Nghiên cứu đánh giá hiện trạng các hợp chất ô nhiễm hữu cơ bền (POPs) phát thải ở ngành sản xuất thuốc bảo vệ thực vật tại khu vực Tp.Hồ Chí Minh. Đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp
Chương 1 MỞ ĐẦU 1.1. GIỚI THIỆU VỀ ĐỀ TÀI Việt Nam là một quốc gia có nền sản xuất nông nghiệp lâu đời. Mặc dù trong những năm gần đây theo chủ trương Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa đất nước, việc phát triển nông nghiệp không còn đóng vai trò chủ đạo, tuy nhiên nhìn ở mức độ bao quát toàn diện thì ngành sản xuất nông nghiệp vẫn giữ một vị trí quan trọng trong cơ cấu các ngành kinh tế, và là một trong những nguồn thu ngoại tệ lớn của quốc dân. Một trong những ngành chủ lực phục vụ cho phát triển nền nông nghiệp nước ta là ngành sản xuất hóa chất bảo vệ thực vật. Phát triển sản xuất nhằm tăng lượng hóa chất bảo vệ thực vật là yếu tố quyết định sống còn của nền nông nghiệp nước ta. Chúng ta không chỉ gia tăng sản lượng một cách ồ ạt mà còn cần phải chú trọng đến chất lượng của từng sản phẩm. Tuy nhiên cho đến nay, nước ta vẫn còn ở trong tình trạng phải nhập khẩu các nguyên liệu và hoạt chất phục vụ cho sản xuất, chứ chưa thể tự sản xuất ra các loại nguyên liệu, hoạt chất này. Song hành với sự phát triển về kinh tế đó là những tiêu cực không tránh khỏi, ví dụ như các nguồn ô nhiễm phát sinh từ hoạt động sản xuất công nghiệp. Những nguồn gây ô nhiễm này không ít thì nhiều sẽ có ảnh hưởng đến sức khoẻ con người và môi trường. Và một trong những nguồn quan trọng nhất cần được cảnh báo là các chất ô nhiễm hữu cơ bền (Persistant Organic Pollutants - POPs). POPs là một loại chất thải nguy hại, có thể phát sinh từ rất nhiều ngành công nghiệp. Trong đó, ngành sản xuất hóa chất bảo vệ thực vật chính là một nguồn phát sinh POPs quan trọng, cần phải có được nhiều sự quan tâm của các chuyên gia về môi trường. Thành phố Hồ Chí Minh là một trong hai trung tâm kinh tế - tài chính quan trọng của đất nước, lại được xem là vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Vì vậy vấn đề ô nhiễm môi trường ở đây thường được quan tâm hàng đầu. Hiện nay mỗi năm lượng chất thải hữu cơ nguy hại của Tp.HCM là khoảng 10.000 tấn/năm, chủ yếu từ các ngành sản xuất hóa chất bảo vệ thực vật, các ngành giày da, dầu khí, kim loại . trong đó ngành sản xuất hóa chất bảo vệ thực vật chiếm số lượng lớn nhất. Tuy vậy, Tp.HCM vẫn chưa có một chương trình điều tra quy mô và chi tiết nào liên quan đến thực trạng phát thải các loại CTNH của ngành công nghiệp này. Vì vậy, một nhu cầu được đặt ra là tất cả các công ty của ngành này cần có các giải pháp quản lý tốt các nguồn phát sinh cũng như là quản lý tốt trong vấn đề thu gom và thải bỏ an toàn CTNH, đặc biệt là các chất POPs. Vì tính thiết thực và có thể ứng dụng trong thực tế nên tôi quyết định chọn đề tài “Nghiên cứu đánh giá hiện trạng các hợp chất ô nhiễm hữu cơ bền (POPs) phát thải ở ngành sản xuất thuốc bảo vệ thực vật tại khu vực Tp.HCM. Đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp” để nghiên cứu và làm đồ án tốt nghiệp. 1.2. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI Ngành sản xuất thuốc bảo vệ thực vật là một trong những ngành gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường xung quanh. Trong quá trình sản xuất, nó trực tiếp thải ra môi trường rất nhiều loại chất thải nguy hại, trong đó đáng chú ý nhất là các hợp chất thuộc nhóm POPs. Trong tất cả các loại chất thải nguy hại, các hợp chất POPs được xem là loại chất thải nguy hại nhất, đặc biệt là các hợp chất POPs thuộc nhóm hóa chất bảo vệ thực vật. Tính nguy hại của các hợp chất POPs chính là do tính độc và khả năng tồn lưu của nó trong môi trường. Tất cả những hợp chất hữu cơ này vô cùng bền vững, tồn tại lâu dài trong môi trường, có khả năng tích lũy sinh học trong nông sản, thực phẩm và trong các nguồn nước gây ra hàng loạt bệnh nguy hiểm đối với con người. Đã có rất nhiều minh chứng cho rằng POPs có thể phát tán đi rất xa, tồn lưu và tích tụ trong chuỗi thực phẩm cũng như trong mô của tế bào động vật và cũng chính vì thế chúng được xem là loại hoá chất độc hại. Trong thế kỷ 20, hàng loạt các tai nạn đã được ghi nhận mà nguyên nhân của chúng có liên quan trực tiếp đến việc sử dụng, quản lý không hợp lý, không đúng cách POPs. Để giảm thiểu và ngăn chặn những ảnh hưởng cũng như hậu quả của POPs đối với môi trường và con người, cần giảm thiểu các nguồn phát thải POPs và đưa ra các biện pháp khác nhau nhằm hạn chế khả năng phát tán của nó vào môi trường. Để làm được điều đó cần tìm hiểu rõ về các nguồn phát thải POPs, con đường lan truyền của POPs trong môi trường, ảnh hưởng của nó đến môi trường và con người là gì, chúng ta kiểm soát nó ra sao, kế hoạch giảm thiểu thế nào đó là những nội dung sẽ trình bày trong luận văn. Vì vậy mục đích chính của đồ án là: “Khái quát về hiện trạng phát sinh và tồn trữ chất thải nguy hại, đặc biệt là POPs phát thải từ ngành sản xuất thuốc bảo vệ thực vật; và đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp cho khu vực Tp.HCM”. 1.3. NỘI DUNG Với mục đích vừa nêu, đồ án tập trung vào công việc điều tra, khái quát hiện trạng các nguồn phát sinh, thải bỏ POPs từ ngành sản xuất TBVTV, nghiên cứu ảnh hưởng của POPs đến con người, môi trường và đề xuất chiến giải pháp khả thi nhằm quản lý tốt sự phát thải POPs vào môi trường tại khu vực Tp.HCM. Đồ án bao gồm các nội dung chính sau: v Tổng quan về CTNH và chất ô nhiễm hữu cơ bền (POPs). v Hiện trạng ngành sản xuất TBVTV tại khu vực Tp.HCM. v Nghiên cứu và đánh giá hiện trạng phát sinh, tồn trữ POPs từ ngành SX TBVTV tại khu vực Tp.HCM. v Đề xuất các giải pháp quản lý nhằm giảm thiểu khả năng phát thải POPs từ ngành SX TBVTV. 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đồ án là các chất thải nguy hại phát sinh từ ngành sản xuất thuốc BVTV. Trong đó, tập trung vào các loại POPs thuộc nhóm các hóa chất BVTV đã đề cập đến trong công ước Stockholm, và một số loại thuốc trừ sâu độc hại khác. Xem xét mức độ và khả năng phát thải của chúng vào môi trường tại khu vực Tp.HCM và đề xuất giải pháp quản lý phù hợp nhất. 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu v Chỉ nghiên cứu các POPs phát sinh từ ngành công nghiệp SX TBVTV. v Địa bàn nghiên cứu chính là khu vực Tp.HCM, tuy nhiên đối với một số các vấn đề khác liên quan đến chủ đề nghiên cứu thì có đề cập đến hiện trạng của cả nước ta. 1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU v Việc thu thập các số liệu cần thiết và một số tài liệu của ngành SX TBVTV được thực hiện bằng phương thức sau: tổng hợp từ các báo cáo khoa học, sách tham khảo và mạng internet. v Tìm hiểu quy trình sản xuất của ngành SX TBVTV và hiện trạng quản lý CTNH của các nhà máy bằng cách khảo sát trực tiếp, phỏng vấn đối với một số công ty tiêu biểu trên địa bàn Tp.HCM. v Từ những kết quả trên tiến hành phân tích, chọn lọc rồi tổng hợp một cách có lôgic, có hệ thống phù hợp với mục tiêu và nội dung đề ra. v Bên cạnh đó, trong suốt quá trình làm tôi cũng đã có tham khảo các ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực quản lý CTNH.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Nghiên cứu đánh giá hiện trạng các hợp chất ô nhiễm hữu cơ bền (POPs) phát thải ở ngành sản xuất thuốc bảo vệ thực vật tại khu vực Tp.Hồ Chí Minh. Đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Chöông 1
MÔÛ ÑAÀU
1.1. GIÔÙI THIEÄU VEÀ ÑEÀ TAØI
Vieät Nam laø moät quoác gia coù neàn saûn xuaát noâng nghieäp laâu ñôøi. Maëc duø trong nhöõng naêm gaàn ñaây theo chuû tröông Coâng nghieäp hoùa – Hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc, vieäc phaùt trieån noâng nghieäp khoâng coøn ñoùng vai troø chuû ñaïo, tuy nhieân nhìn ôû möùc ñoä bao quaùt toaøn dieän thì ngaønh saûn xuaát noâng nghieäp vaãn giöõ moät vò trí quan troïng trong cô caáu caùc ngaønh kinh teá, vaø laø moät trong nhöõng nguoàn thu ngoaïi teä lôùn cuûa quoác daân.
Moät trong nhöõng ngaønh chuû löïc phuïc vuï cho phaùt trieån neàn noâng nghieäp nöôùc ta laø ngaønh saûn xuaát hoùa chaát baûo veä thöïc vaät. Phaùt trieån saûn xuaát nhaèm taêng löôïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät laø yeáu toá quyeát ñònh soáng coøn cuûa neàn noâng nghieäp nöôùc ta. Chuùng ta khoâng chæ gia taêng saûn löôïng moät caùch oà aït maø coøn caàn phaûi chuù troïng ñeán chaát löôïng cuûa töøng saûn phaåm. Tuy nhieân cho ñeán nay, nöôùc ta vaãn coøn ôû trong tình traïng phaûi nhaäp khaåu caùc nguyeân lieäu vaø hoaït chaát phuïc vuï cho saûn xuaát, chöù chöa theå töï saûn xuaát ra caùc loaïi nguyeân lieäu, hoaït chaát naøy.
