Nghiên cứu tình hình chăn nuôi tại Công Ty Cổ Phần Giống Chăn nuôi Bắc Giang

Lêi c¶m ¬n Trong thêi gian häc tËp t¹i tr­êng vµ hai th¸ng thùc tËp tèt nghiÖp t¹i c¬ së em ®· hoµn thµnh b¸o c¸o tèt nghiÖp nµy. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n ®Õn ban gi¸m hiÖu tr­êng Cao ®¼ng N«ng L©m, Ban chñ nhiÖm khoa Ch¨n nu«i - Thó y, c¸c thÇy c« gi¸o ®· tËn t×nh gi¶ng dËy vµ d×u d¾t em trong suèt thêi gian häc tËp vµ rÌn luyÖn t¹i tr­êng. Em xin bÇy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c, sù quan t©m gióp ®ì em thÇy gi¸o h­íng dÉn: Th.S NguyÔn §øc D­¬ng. Chñ nhiÖm khoa Ch¨n nu«i - Thó y ®· tËn t×nh chØ b¶o ®Ó em hoµn thµnh b¸o c¸o tèt nghiÖp nµy. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi c« gi¸o NguyÔn ThÞ Thanh H¶i chñ nhiÖm lín 2C1 c¶m ¬n tËp thÓ c¸n bé nh©n viªn vµ l·nh ®¹o tr¹m truyÒn Gièng gia sóc Lôc Ng¹n ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì em trong qu¸ tr×nh thùc tËp nµy. Nh©n dÞp nµy t«i xin göi lêi c¶m ¬n ®Õn gia ®×nh, b¹n bÌ vµ ng­êi th©n ®· ®éng viªn vµ cæ vò t«i trong sèt qu¸ tr×nh häc tËp, thùc tËp t¹i c¬ së vµ nghiªn cøu khoa häc. Em xin chóc c¸c thÇy c« gi¸o lu«n m¹nh kháe, h¹nh phóc, thµnh c«ng trong cu«c sèng, trong gi¶ng dËy vµ nghiªn cøu khoa häc. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! B¾c Giang, ngµy 02 th¸ng 07 n¨m 2008 Sinh viªn NguyÔn Trung Kiªn Lêi nãi ®Çu Sau mét thêi gian thùc tËp t¹i tr­êng t«i ®· ®­îc trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc khoa häc kü thuËt thuéc ngµnh ch¨n nu«i thó y. §Ó hoµn thµnh ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o trong nhµ tr¬nõg, thùc hiÖn ph­¬ng ch©m "häc ®i ®«i víi hµnh, lý thuyÕt g¾n liÒn víi thùc tiÔn", thùc tËp lµ giai ®o¹n cuèi cïng cña qu¸ tr×nh ®µo t¹o. Giia ®o¹n thùc tËp chiÕm mét vÞ trÝ hÕt søc quan träng ®èi víi mçi häc sinh, sinh viªn tr­íc khi ra tr­êng. §©y lµ kho¶ng thêi gian ®Ó häc sinh, sinh viªn cñng cè vµ hÖ thèng hãa toµn bé kiÕn thøc ®· häc ®ång thêi gióp cho häc sinh sinh viªn lµm quen víi thùc tiÔn s¶n xuÊt, tõ ®ã n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, n¾m ®­îc ph­¬ng ph¸p tæ chøc vµ tiÒn hµnh c«ng viÖc nghiªn cøu, øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt. T¹o cho m×nh c¸c t¸c phong lµm viÖc ®óng ®¾n, s¸ng t¹o ®Ó khi ra tr­êng trë thµnh mét ng­êi c¸n bé khoa häc kü thuËt cã chuyªn m«n, ®¸p øng ®­îc yªu cÇu thùc tiÔn, gãp phÇn xøng ®¸ng vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. §­îc sù ph©n c«ng cña ban chñ nhiÖm khoa Ch¨n nu«i - Thó y, thÇy gi¸o h­íng dÉn vµ sù tiÕp nhËn cña c¬ së t«i ®· tiÕn hµnh lµm b¶n b¸o c¸o tèt nghiÖp nµy: KÕ cÊu b¸o c¸o gåm 2 phÇn: PhÇn thø nhÊt: §iÒu tra c¬ b¶n PhÇn thø hai: Chuyªn ®Ò nghiªn cøu khoa häc Qua thêi gian thùc tËp tõ ngµy 06 th¸ng 05 n¨m 2008 ®Õn ngµy 05 th¸ng 07 n¨m 2008, ®­îc sù quan t©m cña thÇy gi¸o h­íng dÉn: Th.S NguyÔn §øc D­¬ng vµ c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Ch¨n nu«i thó y, tËp thÓ c¸n bé nh©n viªn vµ Ban l·nh ®¹o tr¹m truyÒn gièng gia sóc Lôc Ng¹n cïng víi sù lç lùc cña b¶n th©n, t«i ®· hoµn thµnh b¶n b¸o c¸o tèt nghiÖp cña m×nh. Do thêi giam häc tËp vµ tr×nh ®é chuyªn m«n cßn h¹n chÕ, do b­íc ®Çu lµm quen víi c«ng t¸c nghiªn cøu mÆc dï cã rÊt nhiÒu cè g¾ng nh­ng t«i ch¾c ch¾n r»ng b¶n b¸o c¸o nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt c¶ vÒ ph­¬ng ph¸p vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu. VËy t«i kÝnh mong nhËn ®­îc sù ®ãng gãp quý b¸u cña c¸c thÇy c«, c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®Ó b¸o c¸o nµy hoµn chØnh h¬n. B¾c Giang, ngµy 02 th¸ng 07 n¨m 2008 Sinh viªn NguyÔn Trung Kiªn PhÇn thø nhÊt: §iÒu tra c¬ b¶n §iÒu tra c¬ b¶n lµ mét viÖc cÇn thiÕt vµ b¾t buéc, ®©y lµ viÖc ®Çu tiªn cña häc sinh sinh viªn khi ®Õn c¬ së thùc tËp, bao gåm c¸c vÊn ®Ò nh­: §iÒu kiÖn tù nhiªn, ®iÒu kiÖn x· héi, t×nh h×nh ch¨n nu«i, t×nh h×nh thó y. Qua ®iÒu tra c¬ b¶n gióp sinh viªn x©y dùng ®¸nh gi¸ vµ nh×n thÊy nh÷ng thuËn lîi khã kh¨n cña c¬ së. Tõ ®ã gióp sinh viªn chñ ®éng b­íc vµo giai ®o¹n phôc vô s¶n xuÊt ®­îc hiÖu qu¶, t¹o tiÒn ®Ò cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi khoa häc. I, §iÒu kiÖn tù nhiªn: B¾c Giang lµ mét tØnh cã phong trµo ch¨n nu«i ph¸t triÓn, víi sù quan t©m cña §¶ng, chØ ®¹o s¸t sao cña UBND tØnh, ®Æc biÖt lµ së n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ngµnh ch¨n nu«i ®ang ngµy cµng khëi s¾c, ®i ®Çu chñ lùc lµ C«ng Ty Cæ PhÇn Gièng