAN CUÛA THAØNH PHOÁ HUEÁ STUDYING ON URBAN VEGETATION OF LANDSCAPE ARCHITECTURE IN HUE CITY Phaïm Minh Thònh (*), Toân Thaát Phaùp, Mai Vaên Phoâ(**) (*) Boä moân Caûnh quan vaø Kyõ thuaät Hoa vieân,ÑHNL Tp HCM (**) Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Töï nhieân Hueá SUMMARY Reseaching on system of urban vegetation is the base and durable strategy at moment.With the methods of comparable morphology, defined 143 species classified in 54 families include Caesalpiniaceae (16 species), Arecaceae (11 species), Moraceae (9 species) and Apocinaceae (7 species). Other families are from 1 to 6 species. Trees on streets arranged in two ways: one row and two rows. Trees in parks arranged in form of technique corridor park and in form of entertaiment park. ÑAËC VAÁN ÑEÀ Thaønh phoá Hueá laø moät trong nhöõng nôi thöôøng coù luõ luït vaøo muøa möa, noùng böùc vaøo muøa heø, theâm vaøo ñoù coøn chòu aûnh höôûng cuûa gioù laøo. Do ñoù caây xanh ñoâ thò goùp phaàn taïo boùng maùt, laøm giaûm ñi söï oi böùc cuûa moâi tröôøng. Maëc khaùc trong kieán truùc ñoâ thò Hueá, caây xanh laø moät boä phaän khoâng theå thieáu ñöôïc, ñoù laø neùt ñaëc tröng tieâu bieåu cuûa thaønh phoá Hueá ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát ñeán ñoù laø söï keát hôïp haøi hoaø giöõa phong caûnh thieân nhieân vaø kieán truùc xaây döïng maø trong ñoù caây xanh ñoùng moät vai troø quan troïng. Maëc duø vaán ñeà caây xanh thaønh phoá Hueá ñaõ coù söï quan taâm vaø nghieân cöùu, tuy nhieân ñeán nay vaãn chöa coù ñeà taøi naøo nghieân cöùu moät caùch coù heä thoáng tình traïng hieän nay cuûa maûng xanh ñoâ thò (urban -greenspaces), ñeå laøm cô sôû cho vieäc gìn giöõ phaàn khoâng gian xanh hieän coù vaø coù moät chieán löôïc phaùt trieån oån ñònh, nhaát quaùn trong tình hình hieän nay. Trong quaù trình ñoâ thò hoaù, vieäc nghieân cöùu chuûng loaïi phuø hôïp vôùi keát caáu cuûa kieán truùc caûnh quan nhö: chuûng loaïi ñaëc tröng, gam maøu, hình daùng caây, chieàu cao, hình thöùc boá trí, coâng duïng. Beân caïnh ñoù coøn phuø hôïp vôùi ñieàu kieän khí haäu möa baõo, luõ luït, ñòa hình, thoã nhöôõng... laø moät vaán ñeà caáp thieát caàn ñöôïc nghieân cöùu trong quaù trình phaùt trieån ñoâ thò hieän nay, treân cô sôû keá thöøa, phaùt huy giaù trò di saûn vaên hoaù lòch söû trong ñieàu kieän baûo veä caûnh quan thieân nhieân, mang ñaäm neùt ñaëc tröng vaø hieän ñaïi cuûa caây xanh ñoâ thò Hueá. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU. Ñeå tieán haønh ñònh danh caùc loaøi caây xanh ôû thaønh phoá Hueá, chuùng toâi choïn phöông phaùp so saùnh hình thaùi laøm phöông phaùp cô baûn. Moãi loaïi caây xanh thu töø 5- 10 maãu, coù choïn loïc ñaày ñuû caùc boä phaän laøm tieâu chuaån phaân loaïi(cô quan dinh döôõng vaø cô quan sinh saûn), coù gaén etiquette. Maãu thu xong eùp vaøo caëp maét caùo hoaëc ngaâm ngay sau vaøi giôø. Hoa ñeå tieän nghieân cöùu, cho vaøo loï ñöïng coàn 50-100. Maãu saáy khoâ, taåm AgCl ñeå löu tröõ. Ngoaøi ra coøn choïn moät soá phöông phaùp khaùc nhö OÂ tieâu chuaån, ño ñöôøng kính, chieàu cao ñeå hoã trôï cho vieäc nghieân cöùu. Vieäc phaân tích vaø ñònh danh döïa vaøo caùc taøi lieäu cuûa Phaïm Hoaøng Hoä (1991 - 1993) [5], vaø Traàn hôïp (1997) [7]. KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN Hieän traïng caây xanh ôû thaønh phoá Hueá Qua khaûo saùt vaø nghieân cöùu caây xanh ñoâ thò ôû thaønh phoá Hueá, ñaõ xaùc ñònh ñöôïc 143 loaøi thuoäc 54 hoï. Trong ñoù hoï chieám soá löôïng loaøi nhieàu nhaát laø Caesalpiniaceae (16 loaøi), hoï Arecaceae (11 loaøi), hoï Moraceae (9 loaøi), hoï Apocynaceae (7 loaøi), coøn caùc hoï khaùc coù soá löôïng loaøi ít töø 1 ñeán 6 loaøi (baûng 1) 1 Baûng 1. Danh luïc thaønh phaàn loaøi caây xanh ôû thaønh phoá Hueá Teân loaøi thöïc vaät TT Hoï thöïc vaät TT Teân vieät nam Teân khoa hoïc 1 Acanthaceae 1 Caùt ñaèng Thunbergia grandiflora Bord 2 Agavaceae 2 Döùa myõ(Thuøa) Agve americana L. 3 Anacardiaceae 3 Saáu Dracuntomelon dao (blco.) Merr. 4 Xoaøi Mangifera indica L. 5 Coùc Spondias cythera Sonn. 4 Annonaceae 6 Hoaøng nam Polyathia longifolia Hook.f. 5 Apocynaceae 7 Söù thaùi Adenium obesum Roein.et Sch. 8 Söõa Alstonia scholaris R.Br. 9 Truùc ñaøo Nerium indicum Will 10 Ñaïi laù tuø Plumeria obtusa L. 11 Ñaïi Plumeria rubra L. 12 Baïch ngoïc anh Tabernaemontana bovina Lour. 13 Thoâng thieân Thevetia peruviana (Pers.) Sch. 6 Araliaceae 14 Ñinh laêng laù troøn Polyscias balfouriana Bail. 15 Ñinh laêng naùng Polyscias filifolia Bail. 16 Ñinh laêng laù vaèn Polyscias guifoylei Bail. 7 Araucariaceae 17 Traéc baù dieäp Thuja orientalis L. 18 Tuøng baùch taùn Araucaria columnaris Hook. 8 Arecaceae 19 Cau kieång vaøng Chrysalidocarbus lutescens Wendl. 20 Cau Areca catechu L. 21 Cau tua Dypsis pinatifrons Mard. 22 Cau traéng Veitchia merrilli Wendl. 23 Ñoaùt Arenga pinnata Merr. 24 Thoát noát Borassus flabellifer L. 25 Döøa Cocos nucifera L. 26 Coï daàu Elaeis guineensis Jacq. 27 Keø Licuala grandis H.Wendl. 28 Luïi Rhapis excelsa (Thumb.) Henry. 29 Cau buïng Roystonia regia O.F.Cook. 9 Asteliaceae 30 Huyeát duï Cordyline terminalis (L.) Kunth. 10 Bignoniaceae 31 Soø ño cam Spathodea campaulata P.Beauv. 11 Bixaceae 32 Ñieàu nhuoäm Bixa orellana L. 12 Bombaceae 33 Bao baùp Adansonia grandidieri L. 34 Gaïo hoa ñoû Bombax anceps Pierre. 35 Goøn Ceiba pentandra (L.) Gaertn. 13 Burseraceae 36 Traùm traéng Canarium album (Lour.) Raucsch. 14 Caesalpiniaceae 37 Ban Bauhinia variegata L. 38 Moùng boø traéng Bauhinia acuminata L. 39 Moùng boø tím Bauhinia purpurea L. 40 Ñieäp cuùng Caesalpinia pulcherima (L.) Sw. 41 Phöôïng vaøng Peltophorum tonkinensis A. Chev. 42 Muoàng traâu Cassia alata L. 43 Boø caïp nöôùc Cassia fistula L. 44 Oâ moâi Cassia grandis L. 45 Muoàng hoa ñaøo Cassia javanica L. Subsp. 46 Muoàng xieâm Cassia siamea Lamk. 47 Muoàng hoa mai Cassia splendida Vogel. 48 Phöôïng vyõ Delonix regia Raf. 49 Lim seït Peltophorum pterocarpum Back. 50 Vaøng anh Saraca indica L. 2 Baûng 1. Danh luïc thaønh phaàn loaøi caây xanh ôû thaønh phoá Hueá (tt) Teân loaøi thöïc vaät TT Hoï thöïc vaät TT Teân vieät nam Teân khoa hoïc 51 Goõ maät Sindora siamensis Teysm. 52 Me Tamarindus indica L. 15 Casuarinaceae 53 Döông lieãu Casuarina equisetifolia Fost. 16 Combretaceae 54 Daây giun Quiqualis indica L. 55 Baøng Terminalia catappa L. 17 Convolvulaceae 56 Baïc thau tím Argyreia nervosa Boi. 18 Cupressaceae 57 Sôn tuøng Cupressus torulosa D.Don. 19 Cycadaceae 58 Vaïn tueá Cycas revoluta Thumb. 20 Dracaenaceae 59 Thieát moäc lan Dracaena fragrans (L.) Ker.Gawl. 60 Löôõi coïp vaèn Sanseviera trifasciata Prain. 