Song haønh vôùi söï phaùt trieån veà kinh teá ñoù laø nhöõng tieâu cöïc khoâng traùnh khoûi, ví duï nhö caùc nguoàn oâ nhieãm phaùt sinh töø hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp. Nhöõng nguoàn gaây oâ nhieãm naøy khoâng ít thì nhieàu seõ coù aûnh höôûng ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng. Vaø moät trong nhöõng nguoàn quan troïng nhaát caàn ñöôïc caûnh baùo laø caùc chaát oâ nhieãm höõu cô beàn (Persistant Organic Pollutants - POPs). POPs laø moät loaïi chaát thaûi nguy haïi, coù theå phaùt sinh töø raát nhieàu ngaønh coâng nghieäp. Trong ñoù, ngaønh saûn xuaát hoùa chaát baûo veä thöïc vaät chính laø moät nguoàn phaùt sinh POPs quan troïng, caàn phaûi coù ñöôïc nhieàu söï quan taâm cuûa caùc chuyeân gia veà moâi tröôøng.
Thaønh phoá Hoà Chí Minh laø moät trong hai trung taâm kinh teá - taøi chính quan troïng cuûa ñaát nöôùc, laïi ñöôïc xem laø vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam. Vì vaäy vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng ôû ñaây thöôøng ñöôïc quan taâm haøng ñaàu. Hieän nay moãi naêm löôïng chaát thaûi höõu cô nguy haïi cuûa Tp.HCM laø khoaûng 10.000 taán/naêm, chuû yeáu töø caùc ngaønh saûn xuaát hoùa chaát baûo veä thöïc vaät, caùc ngaønh giaøy da, daàu khí, kim loaïi... trong ñoù ngaønh saûn xuaát hoùa chaát baûo veä thöïc vaät chieám soá löôïng lôùn nhaát. Tuy vaäy, Tp.HCM vaãn chöa coù moät chöông trình ñieàu tra quy moâ vaø chi tieát naøo lieân quan ñeán thöïc traïng phaùt thaûi caùc loaïi CTNH cuûa ngaønh coâng nghieäp naøy. Vì vaäy, moät nhu caàu ñöôïc ñaët ra laø taát caû caùc coâng ty cuûa ngaønh naøy caàn coù caùc giaûi phaùp quaûn lyù toát caùc nguoàn phaùt sinh cuõng nhö laø quaûn lyù toát trong vaán ñeà thu gom vaø thaûi boû an toaøn CTNH, ñaëc bieät laø caùc chaát POPs. Vì tính thieát thöïc vaø coù theå öùng duïng trong thöïc teá neân toâi quyeát ñònh choïn ñeà taøi “Nghieân cöùu ñaùnh giaù hieän traïng caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn (POPs) phaùt thaûi ôû ngaønh saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät taïi khu vöïc Tp.HCM. Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp quaûn lyù phuø hôïp” ñeå nghieân cöùu vaø laøm ñoà aùn toát nghieäp.
1.2. MUÏC ÑÍCH CUÛA ÑEÀ TAØI
Ngaønh saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät laø moät trong nhöõng ngaønh gaây aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán moâi tröôøng xung quanh. Trong quaù trình saûn xuaát, noù tröïc tieáp thaûi ra moâi tröôøng raát nhieàu loaïi chaát thaûi nguy haïi, trong ñoù ñaùng chuù yù nhaát laø caùc hôïp chaát thuoäc nhoùm POPs.
Trong taát caû caùc loaïi chaát thaûi nguy haïi, caùc hôïp chaát POPs ñöôïc xem laø loaïi chaát thaûi nguy haïi nhaát, ñaëc bieät laø caùc hôïp chaát POPs thuoäc nhoùm hoùa chaát baûo veä thöïc vaät. Tính nguy haïi cuûa caùc hôïp chaát POPs chính laø do tính ñoäc vaø khaû naêng toàn löu cuûa noù trong moâi tröôøng. Taát caû nhöõng hôïp chaát höõu cô naøy voâ cuøng beàn vöõng, toàn taïi laâu daøi trong moâi tröôøng, coù khaû naêng tích luõy sinh hoïc trong noâng saûn, thöïc phaåm vaø trong caùc nguoàn nöôùc gaây ra haøng loaït beänh nguy hieåm ñoái vôùi con ngöôøi. Ñaõ coù raát nhieàu minh chöùng cho raèng POPs coù theå phaùt taùn ñi raát xa, toàn löu vaø tích tuï trong chuoãi thöïc phaåm cuõng nhö trong moâ cuûa teá baøo ñoäng vaät vaø cuõng chính vì theá chuùng ñöôïc xem laø loaïi hoaù chaát ñoäc haïi. Trong theá kyû 20, haøng loaït caùc tai naïn ñaõ ñöôïc ghi nhaän maø nguyeân nhaân cuûa chuùng coù lieân quan tröïc tieáp ñeán vieäc söû duïng, quaûn lyù khoâng hôïp lyù, khoâng ñuùng caùch POPs.
Ñeå giaûm thieåu vaø ngaên chaën nhöõng aûnh höôûng cuõng nhö haäu quaû cuûa POPs ñoái vôùi moâi tröôøng vaø con ngöôøi, caàn giaûm thieåu caùc nguoàn phaùt thaûi POPs vaø ñöa ra caùc bieän phaùp khaùc nhau nhaèm haïn cheá khaû naêng phaùt taùn cuûa noù vaøo moâi tröôøng. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù caàn tìm hieåu roõ veà caùc nguoàn phaùt thaûi POPs, con ñöôøng lan truyeàn cuûa POPs trong moâi tröôøng, aûnh höôûng cuûa noù ñeán moâi tröôøng vaø con ngöôøi laø gì, chuùng ta kieåm soaùt noù ra sao, keá hoaïch giaûm thieåu theá naøo …ñoù laø nhöõng noäi dung seõ trình baøy trong luaän vaên.
Vì vaäy muïc ñích chính cuûa ñoà aùn laø: “Khaùi quaùt veà hieän traïng phaùt sinh vaø toàn tröõ chaát thaûi nguy haïi, ñaëc bieät laø POPs phaùt thaûi töø ngaønh saûn xuaát thuoác baûo veä thöïc vaät; vaø ñeà xuaát caùc giaûi phaùp quaûn lyù phuø hôïp cho khu vöïc Tp.HCM”.
1.3. NOÄI DUNG
Vôùi muïc ñích vöøa neâu, ñoà aùn taäp trung vaøo coâng vieäc ñieàu tra, khaùi quaùt hieän traïng caùc nguoàn phaùt sinh, thaûi boû POPs töø ngaønh saûn xuaát TBVTV, nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa POPs ñeán con ngöôøi, moâi tröôøng vaø ñeà xuaát chieán giaûi phaùp khaû thi nhaèm quaûn lyù toát söï phaùt thaûi POPs vaøo moâi tröôøng taïi khu vöïc Tp.HCM. Ñoà aùn bao goàm caùc noäi dung chính sau:
Toång quan veà CTNH vaø chaát oâ nhieãm höõu cô beàn (POPs).
Hieän traïng ngaønh saûn xuaát TBVTV taïi khu vöïc Tp.HCM.
Nghieân cöùu vaø ñaùnh giaù hieän traïng phaùt sinh, toàn tröõ POPs töø ngaønh SX TBVTV taïi khu vöïc Tp.HCM.
Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp quaûn lyù nhaèm giaûm thieåu khaû naêng phaùt thaûi POPs töø ngaønh SX TBVTV.
1.4. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU
1.4.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu
Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñoà aùn laø caùc chaát thaûi nguy haïi phaùt sinh töø ngaønh saûn xuaát thuoác BVTV. Trong ñoù, taäp trung vaøo caùc loaïi POPs thuoäc nhoùm caùc hoùa chaát BVTV ñaõ ñeà caäp ñeán trong coâng öôùc Stockholm, vaø moät soá loaïi thuoác tröø saâu ñoäc haïi khaùc. Xem xeùt möùc ñoä vaø khaû naêng phaùt thaûi cuûa chuùng vaøo moâi tröôøng taïi khu vöïc Tp.HCM vaø ñeà xuaát giaûi phaùp quaûn lyù phuø hôïp nhaát.
1.4.2. Phaïm vi nghieân cöùu
Chæ nghieân cöùu caùc POPs phaùt sinh töø ngaønh coâng nghieäp SX TBVTV.
Ñòa baøn nghieân cöùu chính laø khu vöïc Tp.HCM, tuy nhieân ñoái vôùi moät soá caùc vaán ñeà khaùc lieân quan ñeán chuû ñeà nghieân cöùu thì coù ñeà caäp ñeán hieän traïng cuûa caû nöôùc ta.
1.5. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
Vieäc thu thaäp caùc soá lieäu caàn thieát vaø moät soá taøi lieäu cuûa ngaønh SX TBVTV ñöôïc thöïc hieän baèng phöông thöùc sau: toång hôïp töø caùc baùo caùo khoa hoïc, saùch tham khaûo vaø maïng internet.
Tìm hieåu quy trình saûn xuaát cuûa ngaønh SX TBVTV vaø hieän traïng quaûn lyù CTNH cuûa caùc nhaø maùy baèng caùch khaûo saùt tröïc tieáp, phoûng vaán ñoái vôùi moät soá coâng ty tieâu bieåu treân ñòa baøn Tp.HCM.
Töø nhöõng keát quaû treân tieán haønh phaân tích, choïn loïc roài toång hôïp moät caùch coù loâgic, coù heä thoáng phuø hôïp vôùi muïc tieâu vaø noäi dung ñeà ra.
Beân caïnh ñoù, trong suoát quaù trình laøm toâi cuõng ñaõ coù tham khaûo caùc yù kieán cuûa caùc chuyeân gia trong lónh vöïc quaûn lyù CTNH.
Chöông 2
TOÅNG QUAN VEÀ CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI VAØ CHAÁT OÂ NHIEÃM HÖÕU CÔ BEÀN
2.1. TOÅNG QUAN VEÀ CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI
2.1.1. Ñònh nghóa chaát thaûi nguy haïi
Theo Ñieàu 3 - Luaät baûo veä moâi tröôøng naêm 2005, chaát thaûi nguy haïi ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
“Chaát thaûi nguy haïi laø chaát thaûi chöùa yeáu toá ñoäc haïi, phoùng xaï, deã chaùy, deã noå, deã aên moøn, deã laây nhieãm, gaây ngoä ñoäc hoaëc ñaëc tính nguy haïi khaùc”.
