Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng rối loạn cơ thể hoá

ẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA NHÓM NGHIÊN CỨU Tuổi của nhóm nghiên cứu Bảng 3.1: Đặc điểm về tuổi của nhóm nghiên cứu. Nhóm tuổi Số BN (n) Tỷ lệ (%) < 20 0 0 20 – 29 8 20 30 – 39 16 40 40 – 49 5 12,5 ≥ 50 11 27,5 Tổng 40 100 ± SD 39,5 ± 11,82 Nhận xét: Tuổi hay gặp nhất là từ 30 – 39 với 13 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 40%. Tuổi ít gặp nhất là từ 40 - 49 với 5 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 12,5%. Tuổi cao nhất là 62 tuổi. Tuổi thấp nhất là 20 tuổi. Lứa tuổi trung bình của RLCTH là 39,5 ± 11,82. Tuổi khởi phát Bảng 3.2 : Đặc điểm tuổi khởi phát bệnh. Nhóm tuổi Số BN (n) Tỷ lệ (%) < 20 4 10 21 – 25 5 12,5 26 – 30 31 77,5 Tổng 40 100 ± SD 27,1 ± 3,85 Nhận xét: Tuổi khởi phát RLCTH thưòng gặp là từ 26 – 30 có 31 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 77,5%. Tuổi khởi phát bệnh ít gặp là dưới 20 tuổi có 4 bệnh nhân chiếm 10%. Tuổi khởi phát thấp nhất là 14 tuổi. Tuổi khởi phát cao nhất là 30 tuổi, chúng tôi không lấy vào mẫu nghiên cứu những bệnh nhân khởi phát bệnh sau 30 tuổi. Tuổi khởi phát trung bình là 27,1 ± 3.85. Giới tính Biểu đồ 3.1: Tỷ lệ bệnh nhân theo giới Nhận xét: Số bệnh nhân nữ là 35 bệnh nhân chiếm tỷ lệ cao (87,5%). Số bệnh nhân nam chỉ có 5 bệnh nhân chiếm tỷ lệ 12,5%, thấp hơn đáng kể so với số bệnh nhân nữ. Tỉ lệ nữ/nam là 7/1. Nơi ở Bảng 3.3 : Đặc điểm về nơi ở. Nơi ở Số BN (n) Tỷ lệ (%) Nông thôn 31 77,5 Thành thị 9 22,5 Tổng số 40 100 Nhận xét: Số bệnh nhân sống ở nông thôn chiếm đa số với tỷ lệ 77,5%. Số bệnh nhân sống ở thành thị chỉ có 22,5%. Nghề nghiệp Bảng 3.4 : Đặc điểm về nghề nghiệp. Nghề nghiệp Số BN (n) Tỷ lệ (%) Lao động trí óc 8 20 Lao động chân tay 18 45 Kinh doanh - Buôn bán 6 15 Tự do - Không ổn định 8 20 Tổng số 40 100 Nhận xét: Nghề lao động chân tay chiếm tỷ lệ cao nhất với 45%. Nghề lao động trí óc và nghề tự do – không ổn định cùng chiếm 20%. Còn lại là nghề kinh doanh – buôn bán với 15%. Trình độ học vấn Bảng 3.5 : Đặc điểm về trình độ học vấn. Trình độ học vấn Số BN (n) Tỷ lệ (%) Mù chữ 0 0 Tiểu học 6 15 Trung học cơ sở 17 42,5 Trung học phổ thông 7 17,5 Trung cấp, cao đẳng, đại học 10 25 Sau đại học 0 0 Tổng 40 100 Nhận xét: Số bệnh nhân có trình độ trung học cơ sở nhiều nhất, chiếm 42,5%. Số bệnh nhân có trình độ trung cấp, cao đẳng, đại học ít nhất, chiếm 10%. Không thấy bệnh nhân mù chữ hoặc có trình độ sau đại học. Tình trạng hôn nhân Bảng 3.6 : Đặc điểm về tình trạng hôn nhân. Tình trạng hôn nhân Số BN (n) Tỷ lệ (%) Chưa kết hôn 7 17,5 Kết hôn 28 70 Ly thân/ Ly dị 3 7,5 Goá 2 5 Tổng số 40 100 Nhận xét: Nhóm bệnh nhân kết hôn chiếm tỷ lệ cao nhất (70%). Rất ít bệnh nhân đã ly thân/ly dị hoặc goá với 7,5% và 5%. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA NHÓM NGHIÊN CỨU Các yếu tố sang chấn tâm lý liên quan đến khởi phát bệnh BiÓu ®å 3.2: Tû lÖ c¸c lo¹i sang chÊn t©m lý liªn quan ®Õn khëi ph¸t bÖnh Nhận xét: Loại sang chấn tâm lý hay gặp nhất là sang chấn trong gia đình chiếm tới 62,5%. Bệnh cơ thể mạn tính ít gặp nhất, chỉ có 10%. Đặc điểm của các triệu chứng cơ thể Tính chất chung của các triệu chứng cơ thể Bảng 3.7 : Đặc điểm chung của các triệu chứng cơ thể Đặc điểm Số BN (n) Tỷ lệ (%) Hoàn cảnh xuất hiện triệu chứng Tự nhiên 9 22,5 Sau SCTL 31 77,5 Tính chất biểu hiện triệu chứng trong quá trình bệnh Cố định 0 0 Thay đổi 40 100 Điều trị của các chuyên khoa cơ thể Có đáp ứng 5 12,5 Chỉ đáp ứng với những ngày điều trị đầu tiên 18 45 Không đáp ứng 17 42,5 Nhận xét: RLCTH thường xuất hiện sau SCTL, chiếm tới 77,5%, một số nhỏ xuất hiện tự nhiên chiếm 22,5%. Các triệu chứng biểu hiện luôn thay đổi trong quá trình bệnh (100%), không phát hiện bệnh nhân nào biểu hiện bệnh có tính chất cố định. Đa số bệnh nhân chỉ đáp ứng trong những ngày điều trị đầu tiên (45%) hoặc không đáp ứng (42,5%) với điều trị của các chuyên khoa cơ thể. 3.2.2.2 Đặc điểm các vị trí đau Bảng 3.8 : Các vị trí đau. Vị trí Quá trình bệnh Lúc nằm viện Số BN (n) Tỷ lệ (%) Số BN (n) Tỷ lệ (%) Đầu 31 77,5 23 57,5 Cổ - vai – gáy 16 40 7 17,5 Ngực 25 62,5 12 30 Bụng 27 67,5 9 22,5 Lưng - thắt lưng 21 52,5 10 25 Chân tay 20 50 8 20 Khớp 29 72,5 9 22,5 Cơ bắp 17 42,5 5 12,5 Khi có kinh 9 22,5 2 5 Khi giao hợp 0 0 0 0 Khi đi tiểu 0 0 0 0 Nhận xét: - Trong quá trình bệnh: Các vị trí đau hay gặp là đầu (77,5%), khớp (72,5%), bụng (67,5%) và ngực (62,5%). Ít gặp đau khi có kinh (22,5%) và không gặp đau khi giao hợp hay khi đi tiểu. Trong lúc nằm viện: Hay gặp đau đầu (57,5%), đau ngực (30%). Đau khi có kinh gặp 5% và cũng không thấy đau khi giao hợp và đau khi đi tiểu. Đặc điểm các triệu chứng dạ dày - ruột Bảng 3.9 : Các triệu chứng dạ dày - ruột. Triệu chứng Quá trình bệnh Lúc nằm viện Số BN (n) Tỷ lệ (%) Số BN (n) Tỷ lệ (%) Ăn không ngon miệng 21 52,5 15 37,5 Buồn nôn, nôn khan 23 57,5 12 30 Nôn ra thức ăn 2 5 1 2,5 Khô miệng, đắng miệng 11 27,5 5 12,5 Đầy bụng, khó tiêu 20 50 13 32,5 Táo bón 14 35 5 12,5 Ỉa chảy 7 17,5 2 5 Sợ mùi thức ăn 7 17,5 3 7,5 Nhận xét: Trong quá trình bệnh: Các triệu chứng hay dạ dày - ruột hay gặp là buồn nôn, nôn khan (57,5%), ăn không ngon miệng (52,5%), đầy bụng, khó tiêu (50%); ít thấy ỉa chảy (17,5%), sợ mùi thức ăn (17,5%) và nôn ra thức ăn (5%). Trong lúc nằm viện: Các triệu chứng hay gặp vẫn là ăn không ngon miệng (37,5%), đầy bụng, khó tiêu (32,5%), buồn nôn, nôn khan (30%). các triệu chứng ít gặp là sợ mùi thức ăn(7,5%), ỉa chảy (5%), nôn ra thức ăn (2,5%). Đặc điểm các triệu chứng về hoạt động tình dục Bảng 3.10 : Các triệu chứng về hoạt động tình dục ở nhóm nữ (n = 35) Triệu chứng Quá trình bệnh Lúc nằm viện Số BN (n) Tỷ lệ (%) Số BN (n) Tỷ lệ (%) Kinh nguyệt không đều 17 48,6 10 28,6 Mất kinh 8 22,8 3 8,6 Kinh kéo dài 5 14,3 2 5,7 Giảm ham muốn tình dục 20 57,1 16 45,7 Lãnh đạm 4 11,4 4 11,4 Các triệu chứng khác 5 14,3 1 2,9 Nhân xét: Ở nữ giới: Các triệu chứng hay gặp cả trong quá trình bệnh và lúc nằm viện là giảm ham muốn tình dục (tương ứng là 57,1% và 45,7%), kinh nguyệt không đều (tưong ứng là 48,6% và 28,6%) Ít gặp hơn là mất kinh (22,8% và 8,6%), kinh kéo dài (14,3% và 5,7%), lãnh đạm với cùng 11,4%, các triệu chứng khác như nóng rát bộ phận sinh dục ngoài, ra khí hư nhiều trong cả quá trình bệnh có 14,3% và lúc vào viện có 2,9% trong nhóm bệnh nhân nữ nghiên cứu. Bảng 3.11 : Triệu chứng hoạt động tình dục ở nhóm nam giới (n = 5) Triệu chứng Quá trình bệnh Lúc nằm viện Xuất tinh sớm 0 0 Di, mộng tinh 1/5 0 Bất lực 1/5 1/5 Cường dương 0 0 Giảm ham muốn tình dục 4/5 2/5 Nhận xét: Ở nam giới: Giảm ham muốn tình dục gặp 4/5 bệnh nhân trong quá trình bệnh và 2/5 bệnh nhân lúc nằm viện. Bất lực gặp 1/5 bệnh nhân trong lúc nằm viện và quá trình bệnh. Di, mộng tinh chỉ gặp 1/5 bệnh nhân trong quá trình bệnh, không gặp ở lúc nằm viện. Không gặp bệnh nhân nào có biểu hiện xuất tinh sớm hay cường dương. Đặc điểm các triệu chứng giả thần kinh Bảng 3.12: Các triệu chứng giả thần kinh. Triệu chứng Quá trình bệnh Lúc nằm viện Số BN (n) Tỷ lệ (%) Số BN (n) Tỷ lệ (%) Chuyển di Co giật 6 15 3 7,5 Liệt khu trú 6 15 1 2,5 Rối lọan giác quan (nhìn mờ, mù, nghe kém,...) 8 20 5 12,5 Mất thăng bằng 21 52,5 14 35 Tê bì 27 67,5 20 50 Hòn cục ở họng, nuốt khó, nuốt nghẹn 19 47,5 8 20 Ngất 7 17,5 2 5 Phân ly Quên 0 0 0 0 Lên đồng 0 0 0 0 Mất ý thức 0 0 0 0 Nhận xét: Trong quá trình bệnh: Các triệu chứng chuyển di hay gặp là tê bì (67,5%), mất thăng bằng (52,5%), hòn cục ở họng, nuốt khó, nuốt nghẹn (47,5%). Các triệu chứng ít gặp là ngất (17,5%), co giật (15%), liệt khu trú (15%), rối loạn giác quan (20%). Trong lúc nằm viện: các triệu chứng chuyển di hay gặp là tê bì (50%), mất thăng bằng (35%), hòn cục ở họng, nuốt khó, nuốt nghẹn (20%). Các triệu chứng ít gặp là rối loạn giác quan (12,5%), co giật (7,5%), ngất (5%), liệt khu trú (2,5%). Chúng tôi không gặp trường hợp nào có triệu chứng phân ly cả trong quá trình bệnh và lúc nằm viện. Đặc điểm các triệu chứng khác Biểu đồ 3.3: Đặc điểm các triệu chứng khác Nhận xét: Trong quá trình bệnh, bệnh nhân RLCTH có rối loạn giấc ngủ (75%), khó thở (45%), rối loạn thần kinh thực vật (37,5%), rối loạn nhịp tim ở 17,5% và một số triệu chứng khác như nóng rát trên da hoặc cảm giác như có luồng điện “chạy” trong người (22,5%). Trong lúc nằm viện, rối loạn giấc ngủ vẫn là rối loạn thường gặp nhất với 42,5%, sau đó là rối loạn thần kinh thực vật với 27,5%, rối loạn nhịp tim gặp 10%, khó thở gặp 7,5% và các triệu chứng khác gặp 12,5% nhóm bệnh nhân nghiên cứu. Số triệu chứng trung bình trong cả quá trình bị bệnh và giới tính Bảng 3.13: Số triệu chứng cơ thể trung bình trong cả quá trình bệnh và giới Giới Số BN (n) Số triệu chứng TB p Nữ 35 12,9 ± 3,27 < 0,001 Nam 5 9,5 ± 1,13 Cả nhóm 12,1 ± 3,08 Nhận xét: Trong quá trình bệnh, số triệu chứng trung bình ở nữ giới là 12,9 ± 3,27 và ở nam giới là 9,5 ± 1,13. Sự khác biệt về số triệu chứng trung bình giữa 2 giới có ý nghĩa thống kê với p<0,001. Số triệu chứng trung bình trong lúc nằm viện và chỉ số thang điểm Beck, Zung Bảng 3.14: Số triệu chứng trung bình lúc nằm viện và chỉ số test Beck, Zung Chỉ số Số BN (n) Số triệu chứng TB p Test Beck ≤19 21 5,3 ± 2,08 < 0,05 20 – 29 13 6,5 ± 2,77 ³ 30 6 7,4 ± 4,25 Test Zung < 50 % 16 4,9 ± 1,74 < 0,01 ≥50 % 26 6,3 ± 2,69 Nhận xét: Số triệu chứng trung bình ở nhóm bệnh nhân có chỉ số test Beck từ 19 trở xuống là 5,3 ± 2,08; từ 20-29 là 6.5 ± 2,77; từ 30 trở lên là 7,4 ± 4,25. Sự khác biệt về số triệu chứng trung bình giữa các nhóm chỉ số test Beck trên là có ý nghĩa thống kê với p<0,05. Số triệu chứng trung bình ở nhóm bệnh nhân có chỉ số test Zung dưới 50% là 4,9 ± 1,74; từ 50% trở lên là 6,3 ± 2,69. Sự khác biệt về số triệu chứng trung bình giữa 2 nhóm chỉ số test Zung này là có ý nghĩa thống kê với p<0,01. Đặc điểm các rối loạn tâm thần phối hợp lúc nằm viện Bảng 3.15: Các rối loạn tâm thần phối hợp Rối loạn tâm thần Số BN (n) Tỷ lệ (%) Tổng số (%) Rối loạn trầm cảm Nhẹ 11 27,5 60 Vừa 9 22,5 Nặng 4 10 Rối loạn lo âu Lo âu lan toả 14 35 42,5 Hoảng sợ 3 7,5 Rối loạn tâm thần khác (loạn thần, lạm dụng chất ...) 0 0 0 Nhận xét: 60% bệnh nhân nghiên cứu có rối loạn trầm cảm phối hợp, trong đó chủ yếu là trầm cảm nhẹ (27,5%) và trầm cảm vừa (22,5%), trầm cảm nặng chỉ gặp 10%. 42,5% bệnh nhân nghiên cứu có rối loạn lo âu phối hợp, trong đó 35% rối loạn lo âu lan toả và 7,5 % rối loạn hoảng sợ. Chúng tôi không thấy các biểu hiện rối loạn tâm thần khác như các triệu chứng loạn thần hay lạm dụng chất... Đặc điểm nhân cách theo MMPI Bảng 3.16: Diễn đồ nhân cách theo MMPI (n = 34) Đặc điểm Số BN (n) Tỷ lệ (%) V - tâm thể 16 47,1 Hd - Nghi bệnh 4 11,8 D - Trầm cảm 2 5,9 Hy - Phân ly 3 8,8 Pt - Suy nhược 2 5,9 Các kết quả khác 7 20,5 Tổng số 34 100 Nhận xét: Trong số 34 bệnh nhân làm được test MMPI, số bệnh nhân có diễn đồ V – tâm thể nhiều nhất, chiếm 47,1%. 11,8% bệnh nhân có thang nghi bệnh (Hd) cao, 8,8% bệnh nhân có thang phân ly (Hy) cao, 5,9% bệnh nhân có thang trầm cảm (D) cao, 5,9% bệnh nhân có thang suy nhược (Pt) cao. Còn lại 20,5% bệnh nhân thể hiện kết quả khác như kết quả không đáng tin cậy, kết quả bình thường hoặc các thang khác cao. Mức độ ảnh hưởng của bệnh đến hoạt động nghề nghiệp và xã hội Bảng 3.17: Mức đồ ảnh hưởng của các triệu chứng đến hoạt động nghề nghiệp và xã hội. Mức độ Số BN (n) Tỷ lệ (%) Nhẹ 7 17,5 Vừa 28 70 Nặng 5 12,5 Tổng số 40 100 Nhận xét: Ảnh hưởng của các triệu chứng đến hoạt động nghề nghiệp chủ yếu ở mức độ vừa, chiếm 70%. Mức độ ảnh hưởng nhẹ và nặng ít gặp với các tỷ lệ tương ứng là 17,5% và 12,5%. Thái độ của bệnh nhân khi được khám và điều trị chuyên khoa tâm thần Bảng 3.18: Thái độ của bệnh nhân khi được khám và điều trị chuyên khoa tâm thần. Thời điểm Thái độ Lúc vào viện n (%) Lúc ra viện n (%) p Không chấp nhận khám chữa bệnh ở CK tâm thần 23 (57,5) 11 (27,5) < 0.01 Hợp tác, tin tưởng điều trị 17 (42,5) 29 (72,5) Nhận xét: Thái độ không chấp nhận khám chữa bệnh ở chuyên khoa tâm thần lúc vào viện có 57,5% bệnh nhân, lúc ra viện có 27,5%. Thái độ hợp tác, tin tưởng điều trị lúc vào viện có 27,5%, lúc ra viện có 72,5%. Sự thay đổi thái độ của bệnh nhân ở 2 thời điểm vào viện và ra viện là có ý nghĩa thống kê với p<0,01. Thời gian nằm viện và kết quả điều trị Bảng 3.19: Thời gian nằm viện và kết quả điều trị Kết quả Thời gian Không đỡ Đỡ ít Đỡ nhiều p ≤ 2 tuần 5 7 6 >0,05 > 2 tuần 3 6 13 Tổng 8 13 19 ± SD 17,1 ± 12,65 Nhận xét: Sau khoảng thời gian nằm viện từ 2 tuần trở