21 Dipterocarpaceae 61 Daàu raùi Dipterocarpus alatus Roxb. 62 Sao ñen Hopea odorata Roxb. 22 Ebennaceae 63 Thò Diospyros decandra Lour. 23 Eleagnaceae 64 Nhoùt Eleagnus tonkinensis Serv 24 Euphorbiaceae 65 Cheø taøu Acalypha siamensis Dhv ex Gagn. 66 Nhoäi Bischofia trifolia Hook.f. 67 Lieãu laät Excoecaria cochinchinensis Lour. 68 Baõ ñaäu Hura crepitans L. 69 Daàu lai Jatropha curcas L. 25 Fabaceae 70 Ñaäu keùp bieác Clitoria ternatea L. 71 Voâng nem Erythrina variegata L. 72 Hoät maùt Antheroporum pierviei Gagn. 73 Ñoã mai Gliricidia sepium (Jacq.) Stend. 74 So ñuõa Sesbania grandiflora (L.) Pers. 26 Flacourtiaceae 75 Seán ñoû Homalium ceylamicaum (Gardn.) B. 27 Guttifeaceae 76 Muø u Calophyllum inophyllum L. 28 Hamamelidaceae 77 Sau sau Liquidambar formosana Hance. 29 Lauraceae 78 Long naõo Cinnamonum camphora L. 79 Bôøi lôøi Litsea glutinosa C.B.Roxb. 30 Lecythidaceae 80 Loäc vöøng ñoû Barringtonia racemosa Roxb. 31 Lythraceae 81 Töôøng vi Lagerstroemia indica L. 82 Baèng laêng tím Lagerstroemia reginae Roxb. 32 Magnoliaceae 83 Daï hôïp Magnolia coco (Lour.) DC. 84 Ngoïc lan Michelia champaca L. 85 Haøm tieáu Michelia figo (Lour.) Speng. 33 Malvaceae 86 Buïp kín Malvaviscus arboreus (Dc.) Schery. 34 Meliaceae 87 Ngaâu Aglaia duperreana Pierre. 88 Goäi Aphanamixis grandifolia Bl. 89 Laùt hoa Chukrasia tabularis A. Juss. 90 Xaø cöø Khaya senegalensis Tuss. 91 Xoan Melia azedarach L. 92 Nhaïc ngöïa Swietenia macrophylla K. Hook. 35 Mimosaceae 93 Keo laù traøm Acacia auriculiformis Benth. 94 Ñaøi loan töông tö Acacia confusa Merr. 95 Soáng raén Acacia pluricapitato Ste.ex Benth. 96 Cöôøm raén Adenanthera pavonina L. 97 Boà keát taây Albizzia lebbek (L.) Benth. 36 Moraceae 98 Mít Artocarpus integrifolius L. 99 Mít naøi Artocarpus melinoxyla Gagn. 100 Si Ficus benjamina L. 3 Baûng 1. Danh luïc thaønh phaàn loaøi caây xanh ôû thaønh phoá Hueá (tt) Teân loaøi thöïc vaät TT Hoï thöïc vaät TT Teân vieät nam Teân khoa hoïc 101 Da Ficus depressa Bl. 102 Ña buùp ñoû Ficus elastica Roxb ex Horn. 103 Sung Ficus glomerata Roxb. 104 Sanh Ficus indica L. 105 Göøa Ficus microcarpa L.f. 106 Boà ñeà Ficus religiosa L. 37 Myrtaceae 107 Traøm lieãu Callistemon citriuns(Custis.) Skeel. 108 Baïch ñaøn Eucalyptus camaldulensis Dehnhart. 109 Baïch ñaøn ñoû Eucalyptus robusta J.M.Sm. 110 Baïch ñaøn traéng Eucalyptus tereticornis J.M.Sm. 111 Maän Syzyginum emarangense (Bl.) Merr. 38 Nelumbonaceae 112 Sen Nelumbium nelumbo (L.) Druce. 39 Nyctaginaceae 113 Hoa giaáy Bougainvillea brasiliensis Rauesch. 40 Nymphaeaceae 114 Suùng ñoû Nymphaea lotus L. 41 Ochnaceae 115 Mai töù quí Ochna atropurpurea DC. 116 Mai vaøng Ochna integerrima Merr 42 Oxalidaceae 117 Kheá Averrhoa carambola L. 43 Pinaceae 118 Thoâng hai laù Pinus merkusiana Cool. 44 Poaceae 119 Tre soïc vaøng Bambusa vulgaris Hort. 120 Truùc ñuøi gaø Bambusa ventricosa Mcclure. 45 Podocarpaceae 121 Tuøng la haùn Podocarpus brelifolius D. Don. 46 Polygonaceae 122 Ti goân Antigonon leptopus Hook.et Arn. 47 Rhamnaceae 123 Taùo Ziziphus mauritiana Lamk. 48 Rubiaceae 124 Gaùo vaøng Haldina cordifolia (Roxb.) Ridsd. 125 Trang ñoû Ixora coccinea L. 126 Gaùo traéng Neolamarlia cadamba Bosser. 127 Quaùu Uncaria homomalla Miq. 49 Rutaceae 128 Nguyeät quôùi Murraya paniculata (L.) Jack. 129 Quaát Citrus microcarpa Bunges. 