2.1.2. Nguoàn goác phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi
CTNH phaùt sinh raát nhieàu töø caùc hoaït ñoäng soáng. Tuy nhieân, coù 4 nguoàn phaùt sinh CTNH chính nhö sau:
Töø caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp (ví duï trong ngaønh coâng nghieäp xi maï söû duïng xyanit, saûn xuaát thuoác tröø saâu söû duïng dung moâi laø toluen hay xylen…).
Töø hoaït ñoäng noâng nghieäp (ví duï söû duïng caùc loaïi TBVTV ñoäc haïi…).
Thöông maïi (quaù trình nhaäp – xuaát caùc haøng ñoäc haïi khoâng ñaït yeâu caàu cho saûn xuaát hay haøng quaù haïn söû duïng…).
Töø vieäc tieâu duøng trong daân duïng (ví duï vieäc söû duïng pin, hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc ôû caùc phoøng thí nghieäm, söû duïng daàu nhôùt boâi trôn …).
Trong caùc nguoàn neâu treân thì hoaït ñoäng coâng nghieäp laø nguoàn phaùt sinh chaát thaûi nguy haïi lôùn nhaát vaø phuï thuoäc raát nhieàu vaøo loaïi ngaønh coâng nghieäp. Ñaây cuõng chính laø nguoàn phaùt thaûi mang tính thöôøng xuyeân vaø oån ñònh nhaát. Caùc nguoàn phaùt thaûi töø daân duïng khoâng nhieàu, coøn caùc nguoàn phaùt thaûi töø noâng nghieäp thì mang tính chaát phaùt taùn roäng vaø raát khoù kieåm soaùt.
2.1.3. Phaân loaïi chaát thaûi nguy haïi
Theo quyeát ñònh soá 23/2006/QÑ-BTNMT, chaát thaûi nguy haïi ñöôïc phaân loaïi döïa treân ba nguyeân taéc sau:
Phaân loaïi döïa vaøo ñònh nghóa (döïa treân 4 ñaëc tính).
Phaân loaïi döïa vaøo tính chaát cuûa CTNH.
Phaân loaïi döïa vaøo caùc nhoùm nguoàn hoaëc doøng thaûi CTNH chính.
Phaân loaïi theo ñònh nghóa (ñaëc tính)
Döïa theo ñònh nghóa, CTNH ñöôïc chia thaønh 4 loaïi nhö sau:
Chaát thaûi coù tính chaùy noå (ignitability)
Moät chaát thaûi ñöôïc xem laø chaát thaûi nguy haïi theå hieän tính deã chaùy neáu maãu ñaïi dieän cuûa chaát thaûi ñoù coù nhöõng tính chaát nhö sau:
Laø chaát loûng hay dung dòch chöùa löôïng alcolhol < 24% (theo theå tích) hay coù ñieåm chôùp chaùy nhoû hôn 600C (140oF).
Laø chaát thaûi (loûng hoaëc khoâng phaûi chaág loûng) coù khaû naêng gaây chaùy ôû ñieàu kieän tieâu chuaån veà nhieät ñoä vaø aùp suaát (00C, 1 atm).
Laø khí neùn, laø chaát oxy hoaù.
Caùc chaát coù tính chaùy noå, theo EPA, ñöôïc phaân loaïi laø CTNH soá D001.
Chaát thaûi coù tính aên moøn (erode)
pH laø thoâng soá thoâng duïng duøng ñeå ñaùnh giaù tính aên moøn cuûa chaát thaûi, tuy nhieân thoâng soá veà tính aên moøn cuûa chaát thaûi coøn döïa vaøo toác ñoä aên moøn theùp ñeå xaùc ñònh chaát thaûi coù nguy haïi hay khoâng. Nhìn chung moät chaát thaûi ñöôïc coi laø CTNH coù tính aên moøn khi maãu ñaïi dieän theå hieän moät trong caùc tính chaát sau :
Laø chaát thaûi daïng loûng coù pH 12,5.
Laø chaát loûng coù khaû naêng aên moøn theùp vôùi toác ñoä aên moøn > 0,25 inch/naêm (6,35mm/naêm) ôû nhieät ñoä thí nghieäm laø 550C (140oF).
Nhöõng chaát aên moøn ñöôïc phaân loaïi laø CTNH soá D002.
Chaát thaûi coù tính phaûn öùng (reactivity)
Chaát thaûi ñöôïc coi laø nguy haïi vaø coù tính phaûn öùng khi maãu ñaïi dieän chaát thaûi naøy theå hieän moät tính chaát baát kyø trong caùc tính chaát sau:
Laø nhöõng chaát khoâng beàn, phaûn öùng maõnh lieät vôùi khoâng khí vaø nöôùc, hoaëc hình thaønh hoãn hôïp coù khaû naêng gaây noå vôùi nöôùc.
Laø nhöõng chaát thaûi phaùt taùn hôi ñoäc maø khi hoøa troän vaøo nöôùc vaø nhöõng vaät lieäu khaùc coù khaû naêng gaây noå.
Chaát thaûi coù tính phaûn öùng ñöôïc phaân loaïi laø CTNH soá D003.
Chaát thaûi coù tính ñoäc haïi
Coù khaû naêng gaây ñoäc vôùi moät löôïng raát nhoû. Ñoä ñoäc ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông phaùp phaân tích trong phoøng thí nghieäm vaø thöôøng coù giaù trò baèng 100 laàn giaù trò cuûa noàng ñoä cho pheùp ñoái vôùi nöôùc uoáng.
Phaân loaïi döïa vaøo tính chaát cuûa CTNH
Döïa vaøo tính chaát CTNH ñöôïc phaân thaønh 7 nhoùm sau:
Baûng 1: Phaân loaïi CTNH döïa vaøo tính chaát
STT
Tính chaát nguy haïi
Kyù hieäu
Moâ taû
1
Deã noå
N
Caùc chaát thaûi ôû theå raén hoaëc theå loûng maø baûn thaân chuùng coù theå noå do keát quaû cuûa chuùng phaûn öùng hoaù hoïc taïo ra caùc loaïi khí ôû nhieät ñoä, aùp suaát vaø toác ñoä gaây thieät haïi cho moâi tröôøng xung quanh.
2
Deã chaùy
C
Chaát loûng deã chaùy: laø caùc chaát thaûi ôû daïng loûng, hoãn hôïp chaát loûng hoaëc chaát loûng chöùa chaát raén hoaø tan hoaëc lô löõng, coù nhieät ñoä baét chaùy thaáp theo caùc tieâu chuaån hieän haønh.
Chaát thaûi raén deã chaùy: laø caùc chaát thaûi raén coù khaû naêng töï boác chaùy hoaëc phaùt löûa do bò ma saùt trong caùc ñieàu kieän vaän chuyeån.
Chaát thaûi coù khaû naêng töï boác chaùy: laø chaát thaûi raén/loûng coù theå töï noùng leân trong ñieàu kieän vaän chuyeån bình thöôøng, hoaëc töï noùng leân do tieáp xuùc vôùi khoâng khí vaø coù khaû naêng töï boác chaùy.
Chaát thaûi taïo ra khí deã chaùy: laø caùc chaát thaûi khi tieáp xuùc vôùi nöôùc coù khaû naêng töï chaùy hoaëc taïo ra löôïng khí deã chaùy nguy hieåm.
3
Oxy hoaù
OH
Caùc chaát thaûi coù khaû naêng nhanh choùng thöïc hieän phaûn öùng oxy hoaù toaû nhieät maïnh khi tieáp xuùc vôùi caùc chaát khaùc coù theå gaây ra hoaëc goùp phaàn ñoát chaùy caùc chaát ñoù.
4
AÊn moøn
AM
Caùc chaát thaûi, thoâng qua phaûn öùng hoaù hoïc, seõ gaây toån thöông nghieâm troïng caùc moâ soáng khi tieáp xuùc, hoaëc trong tröôøng hôïp roø ræ seõ phaù huyû caùc loaïi vaät lieäu, haøng hoaù vaø phöông tieän vaän chuyeån. Thoâng thöôøng ñoù laø caùc chaát hoaëc hoãn hôïp caùc chaát coù tính axit maïnh (pH nhoû hôn hoaëc baèng 2) hoaëc kieàm maïnh (pH lôùn hôn hoaëc baèng 12.5).
5
Coù ñoäc tính
Ñ
Ñoäc tính caáp: caùc chaát thaûi coù theå gaây töû vong, toån thöông nghieâm troïng hoaëc coù haïi cho söùc khoeû qua ñöôøng aên uoáng, hoâ haáp hoaëc qua da.
Ñoäc tính töø töø hoaëc maõn tính: caùc chaát thaûi coù theå gaây ra caùc aûnh höôûng töø töø hoaëc maõn tính, keå caû gaây ung thö, do aên phaûi, hít thôû phaûi hoaëc ngaám qua da.
Sinh khí ñoäc: caùc chaát thaûi chöùa caùc thaønh phaàn maø khi tieáp xuùc vôùi khoâng khí hoaëc vôùi nöôùc seõ giaûi phoùng ra khí ñoäc, gaây nguy hieåm ñoái vôùi ngöôøi vaø sinh vaät.
6
Coù ñoäc tính sinh thaùi
ÑS
Caùc chaát thaûi coù theå gaây ra caùc taùc haïi nhanh choùng hoaëc töø töø ñoái vôùi moâi tröôøng thoâng qua tích luyõ sinh hoïc vaø/hoaëc gaây taùc haïi ñeán caùc heä sinh vaät.
7
Deã laây nhieãm
LN
Caùc chaát thaûi coù chöùa vi sinh vaät hoaëc ñoä ñoäc toá gaây beänh cho ngöôøi vaø ñoäng vaät.
(Nguoàn:
c) Phaân loaïi döïa vaøo caùc nhoùm nguoàn hoaëc doøng thaûi CTNH chính
Döïa vaøo caùc nhoùm nguoàn hoaëc doøng thaûi chính, CTNH ñöôïc chia thaønh 19 nhoùm sau:
Chaát thaûi töø ngaønh tham doø, khai thaùc, cheá bieán khoaùng saûn, daàu khí vaø than.
Chaát thaûi töø ngaønh saûn xuaát hoaù chaát voâ cô.
Chaát thaûi töø ngaønh saûn xuaát hoaù chaát höõu cô.