Ch¨n nu«i B¾c Giang. C«ng Ty Cæ PhÇn Gièng Ch¨n nu«i B¾c Giang tr­íc ®©y lµ xÝ nghiÖp gièng gia sóc Hµ B¾c cò thuéc Ty n«ng nghiÖp Hµ B¾c. Sau n¨m 1997 do sù t¸ch tØnh Hµ B¾c thµnh B¾c Giang vµ B¾c Ninh nªn xÝ nghiÖp gièng gia sóc Hµ B¾c ®­îc chuyÓn thµnh C«ng Ty gièng gia sóc B¾c Giang. §Õn n¨m 2002, do chÝnh s¸ch cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ n­íc, C«ng ty ®· chuyÓn thµnh "C«ng Ty Cæ PhÇn Gièng Ch¨n nu«i B¾c Giang". Víi nhiÖm vô chÝnh ®­îc giao lµ s¶n xuÊt con gièng lîn, gia cÇm, gièng bß sind, cã n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng cao. C«ng ty cßn qu¶n lý vïng gièng lîn nh©n d©n gÇn hai x· cña huyÖn ViÖt Yªn nh»m hç trî vµ duy tr×, b¶o tån vµ ph¸t triÓn gièng lîn Mãng C¸i (MC). C«ng ty x©y dùng gåm tr¹i trung t©m ë B¾c Giang vµ hai tr¹m trùc thuéc: + Tr¹m truyÒn gièng gia sóc Lôc Ng¹n + Tr¹m truyÒn gièng gia sóc T©n Yªn 1. VÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh: Tr¹m truyÒn gièng gia sóc Lôc Ng¹n n»m trªn ®Þa bµn x· Quý S¬n- huyÖn Lôc Ng¹n- B¾c Giang. Th«ng qua viÖc ®iÒu tra th× ®Þa bµn tr¹m n»m c¹nh khu ®åi qu¶ B¸c Hå, c¹nh quèc lé 31 vÒ phÝa ph¶i tõ B¾c Giang lªn S¬n §éng. + PhÝa B¾c gi¸p thÞ trÊn Chò + PhÝa Nam gi¸p th«n tr¹i 1 x· Quý S¬n + PhÝa §«ng gi¸p ®åi qu¶ B¸c Hå + PhÝa T©y gi¸p th«n CÇu Cao x· Quý S¬n Tr¹m cã ®Þa h×nh thuËn lîi phÝa T©y gi¸p quèc lé 31 lµ quèc lé ®i B¾c Giang lªn S¬n §éng sang tØnh b¹n L¹ng S¬n, ®ã lµ yÕu tè thóc ®Èy th«ng th­u¬ng hµng hãa. 2. Chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña tr¹m: - Qu¶n lý gièng gia sóc gèc, cung øng lîn ®ùc vµ lîn c¸i gièng cho c¸c huyÖn Lôc Nam, Lôc Ng¹n, S¬n §éng cña tØnh B¾c Giang. - Lµm nhiÖm vô cung øng tinh dÞch lîn hµng ngµy, phôc vô cho nhu cÇu ch¨n nu«i vµ thô tinh nh©n t¹o. ChuyÓn giao nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt ch¨n nu«i lîn. + Nu«i d­ìng vµ nh©n thuÇn ®µn lîn gièng gèc nh»m s¶n xuÊt ®µn bè mÑ, phôc vô cho nhu cÇu ch¨n nu«i lîn h­íng n¹c chó yÕu lµ gièng Landrace vµ Yokshire. + Tham gia nghiªn cøu khoa häc, chuyÓn giao khoa häc kü thuËt ®Õn tËn ng­êi ch¨n nu«i. + Cung cÊp s¶n phÈm tinh dÞch lîn hµng ®Çu cho khu vùc c¸c huyÖn miÒn nói cña B¾c Giang. Víi nhiÖm vô tiªu trªn tr¹m truyÒn gièng ngµy cµng kh¼ng ®Þnh vai trß hµng ®Çu trong viÖc cung cÊp gièng lîn cao s¶n cña khu vùc, thóc ®Çy thô tinh nh©n t¹o ngµy cµng ph¸t triÓn, gãp phÇn kh«ng nhá vµo thµnh c«ng cña ch­¬ng tr×nh n¹c hãa ®µn lîn cña ®Êt n­íc. 3. Bé m¸y tæ chøc cña tr¹m Tr¹m truyÒn gièng gia sóc Lôc Ng¹n, trùc thuéc C«ng ty c« rphÇn gièng ch¨n nu«i B¾c Giang. Bao gåm: Tr¹m tr­ëng, phßng kÕ to¸n tµi vô, phßng kü thuËt s¶n xuÊt vµ ®éi ngò c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt. S¬ ®å 1: Bé m¸y s¶n xuÊt cña tr¹m Tr¹m tr­ëng Phßng kÕ to¸n tµi vô Phßng kü thuËt s¶n xuÊt C«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt Tr¹m truyÒn gièng gia sóc Lôc Ng¹n cã 7 thµnh viªn trong ®ã: + Tr¹m tr­ëng: Lª V¨n S¸u + KÕ to¸n tr­ëng: Hoµng ThÞ Thu Ph­¬ng + Kü thuËt: NguyÔn V¨n ChuyÒn, Th©n V¨n C­ + C«ng nh©n: §ç H÷u ViÖn, NguyÔn Thµnh Trung, Lª ThÞ L­¬ng. C¸c c¸n bé vµ c«ng nh©n viªn cña tr¹m ®Òu lµ c¸c b¸c sÜ, kü s­ giái cã t©m huyÕt víi nghÒ, c¸c c«ng nh©n cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao. - Phßng kÕ to¸n tµi vô: Qu¶n lý vÒ mÆt tµi chÝnh cña tr¹m bao gåm mua b¸n, chuyÓn giao vµ thanh to¸n c¸c kho¶n chi phÝ cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt, chÞu sù qu¶n lý cña C«ng ty. - Phßng kü thuËt s¶n xuÊt: Lµ phßng rÊt quan träng cña tr¹m, ®­îc bè trÝ theo tõng bé phËn bao gåm: C¸c c¸n bé thó y... Hä ®Òu lµ nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é vµ t©m huyÕt víi nghÒ, lu«n hoµn nhiÖm vô. - §éi ngò c«ng nh©n: lµ nh÷ng ng­êi trùc tiÕp tham gia s¶n xuÊt, ho¹t ®éng theo tõng phÇn c«ng viÖc kh¸c nhau chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc tr¹m vÒ kÕt qu¶ ch¨n nu«i cña m×nh vµ ®­îc h­ëng quyÒn lîi theo s¶n phÈm mµ hä s¶n xuÊt ®­îc. ChÝnh v× vËy lu«n t¹o ®­îc kh«ng khÝ thi ®ua s«i næi, ph¸t huy ®­îc tèi ®a nh©n lùc, ®­a n¨ng suÊt lao ®éng ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. 