Nguyên tắc đặt hệ thống câu hỏi trong dạy học Văn 8

phßng GD-§T huyÖn xu©n tr­êng Tr­êng thcs xu©n hïng ************* b¸o c¸o s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nguyªn t¾c ®¨t hÖ thèng c©u hái M«n: Ng÷ v¨n 8. b¸o c¸o s¸ng kiÕn kinh nghiÖM ********** @ *********** 1. Tªn s¸ng kiÕn: Nguyªn t¾c ®Æt hÖ thèng c©u hái m«n Ng÷ v¨n 8. 2. T¸c gi¶: Hoµng Thä H÷u 3. TR×nh ®é chuyªn m«n : §¹i häc s­ ph¹m. 4 . N¬i c«ng t¸c : Tr­êng Xu©n Tr­êng.- TT Xu©n Tr­êng huyÖn Xu©n Tr­êng - TØnh Nam §Þnh. 5 . §¬n vÞ ¸p dông s¸ng kiÕn : Tr­êng THCS TT Xu©n Tr­êng. A/ Gi¶i ph¸p thùc hiÖn I/ §iÒu kiÖn, hoµn c¶nh t¹o ra s¸ng kiÕn: 1. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ viÖc häc tËp vµ gi¶ng day m«n Ng÷ v¨n ë nhµ tr­êng THCS: - ViÖc ®­a ph­¬ng ph¸p d¹y häc ( PPDH ) míi vµo häc tËp vµ gi¶ng d¹y m«n Ng÷ V¨n ®· gãp phÇn kh¬i d¹y tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o vµ høng thó häc tËp ë häc sinh, cïng n¨ng lùc c¶m thô cña c¸c em, song hiÖu qu¶ ch­a cao. * VÒ phÝa gi¸o viªn: Do ph­¬ng ph¸p truyÒn thô, n¨ng lùc diÔn ®¹t, c¸ch dÉn d¾t khai th¸c, tr×nh bµy mét vÊn ®Ò ë mét bé phËn GV cßn h¹n chÕ… khiÕn giê d¹y V¨n ch­a sinh ®éng vµ cuèn hót HS. * VÒ phÝa häc sinh: Lµ mét trong nh÷ng m«n häc chÝnh trong nhµ tr­êng, nh­ng c¸c em ch­a thùc sù cã høng thó khi häc V¨n: Trong giê häc c¸c em cßn e dÌ, l­êi ph¸t biÓu, thô ®éng trong häc tËp, n¨ng lùc c¶m thô cßn yÕu, kÜ n¨ng tr×nh bµy mét vÊn ®Ò b»ng ng«n ng÷ nãi vµ viÕt … cßn h¹n chÕ. - V× vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ GV cÇn vËn dông s¸ng t¹o PPDH V¨n vµo gi¶ng d¹y. Trong khÝa c¹nh, nµy t«i xin tr×nh bµy vÊn ®Ò: “ Nguyªn t¾c ®Æt hÖ thèng c©u hái trong d¹y häc V¨n 8”. 2. C¬ së khoa häc cña vÊn ®Ò: - Theo quan ®iÓm cña lÝ luËn day häc hiÖn ®¹i: D¹y häc ph¶i h­íng vµo HS, lÊy HS lµm trung t©m, thÇy lµ ng­êi tæ chøc h­íng dÉn… Ch­¬ng tr×nh SGK Ng÷ V¨n míi ®Ò ra PPDH tÝch cùc: Ph¸t huy tèi ®a tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o cña HS - chñ thÓ häc tËp. Do ®ã d¹y häc b»ng hÖ thèng c©u hái (HTCH) sÏ lµ mét gi¶i ph¸p tÝch cùc cña lÝ luËn d¹y häc hiÖn ®¹i. - XÐt trªn ®¬n vÞ m«t bµi häc d¹y V¨n, th× HTCH lµ mét biÖn ph¸p d¹y t¸c phÈm v¨n ch­¬ng tèi ­u víi: ThÇy thiÕt kÕ ( s¸ng t¹o c©u hái ) trß thi c«ng (s¸ng t¹o c©u tr¶ lêi). II/ C¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn: 1. HÖ thèng c©u hái cÇn b¸m s¸t bµi häc phÇn V¨n trong yªu cÇu chung cña bµi häc Ng÷ V¨n. B¶n chÊt cña ho¹t ®éng d¹y lµ gióp häc sinh “ lÜnh héi nÒn v¨n ho¸ x· héi, ph¸t triÓn t©m lÝ, h×nh thµnh nh©n c¸ch”. B¶n chÊt cña ho¹t ®éng häc lµ “ chiÕm lÜnh tri thøc, kü n¨ng kü x¶o, h­íng vµo lµm thay ®æi chÝnh m×nh “. ë d¹ng kh¸i qu¸t, mét bµi häc Ng÷ V¨n cÇn ph¶i ®¹t ®­îc ba yªu cÇu gi¸o dôc , ®ã lµ: kiÕn thøc, kÜ n¨ng, vµ th¸i ®é. C¸c yªu cÇu trªn ®­îc cô thÓ ho¸ trong mçi bµi häc chÝnh lµ môc tiªu môc tiªu cÇn ®¹t. Trong sè c¸c gi¶i ph¸p tÝch cùc nh»m ®¹t tíi yªu cÇu cña bµi häc V¨n ph¶i kÓ ®Õn hÖ thèng c©u hái c¶m thô, ph©n tÝch t¸c phÈm. Mét HTCH gióp HS lÜnh héi ®óng c¸c gi¸ trÞ t¸c phÈm ( kiÕn thøc ), rÌn luyÖn c¸ch ®äc vµ ph©n tÝch t­¬ng øng ®èi víi t¸c phÈm ( kÜ n¨ng) ®ång thêi kh¬i dËy ë hä t×nh c¶m ®¹o ®øc trong s¸ng sau khi häc t¸c phÈm (th¸i ®é ), ®ã sÏ lµ mét HTCH cã hiÖu qu¶ d¹y häc tÝch cùc. Xa rêi yªu cÇu bµi häc HTCH sÏ thõa th·i thËm chÝ v« nghÜa. Trong yªu cÇu cña mét bµi häc TPVC, t­ t­ëng cña t¸c phÈm ®­îc diÔn ®¹t b»ng ý nghÜa cña t¸c phÈm. ë c¸c bµi häc Ng÷ v¨n míi, SGK tÝch hîp trong khi nhÊn m¹nh yªu cÇu thùc hµnh cña ph©n m«n V¨n trong quan hÖ víi TiÕng ViÖt vµ TËp lµm v¨n. VÉn kh«ng hÒ xem nhÑ yªu cÇu ng­êi häc c¶m vµ hiÓu ®óng ý nghÜa cña t¸c phÈm v¨n ch­¬ng tån t¹i víi t­ c¸ch lµ v¨n b¶n nghÖ thuËt. V× vËy, nÕu Gv hiÓu ®óng ý nghÜa cña TPVC th× HTCH sÏ gióp cho HS khai th¸c ®óng kiÕn thøc cña bµi. Ng­îc l¹i, nÕu GV hiÓu ch­a thÊu ®¸o hoÆc hiÓu sai ý nghÜa t¸c phÈm th× sÏ lµm HS hiÓu l¬ m¬ hoÆc hiÓu sai ý nghÜa t¸c phÈm. VD: NÕu x¸c ®Þnh yªu cÇu cña bµi: “ Quª h­¬ng “ (TÕ Hanh) lµ: “ C¶m nhËn ®­îc vÎ ®Ñp t­¬i s¸ng cña bøc tranh lµng quª vïng biÓn trong bµi Quª h­¬ng cña TÕ Hanh. ThÊy ®­îc t×nh c¶m quª h­¬ng ®»m th¾m vµ bót ph¸p b×nh dÞ, giµu c¶m xóc cña nhµ th¬”, th× HTCH sÏ tËp trung vµo khai th¸c t×nh c¶m ®ã cña t¸c gi¶. NÕu x¸c ®Þnh kiÕn thøc cña bµi theo h­íng kh¸c: “Nçi nhí lµng quª miÒn biÓn s©u nÆng cña mét ng­êi con xa quª khi nhí vÒ quª m×nh” th× HTCH tËp trung vµo khai th¸c t©m tr¹ng ®ã song nh­ thÕ lµ ch­a ®ñ. Do ®ã, c©u hái cÇn x¸c ®Þnh ®óng yªu cÇu cña bµi häc, ®Ó x©y dùng HTCH cho phï hîp, nh»m lµm næi bËt kiÕn thøc träng t©m cña bµi. 2. HÖ thèng c©u hái ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c võa søc: Khoa häc t©m lÝ thÕ kØ XX, lÇn ®Çu tiªn cho ta thÊy t©m lÝ con ng­êi ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. VËn dông vµo lÜnh vùc gi¸o dôc: GV ph¶i biÕt ph¸t huy tÝnh tÝch cùc trong häc tËp cña