50 Sapindaceae 130 Nhaõn Dimocarpus longan Lour. 131 Vaûi Litchi sinensis Radlk. 132 Boà hoøn Sapindus rarak (Hook.f.) Dc. 51 Sapotaceae 133 Vuù söõa Chrysophyllum cainito L. 134 Tröùng gaø Lucuma mammosa Gaertu. 135 Vieát Mimusops elengi L. 52 Sterculiaceae 136 Ngoâ ñoàng Firmannia simpiex (L.) W.F.Wight. 137 Huyûnh Heritiera cochinchinensis Kost. 138 Troâm Sterculia cochinchinensis Pierre. 139 Öôi Sterculia parviflora Roxb. 53 Tiliaceae 140 Tröùng caù Muntingia calabura L. 54 verbenaceae 141 Chuoãi ngoïc Duranta repens L. 142 Teách Tectona grandis L. 143 Nguõ traûo Vitex negundo L. Caây xanh ñöôøng phoá: Hieän traïng caây xanh ñöôøng phoá Thaønh phaàn loaøi caây xanh ôû ñöôøng phoá Hueá ñöôïc xaùc ñònh laø 59 loaøi thuoäc 24 hoï thöïc vaät vôùi toång soá caây xanh laø 12.220 caây, trong ñoù baéc soâng Höông coù 5.595 caây vaø nam soâng Höông coù 6.625 caây, ñöôïc chia theo 6 caáp ñöôøng kính thaân: D10<10 cm;10 < D20 <20 cm; 20 < D40 < 40 cm; 40 < D60 < 60cm; 60 80 cm. Tæ leä % soá löôïng caây ñöôïc chia theo caáp ñöôøng kính: D10 (31,5%), D20(15,6%), D40(34,7%), D60(9,8%), D80(2,8%), D100(2,0%). Qua tæ leä phaàn traêm coù theå thaáy heä 4 thoáng caây xanh ñöôøng phoá chuû yeáu laø caây môùi troàng (D10) chieám(35,1%), vôùi caùc vaø loaïi caây coù ñöôøng kính D40(34,7%) bieåu hieän heä thoáng caây xanh ñöôøng phoá ñang ôû giai ñoaïn treû vaø phaùt huy taùc duïng veà maët moâi tröôøng caûnh quan cao. Tuy nhieân soá löôïng caây D > 40 cm ñang giaûm daàn do caùc yeáu toá ngoaïi caûnh gioù baõo, saâu beänh, quaù trình xaây döïng... Phaân chia caây xanh ñöôøng phoá theo coâng duïng Trong 59 loaøi caây xanh ñöôøng phoá ñöôïc phaân thaønh 4 nhoùm theo coâng duïng: - Nhoùm caây aên quaû cho boùng maùt chieám 6,8% vôùi caùc loaøi nhö: Döøa, nhaõn, vuù söõa, mít, xoaøi, me...Tuy caùc chuûng loaïi caây aên quaû goùp phaàn laøm ña daïng vaø taïo moâi sinh cho thaønh phoá, nhöng vôùi soá löôïng lôùn caùc loaøi caây naøy seõ thu huùt ruoài laèn, gaây maát veä sinh khi quaû chín, hay quaû rôi gaây nguy hieåm cho ngöôi ñi ñöôøng nhö caây Döøa - Nhoùm caây cho boùng maùt thöôøng chieám 36,6% phoå bieán nhaát trong nhoùm naøy laø Nhaïc ngöïa, Nhoäi, Baøng, Boà hoøn. Caùc caây xanh ñöôøng phoá naøy coù chieàu cao thaáp ñöôøng kính thaân trung bình chuû yeáu 10 cm - 40 cm. - Nhoùm caây cho boùng maùt coù hoa ñeïp chieám 50,4% veà soá löôïng, nhöõng loaøi öu theá trong nhoùm naøy laø: Baèng laêng, phöôïng vó, phöôïng vaøng. Caây thuoäc nhoùm coù hoa ñeïp thöôøng khoâng cao vaø coù ñöôøng kính trung bình 20 - 40 cm. Chuùng coù moät phaàn taïo ra ñöôïc boùng maùt, phaàn chính laø cho hoa ñeïp vaø taïo caûnh quan. - Nhoùm caây goã vaø coù giaù trò kinh teá: nhoùm caây naøy chieám soá löôïng vaø thaønh phaàn loaøi thaáp, 6% trong toång soá caây ñöôøng phoá vaø vì vaäy khi caùc caây giaø coãi ñöôïc thay theá thì chöa thaät söï ñaùp öùng nhu caàu goã quí cho thaønh phoá Caây xanh coâng vieân Hieän traïng caây xanh boùng maùt Qua khaûo saùt caây xanh coâng vieân thaønh phoá, ñaõ ñöôïc xaùc ñònh 74 loaøi thuoäc 37 hoï thöïc vaät vôùi toång soá 4.956 caây xanh boùng maùt, vaø ñöôïc chia theo caùc caáp ñöôøng kính sau: D10 chieám 60,8%; D20 chieám11,7%, D40 chieám 19%; D60 chieám 4,4%; D80 chieám 2,5%; D100 chieám 1,6 % Nhoùm caây chieám tæ leä cao ôû caùc coâng