4. C¬ së vËt chÊt kü thuËt: Tr¹m ®­îc x©y dùng c¸ch khu d©n c­, lu«n ®¶m b¶o ®é th«ng tho¸ng kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng, diÖn tÝch sö dông cña tr¹m vµo kho¶ng 1500m2. + PhÝa tr­íc theo h­íng ®«ng lµ khu nhµ lµm viÖc gåm cã: phßng kh¸ch, phßng pha chÕ, phßng kü thuËt, phßng chuÈn bÞ dông cô, phßng vËt liÖu ch¨n nu«i. PhÝa tr­íc lµ s©n, khu©n viªn c©y xanh, kÕ tiÕp t¹o h×nh ch÷ L lµ kho c¸m vËt t­ ch¨n nu«i. + PhÝa trong bao gåm 4 chußng, kho¶ng c¸ch hai d·y lµ 5m, trôc cña c¸c h­íng chuång theo h­íng ®«ng nam xung quanh tr¹m ®­îc x©y t­êng bao cao 2m. * D·y chuång 1: Dµnh cho lîn ®ùc gièng chuyªn s¶n xuÊt tinh phôc vô cho c«ng t¸c thô tinh nh©n t¹o, gåm cã 20 « c¸ch d·y 2 lµ 5m. * D·y chuång 2: dµnh cho lîn hËu bÞ vµ chê phèi gåm cã 25 «, c¸ch dÉy 1 lµ 5m. * D·y chuång 3: Dµnh cho lîn n¸i sinh s¶n gåm cã 20 « c¸ch d·y 2 lµ 5 m. * D·y chuång 4: Dµnh cho lîn tõ 20 ®Õn 70 ngµy tuæi gåm 20 «, c¸ch d·y 3 lµ 5m. - C¸c « chuång ®Òu cã hÖ thèng th«ng tho¸ng vµ tiªu ®éc, hÖ thèng chèng nãng, hÖ thèng b¹t keo ®¶m b¶o th«ng tho¸ng tù nhiªn. Ph©n vµ n­íc tiÓu xö lý b»ng hÖ thèng Biogas, tr­íc cæng vµo cã hÖ thèng v«i bét d¶i ®Òu, xung quanh khu vùc ch¨n nu«i ®­îc phun s¸t trïng th­êng xuyªn, 2-4 ngµy phun 1 lÇn. + §Æc biÖt cã nhµ pha chÕ: lµ n¬i trùc tiÕp pha chÕ nghiªn cøu, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ chÊt l­îng tinh dÞch cña trøng con ®ùc gièng tr­íc khi cho ra c¸c s¶n phÈm tinh dÞch cã chÊt l­îng. Trong phßng ®­îc trang bÞ kh¸ hiÖn ®¹i víi nh÷ng dông cô cÇn thiÕt cho c¸c dù ¸n tµi trî. 5. C¬ cÊu ®µn lîn Víi tÝnh chÊt ch¨n nu«i s¶n xuÊt tinh dÞch vµ con gièng, c¬ cÊu ®µn lîn cña trung t©m tr¹m truyÒn gièng gia sóc Lôc Ng¹n thÓ hiÖn qua b¶ng ®iÒu tra d­íi ®©y. B¶ng 1. C¬ cÊu ®µn lîn qua 3 n¨m gÇn g©y Lîn N¨m §ùc gièng N¸i sinh s¶n 21-70 ngµy tuæi Mãng C¸i Yorkshire Land Y L 2006 3 7 7 9 7 250 2007 3 8 7 10 8 270 2008 4 8 6 10 4 170 NhËn xÐt: Qua b¶ng ®iÒu tra c¬ cÊu ®µn lîn ta thÊy hÇu nh­ c¸c lo¹i lîn cña tr¹m ®Òu kh«ng cã biÕn ®éng lín. KÕ tiÕp nh÷ng con ®· hÕt tuoØ sö dông th× ®euÌ cã nh÷ng con hËu bÞ thay thÕ, h¬n n÷a theo sù ®iÒu chØnh cña tr¹m vÒ c¬ cÊu ®µn lîn nh­ vËy lµ hîp lý, phï hîp chøc n¨ng cña tr¹m ®Ó gi÷ l¹i nh÷ng con ®¹t chÊt l­îng thÊt tèt kh«ng ch¹y theo sè sè l­îng. Con ®µn n¸i sinh s¶n hÇu hÕt lµ gièng gèc ®ang trong tuæi sö dông cho nªn ph¸t huy ®­îc kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt cña minh. N¨m 2007- 2008 do dÞch lîn tai xanh. Nªn c¬ cÊu ®µn cã gi¶m ®i phÇn nµo. PhÇn thø hai. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu khoa häc Tªn ®Ò tµi: KiÓm tra, ®¸nh gi¸ chÊt l­îng tinh dÞch cña hai gièng lîn ngo¹i Yorkshire vµ Landrace nu«i t¹i tr¹i truyÒn gièng gia sóc Lôc Ng¹n - B¾c Giang". I. §Æt vÊn ®Ò: ë n­íc ta ngµnh ch¨n nu«i lîn nãi riªng vµ ngµnh ch¨n nu«i nãi chung gi÷ mét vai trß quan träng trong ngµnh n«ng nghiÖp, nã cung cÊp mét kh«i sè l­îng thÞt lín cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao, chiÕm 70-80% tæng s¶n l­îng thÞt cña ngµnh ch¨n nu«i. MÆt kh¸c nã cßn cung cÊp mét l­îng ph©n bãn lín cho ngµnh trång trät. B¾c Giang lµ mét tØnh trung du miÒn nói ngoµi viÖc trång lóa, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã sù ph¸t triÓn cña c©y ¨n qu¶. Bªn cËnh ®ã ngµnh ch¨n nu«i chiÕm vÞ trÝ quan träng trong vµ ngoµi cµng kh¼ng dÞdnh lµ h­íng ph¸t triÓn chñ lùc trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ lµm giÇu cña ng­êi n«ng d©n. ChÝnh v× lîn lµ vËt nu«i cã truyÒn thèng l©u ®êi, tr­íc ®©y ng­êi d©n nu«i lîn ®Ó tËn dông c¸c chÕ phÈm phô n«ng nghiÖp. Ngµy nay khi ®Êt n­íc ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn th× nhu cÇu vÌ thùc phÈm còng kh«ng ngõng t¨ng lªn vÒ c¶ sè l­îng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm th× c«ng t¸c nh©n gièng vµ lai t¹o gièng gi÷ mét vÞ trÝ quan träng trong ngµnh ch¨n nu«i nãi chung. Theo sè l­îng thèng kª n¨m 1995 n­íc ta s¶n xuÊt ®­îc 1.420.000 tÊn thÞt trong ®ã lîn chiÕm 1.006.000 tÊn chiÕm kho¶ng 70,9%. VÒ sè l­îng ®µn lîn c¶ n­íc trªn 15.000.000 con (®øng thø 2 Ch©u ¸ sau Trung Quèc), gièng lîn néi chÝnh lµ: Mãng C¸i, Ø, Lang Hång, Lang Th¸i B×nh, MÑo, Lîn cá... c¸c gièng lîn ngo¹i chÝnh nu«i ë ViÖt Nam bao gåm: Yorkshire, Landrace, Duroc, Pietrian... HienÑ tr¹ng ®µn lîn nh­ thÕ cã thÓ chia lµm 3 lo¹i h×nh: Lo¹i h×nh h­íng n¹c, lo¹i h×nh mì n¹c, lo¹i h×nh mì. Hai lo¹i h×nh sau ®· ®ßi hái ph¶i cã nhiÒu c«ng søc míi thay ®æi ®­îc chÊt l­îng gièng, chóng chiÕm 70% tæng ®µn trªn c¶ n­íc, ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn n¨ng suÊt ch¨n nu«i vµ tæng sè l­îng thÞt. (TrÇn ThÕ T«ng, Lª Thanh H¶i 1995). Tr­íc t×nh h×nh ®ã, chñ tr­¬ng n©ng cao tû lÖ l¹c cña ®µn lîn trong c¶ n­íc cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®ßi