LỜI MỞ ĐẦU
Lợi nhuận là mục tiêu kinh tế cao nhất, là điều kiện tồn tạivà phát triển của doanh nghiệp. Với tư cách là một chỉ tiêu kinh tế tổng hợp, phản ánh cả về mặt lượng và chất toàn bộ kết quả và hiệu quả của quá trình sản xuất, kinh doanh, lợi nhuận là vấn đề được đặt lên hàng đầu đối với các doanh nghiệp trước khi họ đưa ra các quyết định sản xuất kinh doanh. Doanh nghiệp là người sản xuất, cung cấp các hàng hoá và dịch vụ cho thị trường, họ phải bỏ vốn ra để tiến hành sản xuất – kinh doanh. Họ đều mong muốn chi phí cho các đầu vào thật thấp và bán được các hàng hoá - dịch vụ của mình với giá cao để sau khi trừ đi chi phí, số tiền lãi thu được không chỉ đủ để tái sản xuất giản đơn, mà còn có tái sản xuất mở rộng, không ngừng tích luỹ để mở rộng và phát triển sản xuất, củng cố và tăng cường vị trí của mình trên thị trường. Lợi nhuận là căn cứ, là tín hiệu báo cho các doanh nghiệp biết mình phải sản xuất loại hàng hoá - dịch vụ nào, với số lượng bao nhiêu, sản xuất voà thời điểm nào, bán ra ở đâu, với giá cả là bao nhiêu
Với tầm quan trọng đặc biệt như vậy, phạm trù lợi nhuận đã được các nhà kinh tế từ trước đến nay quan tâm nghiên cứu để làm rõ các vấn đề về nguồn gốc, bản chất và vai trò của lợi nhuận trong nền kinh tế. Họ đã đứng trên các lập trường, quan điểm khác nhau để nghiên cứu về lợi nhuận. Các kết luận của họ đưa ra không hoàn toàn giống nhau, song nó cũng đã phần nào thể hiện được các vấn đề cơ bản của lợi nhuận. Trong đó phải kể đến Karl Mark, người đầu tiên đã nghiên cứu một cách khoa học và sâu sắc phạm trù lợi nhuận. Cho đến ngày nay, phạm trù lợi nhuận vẫn được tiếp tục được các nhà kinh tế quan tâm nghiên cứu làm cho hệ thống lý luận về lợi nhuận ngày càng hoàn thiện hơn. Với mỗi chúng ta, đặc biệt là với các nhà nghiên cứu kinh tế, các nhà sản xuất kinh doanh việc nghiên cứu về phạm trù lợi nhuận là cần thiết giúp cho các doanh nghiệp có thể đưa ra các quyết định đúng đắn, tạo điều kiện phát huy các tác động tích cực và hạn chế các mặt trái của lợi nhuận.
Hiện nay, Việt Nam đang sống trong công cuộc xây dựng cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội, một trong những vấn đề quan trọng cần phải làm đó là phát triển nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước để phát triển nền kinh tế đất nước. Vai trò của nhà nước là rất quan trọng, nhà nước sẽ là người điều tiết các hoạt động kinh tế phát huy sức mạnh tích cực của cơ ché thị trường đồng thời hạn chế những mặt tiêu cực của nó.
Trogn quá trình này, phạm trù lợi nhuận cần phải được nghiên cứu, vận dụng sao cho hợp lý để cho việc phát triển kinh tế phải đi đôi với việc ổn định và thực hiện công bằng xã hội.
Với những kiến thức đã được học, em mạnh dạn nhận viết đề tài nghiên cứu về nguồn gốc, bản chất và vai trò của lợi nhuận trong nền kinh tế thị trường. Bài viết của em trên cơ sở kế thừa thành quả của các nhà kinh tế học và được sự trức tiếp hướng dẫn của thầy giáo, do khả năng và trình độ có hạn nên bài viết sẽ không tránh khỏi những hạn chế, em mong nhận được những ý kiến nhận xét của các thầy để có thể hoàn thiện hơn nhận thức của mình.
Em xin chân thành cảm ơn thày giáo đã giúp đỡ em hoàn thành bài viết này.
PHẦN NỘI DUNG
I. Nguồn gốc và bản chất lợi nhuận:
1. Quan điểm lợi nhuận của các trường phái trước và sau Mark:
Phạm trù lợi nhuận đã xuất hiện từ lâu và được hầu hết các nhà kinh tế học quan tâm nghiên cứu. Trong số họ, có nhiều người ủng hộ sự có mặt lợi nhuận như là một tất yếu, có lợi nhuận là tốt đẹp; nhưng cũng có nhiều người không thừa nhận lợi nhuận, coi nó là xấu xa, là nguyên nhân của những tệ nạn xã hội. Trong lịch sử, chỉ có Karl Mark là người thành công nhất trong nghiên cứu về phạm trù lợi nhuận. Trước Mark, các nhà kinh tế học mới chỉ dừng lại ở chỗ lý thuyết về tiền công chứ chưa đưa ra được những luận chứng về nguồn gốc và bản chất của lợi nhuận.
Những nhà trọng thương, trên quan điểm đánh giá cao vai trò của tiền tệ và thương nghiệp cho rằng lợi nhuận là do lĩnh vực lưu thông tạo ra. Nó là kết quả của việc bán nhiều mua ít, mua rẻ bán đắt mà có.
Các nhà trọng nông ở Pháp, tiêu biểu là A.R.J. Turgot, trên cơ sở lý thuyết sản phẩm thuần tuý đã đưa ra lý thuyết tiền lương và lợi nhuận. Theo Turgot, tiền lương của công nhân là thu nhập theo lao động, còn sản phẩm thuần tuý là thu nhập của nhà tư bản và được gọi là lợi nhuận. Lợi nhuận là thu nhập không lao động của nhà tư bản do công nhân lao động tạo ra.
A.Smith (1723-1790), nhà kinh tế học người Anh nổi tiếng với lý thuyết “ Bàn tay vô hình”, dựa trên lý thuyết giá trị lao động đã cho rằng lợi nhuận là khoản khấu trừ thứ hai vào sản phẩm của người lao động: Lợi nhuận và địa tô có chung một nguồn gốc là lao động không được trả công của người lao động. Ông cũng đã chỉ ra được một hình thức của lợi nhuận, đó là lợi tức. Theo ông, lợi tức là một bộ phận của lợi nhuận mà nhà tư bản hoạt động bằng tiền đi vay trả cho chủ nô để được quyền sở hữu tư bản. A.Smith cũng đã nhìn thấy xu hướng bình quân hoá tỷ suất lợi nhuận và xu hướng tỷ xuất lợi nhuận giảm sút do khối lượng tư bản đầu tư tăng lên.
