Những điểm mới của Luật trọng tài thương mại 2010 so với pháp lệnh trọng tài 2003

ĐẶT VẤN ĐỀ: Để đáp ứng nhu cầu của hoạt động trọng tài trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước, ngày 25/02/2003, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh Trọng tài Thương mại (có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2003) tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động của các Trung tâm Trọng tài thương mại thay cho hoạt động của các Trọng tài kinh tế. Pháp lệnh Trọng tài thương mại về cơ bản phù hợp với pháp luật và thông lệ quốc tế trong việc điều chỉnh các vấn đề chủ yếu của Trọng tài như: quy định về hiệu lực của thoả thuận trọng tài, điều kiện trở thành Trọng tài viên, về trọng tài vụ việc, mở rộng thẩm quyền chọn trọng tài viên, ghi nhận mối quan hệ giữa Trọng tài và Toà án bằng một loạt các quy định cụ thể như hỗ trợ thi hành thoả thuận trọng tài, chỉ định Trọng tài viên, giải quyết khiếu nại về thẩm quyền của Hội đồng trọng tài, áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, giải quyết yêu cầu huỷ quyết định trọng tài, lưu trữ hồ sơ trọng tài ... Tuy nhiên, bên cạnh những ưu việt nói trên, qua 06 năm thực hiện, Pháp lệnh Trọng tài thương mại đã bộc lộ không ít những hạn chế và bất cập, cần được khắc phục bằng việc ban hành một đạo luật mới về trọng tài thương mại – Luật Trọng tài thương mại để thay thế Pháp lệnh Trọng tài thương mại 2003 trên cơ sở kế thừa những chế định tiến bộ, phù hợp với Pháp lệnh kết hợp với những quy định mới, hoàn chỉnh hơn. Vậy ta hiểu thế nào là trọng tài thương mại? Những tranh chấp nào có thể được giải quyết bằng trọng tài thương mại? Luật trọng tài thương mại năm 2010 có những điểm gì mới so với pháp lệnh trọng tài thương mại 2003? Tất cả câu hỏi sẽ được giải đáp trong phần nội dung của bài tập này. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ: I./ KHÁI QUÁT VỀ TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI. 1.Trọng tài thương mại là gì? Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại tiến hành theo trình tự, thủ tục do các bên thỏa thuận hoặc theo quy định của pháp luật. Việc giải quyết tranh chấp được tiến hành bởi Hội đồng trọng tài thuộc một trung tâm trọng tài nhất định hoặc bởi Hội đồng trọng tài do các bên thành lập, tùy thuộc vào quyền lựa chọn của các bên. Các bên có thể tìm hiểu trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp thông qua quy tắc tố tụng trọng tài của các trung tâm trọng tài thương mại hoặc các văn bản pháp luật của nhà nước về trọng tài thương mại. 2. Những tranh chấp nào có thể giải quyết bằng trọng tài thương mại? Các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại. Hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác. II./ NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬT TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI NĂM 2010 SO VỚI PHÁP LỆNH TRỌNG TÀI 2003. Luật Trọng tài thương mại có 13 Chương và 82 Điều, với những điểm mới cơ bản sau đây: 1. Mở rộng thẩm quyền của Trọng tài . a, Về phạm vi thẩm quyền: Theo quy định tại Điều 2 của Luật Trọng tài thương mại, Trọng tài có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp sau: a. Tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại; b. Tranh chấp phát sinh giữa các bên trong đó ít nhất một bên có hoạt động thương mại; c. Tranh chấp khác giữa các bên mà pháp luật quy định được giải quyết bằng Trọng tài. Luật