Nhứng tư tưởng cơ bản của nho giáo và sự ảnh hưởng của nó tới nước ta

Lời mở đầu F. Enghen đãkhẳng định: “Không có cơ sở văn minh Hi Lạp và đế quốc La Mã thì tuyệt nhiên không có Châu Âu hiện đại”. Vậy học tập Enghen chúng ta có thể đặt vấn đề: “Nếu không có văn minh cổ đại Trung Quốc thì không có nước Việt Nam ngày nay”. Nói đến nền văn minh cổ đại Trung Quốc thì quả là rộng lớn. Biết bao nhiêu hệ tư tưởng xuất hiện và tồn tại mãi cho đến ngày nay. Từ thuyết âm dương ngũ hành, học thuyết của Khổng Tử, Lão tử . Thế nhưng trong các học thuyết ấy, không ai có thể chối cãii được rằng học thuyết Nho gia. Nhà người phát khởi phát là Khổng tử là có vị trí quan trọng hơn hết trong lịch sử phát triển của Trung Quốc nói chung và các nước Đông Nam á nói riêng. Kể từ lúc xuất hiện từ vài thế kỷ trước công nguyên cho đến thời nhà Hán (Hán Vũ Đế) Nho giáo đãchính thức trở thành hệ tư tưởng độc tôn và luôn luôn giữ vị trí đó cho đến ngày cuối cùng của chế độ phong kiến. Điều đó đã minh chứng rõ ràng: Nho giáo hẳn phải có những giá trị tích cực đặc biệt, nếu không sao nó có thể có sức sống mạnh mẽ đến như vậy. Từ đầu thế kỷ XX đến nay, rất nhiều người đã phê phán đạo Nho, tố cáo tính chất bảo thủ, phi khoa học của nó. Nhưng nếu lấy quan điểm lịch sử mà xem xét, ở thế kỷ XX rõ ràng Nho giáo là cổ hủ nhưng ở giai đoạn trước có vậy không. Vào thế kỷ X trên bán đảo Đông Dương có 3 vương quốc: Đại Việt, Cham Pa, Khmer, lực lượng ngang nhau. Dần dần Đại Việt chiếm ưu thế, vừa đủ sức chống lại phong kiến phương Bắc, vừa khai hoang Nam Tiến, át hẳn 2 vương quốc kia. Phải chăng đạo Nho đã đóng một vai nhất định trong sự hình thành tương quan lực lượng ấy. Phải chăng chúng ta đã du nhập đạo Nho của Trung Quốc rồi sau đó biến thành một công cụ chống laị. Biện chứng lịch sử là như thế. Nho giáo là công cụ để phong kiến phương Bắc dùng để lệ thuộc các dân tộc khác, nhưng vừa là công cụ giúp các dân tộc chống lại Trung Quốc. Chính vì ý nghĩa và vai trò to lớn của Nho giáo đối với tiến trình phát triển của Trung Quốc và Việt Nam nên em có hứng thú đặc biệt với đề tài “Những tư tưởng cơ bản của nho giáo và ảnh hưởng của nó ở nước ta”. Nội dung đề tài ngoài phần mở đầu và kết luận gồm 2 phần: Phần I: Tiến trình phát triển của Nho giáo và một số nội dung chính của nó. Phần II: ảnh hưởng của Nho giáo tới đời sống văn hoá Việt Nam.

doc25 trang | Chia sẻ: lvcdongnoi | Lượt xem: 2995 | Lượt tải: 1download
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Nhứng tư tưởng cơ bản của nho giáo và sự ảnh hưởng của nó tới nước ta, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
lêi më ®Çu F. Enghen ®· kh¼ng ®Þnh: “Kh«ng cã c¬ së v¨n minh Hi L¹p vµ ®Õ quèc La M· th× tuyÖt nhiªn kh«ng cã Ch©u ¢u hiÖn ®¹i”. VËy häc tËp Enghen chóng ta cã thÓ ®Æt vÊn ®Ò: “NÕu kh«ng cã v¨n minh cæ ®¹i Trung Quèc th× kh«ng cã n­íc ViÖt Nam ngµy nay”. Nãi ®Õn nÒn v¨n minh cæ ®¹i Trung Quèc th× qu¶ lµ réng lín. BiÕt bao nhiªu hÖ t­ t­ëng xuÊt hiÖn vµ tån t¹i m·i cho ®Õn ngµy nay. Tõ thuyÕt ©m d­¬ng ngò hµnh, häc thuyÕt cña Khæng Tö, L·o tö... ThÕ nh­ng trong c¸c häc thuyÕt Êy, kh«ng ai cã thÓ chèi c·i ®­îc r»ng häc thuyÕt Nho gia. Nhµ ng­êi ph¸t khëi ph¸t lµ Khæng tö lµ cã vÞ trÝ quan träng h¬n hÕt trong lÞch sö ph¸t triÓn cña Trung Quèc nãi chung vµ c¸c n­íc §«ng Nam ¸ nãi riªng. KÓ tõ lóc xuÊt hiÖn tõ vµi thÕ kû tr­íc c«ng nguyªn cho ®Õn thêi nhµ H¸n (H¸n Vò §Õ) Nho gi¸o ®· chÝnh thøc trë thµnh hÖ t­ t­ëng ®éc t«n vµ lu«n lu«n gi÷ vÞ trÝ ®ã cho ®Õn ngµy cuèi cïng cña chÕ ®é phong kiÕn. §iÒu ®ã ®· minh chøng râ rµng: Nho gi¸o h¼n ph¶i cã nh÷ng gi¸ trÞ tÝch cùc ®Æc biÖt, nÕu kh«ng sao nã cã thÓ cã søc sèng m¹nh mÏ ®Õn nh­ vËy. Tõ ®Çu thÕ kû XX ®Õn nay, rÊt nhiÒu ng­êi ®· phª ph¸n ®¹o Nho, tè c¸o tÝnh chÊt b¶o thñ, phi khoa häc cña nã. Nh­ng nÕu lÊy quan ®iÓm lÞch sö mµ xem xÐt, ë thÕ kû XX râ rµng Nho gi¸o lµ cæ hñ nh­ng ë giai ®o¹n tr­íc cã vËy kh«ng. Vµo thÕ kû X trªn b¸n ®¶o §«ng D­¬ng cã 3 v­¬ng quèc: §¹i ViÖt, Cham Pa, Khmer, lùc l­îng ngang nhau. DÇn dÇn §¹i ViÖt chiÕm ­u thÕ, võa ®ñ søc chèng l¹i phong kiÕn ph­¬ng B¾c, võa khai hoang Nam TiÕn, ¸t h¼n 2 v­¬ng quèc kia. Ph¶i ch¨ng ®¹o Nho ®· ®ãng mét vai nhÊt ®Þnh trong sù h×nh thµnh t­¬ng quan lùc l­îng Êy. Ph¶i ch¨ng chóng ta ®· du nhËp ®¹o Nho cña Trung Quèc råi sau ®ã biÕn thµnh mét c«ng cô chèng laÞ. BiÖn chøng lÞch sö lµ nh­ thÕ. Nho gi¸o lµ c«ng cô ®Ó phong kiÕn ph­¬ng B¾c dïng ®Ó lÖ thuéc c¸c d©n téc kh¸c, nh­ng võa lµ c«ng cô gióp c¸c d©n téc chèng l¹i Trung Quèc. ChÝnh v× ý nghÜa vµ vai trß to lín cña Nho gi¸o ®èi víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña Trung Quèc vµ ViÖt Nam nªn em cã høng thó ®Æc biÖt víi ®Ò tµi “Nh÷ng t­ t­ëng c¬ b¶n cña nho gi¸o vµ ¶nh h­ëng cña nã ë n­íc ta”. Néi dung ®Ò tµi ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn gåm 2 phÇn: PhÇn I: TiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña Nho gi¸o vµ mét sè néi dung chÝnh cña nã. PhÇn II: ¶nh h­ëng cña Nho gi¸o tíi ®êi sèng v¨n ho¸ ViÖt Nam. PhÇn I Vµi nÐt vÒ tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña Nho gi¸o vµ mét sè néi dung tÝch cùc cña nã. I. Vµi nÐt vÒ tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña Nho gi¸o. Nãi ®Õn Nho gi¸o th× viÖc ®Çu tiªn kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi: ®ã lµ Khæng Tö. Ng­êi ta b×nh luËn khen tÆng Khæng Tö ra sao ®Òu kh«ng thÓ gäi lµ qu¸ lêi, tr­íc ®©y h¬n 2000 n¨m, ®¹i sö häc gia T­ M· Thiªn khi ®i th¨m Khóc Phô quª h­¬ng cña Khæng Tö tõng c¶m kh¸i viÕt: “Khæng Tö ¸o v¶i, truyÒn h¬n 10 ®êi, ®­îc c¸c häc trß coi lµ tæng s­, tõ thiªn tö, v­¬ng hÇu ®Õn thø d©n ®Òu coi «ng lµ bËc chÝ th¸nh”. N¨m1982, mét häc gi¶ Mü viÕt “Hµnh vi cao quý vµ t­ t­ëng lý luËn ®¹o ®øc cña Khæng Tö, kh«ng chØ ¶nh h­ëng tíi Trung Quèc mµ cßn ¶nh h­ëng t­ãi trÇn nh©n lo¹i” Khæng Tö lµ ng­êi n­íc Lç thêi Xu©n Thu tªn lµ Kh©u, tù lµ Träng Ni. Tõ thiÕu niªn ®Õn 30 tuæi, Khæng Tö chuyªn cÇn häc tËp vµ tËp luyÖn n¾m v÷ng c¸c tri thøc vÒ lÔ nghi, ©m nh¹c, x¹ tiÔn, ngù x¹, th­, sè lµ sau ngµnh tri thøc c¨n b¶n thêi Êy. Sau ®ã «ng ®i gi¶ng d¹y bèn ph­¬ng, nghiªn cøu häc vÊn trong vµi chôc n¨m råi san ®Þnh, biªn so¹n c¸c s¸ch ®­îc ®êi sau gäi lµ lôc kinh nh­ Thi, Th­, LÔ, Nh¹c, DÞch, Xu©n Thu. Khæng Tö sèng trong thêi kú thay ®æi lín, biÕn ®éng lín. Tõ l©u, thiªn tö nhµ Chu ®· mÊt hÕt uy quyÒn, quyÒn lùc r¬i vµo tay c¸c vua ch­ hÇu, côc thÓ x· héi biÕn chuyÓn thay ®æi nhanh chãng, ng­êi ta mçi ng­êi chän cho m×nh nh÷ng th¸i ®é sèng kh¸c nhau. Lµ mét triÕt nh©n th¸i ®é cña Khæng Tö hÕt søc phøc t¹p, «ng võa hoµi cæ, võa sïng th­îng ®æi míi. Trong t©m tr¹ng ph©n v©n, dÇn dÇn «ng h×nh thµnh t­ t­ëng lÊy nh©n nghÜa ®Ó gi÷ v÷ng sù tån t¹i chung vµ khai s¸ng hÖ thèng t­ t­ëng lín nhÊt thêi Tiªn TÇn lµ häc ph¸i Nho gi¸o t¹o ¶nh h­ëng s©u s¾c tíi x· héi Trung Quèc. HÖ thèng t­ t­ëng Nh©n vµ NghÜa cña Khæng Tö, bÊt kÓ hµm nghÜa phong phó søc t¹p ®Õn ®©u, nãi cho cïng còng chi vµ thiÕt lËp mét trËt tù nghiªm cÈn cña bËc ®Õ v­¬ng vµ thµnh lËp mét x· héi hoµn thiÖn. HÖ thèng t­ t­ëng cña «ng ¶nh h­ëng tíi h¬n 2500 n¨m lÞch sö Trung Quèc. Khæng Tö tuy s¸ng lËp ra häc thuyÕt Nh©n NghÜa Nho gia nh­ng kh«ng ®­îc c¸c qu©n v­¬ng thêi Xu©n Thu coi träng mµ ph¶i do c¸c hËu häc nh­ Tö Cèng, Tö T­, M¹nh Tö, Tu©n tö truyÒn b¸ réng vÒ sau. Tr¶i qua nhiÒu nç lùc cña giai cÊp thèng trÞ vµ c¸c sÜ ®¹i phu triÒu H¸n, Khæng tö vµ t­ t­ëng Nho gia cña «ng míi trë thµnh t­ t­ëng chÝnh thèng. §æng Träng Th­ ®êi H¸n hÊp thu nh©n c¸ch hoµn thiÖn vµ häc thuyÕt nh©n chÝnh cña Khæng Tö, phô héi thªm C«ng D­¬ng Xu©n Thu lîi dông ©m d­¬ng bæ sung thay ®æi lý luËn trë thµnh häc thuyÕt thiªn nh©n hîp nhÊt cïng víi häc thuyÕt chÝnh trÞ cña Tu©n Tö, kho¸c tÊm ¸o thÇn häc cho Nho häc. Tõ ®êi H¸n ®Õn ®êi Thanh, Khæng häc chñ yÕu dïng h×nh thøc kinh truyÖn ®Ó l­u truyÒn. §­êng Th¸i T«ng sau khi hoµn thµnh toµn diÖn thèng nhÊt quèc gia, liÒn cho kinh häc gia Khæng DÜnh §¹t chó gi¶i, hiÖu ®Ýnh l¹i n¨m kinh Nho gia lµ DÞch, Thi, Th­, Tµ tuyªn, LÔ ký thµnh bé Ngò kinh chÝnh nghÜa gÇn nh­ tæng kÕt toµn diÖn kinh häc tõ ®êi H¸n ®Õn ®ã. Ngò kinh chÝnh nghÜa trë thµnh s¸ch gi¸o khoa dïng cho thi cö ®êi §­êng. Khæng häc cµng ®­îc giai cÊp thèng trÞ tÝn nhiÖm, §­êng Th¸i T«ng nãi rÊt râ “Nay trÉm yªu thÝch nhÊt lµ ®¹o cña Nghiªu ThuÊn vµ ®¹o cña Chu Kh«ng coi nh­ chim thªm c¸nh, nh­ c¸ gÆp n­íc, kh«ng thÓ kh«ng cã ®­îc”. Tõ ®ã, Khæng Tö víi ®Õ v­¬ng, víi chÝnh phñ c¸c triÒu ®¹i ®Òu cã quan hÖ nh­ §­êng Th¸i T«ng h×nh dung. Khi lÞch sö phøc t¹p cña Trung Quèc tiÕn vµo thêi kú ph¸t ®¹t - thêi kú nhµ Tèng, vÞ hoµng ®Õ khai quèc lµ Tèng Th¸i Tæ TriÖu Khu«ng DÉn lËp tøc chñ tr× nghi lÔ long träng tÕ tù Khæng Tö ®Ó biÓu d­¬ng lßng thiÕu ®Ô, vua cßn th©n chñ tr× khoa thi tiÕn sÜ mµ néi dung hoµn toµn theo Nho häc. §èi víi Nho häc míi bét h­ng ë thêi Tèng, chóng ta th­êng gäi ®ã lµ Lý häc. Néi dung vµ kÕt cÊu cña Lý häc hÕt søc réng lín, b¾t ®Çu tõ Hµn Dò ®êi nhµ §­êng, tr¶i qua nç lùc cña T«n Phôc, Th¹ch Giíi, Hå Viªn, Chu §«n Di, ThiÖu Ung, Th­¬ng T¸i, Tr×nh Di, Tr×nh H¹o ®êi B¾c Tèng cho ®Õn Chu Hi ®êi Nam Tèng lµ ng­êi tËp ®¹i thµnh hoµn chØnh hÖ thèng t­ t­ëng Lý häc. Lý häc tr×nh Chu nhÊn m¹nh Nh©n, LÔ, NghÜa, TrÝ, TÝn nh­ lÔ trêi (thiªn lý) dïng häc thuyÕt Khæng M¹nh lµm nguån gèc, hÊp thu thªm c¸c häc thuyÕt t­ t­ëng cña PhËt gi¸o, §¹i gi¸o cung cÊp sù nhu yÕu cho x· héi qu©n chñ chuyªn chÕ. Chu Hi tËp chó gi¶i thÝch c¸c kinh ®iÓn Nho gia nh­ LuËn ng÷, M¹nh Tö trë thµnh nh÷ng s¸ch gi¸o khoa b¾t buéc cña sÜ tö trong x· héi phong kiÕn vµ lµ tiªu chuÈn ph¸p ®Þnh trong khoa cö cña chÝnh phñ. §iÒu Êy xem ra xa víi chñ tr­¬ng thiÖn l­¬ng, trÝ tuÖ, ngoan c­êng cña Khæng Tö ë thêi Xu©n Thu, gãp phÇn t¹o nªn mét h×nh ¶nh Khæng Tö kh¸c mang mµu s¾c v× yªu cÇu gi÷ thiªn lý mµ diÖt mÊt nh©n ®ôc, ®¹o m¹o bµn xu«ng dÉn ®Õn tiªu diÖt c¸ tÝnh, thËm chÝ h­ ngôy, gi¶ dèi n÷a. Ngoµi Lý häc cña Tr×nh Chu cã ®Þa vÞ chi phèi, ph¸i C«ng häc cña TrÇn L­îng, DiÖp ThÝch, ph¸i T©m häc cña V­¬ng D­¬ng Minh còng ®Òu t«n sïng Khæng Tö, hÊp thu mét phÇn t­ t­ëng c¬ b¶n cña «ng. Nh÷ng häc thuyÕt nµy ®Òu ®­îc l­u truyÒn réng r·i vµ t¹o ¶nh h­ëng s©u s¾c trong x· héi v¨n ho¸ Trung Quèc. Do v× Nho häc ®­îc c¸c sÜ ®¹i phu t«n sïng, ®­îc c¸c v­¬ng triÒu ®ua nhau ®Ò x­íng nªn Nho häc thuËn lîi thÈm thÊu trong mäi lÜnh vùc trong mäi giai tÇng x· héi, tõ rÊt sím nã ®· v­ît qua biªn giíi d©n téc H¸n, trë thµnh t©m lý cña céng ®ång d©n téc Trung Quèc, lµ c¬ së v¨n ho¸ cña tÝn ng­ìng vµ tËp tÝnh. II. Mét sè néi dung chÝnh cña nho gi¸o Chóng ta t×m hiÓu v× Nho gi¸o khi nã ®· tån t¹i h¬n 2000 n¨m, lu«n ®­îc c¶i biÕn ®­îc bæ sung vµ mang c¸c bé mÆt kh¸c nhau qua c¸c thêi kú. NhiÒu häc gi¶ ®· tèn rÊt nhiÒu giÊy mùc ®Ó s­u t©m, trÝch dÉn vµ bµn c·i chung quanh nh÷ng c©u ch÷ trong s¸ch vë cña Nho gi¸o tõ tr­íc tíi nay. ViÖc