Sau A.Smith, nhà kinh tế học D.Ricardo (1772-1823) cũng đã đưa ra được những tư tưởng cơ bản về lợi nhuận. Theo ông, lợi nhuận là số tiền còn lại ngoài tiền lương mà nhà tư bản trả cho công nhân bằng sự vận động biến đổi thu nhập giữa ba cấp: địa chủ – công nhân và tư bản. Teo ông, chỉ địa chủ là người có lợi, người công nhân không được lợi nhưng cũng không bị hại vì tỷ suất lợi nhuận giảm xuống.
Những lý thuết về lợi nhuận nêu trên cho thấy hầu hết các nhà kinh tế học ở giai đoạn này đều chưa thành công trong nghiên cứu về lợi nhuận và hầu hết họ đều thừa nhận sự tồn tại của lợi nhuận. Nhưng cùng với sự phát triển của khoa học – kỹ thuật, cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra vào những năm cuối thế kỷ 18 đầu thế kỷ 19 đã dẫn đến những thay đổi đáng kể về mặt kinh tế – xã hội, nhiều mâu thuãn trong xã hội tư bản nảy sinh và ngày càng gay gắt. Từ đó đã xuất hiện trường phái kinh tế chính trị tiểu tư sản, rồi chủ nghĩa xã hội không tưởng. Tư tưởng chính của hai trường phái này là phê phán lợi nhuận, coi lợi nhuận là một cái gì đó không đúng đắn, là bất công, là nguyên nhân của khủng hoảng kinh tế và các tệ nạn của xã hội tư bản (Robert Owen), và “quyền sở hữu, đó là của ăn cắp” (Proudhon).
Sang thế kỷ 20, phạm trù lợi nhuận được các nhà kinh tế học tiếp tục nghiên cứu. Họ đã đưa ra những cách giải thích khác nhau về nguồn gốc và bản chất của lợi nhuận. Song tựu chung lại, tất cả họ đều nhằm biện hộ cho lợi nhuận, đều nhằm khẳng định sự tồn tại đương nhiên hợp lý của lợi nhuận trong nền kinh tế thị trường. Họ cho rằng “lợi nhuận là tiền công trả cho năng lực điều hành và tổ chức sản xuất của nhà tư bản, cho việc họ chịu mạo hiểm khi bỏ vốn ra đầu tư” (Marshall), hay “lợi nhuận đó là kết quả của mọi sự cách tân” (J.Schompeter).
Như vậy, sau gần 200 năm ngày ra đời của khoa học kinh tế, các nhà kinh tế học vẫn chưa thống nhất được với nhau về cách chứng minh nguồn gốc, bản chất của lợi nhuận và sự chiếm hữu lợi nhuận. Tuy nhiên, những đóng góp của họ cho hệ thống lý luận kinh tế cũng thật quý báu, đặc biệt là sự đóng góp của Karl Mark.
2. Lý luận lợi nhuận của Mark:
Karl Mark (1818-1883) là một nhà tư tưởng vĩ đại của giai cấp vô sản thế giới. Dựa trên lý luận giá trị thặng dư, Karl Mark là người đầu tiên đã nghiên cứu một cách khoa học và phân tích sâu sắc về nguồn gốc, bản chất lợi nhuận cùng các hình thức biểu hiện của lợi nhuận. Mark đã chỉ ra rằng lợi nhuận doanh nghiệp, địa tô của địa chủ, lợi tức của nhà tư bản cho vay . đều là các hình thức chuyển hoá của bộ phận giá trị thặng dư do lao động của người công nhân tạo ra. Như vậy, để tìm hiểu về nguồn gốc và bản chất của lợi nhuận ta tìm hiểu nguồn gốc và bản chất của giá trị thặng dư.
2.1. Nguồn gốc và bản chất của giá trị thựng dư. Quá trình sản xuất giá trị thựng dư.
14 trang |
Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 2758 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Nghiên cứu về nguồn gốc, bản chất và vai trò của lợi nhuận trong nền kinh tế thị trường, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi më ®Çu
Lîi nhuËn lµ môc tiªu kinh tÕ cao nhÊt, lµ ®iÒu kiÖn tån t¹ivµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Víi t c¸ch lµ mét chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh c¶ vÒ mÆt lîng vµ chÊt toµn bé kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh, lîi nhuËn lµ vÊn ®Ò ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu ®èi víi c¸c doanh nghiÖp tríc khi hä ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh. Doanh nghiÖp lµ ngêi s¶n xuÊt, cung cÊp c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô cho thÞ trêng, hä ph¶i bá vèn ra ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt – kinh doanh. Hä ®Òu mong muèn chi phÝ cho c¸c ®Çu vµo thËt thÊp vµ b¸n ®îc c¸c hµng ho¸ - dÞch vô cña m×nh víi gi¸ cao ®Ó sau khi trõ ®i chi phÝ, sè tiÒn l·i thu ®îc kh«ng chØ ®ñ ®Ó t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, mµ cßn cã t¸i s¶n xuÊt më réng, kh«ng ngõng tÝch luü ®Ó më réng vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cñng cè vµ t¨ng cêng vÞ trÝ cña m×nh trªn thÞ trêng. Lîi nhuËn lµ c¨n cø, lµ tÝn hiÖu b¸o cho c¸c doanh nghiÖp biÕt m×nh ph¶i s¶n xuÊt lo¹i hµng ho¸ - dÞch vô nµo, víi sè lîng bao nhiªu, s¶n xuÊt voµ thêi ®iÓm nµo, b¸n ra ë ®©u, víi gi¸ c¶ lµ bao nhiªu....
