Nguyên tắc ngân sách toàn diện - Một trong các nguyên tắc cơ bản của ngân sách nhà nước và sự thể hiên nguyên tắc này trong Luật ngân sách nhà nước năm 2002

BÀI LÀM Nguyên tắc ngân sách toàn diện là một trong các nguyên tắc cơ bản của ngân sách nhà nước, ngày nay đang tiếp tục được các nhà khoa học, các chủ thể quản lí nền tài chính các quốc gia thừa nhận và quan tâm nghiên cứu phát triển, pháp luật hóa đồng thời tìm cách đổi mới để ngày càng hoàn thiện, phù hợp với nền tài chính công hiện đại. Nguyên tắc này có thể được diễn tả bằng hai nội dung cơ bản sau đây: Thứ nhất, Ngân sách nhà nước phải là một ngân sách toàn diện và bao quát. Mọi khoản thu và mọi khoản chi đều phải ghi và thể hiện rõ ràng trong bản dự toán ngân sách nhà nước hàng năm đã được Quốc hội quyết định. Có nghĩa là các khoản thu và chi trong ngân sách nhà nước phải được hợp thành một tài liệu duy nhất, phản ảnh đầy đủ mọi chương trình tài chính của chính phủ, không được phép để ngoài dự toán ngân sách bất kỳ khoản thu, chi nào dù là nhỏ nhất. Nguyên tắc này bảo đảm tính nghiêm ngặt của ngân sách nhà nước, giúp nhà nước nắm và điều hành toàn bộ ngân sách nhà nước; chống tùy tiện, đảm bảo cho ngân sách được thiết lập rõ ràng, cụ thể, minh bạch, đầy đủ và dễ kiểm soát, tránh sự thất thoát, lãng phí, sự gian lận hay biển thủ công quỹ trong quá trình thực hiện dự toán ngân sách nhà nước hàng năm. Thứ hai, Các khoản thu và các khoản chi được ghi vào ngân sách bằng các đại lượng tiền tệ cụ thể, trong đó khoản thu được tập hợp thành một khối thống nhất không phân biệt để thực hiện các khoản chi. Hay nói cách khác, các khoản thu và chi không được phép bù trừ cho nhau mà phải thể hiện rõ ràng từng khoản thu và mỗi khoản chi trong mục lục ngân sách nhà nước được duyệt; không được phép dùng riêng một khoản thu cho một khoản chi cụ thể nào mà mọi khoản thu đều được dùng để tài trợ cho mọi khoản chi. Mặc dù vậy, các khoản chi có thể được chuyên trách hóa (được chia ra làm nhiều quỹ nhỏ) cho những mục đích nhất định đã được xác định trước, và tất nhiên, khi áp dụng nguyên tắc này cần tính đến việc phải tuân hủ nguyên tắc “Các khoản đi vay để bù đắp bội chi ngân sách không được sử dụng để chi tiêu dùng mà chỉ được sử dụng để chi cho đầu tư phát triển”. Nguyên tắc ngân sách toàn diện được thể hiện khá cụ thể trong Luật ngân sách nhà nước năm 2002. Tại Điều 1 qui định: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. Qui định này cho thấy tinh thần của nhà làm luật rằng, mọi khoản thu và chi của ngân sách nhà nước đều phải tập trung đầy đủ, toàn bộ vào ngân sách nhà nước; các khoản thu, chi phải được hợp thành một tài liệu duy nhất là bản dự toán ngân sách nhà nước và do Quốc hội quyết định. Hơn thế nữa, Điều 6 Luật ngân sách nhà nước năm 2002, cũng quy định: “Các khoản thu, chi của ngân sách nhà nước đều phải được hạch toán, kế toán, quyết toán đầy đủ, kịp thời, đúng chế độ”; và cùng với các qui định: “Ngân sách nhà nước được quản lý thống nhất theo nguyên tắc tập trung dân chủ, công khai, minh bạch, có phân công, phân cấp quản lý, gắn quyền hạn với trách nhiệm. Quốc hội quyết định dự toán ngân sách nhà nước, phân bổ ngân sách trung ương, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước” (Điều 3). Điều 61: “1. Các tổ chức, cá nhân có nhiệm vụ thu, chi ngân sách nhà nước phải tổ chức hạch toán kế toán, báo cáo và quyết toán theo đúng chế độ kế toán của Nhà nước. 2. Kho bạc Nhà nước tổ chức thực hiện hạch toán kế toán ngân sách nhà nước; định kỳ báo cáo việc thực hiện dự toán thu, chi ngân sách cho cơ quan tài chính cùng cấp và cơ quan nhà nước hữu quan. Bộ trưởng Bộ Tài chính quy định cụ thể chế độ kế toán ngân sách nhà nước và chế độ báo cáo tài chính.”