xuống, số bệnh nhân không đỡ là 5 bệnh nhân, đỡ ít là 7 bệnh nhân, đỡ nhiều là 6 bệnh nhân. Sau khoảng thời gian nằm viện trên 2 tuần, số bệnh nhân không đỡ là 3 bệnh nhân, đỡ ít là 6 bệnh nhân, đỡ nhiều là 13 bệnh nhân. Trên kiểm định khi bình phương, sự khác biệt về kết quả điều trị và thời gian nằm viện là không có ý nghĩa thống kê. Thời gian nằm viện trung bình của nhóm nghiên cứu là 17,1 ± 12,65. Thời gian bị bệnh, các chuyên khoa cơ thể đã khám và nơi giới thiệu bệnh nhân đến khám chuyên khoa tâm thần Thời gian bị bệnh Bảng 3.20: Thời gian bị bệnh Thời gian bị bệnh Số BN (n) Tỷ lệ (%) 2 – 5 năm 12 30 6 – 10 năm 9 22,5 > 10 năm 19 47,5 ± SD 12,4 ± 9,7 Nhận xét: Nhóm bệnh nhân bị bệnh trên 10 năm chiếm tỷ lệ cao nhất (47,5%). Nhóm bệnh nhân bị bệnh từ 2 – 5 năm chiếm 30%. Nhóm bệnh nhân bị bệnh từ 6 – 10 năm chiếm 22,5%. Chúng tôi không nhận vào nhóm nghiên cứu những bệnh nhân có thời gian bị bệnh dưới 2 năm. Các chuyên khoa cơ thể đã khám Bảng 3.21: Các chuyên khoa cơ thể đã khám Các chuyên khoa Số BN (n) Tỷ lệ (%) Thần kinh 30 75 Tiêu hoá 26 60 Tim mạch 21 52,5 Cơ xương khớp 25 62,5 Đông y 34 85 Các chuyên khoa khác 28 70 Nhận xét: Bệnh nhân RLCTH đến khám chuyên khoa đông y là nhiều nhất (85%). Có tới 75% bệnh nhân đã khám chuyên khoa thần kinh, 62,5% bệnh nhân đã khám chuyên khoa cơ xương khớp, 60% bệnh nhân đã khám chuyên khoa tiêu hoá, 52,5% bệnh nhân đã khám chuyên khoa tim mạch và 70% bệnh nhân đã khám các chuyên khoa khác như hô hấp, nội tiết, sản khoa, mắt, tai mũi họng... Nơi giới thiệu bệnh nhân đến khám tâm thần Bảng 3.22: Nơi giới thiệu bệnh nhân đến khám chuyên khoa tâm thần Nơi giới thiệu Số BN (n) Tỷ lệ (%) Tự đến 9 22,5 Gia đình đưa đến 16 40 Chuyên khoa khác giới thiệu Qua khám 11 27,5 37,5 Qua hội chẩn 4 10 Nhận xét: Số bệnh nhân đến khám chuyên khoa tâm thần không phải do các bác sỹ chuyên khoa khác chiếm 62,5% trong đó 40% do gia đình đưa đến và 22,5% bệnh nhân tự đến. Chỉ có 37,5% bệnh nhân đến khám chuyên khoa tâm thần do các chuyên khoa khác giới thiệu trong đó 27,5% qua khám ở các phòng khám và 10% qua hội chẩn giữa các bác sỹ chuyên khoa khác và bác sỹ tâm thần. CHƯƠNG 4 BÀN LUẬN ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA NHÓM NGHIÊN CỨU Đặc điểm về tuổi Bảng 3.1 cho thấy nhóm tuổi bệnh nhân nghiên cứu hay gặp nhất là 30 – 39 tuổi chiếm 40%, ít gặp nhất là 40 – 49 chiếm 12.5%, tuổi trung bình là 39,6 ± 11,8. Kết quả này cũng tương tự như nghiên cứu của Schilte (2001) về RLCTH ở các cơ sở khám chữa bệnh ban đầu ở Hà Lan với tuổi trung bình là 38 [67] và nghiên cứu của Ritsner (2000) về RLCTH ở cộng đồng người nhập cư ở Israel vởi tỉ lệ nhóm tuổi từ 31 – 60 là 47,5% [64]. Trần Hữu Bình khi nghiên cứu về RLDCT cũng thấy các rối loạn này hay gặp nhất ở lứa tuổi 31 – 40 [3]. Kết quả của chúng tôi cho thấy 72,5% bệnh nhân nghiên cứu ở lứa tuổi từ 20 – 49 là lứa tuổi lao động nên tình trạng bệnh sẽ gây gánh nặng lớn về kinh tế xã hội cho bệnh nhân và gia đình. Theo đa số các tác giả, RLCTH tiến triển mạn tính, dai dẳng nên việc gặp RLCTH trải rộng ở nhiều lứa tuổi là hoàn toàn phù hợp. Đặc điểm về tuổi khởi phát Nhiều tác giả trên thế giới cho rằng RLCTH thường khởi phát ở cuối tuổi thiếu niên và đôi khi muộn ở tuổi 30 [37], [44]. Nhưng kết quả của chúng tôi, bảng 3.2, lại cho thấy đa số các bệnh nhân khởi phát bệnh khi gần 30 tuổi (nhóm 26 – 30 tuổi có 31 bệnh nhân, chiếm 77,5%), trong khi rất ít bệnh nhân có những biểu hiện bệnh đầu tiên ở tuổi vị thành niên (nhóm dưới 20 tuổi chỉ có 4 bệnh nhân chiếm 10%). Các tác giả nước ngoài cho rằng sự khởi phát RLCTH sớm khi vẫn còn là trẻ em thường liên quan đến các yếu tố bị ngược đãi hay bị lạm dụng tình dục [15]. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy ít bệnh nhân khởi phát từ khi còn nhỏ tuổi, đây là điểm khác biệt cần phải được nghiên cứu thêm. Đặc điểm về giới tính Biểu đồ 3.1 cho thấy trong nhóm bệnh nhân nghiên cứu, nữ chiếm 87,5% và nam chiếm 12,5%. Tỉ lệ nữ/nam là 7/1. Kết quả của chúng tôi phù hợp với hầu hết các tác giả trên thế giới cho rằng RLCTH gặp chủ yếu ở nữ. Theo Feder [26], tỉ lệ nữ giới trong nhóm bệnh nhân RLCTH là 90,5%. Kaplan và Sadock [66] cũng cho rằng tỉ lệ mắc RLCTH ở nữ cao gấp 5 – 20 lần so với ở nam. Như vậy, RLCTH là bệnh lý chủ yếu gặp ở phụ nữ. Wool và Barsky cho rằng sở dĩ phụ nữ mắc RLCTH nhiều hơn nam là do ở phụ nữ, khả năng gặp khó khăn nhiều hơn, xu hướng tìm kiếm sự quan tâm về y tế cao hơn, khả năng mắc các RLTT trong đó có biểu hiện triệu chứng cơ thể lớn hơn, khả năng chịu những yếu tố nguy cơ như lạm dụng tình dục và thể chất cao hơn và cuối cùng là sự khác nhau bẩm sinh trong nhận thức về cơ thể - phụ nữ quan tâm đến cơ thể mình hơn nam giới [76]. Đặc điểm về nơi ở Bảng 3.3 cho thấy 77,5% bệnh nhân sống ở nông thôn, lớn hơn rất nhiều so với tỉ lệ 22,5% bệnh nhân sống ở thành thị. Đây cũng là nhận định của nhiều tác giả trên thế giới cho rằng bệnh nhân RLCTH thường hay gặp ở nông thôn [27], [73]. Đặc điểm về nghề nghiệp Nghề nghiệp cũng chịu ảnh hưởng một phần của trình độ học vấn nên thật dễ hiểu khi kết quả của chúng tôi (Bảng 3.4) cho thấy rất ít bệnh nhân lao động trí óc (20%) mà chủ yếu là lao động chân tay (45%). Nhận xét này ngược với nhận xét của Trần Hữu Bình (2003) khi nghiên cứu về rối loạn trầm cảm ở những người có bệnh lý dạ dày ruột thực thể và chức năng rằng trầm cảm cơ thể gặp nhiều ở người lao động trí óc hơn (48,1%) [5]. Đây có lẽ là một trong những đặc điểm khác nhau giữa RLCTH (mà rất nhiều trường hợp sẽ có trầm cảm) và trầm cảm cơ thể. Kết quả này của chúng tôi (45% lao động chân tay, 20% tự do) cũng gợi ý RLCTH hay gặp ở những người có thu nhập thấp - Điều mà một số tác giả đã đề cập đến [66], [67]. Đặc điểm về trình độ học vấn Trình độ học vấn có liên quan đến sự biểu hiện của cảm xúc dưới dạng các triệu chứng cơ thể. Kết quả của chúng tôi (Bảng 3.5) cho thấy hơn một nửa bệnh nhân trong nhóm nghiên cứu có trình độ học vấn mức trung học cơ sở trở xuống (42,5% - trung học cơ sở và 15% tiểu học). Kết quả này tương tự với nghiên cứu của Feder (2001) với 40,5% chỉ đi học dưới hoặc bằng 8 năm [26] hay của Rief (2001) với 48,8% học hết trung học cơ sở [61] và phù hợp với nhiều tác giả. nhiều tác giả cho rằng