lµm Êy th­êng dÉn ®Õn nh÷ng nhËn ®Þnh chñ quan, gi¶n ®¬n vµ phiÕn diÖn. Muèn khen hay chª ng­êi ta ®Òu cã thÓ trÝch dÉn nh÷ng lêi lÏ rÊt hÊp dÉn tõ trong kho s¸ch cña Nho gi¸o. Nh­ng khi ®Ó ý r»ng Khæng Tö - ng­êi s¸ng lËp ra Nho gi¸o - khi ®Ò ra nh÷ng ®iÒu c¨n b¶n trong häc thuyÕt cña Nho gi¸o còng ®ang ë t©m tr¹ng ph©n v©n, m©u thuÉn, võa hoµi cæ, võa sïng th­êng, vµ bèi c¶nh x· héi lóc Êy còng lµ lóc gi»ng co, giµnh giËt gi÷a chÕ ®é n« lÖ vµ chÕ ®é phong kiÕn. Sau nµy khi Nho häc ®­îc c¶i biÕn ®Ó phôc vô ý ®å cña giai cÊp thèng trÞ th× nã cµng chøa ®ùng nhiÒu m©u thuÉn. V× thÕ kh«ng thÓ t×m hiÓu Nho häc theo lèi trÝch dÉn, kinh viÖn v× nã chØ cµng dÉn ta vµo ngâ côt. §Ó t×m hiÓu Nho häc kh«ng thÓ kh«ng xem xÐt trªn gi¸c ®é ph­¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö... Chóng ta kh«ng ph©n tÝch nh÷ng sù kiÖn t­ t­ëng b»ng b¶n th©n t­ t­ëng mµ ph¶i t×m hiÓu t­ t­ëng g¾n liÒn víi nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi cô thÓ trong ®ã nã ®· n¶y sinh, ph¸t triÓn vµ suy tµn. Kh«ng thÓ cã mét thø Nho gi¸o chung cho c¸c thêi ®¹i, mét thø Nho gi¸o nhÊt thµnh, bÊt biÕn ë kh¾p mäi n¬i. Khi Khæng Tö ®Ò ra häc thuyÕt cña «ng vµ ®i chu du thiªn h¹ ®Ó mong ®­îc sö dông th× «ng ®· thÊt b¹i. §iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa r»ng x· héi §«ng Chu ®· xÊu h¬n x· héi thêi Ngò ®Õ tam v­¬ng mµ chØ cã nghÜa r»ng nh÷ng t­ t­ëng cña «ng muèn b¶o vÖ nÒn chuyªn chÝnh cña quý téc chñ n« kh«ng cßn phï hîp n÷a víi x· héi vµ uy thÕ chÝnh trÞ ®ang ®ang dÇn dÇn thuéc vÒ tÇng líp ®Þa chñ míi. Khi häc thuyÕt cña Khæng Tö ®­îc ®Æt lªn vÞ trÝ ®éc t«n th× kh«ng cã nghÜa r»ng vua nhµ H¸n ®· cã ®¹o ®øc, nh©n nghÜa h¬n nhµ TÇn mµ chØ v× chÕ ®é trung ­¬ng tËp quyÒn cña nhµ H¸n ®ang ®ßi hái mét hÖ t­ t­ëng thÝch hîp víi nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng vµ bé m¸y phong kiÕn quan liªu cña nã. Khi Nho gi¸o ®· mang h×nh thøc duy t©m t­ biªn víi Lý häc ®êi Tèng th× kh«ng ph¶i lÞch sö ®· t¹o ra mÊy nh©n vËt “lçi l¹c” mµ chØ v× giai cÊp phong kiÕn ®· suy tµn ®· cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi c¸c hÖ t­ t­ëng còng suy tµn nh­ nã. Nho gi¸o lóc ®ã hÇu nh­ ®· kiÖt søc vµ ®­îc bæ sung b»ng gi¸o lý cña PhËt, L·o. HÖ t­ t­ëng cña Nho gi¸o tr¶i qua h¬n 2000 n¨m ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi. Tõ Tam ®øc cña Khæng Tö, tõ ®oan cña M¹nh Tö, ngò th­êng ë H¸n Nho, “Thiªn nh©n hîp nhÊt” ë §èng Träng Th­, “Th¸i cùc ®å thuyÕt” cña Chu §«n Di, Lý KhÝ ë Chu Hi... TÊt c¶ ®Òu xuÊt ph¸t tõ mét gèc vµ kho¸c chung tÊm ¸o Nho häc. Nh­ vËy hÖ t­ t­ëng Nho gi¸o tr¶i qua h¬n 2000 n¨m lµ v« cïng phøc t¹p. ThÕ th× hÖ t­ t­ëng Nho gi¸o lµ t­ t­ëng g×? vµ t¹i sao d­íi nh÷ng h×nh thøc rÊt phøc t¹p, t­¬ng ph¶n vµ m©u thuÉn, bao giê t­ t­ëng Nho gi¸o còng gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ. 1. T­ t­ëng Nho gi¸o lµ g×? ë Trung Quèc x· héi phong kiÕn vÉn gi÷ l¹i rÊt nhiÒu di tÝch cña x· héi thÞ téc vµ x· héi n« lÖ, biÓu hiÖn trong ph¸p luËt vµ phong tôc d­íi nhiÒu h×nh thøc nh­ quan niÖm vÒ së h÷u ruéng ®Êt thuéc vÒ quèc gia, quan niÖm t«n ph¸p trong gia téc, ë trong mét x· héi nh­ vËy th× vua lµ tæ cña thÞ téc, lµ cha cña d©n, mµ cha lµ trêi cña con, chång lµ trêi cña vî. §Ó tån t¹i trªn c¬ së s¶n xuÊt ®Æc thï ¸ §«ng (ph­¬ng thøc s¶n xuÊt Ch©u ¸) giai cÊp ®Þa chñ thèng trÞ cÇn ph¶i gi÷ nh÷ng quan niÖm Êy, do ®ã ch÷ Trung, ch÷ HiÕu, ch÷ ChÝnh lµ nh÷ng kh¸i niÖm lu©n lý tuyÖt ®èi trong x· héi phong kiÕn Trung Quèc. Trong h×nh th¸i ý thøc phong kiÕn hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi chØ ®­îc ghÐp vµo 5 lo¹i (ngò lu©n), Êy lµ: vua t«i, cha con, chång vî, anh em, b¹n bÌ. Trong 5 cÆp Êy th× hai cÆp anh em, b¹n bÌ chØ lµ nhµnh ngän, mµ 3 cÆp kia míi lµ céi gèc. Nh÷ng tÝnh lín cña nh©n lo¹i, theo quan niÖm phong kiÕn lµ nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ (vÒ sau cã thªm ch÷ tÝn) còng lµ ph¸t sinh trªn c¬ së cña ngò lu©n. Nh­ Khæng Tö nãi r»ng hiÕu ®Ô lµ gèc cña ch÷ Nh©n. K. Marx nãi r»ng t­ t­ëng cña chÕ ®é phong kiÕn th× lÊy ®¹o ®øc, danh dù lµm h×nh th¸i ®¹i biÓu. Nã kh«ng gièng víi t­ t­ëng cña thêi ®¹i t­ b¶n chñ nghÜa ë chç t­ t­ëng nµy lÊy tù do b×nh ®¼ng lµm h×nh th¸i ®¹i biÓu. Marx ®· cho thÊy râ b¶n chÊt cña t­ t­ëng phong kiÕn. ë ®©y ch÷ ®¹o ®øc vµ danh dù còng ®ång nghÜa víi ch÷ lý luËn vµ danh phËn trong Nho gi¸o mµ tù do, b×nh ®¼ng lµ t­ t­ëng c¸ nh©n cña x· héi t­ s¶n. Nho gi¸o lµ h×nh th¸i ý thøc cña giai cÊp thèng trÞ trong x· héi phong kiÕn ë Trung Quèc. §èi víi nã th× ngò lu©n, ngò th­êng, hay tam c­¬ng ngò th­êng lµ nh÷ng c¸i tuyÖt ®èi. Theo bé sËu chÝnh th­êng cña t­ t­ëng ®¹o ®øc th× ®¹o ®øc quan ph¶i diÔn dÞch tõ vò trô quan, nh­ng nho gi¸o th× lµm ng­îc trë l¹i, nã xuÊt ph¸t tõ ngò lu©n, ngò th­êng råi ®em g¸n nh÷ng c¸i Êy cho vò trô, cho th­îng ®Õ : nã ®· lu©n lý ho¸ c¶ vò trô, c¶ th­îng ®Õ, vò trô vµ th­îng ®Õ cña Nho gi¸o ®Òu nhuèm mµu lu©n lý. §èi víi nho gi¸o th× lu©n lý c­¬ng th­êng lµ h»ng tån, lµ phæ biÕn. Nho gi¸o kh«ng cã lÞch sö quan, tiÕn ho¸ luËn. §èi víi nã x· héi phong kiÕn kh«ng ph¶i chØ lµ mét giai ®o¹n trong lÞch sö loµi ng­êi, lu©n lý phong kiÕn kh«ng chØ lµ mét h×nh th¸i ý thøc cña giai ®o¹n Êy, nh­ hä nãi: “Qu©n thÇn chi nghÜa v« së ®µo ­ thiªn ®Þa chi gian” Hay lµ: “Thiªn bÊt biÕn, ®¹o diÖc bÊt biÕn” (§æng Träng Th­) §¹o ë ®©y tøc lµ tam c­¬ng, ngò th­êng. Nh­ng qua c¸c thêi ®¹i Nho gi¸o ph¶i