Chaát thaûi töø ngaønh nhieät ñieän vaø caùc quaù trình nhieät khaùc.
Chaát thaûi töø ngaønh luyeän kim.
Chaát thaûi töø ngaønh saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng vaø thuyû tinh.
Chaát thaûi töø quaù trình xöû lyù, che phuû beà maët, taïo hình kim loaïi vaø caùc vaät lieäu khaùc.
Chaát thaûi töø quaù trình saûn xuaát, ñieàu cheá, cung öùng, söû duïng caùc saûn phaåm che phuû (sôn, veùc ni, men thuyû tinh), chaát keát dính, chaát bòt kín vaø möïc in.
Chaát thaûi töø ngaønh cheá bieán goã, saûn xuaát caùc saûn phaåm goã, giaáy vaø boät giaáy.
Chaát thaûi töø ngaønh cheá bieán da, loâng vaø deät nhuoäm.
Chaát thaûi xaây döïng vaø phaù dôõ (keå caû ñaát ñaøo töø caùc khu vöïc bò oâ nhieãm).
Chaát thaûi töø caùc cô sôõ taùi cheá , xöû lyù, tieâu huyû chaát thaûi, xöû lyù nöôùc caáp sinh hoaït vaø coâng nghieäp.
Chaát thaûi töø ngaønh y teá vaø thuù y (tröø chaát thaûi sinh hoaït töø ngaønh naøy).
Chaát thaûi töø ngaønh noâng nghieäp, laâm nghieäp vaø thuyû saûn.
Thieát bò, phöông tieän giao thoâng vaän taûi ñaõ heát haïn söû duïng vaø chaát thaûi töø hoaït ñoäng phaù dôõ, baûo döôõng thieát bò, phöông tieän giao thoâng vaän taûi.
Chaát thaûi hoä gia ñình vaø chaát thaûi sinh hoaït töø caùc nguoàn khaùc.
Daàu thaûi, chaát thaûi töø nhieân lieäu loûng, chaát thaûi dung moâi höõu cô, chaát laïnh vaø chaát ñaåy (propellant).
Caùc loaïi chaát thaûi bao bì, chaát haáp thu, gieû lau, vaät lieäu loïc vaø vaûi baûo veä.
Caùc loaïi chaát thaûi khaùc.
2.1.4. AÛnh höôûng cuûa chaát thaûi nguy haïi ñoái vôùi sinh vaät
CTNH noùi chung khi tieáp xuùc vôùi cô theå soáng seõ gaây taùc ñoäng ñeán caùc cô quan nhaïy caûm cuûa con ngöôøi hoaëc sinh vaät ôû noàng ñoä ñuû cao vaø thôøi gian ñuû laâu. Söï toån thöông cuûa sinh vaät phuï thuoäc vaøo tính chaát lyù hoùa cuûa chaát thaûi vaø tình traïng söùc khoûe cuõng nhö söï phaùt trieån cuûa cô theå sinh vaät.
AÛnh höôûng cuûa CTNH ñoái vôùi cô theå soáng thöôøng thoâng qua moät soá quaù trình ñoäng hoïc nhö haáp phuï, phaân boá, trao ñoåi chaát, tích luõy vaø baøi tieát. Nhöõng taùc nhaân ñoäc haïi thöôøng khoâng theå hieän tính ñoäc haïi treân beà maët cuûa cô theå soáng. Thay vaøo ñoù chuùng seõ tieáp dieãn thoâng qua moät chuoãi caùc tieáp xuùc vaø con ñöôøng trao ñoåi chaát. Baèng nhöõng con ñöôøng naøy CTNH vaø caùc saûn phaåm chuyeån hoùa cuûa chuùng seõ ñi ñeán caùc phaân töû tieáp nhaän vaø tích tuï vôùi noàng ñoä ñuû cao.
Khi moät sinh vaät tieáp xuùc vôùi CTNH noù seõ haáp thuï vaøo cô theå sinh vaät ñoù baèng 3 con ñöôøng: mieäng, da vaø hoâ haáp. Ví duï: uoáng nöôùc bò nhieãm daàu, hít thôû khoâng khí coù chöùa CO hay maëc ñoà coù dính thuoác tröø saâu. Khi vaøo beân trong cô theå, chaát thaûi nguy haïi seõ ñöôïc haáp thuï vaøo maùu vaø phaân boá khaép cô theå.
Trong moät soá tröôøng hôïp chaát ñoäc seõ ñöôïc phaân giaûi baèng caùc cô cheá sinh hoùa nhö: oxy hoùa bôûi caùc enzym, khöû caùc ankyl vaø caùc phaûn öùng thuûy phaân. Keát quaû cuûa caùc phaûn öùng naøy laø hình thaønh nhieàu hôïp chaát hoøa tan trong nöôùc, caùc hôïp chaát naøy coù theå seõ ñöôïc baøi tieát nhanh hôn ra khoûi cô theå thoâng qua heä baøi tieát.
Tuy nhieân caùc phaûn öùng trao ñoåi chaát cuõng coù theå chuyeån hoùa caùc hôïp chaát cuûa chaát thaûi nguy haïi thaønh caùc saûn phaåm ñoäc haïi hôn. Phuï thuoäc vaøo ñaëc ñieåm vaø tính chaát cuûa chaát thaûi maø noù hoaëc saûn phaåm cuûa noù seõ lieân keát vôùi caùc phaàn töû tieáp nhaän: protein, lipid treân beà maët maøng teá baøo, axit nucleic hoaëc caùc phaân töû sinh hoïc khaùc. Söï töông taùc giöõa caùc phaân töû tieáp nhaän seõ taïo ra caùc cô cheá ñoäc haïi cho cô theå.
2.2.TOÅNG QUAN VEÀ CAÙC HÔÏP CHAÁT OÂ NHIEÃM HÖÕU CÔ BEÀN
2.2.1. Khaùi nieäm veà hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn
Chaát oâ nhieãm höõu cô beàn (Persistant Organic Pollutions - POPs) laø nhöõng hôïp chaát hoùa hoïc coù nguoàn goác töø Cacbon, saûn sinh ra do caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp cuûa con ngöôøi. POPs beàn vöõng trong moâi tröôøng, coù khaû naêng tích tuï sinh hoïc qua chuoãi thöùc aên, löu tröõ trong thôøi gian daøi, coù khaû naêng phaùt taùn xa töø caùc nguoàn phaùt thaûi vaø taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû con ngöôøi vaø heä sinh thaùi.
Theo coâng öôùc Stockholm, POPs goàm 12 hoaù chaát coù tính ñoäc haïi, toàn taïi beàn vöõng trong moâi tröôøng, phaùt taùn roäng vaø tích luõy trong heä sinh thaùi, gaây haïi cho söùc khoeû con ngöôøi. Möôøi hai loaïi hoaù chaát xeáp vaøo nhoùm POPs cuï theå laø:
1. PCBs: laø moät loaïi hoaù chaát coâng nghieäp söû duïng trong nhöõng doøng chaát loûng trao ñoåi nhieät, chaát phuï gia cho ngaønh saûn xuaát sôn, giaáy khoâng chöùa cacbon, nhöïa vaø nhieàu öùng duïng coâng nghieäp khaùc. Noù ñöôïc xem laø moät saûn phaåm phuï sinh ra trong quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp. Noù ñaõ bò caám saûn xuaát vaø raát haïn cheá trong möùc ñoä söû duïng.
2. Caùc hôïp chaát cuûa Dioxin: laø saûn phaåm phuï trong caùc hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp, bò caám söû duïng.
3. Caùc hôïp chaát cuûa Furan: laø saûn phaåm phuï cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp, ñaõ caám söû duïng.
4. DDT: laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu duøng ñeå dieät coân truøng, baûo veä muøa maøng trong noâng nghieäp, ñaõ bò caám söû duïng nhöng ñeán nay noù vaãn toàn löu.
5. Toxaphene: laø moät loaïi thuoác tröø saâu, duøng ñeå dieät coân truøng treân caây boâng vaûi, caây luùa, caây aên traùi, caùc loaïi ñaäu vaø rau quaû, thaäm chí coù theå dieät boï cheùt, coân truøng ôû caùc chuoàng traïi. Noù ñaõ bò caám söû duïng roäng raõi.
6. Aldrin (Aldrex, Aldrite...): laø moät loaïi thuoác tröø saâu, ñöôïc duøng ñeå dieät coân truøng trong ñaát baûo veä muøa maøng, bò caám söû duïng roäng raõi.
7. Dieldrin (Dieldrex, Dieldrite, Octalox…): laø moät loaïi thuoác tröø saâu, duøng ñeå kieåm soaùt coân truøng vaø caùc taùc nhaân gaây beänh. Raát haïn haïn cheá söû duïng.
8. Eldrin (Hexadrin…): laø loaïi thuoác tröø saâu, söû duïng trong caùc vuï muøa vaø kieåm soaùt loaøi ñoäng vaät gaëm nhaám, bò caám söû duïng roäng raõi.
9. Heptachlor (Drimex, Heptamul, Heptox…): laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu duøng ñeå dieät coân truøng vaø ñieät moái, bò caám söû duïng roäng raõi.
10. Mirex: laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu caám söû duïng roäng raõi.
11. Hexachlorobenzen (HCB): thuoäc nhoùm thuoác tröø saâu vaø caùc saûn phaåm phuï phaùt thaûi trong coâng nghieäp khi saûn xuaát nhöïa, bò caám söû duïng roäng raõi.
12. Chlordane (Chlorotox, Octachlor, Pentichlor...): naèm trong danh saùch thuoác tröø saâu bò caám söû duïng roäng raõi. Noù ñöôïc söû duïng nhö moät loaïi hoaù chaát ñeå dieät coân truøng vaø moái.
2.2.2. Nguồn gốc phát sinh caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn
Caùc hôïp chaát POPs xuaát phaùt töø nhieàu nguoàn khaùc nhau, coù theå keå ñeán nhö:
Caùc hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp, kho löu tröõ thuoác tröø saâu (ñaëc bieät laø caùc loaïi thuoác tröø saâu trong nhoùm POPs heát haïn söû duïng) vaø moät soá loaïi thuoác tröø saâu ñang söû duïng.
Kho chöùa PCBs ôû caùc khu coâng nghieäp, daàu thaûi, hoaù chaát trong ngaønh coâng nghieäp giaáy, trong thöïc phaåm, caùc thieát bò cuûa ngaønh ñieän (ñeøn huyønh quang, tuï ñieän, daàu bieán theá), caùc chaát phuï gia trong ngaønh coâng nghieäp sôn, myõ phaåm, chaát deûo, chaát laøm taêng ñoä deûo cuûa caùc saûn phaåm coâng nghieäp.