RLCTH thường gặp ở những người có trình độ học vấn thấp. Ở những người này khả năng hiểu biết của họ về bệnh lý cơ thể cũng như các yếu tố tâm lý xã hội là hạn chế [25], [27], [37], [66]. Đặc điểm về tình trạng hôn nhân Bảng 3.6 cho thấy trong nghiên cứu của chúng tôi cho thấy đa số đối tượng nằm trong nhóm đã kết hôn chiếm 70%, ngược lại nhóm bệnh nhân li dị/ li thân hay goá chỉ chiếm tỉ lệ rất thấp 7,5% và 5%. Một nghiên cứu về RLCTH ở cộng đồng [67] cũng cho kết quả gần giống của chúng tôi với tỉ lệ đã kết hôn và sống cùng người tình là 74%. Song rất nhiều tác giả cho rằng RLCTH thường gặp ở những người có trục trặc trong hôn nhân như Kroenke (2002) nghiên cứu ở Mỹ [49] thấy ly dị, ly thân, góa chiếm 29%, Feder (2001) nghiên cứu ở Hà Lan thấy số độc thân, ly dị, ly thân, goá chiếm 85,7% [26]. Chưa thấy nghiên cứu nào trong nước về bệnh nhân RLCTH với cỡ mẫu lớn nên thông tin của chúng tôi chưa đủ để đưa ra kết luận về tình trạng hôn nhân có mối liên quan hai chiều với RLCTH hay không, nhưng theo chúng tôi, nhóm bệnh nhân nghiên cứu này có lẽ cũng nằm trong quy luật chung của các gia đình Việt Nam nói riêng và phương Đông nói chung là dù có mâu thuẫn, xung đột, họ cũng ít có xu hướng tìm đến giải pháp ly dị hoặc ly thân như ở phương Tây. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA NHÓM NGHIÊN CỨU Các yếu tố sang chấn tâm lý liên quan đến khởi phát bệnh Biểu đồ 3.2 cho thấy trong các loại sang chấn gặp ở bệnh nhân trong nhóm nghiên cứu, các sang chấn trong gia đình thường gặp nhất với 25 bệnh nhân, chiếm 62,5%. Các sang chấn trong gia đình này có thể là vợ chồng bất hoà hoặc mâu thuẫn giữa bệnh nhân với các thành viên khác trong gia đình, có thể là con cái hư hỏng hay có người thân ốm nặng lâu ngày và đặc biệt nhất là điều kiện kinh tế khó khăn. Các sang chấn trong công việc có thể là làm việc trái nghề, cường độ công việc lớn, về hưu sớm... Các sang chấn trong xã hội có thể là những mâu thuẫn trong mối quan hệ với hàng xóm, đồng nghiệp... Kết quả của chúng tôi cũng phù hợp với nhận định của Trần Hữu Bình khi nhận thấy sang chấn tâm lý chủ yếu trong các bệnh nhân RLCTH là những xung đột trong gia đình [3]. Chúng tôi cũng nhận thấy có 4 bệnh nhân khởi phát RLCTH sau bệnh lý cơ thể của chính bản thân. Đây như một cái mốc mà cả bệnh nhân và gia đình cho rằng đó là nguyên nhân dẫn đến sự ốm yếu của bệnh nhân. Ví dụ, trường hợp một bệnh nhân nữ 41 tuổi bị mổ cắt bán phần tử cung và hai buồng trứng từ năm 26 tuổi và phải dùng liệu pháp hormon thay thế. Từ đó bệnh nhân thấy mình không còn khoẻ như trước. Lúc đầu, bệnh nhân và gia đình đều cho đó là biểu hiện bình thường sau mổ. Nhưng càng về sau, bệnh nhân không những không hồi phục mà ngày càng hay đau ốm, than phiền nhiều triệu chứng cơ thể. Khi được hỏi về hoàn cảnh gia đình, bệnh nhân cho biết, do mới chỉ có một đứa con nên cả gia đình chồng và vợ chồng bệnh nhân đều rất mong có con nữa. Sau khi phẫu thuật, bệnh nhân không còn khả năng sinh con, bản thân bệnh nhân cảm thấy rất buồn chán, thất vọng. Ngoài ra, gia đình chồng bệnh nhân liên tục thúc ép chồng bệnh nhân có con ngoài giá thú. Như vậy, ở bệnh nhân này, yếu tố bệnh lý cơ thể về sau này không còn ảnh hưởng nhiều đến thể chất của bệnh nhân nữa, nhưng nó đã để lại một gánh nặng tâm lý to lớn cho bệnh nhân và còn kéo theo nhiều áp lực khiến cho bệnh nhân cảm thấy không thể thoát ra được. Ở đây, chúng tôi chỉ đề cập tới những yếu tố tâm lý xã hội ảnh hưởng tới sự khởi phát của bệnh nhưng đa số các yếu tố tâm lý xã hội trong nghiên cứu của chúng tôi đều trường diễn nên chúng còn có vai trò trong cả sự xuất hiện triệu chứng mới, đợt bệnh nặng mới trong suốt quá trình diễn biến bệnh của bệnh nhân. Hơn nữa, một số bệnh nhân có biểu hiện nhiều yếu tố cùng lúc. Các sang chấn tâm lý đã làm biến đổi một cách mạn tính những phản ứng sinh lý bình thường, hình thành những phản ứng sinh lý kéo dài thông qua hệ thống thần kinh thực vật và cơ quan nội cảm thụ, tác động đến cơ quan này gây ra những biến đổi chức năng [3]. Các triệu chứng cơ thể kéo dài cùng với sự thất bại lặp đi lặp lại trong điều trị gây ra sự thất vọng cho bệnh nhân cũng như sự bất toại, thậm chí thù địch của gia đình. Đây có khi lại trở thành một sang chấn tâm lý nữa đối với bệnh nhân. Cứ như thế, một vòng xoắn giữa sang chấn tâm lý, rối loạn hoạt năng và biến đổi nhân cách được thiết lập. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến bệnh nhân trong mối quan hệ với môi trường xung quanh. Rất nhiều tác giả đều có chung nhận định rằng trong trường hợp điển hình, bệnh nhân RLCTH thường gặp những khó khăn về cuộc sống hôn nhân cũng như trong các mối quan hệ xã hội [44]. Đặc điểm của các triệu chứng cơ thể 4.2.2.1 T ính chất chung của các triệu chứng cơ thể Bảng 3.7 cho thấy trong quá trình bị bệnh dai dẳng của bệnh nhân, sự xuất hiện của các triệu chứng thường có liên quan đến yếu tố tâm lý (77,5%). Điều này phù hợp với nhiều tác giả cho rằng sự phát sinh triệu chứng mới hay sự nặng lên của các triệu chứng cơ thể ít nhiều liên quan đến các sự kiện bất lợi, các xung đột trong cuộc sống, đó chính là cách thể hiện cảm xúc của bệnh nhân [23], [26]. Có tác giả đã khẳng định “Chúng ta lắng nghe bệnh nhân phàn nàn là để nghe về cảm xúc của bệnh nhân chứ không phải để chú ý đến triệu chứng mà họ báo cáo” [66]. Theo bảng 3.7, tất cả các bệnh nhân trong nhóm nghiên cứu đều biểu hiện triệu chứng không cố định mà thay đổi khác nhau trong quá trình bị bệnh. Không phải tất cả các triệu chứng ở bệnh nhân đều xuất hiện từ đầu và tiến triển nặng dần mà có thể nảy sinh triệu chứng mới, có thể các triệu chứng ở cơ quan này lắng xuống nhường chỗ cho các triệu chứng ở hệ thống khác. Hơn nữa, cho dù bệnh nhân có thể phàn nàn nhiều hay ít nhưng mức độ nặng nhẹ của các triệu chứng cơ thể tương đối ổn định chứ không tiến triển nặng dần theo thời gian. Đây chính là một trong những điểm khác biệt cơ bản giữa RLCTH và các bệnh lý thực thể [37]. Trong khi tất cả các bệnh nhân đều có một lịch sử rất dài tiếp xúc với các bác sỹ chuyên khoa cơ thể nhưng bảng 3.7 cho thấy có rất ít bệnh nhân có thuyên giảm tốt sau khi nhận điều trị của các chuyên khoa này (5 bệnh nhân, chiếm 12,5%), mà đa số bệnh nhân hoàn toàn không đáp