chèng ®ì mét cuéc ®Êu tranh lý luËn ®èi víi nh÷ng hÖ thèng kh¸c, nh­ triÕt häc cña MÆc Tö, L·o Tö, biÖn chøng ph¸p cña danh gia, x· héi häc cña ph¸p gia, h×nh nhi th­îng cña Hoa nghiªm t«ng, thiÒn t«ng... ThÕ mµ t­ t­ëng cña Khæng Tö th× rÊt lµ nghÌo nµn, thiÕu thèn vÒ nhËn thøc luËn, v× ph­¬ng ph¸p luËn, v× tù nhiªn quan... V× vËy Nho gia ®êi sau c¶m thÊy ph¶i x©y ®¾p cho nã mét c¬ së lý luËn Ýt ra còng “dÔ coi”. Hä t×m ®­îc nh÷ng yÕu tè triÕt häc trong Nho gia nh­ s¸ch Trung Dung, §¹i häc, M¹nh Tö, Kinh DÞch. Hä l¹i vay m­în thªm cña c¸c triÕt häc vµ t«n gi¸o, kh¸c nh÷ng c¸i g× cã thÓ dung ho¸ ®­îc, råi mçi ng­êi, mçi ph¸i x©y dùng mét häc thuyÕt lµm c¬ së lý luËn cho Nho gi¸o. Do ®ã ®· tõng ®· tõng hiÖn ra c¶nh t­îng hçn ®én, phøc t¹p trong c¸c chi phÝ nh­ nãi ë trªn chi ph¸i cña Nho gi¸o cã thÓ lµ nhÊt nguyªn luËn hay nhÞ nguyªn luËn, chñ quan luËn hay kh¸ch quan luËn, duy lý chñ nghÜa hay trùc quan chñ nghÜa, ®øc trÞ chñ nghÜa hay c«ng lîi chñ nghÜa... nh­ng tÊt c¶ ®Òu thèng nhÊt trªn quan ®iÓm lu©n th­êng, c­¬ng th­êng. VÒ vò trô quan, th× Chu Hi lµ mét nhµ nhÞ nguyªn luËn. Hai yÕu tè cÊu thµnh vò trô lµ lý (quy luËt) vò khÝ (vËt chÊt), biÓu hiÖn trong con ng­êi thiªn thµnh thiªn lý vµ nh©n dôc. Nh­ng thiªn lý lµ g×? lµ tam c­¬ng ngò th­êng. Cho nªn, ®óng nh­ K. Marx nãi, b¶n chÊt cña t­ t­ëng phong kiÕn nãi chung lµ ®¹o ®øc vµ danh dù mµ b¶n chÊt cña Nho häc lµ lu©n lý, danh phËn tøc lµ tam c­¬ng, ngò th­êng. 2. VÊn ®Ò tÝnh luËn trong Nho gi¸o. TÝnh luËn lµ vÊn ®Ò trung t©m cña Nho gi¸o. §ã lµ vÊn ®Ò tÝnh ng­êi thiÖn hay ¸c th¶o luËn trªn 2000 n¨m mµ kh«ng cã häc gi¶ nµo t×m ra mét gi¶i ph¸p hoµn h¶o. Ch÷ Nh©n cña Khæng Tö lµ mét ph¹m trï rÊt mê mÞt tèi t¨m. §Õn M¹nh Tö l¹i thªm ch÷ NghÜa ®Æt ngang hµng ®èi víi ch÷ Nh©n, råi l¹i thªm vµo cÆp Nh©n, NghÜa Êy ch÷ LÔ vµ ch÷ TrÝ mµ cßn gäi lµ Tø ®oan, tøc lµ 4 c¸i mÇm thiÖn trong con ng­êi... Nh­ thÕ néi dung cña ch÷ thiÖn trong Nho häc lµ lÔ nh©n, nghÜa, lÔ trÝ vµ thªm ch÷ tÝn cña nhµ Nho ®êi sau, gäi lµ ngò th­êng. Ngò th­êng cã liªn quan mËt thiÕt víi ngò tÝn cña nhµ Nho ®êi sau, gäi lµ ngò th­êng. VËy ta cã thªm b»ng tam c­¬ng, ngò luËn, mµ träng t©m trong ngò th­êng lµ tam c­¬ng, ngò th­êng, lµ b¶n tÝnh cña con ng­êi, tøc lµ nãi tam c­¬ng, ngò th­êng kh«ng ph¶i riªng cho d©n téc nµo, mét giai ®o¹n lÞch sö nµo mµ nã lµ phæ biÕn vµ h»ng th­êng. TÝnh lµ do trêi sinh. Trêi sinh ra tÝnh thiÖn, th× trêi còng lµ thiÖn, còng lµ tam c­¬ng ngò th­êng, cho nªn tam c­¬ng ngò th­êng lµ th­êng kinh (quy luËt h»ng th­êng) cña trêi ®Êt, lµ th«ng nghÞ (®Þnh lý phæ biÕn) cña cæ kin (§æng Träng Th­). Nhµ Nho ®· lu©n lý ho¸ vò trô vµ th­îng ®Õ nh­ vËy, do ®ã ph¸t sinh vÊn ®Ò gay go kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®­îc. Lµm sao mµ chøng minh ®­îc b¶n chÊt cña vò trô lµ c­¬ng th­êng. Vò trô nh©n sinh ®· lµ thiÖn th× ¸c ë ®©u mµ sinh ra, vµ lµm sao gi¶i thÝch ®­îc do l¹i cña téi ¸c trong x· héi loµi ng­êi. Tuy vËy c¸c chi phÝ cña Nho gia vÉn cè g¾ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Êy. M¹nh Tö chñ tr­¬ng tÝnh thiÖn, Tu©n Tö th× chñ tr­¬ng tÝnh ¸c. D­¬ng Hïng th× chñ tr­¬ng thiÖn ¸c lÉn lén. Hµn Dò chñ tr­¬ng tÝnh chia 3 bËc(th­îng, trung , h¹). Trong ph¸i “tÝnh lý” ®êi Tèng th× Liªm Khª nãi r»ng “t©m chia lµm thÕ dông vµ ®éng tÜnh; thÓ cña t©m lµ v« t­, dông cña t©m lµ t­ th«ng (t­ t­ëng th«ng suèt); tÜnh lµ ch× chÝnh, ®éng lµ minh ®¹t (s¸ng suèt)... §éng mµ ch­a cã h×nh ë chç h÷u v«, gäi lµ c¬. C¬ cã thiÖn ¸c “minh ®¹t” cã thËt lµ ®éng kh«ng? DÉu tÜnh hay ®éng ®Òu lµ chÝ minh ®¹t c¶, lµm sao nã l¹i lµ c¸i c¬ cña c¸i ¸c ®­îc? §Ó thuyÕt minh thiÖn ¸c, Tr­¬ng t¸c ph©n biÖt hai thø tÝnh: thiÖn ®Þa tinh vµ khÝ chÊt tinh, ¸c, tËp qu¸n xÊu ¶nh h­ëng ®Õn khÝ chÊt tÝnh mµ sinh ra. Nh­ng tËp qu¸n xÊu ph¸t sinh tõ trong x· héi. NÕu b¶n tÝnh cña loµi ng­êi lµ thiÖn th× sao cã tËp qu¸n xÊu ®­îc. Tõ Tr­¬ng T¸i trë ®i, Tr×nh H¹o, Tr×nh Di, Chu Hi ®Òu dïng nhÞ nguyªn luËn ®Ó thuyÕt minh thiÖn ¸c. Tr×nh H¹o ph©n biÖt HÝnh víi khÝ bÈm: khÝ bÈm lµ c¸i ®éng cña tÝnh. V¹n vËt ®Òu do khÝ bÈm c¶ nh­ng ph©n l­îng kh«ng gièng nhau, cã khi võa ph¶i cã khi th¸i qu¸, cã khÝ bÊt cËp, th¸i qu¸ vµ bÊt cËp tøc lµ c¸i ¸c. Tr×nh Di th× cho r»ng lý tøc lµ tÝnh, khi tøc lµ t×nh. TÝnh lµ thiÖn nh­ng khi nã ph¸t ra hØ, né, ai, l¹c th× gäi lµ t×nh th× cã khi thiÖn, th× cã khi ¸c. Chi Hy còng nèi gãc Y Xuyªn mµ cho r»ng b¶n nhiªn tÝnh lµ thiªn lý, mµ t¸c dông cña tÝnh lµ t×nh lµ khÝ. ThÕ nh­ng hä ®Òu kh«ng thuyÕt minh ®­îc v× sao mµ tÝnh ®éng vµ v× sao khÝ ®éng mµ sinh ra kh¸c nhau. 3. Th¸i ®é cña Nho gi¸o ®èi víi cuéc sèng. Tr­íc hÕt ph¶i nãi Nho gi¸o lµ®¹o quan t©m ®Õn con ng­êi, ®Õn cuéc ®êi vµ t×m thó vui trong cuéc sèng. Kh¸c víi c¸c t«n gi¸o ë chç ®ã. PhËt gi¸o cho cuéc ®êi lµ bÓ khæ nªn t×m c¸ch gi¶i tho¸t, cÇn sù “bÊt sinh”. L·o gi¸o còng yÕm thÕ, bi quan nh­ vËy, nªn cÇn sù “v« vi tÞch mÞch”. ChØ cã ®¹o Nho lµ trong sù sèng h¬n c¶. Kh«ng cÇn ph¶i hái ta sinh ra ë câi ®êi ®Ó lµm g×, chÕt råi th× ®i ®©u, chÕt råi cã linh hån n÷a kh«ng “Ng­êi muèn biÕt ng­êi chÕt råi cã biÕt g× n÷a kh«ng ­? ChuyÖn ®ã kh«ng ph¶i lµ chuyÖn cÇn kÝp b©y giê, råi sau biÕt” (Khæng Tö gia ng÷). Cho nªn Khæng Tö Ýt bµn ®Õn chuyÖn quû thÇn, ®Õn chuyÖn qu¸i l¹, huyÒn bÝ. Lµm ng­êi ë ®êi h·y lo lÊy viÖc cña con ng­êi. ChuyÖn cña con ng­êi lóc sèng cßn ch­a lo hÕt, lo g× ®Õn viÖc sau khi chÕt! “Ph¶i vô lÊy viÖc nghÜa cña con