hái pahØ cã biÖn ph¸p cô thÓ, mang l¹i hiÖu qu¶ cao ®· vµ ®ang lµ vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra bøc xóc trong ngµnh ch¨n nu«i trong vµi thËp kû gÇn ®©y ë c¸c tØnh phÝa b¾c tû lÖ lîn n¸i ®­îc thô tinh nh©n t¹o lªn ®Õn 60-80%. HiÖn nay ë hÇu hÕt c¸c tØnh ®Òu cã c¸c tr¹m thô tinh nh©n t¹o, m«i tr­êng pha chÕ gi÷ ®­îc tinh tõ 1-3 ngµy ®­îc nghiªn cøu thµnh c«ng, lîn n¸i cã 50-70% m¸u ngo¹i chiÕm 50% tæng ®µn. Trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ch¨n nu«i ®µn lîn lµm viÖc nhËp c¸c gièng lîn ngo¹i thuÇn chñng cã tÇm vãc lín, sinh tr­ëng nhanh, tû lÖ n¹c cao ®· trë thµnh kh©u quan träng trong c«ng t¸c gièng. ViÖc nghiªn cøu kh¶ n¨ng thÝch nghi vµ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña c¸c gièng lîn ngo¹i ®· ®­îc nhiÒu t¸c gi¶ tiÕn hiµnh vµ cã nhiÒu c«ng tr×nh khoa häc phï hîp víi thùc tÕ nh»m thóc ®Èy ch¨n nu«i ph¸t triÓn. ë hÇu hÕt c¸c c¬ së ch¨n nu«i lîn ®ùc gièng hiÖn nay, kü thuËt thô tinh nh©n t¹o ®· trë thµnh kh©u quan träng trong viÖc nh©n gièng vµ lai t¹o gièng míi, nhê ®ã ®· t¹o vµ c¸c thÕ hÖ con lai, cã kh¶ n¨ng t¨ng träng nhanh, søc chèng ®ì víi bÖnh tËt tèt, chi phÝ thøc ¨n cho 1 kg t¨ng träng gi¶m vµ tû lÖ n¹c cao ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu ph¶i ®Æt hiÖu qu¶ lªn hµng ®Çu, hiÖu qu¶ cña ch¨n nu«i lîn gièng phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè, trong ®ã søc s¶n xuÊt ®ãng vai trß v« cïng quan träng ®Æc biÖt lµ yÕu tè s¶n xuÊt tinh dÞch cña lîn. BiÕt ®­îc phÈm chÊt tinh dÞch vµ c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng cña nã gióp chóng ta cã biÖn ph¸p kiÓm tra ®Ó duy tr× vµ n©ng cao phÈm chÊt tinh dÞch, nh»m ®Æt hiÖu qu¶ cao trong ch¨n nu«i. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã sù ph©n c«ng cña c¸c ban chñ nhiÖm Khoa ch¨n nu«i thó y, sù tiÕp nhËn cña ban l·nh ®¹o tr¹m truyÒn gièng gia sóc Lôc Ng¹n - B¾c Giang t«i ®· tiÕn hµnh x©y dùng nghiªn cøu ®Ò tµi: " KiÓm tra, ®¸nh gi¸ chÊt l­îng tinh dÞch cña hai gièng lîn ngo¹i Yorkshire vµ Landrace nu«i t¹i tr¹m truyÒn gièng gia sóc Lôc Ng¹n - B¾c Giang". II. Môc ®Ých yªu cÇu cña ®Ò tµi. 1. Môc ®Ých cña ®Ò tµi. - KiÓm tra chÊt l­îng, phÈm chÊt tinh dÞch cña hai gièng lîn ngo¹i Yorkshire vµ Landrace ®­îc nu«i t¹i tr¹m truyÒn gièng gia sóc Lôc Ng¹n - B¾c Giang. - Tõ ®ã ®¸nh gi¸ phÈm chÊt tinh dÞch cña hai gièng lîn ®ã gãp phÇn vµ hoµn thiÖn quy tr×nh s¶n xuÊt, quy tr×nh ch¨m sãc vµ nu«i d­ìng, sö dông ®ùc gièng cã hiÖu qu¶. 2. Yªu cÇu cña ®Ò tµi. - N¾m ®­îc ®Æc ®iÓm sinh lý, sinh s¶n cña lîn ®ùc gièng vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña tinh dÞch lîn. - Thùc hiÖn tèt c¸c thao thô tinh nh©n t¹o. - §Ò tµi ph¶i ®­îc tiÕn hµnh trong ®iÒu kiÖn tèt nhÊt víi nh÷ng dông cô chuyªn dông vµ sù ®ång ®Òu vÒ gièng. III. C¬ së khoa häc cña ®Ò tµi. 1. Nguån gèc vµ mét sè ®Æc ®iÓm cña hai lo¹i gièng lîn ngo¹i Yorkshire vµ Landrace. 1.1. Lîn Yorkshire: - Nguån gèc: Tõ n­íc Anh, ®­îc nhËp vµo n­íc ta n¨m 1964 tõ Liªn X«, Trung Quèc n¨m 1954. §©y lµ gièng lîn cã phÈm chÊt thÞt tèt, n¹c cao, m«ng vai në, dïng ®Ó thùc hiÖn lai c¶i t¹o, n¹c hãa ®µn lîn, thÝch nghi rÊt tèt víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña ViÖt Nam. - Ngo¹i h×nh: Toµn th©n mµu tr¾ng, mâm dµi, tai to dùng ®øng ch¸n réng, mÆt gÉy, ®i ®øng hiªn ngang, ®i mãng thon, cã 15 cÆp x­¬ng s­ên, 4 ch©n kháe v÷ng ch¾c, th©n dµi h×nh ch÷ nhËt, m«ng vai në. Sè con ®Î ra lµ 10 -12 con/løa, ®Î 2 - 2,1løa/n¨m, lîn n¸i trung b×nh cã tõ 12 - 14kg/con, con ®ùc tr­ëng thµnh: 250 -280kg/con tiªu tèn thøc ¨n: 3,4 - 4,0kg thøc ¨n/kg thÓ träng. - Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt: T¨ng träng b×nh qu©n 730g/ngµy thêi gian nu«i d­ìng th­¬ng phÈm 3 -4 th¸ng, tiªu tèn thøc ¨n 3 - 3,5§VTA/kg thÓ träng, con c¸i phèi lÇn ®Çu khi 8 th¸ng tuæi khèi l­îng s¬ sinh ®¹t: 1,2 - 1,5kg/con, khi 21 ngµy tuæi ®¹t 5 -6kg/con, lóc cai s÷a 55 ngµy ®¹t 15 - 20kg/con khèi l­îng tinh dÞch: = 200 - 250ml A = 0,7 - 0,75 C = 220 - 370 triÖu/ml 1.2. Lîn Landrace. - Nguån gèc: §­îc t¹o ra tõ n¨m 1900 t¹i §an M¹ch, nã ®­îc chän läc theo h­íng n¹c, hiÖn nay lµ gièng lîn phæ biÕn trªn thÕ giíi, n­íc ta nhËp tõ Cuba n¨m 1970, cña Ph¸p vµ BØ n¨m 1985. - Ngo¹i h×nh: L«ng da tr¾ng, ®Çu nhá, mâm dµi, dµi h¬n Yorkishire, cã 17 ®«i x­¬ng s­ên, tai to côp, th©n h×nh thu l«i, l­ng h¬i gï, ®u«i xo¨n vµ m¶nh, ch©n ®i mãng. Träng l­îng con ®ùc tr­ëng thµnh: 250 - 400kg/con, con c¸i lµ: 200 - 270 kg/con. - Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt: Khèi l­îng s¬ sinh ®¹t: 1,2 - 1.5kg/con, kh¶ n¨ng sinh s¶n: 2 løa/n¨m , trung b×nh 9 -11 con/løa, träng l­îng lóc cai s÷a 55 ngµy tuæi: 15 - 20kg/con tû lÖ n¹c cao tõ 55 - 60%. Khèi l­îng tinh dÞch; = 200 - 250ml A = 0,7 - 0,75 C = 200 - 350ml/triÖu. 