Víi tÇm quan träng ®Æc biÖt nh vËy, ph¹m trï lîi nhuËn ®· ®îc c¸c nhµ kinh tÕ tõ tríc ®Õn nay quan t©m nghiªn cøu ®Ó lµm râ c¸c vÊn ®Ò vÒ nguån gèc, b¶n chÊt vµ vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ. Hä ®· ®øng trªn c¸c lËp trêng, quan ®iÓm kh¸c nhau ®Ó nghiªn cøu vÒ lîi nhuËn. C¸c kÕt luËn cña hä ®a ra kh«ng hoµn toµn gièng nhau, song nã còng ®· phÇn nµo thÓ hiÖn ®îc c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n cña lîi nhuËn. Trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn Karl Mark, ngêi ®Çu tiªn ®· nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc vµ s©u s¾c ph¹m trï lîi nhuËn. Cho ®Õn ngµy nay, ph¹m trï lîi nhuËn vÉn ®îc tiÕp tôc ®îc c¸c nhµ kinh tÕ quan t©m nghiªn cøu lµm cho hÖ thèng lý luËn vÒ lîi nhuËn ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Víi mçi chóng ta, ®Æc biÖt lµ víi c¸c nhµ nghiªn cøu kinh tÕ, c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh viÖc nghiªn cøu vÒ ph¹m trï lîi nhuËn lµ cÇn thiÕt gióp cho c¸c doanh nghiÖp cã thÓ ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t huy c¸c t¸c ®éng tÝch cùc vµ h¹n chÕ c¸c mÆt tr¸i cña lîi nhuËn.
HiÖn nay, ViÖt Nam ®ang sèng trong c«ng cuéc x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña chñ nghÜa x· héi, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cÇn ph¶i lµm ®ã lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc. Vai trß cña nhµ níc lµ rÊt quan träng, nhµ níc sÏ lµ ngêi ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ph¸t huy søc m¹nh tÝch cùc cña c¬ chÐ thÞ trêng ®ång thêi h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã.
Trogn qu¸ tr×nh nµy, ph¹m trï lîi nhuËn cÇn ph¶i ®îc nghiªn cøu, vËn dông sao cho hîp lý ®Ó cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi viÖc æn ®Þnh vµ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi.
Víi nh÷ng kiÕn thøc ®· ®îc häc, em m¹nh d¹n nhËn viÕt ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ nguån gèc, b¶n chÊt vµ vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Bµi viÕt cña em trªn c¬ së kÕ thõa thµnh qu¶ cña c¸c nhµ kinh tÕ häc vµ ®îc sù trøc tiÕp híng dÉn cña thÇy gi¸o, do kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é cã h¹n nªn bµi viÕt sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, em mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt cña c¸c thÇy ®Ó cã thÓ hoµn thiÖn h¬n nhËn thøc cña m×nh.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thµy gi¸o ®· gióp ®ì em hoµn thµnh bµi viÕt nµy.
PhÇn néi dung
Nguån gèc vµ b¶n chÊt lîi nhuËn:
Quan ®iÓm lîi nhuËn cña c¸c trêng ph¸i tríc vµ sau Mark:
Ph¹m trï lîi nhuËn ®· xuÊt hiÖn tõ l©u vµ ®îc hÇu hÕt c¸c nhµ kinh tÕ häc quan t©m nghiªn cøu. Trong sè hä, cã nhiÒu ngêi ñng hé sù cã mÆt lîi nhuËn nh lµ mét tÊt yÕu, cã lîi nhuËn lµ tèt ®Ñp; nhng còng cã nhiÒu ngêi kh«ng thõa nhËn lîi nhuËn, coi nã lµ xÊu xa, lµ nguyªn nh©n cña nh÷ng tÖ n¹n x· héi. Trong lÞch sö, chØ cã Karl Mark lµ ngêi thµnh c«ng nhÊt trong nghiªn cøu vÒ ph¹m trï lîi nhuËn. Tríc Mark, c¸c nhµ kinh tÕ häc míi chØ dõng l¹i ë chç lý thuyÕt vÒ tiÒn c«ng chø cha ®a ra ®îc nh÷ng luËn chøng vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn.
Nh÷ng nhµ träng th¬ng, trªn quan ®iÓm ®¸nh gi¸ cao vai trß cña tiÒn tÖ vµ th¬ng nghiÖp cho r»ng lîi nhuËn lµ do lÜnh vùc lu th«ng t¹o ra. Nã lµ kÕt qu¶ cña viÖc b¸n nhiÒu mua Ýt, mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã.
C¸c nhµ träng n«ng ë Ph¸p, tiªu biÓu lµ A.R.J. Turgot, trªn c¬ së lý thuyÕt s¶n phÈm thuÇn tuý ®· ®a ra lý thuyÕt tiÒn l¬ng vµ lîi nhuËn. Theo Turgot, tiÒn l¬ng cña c«ng nh©n lµ thu nhËp theo lao ®éng, cßn s¶n phÈm thuÇn tuý lµ thu nhËp cña nhµ t b¶n vµ ®îc gäi lµ lîi nhuËn. Lîi nhuËn lµ thu nhËp kh«ng lao ®éng cña nhµ t b¶n do c«ng nh©n lao ®éng t¹o ra.
A.Smith (1723-1790), nhµ kinh tÕ häc ngêi Anh næi tiÕng víi lý thuyÕt “ Bµn tay v« h×nh”, dùa trªn lý thuyÕt gi¸ trÞ lao ®éng ®· cho r»ng lîi nhuËn lµ kho¶n khÊu trõ thø hai vµo s¶n phÈm cña ngêi lao ®éng: Lîi nhuËn vµ ®Þa t« cã chung mét nguån gèc lµ lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng cña ngêi lao ®éng. ¤ng còng ®· chØ ra ®îc mét h×nh thøc cña lîi nhuËn, ®ã lµ lîi tøc. Theo «ng, lîi tøc lµ mét bé phËn cña lîi nhuËn mµ nhµ t b¶n ho¹t ®éng b»ng tiÒn ®i vay tr¶ cho chñ n« ®Ó ®îc quyÒn së h÷u t b¶n. A.Smith còng ®· nh×n thÊy xu híng b×nh qu©n ho¸ tû suÊt lîi nhuËn vµ xu híng tû xuÊt lîi nhuËn gi¶m sót do khèi lîng t b¶n ®Çu t t¨ng lªn.