ng­êi, cßn quû thÇn kÝnh mµ xa ta” (LuËn ng÷) khi khoa häc ch­a ph¸t triÓn, c¸c t«n gi¸o cßn thÞnh hµnh, nh÷ng chuyÖn mª tÝn dÞ ®oan cßn huyÒn hoÆc ng­êi ta g©y bao nhiªu tai h¹i, th× th¸i ®é “kinh nhi viÔn chi” lµ ®óng. Khæng Tö tuy ch­a tho¸t ra ®­îc c¸i “thiÖn ®¹o quan” cña ®êi Chu, nh­ng «ng ®· b¾t ®Çu hoµi nghi quû thÇn, trêi mÆc dï «ng vÉn trong viÖc tÕ trÞ. Nho häc khuyªn con ng­êi ta nªn yªu ®êi, vui ®êi, sèng cã Ých cho ®êi cho x· héi. C©u Khæng Tö tr¶ lêi Tö Lé khi «ng ta ®Þnh sang gióp PhËt BËt nªu râ ®iÒu ®ã: “Ta ®©y h¸ l¹i lµ qu¶ d­a, chØ ®­îc treo mµ kh«ng ®­îc ¨n hay sao” sèng ë ®êi mµ bá viÖc ®êi lµ tr¸i ®¹o con ng­êi. Sèng lµ hµnh ®éng, ®em tµi trÝ gióp ®êi Khæng Tö chÝnh lµ tÊm g­¬ng cho c¸c nhµ Nho ®êi sau noi theo. ¤ng kh«ng t×m thó vui ë chç Èn dËt hay ë chç suy t­ëng su«ng, mµ ë chç hµnh ®éng, hµnh ®¹o. Khæng Tö ®i chu du thiªn h¹ ngoµi môc ®Ých t×m c¸ch thùc hiÖn lý t­ëng cña m×nh suèt 14 n¨m. Kh«ng ai dïng, trë vÒ ®· 70 tuæi «ng vÉn d¹y häc, lµm s¹ch, truyÒn b¸ t­ t­ëng cña m×nh. §©y cã thÓ nãi lµ ®iÓm s¸ng nhÊt cña Nho gi¸o so víi c¸c häc thuyÕt kh¸c, vµ cã lÏ chÝnh nhê nã mµ Nho gi¸o gi÷ vÞ trÝ ®éc t«n vµ ­a chuéng trong thêi gian rÊt dµi cña lÞch sö. 4. Quan niÖm vÒ ®¹o ®øc trong Nho gi¸o. Trong Nho gi¸o rÊt chó träng d¹y ®¹o lµm ng­êi. Ph¶i nãi ®¹o lµm ng­êi cña Khæng Tö d¹y lµ ®¹o lµm ng­êi trong x· héi phong kiÕn. Chóng ta ®Òu biÕt trong x· héi cã giai cÊp th× nh÷ng nguyªn t¾c ®Ó ®¸nh gi¸ hµnh vi cña con ng­¬×, phÈm h¹nh cña con ng­êi trong mèi quan hÖ víi ng­êi kh¸c vµ trong mèi quan hÖ víi nhµ n­íc, Tæ quèc... ®Òu mang tÝnh giai cÊp râ rÖt vµ cã tÝnh chÊt lÞch sö. Nh÷ng quan niÖm vÒ ®¹o ®øc ®iÒu thiÖn, ®iÒu ¸c “thay ®æi rÊt nhiÒu tõ d©n téc nµy tíi d©n téc kh¸c, tõ thêi ®¹i nµy ®Õn thêi ®¹i kh¸c ®Õn nçi th­êng th­êng tr¸i ng­îc h¼n nhau” (Enghen). Nh÷ng quan niÖm ®¹o ®øc mµ Khæng Tö ®Ò ra kh«ng ph¶i lµ vÜnh cöu, nh­ng cã nhiÒu ph­¬ng ch©m xö thÕ, tiÕp vËt ®· gióp «ng sèng gi÷a bÇy lang sãi mµ vÉn gi÷ ®­îc t©m hån cao th­îng, nh©n c¸ch trong s¸ng. Suy ®Õn cïng ®¹o lµm ng­êi Êy bao gåm 2 ch÷ nh©n nghÜa. Khæng Tö gi¶ng ch÷ Nh©n cho häc trß kh«ng lóc nµo gièng lóc nµo, nh­ng xÐt cho kü, cèt tuû cña ch÷ Nh©n lµ lßng th­¬ng ng­êi vµ còng chÝnh lµ Khæng Tö nãi “®èi víi ng­êi nh­ ®èi víi m×nh, kh«ng thi hµnh víi ng­êi nh÷ng ®iÒu mµ b¶n th©n kh«ng muèn ai thi hµnh víi m×nh c¶. H¬n n÷a c¸i m×nh muèn lËp cho m×nh th× ph¶i lËp cho ng­êi, c¸i g× m×nh muèn ®¹t tíi th× còng ph¶i lµm cho ®¹t tíi, ph¶i gióp cho ng­êi trë thµnh tèt h¬n mµ kh«ng lµm cho ng­êi xÊu ®i” (luËn ng÷) “NghÜa” lµ lÏ ph¶i. ®­êng hay, viÖc ®óng. M¹nh Tö nãi “nh©n lµ lßng ng­êi, nghÜa lµ ®­êng ®i cña ng­êi”; (C¸o Tö th­îng) “Nh©n lµ c¸i nhµ cña ng­êi, nghÜa lµ ®­êng ®i ngay th¼ng cña ng­êi” (L©u ly th­îng); “ë víi ®¹o nh©n, nãi theo ®­êng nghÜa, tÊt c¶ mäi viÖc cña ®¹i nh©n lµ thÕ ®ã” (Tån t©m th­¬ng). NghÜa th­êng ®èi lËp víi lîi. Theo lîi cã khi kh«ng lµm c¸i viÖc ph¶i lµm nh­ng tr¸i l¹i, theo nghÜa cã khi l¹i rÊt lîi. Cã c¸i nghÜa ®èi víi ng­êi xung quanh cã c¸i nghÜa ®èi víi quèc gia x· héi. §Õn ®êi H¸n Nho, §æng Träng Th­ ®­a nh©n nghÜa vµo ngò th­êng. Tam c­¬ng ngò th­êng trë thµnh giÒng mèi trô cét cña lÔ gi¸o phong kiÕn. Sang Tèng nho, hai ch÷ nh©n nghÜa cµng bÞ tr×u t­îng ho¸. C¸c nhµ Tèng nho c¨n cø vµo thuyÕt “thiÖn nh©n hîp nhÊt” kho¸c cho hai ch÷ “nh©n nghÜa” mét mµu s¾c thÇn l¸ siªu h×nh. Trêi cã “lý” ng­êi cã “tÝnh” bÈm thô ë trêi. §øc cña trêi cã 4 ®iÒu: nguyªn, h¹nh, lîi, trinh; ®øc cña ng­êi cã nh©n, nghÜa, lÔ trÝ. Bèn ®øc cña ng­êi t­¬ng c¶m víi 4 ®øc cña trêi. HÖ thèng ho¸ l¹i mét c¸ch tãm t¾t hai ch÷ “nh©n nghÜa” ë mét sè thêi ®iÓm ph¸t triÓn cña Nho gi¸o nh­ trªn, ta cã thÓ kÕt luËn hai ch÷ “nh©n nghÜa” cña Nho gi¸o lµ kh¸i niÖm thuéc ph¹m trï ®¹o lý, néi dung tõng thêi kú cã thªm bít nh÷ng c¨n b¶n vÉn lµ nh÷ng lÔ gi¸o phong kiÕn kh«ng ngoµi môc ®Ých duy nhÊt lµ rµng buéc con ng­êi vµo khu«n khæ ph¸p lý Nho gi¸o phôc vô quyÒn lîi cña giai cÊp phong kiÕn. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cµng ngµy nã cµng bÞ trõu t­îng ho¸ trªn quan ®iÓm siªu h×nh. Tuy nhiªn quan niÖm ®¹o ®øc cña Nho gi¸o qu¶ lµ cã rÊt nhiÒu ®iÓm tÝch cùc. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã lµ ®Æt râ vÊn ®Ò ng­êi qu©n tö, tøc lµ ng­êi l·nh ®¹o chÝnh trÞ ph¶i cã ®¹o ®øc cao c¶; dï nguyªn t¾c Êy kh«ng ®­îc thùc hiÖn trong thùc tÕ nã vÉn lµ mét ®iÓm lµm chç dùa cho nh÷ng sÜ phu ®Êu tranh. Nho gi¸o ®· t¹o ra cho kÎ sÜ mét tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao c¶ víi x· héi. TruyÒn thèng hiÕu häc, truyÒn thèng khÝ tiÕt cña kÎ sÜ kh«ng thÓ b¶o lµ di s¶n cña Nho gi¸o chØ cã tiªu cùc. PhÇn II ¶nh h­ëng cña Nho gi¸o tíi ®êi sèng v¨n ho¸ ViÖt Nam I. Qu¸ tr×nh du nhËp cña Nho häc vµo ViÖt Nam. TiÕp thu mét häc thuyÕt tõ bªn ngoµi ®Ó lµm lý luËn h­íng dÉn t­ duy vµ hµnh ®éng cho d©n téc m×nh lµ mét ch©n lý phæ biÕn, lµ mét sù thùc kh¸ch quan cña c¸c thêi ®¹i, cña c¸c d©n téc. Thùc tÕ nµy cã c¨n cø v÷ng ch¾c trong sù ph¸t triÓn. §ã lµ sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu cña c¸c d©n téc qua kh«ng gian vµ thêi gian. ë cïng mét thêi ®¹i, ta th­êng th©ý ë mét vïng nµy, cã mét d©n téc hoÆc mét vµi d©n téc kh¸c cao h¬n, nhanh h¬n, m¹nh h¬n c¸c d©n téc kh¸c ë xung quanh. Sù thùc nµy ta cã thÓ t×m thÊy ë Ch©u ¸, Ch©u Phi, Ch©u ¢u, Ch©u Mü, ë thêi x­a còng nh­ thêi nay. Nh÷ng d©n técc ë bÊt cø ®©u, bÊt cø thêi nµo muèn sèng, muèn n©ng cao møc sèng cña m×nh kh«ng thÓ kh«ng häc tËp nh÷ng d©n téc tiªn tiÕn. Ta kh«ng hÒ thÊy mét d©n téc nµo cø chÞu l¹c hËu, chÞu ¸p bøc bãc lét nghÌo nµn ®Ó chê sù s¸ng t¹o cña riªng m×nh kh«ng thÌm häc tËp nh÷ng d©n téc tiÕn bé h¬n m×nh. §iÒu nµy ®óng víi khoa häc tù nhiªn vµ kü thuËt còng nh­ v­ãi khoa häc x· héi. V× thÕ chóng ta tiÕp thu t­ t­ëng v¨n ho¸ Trung Quèc lµ mét ®iÒu tÊt yÕu. Trong ý thøc hÖ phong kiÕn mµ ng­êi H¸n ®­a vµo n­íc ta tõ thêi kú B¾c thuéc, Nho gi¸o l©u bÒn nhÊt vµ cã ¶nh h­ëng s©u s¾c nhÊt. PhËt gi¸o dÇn dÇn rót lui vµo chïa chiÒn, l·o gi¸o còng dÇn biÕn thµnh mét thø mª tÝn dÞ ®oan mµ c¸c thÇy phï thuû dïng lµm kÕ sinh nhai. T­ t­ëng trÞ v× trong lÜnh vùc chÝnh trÞ vµ häc thuËt suèt 2000 n¨m lµ t­ t­ëng Nho gi¸o. Cã nhiÒu nguyªn nh©n, trong ®ã cã mét nguyªn nh©n v« cïng quan träng lµ søc sèng cña d©n téc. Trong hoµn c¶nh thêi tr­íc, nhÊt lµ tõ khi giµnh ®­îc nÒn tù chñ d©n téc ViÖt Nam muèn tån t¹i th× ph¶i chän lÊy mét ý thøc hÖ tÝch cùc, quan t©m ®Õn con ng­êi ®Õn cuéc ®êi, ®Õn x· héi, ®Õn vËn mÖnh d©n téc. Nho gi¸o cã nhiÒu h¹n chÕ nh­ng trong 3 ý thøc hÖ phong kiÕn th× ph¶i nãi Nho gi¸o cã nhiÒu nh©n tè tÝch cùc nhÊt. Do ®ã cha «ng ta ®· chän lÊy Nho gi¸o. Chóng ta ®· biÕt, lóc ®Çu Nho gi¸o ®­îc ®­a vµo ViÖt Nam trong tr­êng hîp kh«ng hay ho g×. Nã bÞ bän x©m l­îc ®Æt lªn nh©n d©n ta víi ý ®Þnh g©y c¶nh “®ång v¨n” ®Ó dÔ “®ång ho¸”. Nh­ng khi ®· lµm quen víi ®¹o Nho, ch¾c r»ng nh©n d©n ta thêi ®ã thÊy nã ®¸p øng ®­îc nhiÒu vÊn ®Ò mµ ®êi sèng ®Æt ra, nªn khi giµnh ®­îc ®éc lËp, nh©n d©n ta nãi lÊy nã lµm nÒn t¶ng lý luËn ®Ó chØ ®¹o t­ duy vµ hµnh ®éng cña m×nh. ThÕ lµ tõ chç bÞ Ðp häc nã, nh©n d©n ta ®· tù nguyÖn häc nã vµ ngµy mét phæ biÕn nã mét c¸ch réng r·i. V× thÕ nh÷ng ng­êi ViÖt Nam ®Çu tiªn ®­îc gi÷ nh÷ng chøc vô quan träng d­íi thêi B¾c thuéc nh­ Lý TiÕn, Lý CÇm - lµm th¸i thó, thø sø - ®Òu lµ nh÷ng ng­êi häc th«ng kinh truyÖn, xuÊt th©n tõ khoa b¶ng. Ngay khi Ng« QuyÒn ®¸nh b¹i qu©n Nam H¸n, giµnh ®­îc ®éc lËp ®· x©y dùng thÓ chÕ quèc gia, ®Æc c¸c nghi lÔ phÈm phôc, chÞu ¶nh h­ëng s©u s¾c cña Nho gi¸o, tøc lµ tinh thÇn t«n ti ®¼ng cÊp. C¸c triÒu ®¹i ®Çu tiªn khi niªn hiÖu, t«n hiÖu còng ®· thÓ hiÖn sù tin t­ëng mµu s¾c lµ lý thuyÕt mÖnh trêi nh­ “øng thiªn”, “thuËn thiªn” “Phông thiªn”. PhÇn “ChiÕu dêi ®«” cña nhµ Lý tuy ®o¹n cßn l¹i víi chóng ta rÊt ng¾n, còng ®­îm mïi Nho gi¸o. C¸i g­¬ng “nhµ Th­¬ng, nhµ Chu” còng ®­îc nªu lªn, c¸i g­¬ng “kÝnh v©ng m¹ng trêi” còng ®­îc nhÊn m¹nh. C¸c triÒu ®¹i sau, TrÇn, Lª, NguyÔn thê ®¹o Nho nh­ thÕ nµo th× sö s¸ch ®· nªu râ. II. ¶nh h­ëng cña Nho gi¸o trong t­ t­ëng ViÖt Nam. 1.Nh÷ng nhu cÇu x· héi gióp cho Nho gi¸o chiÕm ®­îc ®Þa vÞ ®éc t«n trong thêi kú ph¸t triÓn cña chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam. Nho gi¸o ViÖt Nam chiÕm ®­îc vÞ trÝ ®éc t«n tõ thÕ kû 15 vµ thÞnh ®¹t nhÊt vµo thêi Lª Th¸nh T«ng th× ®ã kh«ng ph¶i lµ mét hiÖn t­îng ngÉu nhiªn. Bëi v× nã cã liªn hÖ víi nh÷ng nhu cÇu x· héi n­íc ta lóc ®­¬ng thêi. Nh÷ng nhu cÇu nµy kh«ng chØ tån t¹i ë thÕ kû 15 mµ ®· sím xuÊt hiÖn tõ tr­íc ngay khi Nho gi¸o cßn ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn. Trong nh÷ng nhu cÇu ®ã ®¸ng kÓ tr­íc hÕt lµ nhu cÇu x©y dùng vµ tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc phong kiÕn trung ­¬ng tËp quyÒn lín m¹nh vµ nhu cÇu cñng cè trËt tù ®· æn ®Þnh cña x· héi phong kiÕn. Ngay tõ sau chiÕn th¾ng B¹ch §»ng vÜ ®¹i ë thÕ kû X, viÖc x©y dùng mét nhµ n­íc phong kiÕn trung ­¬ng tËp quyÒn ®· tá ra cÇn thiÕt cho c«ng cuéc dùng n­íc vµ gi÷ n­íc cña d©n téc ta. Tuy nhiªn d­íi c¸c triÒu ®¹i Ng«, §inh, TiÒn Lª viÖc x©y dùng mét nhµ n­íc chñ thÕ míi chØ lµm ®­îc nh÷ng b­íc ®Çu tiªn vµ ch­a thùc sù ®­îc ®Èy m¹nh, ph¶i ®îi ®Õn thÕ kû XI víi sù x¸c lËp cña v­¬ng triÒu Lý th× nhµ n­íc phong kiÕn tËp quyÒn míi ®­îc x©y dùng mét c¸ch quy m« bÒ thÕ, víi nh÷ng tæ chøc vµ thÓ chÕ trïng ®iÖp cña nã. TiÕp ®ã lµ triÖu ®¹i nhµ TrÇn, råi ®Õn Lª Lîi khi ®· l·nh ®¹o cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc ®i ®Õn th¾ng lîi ®Òu quan tam tíi viÖc cñng cè chÕ ®é phong kiÕn tËp quyÒn vµ x©y dùng mét bé m¸y nhµ n­íc trung ­¬ng hïng m¹nh kh«ng kÐm g× ph­¬ng B¾c. Nhµ n­íc phong kiÕn tËp quyÒn ViÖt Nam ra ®êi lµ mét sù phñ ®Þnh chÝnh quyÒn cña bän phong kiÕn ph­¬ng B¾c kÐo dµi trong 1000 n¨m B¾c thuéc. ThÕ cho nªn khi x©y dùng nhµ n­íc tËp quyÒn cña m×nh, giai cÊp phong kiÕn ViÖt Nam ph¶i tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm vµ nguyªn t¾c tæ chøc cña nhµ n­íc phong kiÕn tËp quyÒn ph­¬ng B¾c cïng víi Nho gi¸o lµ c¬ së lý luËn cña Nhµ n­íc. V¶ l¹i trong hoµn c¶nh lÞch sö bÊy giê chØ cã Nho gi¸o míi cã thÓ gi¶i ®¸p ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò thiÕt th©n ®Õn viÖc cñng cè nhµ n­íc nh­ vÊn ®Ò qu©n quyÒn, quy ®Þnh c¸c ch­¬ng lÔ chÕ vµ c¬ cÊu hµnh chÝnh tõ triÒu ®×nh ®Õn ®Þa ph­¬ng... §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ b¶n th©n phËt gi¸o còng nh­ L·o gi¸o víi toµn bé hÖ thèng lý thuyÕt cña nã kh«ng hÒ cã mét sù gi¶i ®¸p thÝch ®¸ng nµo c¶. Cho nªn tõ thÕ kû XV trë ®i Nho gi¸o ngµy cµng ®­îc giai cÊp phong kiÕn ViÖt Nam träng dông th× ®ã còng lµ ®iÒu dÔ hiÓu. Sù thùc chøng tá r»ng trong thêi Lý, TrÇn, Nho gi¸o ®· b¾t ®Çu ®­îc vËn dông mét c¸ch râ rÖt vµo ho¹t ®éng thùc tiÔn nh»m cñng cè chÝnh quyÒn nhµ n­íc. Sau n÷a, cñng cè ë thêi Lý, TrÇn vµ nhÊt lµ thêi Lª s¬, t«n ti trËt tù cña chÕ ®é phong kiÕn tËp quyÒn cïng víi sù ph©n biÖt r¹ch rßi vÒ quyÒn lîi vµ ®¼ng cÊp cña nã ®· dÇn dÇn æn ®Þnh. T×nh h×nh ®ã ®ßi hái ph¶i cã sù kh¼ng ®Þnh vÒ mÆt lý luËn. V¶ l¹i vµo cuèi triÒu Lý vµ nhÊt lµ khi nhµ TrÇn suy vong, m©u thuÉn gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ ®a sè nh©n d©n ®· lé râ, mÇm ph¶n kh¸ng cña nh©n d©n chèng l¹i c¸i trËt tù kh¾c nghiÖt cña chÕ ®é phong kiÕn ®· trë thµnh mét sù næi bËt h¬n c¶ nh÷ng cuéc hçn chiÕn gi÷a c¸c tËp ®oµn thèng trÞ. Trong hoµn c¶nh Êy giai cÊp phong kiÕn ViÖt Nam muèn t¨ng c­êng bé m¸y Nhµ n­íc vµ duy tr× trËt tù x· héi th× kh«ng thÓ kh«ng t×m ®Õn c¸i ®¹o trÞ quèc b×nh thiªn h¹, c¸i lý thuyÕt chÝnh danh ®Þnh phËn vµ lÔ trÞ cña Nho gi¸o. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chÕ ®é trung ­¬ng tËp quyÒn ViÖt Nam g¾n liÒn víi sù cñng cè quyÒn së h÷u cña Nhµ n­íc vµ sù bµnh tr­íng cña së h÷u t­ nh©n vÒ ruéng ®Êt. HÇu hÕt ruéng ®Êt dï lµ ruéng c«ng cña lµng x· hay ruéng cña ®Þa chñ ®Òu ®­îc sö dông trong khu«n khæ s¶n xuÊt nhê lÊy gia ®×nh lµm ®¬n vÞ. Trong mçi gia ®×nh kh«ng nh÷ng c¬ quan h«n nh©n, huyÕt thèng mµ cßn cã c¶ quan hÖ së h÷u, ph©n phèi s¶n phÈm, ph©n c«ng lao ®éng cho ®Õn nh÷ng quan hÖ tinh thÇn. TÊt c¶ nh÷ng quan hÖ Êy chøng tá vai trß cña ng­êi gia tr­ëng vµ t«n ti trËt tù cña gia ®×nh cã mét ý nghÜa rÊt lín. §ã chÝnh lµ c¬ së ®Ó Nho gi¸o dÔ th©m nhËp vµo cuéc sèng bëi v× Nho gi¸o víi c¸c kh¸i niÖm hiÕu, ®Ô, tiÕt, h¹nh ®· gãp phÇn cñng cè uy quyÒn cña ng­êi gia tr­ëng vµ t«n ti trËt tù trong gia ®×nh. Cuèi cïng ph¶i kÓ ®Õn nhu cÇu ph¸t triÓn v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc n­íc ta khi chÕ ®é phong kiÕn tËp quyÒn ®· b¾t ®Çu, viÖc bæ sung quan l¹i b»ng hai con ®­êng “nhiÖm tö” vµ “thñ sÜ” kh«ng ®ñ mµ cÇn ph¶i bæ sung mét ph­¬ng thøc ®µo t¹o vµ tuyÓn lùa quan l¹i míi. Ph­¬ng thøc nµy chØ cã thÓ ph¸t triÓn gi¸o dôc v¨n ho¸ vµ thùc hiÖn chÕ ®é thi cö ®Ó tuyÓn lùa nh©n tµi. Lóc ®­¬ng thêi PhËt gi¸o, L·o gi¸o kh«ng chØ ®¶m nhiÖm c«ng viÖc ®ã. Cho nªn Nho gi¸o vèn cã ®Çy ®ñ lý thuyÕt vµ quy chÕ vÒ gi¸o dôc vµ khoa cö tÊt nhiªn ph¶i ®¶m ®­¬ng nhiÖm vô lÞch sö Êy. TÊt nhiªn nh÷ng nhu cÇu x· héi nãi trªn míi chØ lµ nh÷ng c¬ së kh¸ch quan cho sù ph¸t triÓn Nho gi¸o ë n­íc ta mµ th«i. Sù ph¸t triÓn ®ã muèn trë thµnh hiÖn thùc th× ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng cña nh÷ng con ng­êi cô thÓ, nh÷ng lùc l­îng x· héi cô thÓ. Trong thùc tÕ tõ vua cho ®Õn c¸c ®¹i thÇn n¾m quyÒn chÝnh trÞ d­íi cµng triÒu Lý, TrÇn còng nh­ c¸c thÕ hÖ nho sÜ ®êi sau ®Òu ®· nhËn thøc ®­îc vai trß cÇn thiÕt cña Nho gi¸o. Vµ ®· tiÕn hµnh nh÷ng b­íc truyÒn b¸ vµ sö dông Nho gi¸o trong x· héi ViÖt Nam. 2. ¶nh h­ëng tÝch cùc vµ tiªu cùc cña Nho gi¸o ®èi víi x· héi ViÖt Nam. Sù ph¸t triÓn cña Nho gi¸o ViÖt Nam kh«ng t¸ch rêi nh÷ng yªu cÇu x· héi nh­ trªn ®· nãi, choi nªdn trong buæi thÞnh tù nhÊt, nã kh«ng khái cã mét sè t¸c dông tÝch cùc. Tr­íc hÕt lµ c­¬ng vÞ ®éc t«n, Nho gi¸o ®· cã thªm nhiÒu søc m¹nh vµ uy thÕ tãp phÇn cñng cè vµ ph¸t triÓn chÕ ®é qu©n chñ vµ nh÷ng kinh nghiÖm mÉu mùc cho viÖc chÊn chØnh vµ më réng nhµ n­íc phong kiÕn tËp quyÒn theo mét quy m« hoµn chØnh cã ®Çy ®ñ nh÷ng thÓ chÕ vµ ®iÒu ph¹m. Mµ ë thÕ kû XV, c¸c xu thÕ ph¸t triÓn ®ã ®· vµ ®ang gi÷ vai trß thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña x· héi ViÖt Nam trªn c¸c b×nh diÖn s¶n xuÊt vµ cñng cè quèc phßng. Nh­ ®· biÕt, qu¸ tr×nh ®i lªn cña Nho gi¸o ViÖt Nam kh«ng t¸ch rêi yªu cÇu ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng gia tr­ëng dùa trªn quyÒn së h÷u cña giai cÊp ®Þa chñ cña nhµ n­íc vµ cña mét bé phËn n«ng d©n trùc tiÕp tù canh vÒ ruéng ®Êt. V× thÕ cho nªn khi chiÕm ®­îc vÞ trÝ chñ ®¹o trªn vßm trêi t­ t­ëng cña chÕ ®é phong kiÕn, Nho gi¸o cµng cã ®iÒu kiÖn xóc tiÕn sù ph¸t triÓn nµy. Nã lµm cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ trao ®æi hµng ho¸ ®­îc ®Èy m¹nh h¬n tr­íc. §ång thêi Nho gi¸o ®em l¹i mét b­íc tiÕn kh¸ c¨n b¶n trong lÜnh vùc v¨n ho¸ tinh thÇn cña x· héi phong kiÕn n­íc ta tõ thÕ kû XV, tr­íc hÕt nã lµm cho nÒn gi¸o dôc ph¸t triÓn hÕt søc m¹nh mÏ nhÊt lµ d­íi triÒu Lª Th¸nh T«ng. NÒn gi¸o dôc Êy cïng víi chÕ ®é thi cö ®· ®µo t¹o ra mét ®éi ngò tri thøc ®«ng ®¶o ch­a tõng th©ý trong lÞch söd chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam. Do ®ã khoa häc vµ v¨n häc nghÖ thuËt ph¸t triÓn. H¬n n÷a sù thÞnh trÞ cña Nho gi¸o tõ thÕ kû XV còng lµ mét hiÖn t­îng gãp phÇn thóc ®Èy lÞch sö t­ t­ëng n­íc ta tiÕn lªn mét b­íc míi. Lµ mét häc thuyÕt tÝch cùc nhËp thÓ, nã cæ vò vµ khuyÕn khÝch mäi ng­êi ®i s©u vµo t×m hiÓu nh÷ng quan hÖ x· héi, nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn chÝnh trÞ, ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc. Do ®ã, nhËn thøc lý luËn cña d©n téc ta vÒ c¸c vÊn ®Ò Êy còng ®­îc n©ng cao h¬n. Dùa vµo lÞch sö cña Nho gi¸o, nhµ vua vµ c¸c nho sÜ gi¶i thÝch c¸c vÊn ®Ò Êy cã lËp luËn vµ cã lý lÏ ®Çy ®ñ h¬n. Nh­ng Nho gi¸o ViÖt Nam dï cã lý do ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn th× còng vÉn g¾n liÒn víi giai cÊp phong kiÕn ®Þa chñ trong n­íc vµ lµ c«ng cô thèng trÞ vµ t­ t­ëng cña giai cÊp ®ã. Mµ giai cÊp ®Þa chñ ®ã tõ thÕ kû XV trë vÒ tr­íc tuy cã mét vai trß nhÊt ®Þnh nh­ng vÉn lµ mét giai cÊp bãc lét ®èi víi nh©n d©n. Vµ bÊt cø mét giai cÊp bãc lét nµo ngay c¶ khi ®ang lªn còng mang theo nh÷ng vÕt bïn nh¬ vµ bµn tay vÊy m¸u cña nh÷ng