đã khắc phục những hạn chế của Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003, khắc phục việc phân định không rõ ràng phạm vi thẩm quyền của Trọng tài đối với các tranh chấp thương mại, trên cơ sở đó bảo đảm sự tương thích giữa các văn bản pháp luật hiện hành như Bộ luật Dân sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật thương mại, Luật Đầu tư và các luật chuyên ngành. Như vậy, ngoài việc có thẩm quyền đối với các tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại, Luật còn để mở khả năng trọng tài có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp không phát sinh từ hoạt động thương mại nhưng được pháp luật có liên quan quy định sẽ được giải quyết bằng trọng tài b. Về chủ thể tranh chấp: Luật không có giới hạn về phạm vi chủ thể tranh chấp. Tổ chức, cá nhân bất kỳ đều có thể thỏa thuận lựa chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp miễn là lĩnh vực tranh chấp phát sinh từ hoạt động thương mại. Trong khi đó, theo Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003, chỉ có tổ chức kinh doanh hoặc cá nhân kinh doanh mới có quyền lựa chọn trọng tài. Thực tiễn áp dụng cho thấy, việc giới hạn phạm vi chủ thể tranh chấp chỉ bao gồm “tổ chức kinh doanh” và “cá nhân kinh doanh” khiến các bên tranh chấp và các trung tâm trọng tài gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Thứ nhất, về thuật ngữ “cá nhân kinh doanh”. Do Pháp lệnh và các văn bản hướng dẫn thi hành Pháp lệnh không giải thích thế nào là “cá nhân kinh doanh” nên có nhiều cách hiểu khác nhau về thuật ngữ này. Có quan điểm cho rằng, bất kỳ một cá nhân nào bỏ vốn ra để đầu tư, kinh doanh không phân biệt phạm vi và quy mô kinh doanh đều được gọi là cá nhân kinh doanh. Tuy nhiên, quan điểm khác lại cho rằng để được gọi là “cá nhân kinh doanh” thì cá nhân đó phải có đăng ký kinh doanh. Thứ hai, về thuật ngữ “tổ chức kinh doanh”. Trong thực tế, có rất nhiều tổ chức không phải là tổ chức kinh doanh như các ban quản lý dự án, cơ quan hành chính sự nghiệp tham gia đấu thầu hoặc giao kết các hợp đồng, kể cả các hợp đồng mua sắm chính phủ, trong đó sử dụng trọng tài theo khuyến nghị của các nhà tài trợ, định chế tài chính quốc tế như Ngân hàng thế giới, Ngân hàng Phát triển châu Á v.v.... và trên thế giới các chủ thể này hoàn toàn có quyền lựa chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp, tuy nhiên tại Việt Nam lại không được phép lựa chọn trọng tài vì không phải là tổ chức, cá nhân kinh doanh. Ngoài ra, với sự xuất hiện của Luật Đầu tư năm 2005 trong đó xác định trọng tài có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp mà một bên chủ thể là cơ quan quản lý Nhà nước nên quy định của Pháp lệnh trọng tài năm 2003 đã không còn phù hợp nữa. Những điểm bất cập trên đã khiến các trung tâm trọng tài phải từ chối giải quyết nhiều vụ tranh chấp do các bên tranh chấp không phải là tổ chức kinh doanh hoặc cá nhân kinh doanh. Tuy nhiên, Luật Trọng tài thương mại đã dỡ bỏ những hạn chế và bất cập trên. Với việc mở rộng thẩm quyền của trọng tài, số vụ tranh chấp đưa ra trọng tài sẽ nhiều hơn trong thời gian tới. 2. Khắc phục sự không rõ ràng của Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003 về các trường hợp thoả thuận trọng tài. Điều 18 của Luật giới hạn 06 tình huống thoả thuận trọng tài bị coi là vô hiệu gồm: 1. Tranh chấp phát sinh trong các lĩnh vực không thuộc thẩm quyền của Trọng tài theo quy định tại Điều 2 