Sau A.Smith, nhµ kinh tÕ häc D.Ricardo (1772-1823) còng ®· ®a ra ®îc nh÷ng t tëng c¬ b¶n vÒ lîi nhuËn. Theo «ng, lîi nhuËn lµ sè tiÒn cßn l¹i ngoµi tiÒn l¬ng mµ nhµ t b¶n tr¶ cho c«ng nh©n b»ng sù vËn ®éng biÕn ®æi thu nhËp gi÷a ba cÊp: ®Þa chñ – c«ng nh©n vµ t b¶n. Teo «ng, chØ ®Þa chñ lµ ngêi cã lîi, ngêi c«ng nh©n kh«ng ®îc lîi nhng còng kh«ng bÞ h¹i v× tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng.
Nh÷ng lý thuÕt vÒ lîi nhuËn nªu trªn cho thÊy hÇu hÕt c¸c nhµ kinh tÕ häc ë giai ®o¹n nµy ®Òu cha thµnh c«ng trong nghiªn cøu vÒ lîi nhuËn vµ hÇu hÕt hä ®Òu thõa nhËn sù tån t¹i cña lîi nhuËn. Nhng cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc – kü thuËt, cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp diÔn ra vµo nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 18 ®Çu thÕ kû 19 ®· dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ vÒ mÆt kinh tÕ – x· héi, nhiÒu m©u thu·n trong x· héi t b¶n n¶y sinh vµ ngµy cµng gay g¾t. Tõ ®ã ®· xuÊt hiÖn trêng ph¸i kinh tÕ chÝnh trÞ tiÓu t s¶n, råi chñ nghÜa x· héi kh«ng tëng. T tëng chÝnh cña hai trêng ph¸i nµy lµ phª ph¸n lîi nhuËn, coi lîi nhuËn lµ mét c¸i g× ®ã kh«ng ®óng ®¾n, lµ bÊt c«ng, lµ nguyªn nh©n cña khñng ho¶ng kinh tÕ vµ c¸c tÖ n¹n cña x· héi t b¶n (Robert Owen), vµ “quyÒn së h÷u, ®ã lµ cña ¨n c¾p” (Proudhon).
Sang thÕ kû 20, ph¹m trï lîi nhuËn ®îc c¸c nhµ kinh tÕ häc tiÕp tôc nghiªn cøu. Hä ®· ®a ra nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch kh¸c nhau vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn. Song tùu chung l¹i, tÊt c¶ hä ®Òu nh»m biÖn hé cho lîi nhuËn, ®Òu nh»m kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i ®¬ng nhiªn hîp lý cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Hä cho r»ng “lîi nhuËn lµ tiÒn c«ng tr¶ cho n¨ng lùc ®iÒu hµnh vµ tæ chøc s¶n xuÊt cña nhµ t b¶n, cho viÖc hä chÞu m¹o hiÓm khi bá vèn ra ®Çu t” (Marshall), hay “lîi nhuËn ®ã lµ kÕt qu¶ cña mäi sù c¸ch t©n” (J.Schompeter).
Nh vËy, sau gÇn 200 n¨m ngµy ra ®êi cña khoa häc kinh tÕ, c¸c nhµ kinh tÕ häc vÉn cha thèng nhÊt ®îc víi nhau vÒ c¸ch chøng minh nguån gèc, b¶n chÊt cña lîi nhuËn vµ sù chiÕm h÷u lîi nhuËn. Tuy nhiªn, nh÷ng ®ãng gãp cña hä cho hÖ thèng lý luËn kinh tÕ còng thËt quý b¸u, ®Æc biÖt lµ sù ®ãng gãp cña Karl Mark.
Lý luËn lîi nhuËn cña Mark:
Karl Mark (1818-1883) lµ mét nhµ t tëng vÜ ®¹i cña giai cÊp v« s¶n thÕ giíi. Dùa trªn lý luËn gi¸ trÞ thÆng d, Karl Mark lµ ngêi ®Çu tiªn ®· nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc vµ ph©n tÝch s©u s¾c vÒ nguån gèc, b¶n chÊt lîi nhuËn cïng c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña lîi nhuËn. Mark ®· chØ ra r»ng lîi nhuËn doanh nghiÖp, ®Þa t« cña ®Þa chñ, lîi tøc cña nhµ t b¶n cho vay... ®Òu lµ c¸c h×nh thøc chuyÓn ho¸ cña bé phËn gi¸ trÞ thÆng d do lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n t¹o ra. Nh vËy, ®Ó t×m hiÓu vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn ta t×m hiÓu nguån gèc vµ b¶n chÊt cña gi¸ trÞ thÆng d.
Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña gi¸ trÞ thùng d. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thùng d.
C«ng thøc chung cña t b¶n vµ m©u thuÉn cña nã.
Ta ®· biÕt, mäi t b¶n lóc ®Çu ®Òu ®îc biÓu hiÖn díi h×nh th¸i mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. Nhng b¶n th©n tiÒn kh«ng ph¶i lµ t b¶n, tiÒn chØ biÕn thµnh t b¶n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, ®ã lµ khi tiÒn tÖ Êy ®îc sö dông ®Ó bãc lét søc lao ®éng cña ngêi kh¸c.
TiÒn víi t c¸ch lµ tiÒn vµ tiÒn víi t c¸ch lµ t b¶n lóc ®Çu chØ kh¸c nhau vÒ h×nh thøc lu th«ng. NÕu tiÒn ®îc dïng ®Ó mua b¸n hµng ho¸ th× nã lµ ph¬ng tiÖn gi¶n ®¬n cña lu th«ng hµng ho¸ vµ vËn ®éng theo c«ng thøc Hµng-TiÒn-Hµng (H-T-H) (1), tøc lµ sù chuyÓn ho¸ tõ hµng ho¸ thµnh tiÒn tÖ, råi tõ tiÒn tÖ thµnh hµng ho¸. Cßn tiÒn ®ã víi t c¸ch lµ t b¶n th× nã sÏ vËn ®éng theo c«ng thøc TiÒn-Hµng-TiÒn (T-H-T) (2), tøc lµ sù chuyÓn ho¸ tõ tiÒn tÖ thµnh hµng ho¸, råi tõ hµng ho¸ l¹i chuyÓn thµnh tiÒn tÖ. C«ng thøc (2) nµy ®îc gäi lµ c«ng thøc lu th«ng hµng ho¸ cña t b¶n vµ mäi thø tiÒn vËn ®éng theo c«ng thøc thø (2) ®Òu chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n.