vieân laø do coâng vieân ñang ñöôïc ñaàu tö troàng caây con boùng maùt. Soá caây coå thuï chieám moät tæ leä thaáp thöôøng laø caùc caây Boà ñeà, Ña, Long naõo, Nhoäi... Vôùi taäp ñoaøn caây môùi troàng coù soá löôïng lôùn ôû coâng vieân chöùng toû raèng heä thoáng caây xanh ôû ñaây töông ñoái treû vaø ñang boå sung theâm caây con, tuy nhieân vaãn chöa ñoàng boâï ôû caùc coâng vieân. Phaân chia caây xanh theo coâng duïng Nhoùm caây aên quaû coù 6 loaøi chieám1,9%, trong ñoù Xoaøi vaø Me chieám soá löôïng öu theá. Nhoùm caây cho hoa ñeïp coù 12 loaøi chieám 23,22%, trong ñoù Phöôïng vyõ vaø Baèng laêng chieám soá löôïng öu theá. Nhoùm caây goã quí vaø coù giaù trò kinh teá coù 6 loaøi chieám1,72%, Seán, Sao ñen vaø Daàu raùi chieám öu theá. Nhoùm caây boùng maùt goàm 30 loaøi chieám 21,5% vôùi soá löôïng loaøi chieám öu theá laø Keø, Nhaïc ngöïa, Baøng. Nhoùm caây caûnh goàm 25 loaøi chieám 51,67 %. Qua khaûo saùt ôû coâng vieân thì caây hoa caûnh chieáùm soá löôïng öu theá vaø caây xanh boùng maùt chæ chieám soá löôïng thaáp. Caây xanh khuoân vieân Caùc khuoân vieân doïc theo ñöôøng phoá trung taâm, bao goàm caùc khuoân vieân coâng coäng nhö: khaùch saïn, tröôøng hoïc, nhaø thôø, coâng sôû vaø beänh vieän. Vôùi toång soá loaøi laø 64 thuoäc 34 hoï, thaønh phaàn loaøi caây chieám öu theá laø Traéc ba dieäp(10,7%),Tuøng buùt(8,8), Keo laù traøm (5,1%), Moùng boø tím (4%), Phöôïng vaøng (5,2%), Baèng laêng (5%). Caùc hình thöùc boá trí caây xanh ôû ñöôøng phoá vaø coâng vieân. Choïn löïa chuûng loaïi caây xanh vaø boá trí chuùng treân ñöôøng phoá vaø coâng vieân thaønh phoá Hueá coù töø thôøi Phaùp thuoäc. Qua moät thôøi gian daøi döôi taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá töï nhieân vaø con ngöôøi maø caây xanh daàn daàn bò bieán ñoåi veà chuûng loaïi vaø hình thöùc boá trí. Moâ hình boá trí caây xanh ñöôøng phoá Ñoâ thò coù nhöõng ñaëc tröng moâi tröôøng thaønh phoá nhö: coáng thoaùt nöôùc, ñöôøng daây ñieän... vì theá, caây xanh phaûi ñöôïc troàng xen laãn trong caùc ñieàu kieän xen vôùi caùc cô sôû haï taàng ñoù. Ngoaøi ra chuùng coøn hoaø hôïp vôùi khoâng gian kieán truùc xaây döïng, an toaøn giao thoâng...tuyø thuoäc vaøo söï boá trí caây xanh maø chia ra thaønh moâ hình ñöôøng phoá moät haøng caây vaø ñöôøng phoá hai haøng caây: - Moâ hình ñöôøng phoá moät haøng caây: chieám tæ leä thaáp, noù mang moät neùt rieâng, ñaëc bieät thöôøng laø nhöõng ñöôøng phoá doïc ven soâng, ví duï ñöôøng Huyøng Thuùc Khaùng laø moät moâ hình tieâu bieåu. Söï keát hôïp giöõa caùc yeáu toá maët nöôùc cuûa doøng soâng, haøng caây xanh boùng maùt (Boà ñeà, Cöøa, Sanh, Si, Ñoaùt...) 5 vaø caây xanh boùng maùt cho hoa ñeïp (Phöôïng vyõ, Phöôïng vaøng, Baèng laêng tím...) soi boùng, ñöôøng phoá vaø kieán truùc xaây döïng...taïo neân moät söï haøi hoaø cuûa caûnh quan ôû ñaây. - Moâ hình ñöôøng phoá hai haøng caây: ôû nhöõng ñöôøng phoá caây xanh ñöôïc troàng laâu naêm chuûng loaïi caây troàng chuû yeáu laø:Long naõo, Sau sau, Nhoäi, Phöôïng vyõ, lim seït...,moâ hình naøy coù moät vai troø quan troïng trong vieäc taïo neân myõ quan vaø baûo veä moâi sinh cho thaønh phoá Hueá. Tuy nhieân vieäc caûi taïo vaø naâng caáp caây xanh ñöôøng phoá, ñaëc bieät laø nhöõng ñöôøng phoá coù nhieàu caây laâu naêm vaãn coøn haïn cheá, daãõn ñeán tình