ng­êi lao ®éng. Cho nªn Nho gi¸o víi t­ c¸ch lµ vò khÝ cña giai cÊp phong kiÕn ViÖt Nam dï cho cã kh«ng Ýt tÝch cùc th× t¸c dông tÝch cùc ®ã còng cßn rÊt h¹n chÕ. Thùc ra ngay ë thêi kú thÞnh trÞ cña nã, Nho gi¸o còng ®· cã nh÷ng mÆt tiªu cùc nghiªm träng vµ chøa ®ùng kh¶ n¨ng suy yÕu sau nµy cña nã. Nho gi¸o ë ViÖt Nam khi chiÕm ë vÞ trÝ ®éc t«n th× ®· lµm cho chñ nghÜa gi¸o ®iÒu vµ bÖnh khu«n s¸o ph¸t triÓn m¹nh trong lÜnh vùc t­ t­ëng vµ trong ®Þa h¹t gi¸o dôc khoa häc. C¸c quan l¹i, sÜ phu, ®Òu lÊy th¸nh kinh, hiÒn truyÖn cña Nho gi¸o lµm khu«n vµng th­íc ngäc cho mäi ng­êi suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña m×nh, lÊy c¸i x· héi thêi Nghiªu ThuÊn lµm khu«n mÉu cho mäi t×nh tr¹ng x· héi; lÊy nh÷ng sù tÝch vµ ®iÒu ph¹m trong kinh, th­, kinh xu©n thu lµm tiªu chuÈn ®Ó b×nh gi¸ mäi sù viÖc. BÖnh gi¸o ®iÒu vµ khu«n s¸o nµy ®· ¨n s©u vµo trong lÜnh vùc khoa häc vµ nghÖ thuËt nhÊt lµ trong v¨n häc vµ sö häc khiÕn cho sù s¸ng t¹o trong c¸c lÜnh vùc nµy bÞ dËp vµo nh÷ng c¸i khu«n s½n cã. §ã lµ mét tËt bÖnh ®· ®­îc rÌn ®óc ngay tõ khi ng­êi nho sÜ ph¶i mµi dòa v¨n ch­¬ng ®Ó tiÕn vµo con ®­êng cö nghiÖp. Sù thÞnh trÞ cña Nho gi¸o cßn khuyÕn khÝch mäi ng­êi nhÊt lµ c¸c phÇn tö tri thøc ®i s©u vµo c¶i t¹o “tu tÒ trÞ b×nh” vµo viÖc häc hµnh, thi ®ç, d­¬ng danh thiªn h¹. V× vËy mµ trong thùc tÕ, Nho gi¸o ®· lµm cho nh÷ng ng­êi gia nhËp tÇng líp Nho sÜ nµy xa rêi sinh ho¹t kinh tÕ vµ lÜnh vùc s¶n xuÊt x· héi, nã chØ biÕt ®Ò cao ®¹o t­ th©n vµ ®¹o tù n­íc chø kh«ng hÒ ®Õm xØa ®Õn c¸c tri thøc vÌ khoa häc tù nhiªn còng nh­ vÒ c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ l­u th«ng. TÝnh chÊt tiªu cùc Êy cña Nho gi¸o cµng vÒ sau cµng g©y t¸c h¹i kh«ng nhá trong viÖc ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi. Khi ®· chiÕm ®­îc ®Þa vÞ thèng trÞ trªn vò ®µi t­ t­ëng, Nho gi¸o ViÖt Nam kh«ng tiÕp tôc ®i s©u vµo kh¸m ph¸ nh÷ng vÊn ®Ò b¶n chÊt cña ®êi sèng vµ cña vò trô, v× mèi quan hÖ gi÷a tinh thÇn vµ thÓ x¸c. Nã chØ chó träng ®Õn nh÷ng quan hÖ chÝnh trÞ vµ ®¹o ®øc thùc tÕ. Cho nªn khi x· héi phong kiÕn rèi lo¹n, vÊn ®Ò sè phËn vµ yªu cÇu gi¶i phãng con ng­êi ®­îc ®Æt ra th× Nho gi¸o trë thµnh bÊt lùc. Nã kh«ng gi¶i ®¸p ®­îc vÊn ®Ò Êy v× nã ®· sím bá con ®­êng ph¸t triÓn t­ duy trõu t­îng. H¬n n÷a, mét khi Nho gi¸o chiÕm vÞ trÝ ®éc t«n th× lÔ chÕ cña nã ®Æc biÖt ph¸t triÓn m¹nh. Khi ®ã nã b¾t ®Çu ®Ì nÆng lªn con ng­êi vµ bãp nghÑt nÕp sèng gi¶n dÞ, nh÷ng quan hÖ x· héi trong s¸ng, nh÷ng t×nh c¶m tù nhiªn vµ ch©n thùc cña suy sôp cïng víi x· héi phong kiÕn th× nã trë nªn ph¶n ®éng, cæ hñ vµ l¹c hËu. Tãm l¹i bªn c¹nh nh÷ng ¶nh h­ëng tÝch cùc, Nho gi¸o còng ®em l¹i kh«ng Ýt t¸c ®éng tiªu cùc mµ cho ®Õn nay nã vÉn cßn lµ nh©n tè k×m h·m sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ t¹i c¸c vïng n«ng th«n ViÖt Nam. KÕt luËn Kh«ng ai chèi c·i ®­îc r»ng Khæng gi¸o hay Nho gi¸o ®· tham gia mét phÇn vµo sù ®óc nÆn c¸i diÖn m¹o tinh thÇn d©n téc vµ vµo sù thµnh v¨n ho¸ d©n téc, cho nªn chóng ta cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu Nho gi¸o ®Ó xem nã ¶nh h­ëng ®èi viÖc v¨n ho¸ n­íc ta nh­ thÕ nµo. Tõ Nho gi¸o chuyÓn sang chñ nghÜa M¸c qua mét cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng l©u dµi vµ mét biÕn chuyÓn vÒ t­ t­ëng c¬ b¶n, tõ mét hÖ t­ t­ëng duy t©m lÊy ý chÝ con ng­êi lµm gèc sang chñ nghÜa duy vËt víi ph­¬ng ph¸p khoa häc, tõ t­ëng t«n ti trËt tù gia tr­ëng sang d©n chñ, tõ d©n téc sang t­ t­ëng M¸c xÝt ph¶i ®ßi hái mét qu¸ tr×nh dai d¼ng. TÊt nhiªn rÊt nhiÒu ®iÓm trong Nho gi¸o ®· trë nªn cæ hñ, l¹c hËu, thËm chÝ lµ ph¶n ®éng ®ang kÌm h·m qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña d©n téc ta nhÊt lµ t¹i c¸c khu n«ng th«n. Nh­ng chóng ta kh«ng hÒ hæ thÑn khi nãi r»ng chóng ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi lµ kÕ tôc truyÒn thèng nhµ nho x­a, vµ nÕu ghÐt cay ghÐt ®¾ng chÕ ®é phong kiÕn khi ®· thèi n¸t th× còng kh«ng thÓ kh«ng tr©n träng ®Õn kÎ sÜ ®êi tr­íc, vµ khi ®¸nh gi¸ l¹i, nÕu häc thuyÕt t­ t­ëng ngµy nay chóng ta h¬n h¼n thÕ hÖ c¸ sÜ phu thêi tr­íc, nh­ng vÒ nh©n c¸ch vÉn cßn ph¶i häc nhiÒu ph¶i ch¨ng c©u “phó quý bÊt n¨ng d©m, bÇn tiÖn bÊt n¨ng di, uy vò bÊt n¨ng khuÊt cña nhµ Nho kh«ng cßn gi¸ trÞ hay sao? Tµi liÖu tham kh¶o 1. LuËn ng÷ - Th¸nh kinh cña ng­êi Trung Hoa 2. M¹nh Tö 3. Nho häc ë ViÖt Nam 4. Hå ChÝ Minh toµn tËp 5. Chèng §uyrinh - Enghen 6. C¸c nh©n vËt v¨n ho¸ vÜ ®¹i Trung Quèc Môc lôc Trang Lêi më ®Çu 1 PhÇn I: Vµi nÐt vÒ tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña Nho gi¸o vµ mét sè néi dung tÝch cùc cña nã 3 I/ Vµi nÐt vÒ tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña Nho gi¸o 3 II/ Mét sè néi dung chÝnh cña Nho gi¸o 6 1. T­ t­ëng Nho gi¸o lµ g×? 7 2. VÊn ®Ò tÝnh luËn trong Nho gi¸o 9 3. Th¸i ®é cña Nho gi¸o ®èi víi cuéc sèng 11 4. Quan niÖm vÒ ®¹o ®øc trong Nho gi¸o 12 PhÇn II: ¶nh h­ëng cña Nho gi¸o tíi ®êi sèng v¨n ho¸ ViÖt Nam 15 I/ Qu¸ tr×nh du nhËp cña Nho häc vµo ViÖt Nam 15 II/ ¶nh h­ëng cña Nho gi¸o trong t­ t­ëng ViÖt Nam 16 1. Nh÷ng nhu cÇu x· héi gióp cho Nho gi¸o chiÕm ®­îc ®Þa vÞ ®éc t«n trong thêi kú ph¸t triÓn cña chÕ ®é phong kiÕn 16 2. ¶nh h­ëng tÝch cùc vµ tiªu cùc cña Nho gi¸o ®èi víi x· héi ViÖt nam 19 KÕt luËn 23 Tµi liÖu tham kh¶o 24

Các file đính kèm theo tài liệu này:

  • docNhững tư tưởng cơ bản của nho giáo và sự ảnh hưởng của nó tới nước ta.doc
Luận văn liên quan