So s¸nh hai c«ng thøc, hai sù vËn ®éng nµy ta thÊy chóng cã nh÷ng ®iÓm chung vµ nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt. Sù gièng nhau ®îc thÓ hiÖn ë chç c¶ hai sù vËn ®éng nµy ®Òu do hai giai ®o¹n mua vµ b¸n hîp thµnh; ®Òu cã hai nh©n tè vËt chÊt ®èi lËp nhau lµ hµng ho¸ (H) vµ tiÒn tÖ (T), vµ ®Òu cã hai ngêi quan hÖ víi nhau lµ ngêi mua vµ ngêi b¸n. Tuy nhiªn, sù gièng nhau nµy chØ lµ gièng nhau vÒ mÆt h×nh thøc mµ ta cã thÓ nh×n nhËn trùc tiÕp ®îc tõ hai c«ng thøc cßn vÒ mÆt b¶n chÊt th× hai sù vËn ®éng nµy kh¸c nhau hoµn toµn. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ë tr×nh tù cña c¸c giai ®o¹n, ë ®iÓm xuÊt ph¸t vµ ®iÓm kÕt thóc cña qu¸ tr×nh; vµ ®Æc biÖt lµ sù kh¸c nhau vÒ môc ®Ých vµ giíi h¹n cña sù vËn ®éng. Môc ®Ých cña lu th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n c«ng thøc (1) lµ gi¸ trÞ sö dông; v× vËy sù vËn ®éng sÏ kÕt thóc ë giai ®o¹n thø hai khi nh÷ng ngêi trao ®æi ®· cã ®îc c¸i mµ anh ta cÇn ®Õn. Tr¸i l¹i, sù vËn ®éng cña t b¶n c«ng thøc (2) kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ, h¬n n÷a gi¸ trÞ t¨ng thªm. Tøc lµ sè tiÒn thu vÒ ph¶i lín h¬n sè tiÒn ®· øng ra nÕu kh«ng sù vËn ®éng sÏ trë thµnh v« nghÜa. Do ®ã, c«ng thøc vËn ®éng ®Çy ®ñ cña t b¶n ph¶i lµ T-H-T’; trong ®ã T’ = T + t. Sè gi¸ trÞ t¨ng thªm (t) nµy ®îc gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d. Cïng víi sù xuÊt hiÖn cña t, sè tiÒn øng ra ban ®Çu ®· chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n. Môc ®Ých cña sù lu th«ng T-H-T’ lµ sù lín lªn cña gi¸ trÞ, lµ gi¸ trÞ thÆng d. Cho nªn, sù vËn ®éng T-H-T’ lµ kh«ng cã giíi h¹n, v× sù lín lªn cña gi¸ trÞ lµ kh«ng cã giíi h¹n. C«ng thøc T-H-T’ ®îc gäi lµ c«ng thøc chung cña t b¶n, v× mäi t b¶n ®Òu biÓu hiÖn trong lu th«ng díi d¹ng kh¸i qu¸t ®ã, cho dï lµ t b¶n c«ng nghiÖp, t b¶n th¬ng nghiÖp, hay t b¶n cho vay. Mét vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ sù xuÊt hiÖn cña t; ta thÊy r»ng sè tiÒn T bá vµo lu th«ng khi trë vÒ tay nhµ t b¶n l¹i t¨ng thªm mét lîng lµ t. T¹i sao l¹i nh vËy? C¸c nhµ kinh tÕ häc t s¶n cæ ®iÓn ®Òu cho r»ng ®ã lµ do b¶n chÊt cña lu th«ng t¹o ra, lu th«ng ®· lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ, ®· t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d. Nhng thùc chÊt kh«ng ph¶i nh vËy, ta h·y xem xÐt trong lÜnh vùc lu th«ng:
NÕu hµng ho¸ ®îc trao ®æi ngang gi¸ th× diÔn ra sù thay ®æi h×nh th¸i cña gi¸ trÞ, hai bªn trao ®æi chØ ®îc lîi vÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông, cßn tæng sè gi¸ trÞcòng nh phÇn gi¸ trÞ thuéc vÒ mçi bªn, tríc, trong, sau khi trao ®æi ®Òu kh«ng thay ®æi g×.
Trong trêng hîp trao ®æi kh«ng ngang gi¸, nÕu hµng ho¸ ®îc b¸n cao h¬n gi¸ trÞ th× c¸i mµ ngêi b¸n hµng ®îc lîi lµ khi ngêi b¸n còng chÝnh lµ c¸i anh ta mÊt ®i khi lµ ngêi mua; cßn khi hµng ho¸ ®îc b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ th× nh÷ng g× mµ ngêi mua hµng ho¸ ®îc lîi víi t c¸ch lµ ngêi mua còng chÝnh lµ c¸i mµ ngêi Êy sÏ mÊt khi lµ ngêi b¸n.
Nh vËy, dï trao ®æi ngang gi¸ hay kh«ng ngang gi¸ th× còng kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d. Lu th«ng kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d. Nhng nÕu nhµ t b¶n cã tiÒn mµ l¹i ®øng ngoµi lu th«ng, kh«ng tiÕp xóc g× víi lu th«ng th× còng kh«ng thÓ lµm cho tiÒn cña m×nh lêi lªn ®îc.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy r»ng, sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn tÖ thµnh t b¶n ph¶i ®îc tiÕn hµnh trong lu th«ng vµ ®ång thêi kh«ng ph¶i trong lu th«ng. §©y chÝnh lµ m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t b¶n.