Daàu môõ trong caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp vaø sinh hoaït, hoaït ñoäng khai thaùc daàu, chaát thaûi cuûa ngaønh coâng nghieäp loïc daàu.
Caùc quaù trình ñoát chaùy hôû, baõi raùc, nguoàn ñoát chaát thaûi töø khu daân cö, chaát ñoäc hoaù hoïc (Dioxin) thaûi vaøo MT trong chieán tranh ôû mieàn Nam Vieät Nam.
Khí thaûi töø caùc hoaït ñoäng giao thoâng vaän taûi vaø moät soá ngaønh coâng nghieäp.
Caùc nhaø maùy saûn xuaát hoaù chaát.
Chaát oâ nhieãm trong chuoãi thöùc aên.
Loø ñoát chaát thaûi.
Phoøng thí nghieäm nghieân cöùu.
Do hoaït ñoäng cuûa nuùi löûa, chaùy röøng.
Loø hôi CN vaø caùc hoaït ñoäng ñoát nhieân lieäu hoùa thaïch.
Hoaït ñoäng khai thaùc daàu, raùc thaûi cuûa ngaønh CN loïc daàu.
2.2.3. Phân loại caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn
Hieän taïi coù nhieàu caùch phaân loaïi POPs. Döïa treân con ñöôøng POPs ñi vaøo moâi tröôøng laø moät trong nhöõng caùch phaân loaïi POPs, tuy nhieân caùch phaân loaïi naøy khoâng phaûi laø duy nhaát. Treân cô sôû caên cöù vaøo con ñöôøng POPs ñi vaøo moâi tröôøng, coù theå phaân chia POPs thaønh ba loaïi nhö sau:
Nhoùm 1- Caùc hoaù chaát baûo veä thöïc vaät
Hoaù chaát baûo veä thöïc vaät coù theå hieåu moät caùch ñôn giaûn laø nhöõng hoaù chaát duøng ñeå dieät tröø nhöõng loaøi coù haïi vaø cuõng vì theá chuùng ñi vaøo moâi tröôøng, coù aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng, ñeán nhöõng ñoái töôïng tieáp xuùc tröïc hoaëc giaùn tieáp. TBVTV laø loaïi hoaù chaát baûo veä caây troàng hoaëc nhöõng saûn phaåm baûo veä muøa maøng, laø nhöõng chaát ñöôïc taïo ra ñeå choáng laïi vaø tieâu dieät loaøi gaây haïi hoaëc caùc vaät mang maàm beänh virut hoaëc vi khuaån. Chuùng cuõng goàm caùc chaát ñeå ñaáu tranh vôùi caùc loaïi soáng caïnh tranh vôùi caây troàng cuõng nhö naám beänh caây. Thuaät ngöõ hoaù chaát baûo veä thöïc vaät thöôøng coù nghóa laø caùc chaát toång hôïp goàm nhieàu loaïi vaø ñöôïc aùp duïng cho nhöõng muïc ñích cuï theå trong noâng nghieäp.
Khi phaân loaïi theo chöùc naêng vaø tính chaát hoaù hoïc, TBVTV coù theå ñöôïc phaân thaønh raát nhieàu loaïi khaùc nhau. Tuy vaäy xeùt treân quan ñieåm khaùi nieäm veà caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn theo coâng öôùc Stockholm thì nhoùm naøy chæ bao goàm 9 hoùa chaát nhö danh saùch trình baøy taïi muïc 2.2.1 (ngoaïi tröø 3 chaát ñaàu laø PCB, Dioxin vaø Furan).
Nhoùm 2 – Caùc hoùa chaát söû duïng trong coâng nghieäp
POPs phaùt taùn vaøo moâi tröôøng phoå bieán vaø ñöôïc chuù yù nhieàu nhaát trong nhoùm 2 laø caùc hoaù chaát trong daàu nhôùt vaø caùc loaïi hoaù chaát söû duïng cho caùc quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp hoaëc nhöõng saûn phaåm cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp, ñieån hình laø PCBs. PCBs ñöôïc söû duïng trong caùc ngaønh saûn xuaát coâng nghieäp treân 50 naêm nay do coù tính caùch nhieät cao vaø khoâng chaùy vaø öùng duïng chuû yeáu trong caùc ngaønh coâng nghieäp ñieän (maùy bieán theá, acquy, boùng ñeøn huyønh quang, daàu chòu nhieät, daàu bieán theá) chaát laøm maùt trong truyeàn nhieät, trong caùc dung moâi cheá taïo möïc in, ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát sôn… Ñaëc bieät hôn, PCBs ñöôïc hình thaønh trong quaù trình saûn xuaát cuûa nhieàu ngaønh coâng nghieäp, ñoâi luùc noù laø saûn phaåm phuï khoâng mong muoán cuûa nhieàu ngaønh coâng nghieäp vaø caùc quaù trình thieâu ñoát, nguoàn naøy cuõng laø moät trong nhöõng nguoàn saûn sinh ra Dioxin.
Khi phaân loaïi PCBs theo phaïm vi öùng duïng, noù ñöôïc phaân thaønh ba loaïi sau:
Caùc öùng duïng cuûa PCBs trong caùc duïng cuï kín.
Caùc öùng duïng cuûa PCBs trong caùc duïng cuï kín töøng phaàn.
Caùc öùng duïng cuûa PCBs trong caùc duïng cuï hôû.
Nhoùm 3 – Caùc saûn phaåm phuï khoâng mong muoán phaùt sinh ra töø quaù trình ñoát chaùy
Caùch phaân loaïi trong nhoùm 3 laø döïa vaøo nhöõng saûn phaåm phuï cuûa nhieàu quaù trình saûn xuaát khaùc nhau hoaëc quaù trình ñoát chaùy. Nguoàn phaùt sinh Dioxin chuû yeáu laø töø caùc nhaø maùy saûn xuaát hoaù chaát, caùc quaù trình ñoát caùc saûn phaåm chaùy coù chöùa Clo, caùc quaù trình taåy traéng boät giaáy, caùc chaát oâ nhieãm tích tuï trong chuoãi thöùc aên, trong caùc phoøng thí nghieäm nghieân cöùu veà chaát thaûi nguy haïi vaø trong caùc loø ñoát chaát thaûi, cuï theå nhö Hexachlorobenzene (HCB), Polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs), Dioxins vaø Furans. Trong moät phaïm vi giôùi haïn, nhöõng hoãn hôïp naøy coù theå ñöôïc hình thaønh do quaù trình töï nhieân nhöng theo thôøi gian chuùng seõ maát daàn ñi tính beàn vöõng trong moâi tröôøng. Söï nguy hieåm cuûa nhoùm POPs naøy laø sau khi ñaõ giaûi phoùng vaøo moâi tröôøng chuùng tích tuï laïi vaø sau ñoù khueách ñaïi trong chuoãi thöïc phaåm, trong moâ môõ. Maëc duø Dioxin khoâng laøm phaù vôõ AND nhöng chuùng seõ hoaït hoaù AND ñaõ bò suy thoaùi bôûi nhöõng chaát khaùc neân gaây nhieàu beänh hieåm ngheøo cho con ngöôøi, coù theå thaáy nhieàu nhaát laø beänh ung thö, laøm hoûng chöùc naêng heä thaàn kinh phoâi thai vaø gaây quaùi thai.
2.2.4.Tính chaát cuûa caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn
a) Tính chaát vaät lyù: Caùc chaát POPs coù boán tính chaát vaät lyù chung nhö sau:
Trong thaønh phaàn coù chöùa nhoùm Halogen.
Tan nhieàu trong môõ, ít tan trong nöôùc.
Beàn vôùi nhieät, aùnh saùng vaø caùc quaù trình phaân huyû hoaù hoïc, sinh hoïc.
Deã bay hôi, khaû naêng phaùt taùn xa.
b) Tính chaát hoaù hoïc
POPs laø nhöõng hôïp chaát höõu cô beàn, trong coâng thöùc phaân töû coù chöùa halogen, laø nhöõng hôïp chaát hydrocacbon thôm coù nhieàu ñoàng phaân, vaø laø nhoùm hôïp chaát höõu cô ñoäc nhaát trong hoaù chaát höõu cô ñoäc haïi maø con ngöôøi bieát ñeán. Chuùng raát beàn ôû ñieàu kieän nhieät ñoä thöôøng, beàn vôùi taùc ñoäng cuûa aùnh saùng vaø coù khaû naêng bò phaân huyû trong moâi tröôøng axit, kieàm.
2.3. CON ÑÖÔØNG VAÄN CHUYEÅN VAØ AÛÛNH HÖÔÛNG CUÛA CAÙC HÔÏP CHAÁT OÂ NHIEÃM HÖÕU CÔ BEÀN ÑEÁN MOÂI TRÖÔØNG VAØ CON NGÖÔØI
2.3.1. Con ñöôøng vaän chuyeån cuûa caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn trong cô theå ngöôøi vaø moâi tröôøng
a) Con ñöôøng vaän chuyeån cuûa POPs trong cô theå ngöôøi
POPs ñi vaøo cô theå ngöôøi qua nhieàu con ñöôøng khaùc nhau, qua da, qua heä tieâu hoaù, qua ñöôøng hoâ haáp vaø xuyeân qua lôùp maøng teá baøo baûo veä cô theå. Toác ñoä khueách taùn phuï thuoäc vaøo tính chaát hoaù, lyù cuûa hoaù chaát oâ nhieãm ñieån hình nhö ñoä tan trong nöôùc, tính thaân môõ, pH, thaønh phaàn cuûa chuoãi thöïc phaåm, khaû naêng lieân keát protein, thôøi ñieåm chaát ñoäc tieáp xuùc vaø khaû naêng tieáp nhaän cuûa cô theå. Ñoä tan phuï thuoäc vaøo tính phaân cöïc cuûa hôïp chaát. Caùc chaát coù ñoä phaân cöïc cao thì deã tan trong nöôùc vaø caùc chaát coù ñoä phaân cöïc thaáp hoaëc khoâng phaân cöïc thì deã tan trong môõ (nhö caùc hôïp chaát Clo höõu cô).
b) Con ñöôøng vaän chuyeån POPs trong moâi tröôøng
Caùc chaát POPs xuaát phaùt töø nguoàn phaùt sinh ñi vaøo moâi tröôøng qua quaù trình daãn truyeàn, vaän chuyeån vaø bieán ñoåi raát phöùc taïp, minh hoaï qua hình veõ:
Hình 5. Söï bieán ñoåi vaø taùc ñoäng cuûa POPs trong moâi tröôøng.