của Luật này. 2. Người xác lập thoả thuận trọng tài không có thẩm quyền theo quy định của pháp luật. 3. Người xác lập thoả thuận trọng tài không có năng lực hành vi dân sự theo quy định của Bộ luật dân sự. 4. Hình thức của thoả thuận trọng tài không phù hợp với quy định tại Điều 16 của Luật này. 5. Một trong các bên bị lừa dối, bị đe doạ, bị cưỡng ép trong quá trình xác lập thoả thuận trọng tài và có yêu cầu tuyên bố thoả thuận trọng tài đó là vô hiệu. 6. Thỏa thuận trọng tài vi phạm điều cấm của pháp luật. Đặc biệt Luật đã bỏ quy định về việc thỏa thuận trọng tài vô hiệu khi không chỉ rõ tên tổ chức trọng tài có thẩm quyền giải quyết. Ngoài ra, để giải quyết vấn đề thỏa thuận trọng tài không rõ ràng, Luật cho phép các bên có quyền thỏa thuận lại. Trong trường hợp không thỏa thuận được thì bên khởi kiện (Nguyên đơn) có quyền được tự do lựa chọn tổ chức trọng tài mà mình cho là phù hợp để khởi kiện nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình (Điều 43 khoản 5). Với quy định này sẽ ngăn chặn và giảm bớt tình trạng thỏa thuận trọng tài bị vô hiệu hoặc tình trạng không có cơ quan nào giải quyết tranh chấp. 3. Lần đầu tiên Luật có quy định về tranh chấp liên quan đến một bên là người tiêu dùng. Theo Luật Trọng tài thương mại (Điều 17), đối với các tranh chấp giữa nhà cung cấp hàng hóa, dịch vụ và người tiêu dùng, dù điều khoản trọng tài đã được ghi nhận trong các điều kiện chung về cung cấp hàng hoá, dịch vụ do nhà cung cấp soạn sẵn thỏa thuận trọng tài thì người tiêu dùng vẫn được quyền lựa chọn Trọng tài hoặc Tòa án để giải quyết tranh chấp. Nhà cung cấp hàng hóa, dịch vụ chỉ được quyền khởi kiện tại Trọng tài nếu được người tiêu dùng chấp thuận. Quy định này dựa trên một thực tế là thông thường người tiêu dùng bị đặt ở một vị thế có nhiều nguy cơ bị lạm dụng bởi các điều kiện và điều khoản trong hợp đồng in sẵn của người bán hàng hoặc người cung cấp dịch vụ, do vậy cần có quy định bảo vệ họ trong các tình huống cần thiết. 4. Kế thừa Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003. Luật Trọng tài thương mại vẫn có các quy định về tiêu chuẩn tối thiểu đối với Trọng tài viên nhằm hình thành ở nước ta một đội ngũ trọng tài viên nòng cốt có năng lực, có tính chuyên nghiệp, có chuyên môn và uy tín xã hội. Theo đó cá nhân có năng lực hành vi dân sự, có trình độ đại học trở lên và đã qua thực tế công tác từ năm năm trở lên có thể là Trọng tài viên (Điều 20 khoản 1 (a), 1(b). Đặc biệt, để tạo điều kiện cho các bên tranh chấp có thể lựa chọn Trọng tài viên phù hợp nhất để giải quyết vụ tranh chấp đòi hỏi chuyên môn sâu, Luật có quy định mở đó là trong trường hợp đặc biệt, chuyên gia có trình độ chuyên môn cao và có nhiều kinh nghiệm thực tiễn, tuy không đáp ứng được yêu cầu của 1 (a), 1(b), cũng có thể được chọn làm Trọng tài viên (Điều 20 khoản 3) Khắc phục những hạn chế của Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003, Luật Trọng tài thương mại không yêu cầu Trọng tài viên phải có quốc tịch Việt Nam. Điều đó có nghĩa là người nước ngoài cũng có thể được chỉ định làm Trọng tài viên ở Việt Nam nếu các bên tranh chấp hoặc tổ chức trọng tài tín nhiệm họ. Quy định này đáp ứng nhu cầu thực tế trong giai đoạn Việt Nam tăng cường hội nhập kinh tế quốc tế. 5. Về trọng tài quy chế. So với Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003, Luật Trọng tài bổ sung một số nội dung dưới đây: Thứ nhất, so với Pháp lệnh năm 2003, Luật Trọng tài thương mại đã đưa ra định nghĩa pháp lý về Trọng tài quy chế để thay cho khái niệm “Hội đồng trọng tài được thành lập tại Trung tâm trọng tài” do Pháp lệnh năm 2003 quy định. Theo đó, Trọng tài quy chế là hình thức trọng tài được tiến hành tại Trung tâm trọng tài và theo quy tắc tố tụng của Trung tâm trọng tài. Thứ hai, Luật cho phép các Trung tâm trọng tài được ban hành quy tắc tố tụng trọng tài phù hợp với đặc thù của mỗi trung tâm để tăng thêm tính hấp dẫn đối với các bên tranh chấp. Chỉ khi nào các bên không có thỏa thuận hoặc Quy tắc tố tụng trọng tài của trung tâm trọng tài không có quy định khác, lúc đó Luật mới đưa ra quy định hướng dẫn. Thứ ba, Luật cho phép các tổ chức trọng tài nước ngoài được mở chi nhánh, văn phòng đại diện tại Việt Nam theo quy định của pháp luật Việt Nam và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. 6. Luật đã nâng vị thế của Trọng tài một cách đáng kể. Thông qua việc cho phép Hội đồng trọng tài được thu thập chứng cứ (Điều 47), triệu tập nhân chứng (Điều 48), áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời (Điều 50). Điều này sẽ giúp cho tố tụng trọng tài vận hành có hiệu quả hơn. Ở đây, Luật đã tiếp thu quy định của Luật mẫu UNCITRAL được thông qua năm 2006. 7. Luật đã hạn chế nguy cơ phán quyết của Trọng tài bị Tòa án tuyên hủy bởi quy định không phù hợp của Pháp lệnh năm 2003. Ví dụ như quy định về quyền của một bên được gửi đơn lên Toà án yêu cầu huỷ quyết định trọng tài nếu “không đồng ý với quyết định trọng tài”, bởi vì các quy định này của Pháp lệnh đã làm cho tố tụng trọng tài trở nên rất rủi ro và làm mất đi tính chung thẩm của phán quyết trọng tài. Về căn cứ hủy phán quyết trọng tài, Luật quy định các căn cứ rõ ràng, cụ thể, phù hợp với Luật Mẫu UNCITRAL, xóa bỏ một số căn cứ hủy phán quyết trọng tài không rõ ràng được quy định trong Điều 54 khoản 5 Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003 đó là căn cứ: “Bên yêu cầu chứng minh được trong quá trình giải quyết vụ tranh chấp có Trọng tài viên vi phạm nghĩa vụ của Trọng tài viên quy định tại khoản 2 Điều 13 của Pháp lệnh này”. Trên thực tế những tiêu chí “vô tư”, “khách quan” không được quy định rõ ràng nên rất dễ bị lạm dụng để yêu cầu hủy phán quyết trọng tài. Theo Điều 68 Luật Trọng tài thương mại, các căn cứ hủy phán quyết trọng tài gồm: 1. Tòa án xem xét việc hủy phán quyết trọng tài khi có đơn yêu cầu của một bên. 2. Phán quyết trọng tài bị hủy nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây: a) Không có thoả thuận trọng tài hoặc thỏa thuận trọng tài vô hiệu; b) Thành phần Hội đồng trọng tài, thủ tục tố tụng trọng tài không phù hợp với thoả thuận của các bên hoặc trái với các quy định của Luật này; c) Vụ tranh chấp không thuộc thẩm quyền của Hội đồng trọng tài; trường hợp phán quyết trọng tài có nội dung không thuộc thẩm quyền của Hội đồng trọng tài thì nội dung đó bị huỷ; d) Chứng cứ do các bên cung cấp mà Hội đồng trọng tài căn cứ vào đó để ra phán quyết là giả mạo; Trọng tài viên nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác của một bên tranh chấp làm ảnh hưởng đến tính khách quan, công bằng của phán quyết trọng tài; đ) Phán quyết trọng tài trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam. Điểm khác biệt so với Pháp lệnh Trọng tài thương mại năm 2003 là Luật đã phân chia nghĩa vụ chứng minh về căn cứ hủy thành 2 trường hợp. Đối với các căn cứ tại khoản