2. Vai trß cña ®ùc gièng vµ thô tinh nh©n t¹o trong ch¨n nu«i: - Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong thô tinh nh©n t¹o vµ lai kinh tÕ lîn ë miÒn B¾c n­íc ta tõ n¨m 1960 trë l¹i ®©y ®· chøng minh vai trß cña lîn ®ùc ngo¹i: Theo ®¸nh gi¸ cña côc ch¨n nu«i thó y cña Bé NN vµ PTNT: Thêi gian qua thô tinh nh©n t¹o lîn lµ biÖn ph¸p chñ lùc nßng cèt trong ch¨n nu«i lîn lai kinh tÕ, gãp phÇn c¶i thiÖn ®µn gièng néi, mµ t¨ng n¨ng suÊt thÞt, lµm gi¶m tiªu tèn thøc ¨n vµ gãp phÇn vµo ch­¬ng tr×nh n¹c hãa ®µn lîn. Thùc tÕ s¶n xuÊt cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi còng nh­ cña n­íc ta trong nhiÒu n¨m võa qua ®· thõa nhËn; " Thô tinh nh©n t¹o lµ biÖn ph¸p kü thuËt rÊt h÷u hiÖu ®Ó nhanh chãng nhÊt, thuËn tiÖn nhÊt, kinh tÕ nhÊt". C¶i t¹o ®µn gia sóc theo yªu cÇu con ng­êi nh»m môc ®Ých t¨ng n¨ng suÊt ch¨n nu«i, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, gãp phÇn thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c môc tiªu kinh tÕ kü thuËt trong ch¨n nu«i lîn gièng. Trong nh÷ng n¨m qua, víi sù tiÕp thu ph¸t triÓn kü thuËt thô tinh nh©n t¹o lîn, ®µn lîn cña n­íc ta ®· t¨ng nhanh c¶ vÒ chÊt l­îng vµ sè l­îng, gãp phÇn to lín vµo viÖc cung cÊp thùc phÈm cho con ng­êi, ph©n bãn cho c©y trång vµ t¨ng thu nhËp cho n«ng d©n. Bªn c¹nh ®ã, thô tinh nh©n t¹o cßn gãp phÇn ng¨n ngõa bÖnh tËt, nhÊt lµ c¸c bÖnh l©y qua ®­êng sinh dôc, c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm. HiÖn nay ë hÇu hÕt trung t©m, tr¹m, tr¹i thô tinh nh©n t¹o. Theo NguyÔn ThiÖn vµ NguyÔn §×nh Quý ( 1988) sè lîn n¸i ®­îc thô tinh nh©n t¹o ë c¸c tØnh: Hµ Néi, B¾c Giang, B¾c Ninh, Hµ Nam, Hßa B×nh, H¶i D­¬ng, H­ng Yªn, Hµ T©y.... chiÕm kho¶ng 78% tæng sè lîn n¸i. §Ó t¨ng c­êng qu¶n lý, sö dông lîn ®ùc gièng vµ t¨ng c­êng ®Çu t­ kinh tÕ, khoa häc kü thuËt... c¸c tØnh ®Òu quy m« hãa c¸c trang tr¹i. Sè lîn ®ùc gièng ®­îc nu«i ë c¬ së thu tinh nh©n t¹o lîn trung b×nh kho¶ng 2300 con, trong ®ã lîn Yorkshire vµ Landrace chiÓm kho¶ng 96% ( theo côc CN - TY 1999) viÖc sö dông lîn ®ùc ngo¹i b»ng ph­¬ng ph¸p thô tinh nh©n t¹o lµ mét tiÕn bé kü thuËt quan träng, lµ bé phËn h÷u c¬ cña c«ng t¸c gièng. TiÕn bé kü thuËt nµy ®· t¨ng vµ thÓ hiÖn ®­îc ­u thÕ trªn diÖn réng, gãp phÇn thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c môc tiªu kinh tÕ kü thuËt trong ch¨n nu«i lîn hµng hãa xuÊt khÈu. Thô tinh nh©n t¹o kh¾c phôc ®­îc sù chªnh lÖch vÒ khèi l­îng vµ thÓ vãc ng¨n ngõa c¸c bÖnh tËt, nhÊt lµ c¸c bÖnh l©y qua ®­êng sinh dôc vµ c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm kh¸c. V× vËy, viÖc ch¨m sãc, nu«i d­ìng vµ sö dông lîn ®ùc gièng tèt cã hiÖu qu¶ chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong viÖc ph¸t triÓn, n©ng cao n¨ng suÊt chÊt l­îng s¶n phÈm cña ngµnh ch¨n nu«i lîn cña n­íc ta. 3. Tinh dÞch lîn. 3.1. §Æc ®iÓm sinh vËt häc cña tinh dÞch lîn. Tinh dÞch lîn lµ hçn hîp c¸c dÞch tiÕt cña c¬ quan sinh dôc ®ùc. Nã bao gåm hai thµnh phÇn c¬ b¶n: Tinh trïng vµ tinh thanh, tinh dÞch th­êng lµ dÞch láng mµu tr¾ng s÷a hoÆc tr¾ng trong cã ph¶n øng kiÒm yÕu ( PH = 7,2 - 7,5) cã mïi h¾c ®Æc tr­ng, viÖc s¶n xuÊt tinh trïng vµ chÊt tiÕt cña c¸c tuyÕn sinh dôc phô, ®Òu ®­îc kiÓm tra vµ ®iÒu khiÓn cña hooc m«n h­íng sinh dôc phô cã kh¸c nhau vÒ dung l­îng, thµnh phÇn hãa häc. Tinh dÞch cña bß, cõu cã dung l­îng Ýt nh­ng nång ®é cao, ng­îc l¹i ë mét sè gia sóc do tuyÕn sinh dôc phô ph¸t triÓn, l­îng tinh nhiÒu vµ cã nång ®é thÊp. 3.2. Thêi gian vµ c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh xuÊt tinh. Sù xuÊt tinh cña lîn ®­îc chia lµm 3 giai ®o¹n nh­ sau: + Giai ®o¹n 1: Bµi tiÕt ra 10 - 20ml chÊt tiÕt cña tuyÕn cÇu niÖu ®¹o, cã lÉn Ýt chÊt tinh dÞch cña tuyÕn Conpen, chÊt dÞch nµy trong suèt hoÆc h¬i vÈn ®ôc th­êng kh«ng cã tinh trïng ( hoÆc rÊt Ýt) dÞch nµy cã t¸c dông röa s¹ch ®õng sinh dôc cña con ®ùc ®Ó chuÈn bÞ phãng tinh, v× vËy khi lÊy tinh th­êng lo¹i bá dÞch nµy. + Giai ®o¹n 2: L­îng tinh dÞch ®­îc phãng ra kho¶ng 100 - 200ml, cã mÇu tr¾ng, nång ®é tinh trïng rÊt cao 20 - 30 tû, ngoµi ra cßn cã c¸c chÊt tiÕt cña tuyÕn