traïng boá trí caây boùng maùt treân ñöôøng phoá vaãn coøn loän xoän. Treân nhieàu ñoaïn ñöôøng coøn coù nhieàu khoaûng troáng chöa ñöôïc boá trí troàng caây, thöôøng laø nhöõng ñoaïn ñöôøng caùch xa trung taâm thaønh phoá hay khu vöïc thaønh noäi. Moät soá con ñöôøng coøn boû ngoõ chöa thaáy boùng caây xanh hay neáu coù cuõng chæ raõi raùc ñoâi caây, taïo nhöõng maûng troáng, laøm cho quaàn theå caây xanh maát tính lieân tuïc, vaø phaân boá döôùi daïng nhöõng ñaùm leû loi. Moâ hình boá trí caây xanh trong caùc loaïi hình coâng vieân Coâng vieân thöôøng ñöôïc xem nhö laø moät caûnh thieân nhieân thu heïp laïi, trong ñoù caây xanh laø thaønh phaàn quan troïng vôùi boá cuïc nhieâu taàng caây trong coâng vieân nhö: thaûm coû, hoa ngaén ngaøy, hoa daøi ngaøy, hoa kieång, coå thuï...keát hôïp vôùi töôïng ñaøi hoà caûnh ñeå ñaùp öùng nhu caàu thöôûng ngoaïn cuûa coâng chuùng. Qua nghieân cöùu hình thöùc boá trí caây xanh trong caùc coâng vieân ñaõ khaùi quaùt nhöõng moâ hình sau: * Caùc coâng vieân haønh lang kyõ thuaät: laø caùc khoaûng xanh ñöôïc taïo ra vôùi vai troø ñònh höôùng giao thoâng. Ñoàng thôøi coù taùc duïng raát quan troïng trong vieäc taïo ra veû myõ quan cho thaønh phoá. Caên cöù vaøo vò trí vaø chöùc naêng cuûa coâng vieân trong boá cuïc giao thoâng coù theå phaân bieät caùc caùc loaïi: * Voøng xoay: laø caùc nuùt giao thoâng troïng ñieåm, coù taùc duïng ñònh höôùng giao thoâng, caây troâng treân voøng xoay coù taùc duïng trang trí hôn laø che boùng. ÔÛ Hueá coù voøng xoay Huøng Vöông coù boá cuïc nhö sau: caây trang trí neàn laø coû: caây trang trí hoa hoàng, laù noå, trang nhaâït, ñôn ñoû; caây kieång laø cau tua, keø quaït, luïi. Vôùi caùch boá trí caây troàng thaáp, khoâng coù caây che boùng, ñaëc tröng cuûa nhöõng caây coù hoa vaø laù laø nhöõng gam maøu sinh ñoäng (ñoû, traéng, vaøng...), xen vôùi gam maøu xanh cuûa neàn coû vaø laù caây taïo neân söï haøi hoaø giuõa keát caáu vaø maøu saéc. Ñaëc bieät laø söï nhaán maïnh veà maøu saéc toång theå cuûa voøng xoay gaây söï chuù yù cho moïi ngöôøi khi nhìn. * Tieåu ñaûo: coù vai troø ñònh höôùng giao thoâng ñoàng thôøi cuõng coù vai troø taän duïng khoâng gian vaø dieän tích goùp phaàn laøm gia taêng maûng xanh cho thaønh phoá. Vôùi caùc chuûng loaïi caây troàng laø: caây trang trí neàn (coû), caây trang trí (Laù noå, Trang nhaät, Hoa hoàng), caây kieång (Keø quaït, Luïi, Tuøng buùt, Töôøng vi, Thoâng thieân, Ngaâu, Truùc ñaøo....), caây boùng maùt (Phöôïng vaøng, Keo laù traøm, Saàu ñoâng, Baøng) * Baêng keùt: ñöôïc xaây döïng vôùi muïc ñích chính laø taän duïng khoâng gian ñaát, coù theå ñöôïc taïo ra xen laãn vôùi caùc haøng caây beân ñöôøng hay coù theå laø caùc daõi phaân caùch ñöôøng, taïo cho kieán truùc caûnh quan thaønh phoá ña daïng, bôùt teû nhaït. Thaønh phaàn caây troàng treân baêng keùt goàm 3 chuûng loaïi Phöôïng vaøng, Lim seït, Baèng laêng. * Coâng vieân nghæ ngôi - giaûi trí: bao goàm vöôøn hoa trang trí, khu vöïc nghó ngôi, khu vöïc troø chôi giaûi trí, ñöôøng ñi daïo. Muøa ra hoa, ruïng laù vaø ra laù non cuûa moät soá caây xanh ôû thaønh phoá Hueá. Muøa ra hoa Taäp trung nhieàu nhaát töø thaùng 3 ñeán thaùng 6. Ñaëc bieät laø muøa ra hoa cuûa nhöõng loaøi caây xanh boùng maùt, coù hoa ñeïp vaø coù soá löôïng öu theá treân ñöôøng phoá nhö Phöôïng