a, b, c, d bên yêu cầu hủy có nghĩa vụ chứng minh. Đối với yêu cầu hủy phán quyết trọng tài quy định tại điểm đ, Tòa án có trách nhiệm chủ động xác minh thu thập chứng cứ để quyết định hủy hay không hủy phán quyết trọng tài. 8. Một trong những quy định mới của Luật Trọng tài thương mại là đã tiếp thu một nguyên tắc cấm hành vi mâu thuẫn trong tố tụng là nguyên tắc rất quan trọng đã hình thành lâu đời trong pháp luật tố tụng của các nước phát triển. Quy định mới của Luật (Điều 13), theo đó một bên phát hiện có vi phạm quy định của Luật này hoặc của thỏa thuận trọng tài mà vẫn tiếp tục thực hiện tố tụng trọng tài và không phản đối những vi phạm trong thời hạn do Luật này quy định thì mất quyền phản đối tại trọng tài hoặc Tòa án. Quy định này nhằm ngăn chặn một cách có hiệu quả các hành vi cơ hội trong tố tụng trọng tài. 9. Vấn đề về mối quan hệ giữa Trọng tài với Toà án trong toàn bộ quá trình giải quyết vụ tranh chấp của các bên. Luật đã đưa ra một loạt các quy định mới nhằm xác định mối quan hệ pháp lý quan trọng này. . Luật đã đưa ra một loạt các quy định mới nhằm xác định mối quan hệ pháp lý quan trọng này: xác định rõ cụ thể ở điều 7 đã quy địnhTòa án có thẩm quyền đối với hoạt động trọng tài và liệt kê 8 nội dung thẩm quyền của Toà án trong quan hệ với Trọng tài bao gồm: thu thập chứng cứ, lưu giữ chứng cứ; đăng ký phán quyết trọng tài; tuyên thoả thuận trọng tài vô hiệu; xác định thẩm quyền của Hội đồng trọng tài; giải quyết và yêu cầu huỷ phán quyết trọng tài; bảo đảm sự có mặt của người làm chứng; áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời; chỉ định, thay đổi trọng tài viên. Quy định tại các điều luật khác liên quan đã cụ thể hoá nội dung những thẩm quyền này của Toà án. Quy định này đã khắc phục được những bất cập của Pháp lệnh TTTM, tạo điều kiện để các Tòa án và Hội đồng trọng tài cũng như các bên tranh chấp tránh được lúng túng trong các trường hợp cụ thể, góp phần tạo điều kiện thuận lợi để trọng tài hoạt động có hiệu quả.   10. Quy định phù hợp hơn về thủ tục Tòa án xét đơn yêu cầu hủy phán quyết trọng tài. Khác với Pháp lệnh TTTM, thủ tục tòa án xét đơn yêu cầu hủy phán quyết trọng tài theo Luật TTTM chỉ có một cấp và có giá trị chung thẩm. Luật quy định một Hội đồng gồm 03 thẩm phán xem xét đơn yêu cầu hủy phán quyết trọng tài và quyết định của Hội đồng là chung thẩm có hiệu lực thi hành ngay là phù hợp (Điều 71). 11. Nhằm khuyến khích hoạt động của các tổ chức trọng tài, tạo điều kiện cho các Trọng tài viên nâng cao trình độ nghiệp vụ trọng tài, bảo vệ các quyền và thực hiện tốt nghĩa vụ, Luật TTTM có 01 điều quy định về việc thành lập Hiệp hội trọng tài. Hiệp hội trọng tài là tổ chức xã hội - nghề nghiệp của Trọng tài viên và các Trung tâm trọng tài. Việc thành lập và hoạt động của Hiệp hội trọng tài được thực hiện theo quy định của pháp luật về hội nghề nghiệp (Điều 22 Luật TTTM). 12. Ngoài ra, luật trọng tài thương mại 2010 còn có điểm mới nữa là: Cho phép các tổ chức trọng tài nước ngoài được mở chi nhánh, văn phòng đại diện tại Việt Nam theo quy định của pháp luật Việt Nam và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên (Chương XII với 07 Điều). IV. THỰC TIẾN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP THƯƠNG MẠI BẰNG TRỌNG TÀI Ở NƯỚC TA HIỆN NAY: Hình thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài là hình thức giải quyết tranh chấp thương mại hiện đại nhất trong các hinh