Nguyên tắc hình thành lãi suất

l¹i cho ®óng theo nh÷ng thay ®æi v× l¹m ph¸t nªn l·i suÊt thùc ph¶n ¸nh mét c¸ch chÝnh x¸c chi phÝ cña quan hÖ tÝn dông. 1.1.2.3. C¨n cø vµo sù æn ®Þnh cña l·i suÊt. - L·i suÊt cè ®Þnh: lµ l·i suÊt ®­îc ¸p dông cè ®Þnh trong suèt thêi h¹n vay. - L·i suÊt th¶ næi lµ l·i suÊt cã thÓ thay ®æi lªn xuèng, cã thÓ b¸o tr­íc hoÆc kh«ng b¸o tr­íc. 1.1.2.4. C¨n cø vµo ph­¬ng ph¸p tÝnh. - L·i suÊt ®¬n: lµ l·i suÊt tÝnh mét lÇn trªn sè vèn gèc cho suèt kú h¹n vay. I = n *i *Co Trong ®ã : I: Sè tiÒn l·i. n : sè thêi kú göi vèn. i : l·i suÊt Co: vèn gèc H×nh thøc l·i suÊt nµy th­êng ¸p dông cho c¸c kho¶n tÝn dông ng¾n h¹n vµ viÖc tr¶ nî ®­îc thùc hiÖn mét lÇn khi ®Õn h¹n. - L·i suÊt kÐp : lµ møc l·i suÊt cã tÝnh ®Õn gi¸ trÞ ®Çu t­ l¹i cña lîi tøc thu ®­îc trong kho¶ng thêi gian sö dông tiÒn vay C = Co (1 + i )n Trong ®ã : C: Sè tiÒn thu ®­îc theo l·i gép sau n kú Co: Sè vèn gèc i: L·i suÊt n: Sè thêi kú göi vèn - L·i suÊt hoµn vèn: lµ l·i suÊt c©n b»ng gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña tiÒn thu nhËp nhËn ®­îc trong t­¬ng lai theo mét c«ng cô nî víi gi¸ trÞ h«m nµy cña c«ng cô ®ã. 1.1.2.5. C¨n cø vµo lo¹i h×nh tÝn dông : L·i suÊt ®­îc chia lµm 4 lo¹i. - L·i suÊt tÝn dông th­¬ng m¹i: ¸p dông trong quan hÖ mua b¸n chÞu gi÷a c¸c doanh nghiÖp Lstdtm = 100% Gi¸ cña hµng ho¸ b¸n chÞu – gi¸ c¶ hµng ho¸ b¸n tr¶ ngay ____________________________________________________________________________ Gi¸ c¶ hµng ho¸ b¸n chÞu - L·i suÊt tÝn dông ng©n hµng : ¸p dông trong quan hÖ gi÷a ng©n hµng víi c«ng chóng vµ doanh nghiÖp trong viÖc thu hót tiÒn göi vµ cho vay trong ho¹t ®éng t¸i cÊp vèn cña NHTW ®èi víi c¸c NHTM vµ trong quan hÖ gi÷a c¸c ng©n hµng víi nhau trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng. Trong kh¸i niÖm l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng ng­êi ta ph©n biÖt: + L·i suÊt tiÒn göi + L·i suÊt chiÕt khÊu + L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu + L·i suÊt liªn ng©n hµng + L·i suÊt c¬ b¶n -L·i suÊt tÝn dông nhµ n­íc: ¸p dông khi Nhµ n­íc ®i vay cña c¸c chñ thÓ kh¸c nhau trong x· héi d­íi h×nh thøc ph¸t hµnh tÝn phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu. Lo¹i l·i suÊt nµy cã thÓ do Nhµ n­íc Ên ®Þnh c¨n cø vµo l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm ng©n hµng, vµ c¸c yÕu tè kh¸c nh­ sù biÕn ®éng cña l¹m ph¸t, nhu cÇu cÊp thiÕt vÒ vèn cña Nhµ n­íc… hoÆc ®­îc h×nh thµnh th«ng qua ho¹t ®éng ®Êu thÇu tÝn phiÕu, tr¸i phiÕu Nhµ n­íc. -L·i suÊt tÝn dông tiªu dïng: ¸p dông khi doanh nghiÖp cho ng­êi tiªu dïng vay phôc vô cho nhu cÇu c¸ nh©n. Møc l·i suÊt tÝn dông tiªu dïng nµy th­êng cao h¬n l·i suÊt tÝn dông ng©n hµng vµ l·i suÊt tÝn dông Nhµ n­íc. 1.2. Vai trß cña l·i suÊt trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. L·i suÊt cã vai trß vµ ¶nh h­ëng to lín tíi sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh kinh tÕ cña mét quèc gia. L·i suÊt hîp lý sÏ lµ ®ßn bÈy quan träng thóc ®Èy s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn vµ ng­îc l¹i. V× thÕ, viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch l·i suÊt ph¶i tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh, ®¶m b¶o l·i suÊt tho¶ m·n c¸c yªu cÇu mµ nÒn kinh tÕ ®Æt ra. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ng­êi ®i vay còng nh­ ng­êi cho vay cã thÓ lµ c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¸ nh©n, hé gia ®×nh, chÝnh phñ hoÆc ng­êi n­íc ngoµi. §èi víi ng­êi ®i vay, l·i suÊt t¹o nªn chi phÝ, lµm gi¶m lîi nhuËn cña ng­êi vay. Cßn víi ng­êi cho vay, l·i suÊt chÝnh lµ thu nhËp cña hä. V× thÕ l·i suÊt ®ãng vai trß to lín trong c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ. Th«ng qua nh÷ng quyÕt ®Þnh cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, l·i suÊt ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn còng nh­ c¬ cÊu kinh tÕ cña mét quèc gia. Tr­íc hÕt, l·i suÊt lµ c«ng cô ®­îc sö dông nh»m ph©n phèi hiÖu qu¶ vµ hîp lý c¸c nguån lùc trong nÒn kinh tÕ. Bëi l·i suÊt chÝnh lµ phÇn thu nhËp cho nh÷ng kho¶n tiÒn tiÕt kiÖm hoÆc cho vay ®Ó ®¸p øng vèn cho nÒn kinh tÕ. Khi ®Çu t­ vµo mét ngµnh hoÆc mét dù ¸n nµo ®ã, chóng ta ®Òu ph¶i quan t©m ®Õn lîi tøc thu ®­îc so víi chi phÝ ban ®Çu , lµm sao ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn . Cã thÓ nãi l·i suÊt lµ tÝn hiÖu, lµ c¨n cø cho sù ph©n bè hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc khan hiÕm trong x· héi. Th«ng qua l·i suÊt, c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c c¸ nh©n, c¸c t¸c nh©n trong nÒn kinh tÕ cã thÓ ®­a ra nh÷ng ph­¬ng ¸n ®Çu t­ tèi ­u nhÊt. ë gãc ®é vÜ m«, l·i suÊt trë thµnh c«ng cô ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ. L·i suÊt thÞ tr­êng do quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ Ên ®Þnh. §Õn l­ît nã, l·i suÊt t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi hµnh vi tiªu dïng, ®Çu t­, tõ ®ã t¸c ®éng lªn tæng cÇu. Khi cung tiÒn tÖ t¨ng lªn, l·i suÊt c©n b»ng trong vÜ m« gi¶m xuèng, gi¸ tr¸i phiÕu t¨ng lªn do gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña thu nhËp t­¬ng lai cã gi¸ trÞ h¬n g©y ra hiÖu øng cña c¶i vµ lµm dÞch chuyÓn hµm tiªu dïng lªn trªn. Tiªu dïng sÏ t¨ng ë mçi møc thu nhËp. TÝn dông tiªu dïng t¨ng lªn do kh¶ n¨ng tÝn dông vµ kh¶ n¨ng tr¶ nî vay tÝn dông t¨ng lªn. §Çu t­, kÓ c¶ ®Çu t­ b¶n vµ vèn cè ®Þnh vèn lu©n chuyÓn hµng tån kho ®Òu cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt tíi l·i suÊt. Khi gi¸ cña t­ liÖu s¶n xuÊt cho mét dù ¸n t¨ng, nghÜa lµ lîi nhuËn dù tÝnh gi¶m xuèng, ®Çu t­ gi¶m xuèng vµ ng­îc l¹i. Nh­ vËy cã thÓ nãi mét sù thay ®æi cña l·i suÊt sÏ t¸c ®éng tíi c¸c yÕu tè cña tæng cÇu, th«ng qua ®ã ®éng tæng cÇu vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ vÜ m« quan träng kh¸c. Trong giai ®o¹n ®ang ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ l·i suÊt cã xu h­íng t¨ng do cung cÇu quü cho vay t¨ng. Ng­îc l¹i, giai ®o¹n suy tho¸i, l·i suÊt cã xu h­íng gi¶m xuèng. Râ rµng chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp lµ cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña nÒn kinh tÕ. 2. Nguyªn t¾c h×nh thµnh l·i suÊt. 2.1. Nguyªn t¾c b¶o toµn vèn. L·i suÊt ®­îc coi lµ gi¸ c¶ cña quyÒn sö dông vèn trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh mµ ng­êi sö dông tr¶ cho ng­êi së h÷u nã. NÕu nh­ l·i suÊt ®èi víi ng­êi ®i vay lµ mét kho¶n chi phÝ th× l·i suÊt t¹o nªn thu nhËp ®èi víi ng­êi cho vay. Tuy nhiªn, trong nÒn kinh tÕ, ng­êi vay. Lîi Ých thùc tÕ mµ ng­êi cho vay ®­îc h­ëng lµ l·i suÊt thùc. Nghiªn cøu vµ t×m hiÓu vÒ l·i suÊt, nhµ Kinh tÕ häc I.Fisher ®· chØ ra ®­îc mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt vµ l¹m ph¸t. ln = ir + pe Trong ®ã: ln : l·i suÊt thùc tÕ in : l·i suÊt danh nghÜa pe : l¹m ph¸t dù tÝnh V× thÕ b¶o toµn vèn lµ nguyªn t¾c ®Çu tiªn khi h×nh thµnh l·i suÊt nh»m b¶o ®¶m quyÒn lîi cña ng­êi cho vay. Cã nghÜa l·i suÊt danh nghÜa ph¶i Ýt nhÊt b»ng tû lÖ l¹m ph¸t dù tÝnh(in ³ pe). Sù b¶o ®¶m nµy cho phÐp ng­êi cho vay cã thÓ bï ®¾p ®­îc sù biÕn ®éng rñi ro vÒ gi¸ mµ l¹m ph¸t g©y ra, b¶o toµn vèn kinh doanh cho vay. 2.2. Nguyªn t¾c b¶o ®¶m tû lÖ khuyÕn khÝch vÒ thu nhËp hîp lý cho ng­êi göi tiÒn vµ c¸c tæ chøc tÝn dông. Khi ®em tiÒn cho vay, ng­êi cho vay kh«ng chØ kú väng kho¶n vèn cña m×nh ®­îc b¶o toµn mµ cßn ph¶i sinh lêi. PhÇn thùc tÕ mµ ng­êi cho vay ®­îc h­ëng nµy lµ l·i suÊt thùc. Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái ir > 0. §iÒu nµy chÝnh lµ l·i suÊt danh nghÜa mµ ng­êi cho vay nhËn ®­îc ph¶i lín h¬n tû lÖ l¹m ph¸t. ViÖc ®¶m b¶o cã l·i lµ hîp lý v× nã phï hîp lîi Ých ng­êi göi tiÒn. §èi víi ng­êi göi tiÒn l·i suÊt thùc lµ thu nhËp, lµ sù tr¶ c«ng cho hä cho sù t¹m xa rêi cña c¶i cña hä. §èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông cho vay, l·i suÊt thùc nµy ®¶m b¶o lîi tÝch cho ng­êi göi tiÒn, trang tr¶i c¸c chi phÝ nghiÖp vô, bï ®¾p nh÷ng rñi ro trong ho¹t ®éng tÝn dông th­¬ng m¹i vµ lîi nhuËn ng©n hµng. Do ®ã:L¹m ph¸t < l·i suÊt tiÒn göi < l·i suÊt cho vay. 2.3. L·i suÊt ph¶i ®¶m b¶o môc tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Nguyªn t¾c nµy h×nh thµnh trªn c¬ së coi l·i suÊt lµ ®ßn bÈykinh tÕ. §iÒu kiÖn cña nguyªn t¾c nµy lµ : tû lÖ l¹m ph¸t < l·i suÊt tiÒn göi < l·i suÊt cho vay < tû suÊt lîi nhu©n b×nh qu©n cña nÒn kinh tÕ §iÒu kiÖn l·i suÊt cho vay < tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n chØ ra l·i suÊt cho vay cña ng©n hµng ph¶i nhá h¬n møc lîi nhuËn b×nh qu©n cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt trong nÒn kinh tÕ. Cã nh­ vËy míi b¶o ®¶m c¸c tæ chøc kinh tÕ sau khi thu ®­îc lîi nhuËn tõ s¶n xuÊt kinh doanh, ngoµi viÖc tr¶ nî ng©n hµng sÏ cßn l¹i mét kho¶n lîi nhuËn ®¶m b¶o cho t¸i më réng s¶n xuÊt. Ngoµi ra, l·i suÊt cã thêi h¹n vay m­în cµng dµi th× cµng cao do cã møc ®é rñi ro cao h¬n. §©y lµ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh møc l·i suÊt hîp lý. vai 3. Mét sè quan ®iÓm h×nh thµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt. 3.1. Quan ®iÓm cña tr­êng ph¶i cæ ®iÓn. Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c vÒ chÝnh s¸ch l·i suÊt. Tr­êng ph¸i cæ ®iÓn víi c¸c ®¹i biÓu lµ NW Senior, Bond, Baweck, Masshall cho r»ng l·i suÊt lµ yÕu tè tù ®éng b×nh qu©n theo quy luËt cung cÇu vèn - tiÒn tÖ trªn thÞ tr­êng th«ng qua c¬ chÕ ®iÒu chØnh cña NHTW vµ hÖ thèng NHTM . Trªn c¬ së nµy, møc cÇu tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ trong c¸c thêi kú kh¸c nhau sÏ ®­îc tho¶ m·n mét c¸ch tù nhiªn. Khi nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng cao, dù tr÷ cña NHTM ®· ®­îc huy ®éng hÕt cho ®Çu t­ trong khi nÒn kinh tÕ vÉn cßn cÇu vÒ tÝn dông cao, NHTW sÏ cung cÊp tiÒn cho hÖ thèng NHTM mét l­îng tiÒn cung øng cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ theo sù vËn hµnh cña quy luËt tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. C¸c chñ thÓ kinh tÕ tho¸t khái t×nh tr¹ng kÑt vèn cho ®Çu t­. Sù gia t¨ng cña møc cÇn tiÒn ®­îc nguån tiÒn tù nhiªn ®¸p øng sÏ kh«ng g©y søc Ðp ®èi víi l·i suÊt tÝn dông v× ng©n hµng sÏ kh«ng ph¶i qu¸ hao tæn søc lù c cho viÖc huy ®éng tiÒn göi cho ®Çu t­ trung vµ dµi h¹n. H¹n chÕ cña lý thuyÕt cæ ®iÓn lµ ®· coi l·i suÊt nh­ lµ nh©n tè t¹o ra sù c©n b»ng gi÷a nhu cÇu ®Çu t­ vµ tiÕt kiÖm, lµ gi¸ c¶ ®¬n thuÇn cña ®Çu t­ vµ coi nhÑ vai trß ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. Lý thuyÕt l·i suÊt cã xu h­íng b×nh qu©n tù nhiªn cña tr­êng ph¸i tù do cæ ®iÓn cã ¶nh h­ëng tíi nhiÒu n­íc ph­¬ng T©y vµo thÕ kû 19. 3.2. Quan ®iÓm cña tr­êng ph¸i Keynes. Sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi 1929-1933 M.Keynes ®· phª ph¸n quan ®iÓm cña tr­êng ph¸i “l·i suÊt tù ®éng b×nh qu©n” vµ chñ tr­¬ng Nhµ n­íc ph¶i tham gia ®iÒu tiÕt l·i suÊt vµ t¨ng chi tiªu chÝnh phñ khi cÇn thiÕt vµo c¸c ch­¬ng tr×nh mµ nÒn kinh tÕ t­ nh©n kh«ng thÓ ®¶m nhËn ®Ó kÝch thÝch sù t¨ng tr­ëng mét c¸ch liªn tôc. Tr­êng ph¸i nµy cho r»ng, h¹ l·i suÊt tÝn dông lu«n lµ ®ßn bÈy cho sù ph¸t triÓn. Keynes lËp luËn : thay v× gia t¨ng huy ®éng vèn b»ng biÖn ph¸p thu hót ký th¸c, NHTW cã thÓ lµm gia t¨ng khèi l­îng tiÒn tÖ ®Ó cung øng cho ®Çu t­ trong nh÷ng thêi kú mµ møc cÇu tiÒn tÖ t¨ng cao b»ng c¸ch ph¸t hµnh thªm giÊy b¹c hoÆc gi¶m dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi NHTM. Tæng khèi l­îng tiÒn tÖ gia t¨ng sÏ lµm gi¶m søc Ðp cña møc cÇu tiÒn tÖ cho ®Çu t­ vµ lµm gi¶m l·i suÊt tÝn dông. L·i suÊt h¹ lµm “hiÖu qu¶ cña t­ b¶n” sÏ ®­îc n©ng cao kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp, më réng ®Çu t­ (trung vµ dµi h¹n) t¹o søc bËt cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ. T­ t­ëng cña Keynes ¶nh h­ëng tíi nÒn kinh tÕ Ch©u ¢u vµ B¾c Mü cho ®Õn thËp niªn 80. Nh÷ng n¨m 80 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 90 lµ thêi kú tho¸i bé cña häc thuyÕt h¹ l·i suÊt cña Keynes. L­îng cung tiÒn tÖ d­ thõa ®· dÉn tíi t×nh tr¹ng l¹m ph¸t gi¸ c¶. Lóc ®ã l·i suÊt thÊp kh«ng cßn ý nghÜa trong huy ®éng tiÕt kiÖm vµ kÝch thÝch ®Çu t­. T­ t­ëng nµy ®· qu¸ ®Ò cao vai trß cña Nhµ n­íc mµ coi nhÑ tÝnh thÞ tr­êng cña l·i suÊt khiÕn cho l·i suÊt ch­a thËt sù linh ho¹t. 3.3. Quan ®iÓm tr­êng ph¸i chÝnh hiÖn ®¹i. Nh÷ng n¨m 60-70 cña thÕ kû 20, h×nh thµnh nªn “kinh tÕ häc truêng ph¸i chÝnh hiÖn ®¹i” vµ gi÷ vai trß thèng trÞ ë Mü vµ T©y ¢u ®Õn nay. §¹i diÖn tiªu biÓu cho tr­êng ph¸i nµy lµ Samuelson. Trong nÒn kinh tÕ hçn hîp, mét møc l·i suÊt tÝn dông thùc (sau khi ®· trõ ®i tØ lÖ l¹m ph¸t) thÊp lµ ®Çu mèc cña qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ, kÝch thÝch ®Çu t­, vai trß ®ßn bÈy kinh tÕ cña l·i suÊt ®­îc ®Ò cao. Tuy nhiªn Nhµ n­íc ph¶i kiÓm tra l­îng cung tiÒn tÖ th«ng qua Ên ®Þnh dù tr÷ vµ ph¸t hµnh ®Ó t¹o thµnh mét hç trî v÷ng ch¾c cho chÝnh s¸ch l·i suÊt thÊp cã hiÖu qu¶. 4. VÊn ®Ò tù do ho¸ l·i suÊt. 4.1. Tù do ho¸ l·i suÊt lµ g×? Tù do ho¸ l·i suÊt lµ mét bé phËn c¬ b¶n cña tù do ho¸ tµi chÝnh. ë ®©y, l·i suÊt ®­îc tù do biÕn ®éng, ph¶n øng theo c¸c lùc l­îng cung – cÇu vèn trªn thÞ tr­êng, møc tiÕt kiÖm thu nhËp, chi tiªu c¸ nh©n vµ nh÷ng nh©n tè kh¸c, lo¹i bá nh÷ng ¸p ®Æt hµnh chÝnh lªn sù h×nh thµnh l·i suÊt, cho phÐp c¸c ng©n hµng tù chñ trong Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt cña m×nh. Khi ®ã NHTW t¸c ®éng vµo l·i suÊt chñ yÕu dùa trªn c¸c c«ng cô kiÓm so¸t tiÒn tÖ gi¸n tiÕp ¶nh h­ëng nh­ nghiÖp vô thÞ tr­êng më, t¸i chiÕt khÊu, hîp ®ång mua l¹i vµ mét phÇn dùa vµo ¸p ®Æt tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc. 4.2. TÝnh tÊt yÕu cña tù do ho¸ l·i suÊt. . Tù do ho¸ tµi chÝnh mµ h¹t nh©n lµ tù do ho¸ l·i suÊt ®ang ngµy cµng tá râ nh÷ng ­u ®iÓm cña nã. Tr­íc hÕt, khi l·i suÊt ®­îc tù do ho¸ theo cung cÇu vÒ vèn, nã lµm cho nguån vèn trong nÒn kinh tÕ ®­îc ph©n bè hîp lý vµ hiÖu qu¶. Tù do ho¸ l·i suÊt ®em l¹i kh¶ n¨ng ph©n bæ nguån vèn tÝn dông khan hiÕm cho hµng ngµn ng­êi vay c¹nh tranh nhau, ®¸p øng ®óng thÞ hiÕu cña hä, ®ång thêi ®¶m b¶o thu hót tiÒn göi cña hµng triÖu ng­êi göi víi chi phÝ hîp lý, phï hîp víi môc tiªu cña c¶ ng©n hµng vµ kh¸ch hµng göi tiÒn. §iÒu nµy sÏ kh«ng thÓ cã ®­îc trong ®iÒu kiÖn l·i suÊt bÞ kiÓm so¸t trùc tiÕp. Bëi còng gièng