2.3.2. Söï haáp thuï, toàn löu, bieán ñoåi vaø chuyeån hoùa caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn trong cô theå ngöôøi vaø moâi tröôøng
Noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm tích luõy trong cô theå phuï thuoäc vaøo löôïng hoaù chaát, thôøi gian tieáp xuùc, thôøi ñieåm tieáp xuùc, khaû naêng haáp thuï, phaân boá, tích luõy, khaû naêng baøi tieát vaø möùc ñoä chuyeån hoaù hoaù sinh trong cô theå, cuï theå nhö sau:
Hình 6. Quaù trình haáp thuï, phaân boá, löu tröõ, vaän chuyeån vaø loaïi boû POPs
trong cô theå ngöôøi.
a) Khaû naêng haáp thuï
Con ngöôøi coù khaû naêng haáp thuï POPs. Khaû naêng haáp thuï laø quaù trình hoaù chaát thaám qua maøng teá baøo vaø xaâm nhaäp vaøo maùu, quaù trình haáp thuï chaát ñoäc thoâng thöôøng qua caùc con ñöôøng hoâ haáp, tieâu hoaù (qua chuoãi thöùc aên) vaø qua da.
b) Söï toàn löu
Söï toàn löu vaø phaân boá cuûa POPs trong cô theå sinh vaät laø quaù trình vaän chuyeån caùc loaïi POPs vaøo cô theå sinh vaät, xaâm nhaäp vaøo maùu roài ñi ñeán caùc cô quan trong cô theå. Trong cô theå sinh vaät, POPs seõ tích luõy laïi trong caùc ô quan cuûa cô theå. Khaû naêng toàn löu naøy phuï thuoäc vaøo ñaëc ñieåm hoaù hoïc, caáu truùc phaân töû, tính chaát vaät lyù vaø caáu truùc cuûa cô quan tieáp nhaän maø hieäu öùng gaây ñoäc seõ khaùc nhau. Trong caùc loaïi POPs, caùc hoaù chaát coù tính thaân môõ cao, deã daøng taäp trung trong caùc moâ môõ nhö DDT, PCBs, Chlordane… seõ taäp trung trong caùc moâ môõ. Ñieån hình, sau khi POPs ñi vaøo moâi tröôøng qua vieäc phun thuoác baûo veä thöïc vaät, hoaù chaát bieán maát daàn theo ñoäng hoïc baäc moät qua thôøi gian baùn phaân huyû cuûa thuoác.
Moät chaát caøng toàn löu laâu trong heä sinh thaùi caøng coù nhieàu cô hoäi tích tuï vaøo cô theå sinh vaät vaø ngöôïc laïi, neáu chuùng phaân huyû nhanh seõ khoâng coù ñuû thôøi gian gaây ra hieän töôïng tích tuï sinh hoïc. Caùc chaát oâ nhieãm höõu cô beàn laø daïng chaát oâ nhieãm coù khaû naêng tích luõy sinh hoïc. Ví duï: thôøi gian toàn löu cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät Clo höõu cô ñeå giaûm 75% noàng ñoä ban ñaàu laø 2 – 5naêm, cuûa PCBs töø vaøi naêm ñeán vaøi chuïc naêm.
Baûng 2. Thôøi gian baùn phaân huyû cuûa nhoùm thuoác tröø saâu thuoäc POPs
STT
Loaïi thuoác tröø saâu
Thôøi gian baùn phaân huûy
01
Aldrin
5 – 10 naêm
02
Toxaphene
3thaùng – 12naêm
03
Chlordane
2 – 4naêm
04
DDT
10 – 15naêm
05
Dieldrin
5naêm
06
Endrin
Treân 12naêm
07
HCB
3 – 6naêm
08
Heptachlor
Treân 2 naêm
09
Mirex
Treân 10naêm
(Nguoàn:
c) Quaù trình bieán ñoåi vaø chuyeån hoaù POPs
Daây chuyeàn thöïc phaåm laø con ñöôøng daãn truyeàn chaát dinh löôõng, naêng löôïng ñeán cô theå sinh vaät, ñoàng thôøi cuõng laø con ñöôøng daãn truyeàn hoaù chaát ñeán cô theå, cöù nhö theá trong cô theå sinh vaät toàn taïi trong moâi tröôøng. Vaø neáu moät maét xích naøo ñoù coù nhieãm hoaù chaát, ñaëc bieät laø POPs, thì hoaù chaát naøy seõ ñöôïc chuyeàn sang cho ñoäng vaät khaùc trong daây chuyeàn thöïc phaåm.
Ví duï, trong heä sinh thaùi nöôùc, daây chuyeàn thöïc phaåm baét ñaàu baèng sinh vaät saûn xuaát baäc nhaát. Sinh vaät saûn xuaát baäc nhaát naøy bao goàm caùc loaïi thöïc vaät nhö taûo, beøo, chuùng söû duïng naêng löôïng aùnh saùng maët trôøi vaø caùc chaát dinh döôõng trong nöôùc ñeå toång hôïp caùc chaát voâ cô thaønh toå chöùc soáng. Vaø sinh vaät saûn xuaát naøy laø nguoàn cung caáp naêng löôïng vaø dinh döôõng cho caùc loaøi phieâu sinh ñoäng vaät (sinh vaät tieâu thuï baäc nhaát). Caùc loaøi sinh vaät tieâu thuï baäc nhaát naøy laø nguoàn thöùc aên cho sinh vaät tieâu thuï baäc hai (loaøi aên ñoäng vaät). Sau ñoù, sinh vaät tieâu thuï baäc hai laø nguoàn thöùc aên cho sinh vaät tieâu thuï baäc ba,… cöù lieân tuïc nhö vaäy hoaù chaát seõ toàn löu trong cô theå sinh vaät vaø cuoái cuøng ñoái töôïng chòu aûnh höôûng ñoù laø con ngöôøi, quaù trình naøy goïi laø quaù trình khueách ñaïi sinh hoïc.
Hình 7. Quaù trình chuyeån hoaù vaø ñaøo thaûi POPs cuûa cô theå sinh vaät.
Veà maët lyù thuyeát, moät hoaù chaát khoâng bao giôø ñöôïc hoaøn toaøn ñaøo thaûi ra khoûi cô theå. Treân thöïc teá, moät hoaù chaát ñöôïc coi laø ñaøo thaûi hoaøn toaøn khoûi cô theå khi noù traûi qua chu kyø baùn sinh tuyø thuoäc vaøo lieàu löôïng. Hoaù chaát ñaøo thaûi khoûi huyeát töông cuøng vaän toác vôùi söï ñaøo thaûi noù ra khoûi moâ teá baøo. Toác ñoä ñaøo thaûi moät hoaù chaát tyû leä tröïc tieáp vôùi noàng ñoä cuûa noù trong sinh vaät.
2.3.3. Aûnh höôûng cuûa caùc hôïp chaát oâ nhieãm höõu cô beàn ñoái vôùi con ngöôøi vaø moâi tröôøng
a) Aûnh höôûng cuûa caùc hôïp chaát thuoäc nhoùm thuoác tröø saâu
Haàu heát caùùc hoaù chaát nhoùm thuoác tröø saâu thuoäc POPs ñaõ bò caám söû duïng töø naêm 1970 nhöng noù vaãn coøn ñöôïc söû duïng ôû moät soá nöôùc noâng nghieäp, coù neàn kinh teá chaäm phaùt trieån vaø ñoái töôïng ñöôïc löu yù nhaát phaûi keå ñeán DDT. DDT laø moät saûn phaåm cuûa hidrocacbon thôm maïch voøng, trong ñoù moät soá nguyeân töû hidro ñaõ ñöôïc thay theá baèng nguyeân töû Clo. Do caáu truùc maïch voøng neân chuùng raát beàn vöõng vaø tích luõy trong chuoãi thöùc aên. Döôùi daïng buïi boät hoaëc khí, DDT coù theå ñöôïc haáp thuï qua ñöôøng tieâu hoaù vaø ñöôøng hoâ haáp. ÔÛ daïng dung dòch, DDT haáp thuï qua da. DDT ñöôïc söû duïng baèng caùch phun döôùi daïng söông muø hay buïi vaø tröïc tieáp ñi vaøo ñaát, töø ñaát chuùng di chuyeån vaøo khí quyeån vaø nöôùc roài phaân huûy taïi ñoù. Söï toàn löu cuûa chuùng ño baèng thôøi gian chaát ñoù phaân huûy 95%, thöôøng khoaûng thôøi gian naøy raát laâu, ñoâi khi ñeán 70– 80naêm.
Moät ngöôøi bình thöôøng neáu tieáp xuùc laâu daøi vôùi DDT seõ gaây taùc haïi ñoái vôùi söùc khoûe, cuï theå aûnh höôûng ñeán cô quan sinh saûn cuûa caû nam laãn nöõ, gaây ung thö... Neáu nhieãm ñoäc caáp tính thöôøng do nuoát phaûi DDT caùc trieäu chöùng sau 30 phuùt ñeán 3 giôø laø dò caûm ôû löôõi, moâi vaø maët, roài lan truyeàn ñeán töù chi, nhöùc ñaàu, choùng maët, run, co giaät, lieàu löôïng lôùn hôn seõ gaây noân, oùi vaø cheát.
Con ngöôøi raát nhaïy caûm vôùi moâi tröôøng xung quanh cuõng nhö caùc chaát ñoäc haïi. Hôn nöõa theo caùc nhaø khoa hoïc, heä soá haáp thu naêng löôïng cuûa con ngöôøi thaáp hôn ñoäng vaät, nghóa laø ngöôõng chòu ñoäc cuûa con ngöôøi luoân thaáp hôn. Con ngöôøi chæ coù theå chaáp nhaän ñöôïc moät löôïng nhaát ñònh naøo ñoù goïi laø ngöôõng tôùi haïn, neáu vöôït qua quaù giôùi haïn seõ aûnh höôûng ñeán söùc khoûe.