. Điều 12, khoản 2 qui định: “Kế toán và quyết toán ngân sách nhà nước được thực hiện thống nhất theo chế độ kế toán của Nhà nước và Mục lục ngân sách nhà nước”. Các qui định này thể hiện tinh thần của nhà làm luật rằng mọi khoản thu và chi của ngân sách nhà nước các cấp, bất luận là lớn hay nhỏ đều phải được ghi chép đầy đủ vào các tài liệu kế toán ngân sách theo chế độ kế toán hiện hành, phải bảo đảm tính công khai, minh bạch nhằm bảo đảm cho các cơ quan hữu trách dễ kiểm soát chúng trong quá trình thực hiện; đồng thời không cho phép bất cứ khoản thu, chi nào được để ngoài ngân sách nhà nước; từng khoản thu và khoản chi phải được thể hiện rõ ràng trong mục lục ngân sách nhà nước. Hơn thế nữa, giữa các khoản thu, chi của bất kỳ đơn vị dự toán nào cũng không được bù trừ cho nhau, mà mọi khoản thu được thống nhất và dùng để thực hiện mọi khoản chi (điều này cũng được thể hiện ở Điều 37). Mặc dù thế, khi áp dụng nguyên tắc mọi khoản chi đều được dùng để tài trợ cho mọi khoản chi cũng phải tuân thủ nguyên tắc qui định tại khoản 2 Điều 8: “Bội chi ngân sách nhà nước được bù đắp bằng nguồn vay trong nước và ngoài nước. Vay bù đắp bội chi ngân sách nhà nước phải bảo đảm nguyên tắc không sử dụng cho tiêu dùng, chỉ được sử dụng cho mục đích phát triển và bảo đảm bố trí ngân sách để chủ động trả hết nợ khi đến hạn.” Như vậy, có thể nói nguyên tắc ngân sách toàn diện chính là nguyên tắc bảo đảm tính toàn vẹn của ngân sách, tuân thủ mọi quyết toán ngân sách trong bản dự toán ngân sách của Quốc hội, được thể hiện khá rõ trong Luật ngân sách nhà nước năm 2002. Tuy nhiên, trên thực tế cũng đã sinh ra một vài trường hợp ngoại lệ của việc thi hành nguyên tắc ngân sách toàn diện. Chẳng hạn như hiện tượng tăng chi ngoài dự toán trong một số trường hợp, ví dụ: kinh phí phòng chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, chi bù lỗ kinh doanh đầu năm, chi hỗ trợ của ngân sách Trung ương cho các địa phương để bù giảm thu cân đối ngân sách địa phương do thực hiện chính sách miễn, giảm, giãn thuế và thực hiện chế độ khuyến khích cho các địa phương hoàn thành vượt dự toán thu theo quy định của Luật NSNN…Trong những trường hợp này, pháp luật cũng chấp nhận nhưng sau đó phải có báo cáo về việc tăng chi, trường hợp xảy ra bội chi thì phải có các giải pháp để khắc phục. Kết luận Qua những phân tích trên đây về nguyên tắc ngân sách toàn diện, chúng ta thấy được tầm quan trọng của nguyên tắc này trong công tác quản lí nền tài chính quốc gia nói chung và trong công tác quản lí, chỉ đạo ngân sách nhà nước nói riêng. Nước ta đang trong quá trình đổi mới, phát triển kinh tế - xã hội; việc quản lí và chỉ đạo ngân sách nhà nước càng cần phải được tổ chức thực hiện một cách khoa học, đảm bảo cho sự ổn định mọi mặt của đất nước. Vì vậy, nguyên tắc ngân sách toàn diện càng phải được ý thức và thực hiện một cách triệt để. Vì về bản chất, việc tuân thủ và thực hiện tốt nguyên tắc ngân sách toàn diện cũng là sự thể hiện công tác quản lí, chỉ đạo ngân sách nhà nước một cách khoa học, hiệu quả. Một khi xa rời nguyên tắc này, không những dẫn đến nguy cơ phá vở trật tự quản lí ngân sách nhà nước mà còn tạo điều kiện cho việc vi phạm pháp luật về ngân sách nhà nước, tạo điều kiện cho sự gian lận và biển thủ công quỹ.