HS, chÝnh tÝnh tÝch cùc nµy sÏ quy ®Þnh chÊt l­îng häc. Trong mçi bµi häc V¨n, HTCH sÏ lµ mét biÖn ph¸p cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n c¶ hai ho¹t ®éng cña mét qu¸ tr×nh d¹y- häc: Nã võa lµ ph­¬ng tiÖn trong ho¹t ®éng d¹y cña thÇy, l¹i võa lµ c¸ch ho¹t ®éng chñ yÕu cña trß, nh»m tù m×nh chiÕm lÜnh tri thøc, kü n¨ng bµi häc. §ã lµ lÝ do cho mét c¸ch lµm gi¸o ¸n V¨n míi, lÊy HTCH lµm nßng cèt cho ho¹t ®éng d¹y- häc. ë bËc THCS, PPDH kh«ng chØ phï hîp mµ cßn ph¶i võa søc víi HS. Do ®ã d¹y häc b»ng HTCH còng ph¶i tÝnh ®Õn yªu cÇu nµy. Nh­ng võa søc kh«ng ph¶i lµ dÔ, v× HS h«m nay cã sù ph¸t triÓn v­ît tréi vÒ trÝ tuÖ. Do ®ã, kh«ng thÓ lÊy dÔ lµm chuÈn cho võa søc. NÕu lÊy dÔ ®Ó hái th× HTCH dï cã c«ng phu ®Õn mÊy còng chØ gióp hs thu d­îc nh÷ng kiÕn thøc vôn vÆt, hêi hît bÒ ngoµi, chø ch­a thÓ gióp HS cã ®iÒu kiÖn th©m nhËp vµo s©u t¸c phÈm. V× vËy, chØ khi nµo c©u hái gióp HS hiÓu ®­îc c¸c líp nghÜa bªn trong cña nã, th× khi ®ã c©u hái míi gióp HS c¶m vµ hiÓu ®óng t¸c phÈm. VD: L­îc trÝch hÖ thèng c©u hái khi ph©n tÝch khæ ®Çu bµi th¬: “ ¤ng ®å” cña Vò §×nh Liªn ? Em h·y ®äc diÔn c¶m khæ th¬ thø nhÊt cña bµi th¬ vµ cho thÇy biÕt khæ th¬ giíi thiÖu víi chóng ta ®iÒu g×? HS: Giíi thiÖu h×nh ¶nh «ng ®å. ? Qua lêi th¬, em thÊy h×nh ¶nh «ng ®å xuÊt hiÖn vµo thêi ®iÓm nµo trong n¨m? HS: Thêi ®iÓm “Mçi n¨m hoa ®µo në” ? Thêi ®iÓm ®ã gîi liªn t­ëng g× cho ng­êi ®äc? HS: Hoa ®µo lµ tÝn hiÖu cña mïa xu©n vµ tÕt cæ truyÒn d©n téc. ¤ng ®å xuÊt hiÖn gi÷a mïa ®Ñp mïa vui, mïa h¹nh phóc cña mäi ng­êi. ? VËy trong niÒm vui chung ®ã, HS: - ¤ng ®å giµ - Bµy mùc tµu giÊy ®á - Bªn phè ®«ng ng­êi qua ? Em hiÓu “mùc tÇu” lµ loai mùc nh­ thÕ nµo ? HS: Tr¶ lêi chó thÝch 29 (SGK-Trang 10) GV: (Gi¶ng) ChØ mét khæ th¬ ng¾n, nh­ng t¸c gi¶ ®· kh¾c ho¹ thµnh c«ng h×nh ¶nh «ng ®å xuÊt hiÖn trªn phè ngµy tÕt nh­ mét thµnh phÇn kh«ng thÓ thiÕu, trong kh«ng khÝ n¸o nhiÖt cña ngµy xu©n. ? Theo em, sù lÆp l¹i cña thêi gian “Mçi n¨m hoa ®µo në” vµ con ng­êi “L¹i thÊy «ng ®å giµ” víi hµnh ®éng “Bµy mùc tµu giÊy ®á” cã ý nghÜa g×? HS: Miªu t¶ sù xuÊt hiÖn hoµ hîp gi÷a c¶nh s¾c ngµy tÕt - mïa xu©n víi h×nh ¶nh «ng ®å viÕt ch÷ nho. GV: (Gi¶ng) Mét c¶nh t­îng hµi hoµ gi÷a con ng­êi víi thiªn nhiªn, gi÷a con ng­êi víi con ng­êi, cã søc gîi niÒm vui h¹nh phóc. 3. HÖ thèng c©u hái ®¶m b¶o nguyªn t¾c phï hîp víi quan ®iÓm thùc hµnh vµ tÝch hîp cña ch­¬ng tr×nh vµ SGK Ng÷ v¨n míi. Ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS ®æi míi trªn hai quan ®iÓm: Thùc hµnh vµ tÝch hîp. ” Träng t©m cña viÖc rÌn luyÖn kÜ n¨ng Ng÷ v¨n cho HS lµ lµm cho HS cã kÜ n¨ng nghe, nãi, ®äc, viÕt tiÕng ViÖt kh¸ thµnh th¹o c¸c kiÓu v¨n b¶n vµ cã kÜ n¨ng s¬ gi¶n vÒ ph©n tÝch TPVH, b­íc ®Çu cã n¨ng lùc c¶m nhËn vµ b×nh gi¸ v¨n häc “ D¹y V¨n theo quan ®iÓm thùc hµnh, tr­íc hÕt lµ ®Æt ng­êi häc vµo vÞ thÕ ph¶i tù lµm viÖc ®Ó tiÕn tíi t¸c phÈm. §Æt c©u hái chÝnh x¸c, tróng vµ hay lµ rÌn luyÖn c¸ch nãi vµ nghe cña HS. Trùc tiÕp tr¶ lêi c©u hái lµ ng­êi häc kh«ng chØ tËp trung t­ duy mµ tËp c¶ c¸ch tr×nh bµy ý t­ëng cña m×nh, tõ ®ã n¨ng lùc diÔn ®¹t b»ng lêi nãi ®­îc rÌn luyÖn. Nh­ vËy, d¹y häc b»ng HTCH lµ phï hîp víi yªu cÇu cña Ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n míi. KÜ n¨ng viÕt lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña phÇn TËp lµm v¨n, nh­ng ngay ë phÇn v¨n häc còng t¹o c¬ héi cho viÖc rÌn luyÖn kÜ n¨ng nµy. VD: ? Sau khi häc xong bµi “ ¤ng ®å “, em h·y nªu nh÷ng c¶m nhËn cña m×nh vÒ c¸i hay cña nh÷ng c©u th¬ sau: - GiÊy ®á buån kh«ng th¾m; Mùc ®äng trong nghiªn sÇu… - L¸ vµng r¬i trªn giÊy; Ngoµi giêi m­a bôi bay. Theo em, nh÷ng c©u th¬ ®ã t¶ c¶nh hay t¶ t×nh ? LÊy quan ®iÓm tÝch hîp lµm nguyªn t¾c chØ ®¹o Ch­¬ng tr×nh vµ PPDH, víi sù ®ång quy cña ba ph©n m«n: V¨n, TiÕng ViÖt vµ TËp lµm v¨n.Tinh thÇn nµy ®­îc thÓ hiÖn ë viÖc gia t¨ng chó thÝch tõ ng÷ trong v¨n b¶n, ë mét sè kiÓu khai th¸c cÊu tróc v¨n b¶n cã liªn quan gÇn hay xa ®Õn kiÕn thøc v¨n b¶n cña phÇn TËp lµm v¨n vµ c¸c kiÕn thøc kh¸c cña phÇn TiÕng viÖt. VD1: TruyÖn ®­îc kÓ theo lêi cña nh©n vËt nµo? Thuéc nhãm thø mÊy? VD2: ? Sau khi häc xong bµi th¬ “ Quª h­¬ng”, em h·y nªu nh÷ng c¶m nhËn cña m×nh vÒ c¸c c©u th¬ sau: - C¸nh buåm gi­¬ng to nh­ m¶nh hån lµng R­ín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã... - D©n chµi l­íi lµn da ng¨m r¸m n¾ng, C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m. Nèi nãi Èn dô vµ biÖn ph¸p so s¸nh ë nh÷ng c©u th¬ nµy cã hiÖu qu¶ nghÖ thuËt nh­ thÕ nµo? ? Bµi th¬ “Quª h­¬ng” cã nh÷ng ®Æc s¾c nghÖ thuËt g× næi bËt? Theo em, bµi th¬ ®­îc viÕt theo ph­¬ng thøc miªu t¶ hay biÓu c¶m, tù sù hay tr÷ t×nh? 4. HÖ thèng c©u hái ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c t­¬ng øng víi ®Æc tr­ng thÓ lo¹i cña t¸c phÈm, ®Æc tr­ng tiÕp nhËn, vµ ®Æc tr­ng tiÕp cËn ®ång bé t¸c phÈm v¨n ch­¬ng trong nhµ tr­êng. - T¸c phÈm v¨n ch­¬ng lu«n ®­îc t¹o