thức giải quyết tranh chấp ngoài tòa án. Đây cũng là hình thức giải quyết tranh chấp thương mại phổ biến của các nước trên thế giới. Tại VN, trọng tài phi chính phủ cũng xuất hiện khá sớm với sự hình thành Hội đồng Trọng tài Ngoại thương (thành lập năm 1963) và Hội đồng Trọng tài Hàng hải (thành lập năm 1964). Năm 2003, theo Quyết định 204/TTg ngày 28/4/2003 của Thủ tướng Chính phủ, hai tổ chức trọng tài này được hợp nhất thành Trung tâm Trọng tài quốc tế VN, có thẩm quyền giải quyết các tranh chấp phát sinh trong hoạt động thương mại trong nước và quốc tế. Trải qua 16 năm hình thành và phát triển, tổ chức trọng tài đã đạt được những thành tựu nhất định. Ở Việt Nam hiện nay có 7 trung tâm trọng tài tập trung chủ yếu tại Hà Nội, và TP Hồ Chí Minh, đáp ứng phần lớn nhu cầu của các thương nhân. Qua 16 năm hoạt động, tổ chức trọng tài (VIAC )đã có những bước phát triển về nhiều mặt, thu hút ngày càng nhiều tổ chức, cá nhân kinh doanh tham gia giải quyết tranh chấp. Đặc biệt, trong ba năm trở lại đây, số lượng vụ tranh chấp giải quyết tại trọng tài thương mại (VIAC ) đã tăng lên 250 - 300% so với trước. Nếu tại thời điểm mới thành lập năm 2003, số lượng vụ tranh chấp được giải quyết tại VIAC chỉ có khoảng 15-20 vụ/năm, con số này hiện nay lên tới khoảng 50-60 vụ/năm, trong đó hơn 80% là tranh chấp có yếu tố nước ngoài. Riêng năm 2009, VIAC đã thụ lý và giải quyết 2 vụ có trị giá trên 10 triệu USD, vượt xa rất nhiều con số phổ biến là vài chục hoặc vài trăm nghìn USD/vụ trước đây. Mức độ phức tạp của các vụ tranh chấp cũng tăng lên đáng kể. Ngoài dạng tranh chấp phổ biến liên quan đến hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế, gần đây các tranh chấp trong lĩnh vực xây dựng, đầu tư, vận tải, hàng hải, bảo hiểm... cũng tăng lên cùng với việc xuất hiện nhiều dạng tố tụng phức tạp (chọn ngôn ngữ là tiếng nước ngoài, luật áp dụng là luật nước ngoài, thủ tục rút ngắn...). Bên cạnh đó, với đội ngũ 123 trọng tài viên là những chuyên gia hàng đầu của VN về pháp luật và các lĩnh vực đa dạng của nền kinh tế, VIAC được coi là địa điểm giải quyết tranh chấp uy tín và tin cậy của nhiều thương nhân. Có được những thành tựu trên là xuất phát từ những ưu điểm của phương thức trọng tài thương mại, đó là: Thứ nhất, quyết định của Trọng tài là chung thẩm và vì vậy nó có giá trị bắt buộc đối với các bên, các bên không thể chống án hay kháng cáo. Việc xét xử tại Trọng tài chỉ diễn ra ở một cấp xét xử, đó cũng chính là điều khác biệt cơ bản so với xét xử tại Tòa án bởi thông thường xét xử tại Tòa án diễn ra ở hai cấp. Hội đồng trọng tài sau khi tuyên phán quyết xong là đã hoàn thành nhiệm vụ của mình và chấm dứt sự tồn tại. Thứ hai, hoạt động của Trọng tài diễn ra liên tục vì Hội đồng Trọng tài xét xử vụ kiện là do các bên thỏa thuận lựa chọn, hoặc được chỉ định để giải quyết vụ kiện, do đó các trọng tài viên là người theo vụ kiện từ đầu đến cuối, vì vậy họ có điều kiện để nắm bắt và tìm hiểu thấu đáo các tình tiết của vụ việc. Chính điều này có lợi ngay cả khi các bên luôn hòa giải hoặc giải quyết tranh chấp thông qua đàm phán, trọng tài có thể hỗ trợ các bên đạt tới một thỏa thuận, điều mà ít xảy ra ở tòa án. Thứ ba, trọng tài xét xứ bí mật bởi tiến trình giải quyết của Trọng tài có tính riêng biệt. Hầu hết các quy định pháp luật về Trọng tài của các quốc gia đều thừa nhận nguyên tắc Trọng tài xử kín nếu các bên không có thỏa thuận khác. Đây là