nh­ nhiÒu h×nh thøc kiÓm so¸t kinh tÕ kh¸c trong hÖ thèng XHCN, kiÓm so¸t l·i suÊt kh«ng cã lîi cho c¹nh tranh. C¸c tæ chøc tÝn dông kÐm hiÖu qu¶ cã thÓ ®­îc b¶o vÖ tõ søc Ðp tù do c¹nh tranh. MÆc kh¸c, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc lµ khã kh¨n lín g¾n víi kiÓm so¸t l·i suÊt. C¶ hai lo¹i rñi ro nµy ®Òu cã xu h­íng n©ng l·i suÊt lªn vµ t¨ng rñi ro tÝn dông. Lùa chän ®èi nghÞch chØ ra kh¶ n¨ng kiÓm so¸t l·i suÊt sÏ hÊp dÉn nhiÒu doanh nghiÖp chÊp nhËn rñi ro; nhiÒu doanh nghiÖp lµnh m¹nh sÏ bÞ lo¹i ra khái thÞ tr­êng tÝn dông do kh«ng s½n sµng tr¶ møc l·i suÊt cao nh­ c¸c doanh nghiÖp ®ang khã kh¨n rñi ro ®¹o ®øc ph¸t sinh khi c¬ chÕ kiÓm tra gi¸m s¸t yÕu c¸c ho¹t ®éng cho vay cña ng©n hµng, trong tr­êng hîp ng­êi vay ngËn ®­îc sù b¶o trî ngÇm tõ ChÝnh phñ. Do ®ã, l·i suÊt tù do sÏ kÝch thÝch cho t¨ng tr­ëng tµi chÝnh, c¶i tiÕn vµ thay ®æi c¬ cÊu mµ ChÝnh Phñ hoÆc kh«ng thÓ qu¶n lý hoÆc chËm thu kÕt qu¶. MÆt kh¸c, mét vÊn ®Ò ®Æt ra lµ hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp ®ßi hái h¹ l·i suÊt trong khi ng©n hµng muèn duy tr× l·i suÊt hiÖn t¹i.Tù do ho¸ l·i suÊt sÏ lµm l·i suÊt sÏ biÕn ®éng linh ho¹t theo sù ph¶n øng cña thÞ tr­êng t¹o ra sù c¹nh tranh lµnh m¹nh. Gi¶m thiÓu nh÷ng tranh luËn x· héi trong giíi tµi chÝnh khi xem xÐt tÝnh hîp lý hay bÊt hîp lý cña l·i suÊt ¸p ®Æt ®ång thêi buéc NHTW thay ®æi t­ duy lµm viÖc chuyÓn sang sö dông c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh gi¸n tiÕp. H¬n n÷a, trong xu thÕ ph¸t triÓn chung Toµn cÇu ho¸ vµ Quèc tÕ ho¸ cña nh©n lo¹i, ViÖt Nam kh«ng thÓ ®Æt m×nh ngoµi cuéc. Trong qu¸ tr×nh nµy héi nhËp vµ ph¸t triÓn kinh tÕ mµ ®iÓn h×nh lµ toµn cÇu ho¸ tµi chÝnh, chiÕm vai trß chñ ®¹o. Sù ph¸t triÓn v­ît bËc cña khoa häc, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, sù nç lùc hÕt m×nh cña c¸c quèc gia trÎ trong c¹nh tranh vµ thu hót vèn t¨ng lµm cho luång vèn quèc tÕ vËn ®éng m¹nh mÏ linh ho¹t tõ n­íc nµy qua n­íc kh¸c tù do h¬n. §iÒu nµy cho phÐp nhiÒu quèc gia trÎ cã thÓ tËn dông ®­îc nguån vèn quèc tÕ, tr×nh ®é tiªn tiÕn cña c¸c n­íc ®i tr­íc cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi cña m×nh. §©y lµ c¬ héi lín cho mçi quèc gia nh­ng ®ång thêi tù do ho¸ tµi chÝnh ®em l¹i nhiÒu vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m kh¸c nh­ : kh¶ n¨ng xãi mßn vµ suy gi¶m hiÖu qu¶ cña viÖc thùc thi ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ th«ng qua c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh trùc tiÕp.V× thÕ sö dông c¸c c«ng cô tiÒn tÖ gi¸n tiÕp ®· vµ ®ang ®­îc ChÝnh phñ c¸c n­íc sö dông nh­ lµ c«ng cô ®Þnh h­íng thÞ tr­êng vµ tiÕn tíi tù do ho¸ tµi chÝnh. Bªn c¹nh ®ã, tù do ho¸ cho phÐp hÖ thèng ng©n hµng tù chñ h¬n, dÉn tíi l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay cao h¬n. Nh÷ng thay ®æi do tù do ho¸ tµi chÝnh t¸c ®éng tíi c¸c doanh nghiÖp vµ hé gia ®×nh khiÕn hä thay ®æi hµnh vi tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ cña m×nh theo h­íng cã lîi cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ. T¨ng l·i suÊt tiÒn göi sÏ lµm t¨ng tû lÖ tiÕt kiÖm néi ®Þa, thay thÕ cho nguån vèn vay n­íc ngoµi tµi trî cho ®Çu t­. Nguån tiÕt kiÖm néi ®Þa nµy ®­îc truyÒn t¶i th«ng qua hÖ thèng Tµi chÝnh – Ng©n hµng chÝnh thøc. TiÕt kiÖm trong n­íc t¨ng lªn vµ møc l·i suÊt cao h¬n dÉn tíi më réng ®Çu t­ vµ t¨ng hiÖu qu¶ ®Çu t­. Nh­ vËy, tù do ho¸ kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò mang tÝnh thêi ®¹i mµ cßn lµ tÊt yÕu. Tù do ho¸ l·i suÊt lµ cÇn thiÕt cho bÊt cø quèc gia nµo mong muèn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña n­íc m×nh mét c¸ch lµnh m¹nh. 4.3. C¸c lo¹i h×nh tù do ho¸ l·i suÊt. Trong c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt, nÕu Nhµ n­íc hoµn toµn kh«ng can thiÖp ®Õn hÖ thèng l·i suÊt thÞ tr­êng th× ®ã lµ c¬ chÕ l·i suÊt tù do ho¸ hoµn toµn( th¶ næi hoµn toµn). NÕu Nhµ n­íc cã tham gia can thiÖp gi¸n tiÕp theo mét ®Þnh h­íng x¸c ®Þnh th× ®ã ®­îc coi lµ c¬ chÕ tù do ho¸ cã sù ®iÒu tiÕt. 4.4. Kinh nghiÖm mét sè n­íc ®i tr­íc vµ mét sè t¸c ®éng tiªu cùc cña Tù do ho¸ l·i suÊt. Tõ thËp niªn 70, xu h­íng chung cña thÕ giíi lµ b·i bá l·i suÊt Ên ®Þnh cã tÝnh chÊt hµnh chÝnh ®Ó chuyÓn sang l·i suÊt th¶ næi. NhiÒu n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn ®· tõng b­íc thùc hiÖn c¸c b­íc ®Ó Tù do ho¸ l·i suÊt hÖ thèng tµi chÝnh. Thùc thÕ cho thÊy kiÓm so¸t l·i suÊt ®· lµm gi¶m vai trß trung gian tµi chÝnh, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nhanh c¸c thÞ tr­êng tµi chÝnh phi chÝnh thøc vµ c¸c tæ chøc phi ng©n hµng lµm cho c¸c nguån ta× chÝnh kh«ng ®­îc chuyÓn t¶i tíi c¸c ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt. Tù do ho¸ tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ tù do ho¸ l·i suÊt lµ b­íc ®i quan träng gãp phÇn huy ®éng nguån lùc th«ng qua hÖ thèng tµi chÝnh chÝnh thøc, n©ng cao hiÖu qu¶ cña hÖ thèng tµi chÝnh, gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Qu¸ tr×nh nµy chÞu t¸c ®éng bëi nhiÒu yÕu tè, phô thuéc vµo ®iÓm xuÊt ph¸t vµ hoµn c¶nh quèc tÕ cña mçi n­íc trong tõng giai ®o¹n. Xem xÐt qu¸ tr×nh nµy ë Malaysia, tõ 1981 n­íc nµy ®· cho phÐp c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i tù x¸c ®Þnh møc l·i suÊt c¬ b¶n cña m×nh dùa trªn c¬ së chi phÝ thùc tÕ. Nh­ng ngay sau ®ã NHTW Malaysia ®· nhËn thÊy trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tiÒn tÖ ch­a thùc sù ph¸t triÓn quyÕt ®Þnh trªn cã thÓ dÉn tíi kh¶ n¨ng c¹nh tranh qu¸ møc gi÷a c¸c ng©n hµng, ®e do¹ sù an toµn cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i. N¨m 1987, Malaysia ®· chuyÓn sang ®iÒu hµnh l·i suÊt theo h­íng võa ®¶m b¶o sù phèi hîp chØ ®¹o cña NHTW, võa ®¶m b¶o quyÒn tù chñ trong mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Nhê ®ã l·i suÊt ®­îc qu¶n lý theo sù biÕn ®éng linh ho¹t cña thÞ tr­êng, võa ®¶m b¶o an toµn cho sù ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng. NhËt B¶n, bªn c¹nh l·i suÊt cã tÝnh chÊt ®Þnh h­íng lµ l·i suÊt chiÕt khÊu, NHTW NhËt ®· ¸p dông mét sè l·i suÊt cã sù ®iÒu tiÕt ®­îc x©y dùng trªn c¬ së l·i suÊt chiÕt khÊu vµ l·i suÊt c¬ b¶n trë thµnh sµn l·i suÊt cho vay nh»m b¶o ®¶m an toµn cho hÖ thèng. Ngoµi ra, mét sè lo¹i l·i suÊt kh¸c nh­ l·i suÊt thÞ tr­êng liªn ng©n hµng, l·i suÊt thÞ tr­êng më ®­îc x¸c ®Þnh tù do tuú thuéc cung cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr­êng. Mét sè n­íc kh¸c nh­ Anh, Mü l·i suÊt ®­îc ®iÒu hµnh theo c¬ chÕ tù do ho¸ hoµn toµn. L·i suÊt c«ng bè hoµn toµn dùa trªn cung cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, ®Æc biÖt lµ chó träng l·i suÊt chµo hµng trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng nh­ LIBOR, SIBOR, PIBOR... Nh÷ng n­íc nµy, thÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ rÊt ph¸t triÓn. Mét sù biÕn ®éng nµo trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ còng cã thÓ ®­a NHTW can thiÖp víi ®Çy ®ñ c¸c c«ng cô vµ chÕ tµi s¾c bÐn Bªn c¹nh nh÷ng kh¶ n¨ng tÝch cùc do tù do ho¸ l·i suÊt mang l¹i, mét sè quèc gia bªn con ®­êng tù do ho¸ tµi chÝnh gÆp ph¶i mét