ra b»ng mét ph­¬ng thøc lo¹i h×nh nµo ®Êy (tù sù, tr÷ t×nh hay kÞch ) vµ tån t¹i trong mét h×nh thøc thÓ tµi nµo ®Êy (truyÖn, th¬, bi kÞch hay hµi kÞch ). V× vËy, cã thÓ tiÕp nhËn TPVC tõ ph­¬ng diÖn lo¹i thÓ cña chóng. Do ®ã, hÖ thèng c©u hái thiÕt kÕ cho bµi häc t¸c phÈm tù sù sÏ kh¸c víi c©u hái cho bµi häc t¸c phÈm tr÷ t×nh. + VÒ mÆt thÓ tµi cña TPVC, nÕu t¸c phÈm lµ truyÖn th× sÏ tån t¹i ba yÕu tè h×nh thøc ®Æc tr­ng lµ : Cèt truyÖn, nh©n vËt, lêi kÓ, th× HTCH cÇn b¸m vµo ba yÕu tè h×nh thøc ®ã ®Ó kh¸m ph¸ gi¸ trÞ néi dung t¸c phÈm, vµ HTCH còng ph¶i ®­îc triÓn khai theo c¸c thµnh phÇn c¬ b¶n ®ã cña truyÖn. NÕu nh©n vËt lµ yÕu tè trung t©m cña tuyÖn ®­îc kh¾c ho¹ b»ng hµng lo¹t c¸c chi tiÕt cô thÓ, sinh ®éng ®Ó qua ®ã nhµ v¨n béc lé c¸c ý nghÜa t­ t­ëng, th× HTCH cã thÓ qua c¸c b­íc sau : * Ph¸t hiÖn nh©n vËt. * T¸i hiÖn nh©n vËt. * Ph©n tÝch ®¸nh gi¸. * §¸nh gi¸ ý nghÜa nh©n vËt. * Tá th¸i ®é ®èi víi nh©n vËt. VD: L­îc trÝch hÖ thèng c©u hái khi ph©n tÝch nh©n vËt L·o H¹c trong truyÖn ng¾n “ L·o H¹c “ cña Nam Cao. ? HS: §äc diÔn c¶m ®o¹n v¨n ®Çu: “ H«m sau L·o H¹c sang nhµ t«i... nì t©m lõa nã” ? Qua ®o¹n v¨n võa ®äc, em h·y t×m nh÷ng chi tiÕt miªu t¶ cö chØ, ®iÖu bé cña L·o H¹c khi L·o kÓ cho ¤ng gi¸o nghe chuyÖn b¸n CËu Vµng ? HS: - L·o cè lµm ra vui vÎ. - L·o c­êi nh­ mÕu. - §«i m¾t Çng Ëng n­íc. - MÆt L·o ®ét nhiªn co róm l¹i, nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i, ®Çu ngoeo ®i, c¸i miÖng mÕu m¸o... ? Theo em t¸c gi¶ ®· sö dông nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lÝ nµo ®Ó kh¾c h¹o néi t©m nh©n vËt ? HS: T¸c gi¶ ®· sö dông nghÖ thuËt miªu t¶ ngo¹i h×nh ®Æc s¾c, quan s¸t kÜ l­ìng tõ ngo¹i h×nh ®Ó kh¾c ho¹ néi t©m nh©n vËt. * GV ( gi¶ng ): Trong ®o¹n v¨n miªu t¶ ngo¹i h×nh nh©n vËt, t¸c gi¶ ®· sö dông mét lo¹t c¸c tõ t­îng h×nh nh­: “Co róm, x«, ngée, mãm mÐm “vµ tõ t­îng thanh “hu hu”. §©y lµ nh÷ng tõ lo¹i mµ c¸c em sÏ ®­îc häc ë bµi “Tõ t­îng h×nh, tõ t­îng thanh”. ? TÊt c¶ nh÷ng tõ ng÷ trªn gãp phÇn gîi lªn trong em mét h×nh ¶nh L·o H¹c nh­ thÕ nµo? HS: Gîi iªn mét g­¬ng mÆt cò kÜ, giµ nua, kh« hÐo. ? Tõ c¸c chi tiÕt ®Æc t¶ ngo¹i h×nh trªn ®· gãp phÇn kh¾c ho¹ néi t©m nh©n vËt ra sao? HS: B»ng c¸c tõ ng÷ ®Æc t¶ ngo¹i h×nh, t¸c gi¶ ®· lét t¶ t©m tr¹ng ®au ®ín, xãt xa, ©n hËn cña L·o H¹c. TÊt c¶ ®ang d©ng trµo, ®ang oµ vì khi cã ng­êi hái ®Õn. ? Theo dâi tiÕp lêi kÓ cña L·o H¹c víi ¤ng gi¸o, em h·y t×m thªm nh÷ng chi tiÕt thÓ hiÖn t©m tr¹ng day døt, d»n vÆt cña L·o? HS: “ Nã n»m im nh­ tr¸ch t«i ... Cßn ®¸nh lõa mét con chã” * GV (gi¶ng): C¶ ®êi «ng giµ nh©n hËu nµy nµo ®· lì lõa ai bao giê. Ph¶i ch¨ng ®©y lµ lêi tù than, ¨n n¨n hèi hËn cña mét t©m hån ®au khæ, tuyÖt väng hi thÊy m×nh lµm c¸i viÖc thÊt nh©n thÊt ®øc Êy. ? Qua ®©y, em nhËn thÊy L·o H¹c lµ mét ng­êi nh­ thÕ nµo? HS: L·o H¹c qu¶ lµ mét ng­êi sèng rÊt t×nh nghÜa, thuû chung, v« cïng th­¬ng yªu loµi vËt - §©y lµ mét phÈm chÊt ®¸ng quý cña L·o. * GV (gi¶ng): L¾ng nghe L·o H¹c t©m sù víi ¤ng gi¸o, ta thÊy ®©y lµ mét «ng giµ cã néi t©m s©u s¾c, sèng t×nh nghÜa thuû chung. t×nh th­¬ng con cña l·o ®èi víi con Vµngt×nh c¶m gi¸n tiÕp cña L·o ®èi víi ®øa con trai ®i xa. B¸n cËu Vµng chÝnh lµ b¸n ®i niÒm hi väng cuèi cïng cña m×nh nªn L·o ®au khæ d»n vÆt lµ lÏ ®­¬ng nhiªn. Th­¬ng con L·o cè t×nh tÝch cãp dµnh dôm ®Ó lo cho cã sanµy vÒ cã tiÒn c­íi vî. TÊt c¶ nh÷ng suy nghÜ, viÖc lµm cña l·o ®Òu h­íng vÒ con. Ngay c¶ viÖc b¸n ®i cËu Vµng còng xuÊt ph¸t tõ tÊm th­¬ng con s©u s¾c. + NÕu t¸c phÈm tån t¹i trong h×nh thøc th¬ - mét thÓ lo¹i v¨n häc tr÷ t×nh t×nh, th× HTCH ph¶i b¸m s¸t vµo c¸c dÊu hiÖu h×nh thøc ®Æc tr­ng cña th¬ nh­ : H×nh ¶nh th¬, c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt, nhÞp ®iÖu.., tõ ®ã mµ c¶m nhËn nçi niÒm s©u kÝn cña lßng ng­êi. VD: HÖ thèng c©u hái khi ph©n tÝch khæ ®Çu bµi th¬ “Nhí rõng “ cña nhµ th¬ ThÕ L÷. HS: §äc diÔn c¶m khæ ®Çu cña bµi th¬. ? Theo em,®o¹n th¬ mµ b¹n võa ®äc ®· diÔn t¶ t©m tr¹ng nµo cña con hæ ? HS: §o¹n th¬ diÔn t¶ nçi c¨m hên trong còi s¾t cña hæ. ? VËy trong còi s¾t ë v­ên b¸ch thó, em thÊy hæ ®· c¶m nhËn ®­îc nh÷ng nçi khæ nµo ? HS: - Nçi khæ kh«ng ®­îc ho¹t ®äng trong mét kh«ng gian tï h·m kÐo dµi: “ Ta n»m dµi tr«ng ngµy th¸ng dÇn qua “. - Nçi nhôc bÞ biÕn thµnh trß ch¬i cho thiªn h¹ tÇm th­êng: “ Gi­¬ng m¾t bÐ giÔu oai linh rõng th¼m “. - Nçi bÊt b×nh v× bÞ ë chung cïng bän thÊp kÐm: “ ChÞu ngang bÇy cïng bän gÊu dë h¬i víi cÆp b¸o chuång bªn v« t­ lù”. ? Trong ®ã, em thÊy nçi khæ nµo cã søc biÕn thµnh “ khèi c¨m hên “ ë hæ ? V× sao ? HS: - Trong ®ã, nçi nhôc bÞ biÕn thµnh trß ch¬i l¹ m¾t cho lò ng­êi ng¹o m¹n ngÈn ng¬ cã søc biÕn thµnh “ khèi c¨m hên “. - V× hæ lµ chóa s¬n l©m, vèn ®­îc c¶ loµi ng­êi khiÕp sî, nay ph¶i sa c¬. ? Trong còi s¾t, nçi hên c¨m cña hæ trë thµnh “ khèi hên c¨m “. Em hiÓu “ khèi hên c¨m” nµy nh­ thÕ nµo ? HS: C¶m xóc c¨m hên kÕt ®äng trong t©m hån, ®Ì