sinh dôc kh¸c. §Æc biÖt ë giai ®o¹n nµy cã dÞch tiÕt cña tuyÕn Conpen, dÞch nµy keo dÝnh, chÊt nµy nÕu giao phèi trùc tiÕp th× cã lîi cho qu¸ tr×nh thô tinh, v× nã ®ãng nót cæ tö cung kh«ng cho tinh dÞch chÈy ra ngoµi. Nh­ng khi khai th¸c tinh dÞch lµm thô tinh nh©n t¹o, chÊt nµy kh«ng cã lîi cho tinh trïng, do ®ã ta th­êng lo¹i bá chÊt nµy. + Giai ®o¹n 3: Chñ yÕu lµ c¸c chÊt tiÕt cña tuyÕn sinh dôc phô kho¶ng 150 - 200 ml l­îng tinh trung trong ®ã kh«ng ®¸ng kÓ vµ gi¶m dÇn, khi lÊy tinh ra th­êng lo¹i bá mét l­îng dÞch kh«ng cã tinh trïng ë giai ®o¹n cuèi cïng. 3.3. Thµnh phÇn hãa häc cña tinh dÞch. Tinh dÞch lµ mét hçn hîp chÊt láng rÊt phøc t¹p, cho ®Õn nay thµnh phÇn hãa häc cña nã vÉn ch­a ®­îc nghiªn cøu ®Çy ®ñ. Mét sè chÊt trong thµnh phÇn cña nã chØ ë møc ®Þnh tÝnh, c¸c lo¹i gia sóc kh¸c nhau th× thµnh phÇn hãa häc tinh dÞch kh¸c nhau. B¶ng 2: Thµnh phÇn hãa häc cña tinh dÞch lîn ( Hafez - 1976) Thµnh phÇn Trung b×nh ( mg/100ml) Dao ®éng ( mg/100ml) PH 7,5 H20 95,0 Sodium 650,0 Potassium 240,0 Calcium 5 Magnesium 11 Chloride 330 Fructose 13 Sonbitol 12 Citrisacid 130 Inocitol 530 Protein 3,7 Glycerophosphorycholic Ergothioneine - 6 - 23 3.4. Tinh trïng. 3.4.1. H×nh d¹ng vµ cÊu t¹o cña tinh trïng. C¸c lo¹i gia sóc kh¸c nhau tinh trïng cã h×nh d¹ng kh¸c nhau, nh­ng nh×n chung gi÷a chóng rÊt khã ph©n biÖt. D­íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö víi ®é phãng ®¹i lín kho¶ng 2000 - 3000 lÇn, nÕu nh×n th¼ng ng­êi ta cã thÓ ph©n biÖt vµ chia tinh trïng ra lµm 4 phÇn. - PhÇn ®Çu h×nh trøng h¬i dµi. - PhÇn cæ m¶nh vµ ng¾n. - PhÇn th©n ng¾n vµ ®Ëm. - PhÇn ®u«i dµi vµ m¶nh, cµng vÒ cuèi cµng m¶nh. NÕu nh×n nghiªng, ®Çu h×nh phiÕn h¬i cong, sau ®ã lµ cæ, th©n vµ ®u«i. KÝch th­íc cña tinh trïng nhá h¬n tÕ bµo c¬ thÓ nh­ng lín h¬n vi khuÈn, kh«ng thÓ nh×n thÊy b»ng m¾t th­êng, c¸c chiÒu ®o chØ tÝnh b»ng Micromet, chiÒu dµi cña tinh trïng lîn trung b×nh lµ: 55 - 57llm. + PhÇn ®Çu cña tinh trïng: §Çu tinh trïng cña gia sóc cã d¹ng h×nh trøng, d­íi mµng bäc cã thÓ Acrosome, Acrosome bäc 2/3 phÝa tr­íc cña th©n. Theo Sherghin, ojin ( 1977) Acrosome cã chøa Enzyn hyalusonidaza, Acrosin... C¸c Enzyn nµy khi tiÕp xóc víi trøng lµm r· líp tÕ bµo h×nh tia bäc ngoµi trøng t¹o ®iÒu kiÖn cho tinh trïng x©m nhËp vµo trøng, kÕt hîp víi trøng ®Ó t¹o thµnh hîp tö. Nh­ vËy Acrosome lµ yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh thô tinh, nh­ng Acrosome rÊt dÔ bÞ tæn th­¬ng bëi c¸c t¸c nh©n bªn ngoµi nh­: NhiÖt ®é, hãa chÊt, c¬ häc.. V× vËy khi pha chÕ, b¶o tån, vËn chuyÓn cÇn chó ý b¶o tån toµn vÑn Acrosome. §Çu tinh trïng cã chøa nh©n ë gi÷a, ë ®©y cã chøa th«ng tin di truyÒn cña ®ùc gièng, xung quanh nh©n lµ nguyªn sinh chÊt. + PhÇn cæ cña tinh trïng. PhÇn cæ tinh trïng rÊt ng¾n vµ m¶nh, nèi liÒn ®Çu vµ th©n, cæ tinh trïng dÔ bÞ ®øt bëi c¸c t¸c ®éng c¬ häc khi thô tinh, ®Çu tinh trïng x©m nhËp vµo tÕ bµo trøng cßn cæ th× bÞ g·y ®Ó th©n rêi xa. Do vËy qu¸ tr×nh xö lý tinh dÞch chóng ta tr¸nh xa c¸c t¸c ®éng c¬ häc cã thÓ lµm gÉy hoÆc ®øt cæ tinh trïng. + PhÇn th©n vµ ®u«i cña tinh trïng. PhÇn nµy gióp cho tinh trïng vËn ®éng co rót c¸c sîi ë th©n vµ ®u«i. §u«i tinh trïng cã chïm l«ng t¬ xuÊt ph¸t tõ c¸c sîi trôc, gióp cho sù vËn ®éng cã ®Þnh h­íng cña tinh trïng. Sù vËn ®éng nµy rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt khi tinh trïng ®i vµo ®­êng sinh dôc con c¸i. Tinh trïng cã vËn ®éng tèt th× míi ng­îc dßng niªm dÞch ( trong ®­êng sinh dôc c¸i) ®Ó gÆp trøng ®Ó tiÕn hµnh thô tinh th©n vµ ®u«i tinh trïng chøa c¸c ty thÓ, c¸c Enzyn vµ ATP gióp cho qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt vµ cung cÊp n¨ng l­îng cho tinh trïng ho¹t ®éng. 3.4.2. Sinh lý cña tinh trïng. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh tinh trïng x¶y ra trªn tÕ bµo Sentoli trong èng sinh tinh, sau ®ã ®­îc ®­a vµo dÞch hoµn phô. ë ®ã tinh trïng tiÕp tôc hoµn thiÖn, ë ®©y tinh trïng h×nh thµnh líp vá bäc bªn ngoµi Liprotetit, qu¸ tr×nh nµy cã sù ®iÒu khiÓn cña Hoocm«n tertosteron. - §Æc ®iÓm sinh vËt häc cña tinh trïng lµ. + Tinh trïng nhanh tiÕp xóc víi vËt l¹. + Tinh trïng vËn ®éng b¬i theo ng­îc dßng ch¶y + Tinh trïng ­a h­íng ¸nh s¸ng. C¸c ®Æc ®iÓm ®ã ®Òu cã lîi cho qu¸ tr×nh thô tinh. - Sù ho¹t ®éng cña tinh trïng. Khi cßn trong dÞch hoµn phô tinh trïng ho¹t ®éng rÊt yÕu hoÆc kh«ng ho¹t ®éng, khi ®­îc gi¶i phãng ra ngoµi tinh trïng ho¹t ®éng m¹nh bëi c¸c men cã trong tinh