ứng, hoặc chỉ chuyển biến trong vài ngày đầu hoặc sau khi được dùng một loại thuốc mới hay được nhận một phương pháp điều trị mới (35 bệnh nhân chiếm 87,5%). Holloway (2000) [40] cũng cho rằng RLCTH hiếm khi thuyên giảm hoàn toàn. Tuy bệnh nhân RLCTH luôn quan tâm đến bệnh tật của mình, luôn tìm kiếm sự điều trị, đôi khi lạm dụng hoặc nghiện thuốc nhưng các phương pháp điều trị bệnh cơ thể thường gây bất toại cho cả bệnh nhân, gia đình và thầy thuốc [62]. Barsky cho rằng “Không có một loại thuốc nào có thể chữa trị và không có một phương pháp phẫu thuật nào có thể cắt bỏ nhu cầu được ốm của bệnh nhân” [16]. Đặc điểm các vị trí đau Bảng 3.8 cho thấy các vị trí đau thường gặp ở nhóm bệnh nhân nghiên cứu của chúng tôi trong cả quá trình bệnh là đau đầu (77,5%); đau khớp (72,5%); đau bụng (67,5%) và đau ngực (62,5%), còn tại thời điểm nằm viện là đau đầu (57,5%); đau ngực (30%); đau lưng - thắt lưng (25%). Đây là những vị trí đau phổ biến mà trong hầu hết các nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước đã chỉ ra. Rief (2001), trong một nghiên cứu ở Đức đánh giá các triệu chứng cơ thể ở bệnh nhân RLCTH trong vòng 2 năm, nhận thấy những vị trí đau hay gặp nhất là đau lưng (30%), đau khớp (25%), đau chân tay (20%) và đau đầu (19%) [61]. Ritsner nghiên cứu các triệu chứng trên bệnh nhân cơ thể hoá ở Israel trong vòng 30 tháng trước thời điểm nghiên cứu nhận thấy triệu chứng phổ biến nhất là đau ngực chiếm 48% [64]. Tuy nhiên, trong nghiên cứu của chúng tôi không thấy có một trường hợp nào có biểu hiện đau khi giao hợp hay đau khi đi tiểu mà đã được ghi nhận trong nhiều nghiên cứu ở nước ngoài [61], [64], [66]. Điều khác này là do cỡ mẫu nghiên cứu của chúng tôi còn nhỏ. Mặt khác, đây là những điều khá tế nhị trong đời sống văn hoá phương Đông nên ít được truyền bá rộng rãi, người dân ít được nghe nói đến; và vì thế, trong tương lai cần phải nghiên cứu sâu thêm. Đặc điểm các triệu chứng dạ dày - ruột Bảng 3.9 cho thấy trong số các triệu chứng của hệ thống tiêu hoá hay gặp buồn nôn, nôn khan (57,5% trong cả quá trình bệnh và 30% trong lúc nằm viện) trong khi nôn ra thức ăn chỉ gặp ở 2 bệnh nhân (5%) trong cả quá trình bệnh và 1 bệnh nhân (2,5%) trong lúc nằm viện, ăn không ngon miệng (52,5% trong cả quá trình bệnh và 37,5% trong lúc nằm viện) và cảm giác đầy bụng khó tiêu (50% trong cả quá trình bệnh và 32,5% lúc nằm viện). Campo và CS (1994) nghiên cứu cả quá trình bệnh thấy 41% bệnh nhân có buồn nôn, 17% bệnh nhân có nôn, 31% bệnh nhân có sợ mùi thức ăn [17]. Rief [61] và Ritsner [64] cũng chung nhận định rằng buồn nôn, khó tiêu và ăn không ngon miệng là những triệu chứng dạ dày - ruột hay gặp. Các tác giả này cho rằng nôn hay gặp ở những bệnh lý thực thể còn trong các rối loạn chức năng thì buồn nôn lại hay gặp hơn. Đây cũng là những triệu chứng dẫn đến việc bệnh nhân đến khám chuyên khoa tiêu hoá. Đặc điểm các triệu chứng tình dục Ở nữ giới: Trong bảng 3.10, đối với những triệu chứng ở riêng nhóm bệnh nhân nữ, chúng tôi thấy ngoài giảm ham muốn tình dục, dấu hiệu kinh nguyệt không đều chiếm tỉ lệ cao nhất (48,6% trong cả quá trình bệnh và 28,6% tại thời điểm nghiên cứu), điều này phù hợp với một số tác giả trên thế giới. Tone Tangen Haug và CS (2004) nghiên cứu trong vòng 1 năm nhận thấy tỉ lệ triệu chứng kinh nguyệt không đều ở nhóm bệnh nhân nữ cơ thể hoá là 52,3% [38]. Campo và CS (1994) cũng cho biết chu kỳ kinh nguyệt không đều là biểu hiện hay gặp nhất trong những triệu chứng về tình dục ở riêng phụ nữ [17]. Ở nam giới: Đối với nhóm nam giới trong nghiên cứu của chúng tôi (bảng 3.11), vì số lượng hạn chế (5 bệnh nhân) nên sơ bộ chúng tôi nhận thấy có một trường hợp trẻ tuổi chưa lập gia đình có biểu hiện di, mộng tinh và một trường hợp đã lập gia đình có biểu hiện bất lực, không thấy trường hợp nào xuất tinh sớm hay cường dương hay giảm tình dục như trong các tài liệu nước ngoài đã đề cập [44], [66]. Trong các triệu chứng chung gặp ở cả hai nhóm, chúng tôi thấy giảm mất ham muốn tình dục chiếm một tỉ lệ khá cao, trong cả quá trình bệnh là 57,1% đối với nữ và 4/5 đối với nam, trong lúc nằm viện là 45,7% đối với nữ và 2/5 đối với nam. Đây là một triệu chứng khá phổ biến trong các bệnh lý tâm thần nói chung và trong RLCTH nói riêng bởi ham muốn tình dục có thể giảm hoặc mất do nhiều yểu tố, cả về mặt cơ thể và tâm lý. Nhận xét của chúng tôi cũng phù hợp với nghiên cứu của một số tác giả [61]. Nói chung, khi tiến hành nghiên cứu này, chúng tôi thấy rất ít khi bệnh nhân chủ động báo cáo những triệu chứng về hoạt động tình dục của mình mà đa số các bệnh nhân đến khám các chuyên khoa khác không phải chuyên khoa sản vì các triệu chứng khác, ngoại trừ một trường hợp bệnh nhân nữ có biểu hiện nóng rát bộ phận sinh dục ngoài và rong kinh kéo dài được chuyển đến từ Bệnh viện Phụ sản Trung ương sau hai tuần đã được làm các xét nghiệm nhưng không xác định được bất kỳ tổn thương thực thể nào. Đặc điểm các triệu chứng giả thần kinh Bảng 3.12 cho thấy hay gặp nhất là triệu chứng tê bì gặp ở 27 bệnh nhân chiếm 67,5% trong cả quá trình bệnh và ở 20 bệnh nhân chiếm 50% tại thời điểm nghiên cứu, mất thăng bằng ở 21 bệnh nhân chiếm 52% trong cả quá trình bệnh và ở 14 bệnh nhân chiếm 35% tại thời điểm nghiên cứu, cảm giác có hòn cục ở họng, nuốt nghẹn, nuốt khó ở 19 bệnh nhân chiếm 47,5% trong cả quá trình bệnh và ở 8 bệnh nhân chiếm 20% tại thời điểm nghiên cứu. Những biểu hiện khác ít gặp hơn là ngất – 7 bệnh nhân chiếm 17,5% trong cả quá trình bệnh và 2 bệnh nhân chiếm 5% tại thời điểm nghiên cứu, co giật – 6 bệnh nhân chiếm 15% trong quá trình bệnh và 3 bệnh nhân chiếm 7,5% tại thời điểm nghiên cứu mà lúc vào viện dễ nhầm là rối loạn chuyển di. Trong nghiên cứu của chúng tôi các rối loạn giác quan có 2 trường hợp nhìn mờ, 1 trường hợp nghe kém và 2 trường hợp mất tiếng tại thời điểm nghiên cứu. Chúng tôi không nhận thấy trường hợp nào có biểu hiện rối loạn phân ly bao gồm: quên phân ly, lên đồng và mất ý thức phân ly. Trong một nghiên cứu hồi cứu về các triệu chứng giả thần kinh ở bệnh nhân RLCTH, Interian và CS (2004) chia các bệnh nhân RLCTH thành 2 nhóm, nhóm 1 gồm những bệnh nhân với tiền sử từ 4 triệu chứng giả thần kinh trở lên, nhóm 2 gồm những bệnh nhân có số triệu