một ưu điểm quan trọng bởi các doanh nghiệp không muốn các chi tiết của vụ tranh chấp bị đem ra công khai trước Tòa án, điều mà các doanh nghiệp luôn coi là tối kỵ trong hoạt động kinh doanh của mình. Thứ tư, khi xét xử, trọng tài cho phép các bên được sử dụng kinh nghiệm của các chuyên gia và điều này được thể hiện ở quyền chọn Trọng tài viên của các bên. Các bên có thể chọn một Hội đồng Trọng tài dựa trên trình độ, năng lực, sự hiểu biết vững vàng của họ về pháp luật thương mại quốc tế, về các lĩnh vực chuyên biệt như licensing, leasing, xuất nhập khẩu hàng hóa và dịch vụ, sở hữu trí tuệ, chứng khoán... Thứ năm, hoạt động xét xử của Trọng tài liên tục do đó tiết kiệm thời gian, chi phí và tiền bạc cho doanh nghiệp. Trong khi đó giải quyết tranh chấp bằng Tòa án thường rất khó đạt được điều này bởi Tòa án phải giải quyết nhiều tranh chấp cùng một lúc, do đó tình trạng án tồn đọng là điều không thể tránh khỏi. Thứ sáu, giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài thể hiện tính năng động, linh hoạt và mềm dẻo, do đó để thích ứng hơn so với giải quyết tranh chấp bằng Tòa án. Tòa án khi xét xử phải tuân thủ một cách đầy đủ và nghiêm ngặt các quy định có tính chất quy trình, thủ tục, trình tự được quy định trong Bộ luật tố tụng dân sự 2004 và các văn bản hướng dẫn liên quan. Thực tiễn cho thấy giải quyết tranh chấp bằng trọng tài VIAC thường kéo dài tối đa là 6 tháng, trong khi đó giải quyết tranh chấp tại Tòa án có trường hợp kéo dài mấy năm. Thứ bảy, việc xét xử tranh chấp bằng Trọng tài đảm bảo tính bí mật cao và vì vậy sẽ tránh cho các bên nguy cơ làm tổn thương đến mối quan hệ hợp tác làm ăn vốn có, trong khi đó việc xét xử công khai tại Tòa án thường dễ làm cho các bên rơi vào thế đối đầu nhau với kết cục là một bên được thừa nhận như một người chiến thắng, còn bên kia thấy mình là một kẻ thua cuộc. Việc xét xử tranh chấp bằng Trọng tài trên thực tế đã làm giảm đáng kể mức độ xung đột, căng thẳng của những bất đồng bởi nó diễn ra trong một không gian kín, nhẹ nhàng, mang nặng tính trao đối đề tìm ra sự thật khách quan của vụ/việc. Đó chính là những yếu tố tạo điều kiện để các bên duy trì được quan hệ đối tác, quan hệ thiện chí đối với nhau. Hơn nữa, sự tự nguyện thi hành quyết định của một bên sẽ làm cho bên kia có sự tin tưởng tốt hơn trong quan hệ làm ăn có thể diễn ra trong tương lai. Với những ưu điểm như vậy, việc giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài đã ngày càng trở thành một phương thức tố tụng kinh doanh - thương mại hữu hiệu và được các bên lựa chọn bên ngoài tố tụng bằng Tòa án. Bên cạnh những thành tựu đã đat được thì phương thức giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài bộc lộ không ít điểm hạn chế và gặp không ít khó khăn trong quá trình xét xử như: - Việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài rất nhanh chóng theo nguyên tắc giải quyết một lần nên đôi khi quyết định của trọng tài không đảm bảo được tính chính xác, khách quan. Trong khi việc giải quyết tranh chấp tại tòa án có thể qua nhiều cấp xét xử, đảm bảo cho quyết định của tòa án được xem xét một cách toàn diện, chính xác, đúng pháp luật. - Cơ quan trọng tài kinh tế không có quyền ra lệnh kê biên khẩn cấp tạm thời đối với tài sản là đối tượng tranh chấp. Việc kê biên chỉ được thực hiện thông qua toà án trên cơ sở yêu cầu của trọng tài. Quá trình kê biên theo trình tự này có thể kéo dài, không đảm bảo