b. Hµng ho¸ søc lao ®éng. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thùng d.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy, sù biÕn ®æi gi¸ trÞ cña sè tiÒn cÇn ®îc chuûªn ho¸ thµnh t b¶n kh«ng thÓ x¶y ra tõ chÝnh sè tiÒn Êy, sù biÕn ®æi Êy chØ cã thÓ x¶y ra tõ hµng ho¸ mua vµo. Nh thÕ cã nghÜa r»ng hµng ho¸ ®îc mua vµo Êy ph¶i lµ mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt mµ gi¸ trÞ sö dông cña nã cã ®Æc tÝnh lµ nguån gèc sinh ra gi¸ trÞ. Hµng ho¸ ®ã chÝnh lµ søc lao ®éng. Søc lao ®éng lµ toµn bé thÓ lùc vµ trÝ lùc tån t¹i trong c¬ thÓ con ngêi. Ngêi lao ®éng trong ®iÒu kiÖn ®îc tù do vÒ th©n thÓ vµ bÞ tíc ®o¹t hÕt t liÖu s¶n xuÊt, hä ph¶i b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho nhµ t b¶n, ph¶i ®i lµm thuª cho nhµ t b¶n, hµng ho¸ søc lao ®éng còng cã hai thuéc tÝnh lµ gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ søc lao ®éng còng do thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng quyÕt ®Þnh nã chÝnh b»ng gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu sinh ho¹t vËt chÊt vµ tin
thÇn cÇn thiÕt cho b¶n th©n ngêi c«ng nh©n vµ gia ®×nh anh ta, céng thªm nh÷ng chi phÝ ®µo t¹o c«ng nh©n. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng còng chØ ®îc thÓ hiÖn ra khi tiªu dïng. Tiªu dông hµng ho¸ - søc lao ®éng tøc lµ b¾t ngêi c«ng nh©n lµm viÖc. Trong qu¸ tr×nh ngêi c«ng nh©n lµm viÖc, anh ta cho nhµ t b¶n mét lîng gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng cña anh ta, nã b»ng gi¸ trÞ søc lao ®éng céng víi gi¸ trÞ thÆng d. Nhµ t b¶n ®· nh×n thÊy râ ®iÒu nµy tríc khi quyÕt ®Þnh mua søc lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n trong mét ngµy th× viÖc sö dông søc lao ®éng trong ngµy h«m ®ã hoµn toµn do nhµ t b¶n quyÕt ®Þnh. Ngµy lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n ®îc chia lµm hai phÇn lµ thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ thêi gian lao ®éng thÆng d.
Nh vËy, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chur nghÜa lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d.
Nhµ t b¶n cã thÓ tiÕn hµnh s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d b»ng hai c¸ch: s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi b»gn c¸ch kÐo dµi ngµy lao ®éng cña ngêi c«ng nh©n trong kinh doanh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt kh«ng ®æi. S¶n xxuÊt gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi b»ng c¸ch rót ng¾n thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt trong ®iÒu kiÖn ®é dµi ngµy lao ®éng kh«ng thay ®æi.
Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Lîi nhuËn.
§Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸, x· héi ph¶i hao phÝ mét lîng lao ®éng x· héi nhÊt ®Þnh. Chi phÝ thùc tÕ ®Ó t¹o thµnh gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ: gt = c+v+m, trong ®ã c lµ gi¸ trÞ t liÖu s¶n xuÊt. v+m lµ gi¸ trÞ míi do lao ®éng t¹o ra. §èi víi nhµ t b¶n, «ng ta kh«ng tÝnh theo hao phÝ lao ®éng x· héi, «ng ta chØ xem xÐt chi phÝ hÕt bao nhiªu t b¶n. Chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa (k) ®îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc k = c+v khi ®ã gi¸ trÞ cña hµng ho¸ lµ: gt = k+m.
Sù h×nh thµnh ph¹m trï chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®· che dÊu thùc chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t b¶n, nã lµm cho ngêi ta lÇm tëng r»ng toµn bé chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa sinh ra gi¸ trÞ thÆng d chø kh«ng ph¶i lµ lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª.
Gi÷a gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lu«n cã mét kho¶n chªnh lÖch, nªn sau khi b¸n xong hµng ho¸, nhµ t b¶n kh«ng chØ bï ®¾p ®ñ toµn bé chi phÝ mµ cßn thu ®îc mét kho¶n tiÒn lêi ngang b»ng víi m. Kho¶n tiÒn lêi nµy ®îc gäi lµ lîi nhuËn (kÝ hiÖu lµ P). Víi sù xuÊt hiÖn cña P, gi¸ hµng ho¸ ®îc tÝnh bëi c«ng thøc: gt = k+P.
So s¸nh gi÷a m vµ P ta thÊy:
+ VÒ mÆt lîng: nÕu b¸n hµng ho¸ ®óng gi¸ trÞ th× m = P; m vµ P ®Òu cã nguån gèc lµ kÕt qu¶ lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª.
+ VÒ m¹t chÊt: m ph¶n ¸nh ®óng nguån gèc cña nã sinh ra tõ v, cßn P ®îc che ®Ëy b»ng nguån gèc k, nã ®îc xem nh lµ con ®Î cña toµn bé t b¶n øng tríc.
Sù h×nh thµnh ph¹m trï chi phÝ s¶n xuÊt t b¶n ch nghÜa vµ ph¹m trï lîi nhuËn ®· che dÊu h¬n n÷a thùc chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t b¶n.
Toµn bé nghiªn cøu trªn ®©y ®a ta ®Õn kÕt luËn vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña lîi nhuËn:
Lîi nhuËn lµ mét h×nh thøc biÕn tíng cña gi¸ trÞ thÆng d do søc lao ®éng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª t¹o ra vµ bÞ nhµ t b¶n chiÕm ®o¹t. Lîi nhuËn P kh«ng chØ che dÊu nguån gèc thùc sù cña nã mµ cßn che dÊu c¶ thùc chÊt bãc lét cña chñ nghÜa t b¶n.
C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña lîi nhuËn.
Tû suÊt lîi nhuËn (P’) lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ toµn bé t b¶n øng tríc. Nã ph¶n ¸nh møc l·i cña viÖc ®Çu t.
P’ = m x 100
c + v
Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n (P’): Lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a tæng gi¸ trÞ thÆng d trong x· héi t b¶n vµ tæng t b¶n x· h«Þ ®· ®Çu t vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, c¸c ngµnh cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa.
m
P’ =
( c + v)
Lîi nhuËn b×nh qu©n (P): Lµ lîi nhuËn mµ mét nhµ t b¶n cã mét lîng nhÊt ®Þnh thu ®îc c¨n cø vµo P’.
P = P’ * k
Víi k lµ toµn bé t b¶n øng tríc.
Lîi nhuËn th¬ng nghiÖp: Lµ mét phÇn gi¸ trÞ thùng d ®îc s¸ng t¹o ra trong lÜnh vùc s¶n xuÊt mµ nhµ t b¶n c«ng nghiÖp nhêng cho nhµ t b¶n th¬ng nghiÖp.