chứng giả thần kinh nhỏ hơn 4. Các tác giả này cho biết ở nhóm 1: 63,6% bệnh nhân có biểu hiện tê bì hoặc có cảm giác kiến bò trên da; 80% bệnh nhân có mất thăng bằng, 56,4% bệnh nhân có cảm giác hòn cục ở họng và nuốt khó, nuốt nghẹn. Còn ở nhóm 2, theo thứ tự hay gặp là các triệu chứng mất thăng bằng (27%), cảm giác có hòn cục ở họng (26,2%), tê bì hoặc có cảm giác kiến bò trên da (16,9%), nhìn mờ (13,8%) [42]. Song, điều khác biệt lớn giữa nghiên cứu của chúng tôi và nghiên cứu của Interian cũng như các nghiên cứu khác ở các nước phương Tây [38], [66] là các tác giả này cho thấy những tỉ lệ đáng kể các triệu chứng phân ly, trong khi trong nghiên cứu của chúng tôi không phát hiện được. Lý giải điều này, DSM – IV cho rằng các triệu chứng chuyển di gồm các rối loạn chức năng vận động và cảm giác hay gặp ở các vùng nông thôn, mức độ kinh tế văn hóa xã hội thấp kém, thiếu hiểu biết về cơ thể và tâm lý hay ở những nước đang phát triển [37]. Còn các triệu chứng phân ly gồm các rối loạn hoạt động thần kinh cao cấp như rối loạn ý thức, trí nhớ, trí tuệ, nhân cách thường gặp ở những nước phát triển hoặc ở một số vùng văn hoá đặc biệt [35]. Đánh giá giá trị của các triệu chứng giả thần kinh, Gara và CS cho rằng các triệu chứng này có giá trị dự báo RLCTH [29]. Khi nhìn lại các triêụ chứng cơ thể được liệt kê trong DSM – IV, các triệu chứng giả thần kinh có một lịch sử kéo dài và tách biệt trong bệnh học tâm thần.Thực tế, hội chứng Briquet mà sau này là RLCTH được hình thành trên cơ sở thêm các triệu chứng khác vào rối loạn gốc-Hysteria hay rối loạn chuyển di [42]. Không những thế, Gara và các CS còn cho rằng càng có nhiều triệu chứng giả thần kinh thì bệnh cảnh của RLCTH càng nặng nề và càng có nhiều RLTT phối hợp [29]. Đặc điểm các triệu chứng khác Biểu đồ 3.3 cho thấy trong cả quá trình bệnh, 75% bệnh nhân có rối loạn giấc ngủ, 45% bệnh nhân có khó thở, 37,5% bệnh nhân có rối loạn thần kinh thực vật. Còn tại thời điểm nghiên cứu, 42,5% có các biểu hiện rối loạn giấc ngủ trong đó chỉ có 2 bệnh nhân ngủ nhiều (5%) còn lại là mất ngủ, ngủ ít hoặc ngủ không sâu, rối loạn thần kinh thực vật có 27,5% bệnh nhân. Các triệu chứng này không nằm trong tiêu chuẩn cần có để chẩn đoán RLCTH, song lại khá phổ biển. Đây có thể là các triệu chứng của RLCTH nhưng cũng có thể là triệu chứng của các RLTT phối hợp như trầm cảm, lo âu. Một số tác giả cũng ghi nhận sự phổ biến của các triệu chứng trên trong các nghiên cứu của họ [49]. Nhiều tác giả cho rằng ngoài việc biểu hiện của các triệu chứng gần giống với bệnh lý cơ thể phổ biến ở cả các nước phát triển và đang phát triển như đau đầu, đau lưng, chóng mặt, thở nông thì sự “lựa chọn” lời phàn nàn các triệu chứng cơ thể của bệnh nhân còn chịu ảnh hưởng của yếu tố văn hoá. Một số triệu chứng đặc trưng cho một nền văn hoá nhất định như: “toả mùi cơ thể” ở Nhật Bản, “nóng và lạnh cơ thể” ở Nigieria, “giảm tình dục” ở Ấn Độ, “yếu thận” ở Trung Quốc, “ra khí hư nhiều” ở phụ nữ Nam Á [43], [60]. Trong nghiên cứu của chúng tôi, có thể do mẫu nghiên cứu còn nhỏ, chúng tôi chưa tìm ra một trường hợp nào phổ biến mang tính đặc trưng riêng ở Việt Nam. Điều này cần phải được nghiên cứu thêm. Tuy nhiên, nghiên cứu đã nhận thấy một triệu chứng gặp ở ba phụ nữ trong nhóm nghiên cứu mà chúng tôi chưa thấy ghi nhận trong y văn nước ngoài. Đó là cảm giác như có luồng điện “chạy” trong người mà bệnh nhân không thể mô tả cụ thể được. Một trong số họ gọi đây là “con bệnh”, “con bệnh” di chuyển đến đâu bệnh nhân cảm thấy khó chịu đến đó, nếu ở chân tay thì cảm thấy tê bì, nặng trĩu, đờ đẫn không làm gì được; nếu ở ngực thì cảm thấy tim như ngừng đập, nghẹt thở; nếu ở đầu thì có cảm giác não như đặc lại, không suy nghĩ được. Số triệu chứng trung bình trong cả quá trình bệnh và giới tính Kết quả của chúng tôi trong bảng 3.12 cho thấy số triệu chứng trung bình trong cả quá trình bệnh là 12,9 ± 3,27 đối với nữ và 9,5 ± 1,13 đối với nam.Sự khác biệt về số triệu chứng trung bình trong quá trình bệnh giữa 2 giới có ý nghĩa thống kê với p<0,001. Theo Campo và CS (1994), số triệu chứng ở nữ bao giờ cũng cao hơn ở nam. Các tác giả này bác bỏ ý kiến của một số tác giả khác cho rằng sở dĩ có điều này là vì số triệu chứng chỉ có ở nữ nhiều hơn những triệu chứng chỉ có ở nam bằng cách đưa ra kết quả khác biệt có ý nghĩa về số triệu chứng cơ thể ngay cả khi loại trừ hết những triệu chứng riêng của giới [17]. Như vậy, phụ nữ không chỉ mắc RLCTH cao hơn mà còn phàn nàn nhiều triệu chứng cơ thể hơn nam giới. Số triệu chứng trung bình trong lúc nằm viện và chỉ số test Beck, Zung Bảng 3.14 cho thấy số triệu chứng cơ thể trung bình tại thời điểm nghiên cứu ở nhóm bệnh nhân có chỉ số test Beck nhỏ hơn hoặc bằng 19 là 5,3 ± 2,08, ở nhóm bệnh nhân có chỉ số test Beck từ 20 – 29 là 6,5 ± 2,77, ở nhóm bệnh nhân có chỉ số test Beck từ 30 trở lên là 7,4 ± 4,25. Sự khác biệt về số triệu chứng trung bình giữa các nhóm chỉ số test Beck có ý nghĩa thống kê với p<0,05. Bảng 3.14 cũng cho thấy số triệu chứng trung bình tại thời điểm nghiên cứu là 4,9 ± 1,74 ở nhóm có chỉ số test Zung dưới 50% và 6,3 ± 2,69 ở nhóm có chỉ số test Zung từ 50% trở lên. Sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với p<0,01. Kết quả này của chúng tôi cũng phù hợp với nhận định của Tone Hangen Haug và CS rằng số triệu chứng cơ thể hoá càng nhiều thì chỉ số trong các thang điểm đánh giá trầm cảm và lo âu càng cao [38]. Đặc điểm các rối loạn tâm thần phối hợp lúc nằm viện Bảng 3.15 cho thấy 24 bệnh nhân chiếm 60% có biểu hiện trầm cảm trong đó nhiều nhất là mức độ nhẹ - 11 bệnh nhân chiếm 27,5% và mức độ vừa – 9 bệnh nhân chiếm 22,5%, mức độ nặng chỉ có 9 bệnh nhân chiếm 10% 17 bệnh nhân có biểu hiện rối loạn lo âu chiếm 47,5% trong đó 14 bệnh nhân chiếm 7,5% có các cơn hoảng sợ. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cũng tương tự kết quả của Holloway (2000) với 55% bệnh nhân có trầm cảm và 34 bệnh nhân có rối loạn lo âu lan toả [40]. Kaplan và Sadock cũng cho rằng hơn 50% các bệnh nhân RLCTH có một rối loạn tâm thần kèm theo [66] Chúng tôi không nhận thấy trường hợp nào có các triệu chứng loạn thần hay lạm dụng chất. Nhiều tác giả trên thế giới cũng cho rằng hiếm gặp triệu chứng loạn thần ở bệnh nhân RLCTH [44], nhưng lạm dụng chất thì khá phổ biến [37], [45]. Trong nghiên cứu của chúng tôi không thấy lạm dụng chất, có lẽ vì số bệnh nhân nam trong mẫu nghiên cứu ít mà ở Việt Nam lạm dụng chất ở phụ nữ là không phổ biến. Như vậy, trầm cảm và lo âu gặp khá nhiều ở bệnh nhân RLCTH gây khó khăn cho việc xác định các rối loạn cảm xúc này là rối loạn kèm theo của RLCTH hay các triệu chứng cơ thể là biểu hiện cơ thể của trầm cảm hoặc dấu hiệu khách quan của lo âu. Tuy nhiên, các tác giả cho rằng trong RLCTH các triệu chứng cơ thể đa dạng và tiến triển mang tính dai dẳng. Trong trầm cảm, các triệu chứng cơ thể chủ yếu là các triệu chứng hệ thống dạ dày ruột, rối loạn giấc ngủ, sút cân.. chỉ xuất hiện trong giai đoạn biểu hiện trầm cảm. Còn trong rối loạn lo âu các triệu chứng cơ thể chủ yếu là rối loạn thần kinh thực vật và cũng chỉ khu trú trong cơn lo âu [44]. Đặc điểm nhân cách theo test MMPI Do có 6 bệnh nhân chỉ học hết tiểu học nên không thực hiện được test MMPI, chúng tôi chỉ phân tích được kết quả trên 34 bệnh nhân còn lại. Ở đây (theo bảng 3.16), chúng tôi thấy có 26 bệnh nhân có biểu hiện những nét nhân cách bất thường liên quan đến các bệnh tâm căn, chiếm 79,5% trong đó có 16 người chiếm 47,1% có kết quả là diễn đồ V – tâm thể. Điều này nghĩa là thang Hd – nghi bệnh và thang Hy – phân ly cao trong khi thang D - trầm cảm lại thấp. Duckworth [21] cho rằng diễn đồ V – tâm thể thường hướng tới nhân cách của một người có xu hướng hoán chuyển những xung đột tâm lý hoặc những khó khăn trong cuộc sống thành các phàn nàn cơ thể và từ chối chấp nhận rằng những triệu chứng cơ thể này có thể có nguồn gốc tâm lý. Kết quả trên trắc nghiệm này góp phần củng cố cho những phát hiện lâm sàng. Kết quả của chúng tôi cũng gần giống với kết quả của một số tác giả trên thế giới. George Garyfallos và CS cho rằng 63% bệnh nhân RLDCT có rối loạn nhân cách, chủ yếu là các nét nhân cách kịch tính, lệ thuộc và các rối loạn nhân cách nhóm B [30]. Kaplan và Sadock cũng thấy bệnh nhân RLCTH hay phối hợp rối loạn nhân cách kịch tính và rối loạn nhân cách chống đối xã hội, và tỷ lệ các rối loạn nhân cách trên lâm sàng cao hơn trên test MMPI [44]. Mức độ ảnh hưởng đến lao động nghề nghiệp và xã hội Bảng 3.17 cho thấy đa số bệnh nhân giảm hoạt động chức năng nghề nghiệp và xã hội mức độ vừa (28 bệnh nhân chiếm 70%). Những bệnh nhân này trong những lúc bệnh tạm ổn định vẫn lao động được nhưng có khi phải đổi nghề, chủ yếu chỉ làm các việc nhẹ. Bệnh nhân trở thành người luôn ốm đau nên ít tham gia các hoạt động giao tiếp xã hội. Chúng tôi thấy có 5 bệnh nhân chiếm 12,5% giảm nặng chức năng hoạt động nghề nghiệp và xã hội. Ở những bệnh nhân này, các triệu chứng cơ thể liên tục gây khó chịu, khiến bệnh nhân giống như một bệnh nhân bệnh cơ thể nặng, không làm bất cứ việc gì, đôi khi không thể tự phục vụ được. Trong nghiên cứu này, chỉ có 7 bệnh nhân chiếm 17,5% giảm nhẹ sức lao động nghề nghiệp và xã hội. Đây là những bệnh nhân vẫn lao động được nhưng luôn có ý thức giữ gìn sức khoẻ, không làm việc nặng. Trong những giai đoạn các triệu chứng cơ thể trội lên, bệnh nhân mới giảm hẳn khả năng lao động và giao tiếp xã hội. Kết quả của chúng tôi cũng phù hợp với nhận định của hầu hết các tác giả cho rằng bệnh nhân RLCTH giảm đáng kể khả năng lao động nghề nghiệp và xã hội [33], [37], [47], [53]. Thái độ của bệnh nhân lúc vào và ra viện Các bệnh nhân RLCTH thường tin mình bị bệnh cơ thể. Họ ít khi chấp nhận sự thật rằng các triệu chứng cơ thể của họ có liên quan tới yếu tố tâm lý [61]. Chính vì vậy, họ thường tỏ ra bất bình khi được giới thiệu đến khám và chữa bệnh ở chuyên khoa tâm thần. Ngược lại, họ luôn đòi hỏi được quan tâm khám xét các triệu chứng cơ thể, ngay cả khi họ đang nhận sự điều trị của bác sỹ tâm thần. Bảng 3.18 cho thấy lúc vào viện có 23 bệnh nhân tỏ ra bất bình khi được chuyển đến khám tâm thần. Số bệnh nhân này luôn đòi hỏi được tiếp tục khám và xét nghiệm tìm ra bệnh cơ thể. Chỉ có 17 bệnh nhân tỏ ra hợp tác, tin tưởng bác sỹ tâm thần. Trong số bệnh nhân này, một số bệnh nhân do đã quá mệt mỏi vì đi khám nhiều nơi, họ đặt niềm tin vào bác sỹ tâm thần khi đã hết hy vọng chữa trị ở nơi khác. Điều này phù hợp với đặc điểm lâm sàng của RLCTH theo DSM – IV và ICD – 10 là bệnh nhân luôn nghĩ rằng mình mắc bệnh cơ thể, từ chối những lời giải thích ngược lại và không muốn tới gặp bác sỹ chuyên khoa tâm thần [9], [37]. Ở nghiên cứu này, chúng tôi không đặt ra mục tiêu đánh giá hiệu quả điều trị nhưng trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi thấy hầu hết các bệnh nhân trong nhóm nghiên cứu đều được chỉ định các thuốc chống trầm cảm, giải lo âu và các liệu pháp tâm lý. Chúng tôi nhận thấy, sau điều trị, chỉ còn 11 bệnh nhân vẫn tỏ ra không chấp nhận mình có RLTT, vẫn mong muốn được tiếp tục đi khám chuyên khoa khác và có 29 bệnh nhân tỏ thái độ tin tưởng vào kết quả điều trị của chuyên khoa tâm thần và không có ý định đi khám chuyên khoa khác. Sự khác biệt về thái độ này giữa lúc vào viện và ra viện là có ý nghĩa thống kê với p < 0,01. Như vậy, sơ bộ chúng tôi nhận thấy việc điều trị nhóm bệnh nhân nghiên cứu bằng các thuốc hướng thần và liệu pháp tâm lý đã cải thiện triệu chứng và thay đổi thái độ của bệnh nhân về bệnh tật. Điều này phù hợp với nhận định của nhiều tác giả khi nghiên cứu về điều trị của RLCTH. Sumathipala và CS (2000) nhận thấy sau điều trị bệnh nhân giảm nhu cầu khám chữa bệnh và giảm phàn nàn về các triệu chứng cơ thể [72]; Allen và CS (2002) thấy sau điều trị tại chuyên khoa tâm thần bệnh nhân cải thiện các triệu chứng cơ thể và trạng thái tâm thần [14]. Thời gian nằm viện và kết quả điều trị Bảng 3.19 cho thấy trong số những bệnh nhân nằm viện từ 2 tuần trở xuống có 5 bệnh nhân không đỡ, 7 bệnh nhân đỡ ít, 6 bệnh nhân đỡ nhiều. Trong số những bệnh nhân nằm viện trên 2 tuần, 3 bệnh nhân không đỡ, 6 bệnh nhân đỡ ít, 13 bệnh nhân đỡ nhiều. Kết quả này khi kiểm định khi bình phương không có ý nghĩa thống kê nên chưa thể kết luận thời gian điều trị có ảnh hưởng đến kết quả điều trị hay không. Thời gian mắc bệnh, các chuyên khoa cơ thể đã khám và nơi giới thiệu bệnh nhân đến khám chuyên khoa tâm thần 4.2.8.1 Thời gian mắc bệnh Trên bảng 3.20, chúng tôi nhận thấy có 19 bệnh nhân chiếm 47,5% đã có quá trình bệnh từ 10 năm trở lên, tức là trên 10 năm nay, bệnh nhân thường xuyên tìm kiếm các dịch vụ y tế. Tuy thời gian mắc bệnh phụ thuộc nhiều vào tuổi hiện tại của bệnh nhưng kết quả này cũng chứng tỏ đặc điểm tiến triển dai dẳng của RLCTH, đúng như khẳng định của một số tác giả rằng RLCTH là một quá trình chứ không phải là một trạng thái bệnh lý nhất thời [31], [58]. 