phong tỏa tài sản kịp thời để phòng ngừa việc tẩu tán tài sản. - Chi phí cho việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại ở nước ta hiện nay lớn hơn rất nhiều so với việc giải quyết tranh chấp tại tòa án do đó gây khó khăn cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong việc lựa chọn phương thức giải quyết này. Cho đến nay, số lượng các vụ giải quyết tranh chấp qua trọng tài kinh tế hết sức nhỏ. Tại thành phố Hà Nội, tranh chấp kinh tế bằng hình thức trọng tài năm 2005, chỉ có 13 vụ, năm 2004, khoảng 10 vụ. ở TP Hồ Chí Minh - nơi có nền kinh tế sôi động, số lượng doanh nghiệp chiếm phần lớn so với cả nước, tuy nhiên, số vụ đưa ra giải quyết bằng trọng tài chiếm một tỷ lệ nhỏ so với số lượng tranh chấp xảy ra trong đời sống thương mại ở nước ta. Pháp lệnh về trọng tài vẫn còn có những hạn chế, làm giảm hiệu lực hoạt động của các trung tâm trọng tài. Một phán quyết của trọng tài dù có chính xác đến đâu cũng cần phải có một quyết định công nhận và cho thi hành của Toà án hoặc quyết định của cơ quan thi hành án. Quy định này, làm tăng thêm tâm lý e ngại của các doanh nghiệp khi sử dụng trọng tài để phân xử tranh chấp.mặt khác, Tồn tại trong bản thân của các trung tâm trọng tài. Thực tiễn là như vậy, nhưng mạng lưới trọng tài của chúng ta lại quá thưa thớt. Đến thời điểm hiện nay, chúng ta chỉ có thể đếm trên đầu ngón tay. Hoạt động của các trung tâm trọng tài chỉ dựa vào nguồn vốn tự có của các nhà sáng lập, nguồn thu từ các vụ tranh chấp. Nhưng các vụ tranh chấp quá ít ỏi, nguồn thu quá hạn hẹp, hạn chế khả năng phát triển công nghệ, mạng lưới, tuyên truyền, đào tạo. Khi luật trọng tài thương mại 2010 được áp dụng rộng rãi và phát huy hiệu quả vai trò thì sẽ khắc phục được những hạn chế, đồng thời tiếp tục phát huy hơn nữa những ưu điểm vốn có của nó giúp việc giải quyết các tranh chấp thương mại bằng phương thức trọng tài sẽ ngày càng hiệu quả, phù hợp với yêu cầu của xã hội. C./ KẾT THÚC VẤN ĐỀ: Luật Trọng tài thương mại có hiệu lực từ ngày 01/01/2011. Để Luật sớm đi vào cuộc sống và được thực thi một cách có hiệu quả cần tập trung triển khai một số việc trong thời gian tới là: Luật Trọng tài thương mại là Luật được quy định khá chi tiết, kế thừa nhiều nội dung của pháp luật quốc tế và pháp luật hiện hành còn phù hợp. Để khi có hiệu lực thi hành Luật được áp dụng dễ dàng và thuận lợi, một số văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành cần được xây dựng, ban hành, trước mắt sẽ ban hành Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Trọng tài thương mại. Đồng thời tiến hành tổ chức tuyên truyền và giới thiệu một cách sâu rộng để xã hội, đặc biệt là các doanh nghiệp biết đến cơ chế giải quyết bằng Trọng tài. Cần sớm hình thành những tổ chức mà Luật cho phép, tổ chức các khóa đào tạo Trọng tài viên và nâng cao trình độ cho các Trọng tài viên Việt Nam. Cuối cùng là phát triển các tổ chức trọng tài mới (dưới dạng Trung tâm hoặc Viện trọng tài) trên cơ sở cân nhắc đến nhu cầu khách quan của xã hội. Đồng thời, đảm bảo hiệu quả và chất lượng đối với những Tổ chức trọng tài mới thành lập trên cơ sở sự quản lý của Nhà nước về hoạt động trọng tài. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO: Trường đại học Luật Hà Nội, Giáo trình luật thương mại tập 2, Nxb.công an nhân dân. Luật trọng tài thương mại năm 2010. Pháp lệnh trọng tài thương mại năm 2003. Báo công thương. Tạp chí Phong cách Doanh nhân.