dÞch. Tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña tinh trïng ho¹t ®éng cµng m¹nh th× chÊt l­îng tinh dÞch cµng tèt. Tinh trïng cã 3 h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n. + VËn ®éng tiÕn th¼ng, ®©y lµ h­íng thÓ hiÖn nh÷ng tinh trïng cã kh¶ n¨ng thô thai. + VËn ®éng xoay trßn, d¹ng vËn ®éng nµy th­êng lµ c¸c lo¹i tinh trïng kh«ng cã kh¶ n¨ng thô thai. + VËn ®éng t¹i chç, th­êng lµ c¸c tinh trïng non hoÆc bÞ dÞ tËt. Tinh trïng tham gia vËn ®éng cµng m¹nh sÏ tèn nhiÒu n¨ng l­îng vµ nhanh chÕt. V× vËy khi khai th¸c tinh dÞch nÕu ch­a sö dông ta cÇn b¶o qu¶n vµ h¹n chÕ sù ho¹t ®éng cña chóng, th× tinh trïng sÏ ®­îc b¶o tån l©u h¬n. - Trao ®æi chÊt cña tinh trïng. Trong tinh dÞch tinh trïng lu«n x¶y ra qu¸ tr×nh h« hÊp ®ã lµ h« hÊp yÕm khÝ vµ h« hÊp hiÕu khÝ. + Qu¸ tr×nh h« hÊp yÕm khÝ, ph¶n øng hãa häc x¶y ra nh­ sau. C6H1206 ® 2C3H603 + 50 Kcalo Qu¸ tr×nh nµy cã sù tham gia cña men Glucozo phosphat azcl. Nh­ vËy tõ mét ph©n tö ®­êng cho ra hai ph©n tö axit lactic vµ gi¶i phãng 50 kcalo n¨ng l­îng. Acid latic th¶i ra m«i tr­êng víi nång ®é thÊp th× cã t¸c dông øc chÕ tinh trïng ho¹t ®éng kÐo dµi thêi gian sèng cña tinh trïng. Nh­ng víi nång ®é cña Acid latic sÏ lµm cho tinh trïng chÕt nhanh h¬n. + Qu¸ tr×nh h« hÊp hiÕu khÝ cña tinh trïng x¶y ra ph¶n øng hãa häc nh­ sau. C6H1206 + 602® 6CO2 + 6H20 + 670Kcalo Nh­ vËy m«i tr­êng cã «xi tinh trïng h« hÊp cho n¨ng l­îng cao h¬n m«i tr­êng kh«ng cã «xi do ®Ó tinh trïng sèng l©u h¬n ë ngoµi c¬ thÓ gia sóc chóng ta cÇn b¶o qu¶n tinh trïng trong m«i tr­êng yÕm khÝ. Ngoµi ra khi h« hÊp tinh trïng ph©n hñy c¶ lipit vµ Acid amin ( Lª V¨n Thä, §µm V¨n TriÖu - 1992) khi h« hÊp tinh trïng cßn hÊp thu c¶ oxy vµ bµi tiÕt khÝ C02. NhiÒu t¸c gi¶ cho r»ng kh¶ n¨ng h« hÊp cña tinh trïng cµng m¹nh thÓ hiÖn chÊt l­îng tinh dÞch cµng tèt. ChÝnh v× vËy mµ chØ tiªu h« hÊp cña tinh trïng cã thÓ ®¸nh gi¸ chÊt l­îng tinh dÞch lîn ( Vanton vµ Etavoa - 1988; Secghin NP - 1965. TrÝch tµi liÖu cña NguyÔn ThiÖn vµ NguyÔn TuÊn Anh 1993 ). 3.4.3. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn søc sèng cña tinh trïng: Khi tinh trïng cßn ë trong c¬ thÓ gia sóc th× søc sèng cña nã chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè nh­ ®iÒu kiÖn m«i tr­êng, ch¨m sãc, chÕ ®é khai th¸c vµ sö dông, ®iÒu kiÖn søc kháe cña con vËt, tuæi t¸c còng nh­ c¸c yÕu tè vÒ thêi tiÕt khÝ hËu. Theo nhiÒu t¸c gi¶, nhiÖt ®é m«i tr­êng phï hîp víi lîn ®ùc gièng lµ kho¶ng 18 - 200C Khi tinh trïng ra ngoµi c¬ thÓ nã chÞu ¶nh h­ëng rÊt nhiÒu c¸c yÕu tè nh­:. - ¸nh s¸ng: §Æc ®iÓm cña tinh trïng lµ tÝnh h­íng vÒ ¸nh s¸ng, nh­ng ¸nh s¸ng còng rÊt cã h¹i chi tinh trïng. Trong ¸nh s¸ng ®Æc biÖt lµ tia tö ngo¹i sÏ lµm cho tinh trïng chÕt rÊt nhanh. MÆt kh¸c khi ¸nh s¸ng chiÕu vµo, nhiÖt ®é tinh trïng t¨ng lªn lµm cho tinh trïng ho¹t ®éng m¹nh, dÉn ®Õn tèn nhiÒu n¨ng l­îng, lµm cho tinh trïng chãng chÕt. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy ng­êi ta ph¶i b¶o qu¶n tinh trong c¸c lä mÉu, tr¸nh ¸nh s¸ng trùc tiÕp chiÕu vµo. - NhiÖt ®é m«i tr­êng b¶o tån: NhiÖt ®é ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn søc ho¹t ®éng vµ søc sèng cña tinh trïng. Theo NguyÔn ThiÖn, NguyÔn TuÊn Anh ( 1993) th× nhiÖt ®é phï hîp lµ 10 - 150C. Theo Noakes vµ Harold Prarson ( 1975) th× nhiÖt ®é phï hîp lµ 10 - 120C, nh­ng m«i tr­êng BTS l¹i b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 180C. Theo Sut©mto (( NhËt 1962) cho r»ng tinh trïng ho¹t ®éng m¹nh ë nhiÖt ®é 40 - 420C vµ chÕt nhanh ë nhiÖt ®é 600C. Theo m«i tr­êng Liªn X« II b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é 120C lµ tèt. Theo nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶, nhiÖt ®é qu¸ nãng hoÆc qu¸ l¹nh ®ét ngét ®Òu lµm cho tinh trïng chÕt nhanh. Khi t¨ng nhiÖt ®é th× ho¹t lùc còng t¨ng lªn vµ ®¹t gi¸ trÞ lín nhÊt ë nhiÖt ®é 38 - 410C. Khi b¶o tån tinh dÞch lîn (Balasop vµ céng sù - 1967; Novicora - 1967) TrÝch tµi liÖu cña NguyÔn ThiÖn, NguyÔn TuÊn Anh. - ¶nh h­ëng cña chÊt ®éc hãa häc: C¸c kim lo¹i nÆng nh­ Fe, Hg lµ nh÷ng chÊt ®éc víi tinh trïng, mét sè chÊt nh­ khãi thuèc l¸, mïi Formol, H2S, c¸c chÊt h÷u c¬ nh­: Cån, ete, kiÒm, acid.. §Òu ¶nh h­ëng lµm tinh trïng nhanh bÞ chÕt. NÕu cho vµo tinh dÞch mét sè hãa trong m«i tr­êng pha chÕ qóa cao ®Òu lµm cho tinh trïng chÕt ®i nhanh chãng. - ¶nh h­ëng cña ¸p lùc thÈm thÊu, n¨ng lùc ®Öm vµ PH: M«i tr­êng pha lo·ng tinh dÞch cÇn cã ¸p lùc thÈm thÊu ®¼ng t­¬ng