sè nguy c¬. Ch¼ng h¹n nh­ ë Argentina, Chi Lª, Urugoay l·i suÊt thùc ®· t¨ng lªn ë møc rÊt cao. Sù t¨ng lªn nµy kh«ng nh÷ng kh«ng khuyÕn khÝch ®Çu t­, lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ mµ cßn dÉn tíi sù ph¸ s¶n hµng lo¹t doanh nghiÖp, khñng ho¶ng hÖ thèng tµi chÝnh vµ bÊt æn vÜ m«. Trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tµi chÝnh cßn kÐm ph¸t triÓn, tù do ho¸ l·i suÊt cã thÓ khuyÕn khÝch NHTM, ®Æc biÖt lµ c¸c NHTM CP chÊp nhËn nh÷ng kho¶n cho vay cã rñi ro cao. §ång thêi lo¹i bá kiÓm so¸t ®èi víi c¸n c©n vèn trong bèi c¶nh kinh tÕ bÊt æn lµm cho l·i suÊt t¨ng lªn vµ g©y ra kh¶ n¨ng ph¸ gi¸ ®ång b¶n tÖ, tõ ®ã lµm c¸c luång vèn quèc tÕ ®æ vµo nhiÒu lµm t¨ng ¸p lùc l¹m ph¸t, gi¶m hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tãm l¹i, nh÷ng t¸c ®éng bªn trong vµ bªn ngoµi ®ßi hái tù do ho¸ l·i suÊt ph¶i thËn träng. Tù do ho¸ l·i suÊt ph¶i ®­îc tiÕn hµnh tõng b­íc, g¾n liÒn víi ®æi míi toµn bé nÒn kinh tÕ vµ tù do trong c¸c lÜnh vùc kh¸c, ®ång thêi cñng cè hµnh lang ph¸p lý, n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý nÒn kinh tÕ. PhÇn II. thùc tr¹ng VÒ l·i suÊt ë ViÖt Nam 1. Thùc tr¹ng thÞ tr­êng vèn – tiÒn tÖ. ViÖt Nam víi sè d©n gÇn 80 triÖu høa hÑn mét tiÒm lùc vèn lín. Tuy nhiªn, mÆc dï tiÒm lùc vèn trong d©n cã nhiÒu nh­ng vèn huy ®éng cho ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ vèn cho ®Çu t­ trung vµ dµi h¹n cßn lµ mét vÊn ®Ò lín. Theo b¸o c¸o cña tæng côc thèng kª vµ Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­, tû lÖ ng­êi göi tiÒn ë n­íc ta n¨m 1998 chiÕm 17% d©n sè. VÉn cßn bé phËn lín vèn cßn n»m l¹i trong d©n c­ tån t¹i d­íi c¸c h×nh thøc phi kinh tÕ d­íi d¹ng vµng, ngo¹i tÖ dù tr÷: 44%, ®Êt ®ai vµ nhµ ë: 20%. ChØ cã kho¶ng 19% tæng nguån vèn trong d©n c­ ®­îc ®Çu t­ vµ mang tÝnh tù ph¸t kinh tÕ hé gia ®×nh. §iÒu nµy cho thÊy søc hót cña c¸c NHTM vµ c¸c TCTD ch­a ®ñ m¹nh. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, yªu cÇu cña qu¸ tr×nh CNH – H§H ®ßi hái mét nguån vèn lín. XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ®ã, Nhµ n­íc ®· më réng c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn trong d©n c­ th«ng qua hµng lo¹t c¸c h×nh thøc tiÕt kiÖm ng¾n h¹n vµ dµi h¹n víi l·i suÊt t­¬ng ®èi phï hîp víi sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng cïng víi sù t¨ng c­êng ho¹t ®éng cña c¸c thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Nhê ®ã tèc ®é dï møc ®é huy ®éng vèn th«ng qua ho¹t ®éng cña hÖ thèng NH & TCTD cã t¨ng lªn. Tuy nhiªn nh×n chung, vèn vÉn cßn ø ®äng trong d©n c­ víi sè l­îng lín d­íi h×nh thøc phi kinh tÕ. ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ cßn thËt sù ch­a ph¸t triÓn. ThÞ tr­êng liªn ng©n hµng ra ®êi tõ 1993 nh­ng ho¹t ®éng mét c¸ch yÕu ít vµ thiÕu hiÖu qu¶. §Æc biÖt kÓ tõ 1996 ®Õn nay, t×nh tr¹ng sö dông vèn tÝn dông lÉn nhau gi÷a c¸c TCTD hÇu nh­ kh«ng ®¸ng kÓ. MÆt kh¸c, c¸c giao dÞch phÇn lín mang tÝnh mét chiÒu vµ h×nh thµnh nªn hai nhãm kh¸ch hµng chñ yÕu: c¸c ng©n hµng cho vay lµ c¸c NHTMQD vµ c¸c ng©n hµng ®i vay lµ c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi vµ c¸c NHTMCP. KÌm theo ®ã l·i suÊt còng chØ ®­îc c«ng bè mét chiÒu nªn thÞ tr­êng thiÕu tÝnh chuyªn nghiÖp. Kinh doanh vèn ë mét sè NHTM ch­a mang tÝnh thÞ tr­êng, ®é nh¹y cña l·i suÊt ®èi víi thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng cßn rÊt thÊp. ThÞ tr­êng më vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n míi chØ ®i vµo ho¹t ®éng ®­îc h¬n mét n¨m. Nh×n chung trªn thÞ tr­êng më, c¸c TCTD vÉn ch­a tham gia th­êng xuyªn vµo c¸c phiªn giao dÞch mµ chñ yÕu lµ c¸c NHTMQD do cã nhiÒu lîi thÕ h¬n nhê vay ®­îc víi gi¸ rÎ so víi c¸c NHTMCP. Hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng më vÉn cßn ch­a phong phó, chØ dõng l¹i tËp trung ë tÝn phiÕu NHTW vµ tÝn phiÕu KBNN. Giao dÞch trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n mÆc ®· cã nh÷ng biÓu hiÖn s«i ®éng h¬n kÓ tõ phiªn giao dÞch ®Çu tiªn song nh×n chung khèi l­îng giao dÞch vÉn nhá. Mét vÊn ®Ò kh«ng thÓ bá qua khi nh¾c tíi ®Æc ®iÓm thÞ tr­êng tµi chÝnh ViÖt Nam chÝnh lµ tÝnh kh«ng ®ång nhÊt. L·i suÊt cã sù ph©n biÖt kh¸ râ xuÊt ph¸t tõ t×nh tr¹ng nhu cÇu tÝn dông kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. Nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®©y cã vai trß kh¸ quan träng ®èi víi NHNN trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vai trß qu¶n lý vÜ m«, thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia, trong ®ã cã chÝnh s¸ch l·i suÊt. 2. ChÝnh s¸ch l·i suÊt ë ViÖt Nam. 2.1. ChÝnh s¸ch l·i suÊt ViÖt Nam tõ sau ®æi míi ®Õn nöa ®Çu n¨m 2000. ViÖt Nam hiÖn nay ®ang trªn con ®­êng thÞ tr­êng ho¸ vµ h­íng ngo¹i nÒn kinh tÕ. Tèc ®é vµ sù thµnh c«ng trong c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ phôc vô t¨ng tr­ëng phô thuéc quan träng vµo sù ®iÒu tiÕt vµ c©n ®èi vÜ m« cña chÝnh phñ. §Ó ®iÒu tiÕt vµ ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ, Nhµ n­íc kh«ng thÓ kh«ng n¾m l©ý c«ng cô l·i suÊt vµ kiÓm so¸t l­îng cung tiÒn tÖ. Nh÷ng chÝnh s¸ch kh¸c nhau ®­îc ®­a ra vµo nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau ®· cã nh÷ng t¸c ®éng to lín tíi nÒn kinh tÕ. ChÝnh s¸ch l·i suÊt cña Nhµ n­íc ta m­êi n¨m qua ®· ®­îc ®æi míi m¹nh mÏ, thËn träng vµ tõng b­íc phï hîp víi tõng giai ®o¹n. §¸nh gi¸ l¹i qu¸ tr×nh ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt thêi gian qua lµ ®Ó gióp chóng ta h×nh dung râ nÐt nh÷ng thµnh c«ng vµ h¹n chÕ, tõ ®ã rót ra ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm cho mét chÝnh s¸ch l·i suÊt míi thÝch hîp h¬n trong t­¬ng lai. Cã thÓ nãi, tr­íc 1986, n­íc ta thùc sù ch­a tån t¹i mét chÝnh s¸ch l·i suÊt theo ®óng nghÜa. Mét biÓu l·i suÊt ®­ îc quy ®Þnh rÊt chi tiÕt theo quyÕt ®Þnh 85/Q§-NH(10.1982) ®­îc cè ®Þnh trong nhiÒu n¨m lµ kÕt qu¶ cña viÖc ¸p dông gÇn nh­ nguyªn mÉu m« h×nh cò cña Liªn X«. ThËm chÝ, cã nhiÒu lo¹i cho vay víi møc l·i suÊt gièng hÖt Liªn X«. §iÒu nµy d­êng nh­ hÕt søc v« lý song l¹i rÊt logic trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ ViÖt Nam lóc bÊy giê. Giai ®o¹n 1986-1989, chÝnh s¸ch l·i suÊt cã nh÷ng b­íc ®ét ph¸ ®Çu tiªn víi quyÕt ®Þnh 125/Q§- NH trªn c¬ së söa ®æi vµ thay thÕ mét sè møc l·i suÊt ®· t¹o ra sù thay ®æi c¨n b¶n trong t­ t­ëng chØ ®¹o ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt cña ViÖt Nam. L·i suÊt ®­îc c«ng nhËn nh­ lµ mét c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t. Tuy nhiªn, nguyªn t¾c h×nh thµnh l·i suÊt bÞ vi ph¹m nghiªm träng, ®Èy l·i suÊt thêi kú nµy lu«n trong tr¹ng th¸i ©m. BiÓu l·i suÊt ®­îc quy ®Þnh qu¸ chi tiÕt, tû mØ, g©y khã kh¨n phøc t¹p cho viÖc thùc hiÖn. Thùc tÕ, chÝnh s¸ch l·i suÊt trong giai ®o¹n nµy ë t×nh tr¹ng chung lµ: c¶ ng­êi göi tiÒn, ng©n hµng vµ doanh nghiÖp ®Òu lç. Nh÷ng kho¶n lç nµy ®­îc Nhµ n­íc bï ®¾p cho ngµnh Ng©n hµng vµ c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh b»ng hai h×nh thøc : ph¸t hµnh tiÒn vµ vay nî n­íc ngoµi cµng lµm cho t×nh tr¹ng khã kh¨n h¬n. Tõ th¸ng 10.1986 ®Õn th¸ng 7.1987, mÆc dï NHTW ®· ba lÇn ®iÒu chØnh l·i suÊt nh­ng chÝnh s¸ch l·i suÊt vÉn ch­a thùc sù lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Th¸ng 3.1989, quyÕt ®Þnh sè 39/H§BT ®· c«ng nhËn nh÷ng nguyªn t¾c h×nh thµnh l·i suÊt, chñ ®éng chuyÓn l·i suÊt ©m qua l·i suÊt d­¬ng. §Ó thu hót tiÒn thõa trong l­u th«ng, kiÒm chÕ l¹m ph¸t, tr¸nh bao cÊp qua l·i suÊt ng©n hµng, NHTW ®· n©ng l·i suÊt huy ®éng lªn møc rÊt cao trong mét thêi gian ng¾n( l·i suÊt tiÕt kiÖm kh«ng kú h¹n lµ 9%/ th¸ng,kú 3 th¸ng lµ 12%/ th¸ng). Tõ 1992 trë ®i, l·i suÊt thùc sù b­íc sang giai ®o¹n míi. QuyÕt ®Þnh ngµy 1.6.1992 do Thèng ®èc Ng©n hµng Nhµ n­íc ban hµnh ®· ®¶m b¶o cho l·i suÊt thùc tÕ d­¬ng, l·i suÊt cho vay kh«ng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn göi. Cã thÓ nãi, viÖc chuyÓn tõ l·i suÊt ©m qua l·i suÊt d­¬ng cã t¸c dông quan träng, xo¸ bá t×nh tr¹ng bao cÊp tÝn dông tr­íc ®©y, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc sù chuyÓn sang kinh doanh cã hiÖu qu¶, cã chiÕn l­îc huy ®éng vèn m¹nh mÏ víi ph­¬ng ch©m ‘ ng©n hµng ®i vay ®Ó cho vay’ , ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn nhµn rçi trong d©n c­ vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ. N¨m 1994, NHNN chñ tr­¬ng h¹ l·i suÊt nh­ng kh«ng thùc hiÖn ®­îc. Giai ®o¹n nµy, NHNN võa ¸p dông l·i suÊt trÇn ( cho vay) võa ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn. TrÇn l·i suÊt cho vay ®èi doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ 1,8%/ th¸ng, ®èi víi thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh lµ 2,1%/ th¸ng. Tr­êng hîp ng©n hµng kh«ng huy ®éng ®ñ vèn cho vay theo l·i suÊt quy ®Þnh ph¶i ph¸t hµnh kú phiÕu víi l·i suÊt cao h¬n th× ®­îc ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn. L·i suÊt huy ®éng cã thÓ cao h¬n l·i suÊt tiÕt kiÖm cïng kú h¹n 0,2%/ th¸ng vµ cho vay cao h¬n møc trÇn 2,1%/ th¸ng. Trªn thùc tÕ, cã kho¶ng 30% ®Õn 60% tæng d­ nî lóc bÊy giê tõ c¸c kho¶n cho vay b»ng l·i suÊt tho¶ thuËn, mµ phÇn lín lµ cho vay ®èi víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ hé n«ng d©n víi l·i suÊt phæ biÕn lµ 2,3% ®Õn 3,5% / th¸ng. Víi c¬ chÕ nµy, l·i suÊt ®· ®­îc tù do ho¸ mét phÇn. Tuy nhiªn, l·i suÊt tho¶ thuËn nµy cã møc chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng tõ 0,1% ®Õn 0,7 % t¹o cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i lîi nhuËn kh¸ cao. Nguån vèn cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i tuy cã t¨ng nh­ng chñ yÕu lµ t¨ng vèn ng¾n h¹n lµm cho mét sè ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh thõa vèn ng¾n h¹n trong khi nhu cÇu vèn trung vµ dµi h¹n cña nÒn kinh tÕ cßn thiÕu nghiªm träng. §Æc biÖt, viÖc gi¶m l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n xuèng 1,25% / th¸ng vµ khèng chÕ chªnh lÖch tèi ®a (0,35%) khiÕn nhiÒu ng©n hµng th­¬ng m¹i, ®Æc biÖt lµ ng©n hµng n«ng nghiÖp, doanh nghiÖp vµ n«ng d©n cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tõ thùc tÕ nµy, quyÕt ®Þnh 381/Q§-NH1 ngµy 28.12.1995 ®· chÊm døt viÖc ®Þnh ra c¸c møc l·i suÊt cô thÓ ®Ó, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ng©n hµng chñ ®éng, linh ho¹t h¬n trong x¸c ®Þnh l·i suÊt. N¨m 1996, NHNN tiÕp tôc ®iÒu chØnh l·i suÊt ba lÇn vµ hai lÇn sau ®ã vµo 1998.  (§¬n vÞ : % / th¸ng) QuyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh Thêi ®iÓm TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n TrÇn l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n 191/Q§-NH1 15/07/1996 1.6 1,65 255/Q§-NH1 27/08/1996 1,50 1,55 266/Q§-NH1 27/09/1996 1,25 1,35 197/Q§-NH1 28/06/1997 1,00 1,25 39/Q§-NH1 17/01/1998 1,20 1,25 L·i suÊt cho vay n¨m 1996 ®· ®­îc ®iÒu chØnh theo h­íng gi¶m m¹nh ®· gióp cho c¸c doanh nghiÖp gi¶m ®­îc chi phÝ vµ gi¸ thµnh trong viÖc vay vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh, ®ång thêi m¹nh d¹n h¬n trong thùc hiÖn c¸c dù ¸n cho vay, ®Çu t­ ph¸t triÓn vµ ®æi míi c«ng nghÖ. Tuy nhiªn, tr­íc khi NHNN chÝnh thøc c«ng bè l·i suÊt trÇn, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· tiÕn hµnh ®iÒu chØnh h¹ thÊp l·i suÊt cho vay ®Ó t¨ng c­êng thu hót kh¸ch hµng. HiÖn t­îng nµy diÔn ra ©m thÇm, tù ph¸t nh­ng kh«ng kÐm phÇn quyÕt liÖt vµ tËp trung ë c¸c thµnh phè, ®« thÞ lín, n¬i hÖ thèng ng©n hµng ph¸t triÓn m¹nh. §iÒu nµy ®· dÉn tíi t×nh tr¹ng l·i suÊt ë khu vùc n«ng th«n, n¬i cÇn nhiÒu sù gióp ®ì, l¹i cao h¬n. §©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng bÊt cËp ®ßi hái chÝnh s¸ch l·i suÊt cÇn ph¶i ®­îc xem xÐt. N¨m 1997, NHNN tiÕp tôc ®iÒu chØnh l·i suÊt theo h­íng gi¶m dÇn vµ ®¹t møc thÊp nhÊt vµo th¸ng 7.1997 víi møc trÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n lµ 1%/ th¸ng nh»m tiÕp tôc khuyÕn khÝch s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, c¸c ng©n hµng lóc nµy l¹i kh«ng t¸n thµnh møc l·i suÊt nµy v× trong ®iÒu kiÖn khñng ho¶ng tiÒn tÖ cÇn ph¶i n©ng l·i suÊt tiÒn göi lªn cao h¬n c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®Ó chèng l¹i lµn sãng rót tiÒn göi ®Ó mua ngo¹i tÖ m¹nh(USD). §ång thêi, nh»m phßng ngõa khñng ho¶ng trong toµn bé hÖ thèng ng©n hµng, c¸c ng©n hµng trong n­íc ®· ph¶i gi÷ nguyªn l·i suÊt. ThËm chÝ, ®· cã lóc l·i suÊt tiÒn göi cã kú h¹n vµ l·i suÊt cho vay chØ chªnh lÖch nhau tõ 0,05%/ th¸ng tíi 0,1%/ th¸ng g©y ra t×nh tr¹ng lç vÒ tÝn dông. N¨m 1998, hÖ thèng ng©n hµng thùc sù ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng hÖ qu¶ nghiªm träng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh ch©u ¸. ¸p lùc lµm gi¶m gi¸ cña ®ång ViÖt Nam kh«ng chØ biÓu hiÖn ë nh÷ng t¸c ®éng h÷u h×nh, nh­ t×nh tr¹ng xÊu ®i nhanh chãng cña ho¹t ®éng ®èi ngo¹i, mµ cßn biÓu hiÖn ë t©m lý lo sî vÒ sù ph¸ gi¸ cña ®ång ViÖt Nam nèi tiÕp theo lµn sãng ph¸ gi¸ m¹nh ®ang diÔn ra ®èi víi nhiÒu ®ång tiÒn ch©u ¸ t¹o ra nh÷ng bÊt æn trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi. Tû gi¸ trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng lu«n ë møc trÇn trong khi thÞ tr­êng tù do lu«n biÕn ®éng cao h¬n c¶ trÇn. H¬n n÷a, nh÷ng t¸c ®éng xÊu cña sù sôp ®æ tËp ®oµn Epco- Minh Phông ®· t¹o ra mét dßng rót tiÒn m¹nh mÏ g©y ra mét sù rèi lo¹n buéc c¸c ng©n hµng ph¶i nhanh chãng t×m c¸c nguån vay nãng. KÕt qu¶ lµ ®· lµm cho chi phÝ t¨ng lªn. V× thÕ, duy tr× kiÓm so¸t chÝnh s¸ch l·i suÊt lµ cÇn thiÕt trong ®iÒu kiÖn khi mµ NHNN vÉn ch­a cã ®ñ c¸c c«ng cô cÇn thiÕt vµ h÷u hiÖu ®Ó cã thÓ kÞp thêi ®iÒu chØnh. Víi viÖc thùc hiÖn kiÓm so¸t l·i suÊt, NHNN ®· h¹n chÕ phÇn nµo dßng dÞch chuyÓn cña nguån tiÒn th«ng qua c¸c ho¹t ®éng t¨ng l·i suÊt tÝn dông ng¾n h¹n cho vay b»ng VN§ tõ 1%/ th¸ng lªn 1,2%/ th¸ng, cho vay trung vµ dµi h¹n tõ 1,1%/ th¸ng lªn 1,25%/ th¸ng vµ n©ng l·i suÊt t¸i cÊp vèn cho c¸c TCTD tõ 0,9%/ th¸ng lªn 1,1%/ th¸ng(quyÕt ®Þnh 40/1998/Q§ ngµy 17.1.1998). MÆc dï cã mét sè ­u ®iÓm nhÊt ®Þnh song vÉn tån t¹i nh÷ng ¸p lùc lµm gi¶m l·i suÊt cho vay nh­ nÒn kinh tÕ Ýt nhiÒu chÞu ¶nh h­ëng cña c¬n b·o tiÒn tÖ nªn t¨ng tr­ëng chËm l¹i, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ kÐm, vèn tù cã cña doanh nghiÖp nhá, chªnh lÖch gi÷a trÇn l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n víi trÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n lµ 0,05%/ th¸ng ch­a ®ñ bï ®¾p rñi ro vµ kÝch thÝch c¸c TCTD më réng cho vay trung vµ dµi h¹n. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng gi¶m l·i suÊt cho vay nµy lµ kh«ng kh¶ thi. Tõ 11.9.1998, quyÕt ®Þnh sè 309/1998/Q§-NHNN1 ®iÒu chØnh trÇn l·i suÊt cho vay b»ng ®ång §«la Mü gi¶m tõ 8,5%/ n¨m xuèng 7,5%/ n¨m cho phï hîp víi l·i suÊt SIBOR, LIBOR hiÖn hµnh ®ång thêi quy ®Þnh l¹i l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a cña c¸c ph¸p nh©n t¹i c¸c TCTD. N¨m 1999, NHNN tiÕp tôc thùc hiÖn qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt tÝn dông theo c¬ chÕ l·i suÊt trÇn vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn ®èi víi c¸c TCTD. TrÇn l·i suÊt n¨m 1999 ®­îc NHNN ®iÒu chØnh liªn tôc cho phï hîp víi chØ sè l¹m ph¸t, quan hÖ cung cÇu vèn tÝn dông, gãp phÇn thùc hiÖn gi¶i ph¸p kÝch cÇu ®Çu t­ cña ChÝnh Phñ th«ng qua c¬ chÕ níi láng l·i suÊt tÝn dông. §©y ®­îc coi lµ n¨m l·i suÊt ®­îc ®iÒu chØnh nhiÒu nhÊt vµ cã xu h­íng gi¶m dÇn vµ tiÕp tôc kÐo dµi tíi n¨m 2000. (§¬n vÞ: %/ th¸ng) QuyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh Thêi ®iÓm TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n TrÇn l·i suÊt cho vay trung, dµi h¹n 01/1999/CT-NH1 17.1.1999 1,2 1,25 184/1999/Q§-NH1 29.5.1999 1,15 1,15 266/1999/Q§-NH1 30.7.1999 1,05 05/1999/CT-NH1 9.1999 0,95 0,95 383/1999/Q§-NH1 10.1999 0,85 0,85 Trong liªn tôc hai n¨m 1999-2000, l¹m ph¸t ©m xuÊt hiÖn lµm cho trÇn l·i suÊt gi¶m liªn tôc. ThËm chÝ, cã ®ît NHNN cßn quy ®Þnh buéc c¸c NHTM gi¶m c¶ l·i suÊt d­ nî cho vay khiÕn cho c¸c NHTM chÞu rñi ro l·i suÊt. Chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ huy ®éng rÊt nhá. MÆt kh¸c, do møc ®é ®iÒu chØnh l·i suÊt cña NHNN t­¬ng ®èi lín nªn d­ nî tÝn dôngkh«ng cã ®éng c¬ t¨ng mÆc dï l·i suÊt ®· gi¶m m¹nh bëi kh¸ch hµng kú väng ë kh¶ n¨ng l·i suÊt tiÕp tôc gi¶m, ngay c¶ mét sè TCTD còng ®· t¹m ngõng huy ®éng vèn cã kú h¹n(lo¹i 6 th¸ng vµ 9 th¸ng) víi lý do t­¬ng tù ®· t¹o nªn t×nh tr¹ng ®ãng b¨ng vèn sè l­îng lín. NÒn kinh tÕ vÉn tiÕp tôc r¬i vµo tr¹ng th¸i tr× trÖ vµ h¹ l·i suÊt lóc nµy lµ cÇn thiÕt. §Ó gi¶i to¶ nguån vèn ø ®äng nµy, c¸c NHTM cã nguån vèn d­ thõa ®· tËn dông triÖt ®Ó ph­¬ng ch©m” thµ cho vay víi l·i suÊt thÊp tíi møc 0,4%/ th¸ng cßn h¬n ®Ó vèn chÕt t¹i NHNN ®Ó h­ëng l·i suÊt 0,1%/ th¸ng”. Gi÷a c¸c ng©n hµng dÇn h×nh thµnh nªn thÕ c¹nh tranh b»ng l·i suÊt cho vay. MÆc dï l·i suÊt cho vay cña c¸c NHTM gi¶m xuèng tõ 0,15 tíi 0,2%/ th¸ng so víi quy ®Þnh cña NHNN nh­ng tèc ®é t¨ng tÝn dông tíi tËn nöa ®Çu n¨m 2000 vÉn ch­a thùc sù cã ý nghÜa. Trong bèn th¸ng ®Çu n¨m 2000 vèn huy ®éng t¨ng 12,3% trong khi d­ nî tÝn dông chØ t¨ng 5,8%. TÝn dông chØ ®­îc ®©û m¹nh tõ cuèi quý 2 n¨m 2000 khi c¸c ng©n hµng tiÕp tôc h¹ l·i suÊt cho vay vµ nhu cÇu vèn cña nÒn kinh tÕ t¨ng lªn. Møc huy ®éng VN§ cho kú h¹n 12 th¸ng thêi kú nµy lµ 0,5%/ th¸ng ®èi víi c¸c NHTMQD vµ tõ 0,55 ®Õn 0,57%/ th¸ng ®èi víi c¸c NHTMCP. TiÒn göi kh«ng kú h¹n cña c¸c tæ chøc kinh tÕ ®­îc c¸c NHTM duy tr× ë møc 0,1 ®Õn 0,15%/ th¸ng. Lóc nµy c¬ chÕ trÇn l·i suÊt tÝn dông tá ra kh«ng cßn thÝch hîp víi m«i tr­êng ViÖt Nam. NÒn kinh tÕ vÜ m« biÕn ®éng liªn tôc mÆc dï ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn ®¸ng ghi nhËn, song ch­a thùc sù æn ®Þnh. NHNN nhiÒu lÇn ®iÒu chØnh trÇn l·i suÊt cho vay kh«ng h¼n xuÊt ph¸t tõ viÖc chñ ®éng ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt mµ lµ ch¹y theo mÆt b»ng l·i suÊt chung cña c¸c ng©n hµng. §iÒu nµy chøng tá c«ng cô ®iÒu hµnh l·i suÊt cña NHNN b»ng trÇn l·i suÊt ®èi víi c¸c TCTD kh«ng cßn ph¸t huy vai trß c¬ së ®iÒu chØnh l·i suÊt trªn thÞ tr­êng n÷a mµ cÇn thiÕt ph¶i cã mét cî chÕ míi phï hîp h¬n. 2.2 ChÝnh s¸ch l·i suÊt hiÖn nay. 2.2.1 Gi¶i ph¸p tù do ho¸ l·i suÊt cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc ®èi víi ViÖt Nam hiÖn nay. Tù do ho¸ l·i suÊt nh­ ®· nãi ë trªn ®­îc x¸c ®Þnh lµ b­íc ®i tÊt yÕu cña ViÖt Nam trªn con ®­êng héi nhËp thÕ giíi. Tuy nhiªn, tù do ho¸ l·i suÊt ®èi víi ViÖt Nam thêi ®iÓm nµy ch­a ph¶i lµ thÝch hîp. Gi¶i ph¸p ®èi víi ViÖt Nam hiÖn nay chÝnh lµ tõng b­íc thùc hiÖn c¸c b­íc ®i ®Çy ®ñ vµ cÇn thiÕt ®Ó tiÕn tíi tù do ho¸ l·i suÊt, tr­íc m¾t thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. 2.2.1.1 ThÕ nµo lµ tù do ho¸ l·i suÊt cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. Tù do ho¸ l·i suÊt cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc lµ h×nh thøc mµ l·i suÊt trªn thÞ tr­êng ®­îc tù do biÕn ®éng theo t­¬ng quan cung cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr­êng, NHNN tham gia vµo c¬ chÕ ®iÒu chØnh l·i suÊt chØ khi cÇn thiÕt nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th«ng qua c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp lµ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu. ë ®©y, hµnh vi t¸i chiÕt khÊu nµy cã t¸c dông cung øng nguån vèn cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i th«ng qua vai trß ng­êi cho vay cuèi cïng cña NHTW. L·i suÊt chiÕt khÊu t¸c ®éng vµ cã ý nghÜa h­íng dÉn l·i suÊt thÞ tr­êng th«ng qua c¬ chÕ: Trong tr­êng hîp cÇn h¹n chÕ kh¶ n¨ng më réng tÝn dông cña hÖ thèng ng©n hµng, NHTW cã thÓ n©ng l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu buéc c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i t¨ng dù tr÷ ®Ó tr¸nh ph¶i vay víi l·i suÊt cao khi xuÊt hiÖn sù thiÕu hôt kh¶ n¨ng thanh to¸n. §ång thêi, ®Ó bï ®¾p chi phÝ do viÖc ph¶i t¨ng dù tr÷ , c¸c NHTM t¨ng l·i suÊt cho vay vµ cø thÕ l·i suÊt thÞ tr­êng sÏ t¨ng lªn. Trong tr­êng hîp ng­îc l¹i, NHTW cã thÓ ®iÒu chØnh l·i suÊt chiÕt khÊu theo h­íng gi¶m. Bªn c¹nh ®ã, NHTW cã thÓ c«ng bè l·i suÊt h×nh thµnh trªn c¬ së l·i suÊt tham kh¶o trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng lµm c¬ së cho c¸c NHTM vµ c¸c TCTD ho¹ch ®Þnh l·i suÊt kinh doanh. 2.2.1.2 C¬ së cho tù do ho¸ l·i suÊt cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc ë ViÖt Nam hiÖn nay. §i lªn tõ mét n­íc cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp, thÞ tr­êng tµi chÝnh cßn s¬ khai, ViÖt Nam cßn cã rÊt nhiÒu viÖc ph¶i lµm trªn con ®­êng héi nhËp vµ ph¸t triÓn. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®i tr­íc ®· cho thÊy, viÖc níi láng dÇn ho¹t ®éng qu¶n lý l·i suÊt cã xu h­íng lµm l·i suÊt thùc t¨ng khiÕn luång vèn quèc tÕ ®æ vµo å ¹t. Sù lªn giÊ cña ®ång b¶n tÖ cïng víi g¸nh nÆng l·i suÊt t¨ng lªn g©y ra nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh ®èi víi doanh nghiÖp vµ c¸c ng©n hµng bëi chi phÝ vèn lín trong khi tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cña nÒn kinh tÕ kh«ng thÓ gia t¨ng cïng víi tèc ®é t¨ng l·i suÊt thùc. ChØ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, mét nÒn kinh tÕ víi c¬ së h¹ tÇng hiÖn ®¹i, mét nÒn tµi chÝnh lµnh m¹nh, nÒn kinh tÕ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cïng víi m«i tr­êng ph¸p lý ®ång bé vµ hoµn chØnh th× míi cã thÓ h¹n chÕ ®­îc nh÷ng t¸c ®éng trªn khi tù do ho¸ l·i suÊt. Tr­íc m¾t, ViÖt Nam cÇn tiÕn hµnh tù do ho¸ l·i suÊt trong mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh, cã sù ®Þnh h­íng cña Nhµ n­íc. §iÒu nµy lµ hoµn toµn hîp lý. Tr­íc hÕt, do ®Æc ®iÓm thÞ tr­êng tµi chÝnh ViÖt Nam cßn thiÕu c©n ®èi vµ ®ång bé. T×nh tr¹ng thiÕu th«ng tin còng nh­ c¸c s¶n phÈm hµng hãa cña thÞ tr­êng tµi chÝnh, ®Æc biÖt ë khu vùc n«ng th«ng vµ miÒn nói cßn kh¸ phæ biÕn. C¸c lo¹i thÞ tr­êng nh­ thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng, thÞ tr­êng më míi chØ ®­îc h×nh thµnh vµi n¨m trë l¹i ®©y ho¹t ®éng vÉn cßn hÕt søc dÌ dÆt vµ Ýt nhiÒu mang tÝnh hµnh chÝnh. Thø hai, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam cßn nhiÒu bÊt cËp, biÓu hiÖn ë quy m« ho¹t ®éng tÝn dông cßn bÞ h¹n chÕ, tr×nh ®é qu¶n lý vµ ®éi ngò c¸n bé cßn ch­a ®¸p øng tèt yªu cÇu kh¸ch quan còng nh­ sù ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ míi trong ng©n hµng. Bªn c¹nh ®ã, c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHTW cßn bÞ h¹n chÕ, nhiÒu c«ng cô míi chØ ë thêi kú ®Çu thö nghiÖm. ViÖc xo¸ bá qu¶n lý trùc tiÕp b»ng l·i suÊt ®ßi hái ph¶i x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh gi¸n tiÕp. Ngoµi ra, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« cña ViÖt Nam cßn ch­a thùc sù v÷ng ch¾c. Mét thêi gian dµi nÒn kinh tÕ r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÓu ph¸t, ®Çu t­ gi¶m sót. 2.2.1.3 T¸c ®éng tÝch cùc khi thùc thi tù do ho¸ l·i suÊt cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc. ChÝnh s¸ch l·i suÊt míi sÏ khiÕn cho c¸c NHTM cã thªm tÝnh tù chñ trong ho¹t ®éng cña m×nh. Trªn c¬ së tÝnh to¸n vµ môc tiªu kinh doanh, mçi ng©n hµng sÏ ®Èy m¹nh sö dông ­u thÕ cña l·i suÊt vµ c¸c lîi thÕ vèn cã nh»m kiÕm t×m thÞ tr­êng, thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng cho vay, thùc hiÖn kinh doanh cã hiÖu qu¶. §ång thêi, th«ng qua ®ã lîi Ých cña ng­êi göi tiÒn vµ cho vay ®­îc ®Ò cao vµ ®­îc b¶o vÖ mét c¸ch tÝch cùc h¬n. Khi ®ã, cïng víi t¸c ®éng cña c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ thÞ truêng tµi chÝnh, trë nªn cã hiÖu qu¶, phï hîp víi c¸c quy luËt kh¸ch quan. 2.2.2 C¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n. ChÝnh thøc kÓ tõ ngµy 5.8.2000, NHTW Ên ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n, l·i suÊt t¸i cÊp vèn vµ l·i suÊt chiÕt khÊu. 2.2.2.1 Néi dung chñ yÕu Theo luËt NHNN ViÖt Nam, l·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt do NHNN c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh l·i suÊt kinh doanh(§iÒu 9). Theo ®ã, l·i suÊt c¬ b¶n ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së NHNN tham kh¶o l·i suÊt cña mét nhãm c¸c ng©n hµng. §Æc thï cña l·i suÊt c¬ b¶n lµ tÝnh chÊt ®­îc ®iÒu hµnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp lªn l·i suÊt thÞ tr­êng. L·i suÊt c¬ b¶n kh«ng tù h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, do NHNN c«ng bè vµ cã ý nghÜa b¾t buéc c¸c tæ chøc tÝn dông chÊp hµnh. QuyÕt ®Þnh 243/2000/Q§-NHNN1 quy ®Þnh: §èi víi l·i suÊt cho vay b»ng VN§, NHNN bá quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông ®èi víi kh¸ch hµng, chuyÓn sang x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n vµ tû lÖ phÇn tr¨m biªn ®é dao ®éng trªn c¬ së tham kh¶o l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n th«ng th­êng cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ¸p dông ®èi víi kh¸ch hµng cã uy tÝn trong viÖc tr¶ nî, cã rñi ro thÊp. L·i suÊt cho vay vµ huy ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông g¾n víi l·i suÊt c¬ b¶n. L·i suÊt tiÒn göi tèi ®a = L·i suÊt c¬ b¶n+Tû lÖ phÇn tr¨m L·i suÊt c¬ b¶n c«ng bè chÝnh thøc ®Çu tiªn ®èi víi VN§ lµ 0,75%/th¸ng, biªn ®é dao ®éng lµ 0,3%/ th¸ng ®èi víi tÝn dông ng¾n h¹n vµ 0,5%/ th¸ng ®èi víi l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n. Míi ®©y, do nh÷ng biÕn ®éng trªn thÞ tr­êng quèc tÕ vµ trong n­íc, l·i suÊt c¬ b¶n cña ViÖt Nam biÕn ®éng theo chiÒu h­íng gi¶m, sau mét thêi gian dµi æn ®Þnh ë møc 0,75%/ th¸ng. Trong hai th¸ng 8 vµ 9 n¨m nay, l·i suÊt c¬ b¶n do NHNN c«ng bè lµ 0,65%/ th¸ng. TiÕp tôc ®µ gi¶m nµy, ngµy 28.9.2001 l·i suÊt c¬ b¶n ®­îc c«ng bè chÝnh thøc gi¶m xuèng cßn 0.6%/ th¸ng cho phï hîp víi quan hÖ cung cÇu tÝn dông. Bªn c¹nh nh÷ng nguyªn nh©n trong n­íc cßn cã nguyªn nh©n xuÊt ph¸t tõ viÖc NHTW Mü liªn tôc h¹ l·i suÊt cña ®ång §«la lµm cho møc l·i suÊt nµy xuèng thÊp kØ lôc khiÕn cho l·i suÊt cña VN§ còng chÞu ¶nh h­ëng §èi víi l·i suÊt cho vay b»ng ngo¹i tÖ, ®ång §«la Mü giai ®o¹n tõ 5.2000 tíi 5.2001, c¸c NHTM sö dông c¬ chÕ l·i suÊt linh ho¹t phï hîp víi thÞ tr­êng quèc tÕ nh­ng vÉn cã sù kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc. L·i suÊt cho vay ng¾n h¹n ®­îc quy ®Þnh kh«ng v­ît qu¸ l·i suÊt SIBOR kú h¹n 3 th¸ng+1%/n¨m; cho vay trung vµ dµi h¹n kh«ng v­ît qu¸ l·i suÊt SIBOR +2,5%/n¨m. §èi víi c¸c ngo¹i tÖ kh¸c, NHTW cho phÐp c¸c NHTM tù xem xÐt quyÕt ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi, l·i suÊt cho vay trªn c¬ së l·i suÊt thÞ tr­êng quèc tÕ vµ cung cÇu vèn tÝn dông cña tõng lo¹i ngo¹i tÖ trong n­íc. Sau mét thêi gian thùc hiÖn, mÆc dï c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt ngo¹i tÖ nãi trªn ®· phÇn nµo t¹o ®­îc ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh l·i suÊt huy ®éng, t¨ng kh¶ n¨ng huy ®éng vµ cho vay b»ng ngo¹i tÖ nh­ng c¬ chÕ nµy vÉn cßn nhiÒu tån t¹i. Thùc tÕ lµ cã chÞu t¸c ®éng cña cung cÇu vèn trong n­íc nh­ng l·i suÊt ®ång §«la Mü chØ thùc sù chÞu sù chi phèi cña NHTW Mü vµ thÞ tr­êng quèc tÕ. Do ®ã sù can thiÖp cña c¸c quèc gia vµo l·i suÊt nµy th­êng kh«ng cã hiÖu lùc. Sau mét lo¹t nh÷ng ®iÒu chØnh cña NHTW Mü kÓ tõ ®Çu n¨m 2001( 9 lÇn ) lµm cho l·i suÊt §«la Mü trªn thÞ tr­êng gi¶m xuèng thÊp ch­a tõng cã ®· chøng minh râ ®iÒu nµy. NhËn thøc râ vÊn ®Ò nµy, ngµy 21.5.2001 NHNN ®· ra th«ng b¸o 420 quy ®Þnh thay ®æi c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt ngo¹i tÖ, theo ®ã cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh l·i suÊt cho vay b»ng §«la Mü theo tho¶ thuËn víi kh¸ch hµng trªn c¬ së l·i suÊt thÞ tr­êng quèc tÕ vµ cung cÇu ngo¹i tÖ trong n­íc. 2.2.2.2 ¦u ®iÓm cña c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n. ViÖc ®­a l·i suÊt c¬ b¶n vµo ho¹t ®éng lµ mét b­íc tiÕn míi trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ,thóc ®Èy sù æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ, lµm t¨ng tÝnh c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c TCTD. Víi viÖc sö dông l·i suÊt c¬ b¶n , NHNN ®· thËt sù níi láng c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt, kh«ng g©y ra nh÷ng ¸p ®Æt l·i suÊt qu¸ cøng nh¾c nh­ tr­íc mµ ®· xem xÐt ®Õn nh÷ng tÝn hiÖu thÞ tr­êng ®ång thêi kh«ng hÒ bu«ng láng vai trß qu¶n lý cña m×nh. C¬ chÕ l·i suÊt nµy cho phÐp t¹o ra mét sù hµi hoµ gi÷a hai vÊn ®Ò thÞ tr­êng vµ sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc, t¹o ra ®­îc hµnh lang phï hîp cho mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh. Nã cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông ph¸t huy tÝnh tù chñ,n¨ng ®éng s¸ng t¹o trong x¸c ®Þnh l·i suÊt kinh