Lîi nhuËn ng©n hµng: Lµ kho¶n tiÒn chªnh lÖch gi÷a lîi tøc cho vay vµ lîi tøc nhËn göi, sau khi céng thªm c¸c kho¶n thu nhËp kh¸c vÒ kinh doanh tiÒn tÖ vµ trõ ®i c¸c kho¶n chi phÝ vÒ nghiÖp vô ng©n hµng.
Lîi nhuËn ng©n hµng ngang b»ng víi lîi nhuËn b×nh qu©n.
Lîi tøc: Lµ mét phÇn lîi nhuËn b×nh qu©n mµ nhµ t b¶n ®i vay ph¶i tr¶ cho nhµ t b¶n cho vay c¨n cø vµo sè tiÒn mµ nhµ t b¶n cho vay ®· ®a cho nhµ t b¶n ®i vay sö dông.
Lîi nhuËn siªu ng¹ch: Lµ phÇn lîi nhuËn ngoµi lîi nhuËn b×nh qu©n mµ nhµ t b¶n nhËp ®îc nhê chi phÝ s¶n xuÊt cña anh ta thÊp h¬n chi phÝ s¶n xuÊt x· héi.
Vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng:
Kh¸i lîc vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng:
Kh¸i niÖm: NÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng: ë ®ã, viÖc s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh thÕ nµo vµ s¶n xuÊt cho ai ®îc quyÕt ®Þnh th«ng qua thÞ trêng.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng ho¸ - dÞch vô trªn thÞ trêng. Th¸i ®é, c¸ch c xö cña tõng thµnh viªn tham gia vµo thÞ trêng lµ híng vµo t×m kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh theo sù dÉn d¾t cña gi¸ c¶ thÞ trêng hay “ Bµn tay v« h×nh” (A. Smith).
Kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng. §Õn lît nã, c¬ chÕ thÞ trêng lµ tæng thÓ c¸c nh©n tè, quan hÖ c¬ b¶n vËn ®éng díi sù chi phèi cña c¸c quy luËt thÞ trêng trong m«i trêng c¹nh tranh, nh»m môc tiªu lîi nhuËn. Nh©n tè c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ trêng lµ cung – cÇu, gi¸ c¶ thÞ trêng. VÒ b¶n chÊt, c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ gi¸ c¶ tù do.
Vai trß cña lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®îc ®iÒu tiÕt bëi c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã, cßn lîi nhuËn lµ ®éng lùc c¬ b¶n cña sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Lîi nhuËn ®iÒu tiÕt hµnh vi cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c nhµ s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña hä. Doanh nghiÖp lµ ngêi s¶n xuÊt, kinh doanh hµng ho¸ - dÞch vô trªn thÞ trêng, hä lu«n ph¶i tÝnh to¸n lµm sao ®Ó cã thÓ ®em l¹i cho m×nh møc lîi nhuËn tèt nhÊt, ®Ó kh«ng chØ cã s¶n xuÊt gi¶n ®¬n mµ cßn cã t¸i s¶n xuÊt më réng, kh«ng ngõng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao ®Þa vÞ cña m×nh trªn thÞ trêng.
Lîi nhuËn buéc nhµ s¶n xuÊt ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó tèi thiÓu ho¸ chi phÝ s¶n xuÊt. Nhµ s¶n xuÊt khi b¸n hµng ho¸ trªn thÞ trêng hä ph¶i c¨n cø vµo chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸. NÕu gi¶m ®îc chi phÝ s¶n xuÊt xuèng møc thÊp nhÊt th× hä sÏ cã thÓ cung cÊp cho thÞ trêng nhiªï hµng ho¸ h¬n víi mét møc gi¸ thÊp h¬n, khi ®ã sÏ kÝch thÝch ngêi tiªu dïng mua nhiÒu hµng ho¸ h¬n v× møc gi¸ thÊp h¬n, vµ nhê ®ã doanh nghiÖp cã thÓ n©ng cao ®îc doanh thu vµ lîi nhuËn cña m×nh. §Ó gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, doanh nghiÖp cã thÓ tiÕn hµnh nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau. Doanh nghiÖp sÏ nghiªn cøu ®Ó sö dông c¸c ®Çu vµo cña m×nh mét c¸ch tèi u nhÊt, tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cña c«ng nh©n.... §ång thêi doanh nghiÖp sÏ ph¶i c¶i tiÕn c«ng nghÖ, ®Çu t ®Ó mua s¾m c¸c lo¹i m¸y mãc thiÕt bÞ tiªn tiÕn vµ phï hîp, ®æi míi tæ chøc s¶n xuÊt, ®æi míi c¸ch qu¶n lý®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Nhê viÖc cã ®îc c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ phï hîp doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ thu nhËp thªm cho m×nh mét kho¶n lîi nhuËn siªu ng¹ch lµ nh©n tè kÝch thÝch ®Çu t ®æi míi c«ng nghÖ, tõ ®ã sÏ thóc ®Èy ra ®êi nhiÒu c«ng nghÖ míi, thóc ®Èy ph¸t triÓn khoa häc – kü thuËt.
Lîi nhuËn buéc ngêi s¶n xuÊt ph¶i tõ bá nh÷ng lÜnh vùc mµ ngêi tiªu dïng Ýt quan t©m vµ kh«ng cã nhu cÇu, ®ång thêi híng vµo nh÷ng lÜnh vùc ®îc sù quan t©m cña ngêi tiªu dïng. Cã nh vËy, doanh nghiÖp míi cã thÓ b¸n ®îc nh÷ng hµng ho¸ do m×nh s¶n xuÊt ra. Nhu cÇu cña kh¸ch hµng rÊt ®a d¹ng vµ hay thay ®æi theo thêi gian, v× vËy doanh nghiÖp ph¶i biÕt s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng phï hîp víi së thÝch, thÞ hiÕu cña ngêi tiªu dïng vµ ®a ra ®óng lóc thÞ trêng ®ang cã nhu cÇu. Vµ ®¬ng nhiªn víi nh÷ng møc gi¸ c¶ vµ chÊt lîng thÝch hîp th× c¸c s¶n phÈm cña doanh nghiÖp sÏ ®îc thÞ trêng chÊp nhËn.