vaøng (19,7%), Phöôïng vyõ (19,2%), Baèng laêng (11,1%)...goùp phaàn laøm taêng veû ñeïp cuûa thaønh phoá Hueá trong muøa ra hoa. Maøu saéc cuûa hoa ôû ñaây cuõng raát ña daïng vôùi nhieàu gam maøu nhö maøu tím (baèng laêng, hoaøng haäu, caùt ñaèng...), maøu ñoû (phöôïng ñoû, voâng nem, möng, lieãu ruõ...), maøu traéng (hoaøng haäu traéng, ñaïi laù tuø, so ñuõa, sen...), maøu hoàng (töôøng vi, ti goân, ngoâ ñoàng...), maøu cam (soø ño cam, oâ moâi...), maøu vaøng ngaø (xoaøi, nhaõn, baøng...). Söï keát hôïp haøi hoøa giöõa caùc gam maøu cuûa laù, hoa ñaõ laøm cho thaønh phoá Hueá maùt meû vaø sinh ñoäng, laøm giaûm ñi tieát trôøi oi böùc cuûa khí haäu thôøi tieát vaøo muøa haï. Muøa ruïng laù Baét ñaàu töø thaùng 10 vaø keùo daøi ñeán thaùng 12, töø thaùng 11 ñeán thaùng 12 caây thöôøng trô caønh. Söï aûnh höôûng lôùn ñeán caûnh quan treân ñöôøng phoá Hueá thöôøng bôûi caùc chuûng loaïi caây xanh ruïng laù theo muøa chieám soá löôïng öu theá nhö: Baøng (12,9%), Phöôïng vyõ (19,2%), Phöôïng vaøng (19,7%), Baèng laêng (11,1%), Nhoäi (7,8%), Nhaïc ngöïa (3,9%), Boà ñeà (2,2%), Boà hoøn (3%). Muøa ra laù non 6 Taäp trung vaøo thaùng 1 vaø thaùng 2 trong naêm. Vôùi maøu saéc cuûa choài vaø laù non raát ña daïng nhö maøu xanh laù maï(long naõo), maøu ró saét (phöôïng vaøng), maøu naâu (baøng)...taïo neân moät caûnh quan ñeïp vaøo giai ñoaïn xuaân naøy cuûa thaønh phoá Hueá. Moät soá yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån caây xanh ñoâ thò ôû thaønh phoá Hueá Khoâng gian sinh tröôûng Bao goàm aûnh höôûng cuûa caùc coâng trình kieán truùc, xaây döïng, caây troøng beân caïnh, caùc coâng trình coáng ngaàm, noãi... Thôøi tieát khí haäu Aûnh höôûng cuûa thôøi tieát khí haäu roõ nhaát vaøo muøa heø, khi nhieät ñoä quaù cao, ñoä aåm quaù thaáp vaø naéng gay gaét ñaõ laøm haïn cheá söï phaùt trieån cuûa caây. Hay laø vaøo muøa möa vaø baõo luït, thöôøng coù gioù maïnh, gaây neân söï va ñaäp cuûa taùn caây, gaõy caønh hay ngaõ ñoã laøm toån thöông ñeán heä thoáng caây xanh. Saâu beänh Khoaûng thaùng 4 haøng naêm thöôøng coù caùc loaïi saâu aên laù sinh saûn vaø phaùt trieån maïnh. Chuùng aên truïi heát nhöõng laù caây thuoäc hoï Mimosaceae nhö: Soáng raén, Cöôøm, OÂ moâi,...hoï Caesalpiniaceae nhö: phöôïng vyõ, phöôïng vaøng, lim seït vaø moät soá muoàng. Taùc ñoäng cuûa con ngöôøi YÙ thöùc baûo veä caây xanh ngöôøi daân ñaõ bieát taän duïng nhöõng khoaûng troáng ñeå troàng caây laáy boùng maùt hay cho hoa ñeïp. ÔÛ nhöõng tröôøng hoïc, phong traøo troàng caây, baûo veä moâi tröôøng xanh cuõng goùp phaàn laøm gia taêng caây xanh thaønh phoá. Tuy nhieân, cuoäc soáng coøn khoù khaên, cuøng vôùi nhu caàu nhaø ôû neân phaàn lôùn caùc khoaûng ñaát daønh troàng caây tröôùc ñaây ñaõ ñöa vaøo xaây döïng nhaø ôû. Moät soá phöông höôùng phaùt trieån caây xanh ñoâ thò ôû thaønh phoá Hueá Haïn cheá vaø loaïi boû moät soá caây xanh khoâng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cuûa thaønh phoá Hueá - Caây Baõ ñaäu (Hura crepitans L.), coù muû ñoäc laøm söng maét, nhöùt ñaàu, traùi aên nhieàu bò roái loaïn tieâu hoaù, thaân coù gai, nhaùnh gioøn deõ gaõy. - Caây Xaø cöø (Khaya senegalensis Juss.) thaân cao, taùn lôùn, giaø goác, deã ñoã ngaõ trong muøa möa baõo hay coù heä thoáng reã aên ngang laøm hö haïi caùc beà maët coâng