Khi con ngöôøi nhieãm phaûi moät löôïng thuoác tröø saâu, do moãi loaïi thuoác tröø saâu coù ñoäc tính khaùc nhau, thuoác coù ñoäc tính caøng cao thì chæ caàn moät löôïng nhoû cuõng coù theå gaây ñoäc ñoái vôùi cô theå ngöôøi. Khi chaát ñoäc xaâm nhaäp vaøo cô theå noù phaù huûy nghieâm troïng caùc chöùc naêng cuûa cô theå, thaäm chí coù theå laøm cho cô theå cheát ñi. Nhöõng trieäu chöùng thöôøng gaëp ñöôïc toång quaùt trong baûng sau:
Baûng 3. Taùc ñoäng vaø trieäu chöùng cuûa caùc loaïi thuoác tröø saâu ñoái vôùi con ngöôøi
Chlor höõu cô
Laân höõu cô
Tính ñoäc
. Phaân giaûi chaäm
. Tích luõy trong cô theå
. Hít phaûi hoaëc dính vaøo da
. Phaân huûy nhanh trong moâi tröôøng
. Gaây ñoäc cao cho ngöôøi.
. Hít, nuoát, dính vaøo da hoaëc maét
Taùc ñoäng
. ÖÙùc cheá men ATP cuûa heä thaàn kinh trung öông
.ÖÙc cheá enzym keát hôïp vôùi phosphoryl oxy hoùa
. ÖÙc cheá men Cholin esteraze trong maùu, trong gan, thuï theå tieáp nhaän thaàn kinh
Bieåu hieän
. Kích thích heä thaàn kinh trung öông, hoân meâ
. Co giaät, ñoäng kinh, lieät cô
. Lieàu cao gaây buoàn noân vaø tieâu chaûy.
. Tieáp xuùc laâu daøi gaây toån thöông gan, thaän, xô gan.
. Toaøn thaân meät moûi, boûng da, boûng nieâm maïc, ñau moûi töù chi, ñau ñaàu.
.Ngoä ñoäc sieâu caáp tính: xaûy ra trong vaøi phuùt, cheát neáu hít khoaûng 30phuùt, vaøo cô theå qua ñöôøng tieâu hoùa khoaûng 1giôø, ñöôøng da khoaûng 2–3 giôø.
.Ngoä ñoäc maõn tính:bieåu hieän moà hoâi, nöôùc boït, oùi möûa, tieâu chaûy, co ñoàng töû, maét môø, tim ñaäp chaäm, choùng maët, run tay, run cô, moâi giaät, lieät cô baép, tim ñaäp nhanh, hoân meâ, löø ñöø, laãn loän, hoân meâ, giaûm trí nhôù, thay ñoåi tính tình, luù laãn.
(Nguoàn: Leâ Huy Baù – Laâm Minh Trieát, ‘Sinh thaùi moâi tröôøng öùng duïng’)
Taùc ñoäng cuûa thuoác tröø saâu ñeán cô theå con ngöôøi coøn phuï thuoäc vaøo theå traïng cuûa con ngöôøi tieáp xuùc, tính beàn vöõng cuûa thuoác trong cô theå con ngöôøi. Ñoäc tính trong cô theå con ngöôøi coù söï taùc ñoäng töông hoã vôùi nhau. Noù coù theå chuyeån hoùa laøm taêng hay giaûm ñoäc tính. Chaúng haïn, söï thieáu nöôùc hay thieáu söï dinh döôõng trong cô theå seõ deã daøng laøm taêng aûnh höôûng cuûa thuoác tröø saâu goác laân höõu cô.
Ñoái vôùi phuï nöõ, ngöôùi giaø vaø treû em thöôøng coù theå traïng yeáu hôn nam giôùi, do ñoù cuõng deã daøng bò ngoä ñoäc hôn. Phuï nöõ vaø ngöôøi giaø maãn caûm vôùi chaát ñoäc vaø ngöôõng chòu ñoäc thöôøng thaáp hôn. Ñaëc bieät laø nhieãm ñoäc ôû treû em, caùc chaát gaây ung thö seõ phaân huûy teá baøo moät caùch nhanh choùng. Hôn nöõa caùc enzym caàn thieát cho vieäc giaûi ñoäc chöa phaùt trieån toaøn dieän ôû treû.
b) Aûnh höôûng cuûa caùc hôïp chaát thuoäc nhoùm hoaù chaát coâng nghieäp
Hoaù chaát söû duïng cho quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp hoaëc nhöõng saûn phaåm cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát coâng nghieäp phaùt taùn vaøo moâi tröôøng phoå bieán nhaát trong nhoùm 2 laø Polychlorinated Biphenyls (PCBs), daàu nhôùt. Hôïp chaát PCBs ñeán 210 ñoàng phaân khaùc nhau, thöông phaåm chöùa nhieàu taïp chaát, trong ñoù coù dibenzofuran. Khi cô theå ngöôøi tieáp xuùc vôùi PCBs nhieãm ñoäc ôû caáp ñoä caáp tính seõ gaây ra nhöõng roái loaïn trong cô theå, cô theå chaùn aên, buoàn noân, ñau vuøng buïng, phuø tay vaø maët. ÔÛ caáp ñoä maõn tính, PCBs gaây ra chöùng ban ñoû treân maët, tai, coå, vai caùnh tay, ngöïc, buïng, da trôû neân khoâ, raùt vaø ngöùa. Beänh toaøn thaân coù caùc bieåu hieän vieâm gan, roái loaïn tieâu hoaù, boûng maét, baát löïc vaø gaây bieán ñoåi gen. Neáu tieáp xuùc khoâng lieân tuïc vôùi PCBs seõ gaây toån thöông gan coù theå phuïc hoài nhöng chöùng ban coù theå dai daúng ñeán 15 naêm, nghieâm troïng hôn PCBs gaây ung thö ôû ngöôøi. PCBs giöõ vai troø hoaït ñoäng töông töï hormon nöõ tính (Estrogen), ñaëc bieät ôû caùc tuyeán thaän, tuyeán giaùp. Khi nhöõng nguyeân toá vi löôïng phaù huyû söï caân baèng veà hormon coù khaû naêng gaây caùc chöùng beänh sinh quaùi thai, dò daïng, ung thö vuù, ung thö maøng töû cung (nöõ), suy giaûm chaát löôïng löôïng tinh truøng (nam), ñoàng thôøi laøm teo laïi boä phaän sinh duïc moät caùch baát bình thöôøng (chöùng minh ñöôïc ôû loaøi eách, khæ vaø caù khi tieâm ñoäc toá vi löôïng vaøo cô theå chuùng).
Aûnh höôûng cuûa caùc hôïp chaát thuoäc nhoùm Dioxin, Furan
ÔÛ nhoùm 3 cuûa POPs xuaát hieän chuû yeáu ôû nhöõng saûn phaåm phuï cuûa nhieàu quaù trình saûn xuaát hoaëc saûn phaåm phuï sinh ra trong quaù trình chaùy, cuï theå PCDDs vaø PCDFs. Caû hai laø nhöõng chaát ñoäc haïi, coù nguoàn goác phaùt sinh lieân quan ñeán caùc quaù trình saûn xuaát hoùa chaát, quaù trình nhieät vaø ñoát chaùy vaø quaù trình sinh hoïc. Trong caùc cô sôû coâng nghieäp, PCDD/PCDFs toàn taïi döôùi daïng nguyeân lieäu thoâ hoaëc saûn phaåm. PCDD/PCDFs coù theå phaùt thaûi vaøo khoâng khí, nöôùc, ñaát, coù laãn trong saûn phaåm vaø trong caùc loaïi chaát thaûi. Do tính chaát khoù phaân huûy, PCDD/PCDFs tieáp tuïc lan truyeàn vaø phaùt taùn raát laâu trong moâi tröôøng, gaây neân nhieàu taùc haïi cho söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng.
Theo nhieàu coâng trình xaùc minh haäu quaû do nhieãm Dioxin cuûa baùc só Nguyeãn Thò Ngoïc Phöôïng ôû beänh vieän Töø Duõ thì haäu quaû cuûa Dioxin laø con ngöôøi bò nhöõng khoái u aùc tính maø khoâng hieåu nguyeân nhaân chính xaùc, nhöõng hình aûnh dò daïng, quaùi thai cuûa thai nhi, phuï nöõ bò saåy thai, sinh non, treû con sinh ra bò ñaàn ñoän, phaùt trieån khoâng bình thöôøng, sinh ra khoâng coù maét, khoâng coù tay chaân… ÔÛ khu vöïc laân caän thaønh phoá, chuùng ta nhìn thaáy nhöõng hình aûnh thöông taâm qua baùo, ñaøi, ñieån hình laø hình aûnh dò daïng cuûa moät em beù hai ñaàu vöøa sinh ra ñaõ bò cheát ôû tænh Tieàn Giang. Möùc ñoä ngieâm troïng cuûa Dioxin coù theå thaáy ñöôïc qua keát luaän “con ngöôøi chæ caàn nhieãm haøm löôïng 5ppb laø coù theå gaây chöùng vieâm maøng töû cung, ung thö töû cung ôû phuï nöõ vaø chæ caàn 2ppb trong maùu laø caùc teá baøo bò ñoät bieán”.
2.4. TÌNH HÌNH NGHIEÂN CÖÙU CAÙC HÔÏP CHAÁT OÂ NHIEÃM HÖÕU CÔ BEÀN ÔÛ NÖÔÙC TA HIEÄN NAY
ÔÛ Vieät Nam, theo thoáng keâ cuûa Boä Taøi Nguyeân – Moâi tröôøng ñeán nay caùc tænh thaønh trong caû nöôùc ñeàu toàn löu moät khoái löôïng lôùn caùc loaïi POPs, trong ñoù coù DDT, Dioxin, daàu bieán theá chöùa PCBs vaø caùc chaát töông töï nhö PCBs. Chæ rieâng 31 tænh thaønh ñaõ thoáng keâ ñôït 1, ñaõ coù ñeán khoaûng 8.000taán daàu caùc loaïi coù chöùa PCBs vaø caùc hôïp chaát töông töï nhö PCBs. Treân cô sôû ñoù coù theå noùi raèng tình hình ñang raát ñaùng baùo ñoäng veà vieäc thaûi boû, toàn löu vaø nguy cô gaây oâ nhieãm moâi tröôøng tieàm taøng do caùc hôïp chaát cuûa PCBs.