4.2.8.2 Các chuyên khoa cơ thể đã khám Đặc điểm của RLCTH gồm rất nhiều triệu chứng cơ thể gợi ý đến các bệnh cơ thể khác nhau nên bệnh nhân thường đến khám ở các bác sỹ chuyên khoa bệnh cơ thể. Schilte và CS (2001) nghiên cứu về RLCTH ở cộng đồng cho thấy 71% bệnh nhân đã đến khám các bác sỹ chuyên khoa thực thể, 11% đến tìm sự hỗ trợ từ các nhân viên xã hội và 14% đến gặp các chuyên gia tâm lý [67]. Ritsner và CS (2000) nghiên cứu về RLCTH ở một quần thể di dân nhận thấy bệnh nhân có hành vi tìm kiếm sự giúp đỡ về y tế cho các triệu chứng cơ thể của mình từ các các bác sỹ gia đình chiếm 60,4%, từ các bác sỹ thần kinh chiếm 10,4% [64]. Trong nghiên cứu của chúng tôi (bảng 3.21), tất cả các bệnh nhân đều có quá trình khám chữa nhiều lần tại các cơ sở y tế khác ngoài chuyên khoa tâm thần, trong đó 75% bệnh nhân đã từng khám chuyên khoa thần kinh vì các biểu hiện đau đầu hay giả thần kinh, 60% bệnh nhân đã từng khám chuyên khoa tiêu hoá vì các triệu chứng dạ dầy - ruột, 62,5% bệnh nhân đã từng khám chuyên khoa cơ xương khớp vì đau khớp, đau cơ, 52,5% bệnh nhân đã từng khám chuyên khoa tim mạch vì đau ngực hoặc các triệu chứng rối loạn thần kinh thực vật, 70% bệnh nhân đã từng khám các chuyên khoa khác như sản phụ khoa, tai mũi họng, mắt... Và đặc biệt, 85% bệnh nhân trong nhóm nghiên cứu của chúng tôi đã từng đi khám và uống các thuốc đông y. Chính vì đi khám nhiều lần, được làm nhiều xét nghiệm và được chỉ định nhiều loại thuốc khác nhau nên bệnh nhân và gia đình đã phải chi trả một khoản tiền không nhỏ. Điều này cũng đã được nhiều tác giả khẳng định [34], [52]. 4.2.8.3 Nơi giới thiệu bệnh nhân đến khám tâm thần Tuy các bệnh nhân RLCTH đi khám nhiều lần ở nhiều chuyên khoa khác nhau nhưng kết quả của chúng tôi (bảng 3.22) cho thấy chỉ có 37,5% bệnh nhân đến khám đúng chuyên khoa – Chuyên khoa Tâm thần sau khi được các bác sỹ chuyên khoa khác khám, phát hiện và giới thiệu. Điều này chứng tỏ kiến thức về RLCTH cũng như khả năng phân biệt các rối loạn chức năng và thực thể của bác sỹ các chuyên khoa này còn hạn chế. Ban đầu, khi thiết kế nghiên cứu này, chúng tôi dự định sẽ ước tính số lần bệnh nhân đã từng đi khám bệnh cơ thể cũng như khoảng chi phí mà bệnh nhân đã tiêu tốn. Nhưng khi tiến hành phỏng vấn, đa số bệnh nhân đều trả lời rằng không thể nhớ hết số lần đã từng đi khám cũng như loại thuốc đã từng dùng ngay cả khi bệnh nhân mang theo hàng rất nhiều kết quả xét nghiệm hay sổ y bạ. Đồng thời, bệnh nhân và gia đình cũng không ước tính một cách chính xác được số tiền mà họ đã bỏ ra để khám chữa bệnh là bao nhiêu, chỉ biết rằng đó là một con số không nhỏ. Vì vậy, chúng tôi chỉ có thể đưa ra thông tin (bảng 3.20 và 3.21) về thời gian bị bệnh và các chuyên khoa mà bệnh nhân đã từng đến khám để sơ bộ đánh giá về tính chất dai dẳng, nhu cầu khám chữa bệnh và thiệt hại về kinh tế đối với bệnh nhân. Kết quả của các bảng 3.20, 3.21 và 3.22 cho thấy sự cần thiết phổ biến các kiến thức về RLCTH cho các bác sỹ chuyên khoa bệnh cơ thể và cả cộng đồng để họ có một sự hiểu biết rõ hơn về RLDCT nói chung và đặc biệt là về RLCTH. Có như vậy mới phát hiện sớm, can thiệp sớm bệnh nhân RLCTH, giảm được phí tổn về kinh tế gia đình và xã hội của bệnh nhân. KẾT LUẬN Bằng phương pháp nghiên cứu tiến cứu, mô tả từng trường hợp trên 40 bệnh nhân RLCTH, chúng tôi rút ra một số kết luận sau: 1. Đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu: Rối loạn cơ thể hoá thường khởi phát ở tuổi 26 – 30 (77,5%), gặp ở nữ nhiều hơn đáng kể so với nam (tỷ lệ nữ/nam là 7/1). Bệnh nhân chủ yếu sống ở nông thôn (77,5%), thường lao động chân tay (45%) và có trình độ văn hoá thấp (57,5% chỉ học từ trung học cơ sở trở xuống). 2. Đặc điểm lâm sàng của nhóm nghiên cứu: Các triệu chứng của RLCTH có đặc trưng chung là xuất hiện hoặc nặng lên sau sang chấn tâm lý (77,5%), biểu hiện thay đổi trong quá trình bệnh (100%) và thường kém đáp ứng với điều trị tại các chuyên khoa bệnh cơ thể (45% chỉ đáp ứng trong những ngày điều trị đầu tiên và 42,5% không đáp ứng) Biểu hiện lâm sàng của RLCTH là triệu chứng cơ thể đa dạng, gặp ở mọi cơ quan, hệ thống trong cơ thể: - Các triệu chứng đau thường gặp là đau đầu (cả quá trình bệnh là 77,5%; lúc vào viện là 57,5%), đau ngực (62,5%; 30%), đau khớp (72,5%; 22,5%). - Các triệu chứng dạ dày - ruột thường gặp là buồn nôn, nôn khan (57,5%; 30%), ăn không ngon miệng (52,5%; 37,5%), đầy bụng, khó tiêu (50%; 32,5%). - Các triệu chứng về hoạt động tình dục thường gặp là kinh nguyệt không đều ở nữ (48,6%; 28,6%) và giảm ham muốn tình dục ở cả hai giới (60%; 45%). - Các triệu chứng giả thần kinh thường gặp là các triệu chứng chuyển di như tê bì (67,5%; 50%), mất thăng bằng (52,5%; 35%), cảm giác có hòn cục ở họng, nuốt khó, nuốt nghẹn (47,5%; 20%). - Một số triệu chứng khác hay gặp là rối loạn giấc ngủ (75%; 42,5%), rối loạn thần kinh thực vật (37,5%; 27,5%). Bệnh nhân nữ biểu hiện nhiều triệu chứng cơ thể hơn bệnh nhân nam trong cả quá trình bệnh (p<0,001). RLCTH thường có kèm rối loạn trầm cảm (60%), rối loạn lo âu (42,5%) và nhiều bệnh nhân có diễn đồ V – tâm thể (47,1%). RLCTH thường diễn biến kéo dài (47,5% bị bệnh trên 10 năm), đã từng đi khám rất nhiều chuyên khoa cơ thể khác nhau ( 75% bệnh nhân đã từng đi khám thần kinh, 85% đã từng đi khám đông y) nhưng chỉ có 37,5% nhóm bệnh nhân nghiên cứu được giới thiệu đến khám chuyên khoa tâm thần bởi các bác sỹ chuyên khoa cơ thể. KIẾN NGHỊ Sau khi nghiên cứu đặc điểm lâm sàng của 40 bệnh nhân RLCTH, chúng tôi đưa ra kiến nghị như sau: Cần đưa bài giảng RLCTH vào nội dung chương trình học của các bác sỹ chuyên khoa cơ thể để họ có thể phát hiện được bệnh nhân RLCTH cũng như phổ biến rộng rãi trong cộng đồng kiến thức về RLDCT nói chung và RLCTH nói riêng nhằm mục đích giúp các bệnh nhân RLCTH được chẩn đoán và điều trị sớm.