trình, ñöôøng phoá. - Keo laù traøm (Acacia auriculiformis Benth.), coù taùn laù raäm vaø nhaùnh deã bò taùch khoûi thaân trong muøa möa baõo. - Döøa (Cocos nucifera L.) quaû to khi rôi xuoáng gaây nguy hieåm cho ngöôøi ñi ñöôøng. - Sung (Ficus glomerata Roxb.) quaû chín thu huùt ruoài muoãi, gaây maát veä sinh. Danh saùch moät soá loaïi caây troàng thích hôïp vôùi leà ñöôøng doïc ven soâng: - Ñoái vôùi leà ñöôøng caùch xa bôø soâng, taêng cöôøng vaø boå sung caùc loaïi caây phaùt trieån toát ôû ñoä aåm cao, heä thoáng reã vöõng chaéc, coù daùng ñeïp: Me, Nhaïc ngöïa, Sao ñen.. - Ñoái leà ñöôøng gaàn bôø soâng, boá trí troàng caùc loaïi caây coù daùng ñeïp, giöõ ñaát khoûi saït lôõ vaø chòu ñöôïc möïc nöôùc cao nhö: Cau buïng, Coï daàu, Ñoaùt, Thoát noát, Boà ñeà, Cöøa, Sanh... - Nhöõng caây nhoû taïo daùng, hoa ñeïp hay caây buïi coù hoa coù theå troàng ven soâng: Lieãu ruõ, Cau tua, Cau traéng, keø, Luïi... KEÁT LUAÄN Thaønh phaàn loaøi caây xanh thaønh phoá Hueá. Qua nghieân cöùu caây xanh -hoa caûnh ôû thaønh phoá Hueá, ñaõ xaùc ñònh ñöôïc 143 loaøi thuoäc 54 hoï. Trong ñoù: Nhoùm caây ñöôøng phoá: goàm 59 loaøi thuoäc 24 hoï thöïc vaät, nhoùm caây xanh coâng vieân: goàm 74 loaøi thuoäc 37 hoï thöïc vaät, nhoùm caây xanh khuoân vieân: goàm 64 loaøi thuoäc 34 hoï thöïc vaät Moâ hình boá trí caây xanh ôû ñöôøng phoá vaø coâng vieân thaønh phoá Hueá Caây xanh ñöôïc boá trí theo caùc kieåu: Caây xanh ñöôøng phoá moät haøng caây vaø hai haøng caây, Coâng vieân haønh lang kyõ thuaät, Coâng vieân nghæ ngôi vaø giaûi trí Muøa ra hoa, ruïng laù vaø ra laù non. Muøa ra hoa töø thaùng 3 ñeán thaùng 6. Muøa ruïng laù baét ñaàu töø thaùng 10 vaø keùo ñeán thaùng 12. Muøa ra laù non taäp trung vaøo thaùng 1 ñeán thaùng 2 trong naêm KIEÁN NGHÒ - Neân quan taâm hôn nöõa trong vieäc naâng caáp caùc baêng keùt, voøng xoay, nhaèm phaùt huy heát taùc duïng caûnh quan cuûa thaønh phoá Hueá 7 - Caàn coù söï nghieân cöùu boá trí haøi hoaø giöõa nhoùm caây thöôøng xanh vaø nhoùm caây ruïng laù theo muøa treân ñöôøng phoá, ñeå giöõ cho caûnh quan thaønh phoá Hueá luoân ñeïp vôùi moïi hình daùng cuûa taäp ñoaøn caây xanh ñöôøng phoá trong naêm. - Chuù troïng nghieân cöùu phoái trí hôïp lyù giöõa caùc maøu hoa cuûa caây xanh ñöôøng phoá nhaèm laøm dòu ñi gam maøu noùng, ñoàng thôøi traùnh ñöôïc söï ñôn ñieäu veà saéc maøu hoa treân ñöôøng phoá TAØI LIEÄU THAM KHAÛO BROOKLY BOTANIC GARDEN, 1992. The town and city garden. Washington Ave. Brooklyn. N.Y 11225. CHEÁ ÑÌNH LYÙ, 1997. Caây xanh phaùt trieån vaø quaûn lyù trong moâi tröôøng ñoâ thò. NXB Noâng Nghieäp thaønh phoá Hoà Chí Minh. GENE W.GREY AND FREDERICK J. DENEKE, 1986. Urban forestry. John Wiley and Sons Inc, PHAÏM KIM CHI vaø LEÂ PHÖÔNG THAÛO, 1980. Caây troàng ñoâ thò, caây boùng maùt. Taäp I. NXB Xaây Döïng Haø Noäi,. PHAÏM HOAØNG HOÄ, 1991 -1993. Caây coû Vieät Nam, taäp I, II, III. Montreal Canada. ROBERT W. MILLER, 1988. Urban forestry - planning and managing urban greenspaces, Prentice Hall, Newyersey 07632, TRAÀN HÔÏP, 1997. Caây xanh vaø caây caûnh Saøi Goøn thaønh phoá Hoà Chí Minh. NXB Noâng Nghieäp, chi nhaùnh thaønh phoá Hoà Chí Minh. Vieän quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò noâng thoân, 1980. Caây troàng ñoâ thò, caây boùng maùt, taäp I. NXB xaây döïng Haø Noäi. 8