Do vaäy, ñaõ coù moät soá nghieân cöùu veà POPs, ñieån hình nhö “Nghieân cöùu kim loaïi naëng trong buøn laéng vaø ñoäng vaät 2 maûnh taïi Caàn Giôø, naêm 2000", "Phaân tích PAHs trong buøn laéng keânh raïch TP. HCM" do ThS Mai Tuaán Anh, ThS Ñoã Hoàng Lan Chi (IER) thöïc hieän naêm 1998, "Phaân tích PAHs trong moâi tröôøng khoâng khí cuûa Tp. HCM do ThS Thaïch Truùc (IER)" thöïc hieän naêm 2000. Tuy nhieân, ôû phía Nam Vieät Nam vaãn chöa coù moät nghieân cöùu ñaày ñuû vì tính heä thoáng POPs ñöôïc ñeà caäp trong coâng öôùc Stockholm cuõng nhö chöa xaùc ñònh ñaày ñuû caùc nguoàn phaùt thaûi, möùc ñoä phaùt thaûi cuûa POPs vaø aûnh höôûng cuûa noù leân con ngöôøi, caùc heä sinh thaùi. Ñoàng thôøi cuõng chöa coù heä thoáng quan traéc POPs trong moâi tröôøng nhaèm ñaùnh giaù khaû naêng tích luõy sinh hoïc cuûa POPs trong chuoãi thöùc aên maø ñoái töôïng chòu aûnh höôûng nhieàu nhaát laø con ngöôøi. Do ñoù caàn thieát phaûi coù moät nghieân cöùu ñaày ñuû, coù heä thoáng nguoàn POPs ñöôïc ghi nhaän trong caùc phuï luïc cuûa coâng öôùc Stockholm nhaèm goùp phaàn vaøo vieäc xaây döïng moät keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia trong quaù trình tham gia, thöïc hieän vaø hieäu löïc hoùa coâng öôùc Stockholm.
Hieän taïi, Vieät Nam ñang tieán tôùi loaïi tröø caùc chaát höõu cô khoù phaân huyû. Theo sôû Moâi tröôøng vaø taøi Nguyeân, taïi Tp. HCM hieän taïi vaãn chöa coù ñieàu kieän thoáng keâ caùc nguoàn thaûi cuõng nhö soá luôïng POPs treân ñòa baøn thaønh phoá ñeå töø ñoù coù bieän phaùp quaûn lyù löôïng POPs ñang toàn tröõ treân ñòa baøn Thaønh phoá. Töø ngaøy 17/05/2004, coâng öôùc Stockholm veà POPs chính thöùc coù hieäu löïc, vôùi tö caùch laø thaønh vieân coâng öôùc, Vieät Nam ñaõ khôûi ñoäng döï aùn xaây döïng keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia nhaèm giaûm thieåu vaø loaïi tröø caùc chaát naøy, trong ñoù coù nhoùm cöïc kyø ñoäc haïi laø PCBs, DDT, Dioxin vaø Furan. Cuïc Baûo veä Moâi tröôøng, cô quan ñieàu haønh döï aùn cho bieát töø nay ñeán thaùng 03/2005, beân caïnh vieäc xaây döïng Döï aùn keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia, seõ thoáng keâ treân toaøn quoác veà caùc hoaù chaát naèm trong nhoùm POPs, ñoàng thôøi ñeà xuaát caùc hoaït ñoäng tieáp theo nhaèm giaûm thieåu hoaøn toaøn POPs. Tröôùc maét, döï aùn seõ höôùng vaøo xöû lyù nhöõng hoaù chaát trong nhoùm POPs coù tính nguy hieåm cao, ñaëc bieät laø PCBs.
Chöông 3
HIEÄN TRAÏNG NGAØNH SAÛN XUAÁT THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT TAÏI TP.HCM
3.1. GIÔÙI THIEÄU VEÀ THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT
3.1.1. Khaùi nieäm
Thuoác BVTV laø nhöõng hoùa chaát duøng ñeå dieät tröø nhöõng loaøi coù haïi, vì theá, khi ñi vaøo moâi tröôøng chuùng aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng, ñeán nhöõng ñoái töôïng tieáp xuùc tröïc tieáp hay giaùn tieáp.
Thuoác BVTV laø nhöõng loaïi hoùa chaát baûo veä caây troàng hoaëc nhöõng saûn phaåm baûo veä muøa maøng, laø nhöõng chaát ñöôïc taïo ra ñeå choáng laïi vaø tieâu dieät loaøi gaây haïi hoaëc caùc vaät mang maàm beänh. Chuùng cuõng goàm caùc chaát ñeå ñaáu tranh vôùi caùc loaøi soáng caïnh tranh vôùi caây troàng cuõng nhö naám beänh caây.
3.1.2. Caùc daïng thuoác baûo veä thöïc vaät
Thuoác söõa: vieát taét laø EC hay ND: Goàm caùc hoaït chaát, dung moâi, chaát hoùa söõa vaø moät soá chaát phuø trò khaùc. Thuoác ôû theå loûng, trong suoát, tan trong nöôùc thaønh dung dòch nhuõ töông ñoái ñoàng ñeàu, khoâng laéng caën hay phaân lôùp.
Thuoác boät thaám nöôùc: coøn goïi laø boät hoøa nöôùc, vieát taét laø WP, BTN: Goàm hoaït chaát, chaát ñoän, chaát thaám öôùt vaø moät soá chaát phuø trôï khaùc. Thuoác ôû daïng boät mòn, phaân taùn trong nöôùc thaønh dung dòch huyeàn phuø, pha vôùi nöôùc ñeå söû duïng.
Thuoác phun boät: vieát taét laø DP, chöùa thaønh phaàn hoaït chaát thaáp (döôùi 10%), nhöng chöùa tyû leä chaát ñoän cao, thöôøng laø ñaát seùt hoaëc boät cao lanh. Ngoaøi ra, thuoác coøn chöùa caùc chaát choáng aåm, chaát dính. ÔÛ daïng boät mòn, khoâng tan trong nöôùc.
Thuoác daïng haït: vieát taét laø G hoaëc H, goàm hoaït chaát, chaát ñoän, chaát bao vieân vaø moät soá chaát phuø trôï khaùc.
Caùc daïng khaùc:
Thuoác dung dòch.
Thuoác boät tan trong nöôùc.
Thuoác phun muø noùng.
Thuoác phun muø laïnh.
3.1.3. Tính ñoäc
Haàu heát ñeàu ñoäc vôùi ngöôøi vaø ñoäng vaät maùu noùng, tuy nhieân möùc ñoä gaây ñoäc cuûa moãi loaøi coù khaùc nhau.
Beàn vöõng ôû nhieät ñoä thöôøng nhöng deã bò kieàm thuûy phaân.
Chuùng khoâng bò phaân huûy sinh hoïc, tích tuï trong caùc moâ môõ vaø khueách ñaïi sinh hoïc trong chuoãi thöùc aên sinh hoïc töø phieâu sinh vaät ñeán caùc loaøi chim noàng ñoä taêng leân 10 trieäu laàn.
Bieåu thò baèng LD50 laø lieàu löôïng caàn thieát gaây cheát 50% caù theå thí nghieäm (chuoät baïch) tính baèng ñôn vò mg/kg theå troïng. LD50 caøng nhoû thì ñoä ñoäc caøng cao.
Hieän nay, thuoác baûo veä thöïc vaät ñöôïc phaân loaïi theo tính ñoäc nhö sau:
Vaïch maøu ñoû treân nhaõn laø thuoác ñoäc nhoùm I, raát nguy hieåm.
Vaïch maøu vaøng laø thuoác ñoäc nhoùm II, caûnh baùo coù haïi.
Vaïch maøu xanh da trôøi laø thuoác ñoäc nhoùm III, löu yù caån thaän.
Vaïch maøu xanh laù caây laø thuoác ñoäc nhoùm IV, ít ñoäc.
3.1.4. Danh muïc caùc loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät caám söû duïng trong noâng nghieäp
Danh muïc naøy ñöôïc Ban haønh keøm theo quyeát ñònh soá 15/2004/QÑ-BNN ngaøy 14/04/2004 cuûa Boä tröôûng Boä Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån noâng thoân.
a) Thuoác tröø saâu vaø thuoác baûo quaûn laâm saûn:
01.Aldrin (aldrex, aldrite…);
02.BHC, Lindane (Gamma – BHC Gamma – HCN. Gamatox 15EC 20EC Lindafor, Carbadan 4/4G, Sevidol 4/4G…);
03.Cadmium Compound (Cd);
04.Chlordane (Chlorotox, Octachlor, Pentichlor…);
05.DDT (Neocid, penchlorin, Chloophenothane…);
06.Dieldrin (Dieldrex, dielrite, Octalox…);
07.Eldrin (Hexadrin…);
08.Heptachlor (Drimex, Heptamul, Heptox…);
09.Isobenzen;
10.Isodrin;
11.Lead Compound (Pb);
12.Methamidophos, Isometha 50DD, 60DD, Isosuper 70DD, Filitox 70SC, Monitor 50EC, 60SC, Master 50EC, 70EC, Tamaron 50EC;
13.Methyl Parathion (Danacap M25, M40; Folidol – M50EC; Isomethyl 50ND; Metaphos 40EC, 50EC; (Methyl Parathion) 20EC, 40EC, 50EC; Milion 50EC, Romethyl 50ND, Wofatox 50EC);
14.Monocrotophos, Apadrin 50SL, Magic 50SL, Nuvacron 40SCW/DD, Thunder 515DD;
15.Parathion Ethyl (Alkexon,Orthophos, Thiopphos…);
16. Sodium Pentachlorophenate monohydrate (Copas NAP 90 G, PMD4 90 boät, P – NaF 90 boät, PBB 100 boät)
17. Pentachlorophenol (CMM 7 daàu loûng, Daàu tröø moáI M- 4 1.2 loûng)
18.Phosphamidon, Dimecron 50SCW/DD;
19.Polychlorocamphene (Toxaphene, Camphechlor…);
20.Strobane (Polychlorinateof camphene).
b) Thuoác tröø dòch haïi caây troàng:
01.Arsenic compound (As) except Neo Asozin – Dinasin;
02.Captan (Captane 75Wp, Merpan 75WP…);
03.Captafol (Difolatal 80WP, Foleid 80WP…);
04.Hexachlorobezene (Anticaric, HCB…);
05.Mercury compound (Hg);
06.Selenium compound (Se).
c) Thuoác dieät chuoät.
01.Talium compound (Tl).
Các file đính kèm theo tài liệu này:
bai hoan thien.doc- bia moi chuoung.doc
- BIA.doc
- danh muc cac chu viet tat.doc
- danh sach cac bang.doc
- danh sach cac hinh.doc
- loicamon.doc
- mucluc.doc
- phuluc hoanthien.doc
- tai lieu tham khao.doc