víi tinh dÞch. C¸c dung dÞch ­u tr­¬ng hoÆc nh­îc tr­¬ng ®Òu cã h¹i cho tinh trïng,v× nã lµm cho tinh trïng bÞ teo ®i hoÆc tr­¬ng phång lªn vµ chÕt mét c¸ch nhanh chãng. Tinh trïng cÇn m«i tr­êng pha lo·ng cã n¨ng lùc ®Öm vµ PH t­¬ng ®­¬ng víi n¨ng lùc ®Öm vµ PH cña tinh dÞch. Theo tµi liÖu cña NguyÔn ThiÖn, NguyÔn TuÊn Anh ( 1993) tinh dÞch lîn cã PH h¬i kiÒm tÝnh ( PH = 7,57) nªn tinh trïng bÞ kÝch thÝch vµ ho¹t ®éng m¹nh v× vËy mµ chãng chÕt. Trong m«i tr­êng kiÒm søc ho¹t ®éng cña tinh trïng ®­îc t¨ng c­êng cßn trong m«i tr­êng h¬i toan søc h¹t ®éng cña tinh trïng bÞ øc chÕ. Khi PH = 5 hoÆc PH = 6,5 - 7 th× tinh trïng sèng ®­îc l©u h¬n. - ¶nh h­ëng cña vi sinh vËt cã h¹i vµ vËt l¹. NÕu trong tinh dÞch cã nhiÒu vi khuÈn cã h¹i sÏ lµm tæn th­¬ng cho tinh trïng vµ lµm cho tinh trïng nhanh chÕt. V× vËy vÊn ®Ò vÖ sinh vµ v« trïng trong khi khai th¸c vµ pha lo·ng tinh dÞch cÇn chó ý ®Õn c«ng t¸c vÖ sinh thó y phï hîp víi ®Æc ®iÓm sinh lý cña tinh trïng. Khi tinh trïng cã vËt l¹ th× tinh trïng b¸m vµo vËt l¹ g©y nªn hiÖn t­îng tô dÝnh, mÊt ®iÖn tÝch vµ kh«ng cßn tiÕn th¼ng ®­îc n÷a, nÕu kÐo dµi sÏ lµm cho tû lÖ thô thai cña tinh trïng gi¶m. - ¶nh h­ëng cña t¸c ®éng c¬ häc. Do ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña Acrosome cña tinh trïng liªn kÕt rÊt láng lÎo víi ®Çu tinh trïng vµ phÇn ®Çu tinh trïng l¹i liªn kÕt rÊt láng víi phÇn cæ th©n do vËy rÊt dÔ bÞ bong ra do t¸c ®éng c¬ häc. V× vËy khi khai th¸c pha lo·ng tinh dÞch, vËn chuyÓn tinh dÞch cÇn tr¸nh xa sù x¸o trén vµ xãc l¾c. 3.5. Tinh thanh. Tinh thanh lµ hçn hîp chÊt láng ®­îc tiÕt ra tõ c¸c tuyÕn sinh dôc phô vµ èng sinh tinh. Tinh thanh chiÕm phÇn chñ yÕu trong tinh dÞch, c¸c loµi gia sóc kh¸c nhau th× l­îng tinh thanh còng kh¸c nhau. Theo «ng Ogen vµ c¸c céng t¸c viªn ( 1977), Lªnin ( 1960) th× ë lîn ®ùc 55 - 70% lµ chÊt tiÕt cña tuyÕn tiÒn liÖt vµ lµ chÊt tiÕt cña tuyÕn Cowper, chØ cã 2 - 3% lµ do dÞch hoµn phô, tinh trïng chiÕm 2 - 7% trong tinh dÞch. Thµnh phÇn hãa häc cña tinh thanh rÊt phøc t¹p theo Hafez ( 1976) th× chñ yÕu lµ n­íc ( 94 - 98%) cßn l¹i lµ c¸c chÊt kh¸c nh­: §­êng, muèi, Pr«tein, c¸c chÊt sinh häc. Theo Ivanov ( 1900) tinh thanh chØ lµ m«i tr­êng gióp cho tinh trïng sèng, ho¹t ®éng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho thô thai chø kh«ng quyÕt ®Þnh trong thô thai kh«ng cã ¶nh h­ëng vÒ mÆt di truyÒn. 4. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÊt l­îng tinh dÞch. 4.1. ThÓ tÝch tinh dÞch. - ThÓ tÝch tinh dÞch lµ l­îng tinh mµ lîn ®­îc xuÊt ra trong mét lÇn thùc hiÖn ph¶n x¹ phèi gièng. Nã phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè. - C¸c loµi gia sóc kh¸c nhau th× thÓ tÝch tinh dÞch cã kh¸c nhau. B¶ng 3. ThÓ tÝch tinh dÞch cña mét sè lo¹i gia sóc ( theo: Cole vµ Cupps - 1977) Lo¹i gia sóc Lîn Ngùa Chã Bß Cõu Thá ThÓ tÝch tinh dÞch V (ml) 150-00 20- 300 2-15 2-10 0,2 -2 0,4 -6 - C¸c gièng kh¸c nhau th× l­îng tinh dÞch còng kh¸c nhau theo mét sè t¸c gi¶ trong n­íc th× thÓ tÝch tinh dÞch cña mét sè gièng lîn nu«i t¹i ViÖt Nam lµ nh­ sau: B¶ng 4: ThÓ tÝch tinh dÞch cña c¸c gièng lîn nu«i t¹i ViÖt Nam ( Theo: Lª §øc H¶o, NguyÔn TuÊn Anh, NguyÔn TrÇn Quèc, L­u kû, 1969) Gièng lîn ThÓ tÝch tinh dÞch V (ml) Yorkshire 150 - 300 Landrace 150 - 300 Cornwall 150 - 300 Mãng c¸i 150 - 300 Lang hång 100 - 200 I' pha 80 - 150 - Theo Hafez ( 1976) th× thÓ tÝch tinh dÞch cña lîn ngo¹i tõ 150 - 300ml. Ngoµi ra thÓ tÝch tinh dÞch cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh­: Gièng, c¸ thÓ, tuæi t¸c, thêi tiÕt, mµu vô, chÓ ®é sö dông, kü thuËt lÊy tinh... §Æc biÖt lµ chÕ ®é nu«i d­ìng, ch¨m sãc. 4.2. Søc ho¹t ®éng cña tinh trïng ( Ho¹t lùc A). - Lµ tû lÖ % tinh trïng cña tinh trïng cã søc ho¹t ®éng tiÕn th¼ng so víi sè tinh trïng trong vi tr­êng mµ ta quan s¸t ®­îc. Ho¹t lùc cña tinh trïng cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn chÊt l­îng tinh dÞch. Tinh dÞch cã ho¹t lùc cµng cao th× chÊt l­îng cµng tèt. B¶ng 5: Ho¹t lùc cña tinh trïng lîn nu«i ë ViÖt Nam (Theo: NguyÔn TuÊn Anh, L­u Kû - 1970) Gièng lîn Yorkshire Landrace Mãng c¸i Lang hång Ho¹t lùc (A) 0,7 - 0,9 0,7 - 0,9 0,7 - 0,8 0,7 - 0,8 4.3. Nång ®é tinh trïng. - Lµ tæng sè tinh trïng cã trong 1 ml tinh nguyªn chÊt, ®©y lµ chØ tiªu quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l­îng tinh dÞch vµ quyÕt ®Þnh cho møc ®é pha lo·ng cña tinh dÞch. C¸c lo¹i gia sóc kh¸c nhau th× nång ®é kh¸c nhau, th­êng lµ