nÆng, nhøc nhèi, kh«ng c¸h nµo gi¶i tho¸t ®­îc, t¹o thµnh “ khèi “. ? VËy, “khèi c¨m hên “ Êy ®· biÓu hiÖn th¸i ®é sèng vµ nhu cÇu sèng nh­ thÕ nµo ? HS: BiÓu hiÖn th¸i ®é ch¸n ghÐt cuéc sèng tÇm th­êng, tï tóng. Kh¸t väng tù do ®­îc sèng ®óng víi phÈm chÊt cña m×nh. * GV (gi¶ng): Hoµn c¶nh ®æi thay, ®Þa vÞ cña hæ - chóa tÓ thay ®æi, hæ phaØ chÞu nçi ®au cña sù bÊt ®¾c chÝ, bÞ “ Sa c¬ “ lì vËn r¬i vµo c¶nh ngé chí chªu chÞu sù h¹ nhôc: Gi÷a hæ vµ con ng­êi, gi÷a con hæ víi ®ång lo¹i (gÊu, b¸o ) ®· diÔn ra mét sù thay bËc ®æi ng«i, nh­ng cã lÏ niÒm c¨m phÉn víi con ng­êi t¹o nªn mét giäng th¬ h»n häc “ gËm”... Hæ chÞu nçi ®au cña kÎ lÏ ra th¾ng ph¶i thua ®Ó kÎ thua th¾ng, ®«i m¾t h¹t ®Ëu cã thÓ chÕ giÔu c¶ rõng thiªng - §ã còng lµ nçi ®au cña kÎ anh hïng chiÕn b¹i. Hæ khinh, hæ tøc, c¸i khinh, c¸i tøc cña hæ chØ cßn ®­îc nÐn l¹i trong lßng nh­ mét nçi niÒm u uÈn. VËy nªn, tõ “ c¨m hên” hæ chuyÓn sang t©m tr¹ng “uÊt hËn” V¨n b¶n nghÖ thuËt cã cÊu tróc më ®èi víi víi ng­êi ®äc, ng­êi häc.V× vËy, HTCH cÇn ph¸t huy kh¶ n¨ng c¶m thô ë HS, ®ã lµ c¸ch ®Æt c©u hái b¾t ®Çu víi “ Theo em...? Em nghÜ g×...? Em t­ëng t­îng nh­ thÕ nµo...? NÕu lµ em th× ... ? Em cã ®ång ý víi ... ?”. 5. HÖ thèng c©u hái ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c lùa chän vµ kÕt hîp hµi hoµ c¸c lo¹i c©u hái c¶m thô vµ ph©n tÝch t¸c phÈm. Tpvc lu«n cã kh¶ n¨ng kh¬i gîi ë HS nh÷ng rung ®éng tinh tÕ trªn c¶ néi dung lÉn h×nh thøc, ®¸nh thøc ë c¸c em nh÷ng t­ëng t­îng , liªn t­ëng k× diÖu vµ båi ®¾p thªm cho hä nh÷ng tri thøc x· héi, nh÷ng c¸ch hiÓu s©u xa vÒ con ng­êi vµ cuéc ®êi.V× vËy viÖc sö dông HTCH c¶m thô, ph©n tÝch cã ý nghÜa quan träng. + Trong mét bµi häc vÒ th¬ tr÷ t×nh, c©u hái gîi c¶m xóc ®­îc dïng nhiÒu h¬n so víi c©u hái gîi h×nh t­ëng t­îng trong bµi häc vÒ truyÖn lµ do b¶n chÊt c¶m xóc cña h×nh t­îng th¬ kh¸c b¶n chÊt t¹o h×nh cña h×nh t­îng truyÖn. Do vËy c©u hái hiÓu cÇn cho c¶ hai nh­ng t×nh chÊt vµ môc ®Ých kh¸c nhau: Mét ®»ng gîi sù ®ång c¶m (HiÓu lßng ng­êi), mét ®»ng gîi sù hiÓu (HiÓu ®êi, hiÓu ng­¬i). §ã lµ c¸i cña c©u hái ph¸t hiÖn nh»m t¸i hiÖn c¸c chi tiÕt cã s½n trong t¸c phÈm. Nh­ng c©u hái ph¸t hiÖn ®«i khi còng bao gåm c¶ viÖc kh¬i gîi n¨ng lùc t­ duy cña HS. VD: Theo em ai lµ nh©n vËt chÝnh trong v¨n b¶n “Tøc n­íc vì bê” cña Ng« TÊt Tè? Khi tr¶ lêi chÞ DËu lµ nh©n vËt chÝnh th× häc sinh ®· cã t­ duy lùa chän c¸ch tr¶ lêi. Tuy nhiªn nÕu l¹m dông c©u hái ph¸t hiÖn sÏ khiÕn giê häc v¨n trë lªn nh¹t nhÏo. + XÐt vÒ môc ®Ých häc, c¸c lo¹i c©u hái trªn ®Òu thuéc lo¹i c©u hái hiÓu (ë møc ®é t¸i hiÖn vµ møc ®é s¸ng t¹o) chØ cã c¸ch hái míi h¬n, sinh ®éng h¬n vµ cã kh¶ n¨ng nhiÒu h¬n trong viÖc kh¬i gîi c¶m xóc cña häc sinh. VD: Qua bµi th¬ “Tøc c¶nh P¸c-Bã” , cã thÓ thÊy râ B¸c Hå c¶m thÊy vui thÝch, tho¶i m¸i khi sèng gi÷a thiªn nhiªn. NguyÔn Tr·i còng tõng ca ngîi “Thó l©m tuyÒn” (NiÒm vui thó ®­îc sèng víi rõng, suèi) trong bµi “C«n S¬n ca”. Em h·y cho biÕt “thó l©m tuyÒn” ë NguyÔn Tr·i vµ ë B¸c Hå cã g× gièng vµ kh¸c nhau? + CÊu tróc ®äc hiÓu gåm hai ho¹t ®éng ®äc vµ hái. Muèn hiÓu TPVC cÇn ph¶i ®äc. §äc lµ c¸ch ph©n tÝch t¸c phÈm b»ng giäng ®iÖu cña ng­êi ®äc. Do vËy ®äc hiÓu vÒ thùc chÊt lµ ho¹t ®éng ph©n tÝch t¸c phÈm. B/ §¸nh gi¸ kÕt qu¶, lîi Ých cña s¸ng kiÕn * VÒ ph¸i gi¸o viªn: ViÖc vËn dông s¸ng t¹o HTCH trong qua tr×nh gi¶ng d¹y nãi chungvµ ®Æc biÖt trong tiÕt d¹y thÓ nghÖm bµi “ChÝ PhÌo” ®­îc ®¸nh gi¸: Bµi d¹y ®¶m b¶o chóng, ®ñ kiÕn thøc, biÕt vËn dông s¸ng t¹o, hiÖu qu¶ PPDH gîi t×m vµ b×nh gi¸ ®Ó ®Én d¾t vµ tr×nh bµy mét c¸ch l« gÝc. Qua ®ã gãp phÇn kÝch thÝch, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh. * VÒ phÝa häc sinh: Giê häc diÔn ra s«i næi, häc sinh ®­îc lµm viÖc tÝch cùc trong ho¹t ®éng nhãm/ cÆp. Lµm hÖ thèng c©u hái ®¶m b¶o nguyªn t¾c võa søc kÕt hîp c¸c hiÓu c©u hái ®· cuèn hót häc sinh vµo bµi d¹y, m¹nh d¹n tr×nh bµy vÊn ®Ò b¨ng ng«n ng÷ cña m×nh. BiÕt ®­a ra ý kiÕn riªng vµ lËp luËn theo sù hiÓu biÕt cña b¶n th©n. th«ng qua hÖ thèng c©u hái dÉn d¾t, t×m hiÓu vÊn ®Ò, häc sing ®· b­íc ®Çu n¾m ®­îc vµ biÕt c¸ch c¶m thô mét t¸c phÈm v¨n häc ë møc ®é s¬ khai theo ®Æc tr­ng thÓ lo¹i (T¸c phÈm tù sù: TruyÖn ng¾n...) theo cèt truyÖn vµ tuyÕn nh©n vËt. * Qua ph¸t phiÕu th¨m dß ®¸nh gi¸ vÒ: - C¸ch ®Æt hÖ thèng c©u hái trong giê d¹y v¨n bµi: “ChÝ PhÌo” víi 32 häc sinh líp 8A cã: 98% häc sinh dÇnh gi¸ c©u hái râ rµng m¹ch l¹c, dÔ hiÓu. - Høng thó cña häc sinh khi häc v¨n víi 32 häc sinh líp 8A cã 95% häc sinh cã høng thó häc v¨n. - KÕt qu¶ thi chÊt l­îng kú I m«n ng÷ v¨n 8 ®¹t 96,8% * Qua kh¶o s¸t chÊt l­îng cña 10 häc sinh líp 8A sau bµi d¹y “ChÝ PhÌo” cã 60% häc sinh ®¹t ®iÓm 8-9, 40% häc sinh ®¹t ®iÓm 6-7. Nh­ vËy sù s¸ng t¹o cña gi¸o viªn trong tõng ®¬n vÞ kiÕn thøc cña mét bµi d¹y v¨n, s¸ng kiÕn nµy cã thö ¸p dông réng r·i vµ hiÖu qu¶ trong d¹y häc ph©n m«n v¨n 8 nãi riªng vµ ch­¬ng tr×nh ng÷ v¨n THCS nãi chung.