doanh cho m×nh dao ®éng xung quanh l·i suÊt c¬ b¶n theo mét biªn ®é dao ®éng nhÊt ®Þnh. Nã t¹o ®iÒu kiÖn cho TCTD vµ kh¸ch hµng göi, vay vèn cã thÓ tho¶ thuËn ®Ó lùa chän l·i suÊt cè ®Þnh hoÆc l·i suÊt cã ®iÒu chØnh linh ho¹t, cã lîi cho c¸c bªn, khuyÕn khÝch TCTD më réng huy ®éng vµ cho vay vèn trung vµ dµi h¹n. Mét sè ng©n hµng kh«ng thÓ sö dông ­u thÕ quy m«, tiÒm lùc tµi chÝnh, ®Þa bµn ho¹t ®éng… ®Ó c¹nh tranh qu¸ møc cho phÐp. Con ®­êng c¹nh tranh mang tÝnh chiÕn l­îc l©u dµi cña c¸c tæ chøc tÝn dông chØ cã thÓ lµ kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l­îng phôc vô vµ chuyªn m«n hãa nghiÖp vô, tèi thiÓu ho¸ chi phÝ, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ, thÞ tr­êng tiÒn tÖ hiÖn nay, c¬ chÕ l·i suÊt míi kh«ng lµm t¨ng mÆt b»ng l·i suÊt thÞ tr­êng,t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c TCTD huy ®éng vèn ë trong vµ ngoµi n­íc ë møc cao ®Ó ®¶m b¶o vèn cho t¨ng tr­ëng tÝn dông cã chÊt l­îng, ®¸p øng yªu cÇu cña chñ tr­¬ng kÝch cÇu, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, æn ®Þnh gi¸ trÞ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña ®ång ViÖt Nam. §ång thêi lµm cho mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt VND - tû gi¸ - l·i suÊt ngo¹i tÖ linh ho¹t h¬n, ph¶n ¸nh chÝnh x¸c h¬n cung cÇu vÒ vèn, ngo¹i tÖ; t¹o c¬ së cho NHNN khi cÇn thiÕt cã thÓ can thiÖp ®Ó æn ®Þnh thÞ tr­êng. 2.2.2.3 Nh÷ng bÊt cËp cña ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n. L·i suÊt c¬ b¶n qua h¬n mét n¨m ®i vµo thùc hiÖn còng ®· béc lé nh÷ng mét sè nh÷ng ®iÓm cßn ch­a phï hîp. Tr­íc hÕt, l·i suÊt c¬ b¶n vÉn cßn mang tÝnh ¸p ®Æt hµnh chÝnh. Bëi mét thùc tÕ lµ cung c¸ch ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n hiÖn nay vÉn ch­a cã sù kh¸c biÖt lµ mÊy so víi c¬ chÕ trÇn l·i suÊt tr­íc kia, thùc chÊt míi chØ lµ thay ®æi c¸ch tÝnh. MÆt kh¸c, l·i suÊt c¬ b¶n ho¹t ®éng b­íc ®Çu ®· t¹o ra sù kh«ng thèng nhÊt vÒ l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng vèn t¹o nªn mét sù c¹nh tranh kh«ng b×nh th­êng gi÷a c¸c NHTM vµ c¸cTCTD trªn cïng mét ®Þa bµn ho¹t ®éng. Nãi chung, l·i suÊt huy ®éng cña c¸c NHTMCP th­êng cao h¬n c¸c NHTMQD. Mét sè NHTM l¹i sö dông l·i suÊt nh­ lµ mét c«ng cô c¹nh tranh giµnh lÊy kh¸ch hµng, lµm cho c¸c NHTMCP, vèn nhá bÐ h¬n vÒ tiÒm lùc tµi chÝnh, r¬i vµo t×nh tr¹ng khã kh¨n. H¬n n÷a, biªn ®é dao ®éng qu¸ réng kh«ng cã lîi cho ng­êi vay vèn, nhÊt lµ ë c¸c ®Þa bµn Ýt cã m«i tr­êng c¹nh tranh. Trªn ®©y lµ mét sè bÊt cËp mµ NHNN cÇn xem xÐt ®Ó cã kÕ ho¹ch kh¾c phôc, tõ ®ã cã thÓ ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tiÕn tíi thùc hiÖn mét phÇn vµ hoµn toµn tù do ho¸ l·i suÊt ë ViÖt Nam. ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt ë viÖt nam 1. TiÕp tôc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn thÞ tr­êng tµi chÝnh ®ång bé, hiÖu qu¶. §©y lµ mét trong c¸c néi dung cña ®­êng lèi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta trong nh÷ng n¨m tíi. CÇn tiÒp tôc ph¸t triÓn ho¹t ®éng trªn c¸c thÞ tr­êng nh­ thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng, thÞ tr­êng më, thÞ tr­êng chøng kho¸n …®a d¹ng ho¸ c¸c c«ng cô, h×nh thøc tæ chøc tµi chÝnh nh»m ®éng viªn c¸c nguån lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. H×nh thµnh m«i tr­êng minh b¹ch, lµnh m¹nh vµ b×nh ®¼ng cho ho¹t ®éng tiÒn tÖ, ng©n hµng. 2. X©y dùng hµnh lang ph¸p lý, t¹o c¬ së cho sù ho¹t ®éng hiÖu qu¶ vµ chñ ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng. Tõ thùc tÕ cña ho¹t ®éng tÝn dông cho thÊy, vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò vÒ hµnh lang ph¸p lý cÇn ®­îc quan t©m. Bëi hiÖn nay, m«i tr­êng ph¸p lý cho ho¹t ®éng tÝn dông ch­a ®­îc hoµn thiÖn, ch­a râ rµng, chÆt chÏ vµ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. NHNN cÇn tiÕp tôc chØnh söa, bæ sung vµ ban hµnh c¸c quyÕt ®Þnh, th«ng t­ phï hîp víi c¬ chÕ hiÖn nay nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng v­íng m¾c, s¬ hë, chång chÐo cña c¬ chÕ cò, lµm t¨ng tÝnh tù chñ cña hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông. C¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông cÇn ph¶i ®­îc tù chñ h¬n n÷a, cã nh­ thÕ hä míi thùc sù chñ ®éng trong ho¹t ®éng kinh doanh, n©ng cao ®­îc hiÖu qu¶. Mét hµnh lang ph¸p lý hoµn thiÖn sÏ lµ c¬ s¬ v÷ng ch¾c cho ho¹t ®éng hiÖu qu¶ ®ã. 3. T¨ng c­êng c«ng t¸c thanh tra, gi¸m s¸t cña Nhµ n­íc vµ ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng b¶o hiÓm tiÒn göi. Ng©n hµng lµ ngµnh kinh doanh trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ. V× thÕ, nã tiÒm Èn kh¶ n¨ng rñi ro cao. XuÊt ph¸t tõ vai trß huyÕt m¹ch cho nÒn kinh tÕ x· héi ®Êt n­íc, ®Æc biÖt lµ trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ hiÖn nay, c«ng t¸c thanh tra gi¸m s¸t cÇn ph¶i ®­îc quan t©m ®óng møc nh»m gi¶m thiÓu c¸c rñi ro do sai sãt,vi ph¹m vÒ mÆt nghiÖp vô ®ång thêi gãp phÇn vµo viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ thùc hiÖn c¸c chñ tr­¬ng ®­êng lèi cña §¶ng, Nhµ n­íc. NHNN cÇn kiÖn toµn hÖ thèng thanh tra theo c¬ chÕ chØ ®¹o theo chiÒu thèng nhÊt ®ång thêi n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô, phÈm chÊt cña thanh tra, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ho¹t ®éng nµy. Bªn c¹nh ®ã, trong t­¬ng lai, khi thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt, rñi ro ®èi víi c¸c kho¶n tiÒn göi t¨ng lªn. X©y dùng mét hÖ thèng b¶o hiÓm tiÒn göi tõ b©y giê lµ cÇn thiÕt. B¶o hiÓm tiÒn göi sÏ ®¶m b¶o cho kh¸ch hµng ®èi víi kho¶n tiÒn göi cña hä. HiÖn nay, trªn thÕ giíi, hÖ thèng ng©n hµng sö dông hai h×nh thøc chÝnh lµ thanh to¸n hÕt vµ mua vµ n¾m quyÒn kiÓm so¸t trong ho¹t ®éng b¶o hiÓm tiÒn gñi. §Ó cã thÓ cã ®­îc mét hÖ thèng b¶o hiÓm tiÒn göi hiÖu qu¶ tr­íc hÕt cÇn ph¶i x©y dùng ®­îc hµnh lang ph¸p lý, t¹o nÒn t¶ng cho c¸c c¬ quan chøc n¨ng thùc thi chÝnh s¸ch qu¶n lý ®óng ®¾n. B­íc ®Çu, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ban hµnh mét sè c¬ së ph¸p lý ban ®Çu cho ho¹t ®éng nµy b¾t ®Çu tõ nghÞ ®Þnh sè 89/1999/N§-CP. KÕt luËn R â rµng, l·i suÊt cã vai trß rÊt quan träng. Mét chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp lµ rÊt cÇn thiÕt cho mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ hiÖu qu¶. Con ®­êng tiÕn tíi tù do ho¸ l·i suÊt ®­îc xem nh­ lµ tÊt yÕu cho ViÖt Nam trªn con ®­êng héi nhËp quèc tÕ. V× thÕ, ViÖt Nam x¸c ®Þnh cho m×nh ®æi míi vµ hoµn thiÖn kh«ng ngõng chÝnh s¸ch l·i suÊt, cëi bá mäi trë ng¹i nh»m thùc hiÖn thµnh c«ng chÝnh s¸ch l·i suÊt, mét néi dung cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Trong qu¸ tr×nh ®ã, Ng©n hµng Nhµ n­íc gi÷ vai trß cña ng­êi chØ ®¹o, ®iÒu tiÕt, ®¶m b¶o gi÷ v÷ng "®Þnh h­íng" cho ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng. Tµi liÖu tham kh¶o TiÒn tÖ, ng©n hµng vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh.(F. Miskin). Lý thuyÕt tiÒn tÖ(Gi¸o tr×nh Häc viÖn ng©n hµng). T¹p chÝ ng©n hµng. T¹p chÝ tµi chÝnh tiÒn tÖ. Thêi b¸o ng©n hµng(n¨m 2001). L·i suÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng( NguyÔn B¸ Nha-NXB Thèng kª 97).