Lîi nhuËn cßn lµ nh©n tè kÝch thÝch ®Çu t, chuyÓn giao c«ng nghÖ. C¨n cø vµo c¸c møc tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau cña c¸c dù ¸n ®Çu t vµo nh÷ng lÜnh vùccã tû suÊt lîi nhuËn cao ®Ó ®em l¹i cho m×nh nhiÒu lîi nhuËn nhÊt. VÒ phÝa c¸c nhµ s¶n xuÊt, hä còng s½n sµng nhËp nh÷ng c«ng nghÖ cã thÓ ®em l¹i cho hä n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n.
Trªn ®©y lµ mét sè nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cña lîi nhuËn ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng. XÐt vÒ khÝa c¹nh x· héi, víi nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc nµy, lîi nhuËn gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, thóc ®Èy tiÕn bé kü thuËt, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó lµm ra cho x· héi nhiÒu cña c¶i h¬n vµ ngêi tiªu dïng cã c¬ héi ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh.
Nhng bªn c¹nh ®ã, nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng cã mÆt tr¸i cña nã. Lîi nhuËn, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc còng cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nã, lµm ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn ®êi sèng x· héi.
§Ó cã lîi nhuËn, ngêi chñ ph¶i bãc lét gi¸ trÞ thÆgn d cña c«ng nh©n lµm thuª. Muèn tèi ®a lîi nhuËn, th× bªn c¹nh viÖc c¶i tiÕn c«ng nghÖ, ngêi chñ ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó chiÕm ®o¹t cµng nhiÒu gi¸ trÞ thÆgn d mµ ngêi c«ng nh©n t¹o ra. Tõ ®ã sÏ lµm cho t×nh tr¹ng ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng s©u s¾c vµ sÏ dÉn ®Õn nh÷ng m©u thuÉn gi÷a ngêi lao ®éng vµ chñ doanh nghiÖp.
V× ch¹y theo lîi nhuËn, c¸c h·ng sö dông l·ng phÝ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, g©y « nhiÔm m«i trêng sèng cña con ngêi vµ c¸c sinh vËt kh¸c. Thùc tr¹ng thÕ giíi hiÖn nay cho thÊy nhiÒu quèc gia ®ang sö dông c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn cña m×nh, m«i trêng sèng nhiÒu n¬i bÞ « nhiÔm, nhiÖt ®é tr¸i ®Êt ®ang t¨ng dÇn, dÉn ®Õn nh÷ng c¨n bÖnh hiÓm nghÌo ®e do¹ sù sèng cña con ngêi. Bªn c¹nh ®ã, cïng víi sù tiÕn bé cña kü thuËt, con ngêi còng ®· chÕ t¹o ra nhiÒu lo¹i vò khÝ huû diÖt, råi t×nh tr¹ng ch¹y ®ua vò trang, qu©n sù ho¸ nÒn kin tÕ, th¬ng m¹i ho¸ qu©n sù ®· vµ ®ang lµ mèi hiÓm ho¹ ®e do¹ cuéc sèng cña con ngêi.
Thùc tÕ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam sau h¬n 10 n¨m ®æi míi, ®· t¹o ra sù t¨ng trëng ®¸ng kÓ cho nÒn kinh tÕ, æn ®Þnh chÝnh trÞ – x· héi. Nhng chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nh×n nhËn ®Õn nh÷ng mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ trêng ®ang t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn kinh tÕ – x· héi ViÖt Nam. ChÝnh s¸ch më cöa kinh tÕ, cæ phÇn ho¸ nh÷ng doanh nghiÖp nhµ níc mµ lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ cña nhµ níc ta lµ ®óng ®¾n. Nã ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh cña minhf. Nhng nhiÒu doanh nghiÖp ®· ch¹y theo lîi nhuËn mµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, sö dông l·ng phÝ nguån tµi nguyªn ®Êt níc, g©y « nhiÔm m«i trêng qu¸ nhiÒu lÇn møc chi tiªu cho phÐp. Nh÷ng hËu qu¶ g©y ra ®ã, kh«ng ai kh¸c mµ chÝnh doanh nghiÖp vµ toµn bé x· héi sÏ ph¶i g¸nh chÞu c¶ trong hiÖn t¹i vµ t¬ng lai. §iÒu nµy tÊt yÕu ph¶i cÇn ®Õn yªu cÇu lµ nhµ níc cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý cã hiÖu qu¶ h¬n ®Ó gi¶m thiÓu vµ tr¸nh nh÷ng hËu qu¶ bÊt lîi cho x· héi.
KÕt luËn
Trong cuéc sèng, mçi mét vÊn ®Ò khi ®îc ®Æt ra nghiªn cøu vµ lµm s¸ng tá kh«ng chØ gióp ta thÊy ®îc nguån gèc, b¶n chÊt cña vÊn ®Ò ®ã, mµ nã cßn cho ta cã ®îc c¸ch nh×n nhËn míi vÒ vÊn ®Ò ta nghiªn cøu, ®ång thêi gióp ta cã ®îc sù vËn dông hîp lý vÊn ®Ò ®ã vµo cuéc sèng. §èi víi ph¹m trï lîi nhuËn còng vËy. Qua nghiªn cøu vÒ lîi nhuËn ta thÊy ®îc nguån gèc cña nã lµ gi¸ trÞ bé phËn thÆng d do lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng cña ngêi c«ng nh©n lµm ra, thÊy ®îc b¶n chÊt cña nã lµ sù bãc lét søc lao ®éng cña nh÷ng ngêi lµm thuª, vµ ®ång thêi t¸ còng thÊy ®îc vai trß rÊt tÝch cùc cña nã lµ ®éng lùc vËn ®éng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
ViÖt Nam ta hiÖn nay ®ang trong c«ng cuéc x©y dùng c¬ së vËt chÊt cña chñ nghÜa x· héi, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng. V× vËy, ta kh«ng thÓ kh«ng nhËn thøc râ ®îc nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc còng nh nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cu¶ c¬ chÕ thÞ trßng, nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña vÊn ®Ò lîi nhuËn. Trªn c¬ së tr×nh ®é vµ hiÓu biÕt cña m×nh, chóng ta ph¶i h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc, ph¸t huy nh÷ng mÆt tÝch cùc ®Ó cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn lµnh m¹nh, gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi , phÊn ®Êu thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cao c¶ ®· ®Ò ra. ChÝnh v× lÏ ®ã, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®îc ph¸t triÓn trªn c¬ së cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- Nghiên cứu về nguồn gốc, bản chất và vai trò của lợi nhuận trong nền kinh tế thị trường.DOC
